Aqua
werken aan zuiver water
DRIEMAANDELIJKS INFORMATIEBLAD VAN AQUAFIN • 2011/2
NEERSLAGRADARS IN DE STRIJD TEGEN RIOOLOVERSTROMINGEN
Laatste grote project voor de richtlijn Stedelijk Afvalwater uitgevoerd
2
Hybride zuiveringssystemen zijn de toekomst
6
INHOUD
2
4
5
10 Wanneer is geur hinderlijk?
Gezond kritisch zijn loont Ook in de watersector zijn benchmarks tussen
Een zuiveringsinstallatie is een bron van geur,
bedrijven in opgang. Om onze performantie
maar daarom nog geen bron van geurhinder.
te verhogen, kijkt Aquafin regelmatig naar
Snuffelteams en voorspellingsmodellen bepalen de
de resultaten van de buren.
geurimpact van procesonderdelen op de omgeving.
Brandweer heeft toegang tot noodplannen
12
Aquafin
Ongewone stadsbewoners Natuurpunt zet zich in om de biodiversiteit in de steden te vergroten en maakt ruimte
6
voor natuur en water.
Hybride zuiveringssystemen zijn de toekomst De hybride zuiveringsinstallatie van Aquafin combineert een membraanbioreactor en een
14
Ooievaars, passie en nieuw leven
klassiek actiefslibsysteem. Een nieuw technologisch
De vogel staat symbool voor de lente, nieuw leven
concept dat de voordelen van beide benut.
en geluk. In het voorjaar zijn de dieren zelf op vrijersvoeten en kan het er hevig aan toe gaan.
8
Een reportage van natuurfotograaf Misjel Decleer.
Neerslagradars in de strijd tegen riooloverstromingen Fijnmazige neerslagradars zullen het in de toekomst
16
Big jump 2011
mogelijk maken om het verloop van een bui precies
Spring op 10 juli om 15 uur mee in het water
te volgen. Een hulpmiddel in de strijd tegen
om je bekommernis voor het milieu te tonen.
wateroverlast.
Aquafin en De Morgen drogen je daarna zachtjes af.
LAATSTE GROTE PROJECT VOOR DE RICHTLIJN STEDELIJK AFVALWATER UITGEVOERD Voor de uitvoering van de Europese
Collector Dworp staat geboekstaafd als het laatste grote project dat in Vlaanderen werd uitgevoerd om aan de richtlijn Stedelijk Afvalwater te voldoen. Deze verzamelriool
richtlijn Stedelijk Afvalwater moest
transporteert het afvalwater van ruim 25.000 inwoners naar de zuiveringsinstallatie van Beersel, waar het behandeld wordt voordat het heel wat schoner in de Zenne
het afvalwater van alle agglomeraties
geloosd wordt. Een mijlpaal voor Vlaanderen, al is het de lidstaat als geheel die aan zijn verplichtingen moet voldoen om Europese boetes te vermijden.
in Vlaanderen zo snel mogelijk worden Aquafin voert nu vooral projecten uit die de werking van de bovengemeentelijke
gezuiverd. Het laatste grote project
zuiveringsinfrastructuur moeten optimaliseren. In tegenstelling tot de gewestelijke infrastructuur, moet het gemeentelijke rioleringsnet nog wel aanzienlijk worden
dat nog in uitvoering was,
uitgebouwd. Alsmaar meer gemeenten doen ook met hun eigen middelen een
is ondertussen voltooid.
kunnen gebruiken voor de uitbouw en het beheer van hun rioolstelsels. Een gemeente
beroep op Aquafin, omdat ze de ondersteuning van een professionele partner goed kan na marktconsultatie een rechtstreekse concessie-overeenkomst afsluiten, of instappen in de samenwerkingsverbanden die Aquafin is aangegaan met drinkwatermaatschappijen AWW en TMVW (rio-link) VMW (Rio-Act en RioP), en Vivaqua.
l
3
EEN PASSIE VOOR TECHNIEK, TECHNOLOGIE EN HET MILIEU In juni heeft Aquafin het laatste grote project uitgevoerd dat
Door de klimaatverandering doen er zich
nodig was om te voldoen aan de richtlijn Stedelijk Afvalwater in
in de zomer steeds vaker felle buien voor,
Vlaanderen. Als midden 2012 ook de laatste kleinere projecten
die het rioolstelsel niet kan slikken.
zijn afgerond, is de volgende deadline de kaderrichtlijn Water, die
Samen met de K.U.Leuven onderzoeken
een goede toestand vraagt van alle grondwater en oppervlakte-
we de mogelijkheid om met fijnmazige
water. Niet alleen de Europese wetgeving legt druk op de
neerslagradars het verloop van een bui
lidstaten, ook voor hun inwoners is schoon water een prioriteit.
precies te volgen en te linken aan het gedrag
Op 10 juli vindt de jaarlijkse Big Jump plaats, een actie waarbij
van het rioolstelsel (p.8). We onderzoeken
telkens tienduizenden mensen op geselecteerde locaties in
en ontwikkelen ook nieuwe zuiverings-
Europa in waterlopen springen om aandacht te vragen voor
concepten. Onze hybride demo-installatie
de kwaliteit van ons oppervlaktewater. Aquafin sponsort deze
in Aartselaar werkt als klassieke actiefslibinstallatie of als
actie met plezier in Vlaanderen.
membraanbioreactor, afhankelijk van de hoeveelheid neerslag die valt (p.6).
