EUROPA IN KLEUR 1
aquarellen
Kees Huijsen 2e Druk
Inleiding
i
Inleiding In dit boek tref je ongeveer 40 aquarellen aan van stads- en dorpsgezichten tot aan landschappen en boten. Het is een boek waarin je een kijkje in ‘de keuken van het aquarelleren’ krijgt. Van een aantal aquarellen beschrijf ik in stappen het schilderproces. Daarbij moet je denken aan zwart-wit studies, één of meerdere tussenfases en tenslotte het definitieve schilderij. Kleur en dynamiek. Kleur en dynamiek zijn belangrijk in een aquarel. Ik probeer beweging te suggereren door bijvoorbeeld “dode” huizen als beweeglijke objecten te zien. De huizen moeten naar elkaar kijken, praten ….elkaar versterken. Door de kleuren explicieter te kiezen, de vormen te overdrijven en lijnen aan het beeld toe te voegen worden “dode”onderwerpen dynamisch gemaakt. Mijn werkwijze Mijn werken zijn realistisch van opzet. Maar het is ook weer niet zo dat het een kopie is van de werkelijkheid. Het is een interpretatie van de werkelijkheid. Om de werkelijkheid om te zetten naar een aquarel gebruik ik foto’s. Het werken met foto’s vraagt veel oefening. Een foto kan een afbeelding bevriezen, een onderwerp dood maken. Voordat ik een foto maak snuif ik eerst de sfeer op, kijk rond en na enige tijd worden vanuit verschillende hoeken van het onderwerp foto’s gemaakt. Terug in mijn atelier wordt een foto bewerkt en expressiever gemaakt. Vervolgens op A4 uitgeprint en het schilderproces kan beginnen. Opmerking: Bij veel schilders is het nog steeds not done om met foto’s te werken. Een ouderwets standpunt. Al vanaf de jaren 70 worden op de academie foto’s gebruikt bij het schilderen. Ik ben ook van mening dat we van de mogelijkheid gebruik moeten maken. ii
Met een fototoestel ben je in staat om onderwerpen vast te leggen op een drukke lokatie, of onderwerpen te kiezen vanuit onhandige posities. Schilderproces Ik begin met een vluchtige potloodschets, waarin de details worden weggelaten. Vervolgens wordt over de potloodtekening met zwarte aquacryl geaquarelleerd, waardoor de donkere cq lichte vlakken bepaald worden. Meestal maak ik meerdere schetsen om enerzijds het onderwerp beter in mijn vingers te krijgen anderzijds om te spelen met de vlakken. Als uiteindelijk vaststaat hoe het onderwerp op papier moet komen is kiezen van de kleuren aan de beurt. Onderwerpen Ik schilder een onderwerp, omdat het mij aanspreekt en niet omdat het onderwerp goed in een serie past. Ik wil mezelf op geen enkele wijze beperkingen opleggen in onderwerpkeuze, kleur, afmeting of wat dan ook. Achteraf blijkt dat het meestal onderwerpen zijn die met water te maken hebben, zoals havens, boten, scheepswerven of kanaaltjes. De hoofdstukindeling Het boek is opgedeeld in vijf hoofdstukken. De hoofdstukken vallen uiteen in secties. Zo zijn de verschillende aquarellen beschreven in deze zogenaamde secties. Het voordeel van deze methodiek is dat de lezer direct naar de gewenste sectie kan springen. De kern van het boek vormen de hoofdstukken 1, 2 en 3, waarin de aquarellen staan afgebeeld. In de eerste van deze drie hoofdstukken staan stads- en dorpsgezichten. In het middelste hoofdstuk staan landschappen. Het laatste hoofdstuk van deze drie hoofdstukken omvat aquarellen van boten en havens. iii
Naast de inleiding en de beschrijving van schilderijen is er een hoofdstuk materiaal. In de eerste sectie van het hoofdstuk ‘materialen’ komt verf aan de orde. De keuze van mijn pallet, het aspect lichtechtheid en transparantie komen aanbod. In de sectie penselen en papier vertel ik over gewicht, structuur en zuurgraad van het papier. Omdat het ‘goed’ presenteren van een aquarel belangrijk is, laat ik in de laatste sectie van dit hoofdstuk zien hoe ik mijn passe-partouts en lijsten kies. Ook is een lijst van activiteiten en tentoonstellingen opgenomen. Ten slotte vertel ik iets over mijzelf. Terminologie De namen van de kleuren van de verf en de penselen zijn in het Duits, omdat veel schildermateriaal uit Duitsland komt. De namen en de nummers van de kleuren zijn de namen en codes die Schmincke hanteert. Ik hoop dat je veel lees- en kijkplezier hebt van dit boek en dat je nog enthousiaster gaat worden over deze vorm van beeldende kunst. Wijzigingen 2e druk Om het boek leesbaarder te maken zijn enkele tekstuele wijzigingen, het lettertype en de grootte van de letter doorgevoerd. Ook zijn enkele aquarellen vervangen. Kloetinge, juni 2014 Kees Huijsen 2e druk
alle aquarellen in dit boek hebben een afmeting van 65 x 45 cm, ingelijst 80 x 60 cm
iv
HOOFDSTUK 1
steden en dorpen
5
SECTIE 1
Wonen in Monaco Monaco behoeft eigenlijk geen nadere introductie. De stadstaat is bekend van het casino, de Grand prix, de Grimaldi's en het prettige belastingklimaat. Voeg daar nog het lekkere weer en de exorbitante luxe bij en het plaatje is compleet. Een verblijf in Monaco, het één na kleinste land ter wereld (na Vaticaanstad), is een belevenis voor allen die houden van heel veel gebouwen en flats op een klein oppervlak.
