AQUA. In dit nummer: Kwallen Palma de Mallorca Clavularia sp. Biorock in Bali En meer AZAC

AQUA AZAC

In dit nummer:  Kwallen  Palma de Mallorca  Clavularia sp.  Biorock in Bali  En meer…

199

Jaargang 39 nummer 199/ verschijning twee maandelijks/ juli – augustus 2012/ Uitgave van Antwerpse Zee Aquarium Club

Redactioneel Zomer,

Inhoud AZAC klap

Wereldreis

Lagere Dieren

Tijdens het publiceren van dit nummer hadden we eindelijk onze dagen hoogzomer. Toch is het van korte duur maar dat zijn we gewoon in België. Misschien heeft u al warmere oorden opgezocht of staat er nog een leuke vakantie in de planning. Wij hopen dat dit zomernummer u dan ook kan bekoren en u de A.Z.A.C.-Loze zomermaanden kunt overbruggen. Als we het over vakantie hebben kan ik u al vertellen dat we in dit nummer op bezoek gaan in twee landen! Onze voorzitter ging op inspectie naar Palma de Mallorca. Naast de nodige Paella, Cerveza en gamba’s had hij ook tijd om de zeewaterwereld van wat dichterbij te onderzoeken. Lees er meer over in het artikel. Onze andere bestemming ligt een heel eind verder. In Bali bekijken we wel een heel bijzonder project; Kunstmatige riffen.

4

6

Palma de Mallorca Roland de Buyst

14

Kwallen Max Jansen

Wetenschap

22

Bio-rock in Bali Arine Maat

Zee-Parels

32

Clavularia sp. Rudy Jennes

Verder hebben we nog een interessant artikel van niemand minder dan Max Jansen van Burgers Zoo. Hij laat ons de wereld zien van de magische kwallen die we allemaal wel kennen. Natuurlijk is er veel meer te vinden en dit laten wij dan ook graag aan u over. Geniet van ons zomernummer en we zien elkaar weer in september!

De redactie NIEUW Trivia Colofon

26 34 34

.......AZAC Klap Beste A.Z.A.C-leden, Voor velen is de vakantie al begonnen of al voorbij. Voor diegene die nog moeten vertrekken, kunnen dit nummer nog meenemen, om op een exotische avond, met een cocktail en de ondergaande tropenzon, eens iets te lezen over hun hobby. Voor mij zit de vakantie er al een tijdje op, en is het al weer bijna vergeten. Ik ben naar Mallorca geweest en heb daar het beruchte aquarium van Palma bezocht. Het is de moeite waard en één van de mooiste aquariums die ik ooit al heb bezocht. Dit aquarium met een inkomprijs van 19€ is zeker een aanrader als je naar daar op verlof gaat. Over het club gebeuren valt er weinig te vertellen. Alles draait als een goed geoliede machine dus wat kunnen we als bestuur nog meer verlangen. Wij hebben natuurlijk nog een opdracht te vervullen, het maken van onze reuze koraalduivel voor de stoet op 17 sept te Borgerhout. Maar ook dit komt allemaal in orde. Het zal iets moois worden waarmee we onze club een goed imago gaan geven aan het grote publiek. Als je een handje wil toesteken aan dit project bel dan even met één van onze bestuursleden voor verder informatie. Vanaf september gaan we er terug alles aan doen om de tweede helft van het jaar boeiend en gezellig te houden op onze ledenvergaderingen. Met deze wil ik jullie ook nog vertellen dat A.Z.A.C. al de ledenvergadering al volgepland heeft en het een mooi najaar beloofd te worden! Ik wens jullie een gezellig en prettig verlof en tot in september. Zonnige groeten van uw voorzitter,

Uw voorzitter

Roland

Prettige Vakantie

AZAC 2012 -4-

Anzeige_EV_Azac_NL_NanoMarinus_A4_1183:Layout 1 26.11.2010 10:11 Seite 1

Nano Marinus Ontdek de zee... NIEUW

Het mini-rif voor iedere ruimte

Nano Marinus Cubes van Dennerle: Onderwaterwerelden in kleinformaat www.dennerle.com/nano Nano producten en complete sets zijn te verkrijgen bij uw dierenspeciaalzaak.

■ ■ ■

Gemakkelijk in te richten! Gemakkelijk te verzorgen! Gewoon mooi!

www.dennerle.com/nano

....... Wereldreis

PALMA

AZAC 2012 -6-

Wereldreis ....... 

A.Z.A.C. is al een tijdje bezig met het rondtrekken van de wereld om te kijken hoe het er in andere landen aan toe gaat. Vorige keer zaten we nog in Borneo nu zijn we geland in Mallorca. Onze voorzitter zelf ging eens kijken en zag dat het goed was! Mallorca is al jaren één van de meest populaire Spaanse vakantiebestemmingen en dat is zeker niet zonder reden. Mallorca is namelijk een eiland dat voor ieder wat wils biedt. U vindt hier kilometerslange zandstranden aan een helderblauwe zee, een fantastisch klimaat, een schitterend achterland, vele leuke badplaatsen met prima hotels en appartementen en een uitstekend uitgaansleven. Maar ook het onderwaterleven en het openbare aquarium zijn bekende trekpleisters van dit mooie eiland!

AZAC 2012 -7-

Door: Roland De Buyst

POR FAVOR!

....... Wereldreis Palma de Mallorca is de mooie hoofdstad van het eiland. In het hart van het winkelgebied van Palma ligt de Plaza Mayor. Dit is een geschaalde kopie van de Plaza Mayor in Madrid. Op de Plaza Mayor is de Spaanse sfeer goed te proeven. De Plaza Mayor wordt omzoomd door gezellige terrasjes en wordt bevolkt door vele straatartiesten. Palma de Mallorca is bekend om de kathedraal La Seu, die uit de 13e eeuw dateert en tot de fraaiste kathedralen van Spanje wordt gerekend, en om de grote jachthaven. Koning Juan Carlos I heeft hier een kasteel dat over de stad en de jachthaven uitkijkt. De Spaanse voetbalclubs RCD Mallorca en Club Deportivo Atlético Baleares zijn in Palma de Mallorca gevestigd. Acht kilometer oostwaarts ligt Luchthaven Palma de Mallorca. Naast de boot, is hier landen met het vliegtuig, het beste middel om Mallorca te bereiken. Niet zo heel ver hiervandaan ligt het openbaar aquarium. Natuurlijk was dit een bezoekje waard, later meer hierover. Fauna en flora De flora van de Balearen is typisch Mediterraan te noemen. Veel voorkomende boomsoorten zijn den, steekeik en de wilde olijfboom. Sommige olijfbomen zijn meer dan duizend jaar oud. De dorpjes zijn veelal omgeven door boomgaarden bestaande uit citroenof sinaasappelbomen, amandelbomen, vijgenbomen, olijfbomen of johannesbroodbomen. In de lage, glooiende gebieden komen dwergpalmen voor. Karakteristiek zijn de stenen muurtjes als afbakening van de terreinen. Op grotere hoogte en in droge gebieden komen rozemarijn, dropheide, mirte, laurier en brem voor. Mirte is een groene heester met een zoetgeurende witte bloesem, die ook vaak gebruikt wordt als heg. In de tuinen en parken langs wegen komen veel uitbundige bloeiende Mediterrane struiken en planten voor, zoals bougainville, oleander, lantana, hebiscus en geranium. Daarnaast ziet u er huizenhoge ficussen, cacteeën en dadelpalmen. Als afscheiding rond boerderijen en → AZAC 2012 -8-

