Aqua
werken aan zuiver water
DRIEMAANDELIJKS INFORMATIEBLAD VAN AQUAFIN • 2009/4
AMEDEUS BUNDELT EUROPESE KENNIS VAN MEMBRANEN
Energie besparen is een strategie Slimmer zuiveren is ‘meer doen met minder’
4 12
2
ANTWERPSE RUIEN GESANEERD De voorbije 10 jaar heeft het Vlaamse Gewest via Aquafin 60 miljoen euro geïnvesteerd in de sanering van de Antwerpse binnenstad. Naast de aanleg van de nodige collectoren en de bouw van een grote zuiveringsinstallatie, werden ook de Antwerpse ruien aangepakt. Minister van Leefmilieu Joke Schauvliege kwam in december samen met Patrick Janssens, burgemeester van Antwerpen, de Ruien officieel inhuldigen. Van bevaarbare kanalen in de binnenstad evolueerden ze vanaf de 16de eeuw tot overwelfde riolen, waarin het afvalwater van de binnenstad zich verzamelde voordat het naar de Schelde liep. Aquafin rustte de wanden van de ruien uit met aparte kanalen voor afvalwater, die verbonden werden met honderden huisaansluitingen. In 5 fasen werd 8 km ruien aangepakt. Met de saneringswerken konden de ruien worden uitgebouwd als toeristische trekpleister. Door de kwaliteit van de restauratie en de publieksvriendelijkheid van het project, wonnen de ruien in 2008 de Vlaamse Monumentenprijs.
l
u
Burgemeester Patrick Janssens, minister Joke Schauvliege en Luc Bossyns huldigden de ruien in.
EUROPESE INVESTERINGSBANK ONDERSTEUNT VERDERE UITBOUW VAN DE ZUIVERINGSINFRASTRUCTUUR
4
Energie besparen is een strategie Verantwoord energie besparen vraagt om de invoering van een managementsysteem.
De Europese Investeringsbank en Aquafin ondertekenden de zevende financieringsovereenkomst voor de verdere uitbouw en de optimalisatie van de waterzuiveringsinfrastructuur in
5
Nieuwe vijzels houden Merksem
Vlaanderen. De EIB verleent Aquafin een nieuw krediet van
mee droog
200 miljoen euro, dat wordt aangewend voor de uitvoering van
Ter voorbereiding van de Ooster-
279 projecten, die opgeleverd worden in 2010 en 2011. Het gaat
weelverbinding in Antwerpen, werd
om de bouw van kleinere zuiveringsinstallaties, de renovatie
ook de waterafvoer van Merksem en
van oudere installaties en de verdere uitbreiding en optimalisatie
Ekeren verbeterd.
van de collectoren die het huishoudelijke afvalwater van de gemeenten opvangen en transporteren naar de Vlaamse
6
Gedeelde kennis is milieuwinst
zuiveringsinstallaties. Het partnership tussen Aquafin en
Hydronautstudies zijn waardevol
de EIB dateert al van 1994, maar in deze tijden van crisis zijn
voor Aquafin, maar evenzeer voor
er natuurlijk zeer veel aanvragen voor kredieten voor
de gemeenten.
infrastructuurwerken. Voor het bedrijf is de ondertekening van de lening met EIB dan ook betekenisvol. Met in totaal zeven leningen aan Aquafin, heeft de EIB de waterzuiveringssector in Vlaanderen gesteund voor 1,2 miljard euro.
l
3
WATER ZUIVEREN ZONDER OOGKLEPPEN Zoveel mogelijk afvalwater volgens de normen zuiveren is ons
Dat gas zetten we dan weer om in warmte
einddoel. Maar onderweg kijkt Aquafin ruimer om zich heen.
en elektriciteit, waarvoor Aquafin groene-
Onze interne processen schaven we voortdurend bij om zo
stroomcertificaten krijgt. De jongste jaren
efficiënt en klantvriendelijk mogelijk te werken. Met de invoering
stapten we ook in verschillende Europese
van onze Minder Hinder-award, stimuleren we ook aannemers
projecten, die mee als doel hadden om
van leidingwerken om zo omgevingsvriendelijk mogelijk te
afvalwater energiezuiniger te behandelen
werken. Vanaf volgend jaar reiken we trouwens een specifieke
en nieuwe milieuvriendelijke technologieën
award uit aan het studiebureau dat in zijn ontwerpen het meeste
te ontwikkelen (p. 10 en 16). Zo dragen we
oog voor de buurt toont (p. 8). Natuurlijk zorgt de zuivering
ook in bredere zin ons steentje bij aan een
van afvalwater voor een verbetering van de kwaliteit van het
schoner leefmilieu.
l
oppervlaktewater, maar sinds enkele jaren proberen we ook de impact van onze activiteiten op andere milieugerelateerde
Luc Bossyns
domeinen in kaart te brengen. We zijn bijvoorbeeld druk bezig
Gedelegeerd bestuurder
met de invoering van een managementsysteem voor ons energieverbruik (p. 4). We vergisten nu al bijna de helft van het zuiveringsslib, waarbij biogas gevormd wordt.
Bouwen: wat met bemalingswater?
12
Slimmer zuiveren is ‘meer doen met minder’
Het overtollige water van een bouwwerf,
Kosten besparen en tegelijk de milieu-impact
mag lang niet altijd naar de riool.
van het waterzuiveringsproces verminderen, hoeft niet tegenstrijdig te zijn. Dat bewees
8
Derde Minder Hinder Award gaat naar
een analyse van de bedrijfsvoering van
aannemer VBG N.V.
de zuiveringsinstallatie in Bree.
