1
APPRECIATIVE INQUIRY … EEN DOELTREFFENDE METHODE IN HET VRIJWILLIGERSWERK MET SENIOREN THEORETISCHE BESCHOUWING Vooraf … Apreciative Inquiry …. Appreciative Inquiry (afgekort AI) is een positieve methodiek om veranderingen in organisaties succesvol door te voeren. Ze vertrekt vanuit aanwezige kansen en niet vanuit bedreigingen, vanuit de sterktes van mensen en niet vanuit hun tekorten. Het is een methodiek die mensen en organisaties zuurstof geeft en die dynamiek genereert. De methodiek verloopt via vier fasen 1. ontdekken, waarderen wat er is (discover), 2. verbeelden wat mogelijk is (dream), 3. ontwerpen wat nodig is (design), 4. de toekomst verwezenlijken (destiny). Bij iedere fase horen een aantal specifieke principes. Heel de methodiek is gericht op het creëren van dialoog. Mensen worden geprikkeld om verhalen te vertellen: in duo-gesprekken en in grotere groepen. Stebo is ervaren in toepassing van deze methodiek zowel in haar personeelsbeleid als in de benadering van de eindgebruikers van haar diensten. Stebo organiseerde een eerste Lerend Netwerk ‘Talent en Bezieling’ in 2009-2010 en werd hiermee ambassadeur van Europees Sociaal Fonds. Voor meer info: www.talent-bezieling.be. (Ter info: sinds 1987 ontwikkelt Stebo vzw vernieuwende projecten en diensten in het kader van samenlevingsopbouw en sociaal-economische streekontwikkeling. Stebo is actief op 5 domeinen: buurtopbouwwerk, wonen, ondernemen, tewerkstelling en energie. Stebo gaat in zijn aanpak steeds uit van capaciteiten van mensen en van het sociaal kapitaal dat aanwezig is bij groepen en in buurten. Innovatie, doelgroepparticipatie en intercultureel contact zijn kernbegrippen voor de aanpak waar Stebo voor staat.Stebo voert een actief diversiteitsbeleid en werkt met een team van +/- 70 mensen.)
‘Appreciative Inquiry’ versus ‘problem solving’ Verschil met probleemoplossende methode ….
Problemen oplossen … Problem solving
Waarderende methode … Appreciative inquiry
Wat is het probleem ?
Wat zijn sterktes die aanwezig zijn ?
Wat zijn de oorzaken van het probleem?
Stel dat we sterker maken wat er is, waar komen we dan uit ? > samen een toekomstbeeld creëren (visualiseren) ?
Wat zijn mogelijke oplossingen?
Welke plannen maken we (waar gaan we voor ?) > samen oplijsten wat nodig is om de verandering in gang te zetten De stappen bij de plannen uitvoeren
Actie
Appreciative Inquiry …. ook in het vrijwilligerswerk Het vrijwilligerswerk (met senioren) staat voor belangrijke uitdagingen. De belangrijkste liggen ongetwijfeld op het terrein vrijwilligersmanagement en meer bepaald op het kruispunt ‘werven, motiveren en begeleiden’. Vaak worden vraagstukken op deze terreinen aangepakt vanuit een probleemoplossende benadering. Appreciative Inquiry kan hier succesvol als alternatieve of aanvullende methodiek ingezet worden. Op dit terrein, én voor de meeste vraagstukken in het vrijwilligerswerk met senioren.
