AO. .ea. 01
MINISTERE DE LA REGION BRUXELLES-CAPITALE
DE MINISTERIE VAN HET BRUSSELS. HOOFDSTEDELIJK GEWEST
ARRETE OU GOUVERNEJ\1ENT DE LA REGION DE . BRUXELLES-CAPITALE ENTAMANT LA PROCEDURE DE CLASSEJ\1ENT COMME ENSEMBLE DE CE RTAINES PARTIES DE L'ANCIEN DOMAINE WALCKIERS, SIS RUE CHAUMONTEL 5-9 A SCHAERBEEK
BESLUIT VAN DE BRUSSELSE REGERING HOOFDSTEDELIJKE HOUDENDE INSTELLING VAN DE PROCEDURE TOT BESCHERMING ALS GEHEEL VAN BEPAALDE DELEN VAN HET VOORMALIG DOMEIN WALCKIERS GELEGEN CHAUMONTELSTRAAT 5-9 TE SCHAARBEEK
Le Gouvernement de la Région de Bruxelles- De Brusselse Hoofdstedelijke Regering, CapitaIe,
Vu l'ordonnance du 4 mars 1993 relative à la Gelet op de ordonnantie van 4 maart 1993 conservation du patrimoine immobilier, inzake het behoud van het onroerende 'erfgoed, notamment l'article 18; inzonderheid op het artikel 18; SUf la proposition du Ministre-Président du Gouvernement de la Région de BruxellesCapitale et du Secrétaire d'Etat chargé des Monuments et Sites,
Op de voordracht van de Minister-Voorzitter van de BrusselseHoofdstedelijke Regering en van , de Staatssecretaris ' belast met Monumenten en Landschappen,
ARRET.E:
BESLUIT:
Artiele Ier - Est entamée la procédure de classement comrne ensemble de la totalité de la chapelle et du chäteau et des façades et toitures, et du mobilier fixe par destination de l'aile latérale dénommée «Le musée », sis roe .Chaumontel 5-9 à Schaerbeek, connus au cadastre de Bruxelles, lère division, section A, 3ème feuille, parcelle n0147k, en raison de leurs intérêts historique, artistique et esthétique, précisés dans l'annexe I du présent arrêté.
Artikel 1 - Wordt ingesteld de procedure tot bescherming als geheel van de totaliteit van de kapel en het kasteel en van de gevels en bedaking, en het meubilair dat v~t is door bestemming van de zijvleugel «Le musée», gelegen Chaumontelstraat 5-9 te Schaarbeek, bekend ten kadaster te Brussel, lste afdeling, sectie A, 3de blad, perceel 147k, wegens hun historische, artistieke en esthetische waarde, zoals nader bepaald in bijlage I van dit besluit.
Art. 2 - La zone de proteetion relative au Art. 2 - De vrijwaringszone met betrekking tot
monument décrit dans l'arricle 1er comprend l'ensemble des parcelles et des voiries ainsi que les parties de parcelles et de voiries reprises dans Ie périmètre délirnité SUf Ie plan figurant à l'annexe IJ du présent arrêté.
het in artikel 1 vermelde monument omvat het geheel van de percelen en de wegen, alsook gedeelten van de percelen en .de wegen opgenomen' in de omtrek zoals afgebakend op het plan in bijlage11 van dit besluit. .
Art. 3 - Le ministrequi a les monuments et sites Art. 3 - De minister .bevoegd voor de dans ses attnbutions est chargé de l'exécution du monumenten en landschappen, is belast met de présent arrêté. uitvoering van dit besluit.