Minister van Leefmilieu Joke Schauvliege onderstreepte het belang van omgevings-
14
Zwerflustige zeehonden vinden de Belgische kust
vriendelijk werken tijdens de hoognodige
Natuurfotograaf Misjel Decleer fotografeerde
rioleringswerken in Vlaanderen.
acht gezonde jonge zeehonden, die stoeiden op een golfbreker te Sint-Idesbald.
10 AMEDEUS bundelt Europese kennis van membranen
16
NEPTUNE EN INNOWATECH
Aquafin onderzocht als partner in het Europees
Nieuwe technologieën voor een duurzame
project AMEDEUS de mogelijkheden tot
zuivering van huishoudelijk en industrieel
standaardisatie en procesverbetering
afvalwater, uitgewerkt binnen twee Europese
van membraantechnologie.
projecten, worden voorgesteld op 27 januari.
INHOUD
7
4
ENERGIE BESPAREN IS EEN STRATEGIE Het overgrote deel van bedrijven en instellingen doet in meer of mindere mate aan energiebeheer. Energie is de jongste jaren duur geworden, en er zijn ook de Koyto-normen die druk leggen op de bedrijven. Maar verantwoord energie besparen is niet eenvoudig. Steeds het licht uit doen in de gang, zal bij Aquafin bij wijze van spreken het verschil niet maken.
Aquafin verbruikt ongeveer 250 GWh/jaar. Eind jaren ’90 ging Aquafin zoals veel bedrijven bewuster naar zijn energie-
s
Bart De Deken is verantwoordelijk voor de invoering van een energiemanagementsysteem bij Aquafin. © Fotobureau Dijkstra.
verbruik kijken. Een aanzienlijk deel van het zuiveringsslib dat overblijft na de behandeling van het afvalwater, werd vergist.
Potentieel
Daardoor bespaart het bedrijf sindsdien naast afzetkosten ook heel wat energiekosten. De gedroogde slibkorrels werden ook
Aquafin zet zijn energiemanagementsysteem op met de hulp van
ingezet voor energieproductie. De jongste jaren wordt evenzeer
een externe deskundige in de sector. Bart De Deken: “We moeten
de vermindering van het energieverbruik tijdens ons hoofdproces
heel wat informatie vergaren en metingen verrichten, maar tegelijk
onder de loep genomen. De energiekost voor de zuivering van
ook iedereen in het bedrijf bewust maken van het enorme
afvalwater, bedraagt ongeveer 25 miljoen euro per jaar, een vijfde
potentieel op dit gebied. We werken nu aan een plan waarin de
van de totale operationele kosten van Aquafin.
probleemgebieden volgens hun impact op de energiefactuur worden aangepakt. Op dit moment focussen we ons op de zuiverings-
Uit een rapport van het bureau McKinsey, uitgevoerd voor het
installaties. Die krijgen allemaal individuele richtwaarden voor hun
VBO, blijkt dat een doorsnee bedrijf veel besparingsmogelijkheden
verbruik van elektriciteit, uiteraard zonder dat er aan de kwaliteit
op energie laat liggen. Voor 50% gaat het om investeringsgerichte
van het gezuiverde water geraakt wordt. Wat we daaruit leren,
oplossingen, terwijl de overige 50% om een betere organisatie
wordt verwerkt in bestekken en richtlijnen en meegenomen in
draaien. Om structureel energie(kosten) te besparen, moet
de aankoopprocedures, zodat we in de toekomst niet dezelfde
energiemanagement dus ingebouwd worden in het management
energetische fouten blijven maken. Als het werk rond de
van een onderneming. “Driekwart van de energiekost van het
zuiveringsinstallaties op kruissnelheid komt, zullen we het
waterzuiveringsproces dient om het water te verpompen en te
energieverbruik van de andere verbruikers aanpakken. Die mogen
beluchten. We voerden al verschillende studies en projecten uit om
we immers ook niet vergeten.”
dat beluchtingsproces te optimaliseren en de pompkosten te verminderen. Om structureel energie te besparen, moesten we
Als alle energiebesparende maatregelen zijn opgenomen in
afstappen van een projectmatige aanpak en overgaan naar een
de verschillende processen, is het werk niet afgelopen. Energie-
algemene strategie”, vertelt projectleider energiemanagement
management vraagt een constant in vraag stellen van de
Bart De Deken.
organisatie. Alles kan altijd beter…
l
5
NIEUWE VIJZELS HOUDEN MERKSEM MEE DROOG Ter voorbereiding van de Oosterweelverbinding
De Grote Schijn en de Kleine Schijn komen uit het Noorden van de provincie Antwerpen. Tot voor kort kwamen ze ter hoogte van
in Antwerpen, moesten er werken worden uitgevoerd
het Sportpaleis in Merksem samen in een koker. Als ‘de Schijn’ liep de rivier ondergronds verder langs de ring richting Ekeren,
aan de Schijnkoker. Een ideaal moment om ook
waar ze naar de dokken van de Schelde verpompt werd. “In essentie komt het erop neer dat de Schijn nu veel vroeger wordt opgepompt
de waterafvoer van Merksem en Ekeren te verbeteren.
naar een waterloop met grote capaciteit, waardoor de rivier niet meer opstuwt bij hevige neerslag. De rivier wordt nu naar het
De nieuwe vijzels die Aquafin bouwde aan de zuiverings-
Albertkanaal gepompt in Merksem, en niet meer in de Schelde in het meer noordelijk gelegen Ekeren. Dat verandert de waterhuis-
installatie, maken deel uit van dat grotere plan.
houding in Antwerpen grondig”, weet Geert Dewitte, die de werken van Aquafin opvolgde.