Zelf willen we maximaal werk maken van schoner oppervlaktewater door onze werking voortdurend in vraag te stellen. Uit benchmarks
Een passie voor techniek, technologie en het milieu, dat is wat
met andere zuiveringsbedrijven blijkt dat we opvallend goed scoren
de medewerkers van Aquafin bindt. Ongetwijfeld zullen ook wij
op onze kost per gezuiverd inwonersequivalent, maar natuurlijk
talrijk op de afspraak zijn op de Big Jump van 10 juli.
komen er door deze oefeningen ook leerpunten aan het licht (p. 4). Daarnaast investeren we in technologie-ontwikkeling om te
Luc Bossyns
anticiperen op nieuwe uitdagingen in de waterzuiveringscyclus.
Gedelegeerd bestuurder
l
4
GEZOND KRITISCH ZIJN LOONT Ook in de watersector zijn benchmarks tussen
Lage zuiveringskost De European Benchmarking Cooperation is een non-profit
bedrijven in opgang. Om onze performantie te verhogen,
organisatie die de prestaties van (afval)waterbedrijven onderling vergelijkt. Aan hun jongste project namen 14 voornamelijk
kijkt Aquafin regelmatig naar de resultaten van de buren.
Europese afvalwateroperatoren deel. Aquafin scoorde bijzonder goed qua kost voor het behandelen van 1m³ gezuiverd afvalwater, met het op één na laagste bedrag. Opvallend is ook dat we in
Op welk gebied horen we bij de beste leerlingen van de klas?
Vlaanderen relatief veel afvalwater behandelen per inwoner die
Welke zaken kunnen we nog beter doen? Elke organisatie die bij
op de zuiveringsinfrastructuur aangesloten is. Dat komt door
de top in zijn sector wil behoren, stelt zich zulke vragen.
de grote pompcapaciteit die per inwoner beschikbaar is.
Internationale benchmarks geven een goed zicht op de positie van een bedrijf, al blijft het belangrijk de informatie en data op
Aquabench is een Duitse organisatie die benchmarking projecten
correcte wijze te interpreteren. Twee benchmarks waaraan
organiseert voor haar leden uit de water- en afvalwatersector.
Aquafin deelnam, leverden interessante vergelijkingen op het
Aan de meest recente vergelijking deden acht operatoren in
gebied van betrouwbaarheid, kwaliteit van de dienstverlening,
afvalwaterzuivering van verschillende grootte mee. Hoewel de
waterkwaliteit, duurzaamheid, financiën en efficiëntie.
andere deelnemers allemaal Duitse bedrijven waren, pasten de resultaten van Aquafin toch mooi in het rijtje.
5
Gemiddeld bleken onze installaties wel kleiner dan die van de Duitse operatoren. Bij deze vergelijkende oefening scoorde Aquafin opnieuw goed op operationeel gebied, in onze kost per gezuiverd inwonersequivalent. Ook het kostenaandeel van de ondersteunende processen bleek hier laag. Aquafin heeft bovendien veel hoogopgeleide medewerkers en veel vrouwen in dienst, en biedt zijn personeel veel opleidingsmogelijkheden ten opzichte van de andere deelnemende operatoren.
BRANDWEER HEEFT TOEGANG TOT NOODPLANNEN AQUAFIN
Leerpunten Naast alle positieve punten, leverden deze benchmark projecten
Sinds kort hebben alle Vlaamse brandweerkorpsen en
ook leerpunten op. Aquafin zal een contact center oprichten voor
het FANC (Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle) met
de burger, waar alle vragen en klachten gecentraliseerd worden.
een persoonlijke code en een paswoord toegang tot
Op die manier willen we de service naar onze omgeving
de noodplannen van de rioolwaterzuiveringsinstallaties en
verbeteren. In navolging van onze Duitse collega’s zullen we
de pompstations van Aquafin. Naast de noodplannen en een
de hydraulische structuren in het rioleringsstelsel – zoals berg-
beknopt dossier per installatie, is ook telkens het riolerings-
bezinkbekkens – meer in detail beheren. We maken ook verder
plan van het zuiveringsgebied beschikbaar. In het geval van
werk van de optimalisatie van het energieverbruik van onze
een illegale lozing van bijvoorbeeld mazout, kan dan snel
zuiveringsinstallaties en hebben de ambitie om meer groene
opgespoord worden waar het vervuilde water naartoe loopt.
energie op te wekken dan we nu al doen. Aquafin breidt nog volop zijn patrimonium uit en het grootste deel van onze infrastructuur
Aquafin is de eerste netwerkbeheerder in Vlaanderen die
is nog jong. Toch blijkt het belangrijk om nu al historiek op te
zijn noodplannen op zo’n grote schaal ter beschikking stelt
bouwen over de technische staat van de collectoren en zicht
van de brandweer. De plannen worden minstens jaarlijks
te krijgen op het investeringsritme voor vervangingen.
geactualiseerd.