Wereldreis .......  op rotsige gedeelten langs de kust zijn schijfcactussen te vinden. De schijfcactus werd vroeger gebruikt als afscherming van het toilet, dat zich achter de boerderij op het erf bevond. De cactussen hebben namelijk een afwerende werking op ongedierte. (probeer vooral niet de vruchten te plukken, de naalden dringen diep in uw vingers door en zijn zeer moeilijk te verwijderen) Langs de kust staat ook de aloë, een cactus die in rozetvorm groeit en aan het einde van zijn leven een grote speervormige bloem voortbrengt. De fauna van de Balearen is nooit erg uitgebreid geweest, maar de herten, berggeiten en wilde schapen die er voort kwamen, zijn door de toenemende cultivering van het land vrijwel uitgestorven. Op de eilanden komen veel kleine hagedissen en gekko's voor, ook diverse slangensoorten, waaronder adders. De belangrijkste vogelsoorten zijn adelaars, valken, patrijzen en fazanten. In Parc Naturel de S' Albufera bij Alcudia zijn deze en vele andere vogelsoorten waaronder watervogels zoals de ibis, lepelaar en reiger te bekijken. Boven de Puig Major komt nog de zeldzaam geworden monniksgier voor, met zijn vleugelwijdte van wel drie meter. Natuurlijk is dit mooi om te bekijken maar voor ons is toch de onderwaterwereld meer interessanter. Onderwater fauna en flora Onder ons zijn er maar weinig met een koudwaterzeewateraquarium laat staan met een getemperd zeewateraquarium. Toch is het leven onder de zee ontzettend divers en mooi. Wellicht dat het transport van de middellandse zee naar huis ervoor zorgt dat veel mensen er niet aan beginnen. Daarnaast zijn ook veel dieren beschermd en mogen deze niet gevangen worden. Koralen vinden we terug in de diepere wateren. Hiervoor moet je echt gaan duiken om deze prachtig wouden van gorgonen en andere lagere dieren te zien. Al snorkelend kom je vooral octopussen, slakken en schaaldieren tegen als ongewervelde. Vissen zijn in veel verschillende soorten te bestuderen. Kijk maar eens op het overzicht hiernaast. Ook met hun kleuren moeten ze zeer zeker niet onderdoen! keizersvissen in Palma! Het zal je maar overkomen. U bent een doorwintert aquariaan en wil er graag even tussen uit. Egypte is net iets te duur op dit moment en er wordt gekozen voor een vakantie in Palma met de gedachte dat hier ook wel iets moois onder water te zien zal zijn. Enkele dagen en snorkelbeurten later stokt uw adem bij wat je ziet onderwater! “Was dat echt een tropische vis die ik gezien heb?” “In de Middellandse zee?” En even later bevestigd het tropische exemplaar dat u thuis zelf heeft rondzwemmen het zelf, er zwemmen tropische rifvissen in de Middellandse zee! Er is echter een verklaring voor die we ook wel Lessepsiaanse migratie noemen. Lessepsiaanse migratie (soms ook wel Erythreaanse invasie) is de migratie van vissen door het Suez kanaal, meestal van de Rode Zee naar de Middellandse zee, zelden in de omgekeerde richting. De naam is afkomstig van Ferdinand de Lesseps, de ingenieur van het Suez kanaal. Tegenwoordig worden alle migratie die afkomstig zijn door menselijke ingrijpen onder deze noemer geplaatst. De opening van het Suez kanaal in 1869 zorgde ervoor dat er een zoutwaterverbinding was tussen de Middellandse en de Rode zee. de Middellandse zee wordt steeds zouter door verschillende oorzaken zodat deze langzaam maar zeker de zelfde eigenschappen gaat krijgen als de Rode zee. het enigste verschil is het

AZAC 2012 -9-

....... Wereldreis grote verschil aan nutriënten welke we in de Rode zee missen. Koralen en lagere dieren zullen we dan ook niet snel tegen komen maar vissen zijn al jaren bezig met de oversteek! Er is een lijst bekend van 300 soorten die endemisch zijn in de Rode zee en inmiddels meerdere maken gespot zijn in de Middellandse zee. sommige soorten zijn gedijen zelfs zo goed dat ze al gespot zijn bij de kust van Palma. In november werd zelfs voor de eerste maal een Pomacanthus imperator aangetroffen aan de kust van Israël. Verder zijn families zoals Pterois, Siganus, Hippocampus, Heniochus niet ongewoon! De pasgenomen beslissing van de Egyptische overheid om het kanaal te verdiepen en te verbreden zal er toe leiden dat nog meer soorten de oversteek zullen gaan maken. De soorten lijken goed te gedijen en planten zich zelfs al voort in de oost Middellandse zee. het is nu afwachten in welke tijdspanne de soorten zich zullen verspreiden naar andere delen in de Middellandse zee. Maar genoeg onderwater, tijd om het aquarium te bezoeken! Het aquarium van Palma Tijdens ons verlof in Mallorca hebben we een bezoekje gebracht aan Palma aquarium. De inkomprijs is in voorverkoop 19€ maar het is z’n geld zeker waard. Het aquarium is opgericht in 2007 en is eigendom van “ Coral World International” dit is eigendom van Morris Kahn de oprichter ervan, en onlangs overgenomen door zijn zoon Benjamin Kahn. De groep, opgericht in de jaren 70, heeft wereldwijd nog 3 aquaria, deze zijn “ The Underwater Observatory in Eilat, Israël – Maui Ocean Center in Hawaii – United States and AQWA in Perth Australia”.

AZAC 2012 -10-

Wereldreis ....... 

Het Palma aquarium heeft in het totaal 55 tanks met een totaal van 5 miljoen liter zeewater. Het huisvest 8000 verschillende zeedieren waarvan 700 verschillende dieren uit de Middellandse Zee. Het aquarium is onderverdeeld in 6 gebieden genaamd, The mediterranean, Tropical Seas, Mediterranean Gardens, The Big Blue, Jellyfish en The Jungle. Niet alleen binnen maar ook buiten zijn er aquariums maar dan wel met vissen uit de Middellandse Zee.De tuin is prachtig aangelegd, en aan de kleinste bezoekers is ook aandacht geschonken, piratenland met speelfonteinen, kinderschmink, speeltuin enz. Als we binnenkomen zien we de aquariums met de dieren uit de Middellandse Zee in al zijn pracht en praal want ook in deze zee leven mooie dieren. Eigenlijk vallen we van de ene verbazing in de andere door het diverse aanbod en de zuiverheid van de aquariums. We vervolgen onze weg en komen in het tropisch gedeelte. De eerste blik die we werpen achter de hoek is een aquarium met zachte koralen met afmetingen die ik nog niet heb gezien in gevangenschap; gewoonweg prachtig! Aquarium na aquarium zijn de dieren om ter mooist en groot, murenes van gigantisch formaat, aardbeikoraalkolonies torenhoog en ga zo maar door. → AZAC 2012 -11-

....... Wereldreis Door al dit moois gezien te hebben begon onze maag te grommen. We zijn dan iets gaan eten in het mooi verzorgd zelfbediening restaurant waar we voor een prikje konden eten. 9,95€ voor een menu en nog lekker ook. Terug opgeladen hebben we onze tocht verder gezet. Zo komen we in het jungle gedeelte met onder andere een mangrove-aquarium, reuze chicliden enz. Het gedeelte van de jungle is buiten met prachtige watervallen, exotische planten en bloemen en mooie wandelpaden aangelegd, die ook allen bereikbaar zijn voor rolstoelen en buggy’s.

Toen we dachten dat we rond waren gingen we weer een gang in, en kwamen zo aan een gigantisch aquarium van 35m lang 8,5m diep en een inhoud van 3,2 miljoen liter zeewater wat meteen maakt dat dit het grootste aquarium van Europa is. Hier zijn de grote vissen zoals verschillende soorten haaien, roggen, baarzen enz gehuisvest? Je word er stil van als je dit ziet… Dit aquarium is dan ook te bekijken op twee verschillende verdiepingen.