Oud en Nieuw In Merksem, tussen het Lobroekdok en de IJskelder, is de koker van de Schijn volledig buiten dienst gesteld. Aan het Lobroekdok staat nu een vijzelgemaal dat het water van de Schijn naar het Lobroekdok voert, en zo verder naar het Albertkanaal. De oude koker tussen de IJskelder en de knoop E19/A12 bleef behouden, maar fungeert als bufferbekken. Als het hard regent, loopt het water van Merksem en Ekeren nu deze koker in. En die kan heel wat slikken: de opslagcapaciteit is vergelijkbaar met de inhoud van 13 Olympische zwembaden. “Aan de waterzuiveringsinstallatie in Merksem, in het gebied IJskelder, heeft Aquafin een tweede vijzelgemaal gebouwd, om het water dat in de bufferkoker loopt weg te pompen naar het Albertkanaal. De koker kan trouwens in twee richtingen werken, afhankelijk van de noodzaak: s
De extra vijzels pompen het water uit de bufferkoker naar
hij kan zowel water van Merksem als water van de Laarsebeek in
het Albertkanaal.
Ekeren opvangen, als dat nodig is.”
In Merksem wordt de Schijn angstvallig in de gaten gehouden.
Het vijzelgemaal dat Aquafin bouwde, maakt deel uit van een
Enkele laag gelegen wijken kregen er in het verleden herhaaldelijk
gezamenlijk project met de BAM (Beheersmaatschappij Antwerpen
overvloedig veel water van deze rivier te verwerken. Ter hoogte
Mobiel) en de VMM, die het andere nieuwe vijzelgemaal aan het
van het Sportpaleis werd al een noodpompstation gebouwd om
Lobroekdok beheert. “De vier vijzels bij onze zuiveringsinstallatie,
het extra water van hevige regenbuien af te voeren. Toen er
hebben hun dienst al gedaan. Ze waren nog maar net in werking,
werken aan de Schijn moesten gebeuren ter voorbereiding van
toen de volle capaciteit al moest worden benut tijdens een hevige
de Oosterweelverbinding, besloot de overheid om van de
regenbui. Sindsdien hebben ze allevier regelmatig gedraaid.
gelegenheid gebruik te maken om de waterafvoer van Merksem
Hopelijk wekt de Schijn binnenkort meer positieve gevoelens op
en Ekeren grondig aan te pakken.
in Merksem en omstreken”, besluit Geert Dewitte.
l
6
GEDEELDE KENNIS IS MILIEUWINST
s
Een rioolstelsel leg je niet zomaar even aan. Voordat een collector van Aquafin in de grond gaat,
Een hydronautstudie begint met de inventaris en opmeting van het bestaande rioolstelsel. Foto: Jan Locus
Daarna worden de verzamelde gegevens ingevoerd in een riooldatabank. Met de data wordt een model van de bestaande
gebeurt er eerst een grondige studie naar de impact op
toestand geconstrueerd. Geert Wellens: “Dat betekent onder andere dat we oppervlaktegegevens van het gebied toevoegen
de waterhuishouding. Zulke gebiedsstudies zijn waardevol
aan de databank om de afstroming van hemelwater in rekening te brengen. Aan de hand van simulaties van specifieke buien gaan
voor Aquafin, maar evenzeer voor de gemeenten.
we dan na of het model het werkelijke gedrag van het stelsel ook correct voorspelt.” Het laatste deel bestaat uit een toekomstmodel, dat het gedrag van het rioolstelsel beschrijft in verschillende
Hydraulische studies van riolerings- en waternetwerken vormen
fases van uitbouw. “Op basis van dat computermodel kan je nieuwe
de basis van een goed netwerkbeheer. Om het verwachte
projecten definiëren en hydraulische knelpunten wegwerken.
positieve effect voor de natuur te bereiken, moet er grondig over
Waar we niet naar kijken, is de huidige structurele staat van de
de aanleg van een riool worden nagedacht. “Als het gebied dat
riolen. Dat gebeurt dan weer in een RioPlan-studie.”
naar een bepaalde rioolstreng afwatert te klein wordt inschat, zou er bijvoorbeeld een debietsprobleem kunnen ontstaan of zouden de overstorten op de riool te vaak kunnen gaan werken. In hydro-
Win-win
nautstudies zoeken we dus uit hoe het afvalwater optimaal de zuiveringsinstallaties kan bereiken”, weet Geert Wellens,
Aquafin voert hydronautstudies uit vanuit twee invalshoeken.
hydronautspecialist bij Aquafin.
Geert Wellens: “Ofwel ter voorbereiding van een nieuwe collector, ofwel om onze kennis van de bestaande netwerken te vergroten
Een hydronautstudie bestudeert de stroming van het water in
en zo knelpunten te kunnen oplossen. Om de haalbaarheid van
de riolering op basis van een computermodel. Zo’n studie begint
de voorgestelde oplossingen zo groot mogelijk te maken, wordt het
met een inventarisatie en opmeting van de bestaande toestand
model opgemaakt in samenspraak met alle beheerders van riolen
van de rioleringsinfrastructuur in een gebied.
en waterlopen, en waar nodig ook de natuurbeheerders.”