l
l
6
HYBRIDE ZUIVERINGSSYSTEMEN ZIJN DE TOEKOMST Aquafin heeft binnen Europa een reputatie opgebouwd als expert in de werking van de afvalwatercyclus. Voortdurend onderzoek moet die leiderspositie helpen behouden. Kostenbeheersing, de garantie van de normen voor gezuiverd afvalwater en de introductie van de best beschikbare technologieën spelen daar een prominente rol in. In de jaren ’90 kwam membraantechnologie (MBR) op de markt voor de zuivering van afvalwater. Dat was een totaal nieuw concept. In een klassieke zuiveringsinstallatie wordt het afvalwater vermengd met actief slib, dat de vervuiling in het water afbreekt. Het gezuiverde water en het slib worden vervolgens gescheiden in nabezinktanks. Het slib zakt er naar de bodem, zodat bovenaan gezuiverd water overblijft. Bij MBR-technologie worden deze nabezinktanks vervangen door membranen, die via hun piepkleine poriën het zuivere water doorlaten en het slib tegenhouden. Voordelen van dit systeem zijn de beperkte s
De demo-installatie op RWZI Aartselaar.
benodigde oppervlakte en een volledige verwijdering van zwevende stoffen uit het afvalwater. Jammer genoeg is het een stuk duurder dan de klassieke zuiveringstechnologie.
Zoals bij een semi-hybride auto de elektromotor Membraanexpert de brandstofmotor helpt, zo combineert de hybride
Aquafin voerde van bij de opkomst van deze nieuwe technologie intensief pilootonderzoek uit, dat al snel gevolgd werd door
zuiveringsinstallatie van Aquafin een membraan-
de eerste operationele membraanbioreactor in de Benelux. Ondertussen wordt het afvalwater op verschillende grote en
bioreactor en een klassiek actiefslibsysteem.
kleinschalige installaties gezuiverd met behulp van een membraanbioreactor. “Op basis van de ervaring die we ondertussen
Een nieuw concept dat de voordelen van beide benut.
opgedaan hebben, ontwikkelden we een eigen hybride zuiveringsproces”, verklaart Gunther Parmentier, studieverantwoordelijke Onderzoek en Productontwikkeling. “Na succesvolle pilootproeven, wordt het proces nu getest op grotere schaal. Daarvoor hebben we een demo-installatie gebouwd op RWZI Aartselaar.” Het hybride proces combineert de goede eigenschappen van het klassieke actiefslibproces met die van de membraanbioreactor en biedt een oplossing voor de tekortkomingen van beide processen. Het hybride concept van Aquafin onderscheidt zich van andere hybride installaties zoals op RWZI Schilde of RWZI Heenvliet (in Nederland), doordat het gebruik maakt van slechts één gemeenschappelijke bioreactor én doordat de processturing gebeurt in functie van droogweer- of regenweeromstandigheden.
7
t
Effluentpompen
t t
t
s
Technische ruimte
Fijnrooster Membraanfiltratie
Influentpompen
Nabezinktank
Bioreactor
s
s
Daardoor is het uitermate geschikt voor capaciteitsuitbreiding van klassieke actiefslibsystemen, waar weinig extra ruimte voorhanden is. Het volstaat
Ook de nabezinktank is flexibel
om een relatief kleine filtratietank bij te plaatsen en de
opgevat: een instelbaar niveau van de
slibconcentratie aan te passen.
effluentgoot en een eenvoudig aanpasbare inlaatconstructie
in
combinatie
met
“Bij droogweer volgen we bij voorkeur het membraanfiltratie-
uitgebreide meetapparatuur maken het
proces. In dat geval wordt gebruikt gemaakt van de voordelen van
mogelijk om het nabezinkingsproces te
een membraanbioreactor: een hogere slibconcentratie – die het
bestuderen en stromingsmodellen te
mogelijk maakt om meer water op een kleinere oppervlakte te
valideren. Daarmee zullen we het ontwerp
behandelen – en een betere effluentkwaliteit. De nabezinktank
en de bedrijfsvoering van nabezinktanks
blijft in dit geval buiten dienst. Bij regenweer wordt een deel van
verder kunnen optimaliseren.
het zuiveringsslib opgeconcentreerd in de filtratietank en wordt de nabezinktank mee in dienst genomen. Hierbij maken we gebruik
De demo-installatie is geplaatst bij
van het voordeel dat nabezinktanks grotere debietvariaties
de andere onderzoeksinfrastructuur van
aankunnen, zonder dat de investeringskost evenredig meestijgt.
