alvast een inschrijfformulier uit. Op 25 oktober heeft hij dit ingevuld en een paar dagen later lag het in de bus bij het Museum

jaargang 5

nummer 12

ISSN: 1382-9351

Op 14 november j.l. kon de heer J.A. Smit, als 500e lid het boek "Hart van Kennemerland" in ontvangst nemen van onze voorzitter 1. Frerichs. Tijdens deze gezellige bijeenkomst bood de heer Smit spontaan zijn diensten aan voor het fotograferen van kleine objecten etc. Tijdens de manifestatie in Westerhout op 21 september vroeg de heer Smit ons al informatie over HGMK en we reikten hem

alvast een inschrijfformulier uit. Op 25 oktober heeft hij dit ingevuld en een paar dagen later lag het in de bus bij het Museum Kennemerland. Hij was zeer verbaasd precies de 500e te zijn. Hij zal wel meer verrast geweest zijn, want hij kwam met echtgenote en een drieling. Wonderwel paste deze zich aan bij de situatie en waren doodstil. Het echtpaar keek zeer gelukkig.

Mocht u de tentoonstelling "Beverwijks verleden op de schop" nog niet hebben gezien, dan hebben we goed nieuws voor u. De tentoonstelling blijft doorlopen t/m zondag 19 april 1998. Op de tentoonstelling worden de resultaten gepresenteerd van een onderzoek aan de Breestraat. De belangrijkste ontdekking was de fundering van een middeleeuwse woontoren die hier gebouwd werd rond 1300. Vondsten uit de 14de tlm de l8de eeuw, waaronder bijzonder glaswerk en porselein worden getoond. Van de woontoren zijn

een reconstructie-tekening en een maquette gemaakt. Over de opgraving en de vondsten is een multi media computer presentatie te zien. Tijdens de tentoonstelling is in het museum een brochure te koop met artikelen over de woontoren, het glas, aardewerk en porselein. De prijs is f 2,50. De tentoonstelling duurt tlm zondag 19 april 1998. De openingstijden zijn vanaf 1januari tlm begin april 1998 alleen zondagmiddag van 14.00 - 16.30 uur.

december 1997 Onze vereniging is de laatste jaren snel gegroeid. Opgericht op 3 november 1930. telde we in 1994 nog slechts 190 leden en nu dus 500. Met een stad van 35.000 inwoners zou het toch mogelijk moeten zijn om 2000 leden te hebben. Laten we afspreken dat ieder lid zich nog eens inspant om een nieuw lid aan te brengen. Voorlopig op naar de l Oûû!

Van de redactie In deze Nieuwsbrief van het Museum en het Genootschap vragen wij uwaandacht voor de tentoonstelling "Beverwijks verleden op de schop" , die verlengd wordt tlm 19 april 1998. Een mijlpaal(tje) is ons 500ste lid en wij vragen tevens uw aandacht voor de geschiedenis van de Beverwijkse Conservenfabriek, die vele mensen in Beverwijk arbeid gaf.

Jarenlang bepaalde de hoog oprijzende Beverwijksche Conservenfabriek, gelegen op de noordelijke hoek van de Breestraat en de Bloksteeg, in belangrijke mate het Beverwijkse straatbeeld. De aanwezigheid ervan moet direct in verband worden gebracht met de opmerkelijke bloei van de tuinbouw in de omgeving van Beverwijk in het laatste kwart van de 19de en de eerste helft van deze eeuw. Groenten en fruit zijn vatbaar voor bederf. Het ligt voor de hand dat er al vroeg gezocht werd naar goede methoden om deze produkten te verduurzamen. Op die manier zou men in tijden van overproduktie - een normaal verschijnsel in de oogsttijd - voorraden kunnen aanleggen om die buiten de seizoenperiode op de markt te brengen. Soortgelijke overwegingen. golden voor andere voedingsmiddelen. De behoeften van leger en vloot, van de Europeanen in de koloniën, maar zeker ook die van de sterk groeiende bevolking van de steden hebben in de vorige eeuw dit streven in een stroomversnelling gebracht. Het was een Fransman die in de Napoleontische tijd de sleutel tot een bruikbare en verantwoorde conserveringsmethode vond. Hij ontdekte dat de houdbaarheid van voedsel aanzienlijk kon worden verlengd door het in gesloten glazen potten te verhitten. Een Engelsman kwam niet veel later tot de conclusie dat eenzelfde resultaat kon worden bereikt bij het gebruik van uit blik vervaardigde bussen. Onder blik moeten we hier verstaan dun plaatstaal dat aan beide zijden is voorzien van een laagje tin om het roesten tegen te gaan. De blikken waren buigzaam en onbreekbaar en wogen minder dan de glazen potten. Dat neemt niet weg dat glazen verpakkingen zich tot de dag van vandaag hebben weten te handhaven. Aan het gebruik van de nieuwe blikconserven waren aanvankelijk nogal wat bezwaren verbonden. Ze waren tamelijk duur en het geconserveerde voedsel had vaak een nare bliksmaak. De gebruiker moest lange tijd de blikken met hamer en bei tel openslaan. Pas omstreeks 1875 kwam aan dat gedoe een einde toen de blikopener werd uitgevonden. Om de bliksmaak tegen te gaan ging men de binnenzijde van de blikken voorzien van een laag vernis. In Nederland ontstonden de eerste conservenfabrieken pas na 1830. Ze legden zich vrijwel meteen toe op het inblikken en het conserveren in flessen en potten van een groot aantal soorten levensmiddelen, waarbij men niet alleen moet denken aan groenten en fruit, maar evenzeer aan vlees, vis, zuurwaren, soep, gecondenseerde melk en melkpoeder. De fabrikanten bereikten daarMuseum Kennemerland