7
BOUWEN: WAT MET BEMALINGSWATER? Om bouwwerken in droge
Op vrijwel elke bouwwerf is een tijdelijke bemaling noodzakelijk. Veel te vlug kiest men ervoor om de drainage naar de riolering af te leiden. Dat heeft vaak een negatieve invloed
omstandigheden uit te voeren,
op de plaatselijke waterhuishouding en is in veel gevallen zelfs illegaal.
moet het grondwaterpeil kunstmatig
Volgens Vlarem moet bemalingswater zoveel mogelijk lokaal terug infiltreren in de bodem, zodat de grondwaterspiegel opnieuw wordt verrijkt. Zo ondervindt de lokale
worden verlaagd of het overtollige
waterhuishouding de minste schade. Als lokale infiltratie om zuiver technische redenen niet mogelijk is, raadt Vlarem aan het opgepompte water te laten afvloeien naar het
water weggepompt. Dat water mag
dichtstbijzijnde regenwaterstelsel.
lang niet altijd naar de riool.
Lozing op de riolering Enkel als bovenstaande oplossingen niet haalbaar zijn, biedt Vlarem nog een laatste alternatief: lozing op de openbare riolering. Bedraagt het opgepompte debiet echter meer dan 10m³/u en is de riolering aangesloten op een zuiveringsinstallatie, dan is daarvoor een schriftelijke toestemming van Aquafin nodig. Een toestemming van de De riooldatabanken voor deze studies
gemeente alleen is dan niet voldoende. De hoeveelheden en de samenstelling van het
worden betaald door het Vlaamse
bemalingswater kunnen namelijk de zuiveringsresultaten op de installatie in het
Gewest, maar een gemeente kan wel
gedrang brengen, of het extra debiet kan het rioolstelsel overbelasten. Aquafin rekent
eigenaar worden van de gegevens, door
voor de verwerking van grote debieten dezelfde vergoeding als voor de verwerking van
voor 40% in de studie te participeren,
bedrijfsafvalwater dat op de riool is aangesloten.
l
hetzij geldelijk, hetzij door de inbreng van kennis. Als er een financiële meerwaarde is, stort Aquafin die terug naar het Vlaamse Gewest. “Voor veel
Een lozing aanvragen
gemeenten zou zo’n studie financieel te zwaar zijn om alleen te dragen.
Een toelating voor een bemaling vraagt u als volgt aan:
Door een samenwerking met Aquafin,
u
vul het aanvraagformulier in op www.aquafin.be > Infrastructuur en Milieu > Bemalingen.
kunnen ze hun gebiedskennis gevoelig
u
contacteer het Support Center telefonisch op 03 450 48 48.
uitbreiden. Een hydronautstudie is onder andere een hulpmiddel bij het beheer van het stelsel. Ze geven bijvoorbeeld aan waar er nog grachten op de riolering zijn aangesloten, of waar het water zodanig traag stroomt dat de riool snel aanslibt. Een win-win voor het gewest en de gemeenten dus.”
l
8
DERDE MINDER HINDER AWARD GAAT NAAR AANNEMER VBG N.V. Aannemer van rioleringswerken VBG N.V. uit Herentals veroverde in oktober
MINDER HINDER
AWARD
de derde Minder Hinder Award van Aquafin. Minister van Leefmilieu Joke Schauvliege, die de award uitreikte, onderstreepte het belang van omgevingsvriendelijk werken tijdens de hoognodige rioleringswerken in Vlaanderen.
Infrastructuurwerken in woongebieden of
“Aannemer VBG uit Herentals scoorde dit jaar het best op de mix
langs drukke verkeersaders brengen altijd
van deze criteria.” Wegenwerken De Moor NV, dat vorig jaar
hinder met zich mee. Door een goede
ook al genomineerd was, klom dit jaar een plaats naar boven
planning van de werken en voldoende
en eindigde als tweede. Vanlerberghe Aannemingen bvba,
communicatie met de handelaars en
de winnaar van de vorige editie, kwam als derde uit de bus.
buurtbewoners, kan die hinder echter aanzienlijk beperkt worden. De bouw-
“De laureaten tonen aan dat het wel degelijk mogelijk is om de
heren en het studiebureau vervullen een
uitvoering van een rioleringsproject te combineren met doorgedreven
belangrijke rol, maar ook de inzet van
inspanningen voor hinderbeperking en veilige werkomstandigheden
de aannemer die de rioleringswerken
op de werf”, benadrukt Joke Schauvliege, minister van Leefmilieu,
uitvoert, is onmisbaar.
Natuur en Cultuur. “Zo vergroten de winnaars het maatschappelijk draagvlak voor deze werken, die zo hard nodig zijn voor de uitbouw
Om omgevingsvriendelijk werken te
van de zuiveringsinfrastructuur in Vlaanderen. Ik ben er ook van
blijven aanmoedigen, reikt Aquafin sinds
overtuigd dat de bedrijven die vandaag goed scoorden, door die
2007 een award uit aan de aannemer
positieve uitstraling een extra troef in handen hebben om
van rioleringswerken met het meeste oog
competente werknemers aan te trekken.”
voor de buurt. Dirk De Waele, directeur Infrastructuur: “Daarvoor rangschikt Aquafin
“Uit de meting van de Minder Hinder-acties van de voorbije jaren,
de aannemers die meer dan één project
valt op dat een groeiende groep aannemers de vertaalslag heeft
voor ons hebben uitgevoerd volgens vijf
gemaakt van Minder Hinder-maatregelen als iets extra naar een
criteria: de Minder Hinder-inspanningen
evidentie”, vult Dirk De Waele aan. “De aannemers die de voorbije
van de aannemer, gecombineerd met de
jaren regelmatig terugkeerden in de top-10 van award-kandidaten,
veiligheidsstatistieken, schadegevallen, nood-
hebben aandacht voor hinderbeperking ondertussen opgenomen
oproepen en het aantal klachten.”
in hun bedrijfsfilosofie.”