Bruxelles, Ie
Brussel,
""1' 0 -10- 2001
10 -10- 2001
Par Ie Gouvernement de la Région de Bruxelles- Door de BrusselseHoofdstedelijke Regering, Capitale,
Le Ministre-Président du Gouvernement de la Région de Bruxelles-Capitale, chargé des Pouvoirs loeaux, .de l' Amén 0" ent du Tenitoire, des Monuments et ites, de la Rénovation urbaine et de Recherche scientifique,
/'
De .Minister-Voorzitter van ' de Brusselse Hoofdstedelijke Regering, belast met Plaatselijke Besturen, Ruimtelijke Ordening, Monumenten en Landschappen, Stadsvernieuwing en We nschappeliik Onderzoek,
~ 4 -~
L'e Sécreataire d'Etat à la Région de BruxellesCapitaIe, chargé de l'Aménagement du Tenitoire, de la Rénovation urbaine, des Monuments et Sites et du Transport rémunéré des personnes,
-_
De Staatssecretaris bij het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, belast met Ruimtelijke Ordening, Stadsvernieuwing, Monumenten en Landschappen en Bezoldigd Vervoer van Personen,
Willem DRAPS
ANNEXE I A L'ARRETE DU GOUVERNEMENT DE LA REGION DE BRUXELLESCAPITALE ENTAMANT LA PROCEDURE DE CLASSEMENT COMME ENSEMBLE DE CERTAINES PARTIES DE L'ANCIEN DOMAINE WALCKIERS, SIS RVB CHAUMONTEL 5-9 A SCHAERBEEK
Réf cadastrale : 1ère division, section A, 3ème feuille, parcelle n°147k Description sommaire : Généralités Le paysage urbain de la roe Chaumontel dans Ie quartier de Helmet, un hameau de Schaerbeek, est détenniné dans une grande mesure par la présence de l'école des « Religieuses de la Sainte-Famille », Les bätiments scolaires sont bordés, cöté roe, par un mur d'enceinte. Les portes d' entrée sobres du n09 - dans la partie datant de 1930 - rappellent Ie style art déco et sant dotées de fenêtres parées de jolies ferronneries décoratives. Cette partie du bätiment, qui s' étend jusqu' à l' angle de la roe Walckiers, abrite la salle desfètes. Derrière Ce mur de hauteur moyenne se cache la partie la plus ancienne du complexe scolaire. .n s'agit d'un bätiment élevé sur trois niveaux, avec une partie centrale en ressaut et un étage mansardé. Cette partie centrale imprime un mouvement vertical à une façade par ailleurs étirée en longueur, à ordonnancement horizontal. Le bätiment est surmonté d'un toit d'ardoises en bätière, L'école est située dans un domaine vert et richement arboré. Celui-ei se compose de deux parties qui se chevauchent en divers endroits. D'un cöté s'étend la partie arborée, appelée pare Walckiers, qui fait partie du dossier de proteetion dusite « Het Moeraske », de l'autre, la zone ouverte qui constitue Ie pare proprement dit. Le complexe scalaire, dont la partie la plus ancienne date de 1891, a fait l'objet de plusieurs extensions entre 1920 et 1985. 11 englobe une série d'édifices d'un intérêt architectural . indéniable, comme Ie chäteau, la chapelle et l'aile la plus ancienne de 1'école, qui fonne la jonction entre Ie chäteau et la chapelle. La plupart des annexes sont concentrées autour de I'ancien chäteau, voire adossées à celui-ci, Les bätiments des sections primaire et secondaire, très proches les uns des autres, sont situés dans la roe Chaurnontel. Le pare, ceint par une grille, s' étend au nord du complexe scolaire. Cette grille délimite une étendue appelée pare Walckiers.
La chapelle . Si 1'0n en croit les annales des religieuses, la chapelle néogothique aurait été construite entre 1895 et 1896 d'après les plans de l'architecte Ernar Col1ès, cofondateur des écoles St-Luc à Bruxelles en 1882. Ces plans furent exposés plus tard à Munich. La pose de la première pierre eut lieu en mai 1895. Les principaux matériaux utilisés sont la pierre blanche de Gobertange et Ie marbre rouge de Dinant pour l'intérieur. L'extérieur a été réalisé en brique rouge. La chapelle est recouverte d'une voûte d'arêtes. La tnbune d'orgue se trouve au fond de l'église. Les vitraux sont enserrés dans des ogives à motiftrilobé. L'autel est en marbre noir de Namur. V.9511
Deux statues de saint Joseph et de sainte Marie décorent Ie chceur, Elles sont l'ceuvre du sculpteur A. Desenfans, qui est également l'auteur des compositions « Les Tanneurs » et « Les ardoisiers » au Petit Sablon et de « L"Elagueur » au pare Josaphat.
L~ deux ailes furent construites en 1900 et 1901. Elies sont toutes deux reliées à la chapelle . par une porte latérale. L'une fait office de bibliothèque, l'autre sert actuellement de secrétariat central. On y remarquera en particulier les très belles colonnes fasciculées à motifs floraux. En face de la chapelle, dans la partie la plus ancienne de l'école, un escalier monumental conduit aux classes et aux anciennes chambres des internes.