Aquafin in Aartselaar, wat nog meer opties
Voor een goed werkend proces moeten wel heel wat parameters op
geeft. Het geconcentreerde slibwater of
elkaar worden afgestemd: de slibconcentraties in de bioreactor en
het gezuiverde water kunnen worden
filtratietank, de volumes in de bioreactor en filtratietank, de vultijd,
geleid naar het onderzoeksgebouw vlakbij,
voedings- en recirculatiedebieten …”
om
er
verdergaande
technieken
voor
behandelings-
verwijdering
van
Multifunctioneel
micropolluenten of desinfectie op uit te
Behalve de demonstratie van Aquafin’s hybride concept, biedt
testen. Zo bereiden we ons voor op
deze installatie nog een waaier van andere mogelijke toepassingen.
eventuele strengere normen, of doen
Wat het membraanfiltratieproces betreft, kunnen twee types
we verder onderzoek naar gezuiverd
membranen in parallel vergeleken worden. De bioreactor heeft
afvalwater voor hergebruik in andere
verschillende ophaalbare beluchtingselementen, die bestudeerd
toepassingen.
kunnen worden naar fouling, scaling en zuurstofoverdracht.
l
8
NEERSLAGRADARS
IN DE STRIJD TEGEN RIOOLOVERSTROMINGEN Om nauwkeurige modellen te maken voor de invloed van een
In de zomer zullen zich steeds vaker korte, felle buien
bui op het rioolstelsel, moet de neerslaginvoer dus zo precies mogelijk zijn.
voordoen, die lokaal het rioolstelsel overbelasten. “Voordat we aan voorspellen toekomen, moeten we eerst in
In de toekomst wordt het mogelijk om het verloop
staat zijn om met onze rioolmodellen het effect van een bui die al gevallen is na te rekenen”, weet studieverantwoordelijke
van zo’n bui in detail te volgen en in het rioolstelsel zelf
Johan Van Assel. “Als we voldoende vertrouwen hebben in het model, kunnen we rioolstelsels beter uitbouwen en optimaliseren:
de nodige maatregelen te nemen om wateroverlast
we kunnen dan bepalen of de rioolbuizen groot genoeg zijn, wanneer de noodoverlaten op de riolering precies in werking
te voorkomen. De eerste stappen worden nu gezet
treden, wanneer er overstromingen zijn uit de riool en hoeveel water er op de zuiveringsinstallatie toekomt. Tot nu toe
via testen met fijnmazige neerslagradars.
De klimaatverandering en de toenemende verharding in Vlaanderen, verhogen de kans op riooloverstromingen. Korte, zeer hevige buien die zich vroeger gemiddeld om de vijf of tien jaar voordeden, treden de jongste jaren vooral in de zomer veel vaker op. De huidige rioolstelsels zijn niet altijd voorzien om zulke buien te verwerken. Voor nieuwe riolering kunnen aangepaste ontwerprichtlijnen het probleem mee ondervangen. In de bestaande (grotere) rioolstelsels, kan een real-time sturing van pompen en kleppen helpen om het water zo efficiënt mogelijk door het stelsel te loodsen. De mogelijkheden daarvoor in Vlaanderen, worden al een tijdje onderzocht. Nog beter wordt het, als die sturing van het rioolstelsel gebaseerd is op precieze gegevens over de intensiteit, de snelheid en de richting van de bui. Die gegevens kunnen op termijn worden aangeleverd door neerslagradars.
Van theorie naar praktijk Neerslagradars zijn niet nieuw, natuurlijk. Wie een fietstocht plant of wil weten of een barbecue een goed idee is, heeft vast al eens gekeken op www.buienradar.nl. Op die website kan je aan de hand van neerslaggegevens zien, waar het in de ons omringende landen de komende uren droog blijft. De radargegevens waar deze site op steunt, zijn echter te algemeen om voorspellingen mee te doen voor het effect van een bui op een lokaal rioolstelsel. Elke pixel op het scherm beslaat nog steeds minstens 1 km², terwijl een bui zeer lokaal kan zijn, en ook niet overal even intens is.
gebruiken we daarvoor data afkomstig van pluviometers.”
9
s
1 dag metingen levert bijna 1 gigabyte aan data op. Een groot deel van het aan de K.U.Leuven geleverde werk bestond uit het aanmaken van automatische routines om de ruwe data om te rekenen naar bruikbare informatie over de bui.
t
De radar op het dak van het provinciehuis van Vlaams-Brabant.
“In de regio van Winksele-Herent-Wijgmaal hebben we er zo
“Als je weet dat op een bepaald moment ergens x% van de energie
verschillende op relatief korte afstand – één per twee à vier km² –
in de radarpulsen terug gekaatst wordt, zegt dat niets, totdat je die
die ook al gebruikt werden in andere projecten. Het idee om korte-
cijfers kan converteren naar de hoeveelheid neerslag die dan valt.”
afstandsradars te gebruiken voor dit doel, is onderzocht in een door Aquafin gesponsorde doctoraatsstudie (dr. ir. Toon Goormans) aan
Op het moment zijn de resultaten van berekeningen op basis
de K.U.Leuven. Het idee op zich is niet nieuw, maar het ging wel om
van de neerslagradar nog niet altijd beter dan die op basis van
het eerste grootschalige veldonderzoek. De radartesten werden
de pluviometers. Er zit nog behoorlijk veel ruis op de data om
uitgevoerd op hetzelfde gebied rond Herent om gegevens van de
de vereiste nauwkeurigheid te bereiken en vermoedelijk zijn de
radar en van de pluviometers te kunnen vergelijken. De radar zelf
omrekeningsfactoren ook nog verschillend voor diverse types
mocht op het dak van het provinciehuis van Vlaams-Brabant in
buien. Het voordeel is wel dat er via het gevoerde onderzoek nu al
Leuven geplaatst worden. Die locatie was binnen bereik van het
veel meer gegevens over de eigenschappen van buien ter
testgebied en hoog genoeg om overmatige ruis, afkomstig van
beschikking zijn dan alleen op basis van de pluviometers het
bomen of hoge gebouwen te vermijden. De samenwerking met
geval zou zijn. In een volgende fase moet de radar getest worden
de technische diensten van de provincie verliep uitstekend, trouwens.”