2
We hebben de probleemoplossende aanpak zelf jarenlang toegepast in begeleidingswerk van vrijwilligersgroepen senioren. We hebben ervaren dat ze soms echt werkt. Helaas merkten we soms ook dat ze niet echt een verschil maakte. De reden ligt voor de hand: door te vertrekken vanuit het probleem, focussen we ons op wat niet goed is, lopen we het risico dat we in een negatieve gedachtespiraal verzanden. Wie herkent niet deze uitlatingen: ‘we hebben al zo veel geprobeerd, niets werkt, mensen zijn te veeleisend, mensen willen zich niet meer inzetten, … ‘. We merkten inmiddels dat AI wél een verschil kan maken. De reden hiervoor? Door te vertrekken vanuit herinneringen en verhalen over krachtige succesvolle momenten, die wel gewerkt hebben, wat ons energie heeft gegeven en door ons op deze positieve beelden te focussen wordt veel mogelijk. We zien terug opportuniteiten, er ontstaat een positieve energie, er komt zuurstof vrij, we worden samen enthousiast en er ontstaat een positieve dynamiek. We geloven dan ook sterk dat overal waar vrijwilligers samenkomen om veranderingen in de interne werking aan te pakken Apreciative Inquiry kan ingezet worden als methodiek. Of, om beleidsnota’s op te maken. Of nog: om heel concrete jaarprogramma’s of activiteiten uit te werken. AI is een zeer dankbare methodiek voor heel veel doeleinden. AI … het succes van de methode bij (senior)vrijwilligers AI zorgt voor verdiepende contacten, voor echte dialoog, voor menselijke verbinding, voor net dat ietsje meer … Is dit misschien wat de methode zo succesvol maakt bij vrijwilligers? Immers, vrijwilligers engageren zich vaak omwille van het contact met andere vrijwilligers, met hun doelgroep of met andere stakeholders die het vrijwilligersengagement met zich meebrengt. Voor vele senioren is vrijwilligerswerk een belangrijke (soms de enige) plek, waar ze menselijk contact vinden. Voor jongere generaties levert vrijwilligerswerk écht menselijk contact, naast de vele vluchtige virtuele contacten. AI-PRAKTIJKEN UIT HET VRIJWILLIGERSWERK MET SENIOREN (1) APPRECIATIVE INQUIRY (WAARDERENDE BENADERING) BIJ DE UITBOUW VAN PROJECTEN VOOR, DOOR EN MET SENIOREN Praktijk, ontwikkeld door gecertificeerde AI-begeleiders, senior (Jaak Kusters en Jac De bruyn) Praktijk, waarin AI gecombineerd met een andere participatieve methode toegepast werd.
Een gemeenschappelijke focus 2010. Enkele ‘medewerkers met pensioen’ van Impactvzw (ouderenorganisatie) en vrijwillige medewerkers van Stebo vinden mekaar rond een gemeenschappelijke droom: projecten opzetten die er toe bijdragen dat senioren maatschappijbetrokken blijven en groeien in dit maatschappelijk engagement. Dat senioren maatschappelijk betrokken blijven vinden we nodig. Senioren hebben immers veel te bieden (competenties, talenten, ervaringen, … ) en hun aantal groeit gestaag. We vertrokken niet van een blanco blad: we zijn allen betrokken bij projecten die er toe bijdragen dat senioren maatschappijbetrokken zijn. - vanuit Impact : o voorbereiding op pensioen o beleidsparticipatie (Antwerpen en Vlaams-Brabant) -
vanuit Stebo : o engagement voor een intern project dat inspeelt op de maatschappelijke nood om 50plussers langer op de werkvloer te houden via werkbaar werk in werkbare contexten: het surplus team o daarnaast ook flink gebeten door de AI-microbe en gedreven om anderen er mee te besmetten … en andere participatieve methodes (methodes die dynamiek creëren in groepen en kleinschalig toegepast kunnen worden).
Maar we wilden op zeker moment nog meer … nog meer inspelen op wat vandaag en morgen in onze samenleving nodig is en de rol die senioren daarin kunnen spelen. Daarom zochten we input van andere senioren, die midden in het leven staan en ons genegen zijn. Concreet: we brachten een aantal
3 senioren uit onze netwerken samen tijdens vier samenkomsten. Tijdens de samenkomsten maakten we gebruik van de AI-methodiek en een andere participatieve methode: kwadrantmethode.
