Als de Bach van gisteren

www.rusko.nl

Als de Bach van gisteren... Nieuwsbrief van de Reunisten Vereniging van het Utrechts

R-USKO [email protected] Noolseweg 21, 1261 EA Blaricum

In deze aflevering vindt u: ! ! ! ! ! ! ! !

Het V-RUSKO [2] Tournette 2009 [4] Wim Wijting [4] Europa Cantat [5] jr-USKO [6] van de zoorzitter [11] Bach’s Litui [12] Nieuws van nu [14]

Over

de

Studenten Koor en Orkest. 20e Editie, 16 oktober 2008

Van 1959 tot 1984 was Jaap Hillen dirigent van het Utrechts Studenten In memoriam Koor en Orkest (USKO). In die vijfentwintig jaar zijn steeds weer nieuwe generaties studenten hem dankbaar geweest voor de inspirerende wijze waarop hij hen de weg wees in de wereld van de muziek, speciaal die van Bach. Ook in de jaren daarna bleef hij, o.a. via de bijeenkomsten van onze reunistenvereniging, een sterke band houden met zijn Jaap Hillen “uskieten”, van wie hij sommigen al 2 december 1923 - 27 juni 2008 bijna een halve eeuw kende. Op 23 augustus j.l. stond er weer zo’n feestelijke en muzikale reunie op het programma. Hij is daar helaas alleen nog in onze gedachten bij geweest.Het USKO en R-USKO verliezen in hem een groot musicus en een betrokken mens.

volle

breedte

van

Het is voor het R-USKO een vreemde zomer geweest. We verloren Jaap Hillen, iemand die het USKO nog geboren had zien worden, en die in staat was om geheel eigenhandig de band met het allervroegste verleden méér dan levend te houden. Zo iemand krijgen we nooit meer terug. Tegelijk gebeurde er deze zomer ook iets heel nieuws: De twintigers - die toch altijd een zeldzaam verschijnsel waren binnen het R-USKO - meldden zich massaal aan en organiseerden hun eigen “JR-USKO” weekend, kort na de veteranenreuni van het V-RUSKO. Dus toch generatie-segregatie? Een beetje wel. Maar was dat ook erg? Was het op de veteranendag eigenlijk niet fijn dat alle aanwezigen Jaap Hillen nog zelf hadden meegemaakt? En hoeveel zestigers zouden het op het jongeleden-weekend

van groen...

JR-USKO sept. 2008 pag. 6

Tegelijk met deze reguliere Nieuwsbrief wordt daarom ook een uitgebreide extra editie van “Als de Bach van gisteren” verspreid, die geheel gewijd is aan Jaap Hillen. Daarin vindt u o.a. verslagen van de herdenkingsbijeenkomst en uitvaart op 3 en 4 juli, verhalen over Jaap als USKO en R-USKO dirigent, interviews, foto’s, etc. Maar vooral staan er talloze mooie, ontroerende en soms heel persoonlijke herinneringen in, getuigenissen die een kleurrijk en levensecht beeld oproepen van onze nooit te vergeten Jaap (c.q. “meneer”) Hillen. [F.A.]

het

R-USKO

VR-USKO 2008 pag. 2

R-USKO tournette 2009 naar Aken pag. 4

...tot grijs, Van 21 t/m 24 mei 2009: De Tournette o.l.v Yvette We gaan naar Aken, zingen Mozart, en iedereen mag mee!

...en alles daartussen! Redactie: Frans Alkemade Tom Ruigrok [email protected] Ook: Jacob van Ruisdaelstr. 81, 3583 CC Utrecht

Oplage: ca. 550

Om vast in de agenda te zetten: [1] zaterdag 6 december in de Prinsekerk te Rotterdam, en zaterdag 13 december in de Janskerk te Utrecht. USKO-concerten: Britten: Nicolas Cantata, Respighi: Lauda per la Nativita del Signore, Martinu : Sinfonietta "La Jolla" o.l.v Gilles Michels [2] 21-24 mei (Hemelvaart) 2009: Tournette (pag 4) [5] 17-26 Juli 2009: Europa Cantat (zie pag. 5)

1

eigenlijk echt gewaardeerd hebben als ze - net als de jeugdige ruskietjes - midden in de nacht bij wijze van grapje door een joelende meute uit hun stapelbedjes waren gekieperd? (Dit is het z.g. keren). Ach, hoe dan ook: Er blijft meer dan genoeg over voor de volle breedte van het R-USKO: Op tournette 2009 mogen we weer gewoon alle 500 mee! [F.A.]

Een reüni met een afscheid Derde V-RUSKO dag vol herinneringen aan Jaap Hillen VRUSKO-REUNIE 23 AUGUSTUS 2008 in De Bergse Bossen te Driebergen

Toen wij half juni de muziek van het Magnificat van Vivaldi opgestuurd kregen, stond in de begeleidende brief dat Jaap Hillen er op rekende dat wij onze partijen goed zouden oefenen. Het leek me geen echt gemakkelijke muziek en ik nam me voor na onze vakantie direct te gaan studeren, want ook bij de vorige reünies bleek Jaap nog altijd een strenge meester te zijn voor wie je graag je best doet. Edzard en ik hadden net gehoord dat Jaap ziek was, maar terug van vakantie werden we toch opgeschrikt door het bericht van Jaaps overlijden. Juist nu was het goed dat de VRUSKO-dag op 23 augustus doorgang vond. Het werd een indrukwekkende dag in majeur, vol vrolijke en ontroerende momenten. Allereerst mogen we de voorbereidingsgroep: Eric Schuurman, Pieto van der Schee, Carolien Magnus en Liesbeth Mooij-Kemp en de dirigent Wouter van Haaften dankbaar zijn dat zij de dag door hebben laten gaan, wat hun ongetwijfeld veel extra werk heeft bezorgd. Vanzelfsprekend stond de dag in het teken van de nagedachtenis aan Jaap Hillen. Tegelijkertijd was het weer als vanouds: een vrolijke, gezellige bij-praatdag. Het was veelzeggend dat het eerste aantal deelnemers van 80 opliep tot bijna 100, inclusief toehoorders, die ook deelgenoot

Wouter in actie.