De ligging is natuurlijk ideaal op 50 meter van de zee, ze pompen dan ook dagelijks enkele honderdduizenden liter water naar binnen. Dit gaat door filters en word zo in de aquariums gepompt, dat gebeurt 24u op 24u. De dieren staan er dan ook prachtig bij en zeer verzorgd. Ook het gebouw en de wandelgangen zijn tiptop in orde, en de temperatuur is er aangenaam om in te wandelen. Al de ruiten van de aquaria zijn van plexiglas, en in het grootste aquarium is de ruit maar liefst 28cm dik. Uiteindelijk zit onze toer er op en verlaten we, uiteraard, het gebouw via een cadeaushop. Met een voldaan gevoel en na 4,5u te hebben vertoeft tussen prachtige zeedieren keerden we terug naar ons hotel. Zeker de moeite waard om dit aquarium te bezoeken! •

....... Lagere dieren

kwallen in Burgers’ Ocean

AZAC 2012 -14-

Lagere dieren ....... 

Niets leuker dan in de vakantie een dagje naar de zoo te gaan. Al snel lopen we in het aquarium en passeren we prachtige kwallen. Vaak lopen we al snel verder zonder te beseffen wat er allemaal bij komt kijken om deze magische en sierlijke dieren te huisvesten. Tegenwoordig is het een opkomende trend om ook deze dieren te huisvesten in een thuisaquarium. Max Janse, curator bij Burgers Zoo, verteld ons meer over deze bijzondere dieren. Iedereen kent de kwallen langs de Nederlandse kust. Dieren met kop nog staart die er als een geleipudding uit zien en nog giftig zijn ook. Kwallen behoren tot de holtedieren, zoals koralen en anemonen. Een groep dieren waar de mond en de anus dezelfde lichaamsopening zijn. Met de mondflappen onderaan het dier kunnen kwallen klein dierlijk plankton vangen welke met trilharen naar de mond worden vervoerd. Sommige soorten hebben meters lange draden waar ze kleine vissen mee kunnen vangen. Een opvallend fenomeen bij kwallen is het grote aantal gif- of netelcellen die verspreid liggen over het gehele lichaam. Speciale vangdraden bezitten de meeste gifcellen, ook wel nematocyten genaamd. De hoeveelheid en type gif verschilt per kwallensoort. Kwallen behoren tot het dierlijke plankton dat in de oceaan met de stroming wordt meegevoerd. Om kwallen in gevangenschap in leven te kunnen houden moeten er vele praktische problemen worden overwonnen. Hieronder wordt stilgestaan bij deze uitdagingen. →

Door: Max Janse en Miranda Verbeek

AZAC 2012 -15-

500 AQUARIUMS OP 600M² ZOETWATER - ZEEWATER – KOUDWATER - PLANTEN EN LAGERE DIEREN SLUIERSTAARTEN -DISCUSSEN EN ZELDZAME VISSEN FABRICATIE VAN AQUARIUMS ALLEEN VERTEGENWOORDIGER VAN DUPLA-HIKARI-TETRA-JBL-DELTEC-EHEIMTUNZE-AQUAMEDIC-DENNERLE-IKS-AQUARIUM SYSTEMS - ELOS etc KWALITEITS AQUARIUMS* DELTEC*AQUA MEDIC*JUWEL ALLE BENODIGDHEDEN VOOR TUINVIJVERS PERSONEEL OPGELEID AAN DE ZOOLOGISCHE UNIVERSITEIT VAN NANCY

WWW.HISTOIRESDEAUX.BE

TEL: 010/22 41 03

Lagere dieren .......  Levenscyclus Kwallen hebben een ingewikkelde levenscyclus. Onderstaand schema geeft een overzicht van de cyclus die aanvangt bij een kwalpoliep. Een kwalpoliep is een vastzittend stadium dat op stenen of ander substraat leeft. Deze poliepen kunnen zich vele malen splitsen om zo een heel veldje kwalpoliepen te laten ontstaan. Bij de juiste omstandigheden zal één poliep kleine discvormige larfjes afsnoeren, dit fenomeen heet strobileren. Zo ontstaan zogenaamde ephyra larven die als een vrij zwemmende levensfase met het water worden meegevoerd. De ephyra larven veranderen in een paar weken van enkele millimeter grootte stervormige diertjes tot miniatuur kwallen, die op hun beurt na enkele maanden tot volwassen grootte uitgroeien. In Burgers’ Ocean wordt de oorkwal (Aurelia aurita) gehouden. Deze soort komt zowel aan de Nederlandse kust voor als in alle andere gematigde, subtropische en tropische zeeën. Met de vier opvallende lobben in het lichaam is deze soort gemakkelijk te herkennen. De oorkwal heeft gescheiden geslachten, waar tijdens de geslachtelijke voortplanting kleine vrij zwemmende larfjes ontstaan. Deze larfjes zoeken geschikt substraat om zich vast te zetten als kwalpoliep en de cyclus te volbrengen. Om kwallen langdurig in gevangenschap te kunnen houden is het noodzakelijk een deel van de levenscyclus te kunnen regelen. Echter iedere levensfase heeft zijn eigen verzorging nodig. Hieronder volgt een beschrijving van de verzorging van de verschillende levensfases van de oorkwal. Het kost veel moeite om de verzorging van kwallen goed in de vingers te krijgen. Veel hebben we geleerd van de technieken die in het Zoo-Aquarium in Berlijn zijn ontwikkeld. Ook contacten met Diergaarde Blijdorp in Rotterdam en het Noorder Dierenpark te Emmen hebben ons veel geholpen, waar we erg dankbaar voor zijn. Kwalpoliepen De kwalpoliep is het gemakkelijkste deel van de cyclus in een gevangenschap. Poliepen kunnen in kleine bakken worden gehouden (bijv. 30x30x40cm). De poliepen van de oorkwal kunnen in eerste instantie op substraat zitten, maar zullen bij de juiste omstandigheden snel vermenigvuldigen en de wanden van de bak bezetten. Het is handig om enkele steentjes in het aquarium te leggen die dan bevolkt kunnen worden. De steentjes kunnen dan gemakkelijk verplaatst worden voor het strobileren. Waterbeweging wordt verzorgd met grote luchtbellen. Weinig licht boven de bakken helpt

overtollige algengroei te voorkomen. Het is mogelijk om het aquarium op zichzelf te laten staan en dan 10% per dag te verversen of een continue zachte doorstroming vanuit een groot systeem. In het eerste geval wordt het aquarium ‘au bain Marie’ op temperatuur gehouden (ca. 19°C). De voeding bestaat enkel uit net uitgekomen Artemia nauplii al dan niet verrijkt. Bij overdadig voeren kan er gemakkelijk schimmel optreden die de poliepen overwoekert. Ook de hydroidpoliepen afkomstig uit de Artemia kweek kunnen een vervelende vervuiling veroorzaken.→

AZAC 2012 -17-

....... Lagere dieren Strobileren van poliepen Om ephyra larven te krijgen moeten de kwalpoliepen strobieleren. Het is nog onbekend hoe dit strobileren in de natuur wordt getriggerd. In gevangenschap zijn er verschillende technieken beschreven. Hierbij wordt vooral gebruik gemaakt van verandering van omstandigheden. Mogelijk is dat ook de trigger in de natuur, bij een seizoensverandering. Een studie in een Zweedse Fjord naar het voorkomen van ephyra larven van de oorkwal gaf aan dat de populatiedichtheid het grootste was in oktober en november (Hernroth en Grondahl, 1983). Dit was de periode waar zowel de lichtintensiteit als de watertemperatuur sterk afnamen. Het kunstmatig strobileren is nog niet onder de knie. Dan werkt de ene techniek enkele malen, waarna dezelfde techniek opeens niet meer werkt. Het lijkt erop dat de poliepen zeer goed gevoed moeten zijn alvorens het strobileren te stimuleren. Het kunstmatig stimuleren van de poliepen moet slechts met een deel van de poliepen gebeuren anders kunnen ze allen tegelijk strobileren en is er niets meer over. Als een poliep gaat strobileren zal hij geheel ‘leeglopen’. De poliep zal hierna niet meer gebruikt kunnen worden. Ephyra-stadium (Ø < 1 cm)

De volgende basis strobilatie technieken worden gebruikt voor de oorkwal poliepen: 