in een groot verstedelijkt gebied, bijvoorbeeld de stad Leuven zelf. Het is nl. in steden van zulke omvang dat deze radars op termijn
Een bui door een vergrootglas
zullen ingezet worden. In het buitengebied, waar er minder acuut
Met een neerslagradar kan je zien hoe de bui beweegt. De radar
overstromingsgevaar is vanwege het rioolstelsel, heeft dat weinig
draait rond en zendt per aantal graden pulsen uit, die op
zin en is het ook een te dure optie.
regendruppels botsen, en dan teruggekaatst worden. Elke minuut komen er beelden binnen. “Je ziet de buien groeien, verplaatsen en
“We gaan zeker door met zulke onderzoeken”, besluit Johan
weer uitdoven. Hoe meer regen, hoe meer pulsen er dus
Van Assel. “We geloven in dit scenario voor de toekomst. Er is
teruggekaatst worden naar de ontvanger. Waar de kleuren op het
ondertussen ook een projectvoorstel ingediend samen met
computerscherm het felst zijn, is de bui het meest intens. De radar
verschillende buitenlandse partners om in het kader van het
die voor dit onderzoek gebruikt is, heeft een bereik van 15 km en
Europese Interreg-programma verder te werken aan een echt
levert gegevens in pixels van 100x100 m, hetgeen dus minstens
operationeel voorspellings- en bewakingssysteem voor de stedelijke
honderd keer fijnmaziger is dan de klassieke grootschalige
omgeving. Wij gaan hiervoor ook opnieuw een partnerschap
neerslagradar. Een groot deel van het onderzoek ging naar het
aan met de K.U.Leuven, wat een mooie match oplevert tussen
kalibreren van de data.”
theorie en praktijk.”
l
10
WANNEER IS GEUR HINDERLIJK? Een zuiveringsinstallatie is een bron van geur, maar daarom nog geen bron van geurhinder. Snuffelteams en voorspellingsmodellen bepalen de geurimpact van procesonderdelen op de omgeving.
Wanneer geur hinderlijk wordt, hangt onder meer af van de sterkte van de geuremissie en de nabijheid van de bewoning. Ook de
s
Installatie-onderdelen die zuiveringsslib behandelen, zijn het meest geurgevoelig.
weersomstandigheden hebben een duidelijke invloed.
“In Vlaanderen zijn er geen wettelijke normen rond geur bepaald”, weet studieverantwoordelijke Onderzoek en Productontwikkeling Jo Severyns. “De Vlarem-wetgeving zegt wel dat ‘de exploitant als normaal zorgvuldig persoon alle maatregelen moet treffen om de buurt niet te hinderen door geur’ en er bestaan ook richtwaarden voor geurimmissie. Dat is de blootstelling van de omgeving aan een bepaalde geurconcentratie gedurende een bepaalde tijd. Deze richtwaarden worden uitgedrukt in snuffeleenheden.” Om de geuremissie ter hoogte van de verschillende procesonderdelen op een zuiveringsinstallatie te bepalen, wordt vaak gewerkt met snuffelmetingen. Een ‘geurpanel’ begeeft zich dan windafwaarts van de geurbron om de geurpluim op te tekenen en de geurdrempelafstand te bepalen. Dat is de afstand tot de geurbron waar de helft van het geurpanel de geur niet meer waarneemt. Met deze gegevens kan dan verder berekend worden wat de geuremissie is en welke geurimpact er op jaarbasis is.
s
In het beluchtingsbekken wordt de geuremissie
Geur voorspellen
gemeten met behulp van een drijvende doos
Bij nieuwbouwinstallaties moet de geurimpact tijdens de
waarin geurvrije lucht wordt geblazen.
ontwerpfase ingeschat worden. Tot voor kort gebruikten we
De geurverbindingen die vrijkomen uit het
hiervoor het Nederlandse STOWA-geurvoorspellingsmodel.
vloeistofoppervlak worden met de ingeblazen
Dat is wel gemakkelijk in gebruik, maar heeft onder meer het
lucht meegenomen, waarna de geur-
nadeel dat sommige omgevingsfactoren, zoals windrichting en
concentratie kan gemeten worden.
windsnelheid, niet in rekening kunnen worden gebracht.