6
SECTIE 2
De huizen van Cagnes-sur-Mer (F) Aan de Cotê d’ Azur, ingeklemd tussen Cannes en Nice, ligt Cagnes-sur-Mer. Het oude gedeelte van Cagnes-sur-Mer ligt op een heuvel. Gekozen is om het oude gedeelte van het dorp te schilderen.
7
De opeenstapeling van de huizen met de bomen op de voorgrond lijkt op het eerste gezicht een gemakkelijk te maken aquarel. De valkuil ligt in het feit dat het twee schilderijen kunnen worden binnen één schilderij. Het ene schilderij wordt gevormd door de lichte huizenrij en het andere schilderij zijn de donkere groene bomen. De moeilijkheidsgraad is dus om er één geheel van te maken. De bovenste rij huizen is licht gehouden ten opzichte van de rest. De aandacht wordt nu naar de bovenste rij huizen getrokken. De aquarel is op papier van Boesner rau 65 x 45 cm geschilderd. En voor penselen is gekozen voor 20, 16 en 10 mm. Gebruikte kleuren: Indischgelb, Kadmiumgelb hell, Kobaltblauton, Kadmiumrot hell en Permanentgrün oliv. De zwart wit studie is met een Linierer gemaakt. 8
Om eenheid binnen het schilderij te creëren is er voor gekozen om één gemeenschappelijke kleur (Indischgelb) te gebruiken voor de huizen en voor de bomen. Voor het groen van de bomen is Kobaltblauton toegevoegd. Om de aquarel sprekender te maken zijn de kleuren van de lichte huizen lichter gemaakt en van de donkere huizen donkerder. Door bij de donkere panden de ramen uit te sparen en bij de lichte panden de ramen te schilderen worden de verschillen aangezet. Zou ik bij de lichtere panden de ramen uitsparen door de muren donkerder te maken dan worden de lichte panden te donker en worden de verschillen tussen de huizen minder. 9
In deze stap is het schilderij kleurrijker gemaakt. Zowel in de voorgrond als in de lucht zijn lagen toegevoegd.
Als laatste is het dekkende Kadmiumgelb hell toegevoegd. Hierdoor is de aquarel veel sprekender geworden. De laatste stap lijkt eenvoudig, maar omdat het een afwijkende- en een dekkende kleur betreft kan dit totaal verkeerd uitpakken. Desalniettemin gewoon doen. Durf loont.
10
SECTIE 3
Het gele huis in Sarlat (F)
Sarlat is een overbekend plaatsje in de Dordogne. En niet voor niets. Het lijkt wel een museum. De huizen in Sarlat hebben bijna allemaal dezelfde kleur, die het best te omschrijven is als sienna. De uitdaging om daar een kleurrijk schilderij van te maken ligt voor de hand.
11
Ik ben heel vrij omgegaan met het onderwerp. De huizen hebben verschillende kleuren en de boom voor het huis is weggelaten. Voor de rechter huizenrij die in de schaduw staat is voor de koele kleur Manganviolet gekozen. Voor het huis links in de zon is het warmere Indischgelb gebruikt. Het huis in het midden is met Kadmiumgelb hell geschilderd.
Het middelste huis is geler gemaakt waardoor er meer nadruk op komt te liggen. Ook zijn alle details achterwege gelaten om de vlakken van het huis te overdrijven. Door zijn eenvoud is het een sterk schilderij geworden.
12
SECTIE 4
Het oranje café van Saint-Tropez (F) Bij Saint-Tropez horen dure jachten, exclusieve auto’s en overvolle boulevards. Dat beeld klopt in het hoogseizoen. Buiten het hoogseizoen is Saint-Tropez veel rustiger. In één van deze achterafstraatjes werd ik getroffen door dit oranje café. Van dit kleurige café stonden de deuren gastvrij open en de lege stoelen stonden uitnodigend klaar om te gaan zitten.
13
Het oranje café is geen gemakkelijk onderwerp om te schilderen, omdat alle huizen uit middentonen bestaan. Uit de zwart-wit studie blijkt dat er niets uitspringt. Geen lichte vlakken, maar ook geen donker partijen. Daarom heb ik ook nog een kleurenstudie van het onderwerp gemaakt. Het café is intenser van kleur gemaakt. En door de huizen minder uitbundig te schilderen wordt het café nog meer benadrukt. De gebruikte kleuren: Kadmiumgelb dunkel, Permanent-rot en
14
In het definitieve schilderij ben ik begonnen met het verkeersbord te schilderen en direct daarna het oranje van het café. Omdat de verf nog nat is van het verkeersbord kan de verf zich vermengen met het oranje van het café. Door het vermengen wordt het meer één geheel. Vervolgens zijn de huizen rechts geschilderd. Middelste afbeelding. Ook hier heeft de verf van de panden links de tijd gehad om zich te vermengen met de verf van de ramen. Onderste afbeelding. De schaduw op de voorgrond loopt tegengesteld met de daklijn van het cafe. Door de schaduw zwaarder aan te zetten dan in werkelijkheid het geval is, wordt het beeld minder frontaal en krijgt het oog de gelegenheid om het schilderij van links naar rechts te scannen.
15
Details worden toegevoegd, zoals de stoelen en de huizen rechts. Vervolgens worden de huizen links niet te veel uitgewerkt, anders gaat de aandacht te veel naar deze huizen. Het café moet immers de meeste aandacht krijgen. Rechter panden worden verlicht met wit. De aandacht wordt verzwakt en daardoor krijgt het centrum, het onderwerp, meer aandacht.
16
SECTIE 5
Wenduine (B) Wenduine is een badplaats aan de Belgische Kust. Het is een kleine plaats met circa 4000 inwoners. Wenduine wordt ook wel de Prinses der Badsteden genoemd. Dit uitzicht zullen weinigen herkennen. Het is het uitzicht aan de achterzijde van een flat aan de hoofdstraat van Wenduine.