mee dat ze het hele jaar konden doorwer- Het bericht omschreef het bedrijf als een ken en niet afhankelijk waren van de "stoomfabriek van verduurzaamde levensseizoenaanvoer van producten van de tuin- middelen". Het begrip stoomfabriek hield in die dagen meer in dan de simpele medebouw. Nederland kende in die dagen geen eigen deling dat een stoommachine de energie blikindustrie en zelfs geen afzonderlijke voor de fabrieksapparatuur leverde. Men verpakkingsindustrie. De benodigde bus- presenteerde het ook als een waarmerk van sen moesten dus uit het buitenland komen. modern en betrouwbaar, maar vooral kwaToen bleek dat die aanvoer vaak stokte gin- litatief hoogstaand produceren. gen de conservenfabrieken de blikken zelf De heer M.J. van Hattum bracht het hoogmaken. Ze verzekerden zich daarmee van ste bod uit en werd dientengevolge eigeeen geregelde aanvoer van verpakkings- naar. Als directeur van de Beverwijksche materiaal, maar het bood ook het voordeel Conservenfabriek trad daarna op de heer dat ze het personeel dat in de regel bij het F.W. Dekker, een broer van de in de inmaken betrokken was, in rustiger tijden Beverwijkse gemeenschap bekende meaan het werk konden houden door ze in de vrouw Van Hattum-Dekker, die een aantal jaren op Scheybeeck heeft gewoond. blikmakerij te werk te stellen. Ondanks de inspanningen van de fabrikan- De leiding van het bedrijf slaagde er binten om een goed produkt op de markt te . rien niet al te lange tijd in om de brengen, wat ook steeds beter lukte, ble- Beverwijksche Conservenfabriek tot een ven de Nederlandse huisvrouwen de inge- van de belangrijkste van het land te mablikte conserven lange tijd wantrouwen. Er ken. Met een zeer breed productie-assortibleven bezwaren bestaan tegen de smaak, ment, waarvan vooral ingeblikte groenten men meende dat de beste voedingsstoffen onder de naam "Bever" en "Meisje" de aandoor het bewerkingsproces zouden ver- dacht trokken, slaagde de fabriek erin zich dwijnen en men was ook bang dat er in de gedurende een reeks van jaren een schijnfabrieken niet zindelijk met de waren werd baar onaantastbare positie te verwerven. omgesprongen. En wat misschien wel het In 1931, toen de verschijnselen van de grote zwaarst woog, de huisvrouw vond de con- wereldcrisis ook in Nederland merkbaar werden, durfde de directie het nietteminaan serven te duur. Omstreeks 1890 leek het publiek het voed- om het oude fabriekscomplex te doen slosel uit blik wat meer geaccepteerd te heb- pen en een grotere, nieuwe fabriek te laten ben. In die tijd valt het ontstaan van de optrekken. In de periode na de Tweede Wereldoorlog Beverwijksche Conservenfabriek. Voordat begin moeten we ons begeven naar bleken de vooruitzichten op een goede onthet vroegere pand Meerstraat 58, dat eer- wikkeling van het bedrijf toch minder guntijds links van de Doopsgezinde kerk stond. In dat huis, waar in de 18de eeuw de bekende azijnmaker en reder Agge Roskam Kool woonde en waar de schrijfsters Betje Wolff en Aagje Deken vaak op bezoek kwamen, vestigde WiIIem Sepp in 1885 een conservenfabriekje, dat toen al de naam Beverwijksche Conservenfabriek schijnt te hebben gedragen. Sepp verplaatste zijn activiteiten weldra naar een groter gebouw aan de Bloksteeg. De variatie in de produktie bleef ook daar beperkt. Die draaide vooral om ingelegde uitjes, komkommerschijven en augurken. Zoals toen te doen gebruikelijk was, woonde de eigenaar naast de fabriek, in het huis Breestraat 103, op de hoek van de Bloksteeg. In 1896 verscheen de aankondiging dat het fabriekscomplex en Dit is het pand waar de Beverwijksche het woonhuis van de directeur in Conservenfabriek begon in 1885 veiling zouden worden gebracht. NIEUWSBRIEF 12

Historisch Genootschap Midden-Kennemerland

2

stig te zijn dan men had gehoopt. Hierbij is zeker de geleidelijke teruggang van de tuinbouw in de streek van invloed geweest. Die werd veroorzaakt door een aantal factoren, waarvan we er slechts enkele noemen: de voortschrijdende industrialisatie en de daarmee verband houdende uitbreiding van woonwijken en wegennet, de achteruitgang van de kwaliteit van de grond door een te langdurig telen van eenzelfde gewas (aardbeien!) en tenslotte het gebrek aan goed en betaalbaar personeel door de

zuigkracht van de naburige staalindustrie en aanverwante bedrijven. Die laatste factor werkte zeker ook in het nadeel van de Beverwijkse conservennijverheid zelf. In de jaren zestig voltrokken zich bovendien landelijk grote veranderingen in de bedrijfstak. In toenemende mate drong het besef door dat schaalvergroting een noodzakelijke voorwaarde was om op de duur het hoofd boven water te houden. Een golf van samenvoegingen en opheffingen was daarvan het resultaat. Bekende onderne-

mingen, zoals Docter, Verburg, Tieleman & Dros en Blom verdwenen van het toneel. Op zijn best bleven de oude namen nog als merknaam bestaan. In 1967 sloot ook de Beverwijksche Conservenfabriek haar poorten. De concentratietrent was haar te machtig geworden. Voor insiders was de sluiting geen verrassing, maar voor het personeel kwam de klap hard aan. Gelukkig konden de meeste mensen elders weer vlot aan de slag komen. Met Hoogovens ging het goed in die jaren. Voor de stilgevallen fabriek restte slechts afbraak. Op het vrijgekomen terrein verrees in 1975 het winkelcentrum "De Beverhof' , dat naadloos paste in een andere bestemming van Beverwijk, die van industriële woongemeente. Niets herinnert ter plaatse meer aan dat zo opvallende symbool van een voorbij tijdvak, waarin Beverwijk het middelpunt was van een wijd en zijd de aandacht trekkende tuin bou wbedrijvigheid.