Poliepen houden in koud water (< 10◦C), temperatuur voor 2-4 dagen verhogen naar 23 ◦C (Lange en Kaiser, 1997)  Poliepen op warm water houden (ca. 19◦C) en ze voor enkele dagen of zelfs weken een koud water shock geven (Brons,1992).  De poliepen houden op zeewater van 26°C. Een maand de poliepen flink voeren; zo’n 3-4 maal per dag met Artemia nauplii. De temperatuur laten zakken naar 16°C, en 1 maal per dag voeren. (Nausicaa, Boulogne-sur-Mer, Frankrijk)  Poliepen in gesloten systeem veel voeren en laten vervuilen, waarbij de pH flink daalt (ca. 7.5). Een grote schoonmaak en waterverversing (pH > 8.0) kan een stimulans zijn voor strobilatie.  Jaargetijde...? Na veel pogingen om de poliepen te laten strobileren en niets gebeurde, begonnen in november 2004 in 2 onafhankelijke systemen poliepen te strobileren, dezelfde periode als hierboven in de natuur beschreven. Misschien kwam dat door temperatuurs verandering? In deze periode was er een temperatuur probleem, waarbij deze varieerde tussen 19 en 21°C. Nadat dat verholpen was en de temperatuur stabiel bleef bij 19°C, begonnen de poliepen te strobileren.  Tot slot een chemische techniek waarbij Lugol aan het poliepen water wordt toegevoegd. Lugol is een jodium-iodine-preparaat te verkrijgen door 1 g I2 en 100 g KI op te lossen in 1 liter demiwater. Door dagelijks 1 ml Lugol toe te voegen aan 10 l aquariumwater wordt het strobileren soms gestimuleerd (Lange en Kaiser, 1997). De waarheid van het kunstmatig strobileren zal in het midden liggen. Experimenteren is hierbij van groot belang. Zelfs de afkomst van de poliepen kan een effect hebben.

Ephyra is het eerste vrijzwevende of pelagische stadium. De rood gekleurde kwallarfjes moeten in de waterkolom worden gehouden met behulp van water beweging. De ephyra’s worden uit de poliepenbakken opgezogen met een 60 ml spuit, zodat ze vrijwel niet beschadigd worden. Indien ephyra’s boven water komen zal het opgroei percentage zeker met een kwart verminderen. Gedurende 2 uren worden ze overgedruppeld. De watertemperatuur ligt tussen de 19 en 21°C met een pH van boven de 8.0 en een zoutgehalte van 33.0‰. Als ephyra’s lange tijd op de bodem liggen sterven ze, vandaar dat er een continue stroming moet zijn. De stroming mag niet te snel zijn anders beschadigen de enkele millimeter grote larfjes. Grote luchtbellen van ongeveer een halve cm veroorzaken de minste schade. Over de bodem verspreid worden 3 luchtaanvoeren gebruikt, de 2 buitenste bellenkolom gaan iets harder, ongeveer 2 bellen per seconde en de middelste kolom één bel per seconde. Hierdoor ontstaat een snellere stroming aan de buitenkant, waardoor de ephyra’s naar het midden worden verplaatsen en daardoor minder beschadigen. Een V-bodem helpt om een verticale stroming te stimuleren . Ephyra’s worden in een aquarium zonder filter geplaatst, aangezien de dieren gemakkelijk worden afgezogen. Om vervuiling van het kleine systeem tegen te gaan mag er weinig gevoerd worden. De ephyra’s worden per dag eenmaal gevoerd met verrijkte artemia nauplii. Dagelijks wordt 10 % ververst en wordt met demi water het zoutgehalte op peil gehouden. Pas na verversing voeren zodat het voer lang in het systeem blijft. De meeste ephyra’s zijn net na het eten topzwaar en zullen massaal op de bodem bivakkeren. Na ongeveer 2 uur zijn de meeste alweer aan het dobberen. Het overtollige voer wordt met een 60 ml spuit verwijderd. Dit voorkomt schimmelvorming. Eén maal per week wordt het aquarium grondig schoongemaakt. De ephyra’s worden tijdelijk in een bekerglas bewaard, waarna het water wordt gezeefd. Na het schoonmaken wordt 20% druppelsgewijs ververst. Na twee weken verliezen de ephyra’s hun rode kleur en worden transparant. Deze metamorfose naar miniatuur kwal heeft andere verzorging nodig aangezien de luchtbellen gevaarlijk worden. Ze worden dan verplaatst naar een groter aquarium met een filtersysteem. Subadult stadium Onder subadult wordt hier verstaan alle dieren tussen 1 en 5 cm doorsnede. Dit stadium wordt in een rechthoekig aquarium (70x60x90 cm; lxbxh) met een V-bodem gehouden. Er ligt geen substraat op de schuine bodem. Via een in de V geplaatste horizontale buis wordt het water in het aquarium gebracht. De achterwand van dit aquarium bestaat uit een dubbele wand. De voorste wand is gemaakt van een fijn gaas (bijvoorbeeld horre gaas), 10 cm daarachter bevind de normale glazen achterwand. Achter het gaas wordt het water aan de bovenste helft van het aquarium afgezogen verspreid over een groot oppervlak. De afzuigopeningen bevinden zich aan de achterkant van de buis. Dit alles maakt de kans kleiner dat kwallen worden →

AZAC 2012 -18-

Lagere dieren .......  aangezogen tegen de achterwand. Deze techniek is ontwikkeld in het Zoo-Aquarium van Berlijn (Lange en Kaiser, 1997). De verzorging van dit stadium is een stuk minder intensief, omdat dit systeem op een filter draait. Het water wordt gefilterd over watten, eiwitafschuimer en een biologisch filter. De dieren worden 2 maal per dag met verrijkte Artemia nauplii gevoerd. De hoeveelheid voer wordt aangepast als er voerresten op de bodem neerslaan. Belangrijker in dit systeem is dat de kwallen de juiste stroming hebben. Als de stroming te hard staat zullen de kwallen als een ‘paraplu bij harde wind’ omklappen. Bij een te zachte stroming gaan ze op de bodem liggen. Observeren en op gevoel het systeem afstellen is de enige remedie. Na 4-5 weken zijn de dieren groot genoeg om naar een groter aquarium te worden verplaatst. Het volwassen stadium is aangebroken. Verplaatsen gaat met behulp van een bekerglas of een vangklok, zodat de dieren niet boven water komen. Volwassen-stadium Tot het volwassen stadium behoren dieren groter dan 5 cm. Tegelijkertijd is dit ook het moeilijkste stadium. Volwassen dieren worden het best in aquaria zonder wanden gehouden. Een technische uitdaging die zijn weerga niet kent, een onmogelijke opgave dus. Verschillende aquarium types zijn ontwikkeld. In Amerika wordt er veel gebruik gemaakt van een ‘plankton kreisel’, waarbij de kwallen als het ware in een grote doorzichtige wasmachine worden gehouden. In Burgers’ Ocean worden drie types aquaria gebruikt voor volwassen kwallen. Het aquarium wat hierboven beschreven is voor het sub-adult stadium kan worden gebruikt maar dan in niet te hoge dichtheden (max. 5-10 dieren). (