17
Dit onderwerp is niet gemakkelijk te schilderen. Het wordt al snel een technische tekening door alle rechte lijnen en vlakken. De uitdaging is dus om weg te blijven van de technische vertaling. Door de huizen speels neer te zetten en de kleuren extremer aan te zetten wordt het geheel krachtig en dynamisch. Deze aquarel is met drie verschillende kleuren gemaakt: 361 Permanentrot, 214 Chromorange en 486 Kobaltblauton. TIP: Het is nooit de bedoeling om zoveel mogelijk kleuren te gebruiken. Door 3 á 4 kleuren te mengen krijg je voldoende verschillende kleuren.
18
SECTIE 6
Nieuwendijk in Vlissingen Onlangs heeft de uitbater het café met de donkere luifel geel geschilderd. Ik heb dit schilderij in 2013 gemaakt op basis van mijn aantekeningen en foto’s uit 2011.
Het wit van het café wordt versterkt door de donkere panden. De donkere panden creëren de diepte in het schilderij.
19
SECTIE 7
Het Witte Huis in Rotterdam Dit is een aquarel met veel dynamiek. De gelijkenis treffen is niet het belangrijkste. Een aquarel krijgt meer dynamiek door direct op het papier te gaan schilderen, zonder eerst een potlood schets te maken. In de aquarel zijn de linker gebouwen voor een groot gedeelte weggelaten. Hierdoor komt er meer nadruk te liggen op het Witte Huis
20
SECTIE 8
Delfshaven Rotterdam Historisch Delfshaven, een prachtig historisch stadsgedeelte in het westen van Rotterdam, is uitnodigend om te schilderen.
Ik ben zeer spaarzaam geweest met het aantal kleuren. De aquarel is expressief geworden.
21
SECTIE 9
De Keizersgracht in Amsterdam In het voorjaar ga ik meestal een paar dagen naar Amsterdam om aantekeningen en foto’s te maken. De bomen zijn op dat moment nog niet uitgelopen, zodat de gevels van de grachtenpanden goed zichtbaar zijn.
22
Het onderwerp is het huis met het oranje dak, links van het midden. De zon heeft de panden rechts in het volle licht geplaatst. De voorkant van het onderwerp, met de drie panden links, staan net in de zon. De panden geheel links vangen geen zon.
De gebruikte kleuren: Kadmiumgelb hell, Kadmiumrot hell, Kobaltblauton, Ultramarin feinst en Perm Schwarz Lascaux Aquacryl
23
SECTIE 10
De Munt in Amsterdam Zicht op de Munttoren vanuit de Reguliersbreestraat. De Munttoren, ook wel de Munt genoemd, is een toren in Amsterdam die vroeger deel uitmaakte van de Regulierspoort. Deze stadspoort was één van de drie hoofdpoorten van de middeleeuwse vestingwerken van de stad.
24
SECTIE 11
Het centrale plein in Orta San Giulio (I) Orta San Giulio ligt aan het Lago d’Orta in noord Italie. Het Lago is een klein meer ten oosten van het Lago Maggiore. Ik heb dit onderwerp gekozen, omdat het centrale gebouw mooi gesitueerd ligt op het plein, met links en rechts gebouwen die de dieptewerking van het onderwerp versterken. De prachtige schaduwpartijen vervolmaken het geheel.
25
Ik heb een studie opgezet voordat ik aan mijn definitieve schilderij ben begonnen. Voor het linker gebouw op de voorgrond is voor paars gekozen. Het rechter gebouw in de zon moest geel worden. In het definitieve schilderij zijn de schaduwpartijen kleiner gemaakt en de lucht blauwer om de hitte te benadrukken. Het gebouw, dat in de spotlight staat is meer naar rechts geplaatst, om het rechter straatje interessanter te maken. Hierdoor krijg je meer verschillende huizen te zien. De indruk wordt verkregen dat er een gebouw achter het rode gebouw zit doordat de schaduw doorloopt. Het schilderij krijgt op die manier meer diepte. Door enkele lijnen op de voorgrond aan te brengen wordt het vlak gebroken en is het beeld dynamischer geworden. Voor het schilderij Orta San Giulio zijn de volgende kleuren gebruikt: Manganviolett, Indischgelb, Kadmiumgelb dunkel, Permanentrot, Kadmiumrot hell, Kobaltblauton , Ultramarin feinst en Perm Schwarz Lascaux Aquacryl.
26
SECTIE 12
Uitzicht op Portland (GB) Op een van mijn reizen ben ik in Weymouth (Dorset) terecht gekomen. De omschrijving van het plaatsje nodigt niet direct uit om daar te gaan kijken. Het wordt beschreven als saai en niet veel te zien. Desalniettemin ben ik daarheen gegaan. Tot mijn verbazing blijkt het een prachtig stadje met een haven te zijn. Vervolgens ben ik van Weymouth naar Portland gereden. Vanaf de heuvel heb je dit prachtige uitzicht op Portland. 27
SECTIE 13
Vakwerkhuis in Sherborn Dorset (GB) Sherborn is een klein plaatsje verborgen in het groene district Dorset, in het zuiden van Engeland. In Sherborn staan huizen met pastel kleurig pleisterwerk, sommige met vakwerk.
28
De huizen staan in het volle licht. Dit wordt versterkt door de schaduwpartij van het huis op de voorgrond. Het straatje geeft de diepte werking. In de schets heb ik de oranje afzetting en de wachter voor de speelgoedwinkel laten vervallen. De afzetting en de wachter voegen niets toe aan het onderwerp ‘het huis met het vakwerk’. Voor de kleuren heb ik dit keer voor helder Bergblau gekozen samen met Indischgelb en Permanentrot.
