kenmerken Wat zijn de factoren die

Inhoud Historiek van de mensenrechten ............................................................................................................ 6 1. Wat zijn de mensenrechten?........................................................................................................... 6 Definitie ........................................................................................................................................... 6 Componenten / kenmerken ............................................................................................................ 6 2. Wat zijn de factoren die de opgang van mensenrechten hebben gestimuleerd? .......................... 7 Religieuze overtuigingen ................................................................................................................. 7 Filosofie ........................................................................................................................................... 8 Technologie ..................................................................................................................................... 9 Conflicten, oorlogen, revoluties, humanitaire catastrofes ............................................................. 9 3.Wanneer mensenrechten op (inter)nationale arena? ..................................................................... 9 Nationaal niveau: 17e – 18e eeuw .................................................................................................. 9 Internationaal niveau: 19e eeuw .................................................................................................... 9 Internationaal niveau: 20e eeuw .................................................................................................. 10 3.

Algemene bemerkingen ............................................................................................................ 11

Soorten, bronnen, verplichtingen ......................................................................................................... 11 1. Welke soorten mensenrechten bestaan er? ................................................................................. 11 4 categorieën ................................................................................................................................. 11 3 generaties ....................................................................................................................................... 12 Interdependentie tussen generaties ................................................................................................. 12 Recht op eigendom ....................................................................................................................... 12 Recht op gezond leefmilieu ........................................................................................................... 12 2. Welke verplichtingen bestaan er in het kader van mensenrechten? ........................................... 12 Generatie 1: burgerlijke en politieke rechten ............................................................................... 12 Generatie 2: economische, sociale en culturele rechten .............................................................. 12 Generatie 3: collectieve en solidariteitsrechten ........................................................................... 12 Drieledige typologie Shue (1980) .................................................................................................. 12 Recht tot inperking door Staat ...................................................................................................... 13 3. Wat zijn de rechtsbronnen van mensenrechten? ......................................................................... 13 Korte geschiedenis ........................................................................................................................ 13 Internationale verdragen .............................................................................................................. 13 Internationaal gewoonterecht ...................................................................................................... 14 (Internationale) algemene rechtsbeginselen ................................................................................ 14 Rechtspraak en rechtsleer ............................................................................................................. 15 Grondwetten en wetgeving........................................................................................................... 15 1

Waar vinden we de generaties van mensenrechten in terug? ..................................................... 15 De VN en mensenrechten ..................................................................................................................... 15 1. VN-Handvest.................................................................................................................................. 15 4 Freedoms Roosevelt ................................................................................................................... 15 Atlantisch Charter.......................................................................................................................... 15 Totstandkoming VN ....................................................................................................................... 15 VN-Handvest en mensenrechten .................................................................................................. 16 2. Universele Verklaring van de Rechten van de Mens ..................................................................... 17 Totstandkoming............................................................................................................................. 17 Voorname Artikelen ...................................................................................................................... 17 Kritiek ............................................................................................................................................ 17 3. Charter-based organen en mechanismen ..................................................................................... 18 Kenmerken .................................................................................................................................... 18 Algemene Vergadering (UNGA) ..................................................................................................... 19 Veiligheidsraad (SC) ....................................................................................................................... 19 Secretaris-Generaal (SG) ............................................................................................................... 20 Internationaal Hof van Justitie (ICJ) .............................................................................................. 20 Economische en Sociale Raad ....................................................................................................... 22 Hoge Commissaris voor de Mensenrechten ................................................................................. 22 Commissie voor de Mensenrechten  Nu: Mensenrechtenraad ................................................ 23 4. Treaty-based organen en procedures ........................................................................................... 28 Inleiding ......................................................................................................................................... 28 Samenstelling ................................................................................................................................ 28 Beslissingen ................................................................................................................................... 29 Rapportage: ................................................................................................................................... 29 Interstatelijke klachten .................................................................................................................. 29 Individuele klachtprocedure: ........................................................................................................ 29 Onderzoeksprocedure: .................................................................................................................. 30 Evaluatie van Charter- en Treaty-based MR-bescherming ............................................................... 30 Regionale mensenrechtenbescherming ................................................................................................ 31 1. Organisatie van Amerikaanse staten............................................................................................. 31 2. Afrikaanse Unie ............................................................................................................................. 32 3. Associatie van Zuidoost-Aziatische Naties .................................................................................... 32 4. Liga van Arabische Staten .............................................................................................................. 33 5. Raad van Europa ............................................................................................................................ 33 Ontstaan ........................................................................................................................................ 34 2

Raad van Europa ............................................................................................................................ 34 Toezicht in Europa ......................................................................................................................... 35 Wat doet Europa voor de bescherming van mensenrechten? ............................................................. 36 1. Totstandkoming EVRM en evolutie ............................................................................................... 36 EVRM ............................................................................................................................................. 36 Karakter EVRM en Europees Hof....................................................................................................... 37 Dragers van de rechten en vrijheden ................................................................................................ 38 Verplichtingen van de staten ............................................................................................................ 38 Verplichting tot het verzekeren van de rechten en vrijheden ...................................................... 38 Verplichting tot samenwerking met het Europees Hof ................................................................. 39 Verplichting om het individueel klachtrecht niet te hinderen ...................................................... 40 Rechten en vrijheden ........................................................................................................................ 41 Soorten .......................................................................................................................................... 41 Directe werking ............................................................................................................................. 41 Negatieve en positieve verplichtingen .......................................................................................... 42 Derdenwerking .............................................................................................................................. 42 Beperkingen en opschorting van rechten en vrijheden .................................................................... 43 Algemeen....................................................................................................................................... 43 Beperkingsclausules ...................................................................................................................... 43 Afstand van rechten en vrijheden ..................................................................................................... 45 Wanneer er verzaakt wordt aan mogelijkheid tot openbare hoorzitting in hoger beroep, kan dit niet worden aangevochten voor het Hof. ..................................................................................... 45 Interpretatie en toepassing van het EVRM ....................................................................................... 45 Verdrag van Wenen en Internationaal Recht................................................................................ 45 Subsidiariteitsbeginsel................................................................................................................... 46 Effectiviteitsbeginsel ..................................................................................................................... 46 Autonome interpretatie ................................................................................................................ 46 Dynamische/evolutieve interpretatie ........................................................................................... 47 Rechtsstaatbeginsel....................................................................................................................... 47 Democratie .................................................................................................................................... 47 Evenredigheidsbeginsel ................................................................................................................. 48 Margin of Appreciation ................................................................................................................. 48 Fourth instance.............................................................................................................................. 49 De toezichtsorganen.............................................................................................................................. 49 Europees Hof voor de Rechten van de Mens .................................................................................... 49 Samenstelling ................................................................................................................................ 49 3

Organisatie .................................................................................................................................... 49 Bevoegdheid .................................................................................................................................. 49 Comité van Ministers van de Raad van Europa ................................................................................. 50 Samenstelling ................................................................................................................................ 50 Bevoegdheid .................................................................................................................................. 50 Parlementaire vergadering van de Raad van Europa ........................................................................ 50 Samenstelling ................................................................................................................................ 50 Bevoegdheid .................................................................................................................................. 51 Commissaris voor de Mensenrechten van de Raad van Europa ....................................................... 51 Samenstelling ................................................................................................................................ 51 Bevoegdheid .................................................................................................................................. 51 Secretaris-Generaal van de Raad van Europa ................................................................................... 51 Samenstelling ................................................................................................................................ 51 Bevoegdheid .................................................................................................................................. 52 Procedure voor het Europees Hof voor de Rechten van de Mens........................................................ 52 Algemeen........................................................................................................................................... 52 Rechtsbijstand ............................................................................................................................... 52 Vertegenwoordiging ...................................................................................................................... 52 Openbaarheid van documenten ................................................................................................... 52 Pre-jurisdictionele procedure............................................................................................................ 53 Indienen van een verzoekschrift ................................................................................................... 53 Registratie en toewijzing ............................................................................................................... 53 Jurisdictionele procedure .................................................................................................................. 53 Ontvankelijkheidsprocedure en voorwaarden .............................................................................. 53 Voorlopige maatregelen ................................................................................................................ 55 Prioritaire behandeling .................................................................................................................. 57 Afstand van rechtsmacht............................................................................................................... 57 Minnelijke schikking ...................................................................................................................... 57 Schrapping, voortzetting en heropname ...................................................................................... 57 Vaststelling van de feiten en fact-finding-missie .......................................................................... 58 Tussenkomst door derden............................................................................................................. 58 Hoorzitting ..................................................................................................................................... 59 Kwalificatie van de feiten .............................................................................................................. 59 Arrest ............................................................................................................................................. 59 Verwijzing naar Grote Kamer ........................................................................................................ 59 Behandeling door Grote Kamer na afstand of verwijzing ............................................................. 60 4

Billijke genoegdoening ...................................................................................................................... 60 Evolutie naar injunctierecht en piloot-arresten ............................................................................ 60 Karakter en rechtsgevolgen van de arresten .................................................................................... 62 Rechtsgevolgen ten aanzien van de partijen in het geding........................................................... 62 Rechtsgevolgen ten aanzien van andere verdragsstaten.............................................................. 64 Rol en belang nationale mensenrechteninstituten ............................................................................... 65

5

Mensenrechten (Y. Haeck, UGent) Samenvatting Pieter De Smet (tot en met les 6 herwerking van samenvatting Selin Bakistanli, 2013). Ik aanvaard enkel positieve feedback.

Historiek van de mensenrechten 1. Wat zijn de mensenrechten? Belang: overvloed  bagatalisatie : lijn humanitaire interventie arbitrair Belang Universele Verklaring Rechten van de Mens (1948) 1993 Wereldconferentie Mensenrechten Wenen: Bevestiging universeel karakter MR door Globale Zuiden.

Definitie Een geheel van inherente, subjectieve en universele rechten die tot doel hebben de voorwaarden te creëren en te blijven garanderen opdat personen, ongeacht hun geslacht, nationaliteit, etnische afkomst en economische achtergrond, op vrije en menswaardige wijze kunnen functioneren.

Componenten / kenmerken Inherente / subjectieve rechten. → inherent: mensenrechten hebben volgens theoretici altijd bestaan. → subjectief: mensenrechten zijn verbonden aan het mens-zijn. Mensenrechten kunnen soms ook toegekend worden aan entiteiten/sociale groepen. bijv. Een bedrijf heeft het recht op privacy, politieke partij en belangengroepen recht tot protestacties… Universele rechten. → kunnen door iedereen worden ingeroepen, overal en te allen tijde. → debatten universalisme v. cultuurrelativisme:  Universalisme: 1. Bevestigd door UVRM.  Cultuurrelativisme: 1. Universele normen bestaan niet. 2. Mensenrechten zijn Westers product / Westers geïnspireerd.  Consensus: Culturele invulling: mensenrechten zijn universeel als algemene normen, maar op niveau van toepassing en interpretatie moet er rekening gehouden worden met eigen waarden van specifieke cultuur en regio. Leven op een vrije en menswaardige wijze. → dubbel doel mensenrechten. Absoluut en onvervreemdbaar. → absoluut: afgeleid uit vertrekpunt dat deze rechten inherent zijn aan het mens-zijn.  Nuancering: → 2 beperkingen: o Noodtoestand (state of emergency). → opschorten (=derogeren) van bepaalde rechten. → enkel op grond van wettelijke bepaling. → 5 voorwaarden.  Algemene noodtoestand.  Voortbestaan volk is bedreigd.  Noodtoestand uitdrukkelijk uitgeroepen  Slechts afwijken tot wat strikt noodzakelijk is.  Voorwaarden mogen niet in strijd zijn met andere verplichtingen uit internationaal recht en geen discriminatie inhouden.

6

o

niet alle mensenrechten.  Categorie mensenrechten waarvan nooit afgeweken mag worden. → niet-afwijkbare karakter soms in vraag gesteld.  Ticking bomb scenario: foltering gerechtvaardigd indien terrorist cruciale info heeft over locatie tijdbom die op ontploffen staat.  Leer van de legitieme beperkingen (limitation clauses). → beperking is uitzondering: steeds restrictief geïnterpreteerd. → enkel toegestaan indien deze het recht niet uitholt en voldoet aan opgelegde voorwaarden. → wettelijke basis: limitation clauses of beperkingsclausules. → meest gebruikte voorwaarden:

ratische samenleving (proportionaliteitsbeginsel: uitoefening van de één zijn recht als beperking voor de ander) + tijdelijk! Vb: Dershowitz = advocaat Stanford: voorstander mensenrechten, maar pleit voor wettelijke verankering foltering ‘aangezien het er toch altijd zal zijn’ o

onvervreemdbaar: deze rechten kan men niet ‘verliezen’. -zijn en rechten niet overdragen. 2 nuanceringen: Tijdelijk + mogelijkheid tot afstand

Ondeelbaar en verweven → ondeelbaar: 1 geheel, geen onderscheid naar soort (burgerlijk, politiek, socio-economisch)

waardigheid te kunnen leven. → verweven: sociale en culturele rechten en vice versa. nvloedt de andere rechten; vrije mening zal maar wenselijk uitvoerbaar zijn bij stillen van basisbehoeften Democratische meerderheid is gebonden. → de mensenrechten staan hoger dan de wil van de democratische meerderheid, zij kan dergelijke rechten bijgevolg niet opzij zetten.

2. Wat zijn de factoren die de opgang van mensenrechten hebben gestimuleerd? Religieuze overtuigingen 



abolishment movement vanuit Angelsaksische landen door Wilberforce. o Afschaffing van slavenhandel en daarna slavernij. o Via 1 van de eerste mensenrechten NGO’s: Anti-Slavery International. Brittany rules the waves. humanitair recht: standaarden inzake oorlog.

7

o



Henri Dunant: oprichter van het internationale Rode Kruis (ICRC). → zag tijdens de Slag om Solferino iemand met verwondingen achtergelaten worden op het slagveld. o Florence Nightingale: verpleegster in een veldhospitaal tijdens de Krimoorlog 19e eeuw. → zorgde ervoor dat de verzorging van gewonden aanzienlijk verbeterde. Geschiedenis: Bescherming van minderheden in het buitenland (maar: eerder imperialisme dan altruïsme?) o Holy alliance: Oostenrijk, Frankrijk, GB, Pruisen en Rusland als ‘bemiddelaars’ in Europese conflicten (rond 1815)

Filosofie Idee van een objectieve ‘natuurwet’ heeft bijgedragen tot de opgang van de mensenrechten.  Grieken: o Universele wet van de natuur of god. → regels om te handelen als goede mensen. o Augmentatie van de ‘waardegeving’ bij Stoïcijnen (Seneca, Cicero, Marcus Aurelius) =/= absolute gelijkheid  Jean Bodin (16e E): o Bevestigen van de koninklijke autoriteit o Les six livres de la république: soevereine, onomwendbare macht koning 



Locke: grondlegger op theoretisch vlak van mensenrechten. o Universele natuurwet dat boven iedereen staat. o Natuurlijke (subjectieve) rechten. → moeten gegarandeerd worden. → hiervoor moet men een contract afsluiten met de overheid, die de rechten kan garanderen. → als de overheid dit niet (goed) doet, kunnen de burgers de overheid afzetten.  POSITIEF BEELD MENSHEID Hobbes: gebruikt natuuurrechtsdenken om een absolutistische regering te legitimeren. o Mensen zijn dom, dus natuurlijke rechten moeten geïmplementeerd worden door een regering. → contract afsluiten. o Homo hominis lupus (gevaar medemens) o Daarom: nood aan Leviathan (MILITAIRE+GEESTELIJKE macht); absolutistisch, 1651 o Peilers int’le Recht: statelijke soevereiniteit

    

NEGATIEF BEELD MENSHEID

De Vrede van Westfalen zorgde voor de opkomst van het idee van soevereine natiestaten. → absolute heersers die niet wilden dat andere landen zich gingen inmengen in hun nationale zaken. 7 Rousseau: rechten afstaan aan de volonté générale. → mens krijgt in ruil burgerrechten. CFR JOHN LOCKE Immanuel Kant: baseerde mensenrechten op de rede. Montesquieu: constitutionele theorie rond scheiding der machten

Critici:   

Marx: mensenrechten zijn iets de gegoeden, louter formalisatiegegeven E. Burke: Contra natuurwet, rechten en plichten als louter maatschappelijk ontwikkeld gegeven, cfr huidige regering Cameron ( EVRM te abstract en niet conform traditionele waarden!!!!) Bentham:Codificatie (positivist: democratie > wet > wet geoorloofd), utilitarisme 8

Technologie  

Massavernietigingswapens vanaf de Napoleontische periode. → hebben geleid tot het creëren van humanitair recht. → eigenlijke opkomst mensenrechten. Nieuwe communicatiemiddelen. → vroeger konden mensenrechtenschendingen makkelijk verdoezeld worden.

Conflicten, oorlogen, revoluties, humanitaire catastrofes  

Afzetting dictators. → Franse Revolutie maakte een einde aan het absolutisme: Déclaration de droit de l’homme et du citoyen (maar: Napoleon). Horror: → ontstaan van regels voor beperkingen inzake chemische wapens. → WOI leidde tot de Volkenbond: eerste intergouvernementele organisatie met als doel de bescherming van mensenrechten. → WOII leidde tot de opvolger van de Volkenbond: de VN.

3.Wanneer mensenrechten op (inter)nationale arena? Nationaal niveau: 17e – 18e eeuw 

 

 

Magna Carta in 1215: “No freeman shall be arrested or imprisoned on the appeal of a woman for the death of any person except her husband.” → nog niet echt mensenrechten as such. o Gelijkberechting onder gelijken Engelse Bill of Rights in 1689. → charter met bepaalde rechten, maar slechts bestemd voor beperkt gamma personen. De Declaration of Independence van de VS in 1776. → hier wordt de basis gelegd voor de mensenrechten. Thanks to Thomas Jefferson → natuurrecht: iedereen heeft onvervreemdbare rechten (all men are equal). → invloed Locke: contractsdenken. US Constitution in 1787. De Déclaration des Droits de l’Homme et du Citoyen in 1789. → gelijkheidsbeginsel, eigendomsrecht. US Bill of Rights in 1791.