Chateau Le chäteau est habité par les religieuses. 11 s'agit d'un bätiment cimenté de style classique datant du troisième quart du 18c siècle, avec une ordonnance traditionnelle, qui remplaça la c villa d'origine de M. Rol, dont Ia construction remontait à la première moitié du lS siècle. Le cháteau compte cinq travées, dont la travée centrale, flanquée de colonnes accouplées à chapiteaux corinthiens. Les colonnes aux extrémités de la façade sont également pourvues de chapiteaux corinthiens. Les trous de boulins sont recouverts, tandis que la corniche en bois, qui s'appuie sur des consoles, présente une moulure dentelée et est ornée de vases décoratifs. L'édifice repose sur un socle en pierre bleue. L'escalier d'accès qui mène aux pièces d'habitation est flanqué de part et d'autre de vases décoratifs. L'entrée est surmontée d'un entablement. L'intérieur a selon toute vraisemblance conservé son aménagement d'origine et n'a subi que peu de modifications. Le quotidien Oracle, qui publia les avis de vente du chäteau, faisait était de lambris et d'autres boiseries, ainsi que de tissus imprimés recouvrant les murs., .. l Le centre du chäteau est occupé par une rotonde remarquable coiffée d'une coupole, A .1' étage, cette rotonde est .ceinte par une galerie circulaire.sur laquelle s'ouvrent des doubles portes séparées par des colonnes. C'est là que se situent les appartements privés des religieuses.
L'aile latérale Construite entre 1891 et 1895, cette aile est parfois appelée « Ie musée » .parce qu'elle abrite de nombreuses vitrines contenant '\Joe belle collection d'animaux empaillés et de bocaux de Iaboratoire. Offrant une magnifique vue sur Ie «jardin d'été », elle conduit vers la chapelle. L'aile est para11èle à la rue et se termine par une partie plus récente, édifiée entre 1923 et 1930, qui fonne l'angle avec la roe Walckiers. Plusieurs charnbranles tant du bätiment scolaire que du chäteau ont été remplacés par des chambranles en PVC. .
1 R Van den Hautte, Het kasteel Walckiers te Schaarbeek, in De Woonstede door de eeuwen heen, décembre 1999, n° 124, p. 31-39.
V.9511
Intérêt présenté par Ie bien selon les critères définis à l'article 2, 1°de I'ordonnance du 4 mars 1993 relative à la conservation du patrimoine immobilier : Contexte et intérêt historique Le site est situé à la limite de Schaerbeek et d'Evere. Le territoire situé au nord de Schaerbeek porte depuis longtemps déjà (peut-être même dès son origine) Ie nom de Helmet, toponyme qui suggère que les ormes y poussaient jadis en abondance. On retrouve déjà Ie domaine avec des indications de parcelles construites (chäteau) sur Ie plan du comte Ferraris de 1777. On distingue clairement les étangs et "Ie chäteau sur Ie plan Vandermaelen de 1836. Fin du 17e . S., les troupes du maréchal de Saxe détruisirent plusieurs parties de Schaerbeek et en particulier les environs immédiats de Helmet. Compte tenu de l'ampleur des dégäts, De Saedeleer, officier autrichien, vendit sa propriété à un certain Rol, qui restaura Ie bien, maïs ne l'habita pas longtemps. Selon certaines sources, ce fut Rol qui ordonna, en 1726, la construction du chäteau. Voilà pourquoi ce dernier est parfois aussi appelé « villa Rol ». En 1765, la propriété revint à Adrien-Ange Walckiers, banquier et homme d'affaires prospère. A l'époque, Ie domaine était constitué d'une modeste résidence secondaire, de prairies, d'un .étang et d'un bois ravagé, Vers Ie milieu du 18e S., Adrien-Ange Walckiers y fit aménager un jardin anglais. Ce style de jardin se caractérise par l'intégration d'éléments naturels présents SUf place. D'après Xavier . Duquenne, Ie pare Walckiers aurait été Ie premier jardin anglais de Belgique.' Ce jardin anglais comprend plusieurs imitations de ruines et 'de grottes, un temple circulaire et un obéIisque, qui conféraient à l' ensemble un aspect romantique, « On se retournait vers la nature dont on recherchait surtout I 'irrégularité, Ie relief, tourmenté, les chemins sinueux serpentant entre taillis et fourrés avec, de-ei de-là, des « fabriques », ... , moulins à eau, ermitages, groftes, obélisques, arcades ruinées, ... »$ Le premier plan fiable du domaine remonte à 1861 et accompagne un acte de vente de la familie Walckiers. O~ y distingue Ie chätean, les annexes et les «fabriques », comme . l'orangerie, une grotte et une cascade, une glacière et des étangs, dont un de fonne carrée, sans doute aménagé, et un autre qui était probablement Ie résultat de la confluence entre les eaux de quatre sourees distinctes. Le pare possédait également un Elysée, une allée flanquée de part et d'autre de bustes de célébrités, essentiellement des personnages historiques comme Titus, Marc Aurèle, César, Rubens, La Fontaine, Mozart, ... Quelques socles rappellent encore la présence de cette allée. Un magnifique exemplaire de ginkgo biloba s'élève au milieu dujardin. Entre Ie début du 1ge siècle et 1891 - date à laquelle les religieuses achetèrent Ie terrain, le domaine changea régulièrement de propriétaire. C'est ainsi que s'y succédèrent notamment Ie
2 X. Duquenne, Le pare de Wespelaar. L' essor du jardin anglais en Belgigueau XVIlle sièele. (Ce livre paraîtra en avril 2001). Extrait du manuscrit. 3 R Van den Hautte, En marge de l'Exposition 1958. Le Chäteau dil Belvedère à Laeken, in Le Patriote ~ Illustré, s.d., p. 176-179.
V.9511
prince Guillaume Ier, prince heritier des Pays-Bas, Corneille-Joseph Vandervinnen (18251830), .bourgmestre d'Evere, et l'anglaise Dame Maria-Angela-Laetitia Harding." Lorsque les religieus es achetèrent Ie domaine en 1891, celui-ei se composait d 'un chäteau, d'une grande serre - à l'endroit oü se dresse aujourd'hui l'aile secondaire- et. d'une orangerie, à l' endroit oü sont situées actuellement les sa1les des professeurs. A proximité des serres se trouvaient une ferme et une villa baptisée « Du Rousseau », d'après Ie nom du père et conseiller des religieuses. La ferme a disparu, mais la villa, par contre, est conservée. Le domaine connut différentes extensions motivées par la croissance rapide de la communauté scolaire. La première partie du bátiment scolaire fut érigée. en 1891. Ce bätiment abrite Ie réfectoire, une elasse et, à l'étage, de petites ehambres pour les internes du pensionnat. Ce couloir fut . prolongé en 1895. C'est contre cette partie que fut adossée la ehapelle. Le couloir est .surnommé« Ie musée » par les internes, parce que ses murs sont couverts de vitrines remplies d'animaux empaillés. En 1894, l' orangerie fut remplacée par une terrasse et des parloirs. Cette terrasse est accessible par un escalier dont Ie bourdon de pierre est décoré de la statuette d'un moine
lisant. Plus tard, les religieuses transfonneraient la grotte en reproduetion miniature de Lourdes. La grotte fut finalement détruite pendant la deuxième guerre mondiale, pendant l'occupation du parc par les Allemands. Un puits massif avec pompe se dresse entre Ie chäteau et la grille. Jadis, Ie trap-plein d'eau était évacué vers un des étangs..
Intérêt artistique D'après Robert Van den Hautte, Ie chäteau duBeIvédère de Laeken aurait été érigé à la demande du banquier Adrien-Ange Walckiers. Toujours selon eet auteur, son exécution fut confiée à l'architecte Antoine Payen aux alentours de 1788. La rotonde du chäteau du Belvédère de Laeken serait inspirée de celle du chäteau Walckiers à Schaerbeek. D'après Xavier Duquenne, les trois chäteaux - Ie chäteau Walckiers à Schaerbeek, celui des Trois Fontaines à Vilvorde (entre-temps dérnoli) et Ie Belvédère à Laeken, tOU8 édifiés entre 1775 et 1786 à la demande de la famille Walckiers - seraient de la main de l'architecte parisien Jean-Benoît Barré en raison d'une série de concordanees stylistiques. A l'époque, Barré avait été consulté pour l'aménagement du quartier Royal..5 Walckiers lui-même avait d'ailleurs rencontré Barré - au nam du Gouvernement - en vue de l'aménagement de la place. L'Institut « Les Religieus es de la Sainte-Famille » constitué du cháteau, entièrement préservé, avec sa remarquabIe rotonde, sa chapelle néogothiqueet l'intéressante aile latérale d'origine, . doit être protégé en raison de sa valeur historique, artistique et esthétique, mais aussi de sa situation prépondérante dans.Ie paysage urbain de la roe.