9
s
Aquafin is met zijn Minder Hinder-programma de voorbije jaren een voortrekker geworden op het gebied van hinderbeperking tijdens de uitvoering van werken. V.l.n.r.: gedelegeerd bestuurder Luc Bossyns, minister van Leefmilieu Joke Schauvliege en directeur Infrastructuur Dirk De Waele.
De bouwsector en Aquafin hebben flinke stappen vooruit gezet.
Geert Verscheure (VBG): “Minder Hinder speelt mee in elke schakel van de ketting”
De Minder Hinder-acties die nu worden uitgevoerd, zijn van een heel andere orde dan vijf jaar geleden. “Maar toch zien we nog duidelijke actiepunten,” benadrukt gedelegeerd bestuurder Luc Bossyns. “Het herstel van het privaat domein in de oorspronkelijke
Geert Verscheure, gedelegeerd bestuurder van award winnaar
staat blijft jaar na jaar het grootste pijnpunt in de tevredenheids-
VBG N.V., benadrukt het belang van buurtvriendelijk denken in
enquêtes die we uitvoeren. De afwerking van de werf is nochtans
elk bedrijfsproces: “Wij zijn al vier jaar actief bezig met Minder
het visitekaartje voor Aquafin, maar zeker ook voor de aannemer.”
Hinder-maatregelen, van bij de werfvoorbereiding tot en met de oplevering van een project. Hoe grondiger we de werken
Ook de studiebureaus moeten zich nog meer op hinderbeperking
voorbereiden, hoe beter de samenwerking met de buurt en hoe
richten bij het uittekenen van een ontwerp. De aanwezige
sneller we kunnen werken, hebben we ervaren. Voor Aquafin
handelaars langs een traject, worden bijvoorbeeld niet altijd
voeren we natuurlijk specifiek de Minder Hinder-acties uit die
consequent in kaart gebracht. “We zullen dus nog strenger worden
in de bestekken zijn opgenomen. Deze award betekent voor ons
op de toepassing van de Minder Hinder-posten in de bestekken,
een erkenning van onze inspanningen. Op termijn zal naast
maar we willen die actie ook positief kaderen. In 2010 zal Aquafin
de inschrijvingsprijs zeker ook de Minder Hinder-score van de
voor het eerst ook een award uitreiken aan het studiebureau dat
aannemers gaan meewegen in de aanbestedingen van Aquafin.
in zijn ontwerpen het meeste rekening houdt met omgevings-
Dan is deze award een mooie troef voor ons, natuurlijk.”
factoren,” besluit Luc Bossyns.
l
10
AMEDEUS BUNDELT EUROPESE Afvalwaterbehandeling door middel van
Membraantechnologie is interessant voor de zuivering van huishoudelijk
membraantechnologie is een veelbelovende techniek. Het gezuiverde water is van zeer
en industrieel afvalwater, maar voorlopig blijft het een dure keuze.
goede kwaliteit, maar toch is de technologie voorlopig nog niet ingeburgerd in Europa.
Aquafin onderzocht als partner in het Europees project AMEDEUS
Dat komt onder meer omdat ze vooral wordt aangeboden door enkele niet-Europese
de mogelijkheden tot standaardisatie, invoering en procesverbetering.
leveranciers, die elk hun eigen variant op het proces hebben uitgewerkt. Door het gebrek aan standaardisatie in de sector blijft de technologie vrij duur en is de gebruiker afhankelijk van de gekozen leverancier. Om membraanbioreactor-technologie (MBR) te promoten, heeft de Europese Unie de voorbije vier jaar vier onderzoeksprojecten gefinancierd, die parallel werden uitgevoerd. Zo’n 50 Europese en internationale instituten en bedrijven maken deel uit van wat het ‘MBR network’ gedoopt werd. Met een totaal budget van 15 miljoen euro, waarvan 9 miljoen gefinancierd door de EU, staat het netwerk voor de grootste gecoördineerde onderzoeksinspanning naar membraantechnologie in de wereld. De deelnemers werkten aan een wijdere acceptatie, een betere concurrentiepositie en een bredere inzetbaarheid van de technologie in Europa.
Stedelijk afvalwater AMEDEUS, het meest omvangrijke project van het ‘MBR network’, wil de toepassing van membranen voor de zuivering van stedelijk afvalwater stimuleren. Aquafin en het VITO zijn de Belgische deelnemers onder de in totaal 12 internationale partners. Membraantechnologie heeft twee belangrijke toepassingsmogelijkheden voor
“Europese projecten zijn een toegangspoort naar kennis”
de zuivering van huishoudelijk afvalwater in Europa: ofwel als technologiekeuze voor nieuwe kleinschalige zuiveringsinstallaties,
11
KENNIS VAN MEMBRANEN ofwel als uitbreiding bij de optimalisatie van grootschalige
Aquafin is ondertussen nog een stap verder gegaan en heeft zijn
installaties, die het afvalwater tot 100.000 inwonersequivalenten
eigen concept ontwikkeld en gepatenteerd onder de naam ‘Dual 2’.
verwerken. De projectpartners werkten aan de ontwikkeling van
“In ons ontwerp is er in principe maar één beluchtingsbekken nodig,
competitieve Europese membraanfiltratietechnieken en tegelijk
dat bij droog weer het slib-watermengsel naar een membraan-
ook aan een vermindering van de aankoop-, gebruiks- en
filtratietank stuurt. Bij regenweer worden pieken in de aanvoer
energiekost. Samen onderzochten ze ook de mogelijkheden tot
opgevangen door een nabezinktank mee in te schakelen. Zo kan
standaardisatie en droegen ze bij aan een kennistransfer naar
de capaciteit van bestaande installaties vergroot worden met
Zuid- en Oost-Europa, waar deze technologie nog minder
beperkte investeringen. Momenteel wordt er op de zuiverings-
bekend was.
installatie van Aartselaar een proefinstallatie gebouwd om het concept verder te testen.”