J. van Venetien (met dank aan de heer K. Groot)

Recente uitgaven (via de boekhandel)

In deze afdeling werden de blikken voorzien van een etiket, verpakt en gereed gemaakt voor verzending. Uit het opschrift op een van de kisten blijkt dat deze zending naar Oleh-Leh moet. Dit was een havenplaats op Noord-Sumatra in het voormalige Nederlands Oost Indië. Het ziet er allemaal zeer gezellig uit in deze oude fabriek.

U kunt onderzoek doen in de volgende registers:

Openingstijden gemeentearchief van Beverwijk

Beverwijk: van 1811 tlm 1894 geboorten en huwelijken geboorten van 1895 tlm 1896 van 1895 tlm 1921 huwelijken van 1895 tlm 1940 overlijden Wijk aan Zee en Duin: geboorten van 1817 tlm 1894 huwelijken van 1817 tlm 1923 overlijden van 1895 tlm 1936 Bovendien kunt u onderzoek doen in de oude bevolkingsregisters van beide gemeenten. De volgende registers zijn openbaar en kunt u eveneens raadplegen via microfiches: Beverwijk van 1850 tlm 1900 Wijk aan Zee en Duin van 1873 tlm 1902

Het archief van de gemeente Beverwijk is ondergebracht bij het Bureau Documentaire Informatievoorziening, President Kennedyplein 1, te Beverwijk. Voor belangstellenden is het archief op werkdagen geopend van maandag t.m. vrijdag tijdens kantooruren van 9.00 tot 16.00 uur. U kunt de documenten uit het oud-archief kosteloos inzien en eventueel (tegen een kleine vergoeding) kopieën maken van deze oude documenten. Het oudste archiefgedeelte kunt u inzien via microfiches; hiervoor is een zogenaamde reader en een reader-printer aanwezig., zodat van de op microfiches vastgelegde documenten eveneens afdrukken gemaakt kunnen worden.

Persoonsgegevens die vallen na de hiervoor genoemde jaartallen zijn nog niet openbaar. Hiervoor dient u zich te wenden tot de afdeling Burgerzaken van deze gemeente.

Ook de genealogen onder u kunnen bij het gemeentearchief terecht. De microfiches van de oude registers van de burgelijke stand van Beverwijk en Wijk aan Zee en Duin zijn sedert enige tijd te raadplegen bij het Bureau Documentaire Informatievoorziening. Voor vragen over zeer oude persoonsgegevens hoeft u zich niet meer te wenden tot de afdeling Burgerzaken. U kunt nu zelf onderzoek doen in het gemeentearchief. Museum Kennemerland

NIEUWSBRIEF 12

"Vuist aan Zee". Het verhaal van een dorp dat al 21 jaar aan de dans van de planologen weet te ontspringen. ISBN 90-803410-2-9. Verkrijgbaar bij de Beverwijkse Boekhandel à f 15,00 "Bewoners van het dorp". Wetenswaardigheden over Wijk aan Zee door Han van de Linden. ISBN 90-803964-1-9. Verkrijgbaar bij de Beverwijkse Boekhandel à f 22,50

Naast de hiervoor genoemde archiefonderdelen, beschikt de gemeente Beverwijk over een uitgebreide collectie foto's en ander documentatiemateriaal. Ook deze documentatiebronnen kunt u kosteloos raadplegen.

Historisch Genootschap Midden-Kennemerland

3

VOC-trip te Amsterdam met de vrijwilligers van Museum Kennemerland. Op 25 oktober j.l. zijn we met 13 vrijwilligers gezellig naar Amsterdam geweest. Vanwege ziekte en zeer moesten een paar mensen helaas op het laatste moment afzeggen; daardoor was de ploeg wat kleiner dan voorgaande jaren. Na aankomst te Amsterdam-Noord zijn we het "IJ" overgestoken om via het oude bruisende een-

trum van Amsterdam naar het restaurant "David en Goliath" ie wandelen. Na de koffie en gebak namen we een kijkje in het Amsterdams Historisch Museum, afdeling VOc. Vooral de maquette van het werkverblijf op Oostenburg gaf een goede indruk van de omvang van de VOC in Amsterdam. De schilderijen, het model van een scheepskameel, etc. waren de moeite waard om te bekijken. Hierna begaven we ons naar het inmiddels vertrouwde restaurant "Haesje Claes" voor de lunch, die weer uitstekend verzorgd was. Na de wandeling naar het Nederlands Scheepvaart Museum werd een bezoek gebracht aan de replica van het VOC-schip de "Amsterdam". Hier konden we o.a. de begrafenis bijwonen van een zeeman die overboord werd gezet met

Manifestaties Het Historisch Genootschap en het Museum hebben zich de laatste maanden op diverse plaatsen gemanifesteerd, zoals op 21 september in Westerhout, op 27 september op de Historische Markt te Alkmaar en een week later, op de dag van de Ouderen in Akerendam. Vooral de eerstgenoemde was zeer succesvol en leverde ons ruim 20 nieuwe leden op. Hieraan hebben we ook ons 500e lid te danken. Doordat voorzien wordt dat dit toch meer zal plaatsvinden, doen wij een oproep aan de leden om zich beschikbaar te stellen voor een dagdeel bij deze manifestaties. Gaarne opgave bij IJs Luttik, telefoon 0251227123. Museum Kennemerland

èen één twee drie in Godsnaam. Na de geschutsexercitie - de kruitlucht zit nog in mijn neus - kregen we nog uitvoerig uitleg van de sextant en diverse scheepstermen door de kapitein. Na een verfrissing hadden we nog een uurtje over om in het museum rond te lopen. Ook hier waren vooral schilderijen en landkaarten te bewonderen.