R Van den Hautte, Het kasteel Walckiers te Schaarbeek, in De Woonstede ... , décembre 1999, n° 124, p. 3139. 5 Bruxelles,Ville d'Art et d'Histoire, Le quartier Royal, 1995.
4
V.9511
Vu pour être annexé à I'arrêté du Le Ministre-Président du Gouvernement Pouvoirs locaux, de l' Aménagement urbaine et de la Recherche scientifiq ,
egion de Bruxelles-Capitale, chargé des es Monuments et Sites, de la Rénovation
.a>
François-Xavier deno Le Secrétaire d'Etat à la Région de Bruxelles-Capita , chargé de l' Am énagement du Territoire, .de la Rénovation urbaine, des Monuments et tes et du Transport rémunéré des personnes,
Willem DRAPS
V.9511
BIJLAGE I VAN HET BESLUIT VAN DE BRUSSELSE HOOFDSTEDELIJKE REGERING HOUDENDE INSTELLING VAN DE PROCEDURE TOT BESCHERMING ALS GÈHEEL VAN BEP AALDE DELEN VAN HET VOORMALIG DOMEIN WALCKIERS GELEGEN CHAUMONTE LSTRAAT 5-9 TE SCHAARBEEK de
Kadastrale gegevens : sectie A, afdeling 1, 3 blad, 147k Beknopte beschrijving:
Algemeen: Het straatbeeld van de Chaumontelstraat in Helmet, een gehucht van Schaarbeek, wordt grotendeels bepaald door de ligging van de school "Les Religieuses de la Sainte-Famille". De schoolgebouwen worden aan de straatkant begrensd door een afsluitmuur. De sobere toegangsdeuren van nr.9.- meer bepaald van het gedeelte dat uit 1930 dateert - zijn art deco getint en hebben vensters met fraai, decoratief smeedijzerwerk. Dit gedeelte loopt tot aan de hoek met de Walckiersstraat en herbergt de feestzaal. Achter de midde1hoge muur ligt het oudste gedeelte van het schoolcomplex. Het betreft een gebouw met drie bouwlagen met middenrisaliet en een mansardeverdieping. Dit centrale gedeelte geeft een verticale beweging aan de overigens langwerpige, horizontaal geordende gevel. Het gebouw heeft een za.deldak met leien. . De school ligt in een groen en boomrijk domein. Dit domein bestaat uit twee delen die op verscheidene plaatsen in elkaar overlopen. Enerzijds gaat het om een boomrijk gebied, het zogenaamde Walckierspark, da.t deel uitmaakt van het beschenningsdossier van het landschap "Het Moeraske", Anderzijds is er een open zone of het eigenlijke park. Het scholencomplex, waarvan het oudste gedeelte van 1891 dateert, onderging tussen 1920 en 1985 verschillende uitbreidingen. Het omvat een aantal architecturaal interessante gebouwen, zoals het kasteel, de kapel en de oudste zijvleugel van de school, die de verbinding vormt tussen de kapel en het kasteel. De meeste bijgebouwen zijn rond het oude kasteel geconcentreerd en sommige zijn er zelfs tegen gebouwd. De schoolgebouwen, lager en secundair onderwijs, liggen allemaal dicht bij elkaar, aan de Chaumontelstraat. Ten noorden van de schoolgebouwen ligt het park dat door een hekken wordt afgesloten. Hierachter begint het zogenaamde Walckierspark.
De kapel: Volgens de annalen van de Zusters zou de neogotische kapel tussen 1895-1896 zijn gebouwd naar de plannen van architect Emar Collès, tevens medestichter van de Sint-Lucasscholen in . Brussel in 1882. Deze plannen werden later in München tentoongesteld. De eerste steenlegging vond plaats in mei 1895. De materialen zijn: witte Gobertangesteen en rood marmer uit Dinant voor het interieur. De buitenkant is opgetrokken in rode baksteen. De kapel wordt overspannen door een kruisgewelf Achter in de kerk bevindt zich de orgeltribune. De glasramen zijn gevat in spitsbogen met drielobrnotieven. Het altaarblok bestaat uit zwart marmer van Namen.