“In een klassieke zuiveringsinstallatie wordt het afvalwater vermengd met actief slib, dat de vervuiling in het water afbreekt. Het gezuiverde water en het slib worden vervolgens gescheiden in nabezinktanks. Het slib zakt er naar de bodem, zodat bovenaan gezuiverd water overblijft. Bij MBR-technologie worden deze nabezinktanks vervangen door membranen, die via hun piepkleine poriën het zuivere water doorlaten en het slib tegenhouden”, verduidelijkt Lucas Maes, studieverantwoordelijke bij Aquafin. “Voordelen van het systeem zijn de beperkte benodigde oppervlakte en een volledige verwijdering van opgeloste stoffen uit het afvalwater. Nadelen zijn dan weer de hogere energiekost en de kortere levensduur dan bij een klassiek systeem. Membraantechnologie is dus interessant als de beschikbare oppervlakte voor een zuiveringsinstallatie beperkt is, of wanneer het gezuiverde water aan strengere normen moet voldoen. Deze technologie, die in de loop van de jaren ’90 gecommercialiseerd is, biedt veel potentieel voor Aquafin.”
Membranen voor renovaties s
Solaiman Amensour en Lucas Maes (rechts): “Met meer dan
Aquafin’s onderzoek naar het gebruik van membraantechnologie
200 zuiveringsinstallaties is Aquafin een ideale partner om
voor de renovatie van waterzuiveringsinstallaties, leidde tot
onderzoeksresultaten in de praktijk uit te testen.”
de bouw van de eerste MBR-installatie voor de zuivering van huishoudelijk afvalwater in de Benelux. De eerste membraan-
De resultaten van vier jaar onderzoek binnen AMEDEUS worden
bioreactor kwam op RWZI Schilde te staan. “Bij de bestaande
binnenkort gebundeld in een handboek voor gebruikers en
infrastructuur werd een extra beluchtingsbekken met actief slib
geïnteresseerden in de technologie. Maar daarmee is de kous niet af.
gebouwd en werden er membraanfiltratietanks geplaatst, die een
“EU-projecten zijn voor Aquafin een toeganspoort naar verdere
deel van het totale afvalwaterdebiet behandelen. Deze combinatie
knowhow. We bouwen kennis voor onszelf op, mee betaald door
van conventionele en MBR-technologie wordt hybride of
Europa. Maar tegelijk krijgen we toegang tot de resultaten die de
“dual” technologie genoemd. Ze levert kwalitatief hoogstaand
projectpartners opbouwen, aangezien de meeste resultaten worden
gezuiverd water tegen een lagere kost dan pure MBR-technologie.
gedeeld. Aan onze deelname hebben we interessante contacten
Onze praktijkervaring met dit systeem maakte Aquafin tot een
overgehouden voor later onderzoek. En natuurlijk hebben we onze
interessante projectpartner in AMEDEUS.”
goede naam als expertisecenter internationaal versterkt.”
l
12
SLIMMER ZUIVEREN IS ‘MEER DOEN MET MINDER’
Kosten besparen en tegelijk de milieu-impact van het waterzuiveringsproces verminderen,
Appelen en peren “Een volledige LCA laat eigenlijk toe om appelen met peren te vergelijken. De LCA methodologie heeft als doel om de verschillende
hoeft niet tegenstrijdig te zijn. Dat bewees een analyse
soorten vervuiling die optreden tijdens de levenscyclus van een product te becijferen, zodat ze tegenover elkaar afgewogen kunnen
ter verbetering van de bedrijfsvoering
worden. Als we bijvoorbeeld nieuwe, totaal uiteenlopende slibverwerkingsmogelijkheden bestuderen, met moeilijk vergelijkbare
van de zuiveringsinstallatie in Bree.
productomschrijvingen, kan een LCA uitsluitsel geven over het effect op het milieu van beide varianten”, weten studieverantwoordelijken Peter Clauwaert en Kris De Gussem.
Duurzame ontwikkeling betekent de huidige generatie in haar noden voorzien, zonder de mogelijkheden daartoe voor de
De LCA-rekenmodellen kunnen ook bij het ontwerp en voor de
volgende generatie te beperken. Idealiter worden alle materialen
bedrijfsvoering van waterzuiveringsinstallaties zoeken naar de
na hun leven in het ene product, hergebruikt in een ander
minste milieubelasting. “Voor dat doel wordt LCA zeker nog niet
product, volgens het ‘cradle to cradle’ concept.
wereldwijd in praktijk gebracht, maar voor een bedrijf als Aquafin, dat duurzaamheid in zijn missie draagt, is het evident om dit pad
De huidige methoden voor duurzame productontwikkeling,
te gaan bewandelen”, vervolgt Kris De Gussem.