29
In de definitieve aquarel is gestart met het centraal gelegen huis. Achtereenvolgens zijn de daken, de andere panden en de lucht geschilderd. Dit alles in een vlot tempo om de onderdelen in elkaar te laten vloeien, waardoor de aquarel één geheel gaat vormen. Daarna zijn de borden en trottoirbanden geschilderd.
Een deel van de aquarel is donkerder gemaakt met een tweede laag om een verdieping in de aquarel te krijgen, zoals te zien is aan het dak van het rechter huis. Het geheel wordt daardoor interessanter en levendiger. Vervolgens zijn de ramen en het uithangbord geschilderd.
Ten slotte zijn de letters van het uithangbord vervaagd en het linker verkeersbord verlicht met witte gouache. De schaduw van het linker pand is enigszins aangezet, waardoor er meer nadruk op het onderwerp komt te liggen.
30
HOOFDSTUK 2
landschappen
31
SECTIE 1
Zomer in Zeeuws-Vlaanderen Zeeuws-Vlaanderen heeft een zeer open karakter. Alleen rond de dorpen en stadjes en in gebieden met veel bomenrijen is het landschap minder open. Ik vind het leuk om zo’n ‘gevuld’ landschap te schilderen.
32
SECTIE 2
Zak van Zuid-Beveland Tijdens een rit met de stoomtrein van Goes via Kwadendamme naar het pittoreske dorpje Hoedekenskerke stuitte ik op dit fraaie landschap. De spoorlijn van de Stoomtrein Goes-Borssele doorkruist het mooie Zeeuwse landschap en brengt je terug naar het verleden: de spoorwegen van de jaren `30.
33
Het licht komt van achter de bomen van de Zwaaksedijk bij Langeweegje en verlicht het riet. Dit schilderij is in een hoog tempo geschilderd. Tevens zijn expressieve kleuren gebruikt om het beeld boeiender te maken.
34
SECTIE 3
Zomer in Milsbeek Milsbeek is een dorp in Noord-Limburg aan de Maas waar ik vaak kom. Om een schilderij van een bepaalde lokatie te maken is het gewenst om er vaker geweest te zijn. Ik kan pas een schilderij maken als ik het onderwerp snap en begrijp. Door rond te lopen, foto’s - en aantekeningen te maken ga ik het doorgronden. Even een schilderij maken van een foto ..... ...dat werkt niet. 35
Voor dit schilderij koos ik in eerste instantie voor Permanentrot, Bergblau, Zitronengelb, Kobaltgrün tief en Kobaltblauton. Al schilderend is toegevoegd Permanent Karmin en Phthalogrün. Ik doe Phthalogrün bij mijn mengsel indien de kleur te donker is geworden. Kobaltgrün tief met Permanentrot geeft een hele donkere kleur. Door nu Phthalogrün toe te voegen wordt het zwartachtige groen opgehaald. Het ziet er weer frisser uit. Tot slot is hier en daar nog spaarzaam dekkend wit toegevoegd.
36
SECTIE 4
Najaar in Milsbeek
Het onderwerp is vlakbij de Maas gesitueerd. De aquarel is geen kopie geworden van de werkelijkheid. Bij het schilderen van landschappen permitteer ik mij meer vrijheid dan bij het schilderen van stadstaferelen. Het najaar is benadrukt door de kruinen van de bomen de kleur te geven van verdorde bladeren.
37
SECTIE 5
De molens van Kinderdijk - 1 Dit is een vreemde compositie. De molen “kijkt” naar het kleinste vrije gedeelte. Gewoonlijk wordt b.v. bij een portret de ruimte voor het gezicht groter gekozen dan de ruimte achter het gezicht. Ook heb ik de compositorische regel getart door de molen niet op een derde af te beelden. De molen is nog meer naar links geplaatst. Het tegenwicht in de compositie wordt gevormd door de bossage rechts. Om het effect van de wind te vergroten is de schaduw van de molen niet recht onder de molen geplaatst. Verder is er een tweede molen toegevoegd, omdat dat typisch Kinderdijk is: meerdere molens bij elkaar. 38
SECTIE 6
De molens van Kinderdijk - 2 Ook dit is een beetje vreemde aquarel geworden. De twee linker molens zijn enigszins linksom scheef gezet. De rechter molen daarentegen rechtsom. Desalniettemin is het een rustig schilderij geworden.
39
SECTIE 7
Op de grens van Zeeuws-Vlaanderen Op het schilderij komt het onderwerp (de bossage) mooi uit tegen de donkere rij bomen op de achtergrond. Het beeld is nog krachtiger geworden, doordat de lijnen in de aquarel (de sloot en de afrastering) naar het onderwerp wijzen.
40
SECTIE 8
Ettenheim in de zomer (D) Dit landschap maakt deel uit van het Zwarte Woud vlakbij Freiburg. Door het patroon in het rode en blauwe gedeelte van de achterliggende heuvels aan te zetten, accentueer ik het patroon van de heuvels. En niet minder belangrijk, de aquarel wordt er interessanter door. De compositie wordt sterk bepaald door de lichtdonker tegenstelling van de stokken met het lichte oppervlak.
41
SECTIE 9
Druivenranken bij Mirambeau (F) De tonen van dit onderwerp liggen dicht bij elkaar, waardoor het een rustig schilderij is geworden. De kalme sfeer doet recht aan het landschap.
42
In deze aquarel is gekozen om de lucht te laten vervallen, zodat er meer nadruk komt te liggen op het huis. Zoals je ziet is de foto als uitgangspunt genomen, maar de foto is niet gekopieerd. De kleuren zijn veel expliciter gekozen dan de kleuren in werkelijkheid zijn. Gebruikt voor dit schilderij zijn de kleuren: Kadmiumgelb hell, Permanentrot, Gelbgrün, Indischgelb en Kobaltblauton.