11
Bovendien gebruikt het model geureenheden die geen verband
Hinder voorkomen
hebben met onze Vlaamse snuffeleenheden of met de Europese
En wat als de vastgestelde geurintensiteit wel degelijk hinderlijk
standaardeenheden.
is? “De installatie-onderdelen die zuiveringsslib stockeren of behandelen, zijn het meest geur-gevoelig. Bij bestaande installaties
Tegenwoordig worden berekeningen van geurverspreiding
worden die indien nodig afgedekt en wordt de geur eventueel
uitgevoerd met het Immissie Frequentie Distributie Model (IFDM)
nog afgezogen naar een biofilter. Bij het ontwerp van nieuwe
van VITO, de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek,
installaties, houden we vanzelfsprekend van bij het begin al
dat volgens Vlarem als standaard geldt in Vlaanderen. Het kan
rekening met geurgevoelige installatie-onderdelen. We plaatsen ze
gebruikt worden om de geurimpact op een realistische en
zo ver mogelijk weg van de woningen in de omgeving, en we
wetenschappelijk onderbouwde manier te evalueren of te
overdekken ze ook nog eens als dat nodig is.”
voorspellen. Volgens de nieuwe methodologie wordt eerst de totale emissie van de installatie bepaald, op basis van de emissies van de verschillende procesonderdelen. Vervolgens wordt de geurimpact berekend. Het resultaat wordt daarna getoetst aan de richtwaarden in Vlaanderen. “Om tot deze nieuwe methodologie te komen, was een uitgebreide meetcampagne nodig op vijf grootschalige installaties en drie kleinschalige”, vertelt Jo Severyns. “De resultaten hebben we in een overzichtstabel gegoten met emissiewaarden per procesonderdeel. Deze gegevens kunnen nu gebruikt worden om de geurimpact van een installatie te voorspellen of te evalueren.” t
Geurgevoelige installatie-onderdelen worden afgedekt waar dat nodig is.
l
12
ONGEWONE STADSBEWONERS We willen het wel eens vergeten, maar de stad is ook
Foto’s Misjel Decleer
“Voor soorten die gevoelig zijn aan verstoring of die een zeer zuiver leefmilieu eisen om zich in stand te kunnen houden, kan de stad
het natuurlijke leefmilieu van heel wat planten en dieren.
natuurlijk nooit een geschikt leefgebied vormen. Natuurgebieden buiten de stad blijven van groot belang voor het overleven van
Natuurpunt zet zich in om de biodiversiteit in de steden
een heel aantal zeldzame soorten. Maar ook de stad biedt een onverwachte verscheidenheid aan wilde planten- en diersoorten.”
te vergroten en maakt ruimte voor natuur en water. Creativiteit vereist “Om stadsnatuur te stimuleren, komen in eerste instantie parken Natuurpunt is de grootste vrijwilligersorganisatie voor natuur en
en tuinen, waterlopen, bermen en allerhande braakliggende
landschap in Vlaanderen. De vereniging koopt natuurgebieden
terreinen in aanmerking.”
aan, doet beleidsvoorstellen en studiewerk en zorgt ook voor educatie. Ze beheert unieke stroken bos, heide, duinen, valleigebieden en polderlandschappen, waardoor zeldzame en bedreigde diersoorten betere levenskansen krijgen. Maar de vereniging wil geen groene eilandjes buiten de stad creëren. Natuur en cultuur gaan prima samen. “De meeste mensen denken spontaan aan het open buitengebied of aan bossen wanneer er over de natuur gesproken wordt. Toch stopt de natuur niet bij de stadsrand, integendeel. Heel wat planten en dieren trekken zich niet zoveel aan van de denkbeeldige grenzen die de mens trekt”, verklaart Wim Van de Bossche, hoofd Communicatie van Natuurpunt.
13
“Maar ook spoorwegterreinen, oude muren en andere verharde milieus spelen een niet te onderschatten rol in de stedelijke biodiversiteit. Tussen de stenen van een oude stadsmuur of tussen de stoeptegels vind je een grote verscheidenheid aan plantensoorten. Ook heel wat diersoorten zoeken een nest- of schuilplaats tussen de bebouwing. Tot slot kan een stad haar inwoners stimuleren om zelf aan de slag te gaan om ruimte voor natuur en groen te creëren door het aanleggen van ecologische tuinen, geveltuintjes of groendaken.” In heel Vlaanderen zijn er afdelingen en werkgroepen van
“Met de aanleg van ecologische oevers, hier en daar een rietkraag
Natuurpunt actief. Voor elke grote stad is er wel een afdeling die
en enkele bloemenweides, geven we de natuur in de binnenstad
ijvert voor meer groen en meer leven. Een voorbeeld van wat zo’n
een duwtje in de rug. In het hart van Leuven zie je kleurrijke vlinders
project kan inhouden, vinden we in Leuven, waar Natuurpunt
en libellen, en vogels zoals grote gele kwikstaart en watervogels
Oost-Brabant en de Vrienden van Heverleebos en Meerdaalwoud
zoals fuut en waterhoen. Vistrappen kunnen ervoor zorgen dat
werken aan groene ruimtes in de Leuvense binnenstad. Ook de
het water langs treden van maximaal 15 cm hoog naar beneden
provincie werkt mee, onder het motto ‘Ken je buren’.
stroomt. Een vis die stroomopwaarts wil zwemmen, kan nog net zo’n hoogteverschil overbruggen.” “Ook stadsinfrastructuur heeft potentieel. Gebouwen met oude muren, die rijk zijn aan kalk, vormen een ideale vestigingsplaats voor prachtige muurplanten: muurleeuwebek, gele helmbloem, muurpeper, talrijke mossen- en varensoorten. Deze planten trekken op hun beurt insecten aan. Om die vegetatie te behouden is het wel noodzakelijk dat oude muren gerestaureerd worden met kalkmortel en de voegen niet geheel opgevuld worden.“ De werken die Natuurpunt in de steden uitvoert of aan het beleid voorstelt, verhogen ook voor de mens de belevingswaarde van de omgeving. Bewoners en toeristen hechten veel belang aan voldoende groen in de stad en pittoreske plekjes om te wandelen of te rusten langs het water.