Kritiek vanuit linkse, marxistische hoek: liberale rechten en vrijheden zijn bourgeoisrechten. → nadruk moet liggen op sociaal-economische rechten. .

Internationaal niveau: 19e eeuw 

Afschaffing slavernij en slavenhandel. → Britse druk: o British and Foreign Anti-Slavery Society. → abolishment movement. o Congres van Wenen (1815). o +50 bilaterale verdragen (1815-1880). o Conferentie van Berlijn (1890). o General Act for Repression of African Slave Trade (Brussel, 1890): bindend instrument. → verdragspartijen binden zich ertoe om gezamenlijk via hun marine de slavenschepen tot stilstand te brengen en eventueel slaven vrij te laten. → toezichtsmechanisme opgericht in Zanzibar.



Opkomst humanitair recht: → Geneva Convention for the Amelioration of the Condition of the Wounded Armies in the Field (1864). 9

→ The Hague Convention on the Laws and Customs of War on Land (1899). o Medische behandeling van soldaten (vervoer naar hospitaal met ziekenwagen onder Rood Kruis), behandeling van krijgsgevangenen, verbod bepaalde soorten wapens (chemische na WOI, clustermunitie..) o Geen interstatelijk toezichtsorgaan. → wel het Internationale Rode Kruis (nochtans zelfs geen NGO, maar opgericht door privé-personen, later als NGO een de facto toezicht (evolutieve interpretatie)) o Aandacht voor bepaalde minderheden: selectief. → 1827: Rusland, Frankrijk en VK interveniëren in Griekenland. → 1860: Rusland, VK, Frankrijk, Pruisen en Oostenrijk interveniëren in Syrië. → 1877: unilaterale interventie Rusland in Balkan. → 1878= Conferentie Berlijn waar Sultan verdrag ondertekent m.b.t. religieuze vrijheden christenen.

Internationaal niveau: 20e eeuw 

Volkenbond (1919): eerste intergouvernementele organisatie, opgericht na WOI o.l.v. President Woodrow Wilson. o slavernijverdrag 1926 o internationale Arbeidsorganisatie:  vrij van Volkenbond, maar wel verbonden  creatie rechten inheemse volkeren  economische en sociale rechten o vrijheden in mandaatgebieden Verliezers WOI: Oostenrijk-Hongarije bestond niet meer: Verlies kolonies -> mandaatgebied * Toezichtsmechanisme: precedent voor de toekomst. o Minderhedenverdragen  Godsdienstvrijheid  Non-discriminatie  Culturele rechten en vrijheden o WERKING  Raad, AV, Secretariaat  Klachten indienen door andere lidstaten; locus standi (als actor mogelijkheid om klacht in te dienen bij int’l orgaan & daar gehoor te vinden)  Precedentenwerking  PCIJ (Permanent Hof internationale Justitie) als voorloper IGH  Verdwijnt samen met Volkenbond  Sedert die periode al heisa rond bepaalde Turkse praktijken; nog geen consensus over ‘genocide’-begrip m.b.t. Armeniërs  Eigenlijk geen verwijzing naar MR’en o Opgelet: VSA nooit lid! En Japan & Italië verlieten volkenbond o Zeer eurocentrisch (voorloper EU, eerder dan VN?)



Verenigde Naties (1945): het concept mensenrechten kreeg een ruimere impact. Mensenrechten zijn vanaf 1970 belangrijk geworden. → NGO’s. → President Carter was de eerste Amerikaanse president die mensenrechtencriteria in zijn beleid opnam.

10

3. Algemene bemerkingen   

1993 Wenen: MR niet langer nat’le soevereiniteit Niet statisch: voortdurende codificatie De facto niet objectief, maar moreel zwaarwegende argumenten o Verbod op klonen en bescherming homoseksuelen? Of omgekeerd

Soorten, bronnen, verplichtingen 1. Welke soorten mensenrechten bestaan er? Indelingen mag men niet al te dogmatisch benaderen. Er wordt gepleit voor een geïntegreerde benadering van de mensenrechten.

4 categorieën Burgerlijke rechten: → bescherming burger tegen (onrechtmatig en ongeoorloofd optreden) overheid. → afweerrechten. → oorsprong: voornamelijk de Franse Revolutie (18e eeuw). van religie.

Politieke rechten: → participatie burger bij overheid. → oorsprong: voornamelijk de Franse Revolutie (18e eeuw). meningsuiting. Economische, sociale en culturele rechten: → creëren omstandigheden tot waardig leven. → oorsprong: nasleep Russische revolutie (begin 20e eeuw) en de dekolonisaties (jaren ’60). n handel, recht op arbeid (economisch), recht op organisatie activiteiten in eigen taal (cultureel). Onderwijs als summum van deze rechten Collectieve en solidariteitsrechten: → collectieve rechten: rechten die een gemeenschap/groep/collectiviteit bezit. → creatie van globale situatie voor volkeren/burgers (solidariteitsrechten). 

Vnl onder invloed van denkers uit globale Zuiden, zoals de Senegalees Mbaye

→ oorsprong: vrij recent (jaren ’90). geïnteresseerd in de economische, sociale en culturele rechten, maar wilden zich ook afzetten. Kritiek op indeling. → vervangt de ene generatie de andere? → is de ene generatie belangrijker dan de andere generatie? “All human rights are (...) indivisible and interdependent and interrelated.  Kritiek Amerikanen & Britten (Nozick en Craston): “Civil rights and the rest is utter nonsense.” 11

3 generaties 1. Burgerlijke en politieke rechten: → reactie tegen het vorstelijk absolutisme van het Ancien Régime. → historisch het eerst ontstaan. 2. Economische, sociale en culturele rechten. → begin 20e eeuw: communistische regimes en dekolonisatiegolf. 3. Collectieve en solidariteitsrechten. → begin jaren ’90: drang naar verdere ontvoogding en emancipatie van derdewereldlanden.

Interdependentie tussen generaties Recht op eigendom *Relatief MR uit eerste generatie *Sociaal-economisch R (cfr. Marx): eigendom dat je niet hebt, wil verwerven, en zou moeten kunnen verwerven *3° generatie: ontwikkelingslanden krijgen nauwelijks iets terug van ontginningslanden, maar zou wel moeten. (Wat met onteigeningsbevoegdheid?)

Recht op gezond leefmilieu    

3e generatie: Geringe afdwingbaarheid door collectieve verantwoordelijkheid Recht op mileu-info Trachten te verruimen naar tweede (economische schade) en zelfs eerste (foltering) generatie Vb: Lopez-Ostra zaak Afvalverwerkingsbedrijf naast gezinswoning neerplanten Klacht door gezin “Verschrikkelijk lawaai en geur” Hof: inderdaad schending recht op privé-leven (1e generatie R!)

2. Welke verplichtingen bestaan er in het kader van mensenrechten? Generatie 1: burgerlijke en politieke rechten Negatieve verplichtingen die op overheid rusten, impliceren ook positieve verplichtingen. → zijn onmiddellijk realiseerbaar.

Generatie 2: economische, sociale en culturele rechten Positieve verplichtingen. → niet altijd onmiddellijk realiseerbaar. → progressieve/geleidelijke realisatie.

Generatie 3: collectieve en solidariteitsrechten Complexe, samengestelde verplichtingen.

Drieledige typologie Shue (1980) 1. Obligation to ‘respect’. → staten moeten zich onthouden van het stellen van handelingen die het genot van rechten van personen ontnemen. 2. Obligation to ‘protect’. → bescherming tegen de ontneming van rechten.  Avoid violations: preventief optreden  Avoid incitement: verhinderen dat men anderen aanzetten tot schenden  Provide redress: Wetgever moet maatregelen treffen in genoegdoening bij schending 3. Obligation to ‘fulfil’. → maatregelen om personen met ontnomen rechten te helpen, enkel en alleen wanneer zij deze rechten niet op individuele basis kunnen verwerven (zorgen dat individuele 12

politiemensen niet folteren door collectieve trainingssessies en educatie; recht op een eerlijk proces vereist inversteringen om corruptie tegen te gaan…)

Recht tot inperking door Staat Klassieke beperkingsgronden: a. Recht met beperkingsclausule (vrije meningsuiting, beweging; niet: foltering) b. Bij wet voorzien (geen bestuurlijke maatregelen, maar parlementaire) c. Legitieme doelstelling, proportioneel d. Voorbeeld: i. Recht op vrije beweging voor Ebola-patiënt ii. Manifestatierecht/vrije meningsuiting aan hek Kleine Brogel (overkruipen) Derogeren in oorlogstoestand of gevaar natie e. Vaak clausule in MR-verdrag f. Evenredigheidsbeginsel Reserves & voorbehouden: Eenzijdige verklaring van de staat op ogenblik van ratificatie om de toepassing van rechten en vrijheden in het verdrag niet van toepassing te verklaren in bepaalde situaties o Mogen niet voorwerp of doel verdrag afwenden (nochtans: Saudie-Arabië mbt kinderrechtenverdrag Hu?) o Uitspraak door Treaty bodies wanneer een klacht m.b.t. voorbehoud wordt gemaakt

3. Wat zijn de rechtsbronnen van mensenrechten? Art. 38 Statuut van het Internationaal Gerechtshof: bronnen van internationaal publiekrecht.  Algemene regel: indien een staat gebonden is door meerdere rechtsbronnen, is de staat verplicht de meest verregaande verbintenis of hoogste standaard toe te passen.  Primaire bron: conventie/convenant/charter/handvest + protocollen als aanvulling

Korte geschiedenis UVRM aangenomen door AV   

Op zelfde dag aanname: AV vraagt VN-mensenrechtencommissie om juridisch bindende conventie voor te bereiden Moeilijk door int’le diversificatie (Shari’a vs Westerse vrijheden)  toch in ’54 twee schetsen voorgelegd 1966: aanname 2 afdwingbare protocollen o International convenant on civil, polital Rights (ICCPR) o International covenant on economic, social and cultural rigts (ICESCR) o Supervisor: VN-mensenrechtencommittee (reviews, rapporten, beslissingen in interstatelijke klachtenprocedures)

Internationale verdragen Kenmerken: → contracten tussen 2 staten → juridisch bindend → indiceren wederzijdse verplichtingen  Meest voorkomende in mensenrechtenverdragen: verplichtingen van een staat i.v.m. de manier waarop ze individuen behandelen binnen hun jurisdictie.  Expliciete aanwijzing dat partijstaten zich gebonden voelen.

13

 

vele mensenrechtenverdragen zijn overgenomen op universeel (VN en gespecialiseerde agentschappen) en regionaal niveau. Totstandkomingsproces: o NGO’s en delegaties (van naties) o Lobbying → resolutie. o Resolutie → studie. o Resolutie → Verklaring. o Drafting en aanname Verklaring. o Resolutie → Verdrag. o Verdrag en aanname Verdrag. o Ondertekening, ratificatie en treaty body. o Resolutie → OP (complaints). o Drafting OP en aanname OP. o Ondertekening en ratificatie.

Universele verdragen voor de bescherming van mensenrechten: → VN-Handvest. → UVRM. → International Bill of Rights:  UVRM.  BUPO-Verdrag.  IVESC-Verdrag.  2 optionele protocollen. → andere verdragen:  Verdragen betreffende bepaalde rechten. bijv. Genocideverdrag.  Verdragen over bepaalde categorieën personen die speciale bescherming nodig hebben. bijv. Kinderrechtenverdrag, Vluchtelingenverdrag, Migrantenarbeidskrachtenrechtenverdag, Gehandicaptenverdrag  Verdragen die discriminatie weg willen werken. bijv. UNESCO-verdrag tegen discriminatie in het onderwijs. Regionale verdragen voor de bescherming van mensenrechten: → EVRM door Europese Raad, later Sociaal Charter, Conventie voor de Preventie van Foltering en Inhumane of Vernederende Behandeling of Bestraffing, Minderhedenverdrag (niet door België geratif.!) → Charter on human peoples’ rights door Afrikaanse Unie.

Internationaal gewoonterecht Bindende rechtsregels die gebaseerd zijn op een algemene statenpraktijk die aanvaard wordt als recht. → kenmerken:  Bindend voor alle staten. → tenzij voor persistent objectors.  Ius cogens norm. → geen voorbehouden mogelijk, ook niet voor persistent objectors. → visie geleerden: UVRM is deel geworden van het internationaal gewoonterecht doordat landen het nakomen (statenpraktijk).

(Internationale) algemene rechtsbeginselen Logische stellingen als gevolg van juridische argumentatie op basis van bestaande stukken van het internationaal recht. 14

→ speciale plaats in de rechtspraak inzake mensenrechten: 2 belangrijke rollen.  Richtlijnen rechter in individuele zaken.  Beperken discretionaire bevoegdheid van rechters en UM in het beslissen van individuele zaken.  De facto: proportionaliteit en billijkheid als voornaamste

Rechtspraak en rechtsleer Strikt gezien geen formele bronnen: zowel nationaal als internationaal ondergeschikte bron van mensenrechten. → worden gezien als bewijs van de rechtsstaat. → indirecte impact.  Besluiten van internationale organisaties  Standaard minimumregels (behandeling gevangenen)  Human rights committee en alle treaty bodies bijv. Resoluties van de Algemene Vergadering van de VN.  Politieke beslissingsorganen: vb Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (politieke flexibiliteit vaak als guideline voor toekomstige wetgeving)

Grondwetten en wetgeving Waar vinden we de generaties van mensenrechten in terug? 1. Burgerlijke rechten en politieke rechten: hard law. → verdragen, grondwetten, wetten. 2. Economische, sociale en culturele rechten: hard law, maar ook in soft law. → verdragen, grondwetten, wetten. 3. Collectieve en solidariteitsrechten: amper internationale hard law instrumenten. → uitzondering: Afrikaans Charter voor de rechten van de mens en van de volkeren.

De VN en mensenrechten 1. VN-Handvest Verenigde Naties: oprichtingsverdrag mei 1945; werking van start oktober 1945

4 Freedoms Roosevelt Roosevelt vermeldt in zijn State of the Union Speech de naoorlogse situatie die hij wou creëren, die gebaseerd moest zijn op 4 basisrechten. 1. Freedom of Speech, information and expression 2. Freedom of worship (religie!) 3. Freedom from want (welvaart/eigendom) 4. Freedom from fear (recht op vrede?)

Atlantisch Charter Roosevelt en Churchill besluiten dat dit de basis moet zijn voor de naoorlogse orde (voor geallieerden) → 4 vrijheden geïncorporeerd in het Atlantisch Charter. → doel: aantonen waarom vrije wereld de strijd aanging tegen asmogendheden en blauwdruk vormen voor naoorlogse wereld.

Totstandkoming VN Op de Conferentie van San Francisco 1945 wordt het VN-Handvest aangenomen. → oprichtingsverdrag van de VN. → op dat moment maar 50 staten die zich aansluiten bij het verdrag.  Periode van dekolonisatie: heel wat staten zijn nog niet onafhankelijk. 15

 2014: 193 staten. → laatste lidstaat: Zuid-Sudan. → welke staten (nog) geen lid?  De Heilige Stoel: wel permanent waarnemer.  Palestijnse gebieden: lidmaatschap afgeblokt door Israël en de VS. → wel lid bij UNESCO.  Kosovo.  Taiwan: vertegenwoordigd door China.

VN-Handvest en mensenrechten “We the peoples of the United Nations determined (…) to reaffirm faith in fundamental human rights, in the dignity and worth of the human person, in the equal rights of men and women (…) Have resolved to combine our efforts to accomplish these aims: Accordingly, our respective Governments (…) have agreed to the present Charter of the United Nations and do hereby establish an international organization to be known as the United Nations.” Doelstellingen VN: → bewaren van de vrede. → samenwerking van volkeren. → ontwikkeling internationale mensenrechtenbescherming. 1. Ontwikkelen mensenrechtennormen: ‘standard setting’-activiteiten. → UVRM. → BUPOen IVESC-Verdrag. 2. Bevordering mensenrechten. 3. Bescherming mensenrechten: toezichtsmechanismen. VN-Handvest: → art. 1(3): promotie van mensenrechten is één van de basisdoelstellingen van de VN. → art. 55 & 56: promotie van respect voor en inachtneming van mensenrechten, ondernemen van gemeenschappelijke en afzonderlijke acties. → art. 62(2): ECOSOC-taken. → art. 68: ECOSOC-Commissies bevoegd voor promotie van mensenrechten.  Commissie voor Mensenrechten: huidige Mensenrechtenraad (sinds 2006). → belang VN-Handvest voor mensenrechten:  Mensenrechten worden volledig geïnternationaliseerd. → VN mag zich mengen in mensenrechtenproblemen wereldwijd.  Verplicht staten om samen te werken voor de promotie/respect van mensenrechten. → VN definiëert en codificeert mensenrechten.  Geïnstrumentaliseerd in int’le relaties, i.e. het gebruik van het handvest als standaard inzake diplomatie en internationale omgang  Creëren aantal mensenrechtenorganen.  Wordt gezien als afdwingbaar bij ‘a consistent pattern of gross violations of international human rights’. → negatieve elementen aan Handvest:  Geen opsomming van de rechten en vrijheden. → politieke situatie: Kwam er allemaal vnl op impuls Latijns-Amerika en kleine landen (USSR: strafkampen, VSA: rassensegregatie en andere algemene hypocrisie onder het mom van vrijheid)  Mensenrechten slechts gedegradeerd tot voorwoord: voor de rest slechts verwijzingen

16

2. Universele Verklaring van de Rechten van de Mens De UVRM werd op 26 juni 1948 aangenomen en is niet bindend, maar geniet wel een hoge morele status en politiek en juridisch gezag.