De tenorensectie tijdens de repetitie van het Magnificat van Vivaldi.

wilden zijn van onze laatste gezamenlijke bijeenkomst, door Jaap Hillen voorbereid. Deze derde VRUSKO-dag voor de generaties tot plm.1968 verliep volgens het beproefde patroon: er was tijd voor herinneringen, voor bijpraten en ook kennismaken, tijd voor samen repeteren en musiceren en dat alles in een aangename locatie in de Driebergse bossen. Bij de ochtendrepetities zat de vaart er direct in. Ik heb genoten van het samen zingen o.l.v. Ingrid Wage en later o.l.v. Marijke Muuse, onze solisten in Vivaldi. Wouter van Haaften was meer dan “assistent”. Op vakkundige en zeer gedecideerde wijze leidde hij de orkestrepetitie, vertelde Edzard mij. Bij het gezamenlijke oefenen en optreden was ook het koor getuige van zijn praktische en charmante werkwijze. Het z.g. “Concert” begon met het Capricietto für 4 Pauken und Streichorchester van Ottmar Gerster uit 1932, dat in 1965 op het Diesconcert is uitgevoerd. Ook nu was de solist Tom Ruigrok, die ons eerst een toelichting op het stuk gaf. Dirk de Boer had zich voor deze reünistendag ingespannen en een arrangement van Gersters stuk gemaakt,

2

Ingrid Wage (sopraan), links, en Marijke Muuse (alt), die de solisten waren in het Magnificat van Vivaldi.

Annego Hogebrink voert het woord tijdens de herdenking van Jaap.

opdat ook blazers mee konden spelen. Omdat ik de opname uit 1965 dankzij de nieuwe cd al eerder gehoord had, kon ik de toegevoegde waarde door dit arrangement beluisteren. Eerlijk gezegd vond ik het stuk nu minder geheimzinnig en werd de aandacht enigszins door de blazers opgeëist en van de solist afgeleid. Aan de andere kant had de arrangeur een nieuw mysterie ingebracht door zijn verwerking van USKOcitaten in de cadensen: “Wat hoor ik hier?” Tom volbracht zijn muzikale taak op trefzekere wijze. Zijn backhand kwam voortreffelijk van pas bij zijn manoeuvreren tussen de vier pauken, nu alle mèt pedaal, waarvan Dirk knap gebruik had gemaakt in zijn twee cadensen; een glissando op twee pauken tegelijk!

Tom Ruigrok tijdens het Capricietto voor 4 pauken en orkest van Ottmar Gerster.

Hierna werd Jaap Hillen herdacht. Piet Verwijmeren gaf namens ons allen – zoals hij zei – een beeld van Jaap als mens en als muzikale inspirator, als dirigent van het USKO en als latere dirigent van het Haags Barokgezelschap. Wij hebben allemaal veel van hem geleerd in onze studietijd en velen ook in de latere fase. Annego Hogebrink belichtte de rol van Jaap als trotse en strenge vader, en sprak met respect over de beide vrouwen in zijn leven. Aleid en Femke waren beiden naar Driebergen gekomen om de herdenking mee te maken. Het was een sympathiek gebaar dat ook de huidige dirigent van het USKO, Gilles Michels, naar ons kwam luisteren. De beide rake en aardige toespraken maakten ons allen stil. In de toen volgende eerste maten: “Magnificat animam meam” was een gezamenlijke ontroering voelbaar die de hele uitvoering van het Magnificat een extra gloed gaf. Ik vond het een geïnspireerde en indrukwekkende afsluiting van deze bijeenkomst. Toen Edzard en ik naar onze volgende afspraak vertrokken, stonden de dampende schotels klaar, die mij verzekerden dat de dag een voedzaam en gul slot zou krijgen. Krijgen deze VRUSKO-dagen een vervolg? De enquêtevraag : gaan we door, ja of nee, is ongetwijfeld de 23e augustus al beantwoord. De nieuwe voorbereidingsgroep zal ons op de hoogte houden. Tot slot: hartelijk dank aan Wouter van Haaften en de werkgroep dat zij het mogelijk hebben gemaakt dat 100 mensen elkaar ontmoetten en samen konden musiceren.

De blazers tijdens het Capricietto van Gerster. Op de voorgrond Dirk de Boer (fagot), die de cadensen had geschreven en de blazerspartijen had toegevoegd.

Meppel, 26 augustus 2008 Bettie Kuipers-Haakma Wagenaar

Aleid in gesprek met Edzard Kuipers. Staand (vlnr): Erik Notenboom, Jan Jimkes en Pieto van der Schee (lid van de voorbereidingsgroep).

3

De foto’s zijn, met uitzondering van deze, gemaakt door Leo Besemer.

De Tournette 2009 Een driesterren reiscette staat voor u klaar. Noteer: 21 t/m 24 mei 2009 Ook komende Hemelvaart gaan we een hemels weekend met elkaar tegemoet! De bestemming ditmaal wordt Aken. We hebben wederom een leuke jeugdherberg weten te huren waar we onze RUSKO-traditie kunnen voortzetten. De concertlocatie(s) is/zijn nu nog niet vastgelegd, zodra we daar meer nieuws over hebben, laten we dit via de website weten! Website? JA! Binnenkort gaat er een aparte Tournettewebsite online die je via www.rusko.nl kan bezoeken. Zodra de website online is, start tevens de inschrijving! We gaan het Requiem van Mozart uitvoeren en de solisten zijn inmiddels nagenoeg rond: Erks Jan Dekker, Sebastiaan Brouwer, Ingrid Wage en Gemma Jansen. Ook de orkestpartijen zijn bijna binnen, dus zodra je je hebt ingeschreven, kunnen we de partijen naar je toe sturen. Koorleden die nog geen klu hebben, kunnen deze bij de eerste repetitie aanschaffen. Belangrijk is dat we allemaal dezelfde uitvoering hebben en dat moet zijn:................ De voorlopige repetitiedata zijn: 7 maart, 18 april, 9 mei en 16 mei.