Waar de VOC al niet gezeten heeft. De VOC-stadswandeling gaan we individueel nog eens over doen, was het oordeel van velen. Vooral ook dankbaar, dat het pas begon te regenen toen we weer in de auto zaten, kunnen we terugkijken op een bijzonder leerzame en gezellige dag. Suggesties voor volgend jaar zijn zeer welkom.

Bijeenkomsten werkgroepen van het Historisch Genootschap Midden-Kennemerland Data: maandag

maandag* maandag maandag

5 januari 2 februari 2 maart 6 april

1998 1998 1998 1998

* speciale genealogie avond De avonden zijn voor iedereen (dus ook belangstellenden) vrij toegankelijk, en vinden plaats in het Museum aan het Westerhoutplein 1 te Beverwijk. De bijeenkomsten beginnen om 19.30 uur. Graag tot ziens. NIEUWSBRIEF 12

Contributie 1998 Bijgesloten ontvangt u de acceptgirokaart voor de contributie voor 1998. Wij kunnen de contributie op f 15,00 handhaven (maar meer mag), doordat we het ledental van 500 zijn gepasseerd. Wel is het zo dat de administratie bij meer leden ook toeneemt. Daarom verzoeken we u om voor 1 april te betalen. Als u na 1 april betaalt zullen we u f 2,50 administratiekosten in rekening moeten brengen. Als u buiten de IJmond woont vragen we u om f 5,00 extra voor de portokosten over te maken, tenzij u een postadres heeft in de IJmond. Als u allen meewerkt kan de contributie laag blijven. De penningmeester is u erg dankbaar voor uw medewerking.

Bij deze nieuwsbrief treft u een "Kwartierstaat" aan. U kunt hiermede een begin maken van uw stamboom. U begint in het onderste vakje, nr.1. In dit vakje zet u uw naam. In het vakje links daarboven, nr.2, zet u de naam van uw vader; in vakje nr.3, rechts boven u, de naam van uw moeder. Boven elk vakje komt dus links de naam van de vader en rechts de naam van de moeder etc. Om uw familiegegevens kompleet te maken, neemt u voor elk persoon een blad met zijn eigen nummer. Hierop kunt u alle gegevens vermelden die u gevonden heeft, zoals: naam, voornaam, geboorte- en of doopplaats en datum, beroep, huwelijksdatum - plaats en met wie, overlijdensdaturn en plaats etc. Denk erom dat alle gegevens betrouwbaar moeten zijn, dus ga uit van officiële documenten. Maak zoveel mogelijk fotokopieën uit trouwboekje akten etc. Verzamel zoveel mogelijk gegevens en documenten van elke persoon zoals: bidprentjes, geboortekaartjes, foto's, krantenartikelen etc. Vermeldt altijd de bron waaruit u uw gegevens heeft overgenomen. Neem ook altijd zoveel mogelijk gegevens over, dus ook bijv. de getuigen, aktenummer etc. Als u dit niet doet, krijgt u later spijt! Niet alle gegevens zijn openbaar. U moet rekenen dat gegevens jonger dan ± 50 jaar nog niet in de archieven te achterhalen zijn, dit i.v.m. privacy. Hiervoor zijn bijna alle gegevens via de archieven nog te achterhalen. Vind u het leuk en hebt u vragen om verder te kunnen komen, kom dan op maandagavond 2 februari 1998 om 20.00 uur in het museum Kennemerland, dan zijn daar deskundigen aanwezig. Veel succes!

Historisch Genootschap Midden-Kennemerland

4

18119

16/17 Betover-

20/21

22/23

24/25

26/27

28/29

30/31

12

13

14

15

Grootouders

~ 8

9

10

cz;rJ

11

Over-

Grootouders

.

..

5

4

6

7

Grootouders

2 Ouders (vader)

3 Ouders (moeder)

1 Kwartierdrager KWARTIERSTAAT

Museum Kennemerland

NIEUWSBRIEF 12

Historisch Genootschap Midden-Kennemerland

Museum Kennemerland

NIEUWSBRIEF 12

Historisch Genootschap Midden-Kennemerland

Kleuren-reproduktie Oudste kaart van Beverwijk

Nieuwe leden Nieuwe leden zijn altijd welkom en kunnen het contributiebedrag van minimaal f 15,00 overschrijven op postrekening nr. 224943 t.n. v. Historisch Genootschap Midden-Kennemerland te Beverwijk onder vermelding : Nieuw lid. We zullen U dan z.s.m. de nieuwsbrieven enlofledenbulletin van dit jaar doen toekomen.

Openingstijden Museum Kennemerland Op veler verzoek heeft het Historisch Genootschap weer een beperkte bestelling gedaan van de kaart van J acob van Deventer. De prachtige kleuren-reproduktie bevat de plattegronden van de steden Beverwijk en Alkmaar (±1560), De afmeting is 70 x 50 cm, een ideale maat om in te lijsten. De kaart wordt begeleid door een historische beschrijving en een legenda van de belangrijkste gebouwen en objecten op de kaart. De kaart, in koker, afgehaald in

het museum of bezorgd in Beverwijk of Heemskerk, kost nu f 22,50 (normaal f 29,50). Bestellingen door storting op postrekeningnr. 224943 t.n.v. Historisch Genootschap Midden-Kennemerland te Beverwijk. Wilt U de kaart echter als kado voor de Feestdagen aanschaffen, neemt u dan even telefonisch kontakt op met IJs Luttik (telefoon 0251 227123). De kaart kan dan tegen contante betaling bij hem of bij het museum worden afgehaald.

