Anita Bakker en Jacqui Halmans
Coachen met lef
Waar Transactionele Analyse en Voice Dialogue elkaar versterken
Copyright: © Uitgeverij Boom Nelissen, Amsterdam & Anita Bakker en Jacqui Halmans, 2014 Omslag: Bart van den Tooren, Amsterdam Foto auteurs: Fotografie Ilse Bakker Binnenwerk: CO2 Premedia, Amersfoort Illustraties: Aleid Erbrink Redactie: Jan Tils, St.-Oedenrode ISBN: 9789024403059 NUR: 808 1e druk: 2014
ALLE RECHTEN VOORBEHOUDEN Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp, www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.stichting-pro. nl).
www.boomnelissen.nl
9
Inhoudsopgave
Voorwoord 1 2
3
4
en ontmoeting tussen Transactionele Analyse en Voice Dialogue E Coachen met lef Begeleiden van het leerproces Visie op coachen Basishouding van de coach Verleiden van de coachee Introductie van een werkvorm of oefening Rust en ruimte Transactionele Analyse In den beginne … Script Boodschappen Drivers Egoposities Egoposities en communicatie Strooks Spel Autonomie Voice Dialogue Verschillende ikken Primaire en verstoten subpersonen Bewuste Ego Resoneren en induceren Integreren van de delen
5 13 17 17 18 20 21 22 23 25 26 27 30 30 32 33 35 36 38 41 41 43 45 46 48
Coachen met le f
10
5
6
7
8
9
10
11
De Wildeman Begrijpen Beleven Bewegen en beklijven Laag voor laag veranderen Kijken naar leren en veranderen Hoe dieper, hoe beter? Coachen op de laag van zijn De dia Stemmen uit je script Egodrama Tot slot Coachen op de laag van denken De vergadering Gedachten op een rij Drivers in beweging Tot slot Coachen op de laag van doen Levendige vensters Egoposities aan het woord Pippi Langkous Tot slot Het Spel van de ikken Spel Dramadriehoek Triggers Spel van de ikken Signalen Spel en autonomie Professionaliteit Een wederzijdse verbintenis Contract en driehoekscontract Vragen per niveau Valkuilen
51 52 52 54 55 55 58 61 62 66 70 74 77 78 83 86 93 95 97 101 105 108 109 109 110 111 113 116 116 117 119 120 121 122
125 128 136
Dankwoord Over de auteurs Geraadpleegde literatuur
145 148 150
141
11 Inhoudsopgave
Bijlage 1 Vragenlijst drivers Bijlage 2 Drivers in beeld Bijlage 3 Voice Dialogue-gesprekken. Hoe dan? Bijlage 4 Belangrijke begrippen uit Transactionele Analyse en Voice Dialogue
51
5
De Wildeman
Je hebt in de voorgaande hoofdstukken gelezen wat Transactionele Analyse inhoudt en hoe Voice Dialogue werkt. Dit boek gaat over de combinatie van beide invalshoeken en hoe je daar als coach mee kunt werken. Hoe dat werkt? Laten we eens naar een praktijkvoorbeeld van een coachtraject kijken waarin de theoretische concepten vanuit TA worden versterkt met de ervaringsgerichte manier van werken met VD. Tussendoor geven we een kijkje in de beleving van de coach zelf. De coachee uit het voorbeeld had niet genoeg aan enkel het inzicht in zijn beschermingsmechanisme. Hij had het nodig om meer vanuit de beleving te voelen hoe hij een deel van zichzelf weggestopt had. Deze speelse ervaring bracht meer begrip en kon een aanzet geven tot ander, meer gewenst gedrag. Henk komt met de vraag om te werken aan zichtbaarheid. Hij is te bescheiden en profileert zich te weinig op zijn werk als projectmanager. Als ik hem vraag hoe hij hiermee aan de slag wil tijdens de coaching, heeft hij daar een duidelijke visie over. Hij wil van mij tips en suggesties om zijn gedrag te veranderen. Het is duidelijk dat hij gecoacht wil worden op de laag van doen. Als ik doorvraag, geeft hij aan het gevoel te hebben steeds tegen een soort muur aan te botsen. Ik vraag of de muur er al lang is en of hij een patroon ziet. Ik vermoed dat er op de laag van denken en zijn ook nog het een en ander aan de hand is. Daar wil hij echter niet op ingaan. Hij wil het vooral over het gedrag op zijn werkplek hebben. Het hoeft van hem niet zo therapeutisch, legt hij uit.
Het wordt druk in mijn hoofd. De Voice Dialogue-coach in mij begint zich direct te roeren en ziet oneindig veel mogelijkheden in de muur. ‘Direct de diepte in en in gesprek met al die stemmen in zijn hoofd.’ Mijn intuïtie vertelt me echter iets heel anders: ‘Je moet het rustig aan doen, dit is voor hem nieuwe materie.’ De verantwoordelijke in mij spreekt me streng toe: ‘De vraag is gericht
Coachen met le f
52
op gedrag en je werkt immers vraaggestuurd.’ Als ook mijn helper zich ermee gaat bemoeien, die het de man gunt om de diepte in te gaan, dan weet ik het even niet meer. Ik geef hem de opdracht om zijn gedrag te observeren op zijn werk en eens te kijken wanneer en op welke wijze de muur zich manifesteert. ‘Een laffe tussenoplossing’, zo laat mijn interne criticus me weten. Henk lijkt er trouwens wel tevreden mee te zijn en gaat aan de slag!