Omdat er nog geen reiscettefoto is, nemen we er maar een van de voorzitster, Yvette. Ook mooi.

Harold Lenselink is wederom onze dirigent en de commissie die dit allemaal mogelijk maakt, bestaat dit jaar uit: Leo Besemer, Veronika Polouian, Marijke Tichelaar, Yvette Tuin en Else Marlies Schaftenaar. De bedoeling is om 2 concerten te geven, 1 in/nabij Aken en 1 in Nederland, liefst in de buurt van Utrecht. Mocht je nog vragen/tips/opmerkingen hebben, mail dan naar [email protected] of [email protected]. Hou de website in de gaten en schrijf je snel in! Namens de tournettecommissie een hartelijk groet!, Else Marlies

Wim & Susanne Hoe zij van hun bruiloft een een mooie - zij het officieuze - R-USKO activiteit maakten. We kunnen er helaas niet aan beginnen om alle familieberichten die ons bereiken ook in dit krantje te plaatsen. Daarvoor zijn er domweg te veel bruiloften, geboortes, en scheidingen. Slechts een enkele keer willen we een uitzondering maken, maar dan moet er ook wel wat speciaals aan de hand zijn. Wie dus ook - net als Wim Wijting - deze krant wil halen moet maar eens een voorbeeld nemen aan wat hij het R-USKO allemaal te bieden had: [1] Hij is meer dan 10 jaar lid geweest van het USKO (orgel) [2] Hij heeft zijn geliefde leren kennen op een chatbox over Bach.

[3] Hij heeft op zijn bruiloft een cantate laten uitvoeren door vrijwel uitsluitend oud-uskieten (onder wie een paar hele bijzondere). [4] Hij begon al bij de eerste noten van die betreffende cantate onhoudbaar - zij het beschaafd - te wenen. (Ook bij Susanne stroomden de tranen prachtig over haar wangen.) Ach, als dit geen ware liefde is... (zie ook foto). Wij wensen het paar alle geluk en een hele mooie toekomst. [F.A.]

4

Europa Cantat nadert... Schrijf u in voor 1 november!!! Het grootste korenfestival van Europa o.l.v. onze eigen Harold Lenselink biedt onbegrensde keuze Festival EUROPA CANTAT – volgend jaar zomer in Utrecht - betekent zingen in een workshop (‘atelier’) onder leiding van een topdirigent. Vanaf nu kunt u zich inschrijven via de website voor een van de 35 ateliers. Bij inschrijving krijgt u de vraag om 3 ateliers op te geven: van uw 1e, 2e en 3e keuze. De deadline van inschrijven (op www.europacantatutrecht.nl) is 1 november 2008. Schrijft u zich voor die datum in, dan heeft u net zoveel kans als de andere inschrijvers om te worden geplaatst in het atelier van uw eerste keuze. Sowieso heeft u dan de garantie dat u kunt meedoen aan een van uw drie keuzeateliers. Bij de indeling van de ateliers wordt gelet op een goede balans tussen stemsoorten, nationaliteiten en leeftijd. Schrijft u zich na 1 november in, dan kan het zijn dat de ateliers van uw keuze al vol zijn. Begin maart 2009 hoort u in welk atelier u bent ingedeeld.Bij uw inschrijving voor het atelier, kunt u zich ook aanmelden voor festivalmaaltijden en –overnachtingen (als u die wilt). Ook hiervoor is de deadline 1 november 2008.

De ateliers

D2 Honegger’s Le Roi David / Dan Olof Stenlund D3 Europa Cantat Chamber Choir (tot 30 jaar) / Kaspars Putnins

U kunt kiezen uit een rijk scala aan uitdagende en inspirerende ateliers. Klassiek oratorium, musical, wereldmuziek, pop songs, barbershop voor vrouwenstemmen, Zuid-Afrikaanse muziek, showchoir, polyfonie uit de Renaissance, hedendaagse klassieke muziek, hiphop, muziektheater, folkmuziek, gospel, vocal jazz en meer!

F-ateliers - kinderen / jongeren F1 Muzikale crèche 0 – 6 jaar F2 Kids’ Funworkshops 6 – 12 jaar F3 Muziek zomerkamp voor jongeren 12 – 16 jaar

A-ateliers - voor alle niveaus A1 Musica Latino-Americana (14-20 jr) / Cristian Grases A2 Famous Musicals for Kids (8-12 jr) / Herma van Piekeren en Simone van Gog A3 Women in Harmony (alle leeftijden)/ Doug Harrington A4 Arabic-Hispanic Journey (alle leeftijden) / Xavier Puig Ortiz A5 Pop around the World (max 30 jr) / Johan Rooze A6 Show Choir (12-20 jr) / Dwight Jordan A7 South African Roots (alle leeftijden) / Sidumo Jacobs A8 Karl Jenkins’ Music (alle leeftijden) / Pasi Hyökki A9 Mendelssohn & Diepenbrock, Romantics (alle leeftijden) / Volker Hempfling en Florian Helgath A10 Musical Journey around the World (10-14 jr) / Sanna Valvanne A11 Alive and Kicking (15-25 jr) / Vocaal Laboratorium Nederland A12 Choral Hiphop (15-25 jr) / Habek

Lengte van de ateliers Deze ateliers beginnen allemaal op zaterdag 18 juli 2009 om 9.00 uur. Ze duren 5, 6, 7 of 8 ochtenden. Alleen op de eerste zaterdag duren de ateliers t/m de middag. Alle ateliers worden afgesloten met een einduitvoering, waar alle atelierdeelnemers aan meedoen. De eerste festivaldag is vrijdag 17 juli, bedoeld voor check-in. Deelnamekosten De basisprijs is voor deelname aan alle dagen van het festival, dus van vrijdag 17 juli t/m zondag 26 juli. In deze basisprijs zijn begrepen: • volledige deelname 17 – 26 Juli, 9 dagen • deelname aan de ateliers • deelname aan ‘Open Singing’ • toegang tot alle festivalconcerten • gratis Open Singing liedboek • gratis festivalprogrammaboek Afhankelijk van leeftijd en lidmaatschap varieert de basisprijs van • 150 tot • 450.