Totstandkoming -

Heel snel tot stand Echt basic (beknopt) Preambule: verwijzing naar UVRM als zijnde natuurrecht (inherente waardigheid en gelijkheid, onvervreemdbaar karakter MR) Was eigenlijk resultaat van lobbywerk (Eleonore Roosevelt, René Casin, Charles Malick, John Peeter Humphrey, Santa Cruz, Chang) Bemerking: Vrij kort document: geeft aan welke rechten er zijn en die iedereen moet hebben, maar amper een definiëring van die rechten en vrijheden, nochtans:

“a common standard of achievement for all peoples and all nations” -

Aanname op 10 december, nog steeds Werelddag van de Mensenrechten

De UVRM is bijna unaniem aangenomen door de toenmalige AV. → 56 lidstaten, waarvan 48 pro. → 8 onthoudingen: Sovjet-Unie en sattelietstaten. → Wit-Rusland, Joegoslavië, Polen, Oekraïne, TsjechoSlovakije. o Sovjets vonden dat er te veel aandacht besteed werd aan burgerlijke en politieke rechten, en niet genoeg aan sociaal-economische rechten. o geen duidelijke veroordeling van het fascisme. o Te Veel nadruk op individuele rechten, i.p.v. collectieve rechten en plichten. - Zuid-Afrika: non-discriminatiebeginsel gaat niet samen met de Apartheid. - Saoedi-Arabië: niet akkoord met bepaalde rechten (gendergelijkheid, godsdienstvrijheid).

Voorname Artikelen Art. 1: algemeen beginsel (solidariteitsrechten). Art. 2-21: burgerlijke en politieke rechten. → worden als eerste vermeld (eerste generatie). Art. 22-27: economische, sociale en culturele rechten. Art. 28: sociale en internationale orde. → eenieder heeft recht op het bestaan van een zodanige maatschappelijke en internationale orde, dat de rechten en vrijheden, in deze Verklaring genoemd, daarin ten volle kunnen worden verwezenlijkt. → indicatie van 3e generatie-rechten, maar eigenlijk niet hoor Art. 29: verplichtingen en beperkingen. Art. 30: verbod van misbruik van rechten. → maatschappij mag zich verdedigen tegen de vijanden van de democratie/mensenrechten (misbreukclausule).

Kritiek Aangenomen in de vorm van een resolutie van de Algemene Vergadering. → niet bindend. → geen verdrag door tegenkanting VS en Rusland. → nuanceren: tegenwoordig neemt men aan dat de UVRM een autoritatieve interpretatie geeft aan de mensenrechten die abstract werden vermeld in het VN-Handvest. 17



Bepaalde bepalingen uit de UVRM zijn intussen internationaal gewoonterecht, of zelfs ius cogens, geworden. → bindend.

Belang:   

Juridisch: heeft een de facto ius cogens of op z’n minst gewoonterechtelijke waarde Moreel : cfr supra Pragmatisch: Baseren op UVRM wanneer betrokken land geen MR-verdragen ratificeerde Praktische factoren in latere ontwikkeling: 1. Koude oorlog a. Edoch: Slotakte Helsinki (op initiatief OVSE) i. Toenadering Oost-West ii. Beginsel van de soevereiniteit iii. Aantal mensenrechtenclausules obv BUPO & ECOSOC 2. Dekolonisatie a. 1965: International Convention on the Elemenation of Racial Discrimination b. 1973: Anti-Apartheidsverdrag 3. Vele landen op de rem  verwijzing nationale soevereiniteit 4. Impuls ontwikkeling derdegeneratie

3. Charter-based organen en mechanismen

Kenmerken -

Gecreëerd rechtstreeks door VN-HV of onder resoluties van ECOSOC of resoluties van de AV van de VN Op alle lidstaten Te toetsen parameters o Nakomen MR-verplichtingen o Rechten in universele verklaringen naleven o Rechten in MR-verdragen die door de staat werden geratificeerd naleven o Rechten burgers onder humanitaire recht naleven 18

o

-

Allerlei verplichtingen waartoe de staat zich heeft gebonden met soft lawinstrumenten Is niet hetzelfde als TREATY BODIES: o O.B.V. Verdragen (vb Comité tegen foltering obv gelijknamig verdrag) o UITZONDERING: ECOSOC is charter-based, maar houdt wel toezicht op het mensenrechtenVERDRAG o Kenmerken:  Alle verdragsstaten  Parameter = naleving van specifieke rechten en vrijheden uit het verdrag  Apolitiek; onafhankelijk experten  Quasi-jurisdictioneel, maar niet bindend

Algemene Vergadering (UNGA) Hoofdorgaan van de VN. → alle lidstaten vertegenwoordigd. → One man, one vote. → bevoegdheden: art. 10, art. 13 lid 1(a), art. 22, art. 58-66, art. 62 lid 3 VN-Handvest.  Verkiezingen.  Standard-setting: vastleggen van mensenrechtenstandaarden. → eerder gelimiteerde, adviserende bevoegdheid: resoluties juridisch niet-bindend.  Debatten organiseren.  Bijkomende organen creëren. bijv. Mensenrechtencommissie (Mensenrechtenraad).  Budget Kritiek op de beslissingen van de AV: door samenstelling zouden standpunten en activiteiten inzake mensenrechten gekleurd zijn; afgevaardigden die massamoorden beval, mag mee de standaard rond MR’en bepalen (Noord-Korea………..)

Veiligheidsraad (SC) Hoofdorgaan van de VN. → 15 leden:  5 permanente leden: China, VS, Rusland, GB en Frankrijk.  10 niet-permanente leden. → verkozen door AV.  Kritiek: 15 leden is niet aangepast aan het huidig aantal lidstaten van de VN. Bevoegdheden:  Art. 24 lid 1 VN-Handvest: handhaving internationale vrede en veiligheid (met inachtneming art. 24 lid 2 en art. 1 lid 3 VN-Handvest).  H7 VN-Handvest: wanneer er gevaar bestaat voor de vrede, wanneer de vrede geschonden is, of er sprake is van agressie. → Landenresoluties: niet bindend. → Thematische resoluties: bindend.  Vb: 1261: resolutie veroordeling gebruik kindsoldaten  Blijft een politiek machtsspel: geen ingrijpen in Zimbabwe of Tsjetsjenië (Rusland  ) Responsibility to Protect: individuen tegen wijdverspreid gevaren voor hun leven beschermen. → soevereiniteit centraal, maar impliceert een tweeledige verantwoordelijkheid ten aanzien van landen:  Externe: staat moet respect opbrengen voor de soevereiniteit van andere staten.

19







Interne: staten waar het niet goed gat, moeten ook de rechten en vrijheden van hun eigen bevolking beschermen. → als dit niet lukt, kan de secundaire verantwoordelijk impliceren dat internationale gemeenschap (militair) mag interveniëren. Alles wat men ten uitvoer leggen via R2P moet gebeuren via de VR die een bindende beslissing op basis van H7 van het VN-Handvest (‘Chapter VII’) moet nemen. → militaire interventies (enkel bij manifest falen bij de Staat, die de primaire R2P draagt wanneer zij niet kan stoppen: genocide, oorlogsmisdaden, misdaad tegen de mensheid, etnische zuivering) moeten in samenhang zijn met regionale organisaties. → eerst op vredelievende wijze een oplossing zoeken. Bij ingrijpen zal men beroep doen op lokale organisaties als NAVO, Arabische Liga, Afrikaanse Unie…

Kritiek op beslissingen VR: → selectieve aanpak mensenrechtenproblemen. → vetorecht permanente leden.

Secretaris-Generaal (SG) Hoofdorgaan van de VN. → geniet hoge morele autoriteit. → hoofd VN-secretariaat. → gezicht van de VN. → aangesteld voor 5 jaar (hernieuwbaar) door AV op aanbeveling van VR. → bevoegdheid  Internationale politieke agenda. → bepaalt agenda inzake mensenrechten.  Formeel aan leiding OHCHR.  Benoemingen (Hoge Commissaris voor Mensenrechten, speciale vertegenwoordigers).  Good offices mandaat: via stille democratie staten aanzetten om iets te doen voor mensenrechten.  Public appeals. Profiel: vòòr Kofi Annan: eerder terughoudend t.o.v. mensenrechten. → Kofi Annan: proactieve koers inzake mensenrechten. → Ban Ki-Moon: veel aandacht aan mensenrechten.

Internationaal Hof van Justitie (ICJ) Hoofdorgaan van de VN. → samengesteld uit 15 rechters van over de hele wereld die 9 jaar zetelen. → bevoegdheid:  Interstatelijke klachten: geschillen tussen staten. → contentieuze bevoegdheid. → doet uitspraak in bindende arresten. In het geschil tussen bv Georgië en Rusland n.a.v. het Kaukasisch conflict achtte het Hof zich onbevoegd om uitspraak te doen over de zaak. → staten moeten expliciet of impliciet goedkeuring hebben gegeven opdat het Hof een zaak kan beoordelen, dus geen automatische bevoegdheid/jurisdictie.  Advisory opinions: het Hof kan op verzoek van een VN-lidstaat of VN-orgaan adviezen geven inzake internationaalrechtelijke problemen. o bijv. Advies over muur tussen Isräel en Palestina.  IGH wijst Israël op dat men rekening moet houden met Rechten en vrijheden  Toegang tot zuiver water 20





Toegang tot onderwijs (scholen bereiken via grensposten is nogal moeilijk en intimiderend niewaar) Mensenrechtencomponent in ¼ zaken aanwezig, wat relatief veel is

Rol mensenrechten: → geen individueel klachtrecht: beperkt individueel belang. → belangrijke rol in verduidelijking en interpretatie van sommige mensenrechteninstrumenten. → opleggen interimmaatregelen: halt toeroepen aan mensenrechtenschendingen. Internationale straftribunalen: → individuele strafrechtelijke aansprakelijkheid (i.t.t. mensenrechtenhoven: statelijke aansprakelijkheid). → ad hoc tribunalen- hybride/geïnternationaliseerd:  Sinds WOII: veroordeling oorlogsmisdadigers in Neurenbergtribunaal en Japantribunaal.  Problemen in Rwanda en Joegoslavië: → ICTY: Joegoslaviëtribunaal. → ICTR: Rwandatribunaal. Enkel grote figuren. → kleinere worden op nationaal vlak beoordeeld en veroordeeld.  Special Court for Sierra Leona (SCSL): veroordelen kopstukken rebellenbeweging; gebeurt in Sierra Leone zelf (democratisch deficit tegengaan)  Cambodja Tribunal (CT): oordelen over leiders van de Rode Kmer genocide; zowel nationale als internationale rechters  hybride tribunalen  Speciaal Tribunaal voor Libanon (STL): moord op Rafik Hariri onderzoeken. → permanent tribunaal: ICC.  Gebaserd op Verdrag van Rome.  Mogelijke Genocide Misdaden tegen de mensheid (agressie) Oorlogsmisdaden Het met opzet Een wijdverspreide aanval Nog steeds Het niet nakomen van uitroeien van een tegen een bevolking die en geen wijdverspreide normen bepaalde masse tegen hen in het akkoord betr. oorlogsvoering bevolkingsgroep bijzonder worden begaan over def. (ICRC!)  Zowel staten als individuen.  Openbare aanklager: Fatou Bensoua (Gambia).  Enkel personen met nationaliteit van land dat het Verdrag van Rome heeft ondertekend en geratificeerd kunnen gedaagd worden, zij die dit niet hebben kunnen niet gedaagd worden. → kan omzeild worden indien de VR iemand doorverwijst naar het Strafhof (uitzonderlijk, vetorecht). → land dat niet is aangesloten bij Statuut kan toch een onderdaan doorverwijzen (uitzonderlijk).  Wie voor ICC? o Omar Al BAshir, probleem: geen militaire arm van ICC (wanneer geen vrijwillige aanmelding… o Uhuru Keniata, huidige president Kenia (vrijwillig aangemeld) o Khaddafi RIP jonge 21

o

Ergo: allen presidenten, staatshoofden, minsters, legerofficieren.. (de Grote Jongens)  Cfr complementariteitsbeginsel in casu (de ‘kleine man’ voor nat’le RB’en)  Want: willing and able om zelf een Groot Leider te vervolgen?

Economische en Sociale Raad Hoofdorgaan en subsidiair orgaan van de VN. → samengesteld uit vertegenwoordigers van de lidstaten. → bevoegdheid:  Studies, rapporten.  Aanbevelingen.  Standard-setting.  Oproep conferenties.  Functionele commissies. → richtte Mensenrechtencommissie op.

Hoge Commissaris voor de Mensenrechten Subsidiair orgaan van de VN. → vrij jong orgaan (1993): ontstaan onder druk van internationale NGO’s. → gecreëerd via resolutie van de AV → 1 persoon die bijgestaan wordt door een office.  Huidige Commissaris: Zeid Ra’ad Al Hussein (prins van Jordanië)

22

 Zetelt in Genève. → maar ook 55 field offices in tal van landen: technische assistentie

geven aan landen die hierom verzoeken, die het nodig hebben, of die worden aangeraden om assistentie te aanvaarden. → bevoegdheid (niet-dwingend):  Promotie en bescherming van mensenrechten.  Preventie.  Praktische coördinatie voor mensenrechtenprogramma’s: educatie en bescherming. o Regelmatig onderhoud voorzitter VN-Veiligheidsraad (impact groeit) o Vertegenwoordigers commissaris gaat mee met vredesoperaties  Ondersteuning andere VN-organen. Probleem: beperkte bewegingsruimte door financiële middelen; afhankelijk van vrijwillige giften

Commissie voor de Mensenrechten  Nu: Mensenrechtenraad Subsidiair orgaan van de VN (vervangen door de Mensenrechtenraad). → bevoegdheid:  Voorbereiden van hard law en soft law argumenten omtrent mensenrechten.  Standard-setting.  Promotie mensenrechten.  Coördinatie/mainstreaming van het beleid. “The council is required to fulfil this mandate while being guided by the principles of universality, impartiality, objectivity, non-selectiveness and cooperation” Commissie voor de Mensenrechten 53 leden. → moeilijk consensus bereiken: aantal leden verminderen. Leden verkozen door ECOSOC-Raad.

Persistent violators niet toegelaten? Jawel, elk land kon lid worden.

Geen bepaling voor schorsing.

1 jaarlijkse sessie van 6 weken

Speciale sessie door meerderheidsbeslissing. Focus 1° generatie MR

Mensenrechtenraad 47 leden. Verkozen door AV. (dus ook een toezichtsverschuiving!!)  Meer actieve monitoring-rol Criteria vastgelegd:  aantonen dat je bijdraagt tot mensenrechtenbescherming.  hoogste mensenrechtenstandaarden.  UPR: onderwerpen aan toezichtsmechanisme.  Terlijn van max 6 jaar (geen quasipermanent seats) Schorsen ingeval van gross and systematic violations. Geografisch egaal verdeeld Minimum 3 sessies per jaar, >10 weken  Ook flexibelere aanpak in geval van globale noodstoestanden Speciale sessie mits 1/3 leden pro. Grote aandacht voor 2° en soms 3° generatie

Toezicht op naleving. → probleem: hevige kritiek heeft ertoe geleid dat de AV besloten heeft de toenmalige commissie op te heffen.  Commissie was niet objectief en niet efficiënt.

23



Onvoldoende aandacht voor oorzaken van niet-implementatie. → nood aan oplossingen voor onderliggende problemen.  Nadruk op burgerlijke en politieke rechten.  Bepaalde landen werden niet veroordeeld voor grove en massale schendingen, doordat ze in de Commissie zetelden. Probleem: gebrekkig toezicht (ECOSOC-resoluties). → 1947: geen bevoegdheid om te handelen tegenover klachten. → 1959: verzamelt klachten, geen bevoegdheid om te handelen. → 1967: onderzoek grove mensenrechtenschendingen.  Creatie publieke procedure (resolutie 1235): mogelijkheid aan mensenrechtencommissie om situaties van grove mensenrechtenschendingen te onderzoeken. Speciale procedures: Thematische:  Behandelen van een globale problematiek mbt MR Landenprocedures:  MR-situatie in een specifiek land In beide gevallen: Doorverwijzing bij resolutie en.. “Special procedures are individual experts or groups of experts whose mandates are to examine a specific global human rights issue or a particular country that is of concern to the international community. Following examination of the relevant issues, each Special Procedure mandate holder reports to the Council in order to enable the latter to make informed decision on how to proceed.” Werkwijze: 1. Aanduiden special rapporteur/independent expert a. Van fundamenteel belang (Annan: ‘Crown Jewels of the UN’!) in bv het dossier met betrekking tot Forced Disappearances b. Belang van freedom of inquiry c. Mogelijkheid tot joint missions (tussen SP’s) 2. Publieke rapportering aan de Raad met betrekking tot het onderwerp 3. Heden vnl m.b.t. 2° generatie MR Belang mandaathouders: - Niet gepolitiseerd - Onafhankelijkheid (termijn van 2 of 3 jaar max.) - Verschillende functies: o Het aankaarten van algemene globale MR-probkelatiek o Landenmissies o Communicatieverifiëring o Bijdragen aan de verdere ontwikkeling van internationaal R door de formulering van principes en guidelines o Samenwerkingsinitiatieven uit de grond stampen o Onderzoek uitdragen o Mogelijkheid tot urgent appeals  Bij info over imminente of plaatsvindende MR-schendingen, en te pogen deze te prevenieren of stoppen Ontstaan van het Coördinatie Comité (2005) - Rationaliseren en verbeteren van de mandaten - Samenwerking met andere organisaties, zowel VN, Treaty bodies als NGO’s 24

Impact SP’s: - Volgens Brookings Institute en verscheidene experten ‘unique and increasingly indispensable’ - Ze zijn nodig en flexibel en aanwezig voor diegenen in nood. Voor de slachtoffers, de eigenlijke en de bedreigde. - Link met de VN, maar toch onafhankelijke status o Kan openlijk alles aankaarten o Zelfs kritiek op VN mogelijk ‘in a manner no UN employee can’ (soort klokkenluiderstatus) “They have become the voice of objectivity in a deeply politicized UN inter-governmental system.” Complaints procedure → 1970: onderzoek klachten die consistent patroon van grove schendingen aantonen.  Confidentiële procedure (resolutie 1503): stille diplomatie leidt tot betere resultaten.

1. 2. 3. 4.