Ontdekken en verbeelden Tijdens de eerste samenkomst (oktober 2010) krijgen we concrete bouwstenen voor de inhoud van mogelijke projecten. We kregen dit door toepassing in de groep van de ‘associatiemethode’/ ‘kwadrantmethode’. Het kwadrant bevat bouwstenen voor projecten. Door topics te verbinden (associëren) kunnen we komen tot projectkeuzes (grote inhoudelijke terreinen): verbinding talenten – school / boeken – jong en oud samen projecten ‘talenten vinden elkaar’ verbinding creatief – zingeving – onrust – angst wegwerken creatieve zingevingsprojecten Tijdens een tweede samenkomst (november 2010) werkten we met een verruimde groep verder door op de vraag via de kwadrant-methode (associatievenster) én de AI-methode. De input in deze samenkomst ligt in het verlengde van de input uit de eerste samenkomst. Terwijl we in de eerste samenkomst input kregen voor de inhoud, kregen we nu input voor de aanpak, die we kunnen hanteren : verbinding ‘waardering, waardering talenten – scholing – familie’ via intergenerationele dialoog verbinding ‘uitdaging aangaan – positieve beeldvorming – bezorgd – betrokkenheid – blijdschap – begrip’ via interbeschouwelijke dialoog verbinding ‘mensen samenbrengen – samen dingen doen - samen met andere groepen – samen activiteiten doen – vergaderen/ vergaderzaal’ via doe-activiteiten : overleggen en doen
Ontwerpen Tijdens de derde en vierde samenkomst (respectievelijke februari en april 2011) startten we met het ontwerpen van onze plannen. Het resultaat is een resem projectideeën rond de vijf eerder ‘gedetecteerde’ invalshoeken: - opzetten van intergenerationele dialogen; - forum bieden voor interlevensbeschouwelijke dialogen; - organiseren van doe-activiteiten; - talenten vinden elkaar; - creatieve zingeving.
Plannen Uit de resem projectideeën zal de organisatie nu een keuze maken: welke projectideeën willen we prioritair aanpakken? Van daaruit zullen leden in de visiegroep deze ideeën verder uitwerken. Ze zullen dit doen op basis van hun eigen, persoonlijke goesting in kleine groepjes. Ook hier kunnen ze de methode AI inzetten: ontdekken – verbeelden – ontwerpen en plannen.
(2) APPRECIATIVE INQUIRY (WAARDERENDE BENADERING) BIJ DE UITBOUW VAN DE ‘CEL VRIJWILLIGERSBELEID’ IN HET LOKAAL DIENSTENCENTRUM SENIORAMA TE LEUVEN Praktijk, ontwikkeld door gecertificeerd AI-begeleider, senior (Jaak Kusters)
In het kader van mijn deelname aan het eerste Lerend Netwerk rond ‘Talent en Bezieling’, georganiseerd door STEBO vzw, kregen we de opdracht om een pilootproject te realiseren in eigen organisatie of instelling. Als gepensioneerde, maar vooral ook als freelance medewerker van het Projectencentrum Impact vzw, kozen we als doelgroep resoluut voor de steeds aangroeiende groep van senioren.
4
Zo kwam ik in contact met mevrouw Marlies Van Mechelen, centrumleider van het lokaal dienstencentrum Seniorama te Leuven. Een dienstencentrum met ca. 200 vrijwilligers verspeid over 26 werkgroepen die quasi zelfstandig functioneren. Uit het eerste waarderend interview met mevrouw Van Mechelen bleek ondermeer dat haar toekomstdroom lag in het uitbouwen van een ‘Cel Vrijwilligersbeleid’. Mij werd gevraagd om die droom mee waar te maken via de methode van appreciative inquiry – verder eenvoudigweg ‘waarderende benadering’ genoemd. De eerste stap was het selecteren van een groep vrijwilligers met belangstelling voor de nieuwe Cel Vrijwilligersbeleid. Er werd getracht om een vrijwilliger te vinden uit elke werkgroep zodat de vertegenwoordiging zo optimaal mogelijk zou zijn. Tijdens de eerste samenkomst met deze groep werd gewerkt met duo-gesprekken rond twee specifieke vragen. De eerste vraag was gericht op ‘positieve ervaringen’ als vrijwilliger bij Seniorama. Momenten waarop men zich heel goed heeft gevoeld – waarbij men succes heeft gehad en bepaalde dingen heeft kunnen realiseren. De tweede vraag peilde naar de ‘belangrijkste taken’ voor de toekomstige Cel Vrijwilligersbeleid. Wat zal de meerwaarde zijn van die nieuwe cel ? Het resultaat van de duo-gesprekken werd nadien in kleine groepjes (van 3 tot 4 duo’s) uitgewisseld. Tot slot werd plenair verslag uitgebracht en kon men vaststellen wat gemeenschappelijk was en welke concrete actiepunten prioriteit moesten krijgen. De bruikbare ideeën uit de gesprekken werden meteen in een werkplan gegoten. Doelgroepen werden afgebakend – data werden vastgelegd – taken voor verdere uitwerking en begeleiding verdeeld – communicatie over dit alles met de vrijwilligers via het bestuursledenblad ‘De Klepel’ en via persoonlijke contacten. Hierna volgt een overzicht van de prioritaire aandachtspunten en de concrete acties die intussen werden uitgevoerd.