B-ateliers – voor zangers die van blad kunnen lezen of goed voorbereid zijn B1 European Folk Traditions (alle leeftijden) / Tamás Lakner B2 World Music (alle leeftijden) / Ale Möller B3 Nordic Lights (alle leeftijden) / Anne Karin Sundal B4 Mediterranean Moods (alle leeftijden) / Stojan Kuret B5 Rhythms of the Balkans (alle leeftijden) / Theodora Pavlovitch B6 Ladies Only (alle leeftijden) / Naomi Faran B7 Handels Utrecht Te Deum (alle leeftijden) / Florian Heyerick B8 Songe a la Douceur (alle leeftijden) / Valérie Fayet B9 Icons from Central Eastern Europe (alle leeftijden) / Zsuzsanna Mindszenty & Maria Goundorina B10 English Cathedral Sounds (8-20 jr) / Daniel Hyde B11 Bernstein on Stage (alle leeftijden) / Panda van Proosdij & Hans Cassa B12 Gospel - a Chicago Style Experience (tot 30 jr) / Walt Whitman jr

Overnachtingen en maaltijden Het festival zorgt voor maaltijden en overnachtingen. U kunt ervoor kiezen om van deze mogelijkheden gebruik te maken. U kunt ook voor uw eigen maaltijden en overnachtingen zorgen, bij kennissen, op een camping of in een hotel. Hiermee is rekening gehouden in de opbouw van de deelnamekosten. Dirigenten Dit festival biedt een volledig programma aan dirigenten, van beginners tot gevorderden. Als u met uw koor komt, doe dan mee aan het dirigenten programma terwijl uw zangers in hun ateliers bezig zijn. U kunt ook als dirigent-alleen komen. Binnen de kortste keren heeft u collega’s uit allerlei landen om ervaringen mee uit te wisselen. Het is nu voor het eerst dat er een dirigentenprogramma is gedurende het hele EUROPA CANTAT festival. De activiteiten zijn parallel aan de zangersateliers gepland.

C–ateliers – voor zangers en koren, na auditie C1 Great Music for Great men (alle leeftijden) / Robert Sund C2 Carribean Choral Music (alle leeftijden) / Alina Orraca C3 Dutch&Flemish polyphony (alle leeftijden)/ Erik van Nevel C4 Misatango (alle leeftijden)/ Martín Palmeri C5 Florence and Venice (alle leeftijden)/ Adrian Rodriguez vd Spoel C6 Composers conducting (alle leeftijden)/ Ko Matsuhita en Josep Vila i Casañas C7 Vocal Jazz Master Class (alle leeftijden)/ Groove for Thought C8 Coaching for Vocal Ensembles (alle leeftijden)/ Rajaton

Communities Inmiddels heeft de Europa Cantat-hyve al 1500 vrienden: http:// europacantat.hyve.nl De Europa Cantat-My Space met bijna 3500 vrienden: www.myspace.com/europacantat2009 Facebook: www.new.facebook.com/group.php

D-ateliers – voor speciale groepen D1 Martin’s Messe pour Double Choeur / Filippo Maria Bressan

5

SEE U SINGING!

Het jr-USKO in de Brakke Barakken Verslag van het eerste Jongeledenweekend, 14-16 september 2008

Op vrijdagavond 14 september trokken de verzamelde R-USKO novicen (zich noemende jr-USKO) naar Austerlitz, om daar diep in de bossen hun eerste weekend te vieren. Eindelijk zou het jongeledenweekend, dat tot dan toe slechts een papieren bestaan had geleid in de R-USKO notulen, tot leven komen, iets worden van vlees en bloed, van spijs en drank, van klinkende klank. Nu moeten we om te beginnen de naam jongeledenweekend meteen al een beetje relativeren. Hoewel de gemiddelde leeftijd inderdaad iets onder de dertig lag, behoorde bijvoorbeeld toch ook ondergetekende tot de deelnemers, en waren met name lang niet alle bassisten en trompettisten – hoe jong ook van hart – zelfs nog maar een beetje onder de veertig. En ook bij degenen die nog wél overtuigd waren van hun eigen jeugd kon je soms zien dat het sinds hun USKO-tijd toch echt allemaal een haartje minder of een onsje meer was geworden. Maar wat deed het er toe? Waar het om ging was dat tijdens dit weekend voor iedereen de eventuele verantwoordelijke banen, zorgelijke hypotheken, en/of (al te) vaste relaties eventjes naar de achtergrond konden worden geschoven. Er was immers hele mooie muziek (Händels Messiah in de versie van Mozart), er was hele lekkere drank (over het eten hebben we het later wel), en er waren – vooral – hele leuke mensen. Die allemaal al heel

