Anton Horeweg Leerkracht, gedragsspecialist (M SEN)

Anton Horeweg Leerkracht, gedragsspecialist (M SEN) Auteur Gedragsproblemen in de klas. Een praktisch handboek Gedragsproblemen in de klas in het voortgezet onderwijs www.gedragsproblemenindeklas.nl Twitter: @meesgroep8 Mail:[email protected]

ADHD bestaat niet (of toch wel?)

Wat vertel je docenten? • Meest belangrijk: kennis meegeven -Welke? -Hoe verpakt? • En zeer belangrijk: handreikingen • Ook belangrijk: ga in gesprek

Wel uitleggen: stoornis of probleem • Stoornis: • In aanleg aanwezig • Brein: rijping, bouw, informatieoverdracht • Problemen houden lang aan(> 6mnd) • Ernstige beperking sociaal functioneren • Omgeving heeft beperkte invloed

• • • • •

Gedragsprobleem Niet vanaf geboorte Interactieprobleem Kan verdwijnen Omgeving heeft meer invloed

© Anton Horeweg. Gedragsproblemen in de klas. Een praktisch handboek.

4

Proberen uit het negatieve te halen

Vraag aan docent: ‘Wat denk jij?’ • Er zit een leerling in de klas die veel moeite lijkt te hebben om …..

• Is hier sprake van ADHD?

Er kan ook sprake zijn van: • • • • • • • • •

Angst faalangst stress Piekeren Overvraagd worden Ondervraagd worden Omgeving Ruzie ….

Benadrukken: ADHD komt zelden alleen

8

De hersenen

9

Een neuron (zenuwcel) krijgt informatie , verwerkt en interpreteert die en geeft deze door aan het volgende neuron

Synaps: contactpunt waar de

© Anton Horeweg. Gedragsproblemen in informatie wordt overgedragen de klas. Een praktisch handboek.

ADHD/ODD: wat gebeurt er (niet) in de hersenen: Executieve Functies • Zorgen dat we de zaken op een rijtje houden • Zorgen voor emotieregulatie, werkgeheugen, plannen, enz. • Ze hebben niets van doen met intelligentie • Aansturend en controlerend • Grotendeels onbewust

11

Verduidelijken: Els en Kim

• Moeite met overzicht, snel schakelen, gedrag stoppen, enz. Kortom, geen doelmatig gedrag . Gedragsproblemen in de klas. Een praktisch handboek.

Executieve functies of uitvoerende regelfuncties

Taakinitiatie

Planning overzicht

Aandacht richten

Volgehouden aandacht

Omgaan met frustratie

Werkgeheugen

Zelfregulatie inhibitie

Emotieregulatie

Toegang tot lange termijn geheugen

Eigen aandeel zien

Naar Brown, T. E. (2009)

© Anton Horeweg. Gedragsproblemen in de klas. Een praktisch handboek.

13

Laten ervaren: Visuo-spatieel WG (bij ADHD slechter)

14

Test: Antwoorden @meesgroep8 on twitter

© Anton Horeweg. Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs

Wat doe je daar mee? • • • • •

Wiskunde: onthouden deel bewerkingen Tekstverklaren: ”draad van het verhaal” Gepast reageren op anderen Huiswerk maken Een activiteit voorbereiden

© Anton Horeweg. Gedragsproblemen in de klas. Een praktisch handboek.

16

Waarom lukt het niet? • Context gestuurde aandacht (Barkley) • Under arousel (niet alert genoeg) Gevolgen: half gehoorde instructie, later beginnen met werken, ophouden, verder werken, enz. • Over arousel (te alert) Gevolg: te snel beginnen, teveel tegelijk doen, wisselen van taak, veel fouten, enz.

‘Waarom doet hij dat nou?’ • BAS te sterk: reageert op elke prikkel • BIS te zwak kan gedrag niet stoppen, afremmen (go / no-go taak)

• Gedrag wordt bepaald door ‘beloning’ op korte termijn!

Wat is uw EERSTE gedachte Wat DOET u echt?

© Anton Horeweg. Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs

19

Zelfregulatie (bij ADHD/ODD een probleem)

• Minder ontwikkelde interne spraak • Slechte impulsremming (inhibitie) • Moeite beoordelen sociale interactie • 54% outcast in groep 8 © Anton Horeweg. Gedragsproblemen in de klas. Een praktisch handboek.

20

Hoe is het met je eigen inhibitie?

© Anton Horeweg. Gedragsproblemen in de klas. Een praktisch handboek.