1. De selectie, opvang en begeleiding van nieuwe vrijwilligers -er werd afgesproken hoe en door wie de intakegesprekken met nieuwe vrijwilligers zullen worden uitgevoerd ; -het opvolgen en begeleiden van nieuwe vrijwilligers wordt toegewezen aan de verantwoordelijke van de werkgroep waar de vrijwilliger actief zal worden. Deze taak kan in overleg ook aan een andere ‘contactpersoon’ worden toevertrouwd ; –na een zekere proeftijd (afhankelijk van de soort taak of functie) zal de verantwoordelijke van de werkgroep een ‘waarderingsgesprek’ voeren met de vrijwilliger.
2. De vorming en bijscholing van vrijwilligers –prioriteit werd gegeven aan een ‘ervaringsuitwisseling’ tussen vrijwilligers van de ‘Oppas- en Gezelschapsdienst’ en de ‘Boodschappendienst’. Ook hier werd de waarderende benadering met succes toegepast in duo-gesprekken, tafelgesprekken en plenaire afronding ; –als algemene vorming (gericht op alle vrijwilligers) koos men voor het thema ‘Omgaan met kritiek en conflictsituaties’. Een druk bijgewoonde sessie met als resultaat een beter inzicht van de eigen conflicthanteringsstijl bij elk van de deelnemers; –er werd tevens beslist om een ‘halfjaarlijks infomoment’ te organiseren voor nieuwe vrijwilligers. Vooral bedoeld om basisinformatie door te geven, om elkaar beter te leren kennen en eventuele noden en behoeften te ontdekken.
3. De interne en externe communicatie -om de werking van de diverse werkgroepen nog beter op elkaar af te stemmen, maar ook om de werderzijdse verwachtingen te leren kennen, werd een vergadering met de verantwoordelijken van de werkgroepen gehouden. Het was een contructieve en leerrijke bijeenkomst die zeker navolging krijgt.
5 –Seniorama vindt het ook heel belangijk om te weten hoe ‘externe partners’ staan tegenover het dienstencentrum. Daarom werd een speciale ‘ontbijtsessie’ georganiseerd met deze externe stakeholders en leden van de Cel Vrijwilligersbeleid. Ook hier zorgde de waarderende benadering voor interessante tips en een nog beter imago in de ruime omgeving.