6

verraste gezichten, dan de blije begroetingen, en even later de hervonden vertrouwdheid (soms uitmondend in hele diepe gesprekken of nog erger). En elke keer opnieuw is daar de eerste inzet van koor en orkest die golven van geluk oproept. Zo niet in de oren dan toch in de hartjes. En zo was het dus ook deze keer. De eerste avond al bleven tot in de verre omtrek de toevallige passanten op de modderige bospaadjes verbaasd stilstaan toen Händels Halleluja - compleet met pauken en trompetten - op ongebreidelde sterkte door de beslagen ruiten van het repetitiezaaltje naar buiten schalde. De dirigenten Roel Vogel en Gerrit Maas (beiden goede en recente oud-USKObekenden) hoefden vervolgens deze ruwe RUSKO-diamant alleen nog maar een beetje bij te slijpen in de richting van muzikale subtiliteit, ritmische coherentie, en aanvaardbare intonatie. Peuleschilletje. Wat de dirigenten niet konden of wilden opbrengen was snel gezamenlijk tot de illusie kwamen dat ze gewoon weer op

echter het traditionele preekje in de trant van ‘niet te laat

USKO-kamp waren.

slapen, niet te veel drinken, morgen weer vroeg repetitie, pas op jullie keeltjes’etcetera. Intuïtief voelde iedereen wel

En op dit punt kunnen we meteen al de eerste hulde brengen aan onze vier organisatoren: Nienke Geudeker, Freerk Broeyer,

aan dat een dergelijk praatje in dit gezelschap nóg zinlozer

Nienke Willering, en Maartje de Snoo. Zij waren er in geslaagd

avondrepetitie eindigde was de nacht nog jong, ging de bar

om een locatie te vinden die niet alleen in naam (de Stichting

open, en waren de energievoorraden – dat is tenslotte het

Jeugdbuitenverblijven) maar ook in sfeer en verschijning (om

voorrecht van de jeugd - nog onuitputtelijk.

niet te zeggen catering, maar daarover dus later meer) tot in

Samenvattend kunnen we zeggen dat er dit weekend eigenlijk

detail deed denken aan een USKO-kamp van de late jaren

niet veel geslapen is. Meestal omdat men niet wilde, soms

zou zijn dan het sowieso altijd al was geweest. Want toen de

negentig of vroege jaren nul. Het Zonnewende-gevoel, zeg maar. Daar waren bijvoorbeeld allereerst de slaapzalen. Grote zalen waren dat, voorzien van degelijke stapelbedjes, ietwat plakkerige vloeren, en een allesonthullende akoestiek. De jaren vielen er van je af. Ook het sanitair was min of meer toegesneden op de jeugd, die het – zoals bekend – niet erg vindt om door malkanders douchewater te waden. Daar kwam nog bij dat het prijsje voor het hele weekend uit slechts enkele luttele tientjes bestond (ook beslist een USKO novum), en dat de drank er kon worden gekocht in de voor recente oud-uskieten zo vertrouwde munteenheid, de usko, en wel tegen een hele gunstige eurokoers. (Het eten was zelfs helemaal gratis, maar over het eten hebben we nu al wel genoeg gezegd).

Corvee ?

Na aldus in alle praktische noodzakelijkheden te hebben voorzien konden Nienke1, Nienke2, Freerk en Maartje die vrijdag alleen maar afwachten of de hele onderneming ook immaterieel een succes zou worden. Op dat punt had ik ze eigenlijk bij voorbaat al gerust kunnen stellen. Tot nu toe zijn immers alle R-USKO activiteiten zoniet vanaf de eerste seconde dan toch vanaf de eerste noot in intermenselijk opzicht een groot succes geweest. Elke keer opnieuw zijn er bij de ontvangst eerst de

7

Op de foto’s hiernaast zijn diverse stadia van het z.g. ‘keren’-ritueel vastegelegd (inclusief goede afloop). Hieronder het z.g. ‘orkest-rennen’

ook omdat men niet kon. Dat laatste had natuurlijk enerzijds te maken met de manier waarop in de deels houten barakken de bar en de slaapzalen akoestisch contact met elkaar konden houden, maar anderzijds toch ook met de relatief recente USKO-traditie van het zogenaamde keren, die dit weekend zijn RUSKO debuut maakte. Dit ‘keren’ is een vrij simpel ritueel waarvoor niets anders nodig is dan een stuk of wat (liefst aangeschoten) daders, en één of meerdere (liefst slapende) slachtoffers. Er zijn twee varianten. In de eerste - meest zuivere – vorm vallen de daders midden in de nacht plotseling onder luid gejoel een slaapzaal binnen, identificeren tastenderwijs hun slachtoffer, en keren met vereende krachten het matras inclusief de beslaper en zijn beddegoed om. (Dus het matras boven, en de slaper – inmiddels meestal wakker – daaronder). In de tweede variant wordt er niet zozeer gekeerd, als wel gesleept: het slachtoffer mag weliswaar op het matras blijven liggen, maar dat matras moet wel de slaapzaal uit. Meestal eindigt het ergens op de gang, soms ook buiten, bijvoorbeeld in de sneeuw. Het spreekt natuurlijk vanzelf dat ook de jongsteleden van dit jongeleden weekend voor dit soort fratsen inmiddels veel te oud waren. Maar het sprak iets minder vanzelfsprekend dat ze zich dat midden in de nacht ook nog herinnerden. Soms kun je je leeftijd gewoon een beetje vergeten, iets

Hiernaast

wat we iedereen uiteraard van harte gunnen. En

bartafereel, zeer

gelukkig lag er geen sneeuw.

laat in de nacht.

een

Alleen een paar Sterker nog: geheel in contrast met de rest van de

(relatief) oudere

zomer van 2008 werd het gaandeweg zelfs geweldig

heren en Yvette

mooi weer. De bossen glansden in het zonlicht, de

zijn nog wakker.

deuren gingen wijd open, en in de pauzes trokken

8

groepjes vriendinnen (v/m) in allerlei samenstellingen dartelend

Problemen met onwillig sanitair, en/of onwillige deelnemers werden door de commissie eigenhandig & krachtig opgelost.