Dijle levend door Leuven Natuurontwikkeling hoeft niet steeds grootschalig te zijn. Kleine
l
WAT KAN JE ZELF DOEN?
ingrepen kunnen al het verschil maken. Concreet zet Natuurpunt Leuven zich in voor meer stadsnatuur met het project ‘De Dijle
Alle privétuinen bij elkaar opgeteld beslaan een grotere
Levend door Leuven’. Het project steunt op drie pijlers: ruimte
oppervlakte dan de Vlaamse natuurgebieden samen.
voor water, ruimte voor natuur en ruimte voor de mens.
Door bewust in te spelen op natuurlijke processen en pesticiden te vermijden geef je de natuur in je tuin alle kansen.
“Een natuurlijke Dijle in de stad geeft planten en dieren een groene
Waterpartijen helpen je tuin aantrekkelijk maken voor dieren,
verbinding tussen de natuurgebieden in zuid en noord. Een oever
maar ook op een klein balkonnetje kan je de natuur helpen.
die overgaat van nat naar droog, een afwisseling van schaduw
Zelfs straatgeveltuintjes zijn een ideale schuilplaats en bron
naar licht onder een boom, een stukje ‘warme’ muur en een ‘koude’
van voedsel voor vogels en insecten. Concrete tips om vlinders,
steen… De natuur krijgt meer kansen wanneer we zorgen voor
bijen of vogels aan te trekken, vind je op www.natuurpunt.be
structuurwissenlingen of overgangen in het landschap.”
onder ‘bioversiteit’. En natuurlijk kan je zelf ook lid worden van Natuurpunt!
14
OOIEVAARS, PASSIE EN NIEUW LEVEN Tekst en fotografie: Misjel Decleer
Met weinig vogels heeft de mens zo'n sterke band als met
Ooievaars van de oostelijke en westelijke populatie volgen daarbij verschillende routes. De oostelijke populatie trekt over de
de ooievaar. De vogel staat symbool voor de lente, nieuw
Bosporus en overwintert in het Indische subcontinent of in Oosten Zuid-Afrika. Tijdens de septembertrek worden boven de zee-
leven en geluk. Wanneer de dagen lengen in het voorjaar
engte tussen Europa en Azië dan ook letterlijk honderdduizenden vogels geteld. De westerse populatie overwintert gedeeltelijk in
en het kwik gaat stijgen, dan zijn de dieren zelf op
de meest zuidelijke broedgebieden van Europa, maar de overgrote meerderheid trekt via Gibraltar naar tropisch Afrika.
vrijersvoeten en kan het er heet en hevig aan toe gaan. In Vlaanderen, in het Zwin, zijn het vooral de jonge vogels die zowat voltallig wegtrekken. Doordat de ooievaars dagelijks Ooievaars zijn grote, witte vogels met zwarte vleugelranden en
bijgevoederd worden, hebben veel oudere vogels geen behoefte
rode poten en snavel. Een ooievaar wordt ongeveer 1.30 m groot.
meer om de grote oversteek te wagen. De voedertijd is voor mij
De mannelijke ooievaar weegt ongeveer 4,5 kg, een vrouwelijke
meestal de aanvang van een sessie namiddagfotografie. Zelf zit ik
ooievaar ongeveer 3,5 kg. Een ooievaar kan gemiddeld 30 jaar oud
dan het liefst bovenop een oude grazige binnenduin voor de oude
worden. Het zijn trekvogels, die lange afstanden kunnen afleggen.
koninklijke villa.
15
Hun bouwijver kent nauwelijks grenzen. Doorheen de jaren kunnen de nesten een enorme omvang krijgen en loodzwaar gaan wegen. Zo zagen we in het Zwin een stevige knotwilg tegen de grond gaan, onder het overgewicht van een nest dat ruim een ton woog.
Ooievaarsliefde Een nest is in eerste instantie uiteraard bedoeld als een veilige thuis voor eieren en jongen. Maar ook zowat de ganse romance van de ooievaar speelt er zich af.
Vandaar zijn zo’n zeven nesten duidelijk zichtbaar, terwijl een achtste torent in de den waar ik onder zit. Zes keer heb ik gedurende een viertal uur (tot zonsondergang) mijn veldwerk gedaan en uiteindelijk leerde ik zo de temperamenten van de verschillende dieren kennen.