Boekenverkoop Matses en Aardbeien en Ledenbulletin 21 Bij de onthulling van het Joods-monument is tevens verschenen het boekje over de Joodse geschiedenis van Beverwijk: "Matses en aardbeien" geschreven door onze secretaris Jan van der Linden. We hebben nog enkele exemplaren beschikbaar voor f 15,00 (voor verzending + f 3,20 portokosten).

Bestellingen door storting op postrekeningnr. 224943 t.n.v. Historisch Genootschap Midden-Kennemerland te Beverwijk. S.v.p duidelijk aangeven wat wordt bedoeld.

Ook het Ledenbulletin nr. 21 met als artikelen: - In en om de Breesaap Hondenbelasting - beschrijving Beverwijks vaandel de kaart van Egmond door de Beverwijkse kaartentekenaar Johannes Rollerus. is nog los verkrijgbaar voor f 15,00 (voor verzending + f 3,20 portokosten).

Cursus historisch onderzoek Het Historisch Genootschap MiddenKennemerland en de Historische Kring Heemskerk hebben besloten een cursus historisch onderzoek te organiseren op 6 donderdagavonden (om de 14 dagen) te Heemskerk. Elke bijeenkomst, o.l.v. de cursusleidster Mw. Misset (uit Sloten-Amsterdam) heeft een theoretisch en praktisch gedeelte. Zij begeleidt de cursist met zijnIhaar onderzoek en maakt de stof interessant door de cursisten te betrekken bij de inhoud van de lessen. De handleiding voor historisch onderzoek in Noord-Holland (1997) is daarbij een belangrijk hulpmiddel bij het opzetten en uitvoeren van een historisch onderzoek door vrijetijdshistorici en anderen. lokatie:

tijdstip: aanvang: duur: kosten: handleiding:

Secretariaatsadres Historisch Genootschap Midden-Kennemerland J. van der Linden,

Kerklaan I (muziekschool) Heemskerk do. 19.30-21.30 uur 8 of 15 januari 1998 6 lessen ± f60,00 f 19,90 + verzendk.

Aanmelding voor 1januari 1998 bij de secretaris: J. v.d. Linden, Melklaan 13, 1951 XL Velsen-Noord. Toewijzing vindt plaats op volgorde van binnenkomst!

Melklaan 13, 1951 XL Velsen-Noord. Telefoon: 0251-227235 Museum Kennemerland

t/m begin april 1998 zondags van 14.00 - 16.30 uur

NIEUWSBRIEF 12

Historisch Genootschap Midden-Kennemerland

7

Eind 1794 gloorde er hoop op een spoedig einde van de inkwartiering der Pruisische militairen, die zich, ook in Beverwijk te buiten gingen aan grof wangedrag. Begin januari 1795 ging het nieuws als een lopend vuurtje rond, dat de Fransen in aantocht waren, waarop veel vluchtelingen, Engelsen en emigrés probeerden het land te verlaten via de bevroren Zuiderzee. Deze laatsten waren in de begintijd van de Franse Revolutie hun land ontvlucht en hadden in

Vrijheidsboom in Amsterdam Nederland onderdak gevonden. Een deel ervan was vrijwillig toegetreden tot het leger van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Die lui wilden wel vluchten! Na het bekend worden van de vlucht van Willem V naar Engeland op 18 januari waren er veel troepenbewegingen via Holland op zijn Smalst waar te nemen. Zo passeerden b.v. 200 mariniers van 's lands oorlogsschepen met bestemming ZuidHolland twéé maal de stede Beverwijk: Zij hadden op de heenreis vanuit Texel om onderdak verzocht. Bij Hillegom aangekomen hoorden zij van de opmars der Franse troepen waarna zij besloten onmiddellijk terug te keren, om via den Helder een goed heenkomen te zoeken ! Intussen had te Parijs de Nationale Conventie op 20 januari verklaard, dat de bevrijde Bataven, zoals de Nederlanders zich inmiddels noemden, het recht hadden hun bestuur in te richten, zoals zij dat zèlf wilden. Met een vrije Bataafse Republiek zou vrede worden gesloten. Overal barstte nu de "Bataafse Revolutie" los! Het leuke is, dat ieder dorp zijn eigen revolutie maakte, omdat richtlijnen van boven ontbraken. De oude machthebbers Museum Kennemerland

hadden geen macht meer en een nieuw gezag moest in de regel nog gevestigd worden. Revoluties verlopen doorgaans buitengewoon chaotisch! Men moest dus zelf vorm aan de ommekeer geven. Vaak zien we dat overtuigde Patriotten een "comité revolutionaire" vormden om de eigenlijke revolutie te organiseren. De eerste daad van een dergelijk comité was natuurlijk het naar huis sturen van het oude dorpsbestuur. Verder werden overal als symbool van de nieuwe tijd van "Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap" vrijheidsbomen geplant. Het comité organiseerde ook de verkiezingen van een nieuw dorpsbestuur of municipaliteit.