de paadjes op, de lanen in. Het orkest zagen we zelfs een kwartier lang rennend langskomen, afwisselend van links naar rechts en van rechts naar links, maar wel steeds in complete samenstelling. Ook de muziek knapte hier natuurlijk zienderoren van op. De Messiah kreeg duidelijk vorm, zij het een ietwat ongebruikelijke. Zo werden de tenor-aria’s niet door één solist gezongen, maar (min of meer) unisono door onze eigen dappere “three tenors”, Remi, Thomas, en Sander. Andere aria’s werden door een complete stemgroep ingevuld, dan wel door een eenzame trompet (hulde, Remco!), of door de aanstormende talenten Eva & Edda. Ook Gerrit Maas nam als hij niet hoefde dirigeren hier en daar een solotje mee. Het was allemaal even prachtig. Al doende werd het vanzelf zondagmiddag, en bereidde iedereen zich voor op het concert. Dat zou gegeven worden in een mooi ouderwets gebouwtje - een echte recreatiezaal van de zuiverste

soort – die een eindje verder op het terrein te vinden was (bij het schapenweitje linksaf). Er was een korte generale, en daarna werd buiten nog even de groepsfoto gemaakt en kreeg de commissie – want dit is een mooie RUSKO-traditie - een warm en welgemeend danktoespraakje en een al even welgemeende tas vol lekkers. Inmiddels was het publiek de zaal al binnengestroomd, waar ze door Nienke G. alle tien van harte welkom werden geheten. En toen was Händel aan de beurt. Halleluja, wat een heerlijke feestmuziek klonk er opeens door dat zaaltje. Het mag dan volgens sommigen geen Bach zijn, vrolijk word je er wel van! Van het R-USKO in deze nieuwe, jeugdige verschijningsvorm werd het publiek trouwens sowieso erg vrolijk. Bijvoorbeeld toen tijdens Remi’s prachtige aria zijn mobieltje plotseling afging. De solist bleef kalm, keerde al zingend het publiek discreet zijn rug toe, en stond toe dat een inderhaast toegesnelde sopraan het mobieltje ergens uit zijn kleding viste (we konden niet precies zien waar). Ook ontroerend was het om te zien hoe een enkele dreumes in het publiek enige moeite had om gepaste afstand te houden tot zijn zo node gemiste moeder op het podium (c.q. om te zien hoe een enkele alt op het podium virtuoos heen en weer moest schakelen tussen de toch ietwat contrasterende rollen van jonge meid en jonge moeder.)

9

(---> z.o.z.)

Links: Aan ondergetekende (staand) viel de eer te beurt om de commissie (zittend) zo warm mogelijk te mogen toespreken. Hieronder doet Nienke hetzelfde met het publiek.

Toen in de late middagzon iedereen het terrein verliet om over de Woudenbergse weg weer huiswaarts te keren, besefte bijna

Zojuist is het mobieltje van solist Remi (l.) gaan bliepen.

niemand dat dit hele weekend had plaatsgevonden op slechts enkele honderden meters afstand van de heilige grond van het oude Woudschoten, dat in vroeger jaren het decor heeft gevormd voor maar liefst vijfentwintig volbloed USKOkampen. Wel besefte bijna iedereen dat er dit weekend een geheel nieuwe R-USKO traditie was geboren. Dat deze groep nog vaker bijeen zal komen staat dus wel vast. Veel moeilijker te voorspellen is of ze zich over – zeg – een jaar of twintig nog steeds ‘jr-USKO’ zullen mogen noemen... Frans Alkemade

10

Van onze voorzitter Michiel peinst een beetje over jullie na... Eén van de keuzes waar we tijdens de oprichting van het RUSKO het langst over hebben nagedacht betrof de rechtsvorm. Worden we, net als het USKO, een stichting, of kiezen we er voor om een vereniging te worden. Een belangrijke reden destijds om te kiezen voor een vereniging was dat een vereniging meer uitnodigt tot participatie en dat het bestuur jaarlijks verantwoording aan de leden moet afleggen en de leden de gelegenheid geeft mee te denken over de toekomst. Ieder jaar weer vragen we, als bestuur, ons na afloop van de Algemene Leden Vergadering af of we toch niet beter een stichting hadden kunnen oprichten. Want als er van de 500 leden meer dan tien (exclusief bestuursleden) komen vergaderen dan mogen we al tevreden zijn. En ik geef toe dat als ik niet in het bestuur had gezeten dat ik zeker niet op alle ALV’s aanwezig zou zijn geweest. En toch ben ik er van overtuigd dat de rechtsvorm vereniging beter past bij de aard van het R-USKO dan de stichtingsvorm. Want we hebben meerdere doelstellingen, maar het in stand houden en hernieuwen van contacten tussen oud-USKOleden, is niet iets wat een bestuur bereikt, dat moeten we met z’n allen doen. Een paar maanden terug overleed Jaap Hillen. Een grote schok voor het bestuur en voor heel veel leden die onder Jaap Hillen hebben gespeeld en gezongen. Het was vanzelfsprekend dat we daar in de eerstvolgende nieuwsbrief (de nieuwsbrief die je nu aan het lezen bent) aandacht aan zouden besteden. De laatste bestuursvergadering voor de zomervakantie was al geweest, de vakantieperiode zou bijna beginnen en ik was heel blij met het aanbod van Tom Ruigrok om mee te denken over een passende manier om Jaap Hillen in deze nieuwsbrief te herdenken. En Frans Alkemade wilde meteen na zijn vakantie al weer heel wat nachtelijke uurtjes reserveren om op de reünie op 23 augustus 2008 in Driebergen al een tussenversie van de herdenkingskrant te kunnen uitdelen. Ik ben heel erg trots op het eindresultaat zoals dat nu verzonden is. In het bijzonder op de manier waarop het tot stand is gekomen. Want heel veel R-USKO-leden hebben ondanks drukte en vakanties de tijd genomen om bij te dragen aan de herdenkingskrant over Jaap Hillen die als bijlage bij deze nieuwsbrief is gevoegd. Ik zie hierin een bevestiging dat we er destijds goed aan hebben gedaan om er voor te kiezen om een vereniging te worden. Want alleen het bestuur had nooit zo’n mooie herdenkingskrant samen kunnen stellen, dat is een prestatie van heel veel leden van ONZE vereniging, waarvoor ik de leden heel hartelijk dank. Natuurlijk hoop ik dat we op toekomstige ALV’s meer leden mogen verwelkomen en in volgende nieuwsbrieven veel bijdragen van de leden zullen aantreffen. Maar ik weet dat ook als dat niet het geval is, dat we toch echt een vereniging zijn! Veel leesplezier! Michiel Jonkers

11

Zinken? Litui? Trumscheiten? Dirk de Boer & zijn grondige zoektocht naar de oude toeters van Bach

WAT WAREN DE LITUI IN BWV 118?