V.9511
Twee stenen beelden van Sint-Jozefen Maria sieren het koor. Ze werden vervaardigd door de beeldhouwer A. Desenfans, eveneens auteur van de beelden «De Huidevetters » en « De Leidekkers» op de Kleine Zavel en « De Snoeier» in het Josaphatpark. Tussen 1900 en 1901 werden de twee zijvleugels bijgebouwd. Ze staan beide in verbinding met de kapel via een zijdeur. Een doet dienst als bibliotheek en de andere wordt heden als centraal secretariaat gebruikt. Opvallend hier zijn de sierlijke gebundelde pijlers met florale motieven. . Tegenover de kapel in het oudste gedeelte van de school bevindt zich een monumentale trap die naar de klaslokalen en naar de voormalige slaapvertrekken van de internen leidt.
Kasteel: Het kasteel wordt bewoond door de Zusters. Het betreft een gecementeerd gebouw in classicistische stijl uit het derde kwart van de 18de eeuw met traditionele ordonnantie dat de de oorspronkelijke villa van de heer Rol uit de eerste helft van de 18 eeuw vervangt. Het kasteel telt vijftraveeên waarvan de middentravee geflankeerd wordt door gekoppelde pilasters met Corinthische kapitelen. De pilasters aan de uiteinden van de gevel zijn eveneens versierd met Corinthische kapitelen. De steigergaten zijn bedekt, de houten kroonlijst is op klossen, heeft een getande lijst en wordt versierd met siervazen. Het gebouw rust op een arduinen sokkel. De toegangstrap die naar de woonvertrekken leidt, wordt aan weerszijden opgeluisterd door siervazen. De ingang is bekroond door een entablement. Het interieur heeft naar alle waarschijnlijkheid zijn oude indeling behouden en slechts weinig verbouwingen ondergaan. Het dagblad Oracle, waarin de verkoop van het kasteel werd aangekondigd, maakt melding van lambriseringen en "~der houtwerk en van bedrukte stoffen die de muren bedekten, ... 6. In het centrum van het kasteel bevindt zich een opmerkelijke rotonde met koepel. Deze rotonde wordt op de verdieping omringd door een ronde galerij waarop dubbele deuren uitkomen, gescheiden door pilasters. Hier bevinden zich de privé-vertrekken van de Zusters.
De zijvleugel: Deze vleugel - gebouwd tussen 18'91 en 1895 - wordt ook wel eens « Ie musée » genoemd, vanwege . de glazen vitrinekasten die een mooie collectie opgezette dieren en laboratoriumbokalen bevatten. Deze vleugel, die een fraai uitzicht biedt op de « zomertuin », leidt naar de kapel. Deze vleugel loopt parallel met de straat en sluit aan op het recenter gedeelte, opgetrokken tussen 1923 en 1930, dat de hoek vormt met de Walckiersstraat. Verscheidene vensterlijsten van zowel het schoolgebouw als van het kasteel werden vervangen door pvc-kozijnen.
6
R Van den Hautte, Het kasteel Walckiers te Schaarbeek, in De Woonstede door de eeuwen heen, december
.1999, nr.l24, p.31-39. V.9511
Waarde van het goed volgens de maatstaven bepaald in artikel 2, paragraaf 1, van de ordonnantie van 4 maart 1993 inzake het behoud van het onroerende erfgoed: Historische waarde en context: De site ligt op het grensgebied van Schaarbeek en Evere. Het gebied ten Noorden van Schaarbeek, draagt al sinds lange tijd (misschien van bij haar oorsprong) de naam Helmet, een toponiem dat doet veronderstellen dat er indertijd veel ehnen of ohnen groeiden. Men vindt het domein met aanduiding van de bebouwde percelen (kasteel) reeds terug op het plan van graafFerraris uit 1777. Op het plan Vandennaelen van 1836 ziet men een duidelijke aanduiding van de vijvers en het kasteel.