•

4 functionarissen van Algemene Zeker-

heid, te vergelijken met de vroegere burgemeesters: Franciscus Stumphius, Bartel van Noordt, Pieter van der Velden en Jan van Blarkom als secretaris. • 7 personen tot Justitie-ambtenaren: G. van der Jaght, H.Noordman, S.Rentingk, Chr.Stumphius, A. van Coevenhove, J. de la Chambre en S. de Wolf. G. van der Jaght bekleedt de functie van de vroegere schout en S. de Wolf die van secretaris van Civile Zaken. • 3 personen, die belast werden met de regeling van de inkwartiering van militairen: G. van Rhijn, Antonij Reniertse, en Jan Sluis . ...."Aldus gedaan den Vijf en twintigste Januarij 1795, het eerste jaar van de Bataafse Vrijheid, was getekend in kennisse van mij: Revolutionair Secretaris,Gerrit van der Jaght, notaris. " . Een en ander werd gepubliceerd aan de bevolking na voorafgaand klokgeklep...... Zeer uitgebreid kregen de burgers informatie over wie gekozen waren en wanneer zij zitting hadden en de laatste zin van die publicatie luidt: "Ziet daar Burgers de beginselen van Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap, ons door onze broeders, de vrije Fransen aangebracht......." Slechts zeven van de oude leden keerden

Halfjanuari kwam een detachement Franse troepen in Beverwijk aan, dat (alweer) ingekwartierd moest worden. Op 22 januari vergaderde het stadsbestuur en werd er besloten tot ontvangst van de brigade-officier Generaal J.W. de Winter. Deze was als voormalig Patriot naar Frankrijk gevlucht. In een archiefstuk lezen we .".....dat wij ruim 100 man Franssche Huzaare en 500 soldaten op brood, kaas en bier zullen onthalen en verdere officieren en Corps in het Heerelogement eenige verversingen zullen presenteren en de paarden hooy en haver te laten geven. Zulks voor stedes reekening..."! Dat moet een feest geweest zijn op de Breestraat! Zoals overal, zal ook in Beverwijk een vrijheidsboom geplaatst zijn. Er werd gehost door de Wijkers en de Fransen dansten hun carmag',/;'J7l.b ;{iaa noles, nadat de patriot Jan van Blarkom generaal de Winter in het Frans(!) welkom had geheten. Maar het leven ging door

...---------------------------r

~

1

-

Op 24 januari kwam het oude stadsbestuur nog één keer bij elkaar om....."alle burgermansH M . l der Muni li . d S d B 'ik et emonaa er untctpa ueu er te e everwij personen boven de achttien jaaren op te roepen ten 12 uuren bij- terug in de nieuwe municipalitieit. een te komen in de Gereformeerde of Zeer belangrijk was, dat hierbij het geloof Groote Kerk om een andere Regeering te niet meer telde. Voorheen was n.l. het lidkiezen ...." Dit verliep niet geheel vlekke- maatschap der gereformeerde kerk -tot loos en men besloot tot een nieuwe verga1795 min of meer staatskerk- voorwaarde dering op Zondag 25 januari. om in aanmerking te komen voor een zeDe resultaten van deze eerste vrije verkietel in het dorps- of stadsbestuur. Hiermee zingen worden beschreven in het Notulen- werd nu definitief gebroken. Aangezien in boek, waarvan de titel nu luidt: Het Beverwijk en Wijk aan Zee nogal veel Memoriaal der Municipaliteit der Stede Katholieken en Doopsgezinden woonden, Beverwijk. zal dit waarschijnlijk veel politieke gevelVijf kiesmannen moesten eerst veertien gen hebben gehad! bestuurders kiezen en na het afleggen van de Eed werden de volgende posten bekleed: In mei 1795 werd het Verdrag van den Haag NIEUWSBRIEF 12 Historisch Genootschap Midden-Kennemerland

8

gesloten. Voor alle broederlijke hulp vanuit Frankrijk werd o.a.het volgende overeengekomen: 1. Frankrijk erkent de onafhankelijkheid van de Republiek 2. In ruil daarvoor wordt 100 millioen gulden betaald en 3. De Republiek moet een Frans leger van 25.000 man onderhouden. 4. Er wordt een aanvallend en verdedigend verbond met Frankrijk gesloten. Het voornaamste gevolg hiervan was, dat we meegesleept werden in alle Franse oorlogen en we dus voortdurend in strijd waren met Engeland, dat onze handel totaal ruïneerde en al onze koloniën probeerde te bezetten .Vooral voor dorpen die afhankelijk waren van scheepvaart en visserij en daarmee verbonden bedrijvigheid, was dit rampzalig. In Beverwijk kreeg de nieuwe municipaliteit het druk: In januari en februari moesten er lijsten worden gemaakt van alle aanwezige voorraden van hooi, stro, granen, slachtvee en paard en wagens om de Franse en Bataafse troepen te kunnen voorzien. Ook de verplichting tot en de kosten van de inkwartieringen werden precies omschreven. Op 2 februari 1795 lezen wij b.v. dat de municipaliteit opdracht geeft ' ..... tot het maken van kribben en het aankopen van 87 matrassen en peluwen(kussens), benevens 174 dekens en lakens, bestemd voor de Waag , het Gemeentehuis, een leegstaande buitenplaats en de schuur van Abraham Davids in de Peperstraat 1 en 2" ..... Er moeten nu snel 150 lakens gemaakt worden en op 5 januari biedt een aantal winkeliers aan deze te leveren à 39 stuivers per stuk. Er wordt snel beslist, anders blijven de huzaren ingekwartierd bij de burgers! Die burgers was dus vrijheid, gelijkheid en broederschap beloofd, maar in plaats daarvan kregen ze haveloze Franse soldaten op hun dak geschoven, die gekleed en gevoed moesten worden! Ook een oud kinderliedje verwijst hiernaar: Hup Marjanneke, stroop in 't kanneke, laat de poppetjes dansen! Gist'ren was er de Pruis (Prins) in 't land en nu die kale Fransen! Om te bewijzen, dat de één gelijk was aan de ander en dat ook tot uiting moest komen in de wijze waarop men elkaar begroette. was er een nieuw decreet uitgevaardigd, dat aldus luidde:" De aanspreektitel voor een ieder, ongeacht in welk ambt, luidt "Burger."