Ronde tonnen met een horizontale ronddraaiende stroming zijn prima om de kwallen te houden. Hierbij liggen twee buizen horizontaal op de bodem die water schuin naar boven spuiten. Twee extra verticale buizen spuiten water langs de wand. Door in het midden een overstort te maken is er een ronddraaiende naar boven gerichte stroming. Rondom de overstort bevind zich een koker van gaas. In Burgers’ Ocean is een ovaal aquarium van ruim 5000 liter gebouwd voor de oorkwal. De opbouw was dusdanig dat de stroming eenvoudig te veranderen zou zijn. Toch bleek het upscalen van een klein aquarium naar een groot niet eenvoudig te zijn. Allereerst de stroming goed krijgen was lastig. De basis gedachte was een horizontaal rond draaiende stroming die als een spiraal naar boven ging. Twintig buizen op de bodem zorgen ervoor dat op ca. 80 plaatsen water schuin naar boven wordt ingespoten. De kwallen vallen hierdoor niet op de bodem. Ook is de stroming van het uitkomende water niet té hard, zodat kwallen niet beschadigen. Enkele verticale buizen met een heleboel gaatjes

zorgen voor de horizontale circulatie in de tank. De afzuiging is achter een geperforeerde plaat gemaakt aan de bovenste helft van het aquarium. Verschillende aanpassingen zijn noodzakelijk geweest om dit aquarium geschikt te makken voor kwallen. Gelukkig lijkt ook dit onder controle, maar we laten ons weer verrassen wat er nog verbeterd moet worden. Het typische klavertje vier in het lichaam van de oorkwal zijn de ingewanden, hier wordt het voer verteerd. Soms is dit ‘klavertje’ vier een groter aantal, vijf komt regelmatig voor en zelfs kwallen met zes lobben zijn gezien. Nadat een kwal heeft gegeten is de kleur van het voedsel door zijn lichaam zichtbaar. Volwassen kwallen wordt verijkte Aretmia Nauplii en Cyclop-eeze gevoerd. Cyclopeeze is een gevriesdroogde Cyclops met verrijkingen aan pigmenten, aminozuren en omega3 vetzuren. Het heeft de eigenschap om te drijven. Om te voorkomen dat de kwallen gaan drijven bij het voeren van Cyclop-eeze of dat de kwallen het voer niet te pakken kunnen krijgen en dus het systeem alleen maar vervuild, wordt Cyclop-eeze →

AZAC 2012 -19-

....... Lagere dieren eerst voorbehandeld. Door Cyclop-eeze 1 dag te weken in zeewater en regelmatig te schudden ontstaat er een tweedeling. Het deel wat op de bodem ligt wordt afgeheveld en gevoerd. Dit mengsel wordt met een voerspuit individueel aan de kwallen gegeven. Het voeren van volwassen kwallen wordt op twee manieren gedaan, beide hebben voor en nadelen. De eerste methode is eenvoudig, hierbij wordt het voer (verrijkte Artemia nauplii) in het water gebracht en moeten de kwallen het zelf vangen. De dieren blijven hierbij mooi in conditie en de tentakels blijven intact. Het grootste nadeel is de vervuiling, een deel van het voer zal verdwijnen in het filter, waardoor er veel meer gevoerd moet worden. Ook zullen hydroidpoliepen genieten van het overtollige voer en snel de aquariumwanden bevolken. Deze sterk netelende dieren zijn zowel voor de verzorger als voor de kwallen een aggressive plaaggeest. Een tweede voer methode is individueel voeren door gebruik te maken van een 60 ml spuit. Hierbij krijgen alle dieren voldoende te eten en het systeem vervuild minder. Het lijkt echter dat de dieren lui worden (zwemmen minder) en de tentakels worden korter. Waarom lange vangtentakels houden als het diner zo gepresenteerd wordt. Tevens is het een arbeidsintensieve bezigheid. Ook moet het zeer voorzichtig gebeuren anders worden de dieren beschadigd. Aanraking van de kwallen wordt zoveel mogelijk voorkomen. Een combinatie van beide technieken wordt over het algemeen gebruikt. De stroming moet gewoonweg perfect zijn, om beschadiging te voorkomen. Door op elk van de 16 aanvoer buizen van dit aquarium een flow meter te zetten kan de water stroming worden afgelezen en is de koppeling van een beetje meer of minder af te lezen en hoeft niet alles op gevoel. De kwallen geven echter op allerlei manieren aan als de omgeving hun niet bevalt. Lichaamstaal De passiviteit van een kwal maakt het er niet gemakkelijker op om af te lezen of het dier lekker in zijn vel zit. Toch zijn er een groot aantal kenmerken waar op gelet kan worden. Een bekend probleem is bijvoorbeeld dat de dieren als een paraplu om kunnen klappen. Dit fenomeen doet zich vooral voor als de dieren in een te harde stroming worden gehouden of er gebieden in het aquarium zijn waar de stroming te hard is. Door regelmatig te controleren hoe de dieren door het aquarium heen zweven is dit te voorkomen. Lastiger is het hoe en waarom een kwal van de normale ‘paraplu-vorm’ naar een bol veranderd. Hierbij trekt de buitenrand van de hoed naar binnen, waardoor het drijvend vermogen van een zwevende kwal verminderd en er meer kans is dat het dier op de bodem terecht komt. Ook krijgt het dier steeds meer moeite met eten en zal op een gegeven moment sterven. De reden van dit fenomeen is nog niet echt duidelijk en zal waarschijnlijk door verschillende veroorzaakt kunnen worden. Stroming en turbulentie kan een oorzaak zijn, maar ook foutieve voeding of zelfs waterkwaliteit zou dit kunnen veroorzaken. Hoed vervormingen komen echter ook in de natuur voor. Echter in gevangenschap komt het meer voor. Het verlies van mondflappen of de vangdraden aan de rand van de hoed is ook soms waargenomen. Een combinatie van te harde stroming en verkeerde voeding is hier mogelijk de oorzaak van. Als de dieren individueel gevoerd worden kunnen ze ‘lui’ worden waardoor de mondflappen, waarmee ze normaliter plankton vangen korter worden. Naast de stroming zijn kwallen extreem gevoelig voor luchtbellen. Luchtbellen gaan altijd naar boven en kunnen onderin de hoed worden gevangen. De kwal heeft geen mogelijkheid deze luchtbellen via een natuurlijke manier kwijt te raken. Ook in de kwal zal de luchtbel naar het oppervlak willen. Door het zachte karakter van het kwallenlichaam zal de luchtbel net zo lang tegen het lichaam aanduwen totdat het een gat in het lichaam heeft geslagen en ontsnapt. Dit probleem gebeurt vooral met grote luchtbellen. Ook kleine luchtbellen kunnen een probleem vormen doordat deze zich kunnen verzamelen in de hoed en na enige tijd één grote bel kunnen vormen. Een zeer opvallend fenomeen is eenmaal waargenomen, waarbij kwallen aan het ‘dansen’ waren. De kwallen maakte hierbij continue korte draaiende bewegingen in het horizontale vlak. Alsof ze de ‘salza’ aan het dansen waren. Dit is slechts eenmaal waargenomen bij een tiental kwallen. Deze lichting kwallen was ontstaan door strobileren te realiseren door gebruik te maken van hoge jodium dosering. Of dit werkelijk de reden was is niet bekend, aangezien ook vele kwallen van deze lichting keer gezond waren. Voor het succesvol houden van kwallen is het lezen van de dieren van belang naast een geschikt aquarium en geduld om de tactiek regelmatig aan te passen. •

AZAC 2012 -20-

....... Wetenschap

Elektrische kunstriffen aan de Balinese kust

Biorock voor toekomst Het gaat slecht met de koraalriffen, grote delen van de koraalriffen zijn dood en wat nog wel leeft, wordt ernstig in zijn/ haar voortbestaan bedreigd. Wereldwijd zijn er vele natuursbeschermingsorganisaties die allemaal op hun eigen manier koraalriffen beschermen en proberen bewustzijn te creëren bij de lokale bevolking, overheden en toeristen. In Pemuteran op het Indonesische eiland Bali is zo’n beschermingorganisatie: Global Coral Reef Alliance, actief die op bijzondere wijze kunstmatige koraalriffen laat ontstaan op plaatsen waar de koraalriffen het zwaar te verduren hebben gehad. → Tekst: Arine Maat | Fotografie: Udo van Dongen

AZAC 2012 -22-

Wetenschap ....... 

Binnen enkele jaren groeien allerlei harde koralen talrijk op een elektrisch rif.

Scholen met vis verblijven graag bij een elektrisch rif. Een anode, de positieve pool die nodig is om stroom te laten lopen.

Elektrische riffen kunnen in allerlei vormen worden geconstrueerd.