zoals de levenscyclusanalyse (LCA), richten zich vooral op het in kaart brengen van de milieu-impact van een product of proces,
“Naast het bepalen van de milieubelasting die de bedrijfsprocessen
met de bedoeling een zo groot mogelijke daling in milieu-
veroorzaken, kijken we ook naar de impact van de bouw van
vervuiling te realiseren. Dat betekent dat niet alleen de directe
collectoren en waterzuiveringsinstallaties. Met een softwaretoepassing
vervuiling beschreven wordt, maar ook de milieu-impact door
kunnen we voor een bepaalde configuratie snel nagaan wat
de winning van de benodigde grondstoffen en productiemiddelen,
de impact op het milieu is van de gebruikte materialen, zoals beton
door het transport, het gebruik en de afvalverwerking.
en staal. We zoeken dan een optimum tussen een verlaging van de kosten en de milieu-impact voor verschillende toepassingen.”
13
Economische en ecologische win-win
De milieu-impact van een zuiveringsinstallatie verlagen én de kosten van de bedrijfsvoering verminderen, kunnen zelfs prima samengaan. Kris De
Bij een installatie die al in bedrijf is, is de
Gussem: “Voor de optimalisatie van de verouderde en soms overbelaste
speelruimte beperkter, maar ook dan kunnen
zuiveringsinstallatie in Bree, zochten we bij wijze van proef naar een
er nog belangrijke aanpassingen ten voordele
evenwicht tussen kostenbesparing en de laagste milieu-impact.”
van het milieu gebeuren.
t
Peter Clauwaert en Kris De Gussem pasten LCA toe in Bree.
“Om dat optimum te bereiken, voerden we een traditionele studie naar energiebesparing uit, vooral gericht op kostenvermindering, én een levenscyclusanalyse. Bij die analyse was de kwaliteit van het gezuiverde water de belangrijkste parameter. We vergeleken verschillende scenario’s, waarbij we er vanuit gingen dat de kwaliteit van het gezuiverde water niet mocht verminderen. Een aantal procesaanpassingen zorgden voor een verminderde milieu-impact én een kostenbesparing. Dat was bijvoorbeeld het geval voor de plaatsing van Peter Clauwaert: “In het verleden wilden we
een ammoniumsensor. Aanpassingen die een belangrijk voordeel hebben
vooral de kosten van het zuiveringsproces
voor het milieu en een verantwoordbare operationele meerkost met zich
drukken, zonder afbreuk te doen aan de
meebrengen, werden ook in het voorstel voor optimalisatie opgenomen.”
kwaliteit van het gezuiverde water. Via een LCA kunnen we meer algemeen kijken hoe we onze
Voor de tien grootste zuiveringsinstallaties van Aquafin is een
impact op het milieu zo laag mogelijk kunnen
LCA gepland. Daarna volgen installaties met specifieke omstandigheden
houden. Als je het gezuiverde water nog een
of een bijzondere bedrijfsvoering, zoals de installatie in Bree. Voor de
klein beetje schoner kan maken, maar daar wel
technisch medewerkers die de werking van de zuiveringsinstallaties
veel meer energie en chemicaliën voor moet
opvolgen, wordt tegelijk een instrument ontwikkeld, waarmee ze zelf de
gebruiken, dan ben je niet eco-efficiënt bezig.
impact van verschillende procesinstellingen zullen kunnen vergelijken.
Als je door een toestel minder lang te laten
Uiteraard zonder ooit de zuiveringsrendementen te verminderen.
draaien, energie uitspaart en toch hetzelfde zuiveringsresultaat haalt, is dat wél een goede beslissing.”
l
14
ZWERFLUSTIGE ZEEHONDEN VINDEN DE BELGISCHE KUST De zeeknuffel bij uitstek komt terug.
Van op de dijk van Sint-Idesbald richt ik mijn kijkertje op een golfbreker vlakbij. Achter een omheining, die de dieren wat rust
De voorbije jaren had ik wel een enkele
moet bieden, kijken tientallen mensen naar de vijf gewone zeehonden die zich er hebben genesteld. Je herkent deze soort
keer een schuwe zwerver langs onze
aan de ronde kop, die niet de typische vlekkentekening heeft van de grijze zeehond. Een volwassen mannetje kan tot 190 cm groot
kust gezien, maar het nieuws dat er
en wel 120 kg zwaar worden. Eén van de dieren is gemerkt met een groen plaatje. Het is vorige zomer geboren in de Wash,
plots zomaar acht gezonde jonge
een estuarium aan de Oostkust van Engeland, waar zich één van de grootste Europese kolonies bevindt. Het zijn vooral deze jonge dieren
zeehonden stoeiden op een golfbreker te Sint-Idesbald, was toch wel
die gaan zwerven en zo indrukwekkende afstanden afleggen. Terwijl het tij op komt, schuiven de dieren steeds dichter naar het strand toe, in schokkende bewegingen. Ze hebben vinnen die in
een verrassing van formaat.
het verlengde van hun lichaam liggen, waarop ze niet kunnen steunen. Toch komen ze verrassend snel vooruit als het moet.