van
Eind 17de eeuw vernielden de troepen van de maarschalk Saksen delen van Schaarbeek en voornamelijk .d e onmiddellijke omgeving van Hehnet. Aangezien de schade groot was, verkocht De Saedeleer, Oostenrijks officier, zijn eigendom aan een zekere heer Rol. Deze restaureerde het goed, maar bewoonde het niet lang. Volgens sommige bronnen was het Rol die in 1726 opdracht gaf tot de bouw van het kasteel. Vandaar dat men ook wel eens spreekt van de voormalige villa Rol. In 1765 kwam het goed in handen van Adrien-Ange Walckiers, bankier en vooraanstaand zakenman. Op dat ogenblik bestond het domein uit een bescheiden buitenverblijf: weiden, een vijver en een verwoest bos. de Rond hetmidden van de 18 eeuw liet Adrien-Ange Walckiers er een Engelse tuin aanleggen. Deze stijl wordt gekenmerkt door de integratie van natuurlijke .elementen die in situ aanwezig zijn. Volgens Xavier Duquenne zou het Walckierspark de eerste tuin in Engelse stijl in België 7 geweest zijn. Deze Engelse tuin bezat verschillende artificiële ruïnes, en grotten, een ronde tempel, en een . obelisk, wat aan het geheel een romantische sfeer gaf ICOn se retournait vers la n.ature dont on recherchait surtout I 'irrégularité, Ze relief tourmenté, les ehemins sinueux serpentant entre taillis et fourrés avec, de-ei de-là, des "fabriques ", ..., mouZins à eau, ermitages, grottes, obélisques, arcades ruinées, ... ,,8. Het eerste betrouwbare plan van het domein dateert van 1861 en betreft een verkoopsakte van de familie. Walckiers. Hierop ziet men het kasteel, de bijgebouwen en enkele « fabriques » of tuinconstructies, zoals de oranjerie; een spelonk en waterval, een ijskelder en vijvers, waarvan er één een vierkante vorm heeft, wellicht een aangelegde, en een andere die waarschijnlijk het resultaat was van een samenvloeiing van het water van vier verschillende bronnen. Het park bezat eveneens een Elysium, een laan met aan weerszijden bustes van bekendheden, voornamelijk historische figuren, zoals Titus, Marcus Aurelius, César, Rubens, La Fontaine, Mozart, .... Enkele sokkels herinneren nog aan deze laan. Te midden van de tuin staat een prachtig exemplaar van een ginkgo bilboa.
X. Duquenne, Het park van Wespelaar. De ontwikkeling van de Engelse tuin in het 18dc-eeuwse België (verschijnt in april 2001). Uittreksel van het manuscript geraadpleegd. 8 R Van den Hautte, En marge de l'Exposition 1958. Le Chäteaudu Belvédère à Laeken, in Le Patriote Illustré, s.d., p.176-179. 7
V.9511
Tussen het begin van de 19de eeuw tot 1891 - het moment waarop de geestelijken het
landgoed kochten, veranderde het domein regelmatig van eigenaar. Zo waren onder meer Willem I, erfprins van de Nederlanden, Corneille-Joseph Vandervinnen (1825-1830) burgemeester van Evere, en de Engelse dame Maria-Angela-Laetitia Harding eigenaar van het 9 kasteel.
Toen de zusters in 1891 het domein kochten, bestond het uit een kasteel, een grote serre waar heden de secundaire vleugel gehuisvest is -, en een oranjerie, heden de spreekkamers van de leerlcrachten. Vlak bij de serres bevond zich een hoeve en een villa die de naam "Du Rousseau" droeg, genoemd naar de pater en raadgever van de zusters. De hoeve is verdwenen, de villa daarentegen is gebleven. Aangezien de schoolgemeenschap snel groeide, onderging het domein verschillende uitbreidingen. In 1891 werd het eerste 'g edeelte van het schoolgebouw opgetrokken. Dit gebouw herbergt de eetzaal, een klaslokaal, en op de verdieping kleine kamers voor de internen van het pensionaat. In 1895 werd de gang verder doorgetrokken, door de internen "Ie musée" genoemd, omdat er tegen de wand vitrinekasten met opgezette dieren staan. Tegen dit gedeelte werd de kapel gebouwd. In 1894 werd de oranjerie vervangen door een terras met spreekkamers. Dit terras is toegankelijk via een trap, waarvan de stenen trappaal belcroond wordt door een beeldje van een lezende monnik. Later zouden de zusters de grot in een miniatuur-Lourdes transformeren. De grot werd uiteindelijk vernield tijdens W.O.II., tijdens de bezetting van het park door de Duitsers. Tussen het kasteel en het hekken van het park staat een grote waterput met een pomp. Vroeger werd het teveel aan water naar een vijver geleid.