AZAC 2012 -23-

....... Wetenschap

De

kunstriffen staan

onder stroom, waardoor het

koraal sneller groeit

Een enorme diversiteit aan mariene planten- en diersoorten (meer dan 25%) zijn voor hun levensonderhoud afhankelijk van koraalriffen. Dieren als zeeschildpadden, haaien, tonijn en dolfijnen hebben koraalriffen nodig voor hun voedselvoorziening en bescherming. Behalve de zeeflora en fauna is ook een groot deel van de wereldbevolking in met name derde wereldlanden voor een groot deel afhankelijk van koraalriffen: zij bieden bescherming tegen overstromingen en voorzien de mensen van vis. Helaas ziet de toekomst er niet al te rooskleurig uit: 65% van alle koraalriffen in de wereld is stervende door uiteenlopende oorzaken: temperatuurstijging van het zeewater, overbemesting door bijvoorbeeld rioleringen die ongezuiverd op zee lozen, ziektes, destructieve visserijmethoden (sleepnetvisserij, dynamiet- en cyanide visserij) en ook directe fysieke schade door bijvoorbeeld scheepsankers, onvoorzichtige duikers of zeeschildpadden. Ook als bescherming van de kust tegen erosie en voor het ontwikkelen van medicijnen speelt het koraalrif een grote rol. Naast de pracht van het koraal, is voor zowel mens als dier het rif dus van grote waarde. Op dit moment worden koraalriffen wereldwijd zo ernstig bedreigd dat als er niets gebeurt er over tien tot dertig jaar minder dan vijftig procent overblijft. Versneld Om de onderwaternatuur een handje te helpen, startte Global Coral Reef Alliance een project waarbij een aantal kunstmatige koraalriffen in beschadigde gebieden werden aangelegd. De kunstmatige riffen bestaan uit metalen bouwwerken met uiteenlopende vormen die op een zand-

Vrijwilligers Global Coral Reef Alliance draait volledig op vrijwilligers en is financieel geheel afhankelijk van donateurs en giften. Meer informatie over dit project is te vinden op www.globalcoral.org.

AZAC 2012 -24-

Wetenschap .......  Bodem zijn geplaatst. Gezonde stukjes levend koraal (altijd afkomstig van beschadigde riffen waarvan de overlevingskans nihil is) worden daarna op de metalen constructies aangebracht, zoals stekjes van planten op een boomstam kunnen worden geënt. Onder de juiste omgevingscondities zullen de stukjes koraal vanzelf gaan groeien. Maar behalve dat heeft Global Coral Reef Alliance een speciale techniek ontwikkeld om de koralen sneller te laten groeien en om ze robuuster te maken tegen schadelijke invloeden van buitenaf: ze staan onder stroom! Dit klinkt erger dan het is: er staat slechts een lage spanning op. De stroom die loopt, is minimaal, maar wel voldoende om de koralen zo’n drie tot vijf keer sneller te laten groeien! De elektriciteit zorgt er voor dat er een dun laagje calciumcarbonaat (hoofdbestanddeel van kalkzandsteen) om het metaal heen komt te liggen. De koralen hechten zich gemakkelijk aan deze laag en gaan vervolgens versneld groeien doordat hun kalkskelet ook versneld groeit. Tachtig procent Om stroom te laten lopen zijn er, net als bij een accu, twee polen nodig: een plus en een min. De min, ook wel kathode genoemd, wordt gevormd door het metalen bouwwerk waarop de koralen moeten gaan groeien, deze staat met een elektriciteitsdraad in verbinding met de spanningsbron die op het land staat. Op de plus groeit niets, maar is noodzakelijk om de stroom te laten lopen. Daarom ligt er naast ieder kunstrif een buizenframe waar kippengaas tussen is gespannen dat verbonden is met de plus van de spanningsbron. De techniek heeft zich inmiddels al bewezen: in 1998 stierf 95 procent van de natuurlijke koraalriffen bij de Malediven af door coralbleaching, terwijl tachtig procent van de Biorock-riffen overleefden. Wanneer je bij een van deze elektrische riffen duikt, merk je helemaal niets van de elektriciteit die er loopt. Alleen de kleine gasbelletjes waterstof die ontsnappen vanaf het metalen frame

In tien tot

dertig jaar

zijn

minder dan vijftig procent van de

koraalriffen

over verraden de stroom . Inmiddels zijn al op veel plaatsen in de hele wereld met ernstig beschadigde koraalriffen, zoals in Indonesië, Borneo,Jamaica, Malediven, Mexico, Panama, Papoea-Nieuw-Guinea, Seychellen, Thailand en Palau succesvolle Biorockprojecten gestart. Hopelijk komen er in de toekomst nog meer projecten, want het is een positieve manier om de locale bevolking bewust te maken van het belang van koraalriffen. Doordat zij altijd nauw betrokken worden bij deze projecten, zien zij in dat het zin heeft: een gezond koraalrif trekt vis en duikers aan en dat betekent inkomsten! •

AZAC 2012 -25-

....... Nieuws

NIEUW NIEUW NIEUW In plaats van één artikel over één specifiek onderwerp hebben we nu een artikel met verschillende onderwerpen! In dit artikel draait het om nieuwigheden, daarom ook de toepasselijke titel; NIEUW. Alles wat nieuw is komt hier aan bod. Nieuwe soorten, Nieuwe resultaten, Nieuwe technieken, Nieuwe kweekresultaten en ga zo maar door. Welkom in de nieuwe wereld van de nieuwigheden! Nieuwe soorten Hierbij gebruiken we niet al te veel nieuwe woorden maar vooral nieuwe foto’s! Wie weet zwemmen deze nieuwe soorten binnenkort in uw aquarium rond. Een complete beschrijving maken we ooit nog eens soort per soort voor onze Aqua Gidsen of Zee-Parels. Hiervoor moeten we eerst nog iets meer te weten komen van hoe deze soorten zich in gevangenschap gedragen. Voor nu is het genieten van al deze pracht en praal.

A: 2 x Trimma fasciatum

C: 2 xTrimma matsunoi

Japan Gobiodon winterbottomi,

Lepidichthys akiko

Lepidichthys akiko Gobiodon winterbottomi

AZAC 2012 -26-

Tryssigobius sarah

Pteropsaron longipinnis

Pseudanthias mica

Pomacentrus maafu

Nieuwe Kweekresultaten Ook van het kwekersfront hebben we weer enkele nieuwtjes. We zullen starten met een reeds bekende gast. Wie kent de Lightning maroon nog? De Premnas met de bizarre tekeningen op zijn flank die wel op bliksemschichten lijken? Wel de eigenaar heeft de afgelopen jaren geprobeerd deze te koppelen aan een gewone Premnas. Uiteindelijk is dit gelukt en is de kleurvariant uitgegroeid tot een uit de kluiten gewassen vrouwelijk exemplaar. Het duurde vervolgens nog ruim een jaar voor het eerste poetsgedrag naar boven kwam. Niet veel later volgde het eerste legsel. Na enkele legsel is het de eigenaar, Matthew Pedersen, eindelijk gelukt om de larven groot te brengen. Althans tot metamorfose. Dit nieuws is vers van de pers en op dit moment moeten de jonge exemplaren nog een lange weg gaan maar belovend is het zeker en vast. Op de moment dat de larven zich gingen settelen van pelagisch naar bentisch kwamen ook de eerste kleuren naar boven. En dit beloofd alvast veel goeds! (zie foto rechts) Apart zullen ze zeker zijn, maar zullen ze ook de zelfde patronen vertonen als hun moeder? Biologisch gezien hebben de F1 generatie minder kans maar de F2 generatie zal zeker potentieel hebben. Eén ding staat vast, als ze dit hebben zullen ze snel verkocht zijn want

de wachtlijst voor deze prachtige dieren is zeker en vast enorm lang! Voor het eerst zullen we deze bliksempatronen dan ook niet zien in onze landen. Tenzij er nieuwe exemplaren uit Papoea New Guinea gevangen worden en deze naar Europa verscheept worden. Natuurlijk is de Premnas anemoonvis al eerder gekweekt en is dit niet zo moeilijk. Ander nieuws kwam uit een heel andere familie. Voor het eerst in de geschiedenis is er gekweekt met de Lipogramma sp. Wel genaamd de Lipogramma klayi. Todd Gardner van het Long Island Aquarium mag deze eer op zich nemen. Het mooie aan dit resultaat is dat deze, vaal in dieper water levende, soort nu betaalbaarder wordt voor iedereen. Voorheen moest je al snel 1500 € neertellen omdat ze zelden vanuit Curaçao geëxporteerd werden. Doordat er nu gekweekt wordt zal de prijs wellicht binnen enkele jaren flink dalen. Wel blijft het zo, net zoals bij Liopropoma sp., dat de larvale periode enorm lang is. Deze maanden zijn dan ook kritiek. →