15
Ze kronkelen in de vreemdste bochten, waardoor hun goed doorvoede buiken uitpuilen. Als ze geeuwen met wijd gespreide kaken, contrasteren de witte kegelvormige tanden met hun rode verhemelte. Bij een aankomende golf verheffen ze tegelijkertijd kop en achterlijf, om zo droog mogelijk te blijven. Soms zijn er speelse dispuutjes onderling. Het lijkt wel een show en het publiek geniet er duidelijk van. Een jong meisje vraagt of ze even door mijn telelens mag piepen. Ik geef haar mijn verrekijkertje en een twintigtal minuten blijft ze gefascineerd de dieren observeren, tussendoor mams op pittige details wijzend zoals het staartje, de grote achterflippers, de grote kijkers, de lange snorharen... Zeehonden kennen een bloedig verleden. Dat komt omdat ze bekend staan als rovers uit vissersnetten en omdat zowat alles aan hen te gelde kon worden gemaakt. Rond 1900 moeten er in het deltagebied nog zo’n tienduizend gewone zeehonden vertoefd hebben. Zeventig jaar later was de populatie al zo goed als verdwenen. De grijze zeehond was zelfs al in de zestiende eeuw volledig uitgeroeid. Vanaf 1960 werden de zeehonden van de Wadden en het deltagebied beschermd, maar de populaties herstellen zich moeizaam. De cocktails aan verontreinigende stoffen die de dieren ongewild binnengelepeld krijgen, tasten hun immuunsysteem aan, als ze tenminste niet eerst vastraken in lijnen of netten en verdrinken. Toch zien we steeds meer zeehonden voor onze kust, zoals in de IJzermonding, op het sterneneiland in Zeebrugge, op een aantal Vlaamse stranden en soms ook in jachthavens. Van de vorming van echte kolonies is er echter nog geen sprake. Om de schuwe volwassen dieren te overtuigen om zich hier voort te planten, zijn er stranden of zandbanken nodig waar een absolute rust heerst en die een snelle vluchtweg garanderen via een diepe geul of een steile glooiing. Tot dan zullen we het moeten stellen met jonge zwerflustige dieren afkomstig van de Zuidoostkust van Engeland, de baai van de Somme – waar een kolonie in aangroei is – of de Zeeuwse populatie. Tekst en fotografie: Misjel Decleer
Markant
is
daarbij
de
ONZE KUST ANDERS BEKEKEN
opvallende
scheidingslijn tussen natte en droge hond, soms op het grappige af. Zo was er een dier
Zeewetenschapper Jan Seys en fotograaf
bij dat volledig werd overspoeld door
Misjel Decleer nemen je in dit boek mee op
de golven, behalve zijn kruin. De droge
verrassingstochten langs mosselkweekpercelen
oprijzende beharing leek net een licht
op zee, langs boeien, kwallen, markante
kleurrijk petje op de verder natte, gladde
gebouwen op de zeedijk, en nog zoveel meer.
huid. Klieren zorgen ervoor dat het vel
In 27 krachtig geïllustreerde verhalen – te
rond de ogen vochtig blijft, waardoor hun
water, te land en vanuit de lucht gebracht –
kop altijd een beetje een panda-look heeft.
tonen ze je de Belgische kust zoals je ze vast en zeker nooit eerder hebt bekeken.
Zeehondenshow
De redactie verloot 5 exemplaren van ‘Onze kust anders bekeken’ onder de liefhebbers van het werk van Misjel Decleer. Stuur vóór 31 januari 2010 een mailtje met je naam en
De zeehonden blijken volledig op hun
adres naar
[email protected] om kans te maken op dit meesterwerkje.
gemak. Ze strekken zich, zodat de vliezen tussen de tenen van hun achterpoten wijd
Het bronzen huis bvba - 192 pagina’s, 39,50 euro
spreiden en het schattige, korte staartje
ISBN 9789079669004
tussen beide poten zichtbaar wordt.
l
16
NEPTUNE EN INNOWATECH V.u.: Luc Bossyns, Dijkstraat 8 B-2630 Aartselaar Ombudsman: 0472 450 450,
[email protected]
Nieuwe technologieën voor een duurzame zuivering van huishoudelijk en industrieel afvalwater.
Noodnummer buiten de werkuren: 0800 16 603
Wereldwijd komen de zoetwatervoorraden steeds meer onder druk te staan. Europese richtlijnen bewaken nauwgezet de kwaliteit van het oppervlaktewater en grondwater.
Aquafin NV
Zo verzekeren ze onze toekomst, maar tegelijk leggen ze behoorlijk wat druk op de
tel. 03 450 45 11, fax 03 458 30 20,
huidige lokale overheden en bedrijven.
[email protected], www.aquafin.be Te verwachten valt dat de regelgeving in de volgende jaren alleen maar strenger Gratis abonnement op Aqua op
zal worden. Om te anticiperen op nieuwe normen, testten de Europese onderzoeks-
schriftelijke aanvraag.
projecten Neptune en Innowatech verschillende nieuwe (na)zuiveringstechnologieën voor huishoudelijk en industrieel afvalwater. Ze werden onderling vergeleken op basis
Met een klik op de werf
van hun doeltreffendheid, de benodigde oppervlakte, het energieverbruik en hun
U kan de uitvoering van de riolerings-
milieu-impact.
projecten van Aquafin opvolgen via www.aquafin.be,
De resultaten van Neptune en Innowatech worden op 27 januari in Gent voorgesteld
onder 'werken per gemeente'.
aan eindgebruikers van waterzuiveringstechnologieën uit de waterschappen, de industrie en de medische sector, onderzoekers en beleidsmakers.
Bibliotheek Aquafin: tel. 03 450 44 43 Praktisch Aqua wordt gedrukt op milieu-
Datum: 27 januari 2010
vriendelijk papier.
Locatie: ’t Pand, Onderbergen 1, 9000 Gent Meer info: www.aquafin.be
Fotografie: Jan Locus, FotoVDB
l