Inleiding

In 1963 voerden we met het USKO het motet “O Jesu Christ, mein’s Lebens Licht” (BWV 118) van J.S. Bach uit voor koor, strijkers en twee oboe d’amore. De door ons uitgevoerde versie stond in A. Mij werd toen verteld dat de hobo’s de litui-partijen speelden en dat litui eigenlijk zinken waren. Enige tijd geleden werd mij gevraagd hier nog eens over na te denken en het werd mij al snel duidelijk dat de vraag welke instrumenten er nu bedoeld waren met die litui niet zo eenvoudig te beantwoorden is.

Tijdens de muzikale bijeenkomst op 3 juli 2008 in de Grote Kerk te Breda, waar afscheid werd genomen van Jaap Hillen, was een van de werken die werden uitgevoerd het motet “O Jesu Christ, mein’s Lebens Licht” (BWV 118). Dit motet was eerder (in 1961 en 1963) o.l.v. Jaap door het USKO uitgevoerd (zie Nieuwsbrief 2006, nr. 13, pag. 8: Witteman, Bach, Kennedy). Zoals in 1961 bij het USKO het geval was geweest, was nu de vraag bij het Haags Barokgezelschap geweest op welke instrumenten de litui partijen gespeeld zouden gaan worden.

Waren het zinken? Bach heeft het motet tweemaal geïnstrumenteerd. De eerste versie is met twee litui, zink, drie trombones, koor en orgel (ad libitum). Zonder orgel is het werk uit te voeren in de open lucht. De tweede versie is met twee litui, strijkers, koor en (ad libitum) hobo’s en fagot. Beide versies staan in Bes. Een zink was een blaasinstrument dat er een beetje uitzag als een blokfluit. Het verschil was dat het een ketelmondstuk als van een koperen blaasinstrument had en geen labium. Het was zeer geliefd in de eeuw vóór Bach maar raakte daarna in de vergetelheid. De laatste keer dat de zink werd gebruikt was in “Orfeo ed Euridice” van C.W. von Gluck (Weense versie), wat te danken was aan het feit dat er in Wenen een oude man was die regelmatig bij begrafenissen op een zink speelde. De Weners associeerden de klank van de zink dan ook met de dood, iets wat Gluck in de Hades natuurlijk goed kon gebruiken. De instrumentatie van de eerste versie van BWV 118 maakt het uiterst onwaarschijnlijk dat litui zinken waren. Wie zou immers identieke instrumenten verschillend benoemen in een bezetting?

Na de ochtendrepetitie op 3 juli had ik het hier met Otto Bouwknegt over, die mij vertelde dat litui volgens hem Romeinse legertrompetten waren. Omdat ik sinds 1961 in de veronderstelling verkeerde dat litui zinken waren, legde ik het probleem voor aan Dirk de Boer. Hij had in 1963 een van de litui partijen op zijn oboe d’amore gespeeld. Dirk heeft het onderwerp zeer serieus aangepakt en zijn zoektocht hebben Wouter van Haaften en ik via regelmatig e-mail contact op de voet kunnen volgen. Het resultaat, met een wel heel verrassend slot, staat hieronder afgedrukt. Tom Ruigrok

Zinken

Waren het gewoon litui? Een lituus was een rechte Romeinse legertrompet met een naar boven gebogen beker. De totale lengte was ongeveer 1,6 meter, wat de grondtoon in de buurt brengt van een G en dus een sext te hoog voor Bachs motet. Bovendien is het instrument, althans door een goede bespeler, tot de 10de boventoon te blazen, terwijl Bachs partijen tot de 15de gaan. Hiermee valt dus ook de lituus af.

Lituus

12

Waren het trompetten of hoorns? Wie de door Bach voor de litui-partijen gebruikte tonen bekijkt, ziet dat die precies gespeeld zouden kunnen worden door een trompettist of hoornist uit Bachs tijd op een instrument met grondtoon Bes. Het zou dan gaan om een lage Bes-trompet of een hoge Bes-hoorn. Bach’s trompetten stonden vaak in D of Es, een enkele keer in F. Bes zou dus uitzonderlijk laag geweest zijn, maar onmogelijk is het niet. De hoorns bij Bach vertonen een grotere verscheidenheid; hij gebruikte instrumenten in Bes, C, D, F, G, A, hoogBes en hoog-C. Er bestaan nogal wat verhalen over de sociale status van de musici in Bachs tijd. Algemeen wordt aangenomen dat trompetters slechts in dienst van een adellijk persoon konden spelen en dus een hoge status hadden. Of zo’n persoon dan in weer en wind bij een begrafenis zou willen blazen valt te betwijfelen. Bovendien is al in de eerste maten van de eerste versie van BWV 118 duidelijk dat de litui de zink begeleiden en voor begeleiding lijken trompetten toch echt ongeschikt. Er zijn wel passages in andere werken van Bach waarin de trompetten begeleidingsnoten spelen, maar die passages zijn onveranderlijk laag.