Klacht Antwoord van de staat Werkgroep Werkgroep spreekt achter gesloten deuren met de Mensenrechtenraad over de klacht 5. De facto advies van de werkgroep aan de Raad wat te doen (Draft resolution or decision)/ Raad kan dan a. Klacht afwijzen b. ‘de situatie in het oog houden’ c. Een expert aanduiden om te onderzoeken en te rapporteren d. Samenwerking met de staat door het Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights te laten adviseren en assisteren in het amelioreren van de situatie

Landen in het rood lopen zelf niet zo hoog op met mensenrechten (totaal: 74 landen) 25

Universal Periodic Review (UPR) nieuw toezichtsmechanisme (Peer-review-process) waardoor VN-staten periodiek gecontroleerd worden. COMPLEMENTAIR MET MR-RAAD (opgericht door henzelf!!!)  Niet meer een paar willekeurige landen: objectiviteit vergroten  Beoordeling positieve evoluties + uitdagingen bepalen.  4 ½ -jaarlijkse cyclus.  Verplichtingen uit: o VN-Handvest, o UVRM o Mensenrechtenverdragen o verdragen van Genève. o IHR o Soft law /international humanitarian law  Aansporen tot samenwerking met HRC en andere + ondersteuning

→ kijken naar wat staat gepresteerd heeft en probleempunten aankaarten. → verbetering capaciteit van landen. → delen ‘best practices’. → ondersteunen samenwerking in promotie en bescherming MR. → aansporen tot samenwerking met HRC en andere organen. Informatiebronnen bij opstarten proces: → statenrapporten: rapportagesysteem door staten zelf (20 p cfr de Raads wijze opgesteld)  Bij opstellen zelfstudierapport ook NGO’s consulteren. → OHCHR maakt compilatie van aanbevelingen en probleempunten m.b.t. een bepaalde staat uit de informatie die zij aantreft in allerlei VN-documenten  OHCR maakt een summary of information → andere relevante belanghebbenden die input willen geven in het stakeholders report :  Staten.  Hoge Commissaris.  NGO’s: indien ze niet voldoende betrokken zijn bij statenrapport.  Nationale burgerrechtenorganisaties Werkwijze: 1. 2.

UPR Working Group (WG): bestaat uit leden mensenrechtenraad. binnen WG wordt een troika aangeduid: 3 vertegenwoordigers van staten die het beoordelingsproces voorbereiden. 3. dialoog tussen WG en land dat beoordeeld wordt (NGO’s mogen niet betrokken worden). 4. na dialoog: drafting discussie WG  prel. Reply staat & Outcome report  Aantal probleempunten aanwijzen die ze graag nog beoordeeld willen zien. 5. Plenaire HRC  reactie staat en 3’en  aanbevelingen + evt. follow-up (tsstijdse evaluaties.)

26

→ momenteel 14 landenrapporteurs en 37 thematische rapporteurs. → Verscheidene methodes:  Zoeken en ontvangen info  Communiceren met regering.  Urgent appeals: naar regering om maatregelen te nemen.  On site visits, uitnodiging/verzoek.  Rapporten, verklaringen. → rapportering aan mensenrechtenraad, UNGA. Voorstellen tot verbetering UPR-proces:  Houden van nationale consultaties  Meer tijd en ruimte voor vragen van staten  Charter VN-Handvest, ECOSOC, AV-resoluties. VN-lidstaten. Maatstaven: UVRM, mensenrechtenverdragen en IHR, soft law. Toezicht: politieke organen, experten. → politieke organen kunnen beter mediaaandacht vragen. → toezicht door politieke organen niet altijd objectief.

Treaty Mensenrechtenverdragen. Verdragsstaten. Maatstaven: mensenrechtenverdragen. Toezicht: quasi-jurisdictionele organen (treaty bodies), experten.

Advisory committee Doet dienst als denktank van de Raad. Bestaat uit groep MR-experten wiens rol is expertenadvies ter beschikking te stellen van de Raad wanneer zij daartoe verzocht worden. 3-jaarlijks verkozen, 1X hernieuwbaar, 18 experts 27

Hervorming Raad Suggesties tot verdere hervormingen (bij de review van het werk en het functioneren v/d Raad in ’11): 1. Te veel landen in de Raad (74). Probleem van het niet willen exclusiviseren van de Raad a. De facto trouwens te weinig ontwikkelingslanden 2. Sommige lidstaten falen om de ‘hoogste standaard MR’en’ te behalen 3. Politisering van het stemmen (‘voting patterns’) 4. Nog steeds hiërarchisch ondergeschikt aan de AV. Geen nood aan onafhankelijke status? 5. Gebrek aan participatie van niet-statelijke actoren 6. Ambigue rol van het Advisory Committee 7. Klachtenprocedure suckt. Sommigen pleiten voor totale afschaffing (gebrek aan transparantie, onpartijdigheid en efficiëntie) Uitkomst Resoluties, Beslissingen, aanbevelingen, Conclusies, Besluiten van Overleg, Presidentiële statements, jaarlijks Rapport voor de AV (voorbereid door het Secretariaat). De oprichting van vaste organen met betrekking tot thematische issues (vb: Social Forum, Minority Forum, The Forum on Business and Human Rights), daarna de uitdagingen implementeren  guiding principles

4. Treaty-based organen en procedures Inleiding Valt niet onder charter, omdat het nationale aangelegenheden betreft. Vandaar: verdragen die zodus afdwingbaar worden. Vrijwillige acceptatie is zodus vereist.  Hiervoor de Bill of Human Rights (rol UVRM) Huidige 1. Committee on the Elimination of Racial Discrimination (CERD) in ‘65 2. Convention on the Elimination of Discrimination against Women (CEDAW) 3. Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment (CAT) in ‘84 a. Sub-Committee for the Prevention of Torture (SPT)  werkt sui generis 4. UN Convention on the Rights of the Child (CRC) in ‘89 5. International Convention on the Protection of the Rights of All Migrant Workers and Members of Their Families (ICRMW) 6. The Convention on the Rights of Persons with Disabilities (CRPD) in ‘06 7. The International Convention for the Protection of All Persons from Enforced Disappearances (CPED) in ‘06 Werkwijze: -

Montoring committees Toezicht via rapportage, klachtenmechanisme of onderzoek. o Opting out: staat beslist om niet mee te stappen in toezichtsmechanisme.

Samenstelling -

Trachten onafhankelijk te werken, maar beperkte regeling NIET: burger die betrokken is in discussies of beslissingen m.b.t. eigen land Niet alleen juristen 28

-

10 tot 23 leden, meestal 18

Beslissingen -

De iure bij meerderheid, de facto bij consensus

Rapportage: Kenmerken:  Alle verdragsstaten moeten rapporten opstellen.  Periodiek: om de 3 tot 6 jaar  Over de vooruitgang die een staat boekt m.b.t. alle rechten en vrijheden in het verdrag. o O.b.v. de zgn. ‘list of issues’ o Probleem: zijn self-congratulatory en geven weinig aan hoe voorziene wetgeving in de praktijk wordt nageleefd  Ook mogelijkheid tot special reports  Dialogue committee: met statelijke vertegenwoordigers. Procedure: ◙ Indienen -

statenrapport + basisdocument alternatieve rapporten NHRI rapport rapporten VN-agentschappen, SPs

◙ Pre-sessie ◙ List of issues & questions ◙ Meeting ◙ Concluding obervations Resultaat:  Rapport met concluding observations: → gericht tot 1 lidstaat. → positieve aspecten: vooruitgang staat. → negatieve aspecten: subjects of concern en aanbevelingen. → follow up: binnen bepaalde tijd opnieuw rapporteren (soms speciale rapporteur).  General comments: → n.a.v. bepaalde problematieken. → gericht tot alle lidstaten. → 1 recht of thema verder uitwerken. → strikt genomen niet bindend, maar juridisch autoritatieve waarde.  In zogenaamde ‘general days of discussion’

Interstatelijke klachten -

Oorspronkelijk ideetje bij het CERD - Klacht bij Secretaris-Generaal Nog niet gebruikt tot op heden - Nochtans wel in MR-zaken buiten het VN-systeem (vb Ireland v United Kingdom, mbt Noord Ierland; vb Cyprus v Turkey, mbt de bezetting van Noord-Cyprus)

Individuele klachtprocedure: kenmerken:  Staten moeten hiervoor opteren: verdrag goedkeuren en ratificeren en individuele klachtenrecht aanvaarden.  Aanvaarding nodig door elke lidstaat.  Ontvankelijkheidsvereisten (eerst interne rechtsmiddelen uitputten). o Verdrag moet in werking zijn o Binnen termijn 29



o Slachtoffer of groep slachtoffers o NIET anoniem o Niet manifest ongegrond Onderzoek ten gronde: schending of geen schending?

Resultaat:  Views/opinions/decisions.  Aanbevelingen inzake remedies (juridisch niet bindend want treaty bodies zijn geen rechtbanken).  Follow-up: → staat moet comité informeren. → lid comité: speciale rapporteur inzake follow-up.  Info in jaarrapport UNGA.

Onderzoeksprocedure: Kenmerken:  Niet voor alle lidstaten: opt-insysteem.  vb Bezoek van subcomité aan detentiefaciliteiten.  Vertrouwelijk  Staten moeten: → toegang verlenen. → info verschaffen. → contacten van subcomité met nationale mechanismen faciliteren (op nationaal vlak ook comité, subcomité dialogeert hiermee) = teken van samenwerking Resultaat:  Confidentieel rapport met aanbevelingen.  Staat: aanbevelingen onderzoeken. Bekendmaking rapport en commentaren op verzoek staat.

Evaluatie van Charter- en Treaty-based MR-bescherming Examen Pro Vooruitgang op vlak van opvolging en bescherming. Veel lidstaten.

Is al bespreekbaar. Transparantie: rechtspraak komt online.

Contra’s Meer openheid naar bevolking toe (transparantie) nodig. Minder lange procedures.  Serieuze lacks in het rapporteren, feedback geven en follow-up’en Constante opvolging nodig. Meer financiële middelen nodig: beperkt budget voor mensenrechten. Achterstand bij charter based organen. 30

Bepaalde staten harder aangepakt dan andere staten. Veel niet-bindend. Hoe zou je het complexe systeem vereenvoudigen? → persoon aanduiden waarbij je een klacht kan indienen, en die moet het verdelen onder de organen. → één treaty body / wereldrechtbank voor mensenrechten (bindend) dat alle mensenrechtenverdragen beoordeeld. → divergentie in rechtspraak oplossen door 1 mensenrechtenhof in te stellen. → landen dwingen om geconsolideerde rapporten in te dienen.

Regionale mensenrechtenbescherming Na voorzieningen door Europa, eigenlijk pas in 1977 publiek erkend als zijnde ‘een voordeel’. Voordelen: 1. Het opstellen en aannemen van teksten a. Voordeel van = taal, cultuur, traditie, opvattingen b. Gelijkaardige politieke en culturele geschiedenis 2. Toegankelijkheid a. Realiteit van afstanden b. Echter: vergevorderde communicatiemiddelen  kleiner issue c. Linguïstieke toegankelijkheid d. Zorgt voor vertrouwdheid, ergo beter implementatie 3. Afdwingbaarheid a. Onmiddellijke bezorgdheden behandelen b. Diplomatieke druk buurlanden

1. Organisatie van Amerikaanse staten Opgericht na WOII (1948) op basis van een charter. → 45 lidstaten. → Amerikaanse Verklaring van de Rechten en Plichten van de Mens.  Resolutie: niet bindend. → Inter-Amerikaanse Commissie voor de Rechten van de Mens (geen hof)  wordt wel zeer ernstig genomen  Individuele klachtenprocedure: bij vermeende schending kan men in Amerika een klacht indienen bij de commissie.  Amerikaanse Conventie voor de Rechten van de Mens (jaren ’70). → toezichtssysteem.  Niet geratificeerd door de VS en Canada. → 23 landen wel. → Venezuela is er onlangs uitgestapt, Cuba ook .  Creatie Inter-Amerikaans Hof voor de Rechten van de Mens. → aanvaard door slechts 20 landen (VS en Canada niet, want inmenging interne aangelegenheid) → slechts 20 staten kunnen voor het Inter-Amerikaans Hof worden gedaagd.

31

2. Afrikaanse Unie Afrikaans Charter van de Rechten van de Mens en van de Volkeren. → burgerlijke, politieke, economische, sociale en culturele rechten. → individuele klachten indienen bij commissie. → Afrikaans Hof werd opgericht door een OP in 1998; in werking ‘06  Geratificeerd door slechts 26 staten.  Hof heeft nog legitimiteitsprobleem (veel klachten onontvankelijk)

3. Associatie van Zuidoost-Aziatische Naties Azië is cultureel-religieus versnipperd en niet echt mensenrechtenminnend. → toch een intergouvernementeel toezichtsorgaan voor de promotie en bescherming van mensenrechten.  ASEAN Intergouvernementele Commissie voor de Rechten van de Mens. o Voortrekkers: Filippijnen en Indonesië o Eerder bedoeld als intergouvermentele commissie  Geen onafhankelijk orgaan. → vertegenwoordigers van de staten.  Geen individuele klachtenprocedure.  Law Association for Asia and the Pacific o Tracht mensenrechtenwensen te uniformiseren

32

→ ASEAN Verklaring van de Mensenrechten aangenomen (niet bindend). → geen hof, geen onafhankelijke commissie, geen klachtenprocedure en geen verdrag.

4. Liga van Arabische Staten Mensenrechten zijn hier geen vaststaand gegeven. - Arabisch Charter on Human Rights aangenomen door 22 regeringen, maar door geen enkele geratificeerd! - Cairo Declaration on Human Rights in Islam - Focus op verhinderen bezetting en kolonisatie - Weerom geen ratificaties - 9 landen zijn bij Revised Arabisch Charter (’04) aangesloten. → niet meest democratische landen. o Geen klachtenprocedure. o Wel toezichtsmechanisme: Arabisch Mensenrechtencomité. o Inhoud: 1° en 2° generatie (deels 3°): gehandicapten bv o Werkt niet → Arabisch Hof voor de Mensenrechten.

5. Raad van Europa Drijvende kracht achter totstandkoming mensenrechtenverdragen. 33

Ontstaan Als reactie op gruwelen WOII. → idee tijdens WOII om na einde tot geïntegreerde wereldgemeenschap te komen waarin behoud van duurzame vrede en bescherming burger tegen willekeur en onderdrukking centraal staan en waarin individuen en staten zich moeten houden aan geheel van gedragsregels. → oprichting VN in 1945 leek aanzet tot blijvende vrede en nauwere samenwerking. → regionale initiatieven tot samenwerken door universele patsituatie (communisme en economische blokkade); voorkomen heropleving fascisme door autoritaire regimes in Spanje (Franco) en Portugal (Salazar) Churchill: een van de voortrekkers geïntegreerd Europa. → idee van regionale Europese organisatie die moest waken over vrede en democratie in Europa met eigen leger of militairen uit leger lidstaten en Europees High Court. → idee overgenomen door andere politici, wat leidde tot het Congres van Europa in Den Haag in mei 1948.  Georganiseerd door International Committee of the Movements for European Unity (ICMEU).  Geen officiële regeringsdelegaties. → privé-initiatief.  Eindigde met resolutie met oproep om Verenigd Europa tot stand te brengen met vrij verkeer + pleiten voor Handvest voor Rechten Mens en Hof Justitie + oprichting Europese Assemblee. → november 1948: Europese Beweging.  Opgericht door ICMEU.  Officieuze organisatie.  Taak: streven naar geïntegreerd Europa. Raad van Europa Een jaar later (1949) werd de Raad van Europa opgericht in Londen. → statuut ondertekend door ministers van buitenlandse zaken van 10 Europese staten. → voorziene organen:  Comité van Ministers: beleidsbepalend en besluitvormend orgaan.  Raadgevende (nu: Parlementaire) Vergadering: beraadslagend orgaan. → overwegend intergouvernementeel karakter; naderhand aantal organen toegevoegd.  Congres van Lokale en Regionale Overheden in Europa: adviserend orgaan.  Commissaris voor Mensenrechten: beleidsbepalend en –ondersteunend orgaan.  Secretariaat: administratief en beleidsondersteunend orgaan. → zetel in Straatsburg (C Elzas-Lotharingen: symbool verzoening Frankrijk-Duitsland) → statuut omschrijft basisdoelstelling:  Streven naar samenhang tussen lidstaten met als doel bescherming en realisatie van idealen en beginselen die tot hun gemeenschappelijk erfgoed behoren.  Democratisch ideaal.  Wijze waarop gerealiseerd: extensieve opsomming bevoegdheidsterreinen en middelen RvE in art. 1(b) statuut. → Raad van Europa niet verwarren met Europese Unie.

34

 

Raad van Europa: intergouvernementele organisatie die samenwerking tussen regeringen stimuleert. Europese Unie: supranationale organisatie, waarbij regeringen bepaalde bevoegdheden hebben overgedragen aan de Unie.