43
SECTIE 10
De baai van Landrellec - 1 (F) In Landrellec is het vergeefs zoeken naar winkelpromenade of metro. Landrellec bezit daarentegen wel een schitterende getijden haven. De haven is een natuurlijke inham, die een groot oppervlak beslaat. Het hoogteverschil in de haven tussen eb en vloed kan wel 4 meter zijn. Bij eb vallen de boten droog. De boten liggen op hun zij. Grote steenmassa’s komen te voorschijn. Het mos en de aangroei op de rotsblokken tonen hun kleuren. Landrellec is een plaatsje bij Tregastel in het noorden van Bretagne. 44
De aquarel is plein air geschilderd. Eerst is een zwart wit schets gemaakt en vervolgens een schets in kleur. In het schilderij zijn de typische witte Bretonse huizen verwerkt. De twee Bretonse huisjes rechts moeten de aquarel licht houden. Het linker huis is het onderwerp. De boot op de voorgrond heb ik meer naar onderen gebracht, zodat de baai groter word. Er komt meer nadruk op het onderwerp te liggen. Dit wordt nog eens benadrukt door de lucht krachtig uit te voeren Het blauw van de lucht heb ik herhaald in het blauw van het water dat achtergebleven was bij het droogvallen. In dit schilderij zijn veel pure kleuren verwerkt. Daardoor is het een krachtig expressief schilderij geworden. Gebruikte kleuren: Kadmiumgelb hell, Permanent Karmin, Kobaltblau, Kobaltgrun tief en Chromorange bf. Olivgrun is niet gebruikt.
45
SECTIE 11
De baai van Landrellec - 2 (F)
Ook deze aquarel heb ik naar de natuur geschilderd oftewel en plein air. Ik keek zo vanaf mijn plaats op de camping op de drooggevallen haven. Zo’n drooggevallen haven geeft zulke mooie kleuren en is zo schilderachtig, dat ik zeker nog eens terugga om meerdere aquarellen te maken.
46
HOOFDSTUK 3
boten en havens
47
SECTIE 1
Dok bij Hansweert -1
Sinds 1990 is Scheepswerf Reimerswaal gevestigd aan het Kanaal door Zuid-Beveland. De werf beschikt over twee droogdokken. Op de werf worden diverse schepen onderhouden, zoals vissersschepen, baggerschepen, binnenvaartschepen, sleepboten of coasters. Op het moment dat ik dit schilderij maakte lagen twee flinke binnenvaartschepen in het dok.
48
SECTIE 2
Dok bij Hansweert -2
Bij het sluizencomplex van Hansweert zijn altijd wel onderwerpen te vinden die interessant zijn om te schilderen. Deze foto heb ik genomen van de scheepswerf Reimerswaal bij het sluizencomplex. Het linker schip ligt in het dok van de werf. Het andere schip ligt voor het dok. Wat opvalt is de kraan, die als een grote spin tussen de schepen staat.
49
De gebruikte kleuren: Kobaltblauton, Kadmiumrot hell, Kadmiumgelb dunkel, Preusischblau en Perm Schwarz. Nadat mijn keuze vaststaat van de kleuren maak ik een vlotte schets. Deze keer is gekozen om de schets in kleur uit te voeren. Een paar dingen zijn veranderd. Zo is de rand van het schip in het dok geel gemaakt. Ook zijn een paar vereenvoudigingen doorgevoerd, zoals het weglaten van het wiel van de kraan. Het definitieve schilderij heeft een mooie vlakverdeling gekregen en het wit in de aquarel komt goed uit tegen het donkere blauw van het dok. 50
SECTIE 3
Dok bij Hansweert -3 Dit is het derde schilderij van de scheepswerf Reimerswaal. Ik blijf enthousiast over het onderwerp.
51
SECTIE 4
Oesterputen in Yerseke De Oesterputten worden gebruikt door schaal- en schelpdierkwekers in Yerseke, die hun oesters in de oesterputten "tot rust" laten komen. Deze oesters zijn namelijk opgevist uit de wateren van de Oosterschelde en de Grevelingen. Per soort liggen ze in genummerde putten te wachten tot ze verpakt en verkocht worden. De loodsen om de oesterputten heen dateren uit 1873 en zijn in het bezit van de oesterkwekers. In de loodsen worden de oesters gesorteerd. 52
SECTIE 5
Oude haven van Yerseke -1 Ook aan de Havendijk staan nog een aantal loodsen om de oesters te verpakken.
53
SECTIE 6
Oude haven van Yerseke - 2 Tussen de Prins WillemAlexanderhaven en de Oesterputten ligt de haven met de loodsen. De donkere YE 15 wordt nog donkerder door het lichte zand. Het blauw van het schip wordt nog blauwer door het rode contrast van de bakstenen loodsen.
54
SECTIE 7
Oude haven van Yerseke -3
Het schip met de kraan op de achtergrond ligt ook bij de Prins Willem- Alexanderhaven.
55
SECTIE 8
Werf van Os in Yerseke -1 Scheepswerf van Os is gevestigd in Yerseke aan de kop van de Julianahaven. De haven staat in rechtstreekse verbinding met de Oosterschelde en is daardoor gunstig bereikbaar voor praktisch ieder schip. Door de vele verschillende schepen blijft de werf een aantrekkelijk onderwerp om te schilderen.
56
SECTIE 9
Werf van Os in Yerseke -2 Deze aquarel van de werf van van Os is vanuit een andere hoek geschilderd. Voor dit schilderij heb ik gekozen voor een warmer kleurengamma. De vorige aquarel en deze aquarel zijn met een behoorlijke snelheid op papier gezet. Daardoor worden de aquarellen dynamischer. Door snelheid verkrijgt een aquarel meer dynamiek. Maar door de snelheid kan je ook flink de mist ingaan.