Begrijpen De vraag om de muur in het hier en nu te observeren, heeft ons uiteindelijk toch gebracht bij de constatering dat de muur iets is wat hem steeds overkomt. Geleidelijk aan zijn we, volgens de TA-theorie, ertoe gekomen het script, zijn levensplan, te onderzoeken. Henk durft nu wat meer verbanden te leggen met de kleine jongen die al vroeg het besluit heeft genomen om niet te veel risico’s te nemen. Het warme nest heeft hem de ouderboodschap meegegeven dat je beter iets kleins helemaal goed kunt doen, dan je hoofd te veel boven het maaiveld uit te steken. Hij kijkt met warmte terug op zijn opvoeding, die hem waardering en liefde bood binnen een rustige en veilige context. We doen een oefening met de Voedende Ouder in hem die hem vertelt dat hij fouten mag maken. Hij is ontroerd en het nieuwe inzicht doet hem zichtbaar iets. De helper in mij is tevreden, de Voice Dialogue-coach vindt dat het weliswaar erg rustig verloopt, maar kan het accepteren. Zelfs mijn interne criticus houdt zich voor de verandering eens stil.
Beleven Enige tijd later in het proces vertelt Henk dat zijn muur te sterk is en dat de mooie sessie met de Voedende Ouder geen gedragsverandering heeft gebracht. Inmiddels aardig vertrouwd met de terminologie van TA, oppert hij dat we wellicht iets moeten met de Kritische Ouder in hem. ‘Zou dat mijn muur zijn?’ Ik weet het ook niet meer zo goed. Zijn script is in beeld: dat wat hem drijft en ook wat hem tegenhoudt. Er is vervolgens een soort herbesluit genomen om meer fouten te mogen maken. Wat kan ik als coach nu nog doen?
Henk plaatst op mijn verzoek twee stoelen tegenover elkaar. De ene stoel is de muur, de ander staat voor hemzelf. ‘Dit is precies hoe ik het zie, ik kan niet om die muur heen kijken!’ Hij vertelt op de stoel van de muur precies waar hij bang voor is. Geen risico’s, geen onverwachte zaken, en dat alles voor zijn eigen bestwil. Ik neem vervolgens de positie van de muur in en vertolk de eerdergenoemde tekst. Ik zet deze muur flink aan om Henk te prikkelen om de andere kant ertegenover te zetten.
Figuur 5.1 De muur
Muur: ‘Ik doe het voor jou, ik wil niet dat je risico’s neemt. Ik moet je wel beschermen tegen jezelf.’ Henk: ‘Misschien wil ik dit wel. Ik wil misschien weleens iets onverwachts doen.’ Muur, beetje laatdunkend: ‘Nou ja, wat voor wilde dingen zou jij dan wel niet willen? Kom zeg, dat past totaal niet bij jou.’ Henk, ineens geïrriteerd: ‘Wat weet jij daar nou van! Als jij er niet was geweest, was ik misschien gaan toneelspelen. Misschien had ik durven reizen. Misschien had ik zelfs wel een ander vak gekozen en was ik voor mezelf begonnen als fotograaf.’ ‘Precies,’ reageer ik als muur, ‘ik moet je wel tegen jezelf beschermen.’
53 De Wi l deman
Ik beslis de stem van mijn Voice Dialogue-coach te volgen, die me aanraadt hem zijn weggestopte kant eens te laten ervaren. Wellicht zit er wel een deel dat zich graag wil laten zien.
54
Henk stapt uit het rollenspel en zegt: ‘Ik geef die muur groot gelijk, want die carrière-
Coachen met le f
switch, dat gaat mij ook veel te ver.’ Zijn ogen blijven echter twinkelen. ‘Ik vind die wildere kant stiekem toch ook wel een beetje leuk, had ik maar iets meer van zo’n Wildeman.’ Mijn opmerking dat ik hem toch echt niet die woorden in de mond heb gelegd, maakt hem aan het grinniken. ‘Zeg je nu echt dat deze Wildeman ook in mij zit?’
Bewegen en beklijven Met dit gevoel eindigt de sessie. In de keren daarna gaan Henk en de muur met elkaar in onderhandeling. De muur blijft overeind en heeft de waardering van Henk gekregen voor al het harde werken, maar is een eindje opgeschoven. Uit het blikveld. Ze hebben een deal gesloten. De muur beschermt Henk voor al te risicovolle acties. En vanuit zijn Voedende Ouder geeft Henk zichzelf de permissie dat het niet erg is als eens een keer iets fout gaat. Zo krijgt de Wildeman meer ruimte. Aan het einde van dit traject vertelt Henk dat de Wildeman hem soms een duwtje in de rug geeft om meer risico te nemen in zijn gedrag. In TA-termen zou je de energie van de Wildeman waarschijnlijk onderbrengen in de energie van het Vrije Kind dat zijn eigen wegen bewandelt en goed contact heeft met zijn behoeften. De muur staat voor de Ouder die begrenst en behoedt. Maar juist door de dialoog met de meer specifieke subpersoon van de Wildeman kon het kwartje gemakkelijker vallen. En zo kan het dus gaan. Het woord Voice Dialogue is niet gevallen in de sessies. De gesprekjes met de muur (de primaire ik van Henk) en de Wildeman (de verstoten ik) brachten verdieping aan in het scriptonderzoek vanuit TA. Herinner je je nog de vier B’s uit hoofdstuk 2? Henk had in bovenstaand voorbeeld niet genoeg aan enkel het inzicht over zijn script (begrijpen). Mentaal kon hij zijn eigen patroon wel ontdekken, maar het inslaan van nieuwe wegen kon voor hem pas beginnen nadat hij de Wildeman daadwerkelijk ontmoette en kon doorleven (beleven). Met het duwtje in de rug van de Wildeman kan Henk gaan bewegen in de praktijk en dus meer risico gaan nemen, net zo lang totdat het nieuwe gedrag gaat beklijven.