→ Raad van Europa niet verwarren met de Organisatie voor Veilligheid en Samenwerking in Europa (OVSE): intergouvernementele organisatie met oog op behoud van veiligheid en samenwerking in Europa. Raad van Europa is initiatiefnemer in allerlei verdragen. → EVRM (1950). → sinds 1989 volwaardige pan-Europese organisatie. → 47 lidstaten: om lid te worden moet een staat het EVRM ratificeren. → initiatieven worden complexer en minder stabiel. - Aanpassing van samenwerkingsprogramma’s. → afstands- en monitoringactiviteiten zijn versterkt. Niet in Raad van Europa: Wit-Rusland en Vaticaanstad

Toezicht in Europa De Raad van Europa is voornamelijk bekend voor zijn 4 mensenrechtenverdragen (core mensenrechtenverdragen). → EVRM (1950): voornamelijk burgerlijke en politieke rechten en nog wat economische en sociale rechten. → Europees Sociaal Handvest/Charter (jaren ’60): sociaal-economische grondrechten. → Europees Verdrag tegen Foltering: complementair t.a.v. het EVRM. → Europees Minderhedenverdrag: burgerlijke en politieke rechten, sociale, economische en culturele rechten. Toezichtssysteem: → EVRM: EHRM.  Hof doet uitspraak, Comité van Ministers ziet toe dat de arresten uitgevoerd worden.  Hof is een rechterlijk en onafhankelijk orgaan. → 3 andere coreverdragen: expertencomité. Individuele / collectieve klachtenprocedure: → EVRM: individueel klachtenrecht en statenklachtrecht (maar 21x gebruikt). → Europees Sociaal Handvest: staten waren niet geneigd om toezicht over naleving van het Handvest aan een rechterlijk orgaan te geven. → optioneel. → Europees Conventie tegen Foltering: geen klachtrecht. → Europees Minderhedenverdrag: geen klachtrecht. Advisory opinions: → EVRM: kan adviezen geven. → Europees Sociaal Handvest: geen adviserende bevoegdheid. → Europees Conventie tegen Foltering: geen adviserende bevoegdheid. → Europees Minderhednverdrag: geen adviserende bevoegdheid. 35

Rapportage: → EVRM: er is een rapportageprocedure. → Europees Sociaal Handvest: er is een rapportageprocedure waarbij een staat om de zoveel jaar rapporteert aan het expertencomité. → Europees Conventie tegen Foltering: geen rapportageprocedure. → Europees Minderhedenverdrag: er is een rapportageprocedure. Onderzoek: → EVRM: kan missie uitsturen om in individuele zaken onderzoek te doen. → Europees Sociaal Handvest: geen onderzoekssysteem. → Europees Conventie tegen Foltering: onderzoeksbevoegdheid. → Europees Minderhedenverdrag: onderzoeksbevoegdheid. Raad van Europa

Wat doet Europa voor de bescherming van mensenrechten? 1. Totstandkoming EVRM en evolutie EVRM 4 november 1950: ondertekend door 13 lidstaten. → momenteel 47 lidstaten. → binnenkort nieuw lid: de Europese Unie.  Mogelijkheid om klacht in te dienen tegen de EU. EVRM is in 2 jaar tot stand gekomen. → Europese Beweging met sleutelfiguren Churchill, Spaak, Blum en Schuman had niet veel vertrouwen in UVRM. → juli 1949: voorleggen ontwerp Europees Verdrag aan Comité van Ministers.  Teitgen, Dehousse, Maxwell-Fyfe.  Aantal in algemene bewoordingen opgestelde BUPO-rechten en vrijheden en een algemene beperkingsclausule. 

Ontwerp van Europese Commissie voor de Rechten van de Mens en EHRM.

→ geen eensgezindheid in Raadgevende Vergadering. Teitgen-rapport.  Pleiten voor vorm van collectieve rechtsbescherming die moet toelaten dat individuen subjecten van internationaal recht worden. 

Vindt dat Commissie mogelijkheid tot minnelijke schikking moet voorzien.



Andere zienswijze over EHRM.

→ intergouvernementeel Comité van Juridische Deskundigen. → Comité van Politieke Deskundigen.  Belast met voorbereiding op definitieve ontwerpverdrag (want: onenigheid over al dan niet gedetailleerde formulering van de rechten)  Uitsluiten mogelijkheid tot dubbel beroep na Brits amendement  Facultatief klachtrecht voor Europese commissie voor de Rechten van de Mens Inhoud: → garandeert 13 rechten.  Vrij weinig: onenigheid bij drafters van het verdrag over het toevoegen van een aantal rechten. 36



Belangrijkste basisrecht: recht op leven. → doodstraf nog niet uitgesloten.



Andere: → verbod van foltering of onmenselijke behandeling. → verbod van slavernij en dwangarbeid. → recht op persoonlijke vrijheid en veiligheid. → recht op een eerlijk proces. → verbod van retroactieve kracht van de strafwet. → recht op privacy. → vrijheid van godsdienst. → expressievrijheid en informatievrijheid. → vrijheid van vergadering en vereniging. → recht om te huwen en een gezin te stichten. → recht op toegang tot nationaal rechtsmiddel dat effectief moet zijn + verbod van discriminatie.



Enkel inroepen mits ze gekoppeld worden aan een van de andere rechten.



Rechten hebben directe werking: inroepen voor nationale rechter. → algemeen: bescherming in overeenstemming met subsidiariteitsbeginsel.



In beginsel taak van nationale overheden (WM, RM).



Beoordelingsruimte RM: deels afhankelijk van in hoeverre verdragsrechten directe werking hebben of self-executing zijn. → afhankelijk van verhouding internationaal recht tot nationaal recht. → status EVRM binnen hiërarchie rechtsnormen speelt belangrijke rol.  Verschillende protocollen o Belangrijk: protocol 11 (’94): verdwijnen van quasi-jurisdictionele Europese Commissie voor de Rechten van de Mens → incorporatie EVRM in nationale rechtsorde: geen verplichting. Toch hebben alle staten het EVRM geïncorporeerd in nationale rechtsorde. Wegwerking gerechtelijke achterstand:   





Protocol 14: efficiënter maken procedure ifv. Gerechtelijke achterstand o Rusland werkt tegen Raad der Wijzen binnen de Raad van Europa formuleert enkele voorstellen Verklaring van Interlaken (2007), compromis tussen voorstanders van hervormingen ~ zij die schuld vnl bij hof zelf leggen o Nationale instellingen primair verantwoordelijk voor implementatie van EVRM o EHRM mag zichzelf niet (laten) zien als ‘fourth instance’, daar dat een aanvullende werklast met zich meebrengt Actieplan Interlaken , maatregelen 3 niveaus 1. Verbetering implementatie nationaal niveau EVRM 2. Maatregelen op werkwijze van het Hof 3. Tenuitvoerlegging van uitspraken van het Hof te verbeteren Verklaring van Izmir met actieplan

Karakter EVRM en Europees Hof = (grondwettelijk) instrument van Europese openbare orde  

Individual justice & constitutional justice In welke mate al een constitutioneel (mensenrechten)Hof?

→ vrij te kiezen op welke wijze: direct (aanpassing grondwet) of indirect (rechtspraak hoogste rechters). → rangorde EVRM in hiërarchie der rechtsnormen: status varieert in verschillende lidstaten. Beperkt aantal lidstaten: supra-constitutionele status of (quasi)constitutionale status. 37

Meeste lidstaten: infraconstitutionele maar supra-legislatieve status. Andere landen: zelfde hiërarchische hoogte met gewone wetgeving. → lex posterior derogat priori. → toch speciale status EVRM en (interpretatie)mechanismen omt e vermijden dat EVRM moet wijken voor latere wetgeving. → verhouding internationaal-nationaal recht: monisme, dualisme en inroepbaarheid EVRM. Geen enkele rechtsorde zuiver monistisch of zuiver dualistisch. Monisme en inroepbaarheid: → vertrekt van eenheid van het recht: zijng ebonden door internationaal recht in verhouding met individuele personen. → zonder inhoudelijke omzetting van internationaal recht naar nationaal recht. → directe toepasselijkheid internationale norm. edige uitwerking in land. → rechtszoekende kan internationaal recht rechtstreeks inroepen voor interne rechter: verdragsbepalingen voorrang. → strijdige nationaalrechtelijke bepalingen buiten toepassing. → niet noodzakelijk alle internationale rechtsregels hebben dezelfde rechtskracht. werking. → indien enkel rechten/plichten voor verdragsluitende staten: rechtszoekenden kunnen er zich niet op beroepen. → indien rechten/plichten voor rechtsonderhorigen staten: inroepen door rechtsonderhorigen. → afdwingbaar rechtsonderhorigen: voorwaarden directe werking. -sufficient geformuleerd.

Dualisme en inroepbaarheid: → 2 volstrekt verschillende rechtsordes.

Dragers van de rechten en vrijheden 

“eenieder die zich onder de rechtsmacht van een lidstaat bevindt, de rechten en vrijheden vastgesteld in het Europees Verdrag (+aanvullende protocollen) o Ook onderdanen niet-verdragsstaten, staatlozen of apatriden o Ook privé-organisaties, zelfs als zij afhankelijk zijn van de overheid, “wanneer er voldoende aanwijzingen zijn dat zij hun activiteiten ontplooien op een markt die gekenmerkt wordt door concurrentie en zij institutioneel en operationeel onafhankelijk zijn”

Verplichtingen van de staten Verplichting tot het verzekeren van de rechten en vrijheden “Het EVRM legt de verdragsstaten een verplichting op om de rechten en vrijheden die zijn vastgesteld in de eerste titel van het EVRM (+aanvullende protocollen) te verzekeren ten aanzien van iedere persoon die onder hun rechtsmacht ressorteert”

38



Schending van Art 1 zodra schending van dat verdragsrecht dat een afbakeningsregel inzake de bevoegdheid van het EVRM omvat

Begrip ‘verdragsstaten’ - Omvat tevens al zijn organen, agenten en dienaren, ongeacht rang en bevoegdheid - Zwaarwegende verplichting in hoofde van de ‘hogere overheid’ - Niet op te leggen aan derde staten o Vb: Pelligrini v Italië: kerkelijk nietigverklaard huwelijk, wordt door Italiaanse rechtbank nietigverklaard  Hof: ‘moet eerst getoetst worden aan EVRM, daar Vaticaan geen lid is van EVRM’ Het begrip ‘verzekeren’ - Rekening houden met EVRM bij nationale wetgeving – politieke en institutionele organisatie - Maatregelen mogen zelf worden gekozen - Voorzien in genoegdoening bij veroordeling door Hof. Indien niet voorzien in nat’le wetgeving  Europees Hof beveelt een zeker genoegdoening cfr art 41 o Kan zich in z’n geheel niet ontdoen van staatsaansprakelijkheid indien lid - Indien bevoegdheden en immuniteiten worden toegekend aan internationale organisaties, wordt de staat bij de overdracht ervan niet vrijgesteld van haar aansprakelijkheid. Men moet hier met de nodige omzichtigheid handelen o Hierom: nakende toetreding EU - Het nemen van redelijke en geëigende maatregelen ifv EVRM (ook POSITIEVE verplichtingen) o Officieel onderzoek teneinde doding of mishandeling, door zowel overheid als particulieren, te voorkomen en/of beteugelen Het begrip ‘onder de rechtsmacht’ = macht die normaal gezien ter beschikking staat van de regering in een bepaald geografisch gebied -

Wettelijk en feitelijk Essentieel territoriale invulling, doch ook bij handelingen met gevolg buiten eigen grondgebied (extraterritoriale RM)

Het begrip ‘rechten en vrijheden vastgesteld in de Eerste Titel van het EVRM en in de protocollen - Limitatief karakter

Verplichting tot samenwerking met het Europees Hof  

Medewerking met het Hof (delegatie, geen hinderen vd zaak) Het niet indienen van onderzoeksdossier/belangrijke bewijsstukken  geen afzonderlijk onderzoek meer vereist wanneer een staat reeds is veroordeeld wegens een procedurele schending van art 2 of 3 EVRM. 2 gevolgen o Schending art 38(1)(a) EVRM o Vermoeden van waarheid van de feitenversie zoals die door de verzoekers is aangevoerd, inzonderheid wanneer het info betreft die van doorslaggevend belang kan zijn

Toegang tot het grondgebied en vrijheid van beweging binnen het grondgebied - Nuttige veiligheidsmaatregelen voor de delegatie vereist - Beschermingsmaatregelen interne informatieverschaffers (getuigen, journalisten..)

39

-

Indien er verweermiddelen worden opgeworpen m.b.t. toegang tot vastgehouden verzoekers (vb in strijd interne SR’elijke regels, subsidiariteitsbeginsel…) dan maakt dit schending uit van art 38 (1)(a)

Verstrekken van informatie - Documenten van het strafrechtelijk onderzoek van fundamenteel belang o Kan weigeren, mits overtuigende verantwoording Laten verschijnen van getuigen - Verzekeren van een opgeroepen getuige voor een fact-findingmissie - Niet willen van aanwezigheid van de klager bij getuigen, wanneer het duidelijk is dat die getuigen niet worden bedreigd of geschonden in hun integriteit hierdoor, terwijl dit wel wordt bedongen wegens ‘veiligheidsmaatregelen’ van de betrokken staat

Verplichting om het individueel klachtrecht niet te hinderen -

Cfr Art 34 EVRM Interpretatie van een praktische en effectieve werking van rechten en vrijheden, die niet louter theoretisch of illusioir mogen zijn

Intimidatie, inbreuk op briefwisseling en onderhoud van verzoeker met diens advocaat - Nood aan vrije communicatie met Straatsburg - Dwangende, flagrante, intimiderende handelingen die verzoeker enerlei kunnen hinderen o Verzoeker moet wel nadeel hebben; brief openen in detentiecentrum kan o Vb: Turkije: ondervraging verdachte aangaande de aanhangig gemaakte procedure; verduidelijking door de gevangenisadministratie gevraagd (‘is ongepast’); zeker niet als het overheid betreft die wordt ingebrekegesteld met verzoekschrift o Want: zwakke positie verzoeker in geval van detentie; grote afhankelijkheid  snel intimidatie  Salman v Turkije verzoekster werd geblinddoekt (angst) en ondervraagd door de terrorisme-eenheid die zij verantwoordelijk achtte voor de dood van haar man)  Akkoc v Turkije Verhoor over verzoekschrift tijdens hetwelke zij werd gefolterd - (Dreigen met) straf- of tuchtprocedures tegen advocaat, ook als blijkt dat hij of zij valse informatie tegen de staat heeft ingediend o Want; taak van Hof om dit te onderzoeken en ontkrachten, wat zij deed (fact-finding mission) o Gaat over hulp aan (voorbereiding van) procedures voor Straatsburg  Geeft aanleiding tot chilling effect jegens de individuele klachtenprocedure o Irrelevant of klacht al dan niet is afgewezen o Advocaat moet wel ter goeder trouw handelen in zijn of haar communicatie met de staat (anders niet voldaan aan vw’en art 34) - Belemmeren van consultatie van het procesdossier van de verzoeker - Weet van eindarrest, waarna termijn voor procedure EHRM begint te lopen o Opgelet: indien het nationale recht de betekening niet vereist, maar de verzoeker wel kennis had kunnen nemen van het arrest, maakt dit geen schending uit (daar bijv de raadsman op de hoogte moet zijn van het eigen nat’le R)

40

Obstructie communicatie gedetineerde met advocaat, dokter of belangrijke derden - Onmogelijkheid of vrees tot schending van de confidentialiteit bij behandeling klacht bij Europees Hof - De niet-toegang van buitenlandse advocaten, die nochtans wel klacht kunnen indienden jegens de verzoeker, is GEEN schending (Öcalan v Turkije) - Ook als verzoeker verblijft in medische instelling –> toegang advocaat en onafhankelijke arts om situatie vast te stellen, mag niet geweigerd, of is schending. Bedreiging van gedetineerde met plaatsing in isoleercel - Meestal heel omzichtig benaderd en niet gezien als schending Niet-naleving van maatregelen uit procedurereglement - Voorlopige maatrelen om onherstelbare schade te verhinderen bij vermeende verdragsschending, quasi-automatisch schending art 34 EVRM - Noodzakelijkheid van terbeschikkingstelling alle noodzakelijke faciliteiten i.f.v. een degelijk en doeltreffend onderzoek - Art 34 EVRM als lex generealis, terwijl art 38 zich specifiek toespitst op de samenwerking van de staten met het Hof

Rechten en vrijheden Soorten Cfr. Supra Daarnaast onderscheid tussen: -

Expliciete R; die in EVRM en protocollen zelf Inherente R’en: vb. Recht op eerlijk proces is ook recht op toegang tot rechter, recht op tenuitvoerlegging van gerechtelijke uitspraak, recht op openbaarmaking van relevante bewijsstukken aan de verwerende strafprocespartij en het zwijgrecht en recht om niet tegen zichzelf te moeten getuigen

Directe werking Afhankelijk van houding EVRM tot nationale recht Interpretatie EVRM in nationale rechtsorde - Geen formele verplichting tot intern incorporeren - Verdragsstaten moeten wel voorzien in het effectieve genot van de rechten & vrijheden Rangorde EVRM in hiërarchie van de rechtsnormen - Sterke onderlinge variatie o Bij ons (supra-) constitutioneel o Bij andere infraconstitutioneel maar supralegislatief o Soms = gewone wetgeving (met speciale regeling om te voorzien in hinder van de lex posterior derogat priori-regel Verhouding internationaal-nationaal recht: soorten Onderscheid, maar de facto vaak gemengd: Monisme en inroepbaarheid

-

Nationaal en internationaal recht zijn deel van dezelfde rechtsorde Ergo: directe toepasselijkheid Meestal voorrang aan int’l R 41

-

-

Moet niet enkel rechten en/of plichten voor de Staten aandragen, maar ook voor de rechtsonderhorigen. De bepalingen dienen directe werking te hebben 1. Verdragsbepaling voldoende volledig en duidelijk, i.e. self-sufficient zijn (geest-inhoudbewoording) = objectief element 2. Bedoeling om rechten en plichten te creëren voor particulieren door de verdragspartijen (maar in de praktijk geen absolute voorwaarde) = subjectief element Art 13 EVRM wordt door moeilijk als direct werkend beschouwd; alleszins is er grote appreciatiemarge voor de lidstaten

Dualisme en inroepbaarheid

-

-

Nat’l en int’l R zijn volstrekt onderscheiden Omzetting naar nat’l R vereist Lex posterior derogat priori geldt dus ook voor omgezette EVRM-regelgeving o Mogelijks op te losssen met lex specialis derogat lex generalis o In de praktijk een EVRM-conforme interpretatie Vb: Denemarken, Duitsland (gematigd) <-> Verenigd Koninkrijk (eerder puur) o Omzetting EVRM via wet, vb Irish Convention on Human Rights Act

Negatieve en positieve verplichtingen -

Negatief: onthoudingsplicht Positief: nemen van nodige stappen ter bescherming betrokken rechten en vrijheden o Belangrijk hiervoor was het Marckx-arrest