~~oob-Zettil1g in he ~tebe ~ebrrht!lli. Dcn 25 April, 1796.

fïoggmfJ,?Ocb / mrrnt 6 !Ij geIb lOlt. - p. (CatmmlJ~Dob bon 2rruwft (tarm / \urent 3 mDdb a 1'1. 4 Il' (:ar\urtlÓèoob bill11Jalf2tclife en fialfJfloDlfr(tatm/blrcnt 3 mnclb 911". BI p. ~!ln 1ruc!Jtln ~lltbJrnó2aab bim pDalfe ~atm/ mregt 2 !Ij 26loot/ncIb lolt. 4 p. mfttdJJDo!l~·~;allcn / \urcgt 1 m16laot/nrIb611u!lbnjt. xyn xtan~lJ;oob / bmpt 1 !Ij 8loot/Gelb 5 jlu~'ort~. i)r A)t~n iDltttIlJoob/ \urt'l1t 1 m-(aot/gtlb4ftU!,\lcr~. ~e ..êrpD ~[~tr[llngCllb;aab / \uunt 30loat/lJdb 311uybrr9. ~llr meereer en mlnbcr gtbttltrn tlllae sbbrnant. Tc Haarlem. gedrukt

by JOH. ENSCHEDE CD ZOONZN.

St:ldl·Drukkers.

Voorbeeld van een publicatie van de "broodzetting" van 25 april 1796. de "broodzetting"uitgegeven, waarop de vastgestelde maximum prijzen vermeld worden. In ons voorbeeld van 25 april 1796 kost een roggebrood van 6 pond 10 stuivers; een luchtig tarwebrood van Poolse tarwe van 2 pond en 26 lood kost 10 stuivers en 4 penningen! ( een pond = ca. 490 gram, een lood =ca. 15 gram). Op 1 maart 1796 kwam een gekozen Nationale Vergadering bijeen om een nieuwe grondwet op te stellen. In augustus nam men als eerste belangrijke besluit de Scheiding van Kerk en Staat aan, waarbij de privileges van de Gereformeerden onder druk kwamen te staan. Hierbij moesten n.l. alle kerkelijke goederen, zoals kerken, pastorieën en kloosters weer aan de vroegere eigenaren teruggegeven worden. Dat dit niet zonder slag of stoot ging, spreekt vanzelf! Jarenlange ruzies tussen enerzijds de gereformeerde gemeenten en anderzijds de municipaliteit en de overige kerkgenootschappen waren vaak het gevolg. Het zou nog tot mei 1798 duren voordat de nieuwe grondwet (via een staatsgreep) voor het gehele land van kracht werd. Om de oude bindingen te breken werden toen de provincies naar Frans voorbeeld vervangen door geheel nieuwe "departementen", vaak genoemd naar rivieren. De nieuwe indelingen hadden heel andere grenzen dan de vroegere provincies. Zo vielen wij b.v. onder het Departementaal Bestuur van Texel.

buiten de muren van de kerken en het luiden van klokken tot aankondiging van dezen ...... ". De proclamatie moet worden vuurgelezen aan de predikanten van de Gereformeerde en Lutherse gemeente en de Pastoor der Roomsche kerk. Ook de klokkenluider en de doodgraver wordt meegedeeld ......"dat vanaf nu voortaan des Sondaags geene klokken meer moeten geluyd worden tot aankondiging van de Godsdienst-eeffening...." . Uit deze tijd stamt ook een kort bericht. waaruit blijkt, dat de vroegere schout en secretaris van Wijk aan Duin Gerard van Rhijn is overleden, volgens de archieven een belangrijk en achtenswaardig burger voornamelijk uit de tijd vóór de Bataafse Republiek. Voor de bewaking aan de kust was de divisie seinposten ingesteld. Deze stond onder leiding van het Departement Militair van het Provinciaal Comité van Holland. Deze seinposten stonden langs de gehele Hollandse kust. Later reikten dezen tot aan Parijs. Zo waren er ook in Wijk aan Zee seinposten geplaatst: één post bij de Relweg en een tweede ter hoogte van de huidige pieren. Bij zo'n seinpost stond een wachthuisje met twee kribben en een zitbank. Tevens bevond zich er een kanon om bij onraad af te schieten. Een baantje als seinwachter was een begeerd ambt met een vast inkomen. Er was b.v. een premie beschikbaar gesteld van f 50,- voor degene die als eerste melding maakte van een Engelse vloot, die zou kunnen landen op de Nederlandse kust!