Barometers Hoewel de lentezon heel wat leven doet ontwaken en de vogels zich in de schorre en polders kunnen volstoppen met wormen, slakken, krekels, mollen en muizen, eieren en kuikens, krabben, vissen, schorpioenen, jonge schildpadden, wezels,
De vogels verleiden elkaar door er te knuffelen met de snavel, vooral op plaatsen die voor
slangen en hagedissen... laten ze deze
henzelf onbereikbaar zijn. Als het goed gaat, volgt een paring als apotheose. Soms krijg je
gedekte vistafel toch niet graag aan zich
echt kop noch staart aan de opgezette veren die één geheel lijken te vormen. De paring wordt
voorbij gaan. Buren kunnen in een kort
meestal afgerond met het klepperen van het vrouwtje, soms in duet met het mannetje.
tijdsbestek echte ravages aanrichten aan onbewaakte nesten, maar toch kunnen de
Na half april nemen de vrijages af. Net wanneer ik bedenk hoe vredig de kolonie is, zorgt
ooievaars moeilijk weerstaan aan de grote
een vrijgezel voor stevige beroering. De vogel gaat baltsen in een oude corsicaanse den,
happen wijting die hen dagelijks worden
waar al twee families in nestelen. Er wordt gedreigd en geklepperd, maar de vogel geeft
toegeworpen. Takken halen ze maar af en
niet af. Er volgt een onverwachte uitval naar een nest op de oude koninklijke villa. De vrijgezel
toe weg uit elkaars nesten, omdat die
is bovenop de schouders van het mannetje beland en gaat tekeer als een bezetene.
meestal goed verankerd zitten. Ze hebben
Maar de geviseerde vogel laat zich niet onbetuigd, en aangemoedigd door het geklepper
het vooral op het meubilair begrepen.
van het wijfje slaat hij wild met zijn vleugels en hakt hij in op zijn rivaal met zijn
Met forse happen worden grote plukken
bloedrode priemvormige snavel. Veren vliegen in het rond, maar de rechtmatige bewoner
droog overjarig gras, bladeren en mos uit
weet zijn rivaal uiteindelijk met de borst uit het nest te duwen. Wanneer het mannetje
de kom van het nest gepikt en naar het
uit een naburig nest wegvliegt waagt de vrijgezel weer zijn kans. Het gealarmeerde
eigen nest versleept. Als er al eieren of
mannetje keert terug en beide vogels halen stevig uit, waarbij het legsel van het nest
jongen in de nestkom zijn, blijft meestal
verloren gaat. Als de uitdager blijft terugkeren, wordt hij aangepakt door verschillende
één van beide partners op het nest zitten
mannetjes tegelijk. Dan is de boodschap duidelijk en keert de rust weer. Enkele jaren
om kannibalistische buren weg te houden.
geleden wist zo’n vrijgezel alle nesten bovenop de koninklijke villa te vernielen. Leeft die herinnering nog voort in het collectieve geheugen van de vogels?
Ooievaars zijn trouwens uitstekende barometers. Wanneer je ze op zonovergoten
Ruim twintig nesten worden nu bebroed in het Zwinpark. Wanneer deze krabbels je
dagen regelmatig droog materiaal ziet
bereiken, zullen tientallen ‘minivaartjes’ de kop net boven de nestkom uitsteken en zal
aanvoeren, kun je erop wedden dat de
hun eerste geklepper de lucht beroeren. Een bezoek aan het Zwin is een prima alternatief
avond of nacht in nattigheid zal eindigen.
wanneer al dat bruinbakken op het strand je begint te vervelen.
l
16
AQUAFIN EN DE MORGEN DROGEN IEDEREEN AF
Big Jum 10 juli 2 p 011
Aquafin zuivert het huishoudelijke afvalwater van zo’n 4,5 miljoen Vlamingen. Daardoor is de waterkwaliteit in onze beken en rivieren al aanzienlijk gestegen. Maar het moet nog beter en we willen de aandacht voor proper water scherp houden. Daarom steunt Aquafin ook dit jaar weer de Big Jump, een initiatief van het European Rivers Network. Op een afgesproken tijdstip, dit jaar 10 juli om 15 uur, springen in heel Europa duizenden mensen in het water waarmee ze hun bezorgdheid uiten voor propere waterlopen. In Vlaanderen zijn het de Bond Beter Leefmilieu, Natuurpunt en Green die het evenement trekken. Al wie op één van de deelnemende locaties in het water springt, toont zijn bekommernis voor ons leefmilieu. We zien hen als onze bondgenoten die we graag willen afdrogen, letterlijk dan. Schrijf je in via www.bigjump.be en geef aan waar je zal springen. Als je uit het water komt, ligt er dan voor jou een gratis streelzachte badhanddoek* klaar aan de Aquafin-stand!
V.u.: Luc Bossyns, Dijkstraat 8, B-2630 Aartselaar Ombudsman: 0472 450 450,
[email protected] Noodnummer buiten de werkuren: 0800 16 603 Aquafin NV tel. 03 450 45 11, fax 03 458 30 20,
[email protected], www.aquafin.be Gratis abonnement op Aqua op schriftelijke aanvraag.
Vergeet je fototoestel niet, want wie zijn mooiste ‘afdroogfoto’
Met een klik op de werf
oplaadt via www.aquafin.be maakt bovendien kans op
U kan de uitvoering van de rioleringsprojecten van Aquafin opvolgen
een extra geschenk.
l
via www.aquafin.be, onder 'werken per gemeente'. Aqua wordt gedrukt op milieu-vriendelijk papier.
* Zo lang de voorraad strekt.
Fotografie: Aquafin, Jan Locus, FotoVDB