Afsluitend kunnen we zeggen dat de waarderende benadering heeft gezorgd voor een grotere groep van betrokken en gemotiveerde vrijwilligers. Het feit dat elke deelnemer de kans kreeg om zijn of haar verhaal te doen, werd sterk gewaardeerd. Problemen aanpakken door te vertrekken vanuit situaties die in het verleden kracht en energie hebben bezorgd, is een hoopgevende ontdekking. Daarom is men ook veel vlugger bereid om samen de nieuwe, betere toekomst op te bouwen. Maar dit alles was maar mogelijk doordat het beleid van het dienstencentrum Seniorama pal achter deze werkwijze staat ! Jaak Kusters Voorzitter Cel Vrijwilligersbeleid Seniorama
(3) APPRECIATIVE INQUIRY (WAARDERENDE BENADERING) BIJ DE BEGELEIDING VAN DE PROVINCIALE OUDERENADVIESRAAD VLAAMS-BRABANT Praktijk, ontwikkeld door gecertificeerd AI-begeleider, senior (Jaak Kusters) In het kader van mijn deelname aan het eerste Lerend Netwerk rond ‘Talent en Bezieling’, georganiseerd door STEBO vzw, kregen we de opdracht om een pilootproject te realiseren in eigen organisatie of instelling. Als toenmalige voorzitter van de Regionale Ouderenadviesraad Leuven, maar ook als freelance medewerker van het Projectencentrum Impact vzw, lag het voor de hand dat ons pilootproject zou gericht worden op de ruime seniorenwerking. Zo kwam ik in contact met mevrouw Annemie Balcaen, sectorverantwoordelijke Cel Ouderenbeleid – dienst Welzijn en Gezondheid van de provincie Vlaams-Brabant. Uit een eerste waarderend interview met mevrouw Balcaen bleek al vlug dat ze de methodiek wel interessant zou vinden in het werken met vrijwilliger-ouderenconsulenten en in het begeleiden van de provinciale ouderenadviesraad. We spraken af om alvast een bespreking te organiseren met de stuurgroep van de provinciale ouderenadviesraad. Vooral bedoeld om kennis te maken met de waarderende benadering en meer inzicht te verwerven in de 4-D-methode: Discovery (ontdekken), Dream (Dromen), Disign (Ontwerpen), Destiny (Waarmaken). Deze eerste samenkomst resulteerde in de wens om het experiment verder te zetten in de Algemene Vergadering van de provinciale ouderenadviesraad. Het opzet was: de talenten en competenties van de deelnemers nog meer kansen geven. Om dit bespreekbaar te maken, werd gekozen voor twee waarderende vragen die in duo’s werden behandeld: één vraag i.v.m. ‘positieve ervaringen’ uit vroegere samenkomsten met de raad, een andere vraag gericht op ‘de gewenste toekomst’ van de raadsvergaderingen. In kleine groepjes werden de belangrijkste punten uit de duo-gesprekken met elkaar uitgewisseld. Nadien werd in plenum een inventaris gemaakt van de meest opvallende suggesties voor de toekomst. Hierna enkele voorbeelden: -meer rekening houden met de interesses van de deelnemers; -elkaars talenten beter leren kennen; -ruimte scheppen voor (positieve) verhalen; -projectmatig werken in thema-groepen; -strakke en stimulerende leiding van vergaderingen; -boeiende en concrete agenda’s; -….. Men kwam tot het besluit dat de waarderende benadering wel degelijk ‘werkt’ om positieve veranderingen tot stand te brengen. De algemene vergadering besliste vervolgens om deze werkwijze
6 ook uit te testen in de vier regionale ouderenadviesraden. Enkele stuurgroepleden boden hierbij spontaan hun gewaardeerde hulp aan. En zo geschiedde. In afspraak met de regionale raden werd gewerkt rond o.m. ‘het verbeteren van de interne- en externe communicatie’, maar ook rond het afbakenen van een ‘gemeenschappelijk jaarthema’. Voor 2011 – 2012 werd dat: “Van een lokaal ouderenbehoefteonderzoek naar een ouderenbeleidsplan”. De toepassing van de innoverende werkwijze in de vier Vlaams-Brabantse regio’s had voor gevolg dat er vragen kwamen om de waarderende benadering ook toepasbaar te maken voor lokale ouderenadviesraden. Dank zij de steun van mevrouw Monique Swinnen, gedeputeerde voor ondermeer Welzijn en Seniorenaangelegenheden, kon een opleiding ‘Train de trainer’ worden aangeboden. Bedoeling hiervan is: de werking van de lokale seniorenraad verbeteren en de participatie van de afgevaardigden kwalitatief verhogen. De lopende opleiding telt 24 deelnemers uit 13 verschillende seniorenraden en eindigt begin juni 2011. Het experiment van de provincie Vlaams-Brabant met de waarderende benadering krijgt nu ook weerklank in enkele andere provincies. Blijkbaar is het aantrekkelijk om te vertrekken vanuit aanwezige kansen en niet vanuit bedreigingen, vanuit de sterktes van mensen en niet vanuit hun tekorten.. De waarderende benadering is een methodiek die mensen en organisaties zuurstof geeft en die dynamiek genereert. Jaak Kusters Vice-voorzitter ROAR Leuven