Geen onderscheid tussen negatieve en positieve verplichtingen - Geen algemene theorie voorhanden - Fair balance-test tussen belangen individu en belangen van de maatschappij o Appreciatiemarge staat o Vb recht op manifestatie en bescherming van maatschappij o Geen onmogelijke of onevenredige last o Mate van ESSENTIËLE aantasting recht Materiële en procedurele positieve verplichtingen Actief optreden: uitvaardigen of verbetering regelgeving, terbeschikkingstelling administratieve voorzieningen, verlenen van individuele bescherming 1. Materiële aard: effectieve bescherming van rechten als verbod op foltering (de inhoudelijke tegemoetkoming aan het grondrecht) 2. Procedurele aard: interne rechtsorde moet in procedures voorzien voor effectieve afdwinging individuele verzoeker o Identificatie en bestraffing van de verantwoordelijken van geschonden verdragsbepalingen o Art 13 EVRM

Derdenwerking -

-

Rechten en vrijheden worden op zichzelf ingeroepen in de verhouding tussen privépersonen en dat de rechter in een concreet geschil toepassing maakt van de betrokken rechten en vrijheden = directe derdenwerking Rechten en vrijheden worden niet direct ingeroepen in de verhouding tussen privépersonen, maar de rechten worden beschouwd als onderliggende waarden die een invloed uitoefenen op het privaatrecht, langs de normen om. = indirecte derdenwerking 42

Derdenwerking op Straatsburgs niveau - Kan niet tegen privépersonen: ratione personae = onontvankelijk - Ook niet: staatsaansprakelijkheid voor onderdanen - wel: indirecte derdenwerking . Overheid moet instaan voor normen die normale werking EVRM tussen particulieren mogelijk of verplichtend maken. Indirecte aanklaging mogelijk o vnl in verband met folterverbod (vb Bulgarije onvoldoende voorzieningen voor effectief onderzoek en vervolging in verkrachtingszaken) o niet in alle gevallen vereist (hierin relatief ruime beoordelingsbevoegdheid) Derdenwerking op nationaal niveau - Onderliggende waarden  invloed privaatrecht - Interne rechter kan gebruik maken van directe derdenwerking om het EVRM toe te passen

Beperkingen en opschorting van rechten en vrijheden Algemeen Beperkingsclausules Beoordelingsschema - Trapsgewijze redenering/systematiek ter beantwoording van de vraag of er sprake is van een schending van de rechten I. Is er sprake van een “inmenging” of “beperking” in/op het lid 1 omschreven recht? [zo ja, zie II] II. Is de inmenging of beperking “bij wet voorzien”? a. “grondslag” in nationale recht [zo ja,] b. Vereiste van “toegankelijkheid” [zo ja,] c. Vereiste van “voorzienbaarheid” en “eisen van de rechtsstaat”? [zo ja] III. Dient de inmenging of beperking tot bescherming van een “legitieme doelstelling” (cfr in het tweede lid opgesomde rechtsbelang(en)) [zo ja,] IV. Is inmenging “noodzakelijk in democratische samenleving”? a. Dringende maatschappelijke behoeft? [zo ja,] b. “redelijke verhoudin”(proportionaliteit)? Cfr clausules in art 8 t/m 11 EVRM Beperking of inmenging - Wanneer bepaald statelijk handelen of nalaten in verband is gebracht met een van de rechten en is vastgesteld dat dit recht in zekere mate wordt beperkt Bij wet voorzien - Rechtszekerheidsbeginsel , impliciet aanwezig in volledig Europees verdrag Grondslag in nationaal recht

-

Materiële betekenis (overeenkomst na gezamenlijk overleg tussen overheid en verzoeker  niet-opgelegde beperking) wet die van toepassing was ten tijde van de feiten De facto slechts marginale toetsing; steunend op uitspraak van nationale rechter o Schending die vastgesteld is door nationaal recht 43

o

Wet moet een voldoende basis bieden opdat de beperking van overheidswege niet willekeurig zou kunnen gebeuren

Toegankelijkheid nationaal recht

-

Regelgeving moet gepubliceerd of consulteerbaar zijn o Ook common law-stelsels: rechtspraakoverzichten, year books o Rekening houden of een kennisname redelijkerwijze had gekund (professionelen vs een gewone student)

Voorzienbaarheid nationaal recht

-

-

Mogelijkheid tot redelijkerwijze inschatten  gedragsaanpassing mogelijk o Redelijk, duidelijk beeld voor particulier (desgevallend via deskundig advies) REDELIJKE (geen absolute) voorspelbaarheid o Cfr maatschappelijke tred; vandaar vele rechtsregels algemeen en vaag  Mag: toepassing in de praktijk evolueert Rule of Law-element o Ten bate van de rechtsonderhorige worden waarborgen in het nationale recht ingebouwd tegen statelijke willekeur o Overheid moet reikwijdte discretionaire bevoegdheid aangeven

Legitieme doelstelling 1. Veiligheid van het land 2. Territoriale integriteit 3. Openbare veiligheid 4. Openbare orde 5. Voorkomen van strafbare feiten 6. Bescherming van de gezondheid 7. Bescherming van de goede zeden 8. Bescherming van de goede naam van anderen 9. Bescherming van de rechten en vrijheden van anderen 10. Economisch welzijn van het land 11. Voorkomen van verspreiding van vertrouwelijke mededelingen 12. Waarborgen onpartijdigheid rechterlijke macht - Soms opvallend brede appreciatiemarge (bv inbeslagname van seksueel expliciete schilderijen in Zwitserland/ i.v.m. bestrijding van terrorisme) Noodzaak in een democratische samenleving Een geheel aan verschillende toetsingsinstrumenten (non-cumulatief) om de noodzaak van de inmenging te beoordelen. Meestal enkel proportionaliteit getoetst. Noodzaak-dringende maatschappelijke behoefte

-

Toelaatbaar, normaal, nuttig, redelijk, opportuun (allemaal naar goeddunken Hof) Normaal ‘democratie gekenmerkt door pluralisme, tolerantie en breeddenkendheid o Belang zaak United Communist Party v Turkey: Turkije wou de partij fnuiken, maar dat is niet in overeenstemming met de democratie ‘als fundamenteel onderdeel van de Europese openbare orden het enige politieke model dat het EVRM voor ogen en bijgevolg het enige verenigbaar met het Verdrag. o In verband met vrijheid van godsdienst. Enkele zaken tegen Griekenland van enerzijds de Getuigen van Jehova en anderzijds de Moslims. Zij mochten hun godsdienst van de Griekse overheid niet in vrijheid beleven.

44

Pertinentiecriterium

Is de genomen maatregel nuttig, relevant en toereikend Evenredigheid

Redelijke verhouding tussen ernst van de beperking of inmenging op het grondrecht met de zwaarte van het belang van de legitieme doelstelling -

-

-

Meestal betrekking op conflicten tussen individuele belangen met hogere rechtsbelangen (bijvoorbeeld beperking recht op privacy met bescherming van het leefmilieu. Er kan redelijkerwijze verwacht worden dat je geen vaten benzine in de fik steekt, ook al is het jouw benzine en vindt de brand plaats in je eigen tuin) Betrekking op de nationale margin of appreciation Factoren die een rol spelen o Aard van de beperkingsmaatregel (absolute waarde, mogelijkheid tot misbruik) o Status van de door de maatregel geraakte personen o Aan- of afwezigheid van garanties ter compensatie van de beperking Criterium van de alternatieve en minder verregaande oplossing o Doel bereiken op minst drukkende wijze op de mensenrechten o Rechtsvergelijkend: hoe lost rechtspraak in andere landen het op? ( mogelijkheid tot minimum gemeenschappelijke noemer)

(deel in boek voor examen open boek-gedeelte)

Afstand van rechten en vrijheden 



Mogelijkheid van afstand in beginsel aanvaardbaar o Minimumgaranties o Totale afwezigheid van dwang – moet uit vrije wil en op ondubbelzinnige wijze o Kan expliciet en impliciet Afstand van openbare hoorzitting mogelijk, mits vrijwillig, ondubbelzinnig en niet onverenigbaar met algemeen aspect algemeen belang

Wanneer er verzaakt wordt aan mogelijkheid tot openbare hoorzitting in hoger beroep, kan dit niet worden aangevochten voor het Hof. 

Aanwezigheid op openbare zittin vereist cfr art 6 EVRM o Verstekprocedure niet noodzakelijke strijdig. Enkel indien hoven en rb’en niet voldoende ijver aan de dag hebben gelegd om op de hoogte te stellen.

Interpretatie en toepassing van het EVRM Verdrag van Wenen en Internationaal Recht -

-

EVRM onderworpen aan klassieke int’le rechtsregels mbt verdragsinterpretatie cfr Verdrag van Wenen (Verdragenrecht) o “ter goeder trouw in overeenstemming met de gewone betekenis die moet worden gegeven aan de bepaling van het verdrag in hun context en in het licht van zijn voorwerp en doel” o Recht kan worden gelezen in een verdragsbepaling o Beroep op de ‘historische interpretatietechniek’ mogelijk ( travaux préparatoires) EVRM heeft sui generis-karakter 45

o

Inachtneming pertinente principes van internationaal recht (ook niet-geratificeerde, wanneer zwaarwichtige impact, vb UVRM)

Subsidiariteitsbeginsel = de grotere sociale entiteit neemt slechts de verantwoordelijkheid voor een bepaalde functie in de mate dat de kleinere entiteit daartoe niet in staat is. -

-

Inherent in EVRM + in RS Straatsburg o In geen geval beogen de plaats in te nemen van nationale grondrechten en toezichtsmechanismen , wel complementaire en ultieme remedie o Echter: rechten EVRM absoluut: onvoldoende rechtsbescherming  EHRM grijpt in 3 cruciale kenmerken Straatsburgs verdragsmechanisme 1. Ruimere bescherming naar nationaal recht mag (EVRM is niet exhaustief) 2. Nationale autoriteiten beter geplaats om behoorlijk evenwicht te beoordelen 3. De zoektocht naar uniformiteit is een gevolg, maar geen doel van het EVRM a. Voorleggen gedragsstandaarden door het EVRM b. <-> EU-verdrag: doel van verregaande uniformisering

Effectiviteitsbeginsel -

Praktisch en effectief 2 aspecten o Extensieve interpretatie: verplichting tot aanstelling advocaat  effectieve hulp die advocaat biedt (niet enkel ontstaan, maar gehele BESTAAN van het recht (inhoudelijk, niet alleen vormelijk)) o Restrictieve interpretatie: wanneer het gaat om uitzonderingen, beperkingen of inmengingen (vb effectieve mogelijkheid tot klachten indienen)

Autonome interpretatie = een aantal begrippen die in de context van het EVRM uniform moeten geïnterpreteerd en zo een uniforme Europese betekenis hebben -

-

-

-

I.f.v. harmonisering v/d afdwingingsstandaard o Vermijden lacunes o Bevestigen rechtsmacht van het Hof (Hof ressorteert interpretatief gezag van gewijsde)  Hof blijft wel gebonden aan EVRM (niet zelf rechten gaan uitvinden) Begrippen die expliciet autonoom zijn o Arrestatie o Burgerlijke rechten en verplichtingen o Rechterlijke instantie o Strafvervolging o … Door rechtsleer uitgebreid o Vrijheidsberoving en detentie o Geschil o Geesteszieke o Getroffen partij/benadeelde o … Semi-autonome begrippen = begrippen uit een nationale juridische context overgenomen, verwijzing door EVRM 46

Dynamische/evolutieve interpretatie -

-

Zorgt voor conserveren relevantie en effectiviteit (inspiratie, zekerheden, rechtvaardigingen < sociaal milieu) o Cfr ‘hedendaagse democratische samenleving’ o EVRM als levend instrument Vereist uiterst, zorgvuldige afweging cfr de algemene ontwikkeling van recht en samenleving o Kan cfr ‘continuing international trend’ Kan het ook als degressieve evolutie? Discussie o Preambule: eenrichtingsevolutie mensenrechten o De facto wel opportuniteit (vb: door toenemende mobiliteit: folteringsdefinitie moet gemilderd

Rechtsstaatbeginsel -

-

-

-

Inherent aanwezig in alle EVRM-artikelen cfr preambule (is fundamenteel democratische samenleving) o Vb ook stemrecht en recht op verkiesbaarsstelling Ook maatregelen ter implementatie o Disfunctionele bepalingen elimineren – illegale praktijken rechtzetten o Snelle en effectieve reactie op strafbare feiten Nationale veiligheid kan een rol spelen in inperking, maar onafhankelijke instantie moet hier op z’n minst marginaal toezicht over kunnen uitoefenen o Toegang tot rechter is hier van fundamenteel belang o Enkele zaken tegen Turkije waarin blijkt dat bestaande nationale rechtbanken niet voldoen aan vereiste van onafhankelijkheid (aanwezigheid militaire rechter) o Immuniteit voor grote groepen personen (militairen) tegen civiele aansprakelijkheid kan niet. WEL: immuniteit in parlementaire context Inmenging wetgever in civiele zaken mag niet (nochtans: retroactieve werkingskracht) o Vb doorwerking in strafzaken; geen retroactieve toepassing strafwet Rechtszekerheidsbeginsel: o Staat leeft wet en gerechtelijke beslissingen na  Opschorting tenuitvoerlegging kan in de uitzonderlijke omstandigheden bij een openbare-orde-probleem  Vroeger @Oostblok: ‘special supervisory review procedure’ (OM kan vernietigen omdat ‘strijdig met de wet’)  mag niet van Hof natuurlijk: zware schending scheiding der machten

Democratie -

-

-

Recht op deelname aan verkiezingen Wezenlijk onderdeel Europese publieke orde o <-> totalitarisme? Principe van verantwoordingsplicht? Geen eenduidige visie op absolute waarde o Hangt sowieso samen met de idee achter vrijheid, zeker liberalisme, pluralisme Parlementair toezichtsmechanisme , tevens belang pers en publieke opinie o Vrijheid van meningsuiting is hier onderdeel van (kritiek mag en moet)  Vermijden misbruik dominante (meerderheids)positie o Ook belangengroeperingen wordt een groot belang toegekend Gezond functioneren civil society  wederzijds integreren  nastreven collectief gemeenschappelijke doelstellingen 47

o o

Beperkte mogelijkheid tot aan banden leggen politieke stemmen, ifv van opbouw democratie (communisten in het oosten) Democratie als constante zoektocht naar evenwicht in fundamentele rechten

Evenredigheidsbeginsel Met betrekking tot het beperken van een recht of vrijheid  redelijke verhoudingen (algemeen maatschappelijk belang – bescherming fundamentele rechten individu) -

Beperking en restrictie op de statelijke appreciatiemarge

Margin of Appreciation = beleidsvrijheid waarover de staten, gelet op hun eigen specifieke politieke, economische, sociale en culturele situatie, beschikken met betrekking tot de wijze waarop zij de verdragsrechten implementeren en met betrekking tot de evaluatie van de feitelijke situaties die mogelijks aanleiding geven tot een schending van die verdragsrechten -

-

Contact met de juridische werkelijkheid voor Europees Hof o Belang bij niet-consensus over aspecten van socio-econ., politiek, moraal o Product van de verdeling van machten tussen het Europese en nationale o Judicial self-restraint (politiek-maatschappelijke realiteit) Kritiek: ‘casuïstisch, ongelijk en grotendeels onvoorspelbaar’ Vaak nodig om de publieke opinie te kunnen geruststellen o Cfr Handyside-arrest mbt het bannen van schoolboeken in GB o Pressing social need “State authorities are in principle in a better position than the international judge to give an opinion on the exact content of these requirements”

Situaties waarin statelijke appreciatiemarge wordt toegepast Verdragsrechten die een belangenafweging of evenredigheidstoetsing vereisen

Artikel 8, 9, 10, 11 EVRM + protocol 4, art 2 + protocol 1, art 1 Verdragsbepalingen met vage bewoordingen

Vb ‘goede zeden’, ‘eerbiedigen’, ‘algemene noodtoestand’ enz Verdragsbepalingenn die positieve verplichtingen inhouden

 Inrichtingsvrijheid of organisatievrijheid  Soms dunne grens tussen inrichtingsvrijheid en concrete evenredigheidstoetsing Verdragsrechten waar de appreciatiemarge nauwelijks of niet kan worden toegepast

Persoonlijke vrijheid, eerlijk proces  gedetailleerde procedurewaarborgen in dezen Geen appreciatiemarge bij notstandfeste rechten (absolute rechten) o

Al dan niet schending moet duidelijk aan- of afwezig zijn in ogen Hof  Vb @Turkije: platbranden huizen en volledige dorpen door Turkse ordetroepen in Zuidoost-Turkije

Factoren die de omvang van de statelijke appreciatiemare bepalen Aan- of afwezigheid Europese consensus

-

EVRM als living instrument bij aftoetsing aan politiek-maatschappelijke voeling Belang van rechtsvergelijkend onderzoek Gelijkaardige zaken met verschillende beoordelingscriteria kunnen =/= beoordeeld w’en

48

o

Beslissing o.b.v. ‘bescherming gezag rechterlijke macht’ veel objectiever dan de notie ‘goede zeden’

Aard van de doelstelling die met de inmenging of beperking wordt nagestreefd

-

Denken we aan nationale veiligheid of de beoordeling van een nationale noodtoestand

Aard van het verdragsrecht, van de activiteiten van de verzoeker, van het gemaakte onderscheid, botsing van rechten en vrijheden

-

Essentie van betrokken verdragsrecht of recht van doorslaggevend belang voor welzijn verzoeker? Streng met enge statelijke interpretatie bij intieme aspecten – seksuele contacten ‘in private between consenting adults’ Kleine beoordelingsvrijheid op onderscheid o.b.v. geslacht, geboorte, godsdienst, nationaliteit

Algemeen staatsrechtelijk beleid, socio-economisch beleid, landbouwbeleid, milieubeleid, huisvestingsbeleid, fiscaal beleid, ruimtelijke ordenings- en stedenbouwbeleid

De gewraakte maatregel als onderdeel van een algemener en legitiem beleid

Fourth instance Neen, eerder een vorm van Cassatie op vlak van verplichtingen Staat m.b.t. MR  Beperkte fact-finding taak van het Hof (uitz: doodslag door onbekenden; niet zoeken van de schuldige zozeer, wel controleren staatsbescherming)

De toezichtsorganen Europees Hof voor de Rechten van de Mens = supranationaal (constitutioneel Hof Europa?)