21

Leren planmatig te werken Observeren Analyseren

Plan maken

22

welke stijl is het best? Discussietijd ;-)

2 stijlen: ORDENEN • • • • • •

ORDE REGELMAAT RUST VOORSPELBAARHEID DUIDELIJKE REGELS OPGERUIMD KASTJE

LOSLATEN • • • • • •

RUIMTE GEVEN LOOPJE TOESTAAN SAMEN OVERLEGGEN PLEKJE ZOEKEN REGELS NIET TE STRAK AFWISSELING

En in je school?

• • • •

Zoco is procesbegeleider docenten Mentor/leerlingbegeleider is vraagbaak ll. Docent is ondersteuner in de klas Ouders zijn informatiebron!

De zorgcoördinator* moet aan de slag: • • • • •

Afstemming tussen vakdocenten Bekend maken leerlingen die het betreft Regelt aanpassen taak/omgeving Op de hoogte blijven via mentor In gesprek met: leerling/ouders/behandelaar/mentor/docenten indien nodig

*De zorgcoördinator van nu (Terpsta, Vos en Soons, 2014).

De leerling begeleider moet aan de slag.. • • • •

Praten met de leerling* Leren plannen (Zelf plannen)** Werkhouding verbeteren Evaluatie met alle partijen(leerling, ouders, mentor, docenten, zoco).

* Effectief en affectief lesgeven aan pubers (Van Essen, 2014) ** Zelf plannen (Boyer, Kuin, van der Oordt, 2014)

De docent moet aan de slag: voorkom de vicieuze valkuil

Uit: Horeweg, A. (2015) Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs. Gedragsproblemen in de klas in het voortgezet onderwijs.

27

Mark (ADHD) wordt er uit gestuurd

Wat je moet maar (vaak) niet kunt • Opletten, stilzitten, concentreren, precies werken, vriendelijk zijn, niet voor je beurt praten, stil zijn, netjes werken, je niet laten afleiden, goed plannen, alles bij je hebben, op tijd komen, snel switchen van taak, emoties onder controle hebben, goed organiseren, oog hebben voor sociale signalen, je gedachten focussen, snel kunnen beginnen….

Negatief zelfbeeld

• Vaak gemaskeerd door stoer, onverschillig gedrag.

Wat kan de docent: Structuur bieden • Duidelijke, zichtbare (lokaal)regels. • Zichtbaar lesprogramma • Voorspelbaar en volgbaar zijn

Wat kan de docent: aanpassen uitleg • • • •

Kort Activerende vorm (whitebordjes) Laat herhalen Visuele ondersteuning op tafel

Wat kan de docent: aanpassing les • Hoe actiever de lesvorm hoe beter • Taak waar veel inzet nodig is? Geef loopje tussendoor • Korte taak/ gesplitste taak

Wat kan de docent: aanpassing werkfase

• Moeite om instructie om te zetten in handelen • Blijf er even bij • Controle

En na de taak

• Indien nodig nabespreken • Van te voren afspreken wat te doen na de taak

Monitoren vrije situaties (ook door OOP) Moeilijk: • Er wordt beroep gedaan op sociale vaardigheden • Minder zichtbare regels • Onvoorspelbaar • Uitdagingen (drank, drugs, domme dingen)moeilijk zijn te weerstaan • Veel prikkels

Goed te gebruiken op school • Een nieuwe koers (training van docenten) • Zelf plannen (mentoren/leerlingbegeleiders) • Gedragsproblemen in de klas in het bao /vo (allen) • Druk in de klas (docenten, mentoren, zoco’s, IB-ers) • De zorgcoördinator van nu (zoco’s)

Benadruk Leerkrachtgedrag! Vaste structuur lesopzet Autonomie puber Praat met de leerling Begrip voor de leerling Samenwerken met ouders Afdelingsleider/zoco /mentor/alle docenten op de hoogte • Begeleiding blijft (vaak) nodig! • • • • • • •

• Dank jullie wel voor je aandacht, het onderdrukken van je impulsiviteit en je neiging tot bewegen.

Literatuur • • • • • •

Brown, T.E. (2012) Het ADD syndroom. Een nieuwe kijk op ADHD/ADD. Amsterdam: Pearson. Hinfelaar, M., en Brink, E. ten, (2014). Een nieuwe koers. Effectieve aansturing van kinderen in het (basisen voortgezet) onderwijs. Amsterdam: Pearson. Horeweg, A.(2014). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs. Houten: Lannoocampus. Horeweg, A.(2015). Gedragsproblemen in de klas in het voortgezet onderwijs. Houten: Lannoocampus. Kuin, M., Boyer, B.E., en Oord, S. van der (2013). Zelf plannen. Training voor jongeren met ADHD. Houten: Lannoocampus. Terpstra, K-J.; Bos-de Vos, M. & Soons, M. De zorgcoördniator van nu. De zoco als spil in de leerlingenzorg.