57
SECTIE 10
Werf van Os in Yerseke -3
Het lijkt wel of ik alleen Yerseke schilder met de werf van van Os. Het blijft een fraai ondewerp: boten die boven elkaar gepositioneerd staan. Ik heb er in deze aquarel voor gekozen om het geheel met forse streken en heldere kleuren neer te zetten.
58
Om meer eenheid in de aquarel te krijgen is de brug fors aangezet, waardoor de boten visueel met elkaar zijn verbonden. Het schip op de voorgrond is langer gemaakt dan in werkelijkheid. Tevens heb ik de voorkant van het schip naar beneden aangezet. Ik heb een hekel aan evenwijdige lijnen. Lijnen die evenwijdig lopen maken een schilderij saai.
59
SECTIE 11
De prins Willem-Alexander haven in Yerseke In 2012 is de Prins Willem Alexanderhaven in Yerseke opgeknapt. De haven biedt nu aan ca. 190 jachten een ligplaats. Één jaar eerder schilderde ik deze aquarel. Een gedeelte van de vissersvloot lag toen nog in deze haven.
60
SECTIE 12
Bedrijvigheid in Sluiskil Sluiskil is een klein plaatsje in Zeeuws-Vlaanderen gelegen aan het kanaal van Gent naar Terneuzen. Sluiskil is omringd door industrie. Het schilderij ademt bedrijvigheid uit door de sleepboot, de kranen en het dok.
61
SECTIE 13
Haven van Antwerpen Een rondvaart in de Antwerpse haven is een aanrader voor mensen die van scheepvaart houden. Gedurende de rondvaart in de Antwerpse haven heb ik veel foto’s en aantekeningen gemaakt om er later in mijn atelier schilderijen van te maken. Dit onderwerp is uitgekozen, omdat ‘de boot’ netjes in evenwicht wordt gehouden door de berg kolen en de vuller.
62
SECTIE 14
Baai van Tregastel (F) Deze prachtige baai ligt aan de noord kant van Bretagne. Aan de houten vissersschepen zijn houten palen bevestigd tegen omvallen. Als de vloed op komt verliezen de houten palen hun functie. Kleinere bootjes zijn niet voorzien van deze steunen en vallen dus bij eb om.
63
Dit schilderij heb ik plein air geschilderd. Dit is een mooi voorbeeld van expressief werken. Krachtig en kleurrijk opgezet waarbij de werkelijkheid niet uit het oog is verloren. Gebruikte kleuren: 481 Coelinblauton, 220 Indischgelb, 361 Permanentrot en 494 Ultramarin feinst.
64
SECTIE 15
Haven van Cherbourg (F) In de haven van Cherbourg aan de kust van Normandië liggen deze vissersboten. Het is eb. De vissersboten liggen dan ten opzichte van de kade laag. Door het ontstane hoogteverschil krijg je een fraai perspectief.
De uitdaging is om de zee niet als één vlak op het aquarelpapier te zetten.
65
HOOFDSTUK 4
materiaal
66
SECTIE 1
Aquarelverf Er is verf, heel veel verf en nog meer verf. Om maar met de “verf” in huis te vallen, ik heb gekozen voor tubes van het merk Schmincke-Horadam (Duits fabrikaat). De verf is van professionele kwaliteit. Ik koop de verf bij speciaal zaken in Duitsland of in Nederland, om er zeker van te zijn dat ik verse verf heb. Oude verf lost slecht op en korrelt. 230 Neapelgelb rötlich
214 Chromorange
218 Lasurorange
349 Kadmiumrot hell
361 Permanentrot
353 Permanent Karmin
474 Manganviolett
229 Neapelgelb
656 Lichter Ocker natur
220 Indischgelb
226 Kadmiumgelb dkl
212 Chromgelb hell
224 Kadmiumgelb hell
215 Zitronengelb
510 Kobaltgrün türkis
528 Preuβischgrün
519 Phthalgrün
521 Hookersgrün
533 Kobaltgrün tief
534 Pemanentgrün oliv
536 Gelbgrun
509 Kobalttürkis
481 Coelinblauton
480 Bergblau
486 Kobaltblauton
494 Ultramarin feinst
485 Indigo
871 Perm Schwarz Lascaux Aquacryl
Kleuren De keuze van mijn kleuren: mijn aquarel doos heeft 4 rijen van 7 kleuren (naamgeving en de code zijn van Schmincke-Horodam). Grofweg een rij rode, een rij gele, een rij groene en tot slot en een rij blauwe kleuren. Ik gebruik nauwelijks aardkleuren, zoals Sienna gebrannt, Sepiabraun en Ocker. Bij te veel aardkleuren wordt het schilderij somber en doods. In mijn doos zit alleen nog Lichter Ocker natur. De kleur zwart 871 Permanent Schwarz van Lascaux Aquacryl (verkrijgbaar in een plasticflesje) gebruik ik voor studies. Eventueel spaarzaam te gebruiken om de kleur donkerder te maken. De kleuren Neapelgelb rötlich, Neapelgelb, Kobaltgrün türkis en Kobalttürkis gebruik ik helemaal op het laatst om details aan te brengen. Omdat deze kleuren dekkend zijn, zijn ze goed te gebruiken op donkere partijen. 67
Schematisch ziet mijn aquareldoos er als volgt uit:
De verf is zo geplaatst dat de kleurencirkel wordt gevolgd. Lichtechtheid Wat verder nog van belang is, is de lichtechtheid en de transparantie van de kleur. De lichtechtheid heeft met de veroudering van de verf te maken. Onder invloed van het UV licht verbleken de kleuren. Om zo weinig mogelijk verkleuring te krijgen kies ik voor een hoge graad van lichtechtheid. Alle gekozen napjes hebben de hoogste danwel een hoge graad van lichtechtheid. Transparantie De mate van transparantie geeft aan in hoeverre de verf doorschijnend is. Met behulp van deze eigenschap zijn mooie effecten te bereiken. Ik heb geprobeerd voor elke hoofdkleur een doorschijnende, een minder dekkende en een dekkende kleur te kiezen. Zo is “Zitronengelb” het doorschijnende geel. Voor het minder dekkende geel is gekozen voor “Kadmiumgelb hell” en voor het dekkende het “Kadmiumgelb dkl”. Voor rood, groen en blauw geldt dezelfde redenering.