AZAC 2012 -27-

....... Nieuws Ander nieuws uit Bali. In de jaren 70 heeft Martin A. Moe het al gedaan en vele jaren later herhaalde Frank Baensch dit met dwergkeizers. Inderdaad, kweken met keizersvissen. We weten hoe het moet maar toch blijft het een moeilijke zaak. Vaak bleef het bij een kweek op kleine schaal tot nu! Ook al waren deze kleine kweken commercieel, in grote getallen zijn ze nog nooit gekweekt tot en met nu. Bali Aquarich, die eerder al massaal designer anemoonvissen, vleermuisvissen en andere rariteiten aanbood, komt nu met nakweek Pomacanthus annularis keizersvissen. Deze nakweek is zelfs al te vinden in onze handel! Het bijzonder is dat ze dit op grote schaal doen! Ze hebben het dus duidelijk in de vingers. → Foto’s zeggen meer als woorden, dus bij deze:

Premnas biacellatus met veel belovende pigmenten

Lipogramma klayi is ook nagekweekt

Deze Pomacanthus annularis is net doorheen de metamorfose en al 52 dagen oud

Een medewerker samen met één van de opkweek aquaria bij Bali Aquarich, vol met Pomacanthus annularis larven

....... Nieuws Nieuwe ziekte Nieuws kan goed en slecht zijn. Misschien dat dit minder goed nieuws is? 'Gnathia marleyi', dat is de naam die een onlangs ontdekte parasiet die leeft op vissen in de Caraïbische Zee, gekregen heeft. De naam is een eerbetoon aan reggaelegende Bob Marley, aldus marinebioloog Paul Sikkel van de universiteit van Arkansas. "Ik heb de naam van Bob Marley aan deze soort, een echt wonder van de natuur, gegeven als uiting van mijn respect en bewondering voor de muziek" van de Jamaicaanse ster die in 1981 stierf, aldus Sikkel. De parasiet is de eerste nieuwe soort die in de Caraïbische Zee ontdekt wordt in meer dan twintig jaar. Jonge "gnathia marleyi" verstoppen zich tussen koralen, sponsen en algen om met een verrassingsaanval bepaalde vissen te verschalken en erop te parasiteren. Wanneer ze volwassen zijn, stoppen de parasieten met van hun gastheer te eten. Ze leven dan vermoedelijk nog twee tot drie weken om zich te reproduceren, waarna ze sterven. Ontdekkers van nieuwe soorten zoeken wel vaker inspiratie bij bekende mensen. Zo is er een korstmos vernoemd naar de Amerikaanse president Barack Obama, deelt Microsoftoprichter Bill Gates zijn naam met een bloem en is een wespensoort verbonden met rocklegende Elvis Presley. Benieuwd of we hiermee ook in gevangenschap te maken zullen krijgen? Wellicht dat bepaalde lipvissen een goede preventie kunnen zijn. Nieuwe kleurvarianten Ook nieuwe kleurvarianten komen aan bod. De meest bijzondere die onze redactie bereikte was wel deze van de juweelkardinaalbaars (Pterapogon kauderni). Zoals we nu de Picasso anemoonvis hebben, hebben we nu ook de Panda juweelkardinaalbaars. Dit is niets meer dan een natuurlijke mutatie die, mits goed beheer en kweek, kan uitgroeien tot een wijd verspreide kleurvariant. Beoordeel zelf maar of je het wat vind op de foto rechts van u.

Nieuw van bij ons Jonge hondshaaien zwemmen vanaf morgen rond in de Oosterschelde. Ze worden uitgezet door onze goede vriend Gerard van der Bliek van Deltapark Neeltje Jans, zo hebben de regionale Omroep Zeeland en de krant Provinciale Zeeuwse Courant gemeld. De hondshaai kwam vroeger veel voor in de Oosterschelde, in het bijzonder in de zomer. Maar de vis is er tegenwoordig zeldzaam. In de aquaria van het Deltapark zijn zoveel hondshaaien geboren, dat er een vergunning is aangevraagd om zo'n honderd opgekweekte exemplaren uit te zetten in de Oosterschelde. Die vergunning is nu gegeven. Volgens Deltapark Neetje Jans zitten er in het water van de Oosterschelde genoeg garnaaltjes en kleine zagers die de jonge hondshaaien kunnen eten. Dat geldt vooral voor de poeltjes waarin ze worden uitgezet. Dit jaar worden ook nog haaieneieren uitgezet in de Oosterschelde, zodat die zich direct in de natuur kunnen ontwikkelen. (foto links)•

AZAC 2012 -30-

Traiteur & Home-cooking service

Speciaal aanbod

Lentefeest of Communie U kan bij ons terecht voor al uw evenementen. Een receptie, walking diner, buffet, bbq of een klassiek diner aan tafel bediend. Het zijn slechts enkele mogelijkheden om van uw feest een onvergetelijk moment te maken. Ons vakmanschap, onze motivatie en creativiteit en de versheid van onze producten zijn ten huize H6 onze sterke troeven. Interesse? Bezoek onze website en bekijk ons aanbod.

Traiteur & Home-cooking service Zemstsesteenweg 111 1981 Hofstade

Gsm: 0495 90 66 36 Fax: 015 34 83 62

www.h6traiteurservice.be

.......Zee-Parels

de

Sterpoliep

Clavularia viridis Phylum: Klasse: Orde: Familie: Geslacht: Soort:

Cnidaria Anthozoa Octocorallia Clavulariidae Clavularia Viridis

Zo bekend en toch zien we het minder en minder, terwijl een prachtig groen wuivend veldje nog zo mooi kan zijn daarom dat deze een plaats krijgt in onze Zee-Parels. Dit is een prachtig, zeer gemakkelijk te houden softkoraal voor de beginnende en gevorderde zeeaquariaan. Toch is het een van de meest verkeerd geïdentificeerde softkoraal in de aquariumhandel. Door een vroegere misidentificatie (Wilkens & Birkholz 1986) werd een groen fluorescerend, laag groeiend koraal van het genus Briareum als het groene palmboom sterpoliep geïdentificeerd. Clavularia viridis werd dan soms ook onder deze verkeerde naam verkocht. De Briareumsoorten zijn zelfs niet verwant aan de Clavularia’s, ze behoren zelfs niet tot de sterpoliepen. Gelukkig wordt heden deze dwaling zowel in boeken als op het internet enigszins rechtgezet. Clavularia viridis komt vooral in de Indische en Stille Oceaan voor van zuid Japan tot de Filippijnen, Indonesië en oostelijk Australië tot de Fiji Eilanden. Hier bewonen ze de gemiddeld tot sterk → AZAC 2012 -32-

Zee-Parels .......  verlichte delen van het koraalrif van ondiepe lagunen tot diepten van ongeveer 15 meter. Ze komen echter voor in kleine groepen poliepen op gezonde soortenrijke koraalgemeenschappen. Daar kunnen ze de dode koraalskeletten overgroeien en grote kolonies vormen. Ze houden van gemiddelde tot sterke stroming. In Het Aquarium Clavularia viridis is een korstvormig, tapijtvormend koraal. Al de poliepen bevinden zich in buisvormige calyces die 1 tot 5 cm lang zijn. De poliepen kunnen hierin volledig teruggetrokken worden. De poliepen hebben 8 tentakels en komen bij C. viridis vooral voor in de kleur groen. Het is een zeer gemakkelijk te verzorgen koraal voor de beginnende zee-aquariaan, de enige belangrijke vereiste is een gemiddelde tot sterke turbulente stroming en de toevoeging van sporenelementen. De meeste verlichting zal volstaan doch ze moeten aan HQI licht aangepast worden. Ze zijn zeer nuttig bij de opname van organische verbindingen uit het aquariumwater (waterkwaliteit). Houdt ze vrij van draadalgen want deze kunnen de sterpoliepen versmachten. De sterpoliepen zelf kunnen nabijstaande zoanthussoorten irriteren. Sterpoliepen hebben verschillende voedingstechnieken ontwikkeld. Ze kunnen opgeloste organische verbindingen uit het water opnemen, en ze hebben ook een symbiontische relatie met hun zoöxanthellen.