Artistieke waarde: Volgens Robert Van den Haute zou het Belvédère-kasteel in Laken gebouwd zijn in opdracht van bankier Adrien-Ange Walckiers. De uitvoering ervan werd toevertrouwd aan architect Antoine Payen rond 1788, aldus deze auteur. De rotonde van het Belvédère-kasteel in Laken zou geïnspireerd zijn op die van het kasteel Walckiers in Schaarbeek. Volgens Xavier Duquenne zijn de drie kastelen, met name het kasteel Walckiers in Schaarbeek, dat van de Drie Fonteinen in Vilvoorde (inmiddels afgebroken) en het Belvédère in Laken, die alle tussen1775 en 1786 gebouwd werden in opdracht van de familie Walckiers, op grond .van stilistische overeenkomsten, van de hand van de Parijse architect Jean Benoît Barré. Tijdens deze periode werd Barré geconsulteerd voor de aanleg van de Warandewijk/ hetkoningsplein.'? Walckiers zelf ontmoette Barré trouwens - in naam van de regering - naar aanleiding van de aanleg van het plein.
9
R Van den Haute, Het kasteel Walckiers te Schaarbeek, ... in De Woonstede... , december 1999, nr.124, p.31-
39. 10
Brussel, Stad van Kunst en Geschiedenis, Het Koningsplein en de Warandewijk, 1995
V.9511
- (
t'
: .e '
.
t' . ... (
Het instituut «Les Religieuses de la Sainte-Famille » bestaande uit het waardevolle, intact gebleven kasteel met de opmerkelijke rotonde, de neogotische kapel en de oorspronkelijke en interessante zijvleugel, dient vanwege zijn historische, artistieke en esthetische waarde, maar ook omzijn beeldbepalende ligging in de straat beschermd te worden. Gezien om te worden gevoegd bij het besluit van De Minister-Voorzitter van de B Besturen, Ruimtelijke Wetenschappelijk Onderzoek,
~
Ordening,~~~:m~~~e /
/
,
t ·O -10- 2001
ästedelijke Regering, belast met Plaatselijke en Landschappen, Stadsvernieuwing en
0/
~
A.--'-.
_
De Staatssecretaris bij het Brussels Hoofdste Gewest, belast met Ruimtelijke Ordening, Monumenten en Landschappen en Bezoldigd Vervoer vanPersonen,
Wi11em DRAPS
Copie
CGrt~'~!é~ lf:~ :":J7'~: ':; .:: :- :-~-~ :~;
[)!5
~~îl~
2001
Voor eensluidend afschri'['i V.9511
ANNEXE II A L'ARRETE DU GOUVERNE1V1ENT DE LA REGION DE BRUXELLES-CAPITALE ENTAMANT . LA PROCEDURE DE CLASSErvIENT COMME
ENSE1\.1BLE DE CERTAINES
PARTIES
DE
L'ANCIEN DOMAINE WALCKIERS SIS RUE
CHAUMONfEL 5-9A SCHAERBEEK
BIJLAGE TI VAN HET BESLUIT VAN DE BRUSSELSE HOOFOSlEDELIJKE REGERING HOUDENDE INSTELLING VAN DE PROCEDURE TOT BESCHERMING ALS GEHEEL VAN BEPAALDE DELEN VAN HET VOORMALIGE DO~IN WALCKIERS GELEGEN CHAUMONTELSTRAAT 5-9 TE·
SCHAARBEEK DELIMITATION DE L'ENSEMBLE ET DE LA .
ZONE DE PROTECTlON
Vu pour être annexé à I'arrêté du
AFBAKENING VAN HET GEHEEL EN VAN DE VRIJWARINGSZONE
r 0 -1~en om te worden gevoegdbij het besluit van 10'-10-
Le Ministre-Président du Gouvernement de la Région de Bruxelles-Capitale, chargé des Pouvoirs locaux, de l' Aménagement du Territoire, des Monuments et Site , de la Rénovation urbaine et de la Recherche ~tifi e,
~eegering, Minister-Voorzitter van de Brusselse Hoofdstedelijke belast met Plaatselijke Besturen, Ruimtelijke dening, Monumenten en Landschappen, dsVemi~~happelijk Onderzoek,
2001