Ook in het jaar 1796 moeten veel zaken Uit onze archieven lezen wij, dat op 25 augustus 1796 de Scheiding van Kerk en geregeld worden. Opdat de burgers niet de dupe zullen wor- Staat per proclamatie vastgesteld wordt, De verslaggeving van de municipaliteit uit den van de schaarste, probeert de overheid opdat... ..."er geen heersende Kerk in Ne- de jaren 1797 en 1798 is vrijwel onleesde prijzen in de hand te houden. Zo wordt derland geduld wordt. Afgeschaft zal wor- baar geworden, zodat we hierover niet veel b.v. regelmatig een publicatie betreffende den het houden van godsdienstoefeningen vervolg pagina 10 Museum Kennemerland NIEUWSBRIEF 12 Historisch Genootschap Midden-Kennemerland

9

In twee opzichten een Joods monument Het werd- ondanks herhaaldelijk uitsteltoch een indrukwekkende gebeurtenis die middag, de 4de november: het college van burgemeester en wethouders en bestuur en directie van de Stichting Samenwerkingsverband Praktijkopleiding Bouw (SSPB) lieten met een enorme bouwkraan en geholpen door 4 jongelui van deze praktijkopleiding een herdenkingsmonument plaatsen ter nage-

dachtenis van de Joodse gemeenschap, die Beverwijk ooit rijk was. De plaats van het monument aan de Breestraat, is ter hoogte van de ingang van de Beverhof; precies op de plek waar tot 1946 een synagoge heeft gestaan. Onder de genodigden en belangstellenden voor de plaatsing van het monument waren rabbijn 1. Jacobs en andere hoogwaardigheidsbekleders van het interprovinciaal opperrabbinaat aanwezig. En waar de burgemeester mevrouw Berndsen in haar openingsspeech aan-

Museum Kennemerland

roerde, dat het monument ook als een leerproject voor jonge mensen gezien mocht worden, legde rabbijn Jacobs er juist sterk de nadruk op, dat het monument niet ter educatie mocht dienen. We zouden er dan een les uit kunnen trekken, een positieve of een negatieve, maar een les die zin heeft, doel heeft. Echter de moord op de joden was de grootste waanzin: volkomen zinloos, redenloos en doelloos! Daarom is dit monument "niet om van te Ieren, maar om te gedenken." Hierna zong en sprak de rabbijn een typisch Joods gebed, daar midden op de Breestraat naast de nieuwe gedenkzuil: niet iets om gauw te vergeten ... Tijdens de ontvangst was reeds aan mevrouw Berndsen het nieuwste boek van onze secretaris de heer J. V.d. Linden met de toepasselijke titel "Matses met aardbeien" overhandigd. Met zijn beschrijving van de geschiedenis van het Jodendom in Beverwijk vanaf de achttiende eeuw, toen de eerste joden zich hier vestigden tot aan de tragische tijd, waarin bleek dat de meesten de gruwelen van de kampen niet overleefd hadden, geeft hij ons ruim voldoende stof tot nadenken. Herinneren en alweer: nooit meer vergeten. Want ondanks dat de titel "Matses met aardbeien" het volkomen natuurlijke opgaan van Joodse burgers in de Beverwijkse samenleving suggereert, kon dat feit hen kennelijk niet behoeden voor vervolging, mede geleid en uitgevoerd door Beverwijkse gezaghebbers en ambtenaren. Door het hele boek heen staan foto's, die het Joodse leven in Beverwijk afbeeldden. De foto's achterin het boek zijn recente getuigen van de laatste resten van integratie van het Beverwijkse Jodendom: Joodse grafstenen, beschreven met hun oorspronkelijke grafschriften, bijeen op de Beverwijkse begraafplaats Duinrust. De foto 's bij dit artikel zijn van L. TilLmans

NIEUWSBRIEF 12

In memoriam t Op 11 oktober j.l. is een oud lid van het Historisch Genootschap Mevrouw N. Tegel, voor ingewijden "Nel", op 81 jarige leeftijd overleden. Zij was bijna vijftig jaar lid, een trouw bezoekster van onze vergaderingen en een vraagbaak voor iedereen. Zij was goed op de hoogte van vele details betreffende de historie van Beverwijk. Wij bewaren aan haar veel goede herinneringen.

vervoLg van pagina 9

Herdenking in Noord-Holland 1799-1999 weten. Tóch vinden we op 27 maart 1798 nog een opmerkelijk bericht. Hierin worden nieuwe instructies bekend gemaakt aan de z.g. Nachtwacht of Ratel wacht. Artikel 6 luidt bijvoorbeeld:" Indien het water aan de Meerstraat tot zulk een hoogte kwam te rijsen, dat zij vreesden dat hetzelve aldaar in den huysen zouden komen, zullen zij de bewoners opkloppen...." ( Bij noordelijke wind kwamen, door het opgestuwde water van de Zuiderzee, via het IJ, ook de kaden van de Meerstraat en de Breestraat blank te staan. De meeste huizen hadden dan ook hoge stoepenl) Zo roept ook een klein documentje in de archieven enige vragen op: Waarom moesten in augustus 1799 alle huizen op kosten van de gemeente van een nummer worden voorzien? Had dat misschien te maken met inkwartiering? Was het soms een opdracht van een legercommandant, zodat zijn manschappen gemakkelijker het hun toegewezen, gebiljetteerde onderkomen konden vinden? In elk geval dient de meesterschilder Jan de Roode bij het gemeentebestuur een nota in voor het schilderen van nummers op 350 huizen!! Hij had het werk aangenomen voor de Somma van 12 guldens. Het definitieve antwoord was helaas niet te vinden ........ Wat hadden onze voorouders toch veel te verduren in die tijd van vrijheid en broederschap en hoe leeg raakte de kas van de Stede Beverwijk..... Zo besluit op 20 mei 1799 de Beverwijkse municipaliteit... ..." aan de Heer Rendorp te verzoeken om te bemiddelen bij, de groote financiële druk, die veroorzaakt wordt door de vele inkwartieringen hier ter stede ...". Die inkwartieringen duren dan, met wellicht korte onderbrekingen, eigenlijk al 12 lange jaren! En het zou nog erger worden, want de invasie van het Brits-Russische leger stond voor de deur. De Engelse vloot maakte zich op om te vertrekken !

A. Bart -de Jong WJ.Meijer. Historisch Genootschap Midden-Kennemerland

10