Men heeft in het aquarium nog geen clavularia’s actief voedsel zien opnemen. Ze zullen eerder het licht gebruiken als voedsel voor hun zoöxanthellen en micropartikels uit het water opnemen. Clavularia hebben stabiele aquariumomstandigheden nodig, een waterverversing van 20 % per maand is nodig om de benodigde additieven aan te vullen. Calcium en andere sporenelementen kunnen toegevoegd worden om een goede groei te waarborgen. In deze omstandigheden groeien deze sterpoliepen de spreekwoordelijke bak uit, en moeten al snel getrimd en gesnoeid worden. Worden best gehouden in zuurstofrijk water met een temperatuur tussen de 22 en 26° C., een pH van 8.1 tot 8.4 en een zoutgehalte tussen 1.020 en 1.025 SG.• Door: Rudy Jennes

ALTEOR Boekhouding & Fiscaliteit Opstart Zelfstandigen Begeleiding Bedrijven

Bvba

Kardinaal Mercierlei 28 2600 Berchem Tel: 03/303 24 80 Fax: 03/303 24 90 Erkend boekhouder-fiscalist Bibf 205889

.......Trivia

Colofon Redactie en vormgeving:

Nageslacht van Nemo kan zuurdere oceaan toch wel aan

Verhoeven Tom (TV) Jennes Rudy (RJ) Van Beeck Marc (MVB)

De hoeveelheid CO2 in de oceanen stijgt rap en lang waren er zorgen dat vissen daar niet met om konden gaan. Maar nieuw onderzoek toont aan dat jonge anemoonvissen het toch wel trekken. En dat hebben ze te danken aan hun ouders. “Activiteiten van mensen hebben de zuurgraad van de oceanen tegen het eind van deze eeuw naar verwachting met 0,3 tot 0,4 pH verhoogd,” vertelt onderzoeker Philip Munday. “Eerdere studies hebben aangetoond dat de groei en overlevingskansen van jonge vissen serieus worden aangetast wanneer de jonge vissen aan deze hoge niveaus van CO2 en pH worden blootgesteld.” Zo bleek uit eerdere studies bijvoorbeeld dat anemoonvissen meer moeite hadden met ruiken en horen. Experiment De onderzoekers besloten dat eens nader te bestuderen. Ze stelden eerst volwassen vissen aan zuur water bloot. En later ook de jongen. Opvallend genoeg bleken de jongen de verandering toen wel aan te kunnen. “Of dit effect hun hele leven blijft, moet nog worden bewezen,” benadrukt onderzoeker Gabi Miller. Hoe dan? Blijkbaar stomen de ouders hun jongen klaar voor het zuurdere water. Hoe ze dat doen, is onduidelijk. “De tijdsinterval is te kort voor een genetische aanpassing zoals we die normaal zien,” legt Munday uit. Wel vindt hij dat het effect dat ouders op de jongen hebben zo groot is dat onderzoekers er in hun studies naar de toekomst van de vis rekening mee moeten houden.

Advertenties Van Beeck Marc A.Z.A.C. Bestuur: Voorzitter: De Buyst Roland Marconistraat 4 2030 Antwerpen T: 03 664 07 11 E: [email protected]

Onder voorzitter en PR: Van Beeck Marc Bruggelanden 51 2570 Duffel T: 0475 69 06 50 E: [email protected]

Hoofdredactie: Verhoeven Tom Zwartvenlaan 12 2920 Kalmthout T: 0473 75 05 07 E: [email protected]

Secretariaat : Langenberg Ton Breestraat 3 4645 EC Putte T: 0031 (0) 620741040 E: [email protected]

Penningmeester: Langenberg Cora Breestraat 3 4645 EC Putte T: 0031 (0) 654780535 E: [email protected]

Bibliotheek en redactie: Jennes Rudy Vuurkruisenlei 65 2930 Braschaat T: 03 651 99 36 E: [email protected]

Ere voorzitter: Brems Cois Acacialaan 11 2850 Boom T: 0478 28 55 34

Bank gegevens: 001-3724063-18 Fortis IBAN: BE50 0013 7240 6318 BIC: GEBABEBB Lidmaatschap/ contributie

Tijd “Wat dit onderzoek laat zien is dat sommige soorten in ieder geval beter in staat zijn om met de zuurdere oceanen om te gaan dan gedacht. En dat geeft ons iets meer tijd om de uitstoot van CO2 onder controle te krijgen.” Overigens is het niet bewezen dat alle vissen zo goed met zuurdere oceanen om kunnen gaan. Anemoonvissen zijn – in tegenstelling tot veel andere vissoorten – altijd al goed in staat geweest om zich aan te passen. “We moeten deze studies uitbreiden naar andere soorten vis, in het bijzonder de soorten die wij mensen eten,” stelt Miller. Overigens is een zuurdere oceaan niet alleen een directe bedreiging. Ook indirect kan een zuurdere oceaan voor problemen zorgen. Zo kan deze het leefgebied van de anemoonvis (het rif) aantasten. Daardoor krijgen niet alleen anemoonvissen, maar ook allerlei andere dieren die daar wonen het mogelijk lastig. En dat is ook weer een uitdaging voor grotere dieren die vissen die in het rif wonen, eten. •

€ 35.00 per jaar Internet: [email protected] www.azac.be Club lokaal De Gietschotel Lodewijck van berckenlaan 179 Borgerhout (Antwerpen) Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd door middel van druk, fotokopie, scanning of gelijk welk grafisch hulpmiddel dan ook, zonder toestemming van de uitgever A.Z.A.C. en de redacteurs A.Z.A.C. en de redactie aanvaarden geen enkele verantwoordelijkheid en/ of aansprakelijkheid voor de schade van welke aard dan ook, die het gevolg is van handelingen en/ of beslissingen die gebaseerd zijn op de inhoud van deze uitgave. Het noemen van producenten dan wel detaillisten betekent niet dat ze door de redactie en/ of A.Z.A.C. worden aanbevolen of gegarandeerd.

Als een vis in een aquarium van Brouwers Specialist in zeewateraquaria

Meer dan 500 soorten aquariumvissen verdeeld over 400 aquaria

Wekelijkse importen uit diverse werelddelen

ZOET- EN ZEEWATERVISSEN • LAGERE DIEREN • VOEDERS & TOEVOEGINGEN APPARATUUR • EIWITAFSCHUIMERS • KALKREACTOREN • FILTERSYSTEMEN Aquariumhandel Brouwers is sinds 1948 een begrip in de aquaristiek en vijvertechniek. Al drie generaties lang wordt het bedrijf gerund door de familie Brouwers en nu door Wim Brouwers. Aquariumhandel Brouwers is op alle markten thuis, vooral zeewater is al jaar en dag een specialisatie van ons bedrijf. Service, kwaliteit en eerlijk advies staan bij ons hoog in het vaandel. Aquariumhandel Brouwers verzorgt de plaatsing en het onderhoud voor zowel particulier als bedrijf. Graag nodigen wij u uit in onze 1500 m2 showroom.

Openinstijden: maandag - donderdag : 09.00 - 18.00 uur vrijdag: 09.00 - 21.00 uur zaterdag: 09.00 - 17.00 uur

Aquariumhandel Brouwers b.v. Boulevard 131, 4701 ES Roosendaal Nederland T +31 (0)165 - 536216 F +31 (0)165 - 546684 E [email protected] I www.aquariumbrouwers.nl