Samenstelling (zie art 37 e.v. EVRM) -

Rechters = aantal lidstaten Verkozen per absolute meerderheid (3 namen voorgedragen door staat) voor een speciaal, permanent subcomité van de Commissie voor Juridische Zaken en Mensenrechten

Organisatie -

Één jurisdictioneel orgaan op permanente basis Administratief: 5 Secties (meerdere alleenzetelende rechters, comités en kamers) Grote Kamer en een plenair Hof Iedere Kamer bestaat uit 7 rechters Grote Kamer: 17 rechters en 3 plaatsvervangers College van vijf rechters (uit de Grote Kamer): o President van het hof (vice-president) o Twee sectiepresidenten , via rotatie aangeduid o Twee rechters door rotatie verkozen binnen de overige Secties om te zetelen in het panel voor 6 maanden

Bevoegdheid -

Rechtmacht strekt zich uit tot alle vragen die betrekking hebben op de interpretatie en de toepassing van het EVRM, de protocollen t.g.v. klachten van privépersonen en van verdragsstaten 49

-

-

-

Rechtssprekende of jurisdictionele bevoegdheid o Ontvankelijkheid verzoekschrift onderzoeken o Feitenvaststelling o Evt minnelijke schikking o Uitspraak over de grond van de zaak o Evt billijke genoegdoening toekennen Rechtsmacht is dwingend en obligatoir o Uitz: bij overzeese gebieden waarvoor een Staat verantwoordelijk is (Denemarken t.o.v. Groenland), is de rechtsmacht bij particuliere klachten facultatief en is dus een afzonderlijke verklaring van de betrokken Staat vereist Adviserende bevoegdheid o ‘advisory opinion’ o Gebeurt zeer zelden

Comité van Ministers van de Raad van Europa = emanatie lidstaten. Hoogste politiek, besluitvormend orgaan binnen de Raad van Europa

Samenstelling -

-

Ministers van BuZa van de 47 lidstaten 1X per jaar Comité van Permanente Afgevaardigden (met de rang van ambassadeur) o Mogen geen zaken behandelen van zodra één van hen oordeelt dat dit moet behandeld in het Comité van Ministers Voorzitterschap roteert om de zes maanden in alfabetische volgorde

Bevoegdheid -

Sluiten van verdragen en overeenkomsten (bevoegdh RvE) Streven naar harmonisering nationale wetgeving o Blijft internationaal (i.t.t. EU als supranationale instelling) Voornaamste rol: toezien op de tenuitvoerlegging van de einduitspraken v.h. EHRM Aanbevelingen voor respectieve regeringen van de lidstaten(juridisch niet bindend) Normaal achter gesloten deuren

Parlementaire vergadering van de Raad van Europa = het adviserende orgaan zonder normatieve bevoegdheid. Oudste internationaa-Europese parlementaire assemblee met pluralistische samenstelling van democratisch verkozen parlementsleden

Samenstelling (AFPRINTEN STATUUT VAN RAAD VAN EUROPA) -

318 +318 vertegenwoordigers + 18 waarnemers Capitagewijze verdeling 4x per jaar in Palais de l’Europe @Straatsburg

50

Bevoegdheid -

Verdeeld over 10 comités Op uiteenlopende wijzen brainstormen en discussiëren  rapporten naar de Vergadering Kan resoluties aannemen m.b.t. de bevoegdheden waartoe zij gemachtigd zijn Pan-Europees Programma voor Interparlementaire Samenwerking en Bijstand van de Parlementaire Vergadering o Informatie en opleiding parlementsleden en stafleden o Multi- en bilaterale samenwerking op legislatief vlak o Bijstand bij documentatie en organisatie van vergaderingen

Commissaris voor de Mensenrechten van de Raad van Europa = beleidsondersteunend orgaan

Samenstelling Persoon die onafhankelijk en doeltreffend moet kunnen weken (aantal voorrechten en immuniteiten) momenteel Nils Muižnieks

Bevoegdheid -

-

Promotie MR en zorg voor effectieve respect en genot ervan in de lidstaten 3-ledig o Educatie en bewustwording o Bevorderen besef tot noodzaak en respect o Opsporen van beperkingen in interne regelgeving en praktijk van de lidstaten Evaluatiebezoeken: contacten met de lidstaten worden intensief verzorgd o Ook n.a.v. crisissituaties of interne conflicten Verslag driemaal jaarlijks Bijstand aan nationale ombudsmannen e.d. Niet: klachtenbehandeling, op welke manier ook o Kan wel als amicus curiae optreden bij het EHRM

Secretaris-Generaal van de Raad van Europa Samenstelling -

Hoofd secretariaat Thorbjørn Jagland nog tot 2019 1800 permanente medewerkers, benoemd door de Secretaris-Generaal Verschillende operationele en logistieke departementen o Vb: Directoraat Mensenrechten (coördinatie ontwikkelen en implementatie MR-politiek en –standaarden) 51

Bevoegdheid -

Toezichthoudende en administratieve bevoegdheden Relaties tussen RvE en andere int’le organisaties Procedure uit EVRM (art 52): autonoom recht voor Secretaris-Generaal om informatie te vragen over de manier waarop deze in hun interne rechtsorde het EVRM ten uitvoer leggen, zonder daartoe te zijn gemachtigd of naderhand verantwoording te moeten afleggen o Weinig gebruikt, maar bijvoorbeeld wel al aan Rusland i.v.m. MR-implementatie @Tsjetsjenië en aan Moldavië in gelijkaardige kwestie o Politiek gevoelig, dus enkel in geval van massale en systematische schending

Procedure voor het Europees Hof voor de Rechten van de Mens Algemeen Rechtsbijstand -

Volledig gratis (geen zegel-, noch rolrechten)

Kosten gemaakt met het oog op indiening verzoekschrift Komen niet in aanmerking voor Straatsburgse rechtsbijstand – voll. Afhankelijk van nat’le rechtsstelsels Kosten gemaakt na indiening verzoekschrift Niet beschikbaar in aanvangststadia. Rechtsbijstand toegekend in volgende stadia: 1. Zaak ter kennis overgemaakt aan verwerende Staat, die om schriftelijke bemerkingen is gevraagd a. Staat maakt schriftelijke bemerkingen over de ontvankelijkheid over b. Of, termijn waarbinnen (a) moest, is verlopen 2. Klacht wordt ontvankelijk verklaard Toekenning onderworpen aan 2 cumulatieve voorwaarden 1. Bijstand moet noodzakelijk voor behoorlijke behandeling zijn 2. Klager heeft zelf onvoldoende financiële middelen

-

Gaat over procedure an sich o Advocaatje of vertegenwoordiger betalen o Vergoeding voor redelijke uitgaven bij auto-verschijning o Reiskosten o Allerlei communicatieve vereisten

Vertegenwoordiging -

Verplicht vanaf communicatie naar verwerende staat en op hoorzitting o Uitz: met toestemming Kamerpresident , vb: jurist die geen advocaat is Vertegenwoordiger treedt op middels opdrachtformulier Frans en Engels Vertegenwoordiger moet zich gedragen, of kan uit de procedure door de president geweerd worden

Openbaarheid van documenten -

Geen publicatieplicht, maar moeten wel toegankelijk en consulteerbaar zijn 52

-

o President kan wel anoniem maken met goede reden Feitenrelaas en arresten ook gepubliceerd op website RvE Ook een selectie van voorname arresten in de officiële serie van het Hof

Pre-jurisdictionele procedure Indienen van een verzoekschrift -

Expliciet of impliciet de aard van de klacht aanwijzen en de verdragsaspecten errond Ten laatste in het verzoekschrift kan om anonimiteit verzocht worden o Seksueel misbruik, kinderen… (maar moet dus wel w toegekend)

Registratie en toewijzing -

Registratie: opname zaak in lijst van zaken die op behandeling wachten voor Hof Zaak wordt toegewezen aan Comité, Kamer of alleenzetelende rechter

Jurisdictionele procedure

Ontvankelijkheidsprocedure en voorwaarden Behandeling verzoekschrift voor alleenzetelende rechter - Bevoegd om duidelijk onontvankelijke individuele klachten te verwerpen of van de rol te schrappen  primaire filterfunctie - Louter schriftelijk en niet-tegensprekelijk - Bijgestaan door niet-judiciële rapporteur - Doorverwijzing: Comité van 3 rechters

Kamer van 7 rechters

Eenvoudige zaak die op basis van vaststaande rechtspraak ten gronde kan worden afgehandeld

Zaak waarin een nieuwe rechtskwestie aan de orde is

53

Behandeling van verzoekschrift door Comité van drie rechters - Kan onontvankelijk verklaren/schrappen rol bij eenparigheid van stemmen - Geen verder onderzoek; bijkomende filter - Kan ook via vereenvoudigde procedure (wanneer manifest of kennelijk gegrond repetitief verzoekschrift) in een enkel arrest ontvankelijk verklaren en ten gronde oordelen, zelfs met billijke genoegdoening o Vereiste van vaststaande rechtsspraak o Recht om te betwisten in dit geval van het ‘vaststaand’ karakter door partijen  Staat heeft bezwaarrecht, maar geen vetorecht  Oorspronkelijk ook intern ‘hoger beroep’ toen commissie was afgeschaft ter compensatie, maar dat doet afbreuk aan de gewilde rechtsmacht van de Comités (+ veel bijkomend (administratief) werk) dus terug afgeschaft Behandeling van verzoekschrift door Kamer van zeven rechters - Op doorverwijzing van rechterraporteur /Sectiepresident of op doorverwijzing van Comité/alleenzetelende of bij non-beslissing wanneer geen eenparigheid - Samengesteld door de Sectiepresident - Voorafgaand aan de zitting ontvangen rechters bundel ontwerpbeslissingen + begeleidende toelichting van de rechterraporteur bij panel 5 rechters - Beoordeling van (on)ontvankelijkheid neemt vorm aan van beslissing o Wanneer niet onmiddellijk onontvankelijk, of wel ontvankelijk  communiceren aan verwerende Staat o 12 maanden aan Staat om enkele vraagjes te beant: woorden (feiten, ontvankelijkheid, rechtspunten)

-

Mogelijkheid dat Kamer ontvankelijkheid en gegrondheid samen behandelt (i.f.v. efficiënte werking en door de grote werklast) Wanneer Staat onontvankelijkheid claimt  opwerpen preliminaire exceptie o Moet binnen termijn gebeuren Ontvankelijkheidsverklaring zal niet gebeuren vooraleer de Staat schriftelijke bemerkingen kon indienen 54

o

-

Verzoeker krijgt kans op wederantwoord , termijn 4-6 weken  Belang van reageren, indien niet, lijkt het alsof de verzoeker geen voornemen heeft het verzoekschrift te handhaven, en wordt het verzoekschrift van de rol geschrapt Stemming o Bij meerderheid  Tweede ronde indien geen meerderheid  Doorslaggevende stem Kamerpresident

Ontvankelijkheidsvoorwaarden OPEN BOEK (…) Ontvankelijkheidsbeslissing - Definitief: geen hoger beroep (ook niet ‘opnieuw op de rol’ bij onontvankelijkheid. Gedaan. Finito) - Schrappen/onontvankelijk in 94% - Ook niet voor die zaken die voor een alleenzetelende rechter werden behandeld o In uitzonderlijke omstandigh.: heropening bij manifeste fout bij vaststelling pertinente feitelijke omstandigheden - Een ontvankelijk verklaarde zaak kan door de Grote Kamer op ieder moment alsnog onontvankelijk worden verklaard

Voorlopige maatregelen -

i.f.v. belangen van de partijen of het goede verloop van de procedure te verzekeren ‘geen vooroordeel’ m.b.t. ontvankelijkheid Toezicht Uitvoering: Comité van Ministers Functie o Onherstelbare schade t.a.v. de EVRM-kernrechten te voorkomen (echter, de facto ook andere rechten en vrijheden) o Voortbestaan van de kwestie die het voorwerp is van een verzoekschrift, te garanderen

“Where there is plausibly asserted to be a risk of irreparable damage to the enjoyment by the applicant of one of the core rights under the Convention, the object of an interim measure is to preserve and protect the rights and interests of the parties in a dispute before the Court, pending the final decision.” Bevoegdheid ratione personae - Verzoeker - Secretaris-Generaal RvE - Commissaris voor de Mensenrechten RvE - Ambtshalve door het Hof zelf Bevoegdheid ratione materiae - Veelal gaat het om nakende deportatie of uitwijzing (Soering v VK) - Onmiddellijke bedreiging uitvoering doodstraf - Weinig ruimte in potentieel ernstige milieuzaken (terughoudend m.b.t. voorlopige maatregelen jegens R op eigendom, nochtans op termijn mss schade cfr art 3 & 4 EVRM)

55

Situaties waarin voorlopige maatregel wordt opgelegd - Heel ruim - Cumulatieve vereisten (niet verplicht indien vervuld): Imminente en uitzonderlijke situatie  risico onherstelbare schade aan persoon

-

Afwijzing asielaanvraag vereist ook bevel land te verlaten om de VM te kunnen hebben o Kans op mishandeling, moord, slechte gezondheidstoestand - Dreiging doodstraf (death row phenomenon), maar ook geen kans op strafvermindering - Kritieke en terminale toestand - Nood aan onmiddellijke operatie of speciale behandeling die niet mogelijk is - Ontoereikende gezondheidsvoorzieningen - Normaal geen probleem intern-Europees (want in theorie komt elke verdragsstaat zijn verplichtingen t.a.v. het EVRM na), tenzij: o Koerden naar Turkijen o ETA-leden naar Spanje o Tsjetsjeense terroristen naar Rusland  Terugwijzingsrisico naar stoute landen: indirect refoulement - Dublin II –verordening (elke asielzoeker terug naar waar is binnengekomen) getemperd met voorlopige maatregelen m.b.t.: o Griekenland o Malta o Italië  Mogelijkse schending art 2 en 3 EVRM - Schending artikel 8 EVRM kan in voorkomend geval, maar enkel in geval van schade o Vb: baby die van de borstvoedingsgevende moeder zou worden gescheiden door nakende deportatie van die laatste - Noodopvang en bestaansminimum asielzoekers en andere hulpbehoevenden: o Vb veroordeling Nederland die geen zorg en opvang voorzag voor afgewezen asielzoekers tot hun effectieve verwijdering van het grondgebied - Opschorting uitvoering doodstraf: o Samson v VK : stoute couppleger @Cyprus, kreeg de doodstraf. Cyprus was toen kolonie Britten  Geen doodstraf op verzoek Europese Commissie o Öcalan v Turkije: Turkije moest wachten met het doden van de PKK-leider, terwijl die wel al in laatste aanleg was veroordeeld, totdat het verzoekschrift verder was onderzocht - Vrijwaring van de gezondheidstoestand van gedetineerde en vrijwaring gedetineerde tegen mishandeling: Prima facie schending

-

Vereiste van coherente en plausibele wijze van interpretatie door de verzoeker Moet persoonlijk gevaar betreffen o Kan ook een stelselmatige fysieke bedreiging van bevolkingsgroep betreffen o Valt grotendeels terug op vaststellingen en onderzoeken nationale autoriteiten!  Nationale administratieve en rechterlijke beslissingen  VN-Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen  Speciale VN-rapporteurs  US State Department  Amnesty International 56

   

Human Rights Watch … Europees Comité ter Preventie van Foltering Commissaris voor Mensenrechten Andere instanties RvE zoals de European Commission against Racism and Intolerance

Procedure - Mogelijkheid tot ‘Voorwaardelijk verzoek’, i.e.: in afwachting van een nationaal rechterlijke beslissing, wordt al een verzoek ingediend tot voorlopige maatregel mocht het vonnis ten nadele van verzoeker beslecht worden  Hof kan dit dan ook al voorwaardelijk toekennen Rechtskracht - Juridisch bindend - VM worden meestal nageleefd o Indien niet: schending art 34 in fine EVRM o Enge beoordeling: moet strikt nageleefd (anders: nalatig, schending art 34)

Prioritaire behandeling Aantal criteria cfr belang en dringend karakter van de aangevoerde kwesties

Afstand van rechtsmacht Vòòr de uitspraak over grond op ieder moment afstand doen ten gunste van Grote Kamer. Hoeft niet gemotiveerd. 1. 2. -

Verschillende kamers worden geconfronteerd met eenzelfde interpretatieprobleem Vraag omtrent ontvankelijkheidsprobleem Mogelijkheid tot bezwaar van afstand vanwege partijen. Dan moét kamer zelf voortzetten Partijen kunnen wens tot afstand uitdrukken

Minnelijke schikking -

-

In iedere stand van de pocedure Geleid door griffier van de betrokken sectie (hij of zij zal uitnodigen en begeleiden) Binnen 2 maanden termijn (kan verlengd op tweeledig verzoek) Bij besloten schikking –> zaak van de rol geschrapt; kan niet heropend w Vertrouwelijk gesloten Niet steeds inter partes, in bepaalde gevallen kwam minnelijke schikking er ook op incentive van de staat die zich bereid stelde interne regelgeving aan te passen (vb de openstelling van het huwelijk voor Moslims @Cyprus) Kan ook m.b.t. uitwijzingsprocedures (schikking betreft dan verblijfsvergunning)

Schrapping, voortzetting en heropname -

Wordt niettemin voortgezet indien de eerbiediging van de MR uit EVRM/protocollen zulks vereist Schrappen d.m.v. o Arrest( indien verzoekschrift reeds ontvankelijk was verklaard) o Beslissing (indien minnelijke schikking)

Schrappen wegens niet-handhaving verzoekschrift - Expliciet (regeling, laten weten aan advocaat of Hof dat er geen interesse meer is) - Impliciet (contacten en verzoeken niet onderhouden of beantwoorden)