68
In schema vorm ziet dat er als volgt uit: dekkend
half doorschijnend
half doorschijnend
dekkend
half dekkend
half dekkend
half doorschijnend
dekkend
half doorschijnend
doorschijnend
dekkend
doorschijnend
half dekkend
half doorschijnend
dekkend
half dekkend
half doorschijnend
dekkend
dekkend
half dekkend
half doorschijnend
half dekkend
half doorschijnend
half doorschijnend
half doorschijnend
half doorschijnend
dekkend
dekkend
Als nu de inhoud van de aquareldoos er onder wordt geplaats, zie je de relatie tussen kleur en transparantie. 230 Neapelgelb rötlich
214 Chromorange
218 Lasurorange
349 Kadmiumrot hell
361 Permanentrot
353 Permanent Karmin
474 Manganviolett
229 Neapelgelb
656 Lichter Ocker natur
220 Indischgelb
226 Kadmiumgelb dkl
212 Chromgelb hell
224 Kadmiumgelb hell
215 Zitronengelb
510 Kobaltgrün türkis
528 Preuβischgrün
519 Phthalgrün
521 Hookersgrün
533 Kobaltgrün tief
534 Pemanentgrün oliv
536 Gelbgrun
509 Kobalttürkis
481 Coelinblauton
480 Bergblau
486 Kobaltblauton
494 Ultramarin feinst
485 Indigo
871 Perm Schwarz Lascaux Aquacryl
Tot slot Het belangrijkste is natuurlijk of ik met de gekozen kleuren de gewenste effecten kan bereiken voor het aquarelleren van stadsgezichten, landschappen en waterpartijen. Staan de gekozen kleuren nu altijd vast als een huis? Nee, alstublieft niet. Ik blijf kleuren uitproberen. Maar ik houd altijd wel rekening met de transparantie, kleurechtheid en verdeling over de kleurencirkel.
69
SECTIE 2
Penselen en papier Penselen Favoriet zijn de grote ronde kunststof penselen. Ik begin met een 24 of een 18. Verder een 14 en een 10. Voor de details een 8 of een 6. Voor de vlakken een vlakpenseel van 1,5” en tot slot nog een linierer. Ik kies voor penselen die een goede verf opname en afgifte hebben, dus kwaliteit. Marterharen penselen gebruik ik niet. Te duur en onnodig. Papier Het aquarelpapier dat ik gebruik heeft een gewicht van 300 g/m2 of hoger. Bij een lager gewicht gaat het te veel bobbelen, zeker bij afmetingen van 40 bij 55 cm of nog groter. Een gewicht van 600 g/m2 schildert perfect, alleen bij het afrekenen bij de kassa wordt het allemaal wat minder perfect. De prijs van het papier is namelijk rechtevenredig met het gewicht. Ik kies altijd een matte structuur. Deze matte structuur geeft mijns inziens mooiere resultaten dan het ruwe - of torchon (geplet) oppervlak. Op dit moment gebruik ik losse vellen met de afmeting van 50 x 65 cm van Canson Montval. Het is een papiersoort dat kleine correctie toelaat zonder dat het papieroppervlak beschadigt. Verder schilder ik op papier van het huismerk van Boesner. Het is van goede kwaliteit tegen een zeer redelijke prijs.
70
Ezel Ik heb verschillende ezels geprobeerd. Ik wil graag zittend schilderen en ik vind het belangrijk dat de afstand tot mijn aquarel groot is. Om daar aan te voldoen zijn de poten van de ezel ingekort. Collega schilders gebruiken ook wel een omgekeerde plastic krat. Resterende materialen Om de kwasten op te bergen gedurende mijn reizen gebruik ik een matje. In een matje kunnen zo’n 10 penselen. Op het matje naast het kneedgum en mijn 3B potlood ligt een flesje Gummi Arabicum van Schmincke en een plastic flesje 871. Een scheutje Gummi Arabicum voeg ik aan het water toe om het pigment van de verf beter te verdelen over het water. Door de Gummi Arabicum wordt de verf ook glanzender en transparanter, maar tevens minder kleurkrachtig. De hoeveelheid die wordt toegevoegd is niet aan grenzen gebonden. En tot slot om een aquarel te fixeren gebruik ik Aquarel Fixativ van Schmincke 50.
71
SECTIE 3
Inlijsten “Een beeld zonder lijst is als een ziel zonder lichaam”. (Vincent van Goch) Door de aquarel in te lijsten en daardoor af te sluiten van zijn omgeving, versterkt het de afbeelding. De lijst met passe-partout moet mijn inziens ook weer niet te nadrukkelijk aanwezig zijn, maar ook weer niet te iel zijn. Een lijst met passe-partout moet een eenheid zijn met de aquarel en het beeld ondersteunen. Ik gebruik hoogwaardige blanke aluminiumlijsten. De esthetische component is belangrijk, maar geenszins het enige aspect dat bij het inlijsten in het oog moet worden gehouden. De werken op papier moeten ook duurzaam behouden blijven. Ik gebruik een passe-partout karton dat niet vergeelt en de aquarel niet aantast. Het zogenaamde museum karton voldoet aan deze eisen. Bij mij heeft het passe-partout een gebroken witte kleur. Een zuiver witte kleur heeft niet mijn voorkeur. En sterk gekleurd passe-partout, zoals groen of rood, vind ik verschrikkelijk, het slaat de kleuren dood. Passe-partout Bij een aquarel van zo’n 45 x 65 hanteer ik een passe-partout rand van 8 cm. De onderzijde maak ik altijd een fractie groter (1 cm). De aquarel wordt er “stabieler” door. De passe-partout rand links, rechts en boven de afbeelding maak ik dus altijd gelijk.