Waren het Trumscheiten? De Trumscheit (Nonnenvioline, Trompete Marine) was een manshoog strijkinstrument (driehoekige klankkast met zeer smalle basis) met slechts één snaar. Op die snaar werden alleen maar boventonen gespeeld. De kam van het instrument was asymmetrisch, en wel zo dat in rust slechts een van de twee pootjes op de klankkast rustte. Bij het bespelen roffelde de tweede poot op de klankkast, wat een trompetachtige klank veroorzaakte. Het voornaamste gebruik van de Trumscheit was als Ersatz-trompet. Aangezien trompetspelen moeilijk was en het gebruik van trompetten beperkt was door de sociale status van de bespelers, lag het voor de hand om een vervanging te zoeken. Opnamen op internet laten een Trumscheit horen die blijkbaar in D gestemd is en trompetpartijen speelt tot a’. En deze a’ is exact de hoogste toon die Bach van zijn eerste lituus in BWV 118 verlangt. De Trumscheit schijnt ook in processies te zijn gebruikt. Hoewel de Trumscheit een “katholiek” instrument was, is het mogelijk dat Bach een of meer bespelers kende. Het grootste bezwaar dat tegen de Trumscheit aangevoerd kan worden is dat sommige natuurtonen vals zijn. De 7de bijvoorbeeld wordt meestal geschreven als bes, maar is lager. Er zijn passages waarin hij dan ook als a werd gebruikt, en trompettisten en hoornisten konden de toon wat opdrijven of juist laten zakken om een zuivere bes of a te krijgen. Nu kan ik me voorstellen hoe je op een snaarinstrument een boventoon een klein beetje hoger kunt maken, maar niet hoe je die iets lager kunt maken. En dat is voor een vertolking van de litui-partijen beslist nodig. De informatie die mij ter beschikking staat is niet voldoende om te concluderen dat de litui-partijen in BWV 118 in hun geheel op een Trumscheit gespeeld kunnen worden, maar voorlopig blijft het een mogelijkheid.

Voor hoge Bes-hoorns zouden de partijen zeer hoog en desondanks vaak slechts begeleiding zijn. Wanneer je jezelf de eerste maten voor de geest haalt, dan hoor je duidelijk de hoorns (die op de tweede tel beginnen) en niet zozeer de melodie in de zink of de violen. En Bach was geen slecht instrumentator. De laatste mogelijkheid, lage Bes-hoorns, geeft ook problemen omdat de tweede lituus dan enige keren akkoordtonen speelt die lager zijn dan de bas. En dat zou Bach niet gedaan hebben. Van de tot nu toe genoemde mogelijkheden lijken hoge hoorns de meeste kans te maken. Een extra steun in de rug voor de hoornlobby is de opmerking “2 litui vulgo Waldhörner” in een in 1706 in Osseg in Bohemen samengestelde catalogus van muziekinstrumenten. Het geeft overigens wel te denken dat een encyclopedie uit 1849 litui als zinken identificeert.

Dirk de Boer Zopten (Thüringen) Duitsland

Trumscheit

13

Nieuws van Nu: Het nieuwe USKO-bestuur stelt zich even voor Beste lezers van het blad ‘Als de Bach van gisteren’, Zoals vele besturen voor ons hebben gedaan en waar hopelijk ook nog vele besturen na ons zullen volgen, is het traditie dat het bestuur van het USKO de achterpagina vult van het RUSKO-krantje ‘Als de Bach van gisteren’. Dit lijkt mij een uitstekende gelegenheid om het nieuwe bestuur aan u voor te stellen. Het USKO bestuur 2008-2009 is een bestuur dat uit twee mannen bestaat en vier vrouwen, een bestuur dat bestaat uit twee koorleden en vier orkestleden, een bestuur dat zin heeft om oud en nieuw te gaan vieren tijdens het Hohe Messe Kamp, een bestuur dat (nieuwe) activiteiten wil gaan organiseren, zoals een open podium en een ouderdag , kortom een bestuur dat enthousiast het komende jaar tegemoet gaat. Het is een bestuur dat bestaat uit Teun Bonenkamp (Praeses), Machteld Radstake (Ab Actis), Floor Kamphorst (Fiscus), Renée Vroegop (Acquisiteur), Hidde Tuininga (Koorcommissaris) en Evelien van Geffen (Orkestcoördinator).

En ook de komende maanden staan er genoeg activiteiten op het programma. Zo zijn we op dit moment druk bezig met de voorbereidingen voor de najaarsconcerten welke plaats zullen vinden op 6 december in de Prinsekerk te Rotterdam

en op 13 december in de Janskerk te Utrecht.

Beide concerten beginnen om 20.15 uur. Het is een SinterKerst concert waar we de volgende stukken ten gehore zullen brengen: St. Nicholas Cantate van B. Britten, Lauda per la Natività del Signore van O. Respighi en Sinfonietta “La Jolla” van B. Martinu. Het gaat een druk maar leuk jaar worden en we hebben er als bestuur erg veel zin in. Hopelijk mag ik u tijdens één van de concerten in december begroeten. Met vriendelijke groet, namens het bestuur,

Machteld Radstake h.t. Ab Actis

Op 9 september jongstleden zijn we geïnstalleerd en op het moment van schrijven zijn we dus een maand bezig met verschillende bestuurstaken. Een maand waarin we vaker op de prachtig verbouwde Kosmu-kamer zitten dan op onze eigen kamer, een maand waarin de Praeses al vele woordjes heeft mogen doen op borrels, een maand waarin de Ab Actis al in vele gastenboeken heeft mogen schrijven, een maand waarin de Fiscus al flink bezig is met geldzaken, een maand waarin de Acquisiteur al vele fondsenbrieven de deur uit heeft gedaan, een maand waarin de Koorcommissaris te maken kreeg met heel veel nieuwe leden, namelijk 9 sopranen, 7 alten, 6 tenoren (!) en 9 bassen (!) en een maand waarin de Orkestcoördinator al vele invallers heeft moeten (mogen?!) regelen.

14