57

Schrapping wegens oplossing geschil Vb bij geen risico of bij schikking Oplossing en objectieve rechtvaardiging voor niet-voortzetting vereisen 1. Directe omstandigheden waarover de verzoeker klaagt, duren al dan niet voort 2. Effecten van vermeende verdragsschending ten gevolge hiervan, worden geremidieerd Schrapping om andere redenen - Opzettelijke niet-naleving vertrouwelijkheidsplicht - Overlijden en niet (wensen) voortzetten door directe verwanten - Onmogelijkheid tot effectief onderzoek - Staat geeft schending toe, biedt garanties tot respectvolle voortzetting, evt genoegdoening

Vaststelling van de feiten en fact-finding-missie -

Partijen en derden Fact-finding: rechters gaan ter plaatse (indien in casu onmogelijk wegens te lang geleden: enkel neergelegde stukken en documenten gebruiken)

Tussenkomst door derden -

Kan enkel bij de (Grote) Kamer Treden op als amicus curiae: nemen deel aan hoorzitting, niet aan procedure an sich Onderworpen aan voorwaarden en modaliteiten

Tussenkomst van een niet-partij-zijnde verdragsstaat waarvan verzoeker onderdaan is - Mag schriftelijke conclusies indienen en deelnemen aan de zittingen - Vorm van diplomatieke bescherming - Cfr Soering-zaak: VK wou uitleveren aan VS, Duitsland wou dat niet  Duitsland besloot en mocht vervolgen

Tussenkomst Commissaris voor Mensenrechten van de Raad van Europa - Absoluut recht indiening schriftelijke commentaren en deelname aan hoorzittingen  Vaak wijzen op structurele en systematische tekortkomingen in hoofde van de verwerende Staat Tussenkomst door een verdragsstaat- geen partij waarvan een verzoeker geen onderdaan is of tussenkomst door een belanghebbende – geen partij - Vereist toelating of uitnodiging van de Kamerpresident  Discretionaire bevoegdheid, de facto overleg binnen Kamer - Meestal i.v.v. beperkt aantal blz’en aan schriftelijke bemerkingen o Mondelinge tussenkomsten enkel in uitzonderlijk geval o Natuurlijke personen, groepen of rechtspersonen dienen ‘waarneembaar belang’ in de uitkomst van de zaak te hebben (NGO’s!)  Patrimoniaal of ideologisch belang  Zichzelf-toebedelende taak (vb Amnesty International in Soering-zaak; weigering van de International Lesbian and Gay Association in Modinoszaak m.b.t. penaliseren homoseksuele relaties @Cyprus)  Directe natuurlijke betrokkenn  Door de overheid opgerichte mensenrechtenorganen, vb Venice Commission m.b.t. onafhanjekijkheidsverklaring Montenegro 58

Hoorzitting Kan vooraleer te beslissen over ontvankelijkheid/gegrondheid/arrest

Kwalificatie van de feiten -

Gebonden aan die schendingen die door de opgeworpen feiten worden aangevoerd Kan voorwerp niet veranderen, maar kan zich wel baseren op feiten die het Europees Hof op eigen initiatief heeft verkregen natuurlijk (fact-finding- missies, hoorzittingen…)

Arrest Rechtspleging voor Kamer  deliberatie  oordeel gegrondheid (eventueel samen met oordeel betreffende de ontvankelijkheid Mogelijkheid tot Separate opinions rechters  Statement of dissent (joint separate opinion, separate opinion joined by indien >1 rechter) o Dissenting opinion: men is noch met de gekozen weg, noch met de einduitkomst eens o Concurring opinion: eens met de definitieve beslissing, maar niet met de denkwijze van de beslissende meerderheid

Geldigheid arrest: -

Partijen verklaren dat ze niet zullen verzoeken om verwijzing naar Grote Kamer 3 maanden na de uitspraak is geen verwijzing naar Grote Kamer gevraagd College van de Grote Kamer heeft het verzoek tot verwijzing naar de Grote Kamer verworpen

Verwijzing naar Grote Kamer Komen in aanmerking: -

-

Ernstige vraag m.b.t. interpretatie/toepassing EVRM/protocollen o Vb: afwijking m.b.t. vorige arresten o Nood aan substantiële wijzigingen in intern recht of interne administratieve praktijk door arrest Ernstige kwestie algemeen belang

59

o

Substantiële politieke kwestie of belangrijke beleidskwestie, vb problematiek omtrent de terrorismebestrijding (m.b.t. afluisteren, migranten …)

Het gaat om een re-hearing, niet om hoger beroep, i.f.v. kwaliteit en eenvormige interpretatie evan de rechtspraak Beslissing wordt genomen door college van 5 rechters uit de Grote Kamer (discretionair, bij meerderheid, definitief, niet vatbaar voor beroep, geldt als einduitspraak)

Behandeling door Grote Kamer na afstand of verwijzing Procedure na afstand van rechtsmacht - Voortzetting procedure vanwaar zij zich bevond - Zelfs indien al ontvankelijk veklaard door Comité of alleenzetelende, kan die dat nog onontvankelijk verklaren Procedure na verwijzing Alle aspecten van het verzoekschrift die Kamer eerder in arrest onderzocht opnieuw onder de loep

Billijke genoegdoening -

Discretionair beoordeeld door EHRM Enkel indien volledig rechtsherstel mogelijk, maar nationale recht voorziet dit niet Causaal verband verdragsschending – geleden schade Slechts “billijk”, niet integraal

Trachten tot restitutio ad integrum, einde schending (en dus geen herhaling), maar geen punitive damages, enkel: 1. Materiële schade 2. Morele schade 3. Kosten en uitgaven gemaakt tijdens én nationale én Straatsburgse procedure

Evolutie naar injunctierecht en piloot-arresten Sedert ’90 en duidelijk sinds ’04 duidelijk proactieve aanpak in dispositief m.b.t. herstellende maatregelen in hoofde van de Staat Opleggen van maatregelen bij eigendomsgeschillen Belang arrest Papamichalopoulos v Griekenland : onteigeningen (protocol nr 1)  paste Hof zacht injunctierecht toe door te eisen de gronden en gebouwen aan de onteigende bewoners terug te geven (hoewel het alternatief voor de penicuniaire teruggave bleef, toch mijlpaal) Onwettige of arbitraire tuchtsanctie of detentie Zaak Maestri v Italië: rechter werd ontslagen omdat hij lid was van vrijmetselaarsloge terwijl dit niet bij wet verboden was en dus sowieso een schending uitmaakte van Recht op vereniging (aftoetsing proportionaliteit was zelfs niet nodig) Zaak Assanidze v Georgië: een oppositieleider werd vrijgesproken door het Georgisch Hooggerechtshof, maar bleef op arbitraire wijze vastgehouden Zaak Ilascu v Moldavië en Rusland : tevens arbitraire detentie Pilootarresten bij systematische verdragsschending en aanwijzen van maatregelen Wanneer Staat structureel of systematisch probleem of andere disfunctie ( gelijkaardige verzoekschriften, cfr de kloonzaken m.b.t. massale eigendomsontzeggingen in Noord-Cyprys bijv) 60

heeft en men als de soort remediërende maatregelen die de betrokken staat verplicht is om op nationaal niveau te nemen uit hoofde van het beschikkende gedeelte van het arrest Doel: -

Bepalen of schending EVRM Identificeren soort disfunctie in nationale recht aan basis schending Duidelijke aanwijzingen geven hoe deze vastgestelde disfunctie te elimineren en vermijden in toekomst Komen tot creatie intern rechtsmiddel dat in staat is soortgelijke zaken af te handelen of tenminste te komen tot schikking van dergelijke zaken

Kan door Europees Hof of op verzoek partij. Hof kan termijn vastleggen Mogelijkheid tot verdaging of schorsing van alle andere aanverwante zaken voor bepaalde termijn (staat kans geven om maatregelen te implementeren en raad Hof op te volgen) Kan leiden tot minnelijke schikking voor de partijen indien dit lang zou aanslepen (of in elk ander geval, cfr supra) Soorten 1. ‘vol’ pilootarrest a. Uitdrukkelijke toepassing van pilootarrestprocedure door EHRM b. Identificatie door EHRM van structurele of systematische schending EVRM c. Nemen van algemene maatregelen in beschikkend gedeelte van arrest  veroordeelde Staat kan structurele of systematische problemen kan oplossen  Voorbeelden:  Broniowski v Polen: massale volksverplaatsingen, heel wat onroerende goederen achtergelaten na WOII als gevolg van de door de Conferentie van Yalta opgestelde grenswijzigingen. Moesten compensatie van Poolse staat krijgen, maar deze kon niet beantwoorden aan de massale vraag naar gronden  systematische schending recht op eigendom cfr protocol 1  800.000 personen(zgn. Bug River eisers) getroffen; algemene maatregelen vereist alle = zaken opgeschort  minnelijke schikking Pools parlement  alle hangende zaken dan van de rol geschrapt  Hutten-czapska v Polen: Pools systeem gecontroleerde woninghuurprijzen  heel nadelig voor verhuurders( verlies!)  vaststelling door EHRM van systematisch disfunctioneren van Poolse huisvestingregelgeving (moet rekening houden met ‘sociaal en economische dimensie van het eigendomsrecht’, zou immers leiden tot onvoldoende behuizing wegens economische onaantrekkelijkheid)  aftoetsing algemene criteria ‘basishuur’ ,’economisch rechtvaardige huur’, ‘behoorlijke winst’  minnelijke schikking en individuele remidiëring afsluiten zaak EHRM  Voorbeelden van zaken waarin geen corrigerende maatregelen in beschikkend gedeelte worden opgelegd, doch structurele maatregelen in interne rechtsorde worden vastgesteld met de eis die te remidiëren 61



Scordino v Italië: te lage compensatie in onteigeningszaak  EHRM bleef heel algemeen in aanreiken soort maatregelen: “ ieder obstakel voor de toekenning van compensatie die in een redelijke verhouding staat tot de waarde van de onteigende eigendom moet weggeving en derhalve door gepaste wettelijke, administratieve en budgettaire maatregelen de Staat moet verzekeren dat het betrokken recht effectief en snel verzekerd wordt tegenover andere verzoekers die door de onteigening geraakt zijn” 2. Quasi-pilootarresten (cfr art 43) a. Geen corrigerende maatregelen opgelegd in beschikkend gedeelte, edoch veroordeeld tot structurele tekortkomingen i. Lukenda v Slovenië: heel veel hangende zaken wees op een tekort aan beschikbare interne rechtsmiddelen. Moet geremidieerd door Slovenië  structurele hervorming door Sloveense regering in steigers opdat dergelijke klachten nu door EHRM onontvankelijk kunnen worden verklaard (werklast EHRM wordt verlicht

Karakter en rechtsgevolgen van de arresten Rechtsgevolgen ten aanzien van de partijen in het geding -

Verplichting tot uitvoering Eerbiedigen gezag van gewijsde

Verplichting tot uitvoering einduitspraken Nl uitvoering van het beschikkend gedeelte (= dispositief = dictum) Einduitspraak is declaratoir

-

Kan vaststellen, maar geen maatregelen nemen , dat is nl aan de Staat Eigenlijk gaat het om resultaatsverbintenis in hoofde van de Staat

Einduitspraak is niet-executoir

-

Geen uitvoerbare kracht op grondgebied verdragsstaat

Langzame evolutie naar een injunctierecht

-

-

Hof doet op zijn minst (moreel dwingende) aanbevelingen o Vb; onpartijdige/niet-onafhankelijke rechter in Turkije: ‘heropen de strafprocedure’ o Vb bevel tot nieuwe onderzoek indien Hof het gedane onderzoek ineffectief en inadequaat acht Bijstaan Staten en Comité van Ministers bij zgn. Pilootarresten (= systematische steeds weerkerende vorm van schending, waarin het Hof aanwijzingen geeft over de door de betrokken verdragsstaat te nemen remediërende maatregelen om het systematische probleem op te lossen

Drievoudige juridische verplichting

1. Einde stellen aan de vastgestelde verdragsschending 2. Gevolgen verdragsschending wegwerken tot situatie van vòòr de verdragsschending (restitutio ad integrum) 3. Waken dat de vastgestelde verdragsschending zich in de toekomst niet meer voordoet Soorten maatregelen die Staat kan nemen

1. Individuele a. Rechtsherstel 62

i. ii. iii. iv. v. vi. vii. viii.

2.

  

Wijziging, annulatie, intrekking of opheffing administratieve RH Niet-uitvoering gerechtelijke uitspraak Annulatie gerechtelijke uitspraak Amnestie Voorwaardelijke invrijheidstelling Schrappen van veroordeling van het strafblad Schadevergoeding Herziening of heropening rechtszaak bij schending persoonlijke vrijheid, eerlijk proces of non-retroactiviteitsbeginsel Algemene of structurele a. Wijziging interne rechtspraak (kan bijvoorbeeld ook met Ministeriële omzendbrief) b. Grondwetswijziging of wijziging nat’le wetgeving (ook wijzigingen in bepaalde zaken van gerechtelijke organisatie via deze weg) i. Toetsing door EHRM in concreto (ook al is wet in abstracto dus wel in orde, bepaalde toepassing kan strijdig zijn) ii. Wetsbepaling of reglementaire bepaling, zelfs als die niet wordt toegepast (Modinus v Cyprus, m.b.t. gedoogbeleid van homoseksualiteit tussen 2 overeenstemmende volwasssenen + Open door en Dublin Well Women v Ireland, m.b.t. verbod om bepaalde info te verschaffen over abortusmogelijkheden in het buitenland) iii. Bepaalde onbewijsbare klachten (geheim karakter zoals handelingen van de Staatsveiligheid of de militaire inlichtingendienst, die laatste hebben de iure zelfs voor taps geen gerechtelijke bevelen nodig) iv. Andere voorbeelden: 1. Bekendmaking en verspreiding arrest in interne rechtsorde 2. Sluiting en renovatie detentiecentra 3. Constructie van nieuwe gerechtsgebouwen of gevangenissen 4. Rekrutering nieuw justitiepersoneel 5. Opleidingen voor sociale werkers en politiemensen… Volkenrechtelijke nalevingsplicht cfr art 46 (1) EVRM Alle overheidsorganen zijn verantwoordelijk De facto zal af te leiden uit arrest wie en wat moet veranderen (vb: tekortkoming strafwet  wetgever leemte opvullen); opvallende evolutie: nu ook in obiter dicta

Heropening

-

-

Wordt aanbevolen door Comité van Minsters (zowel strafrechtelijke als burgerrechtelijke en administratieve zaken), maar nog niet alle landen voorzien erin Twee voorwaarden: o Blijvende ernstige gevolgen verzoeker (vb gevangenis; billijke genoegdoening zal je worst wezen) o Aangevochten nationale beslissing ten gronde strijdig met EVRM, of procedurefout of ernstige tekortkoming Soms zien landen in eindarrest van EHRM een grondslag voor schadevergoeding cfr nationaal recht

Bij toekenning billijke genoegdoening

-

Verplichting Staat om juridische uitwerking aan dat arrest toe te kennen In casu niet declaratoir, maar concrete prestatie wordt vereist Blijft toch nog ruimte voor verdragsstaat 63

o

Arrest is niet-executoir op grondgebied verdragsstaten (slechts uitvoerbare titel)  Maar: bij bepaalde landen als Malta is bevoorbeeld een eenvoudig verzoek tot uitvoering o.b.v. het arrest van EHRM, voldoende bij indiening op Griffie van GWH om er executoir karakter te verwerven

Verplichting tot eerbiediging gezag van gewijsde einduitspraken - Gezag van gewijsde; wettelijk vermoeden dat waarheid aan uitspraak van EHRM kleeft o Niet meer = procedure nat’le rechter (tenzij dat natuurlijk de wil is van het arrest) - Relatief gezag van gewijsde; inter partes in het geding - Mogelijkheid tot hervorming (zie ook supra): o Verzoek tot verwijzing naar Grote Kamer (voor re-hearing) o Verzoek tot interpretatie o Verzoek tot herziening Arrest

Rechtsgevolgen ten aanzien van andere verdragsstaten Theorie van interpretatief gezag van gewijsde - Abstracte en objectieve interpretatie gedragsregels door EHRM  andere verdragsstaten kunnen hiermee rekening houden (want EVRM toepassen cfr meest recente Straatsburgse rechtspraak) - In België is het bijvoorbeeld zo dat Cassatie en GWH rekening houden bij hun oordeel met de verdragsbepaling, op de meest recente Straatsburgsconforme manier - Dient als middel tot gemeenschappelijke minimumstandaarden tussen recht verdragsstaten o Is niet hetzelfde als uniformiteit; margin of appreciation blijft! o Interpretatie is dus maar relevant indien directe werking van arrest  Afwijking door nat’le rechter vereist argumentatie door die nat’le rechter!  Onmiddellijke en effectieve toepassing EVRM blijven primaire bezorgdheid - Retroactief karakter interpretatie o De facto wordt het door het Europees Hof getemperd tot op moment van interpretatieve vaststelling Toepassing ‘interpretatief gezag van gewijsde’ voor nationale rechter - T.o.v. zowel betrokken verdragsstaat als derden-verdragsstaten - Hierdoor: arresten directe werking - Voorbehoud: aandienen andere objectieve gegevens die tot ommekeer in Straatsburgse RS zouden kunnen leiden o Echter; soms duidelijk gelijkaardig en toch niet toegepast (in België: de Vermeirezaak die volgde op de Marckx-zaak of de niet aanpassing van de wetgeving m.b.t. homoseksuelen in Cyprus (Modinus-arrst) na het Dudgeon-arrest) Precedentenwerking eindarresten en gevolgen voor ‘interpretatief gezag van gewijsde’ - Vereiste van coherentie in Straatsburgse RS, edoch staat Hof niets in de weg om tegen eigen RS in te gaan o De facto zoveel mogelijk toepassing van het star edecisis-principe i.f.v. rechtszekerheid, ordelijke ontwikkeling van de jurisprudentie en voorzienbaarheid en gelijkheid in rechte o Bij wijziging bedoeling tot expliciete vermelding, vaak zal wijziging ook slechts door Grote Kamer-RS gebeuren - Afwijken kan bij cogent reasons (overtuigende redenen) 64

o

Cfr maatschappelijke veranderingen en present-day conditions

Rol en belang nationale mensenrechteninstituten  Zie notities bij ppt (Paris Principles mee te nemen op examen)

65