72
Lijsten Tegenwoordig gaat mijn voorkeur uit naar gestandaardiseerde wissellijsten. Daarbij speelt het kosten aspect een rol, maar belangrijker is, dat ik de lijst in handen heb om te bepalen of deze lijst past bij de aquarel. Effectieve ruimte van het aquarelpapier Een nadeel om met standaard wissellijsten te werken is, dat ik rekening moet houden met het effectieve gebruik van het oppervlak van het aquarelpapier. Bijvoorbeeld: Door gebruik te maken van een standaardlijst van 60 x 80 cm, rekening houdend met een passe-partout van 8 cm (onderzijde 9 cm), heb ik dus voor een liggend onderwerp aquarelpapier nodig van 43 x 64 cm. Ik moet er dus rekening mee houden dat mijn afbeelding past op 43 x 64 cm.
73
HOOFDSTUK 5
tot slot
74
SECTIE 1
De schilder Als kind liep ik, uit het Westland afkomstig, vaak rond in het Gemeente Museum in Den Haag, ervan dromend ooit zelf aan de slag te gaan met penselen en verf. Uiteindelijk duurde het nog enkele jaren, voordat ik er werkelijk toe overging mijn passie in praktijk te brengen. De directe aanleiding vormde een bezoek in Frankrijk aan mijn oom Kees Bol, kunstschilder van beroep. Gegrepen door de olieverfwerken van mijn oom besloot ik een beeldende kunstopleiding/schilderen te volgen. Mijn eerste penseelstreken zagen het licht in olieverf. Mijn techniek ben ik vooral gaan ontwikkelen door het schilderen van portretten, hetgeen een heel goede oefening bleek. In gezichten zie je snel afwijkingen ten opzichte van de realiteit, waardoor je motoriek op het doek groeit. Na een schildersperiode, waarin ik heel intens met olieverf en acryl bezig was, volgde een overgang naar een totaal andere techniek, het aquarelleren. Met aquarelschilderen kon ik vrijer omgaan met de realiteit. Ik exposeer regelmatig in verschillende galeries. Er zijn o.a. tentoonstellingen geweest in Rotterdam, Doetinchem, Biervliet, Terneuzen, Zelzate (B), Philippine, Middelburg, Goes en Kapelle. Ik heb ook deelgenomen aan een landelijke wedstrijd uitgeschreven door Winsor & Newton, waarbij ik, de award - de eerste prijs in de vorm van een ´Rembrandtbeeldje´ - in de wacht sleepte. Citaat uit een juryrapport, waarbij ik de eerste prijs won in een landelijke wedstrijd uitgeschreven door Winsor & Newton, luidde: De jury had veel waardering voor de expressieve benadering van het thema, dat krachtig in elementaire vormen is opgezet. Gedurfde vereenvoudiging van elementen die aan het motief iets toevoegt, mede door de onderschildering. Zeer origineel. Ik woon nu in Kloetinge bij Goes, daarvoor heb ik 18 jaar in Zeeuws-Vlaanderen in Philippine gewoond. Mijn jeugd heb ik grotendeels doorgebracht in Monster in het Westland. Ik hoop dat bovenstaande een beeld geeft van wie ik ben en hoe ik tot mijn onderwerpen kom. 75
SECTIE 2
Tentoonstellingen en activiteiten vanaf 2006 t/m 2014 2014 Admiraal de Ruyter Ziekenhuis in Goes
2014 Groeps-tentoonstelling: "Kunst uit de polder" in Rilland 2014 ‘t Kunstuus in Heinkenszand 2014 "Kennismaking / een Bevelands kabinet" W45 Goes
2014 Galerie Kunstuitleen Thyade Rotterdam Winkelcentrum Alexandrium 2013 Admiraal de Ruyter Ziekenhuis in Vlissingen
2013 Deelname aan Cultuurfestival ‘Oeljebroelje’ in Fort Ellewoutsdijk 2013 Cursus geven aan de Zeeuwse Volksuniversiteit in Goes en Zierikzee
2013 Openstelling atelier in kader van Kinder-KUNSTWEEK
2013 Solo tentoonstelling Gemeentehuis Kapelle
2012 Solo tentoonstelling Dorpshuis Dinteloord
2012 Eindejaarsexpositie kunstuitleen Terneuzen
2012 Admiraal de Ruyter Ziekenhuis in Zierikzee (apr-okt)
2012 Workshop op de camping Harskamperdennen in Kootwijk (jul)
2012 Expo in de Drukkery in Middelburg (feb)
2011 Leescafe van Zeeuwse Bibliotheek Middelburg (okt - nov)
2011 Admiraal de Ruyter Ziekenhuis in Goes (mei - sep)
2011 Schilderijen in collectie bij Galerie Maritime Middelburg (apr - jul)
2010 Galerie Neuve, Terneuzen
2010 Galerie Kunstuitleen Thyade Rotterdam
2010 De Jeugdhoeve, s-Heerenhoek
2010 Masterclass Kunstacademie Bad Reichenhall (D)
2010 Kunstuus, Heinkenszand
2009 Workshop Emergis
2008 Zeeuwse Bibliotheek Middelburg
2007 Kunstproject KUNSTLICHT met G2A in Goes
2007 Solotentoonstelling, Gemeentehuis Kapelle
2007 Centrum van Beeldende Kunst in Goes 2006 Galerie/Kunstuitleen Tyade in Rotterdam
2006 Bas & Mar de Jager, Kapelle 76
