alledaagse dingen PROEVEN VAN DIALECT NIEUWSBLAD VOOR VOLKSCULTUUR DIALECT IN HET ONDERWIJS REGIONALE WOORDEN- BOEKEN EN ATLAS- PROJECTEN

alledaagse diNgeN NIEUWSBLAD VOOR VOLKSCULTUUR

DIALECT IN HET ONDERWIJS

REGIONALE WOORDEN BOEKEN EN ATLAS PROJECTEN

ERKENNING STREEKTALEN

PROEVEN VAN DIALECT Ja a r ga n g , n r , vo or ja a r    w w w.vo l k s c u lt uu r. n l

Themanummer Nederlandse dialecten

Inhoud

Dit nummer van Alledaagse Dingen staat in het teken van de Neder 

4

Themanummer Nederlandse dialecten Proeven van dialect

De Stichting Nederlandse Dialecten organiseert voor de achtste keer de Nederlandse Dialectendag.



Streektaalfunctionarissen en

landse streektalen. Aanleiding is het feit dat de Stichting Nederlandse Dialecten op  maart voor de achtste keer de Nederlandse Dialectendag organiseert. De dialectendagen worden om de twee jaar gehouden en dan beurtelings in Nederland en Vlaanderen. Dit jaar is de dag in Ede (Nederland). Thema is ‘Proeven van dialect. Streektaal in de keuken’.

-consulenten in Nederland en Vlaanderen

Dialect of streektaal is taal met regionale kenmerken. Vroeger had elk dorp en elke stad zijn eigen specifieke taalvariatie. Die dialecten zijn voor een groot deel in de laatste vijftig jaar verdwenen. Men vond het



Dialectorganisaties in Nederland

lange tijd niet netjes om dialect te spreken en kinderen werd geleerd om Algemeen Beschaafd Nederlands te praten. Daar wordt nu gelukkig anders over gedacht. Op heel veel plaatsen zijn initiatieven om het



Dialect en school in Limburg

dialect te promoten. U kunt er meer over lezen in deze Alledaagse Dingen, die gemaakt werd met medewerking van twee gastredactieleden: Veronique De Tier en Jos Swanenberg. Hun grote inzet waarderen

 

Twents op de basisschool Dialect aan de Nederlandse universiteiten

Het spreken van een dialect is goed voor de schoolprestaties.

16

wij enorm. Zoals u ziet heeft Alledaagse Dingen meer kleur gekregen. Dat is om te symboliseren dat wij voortaan een iets andere redactieformule hanteren. Alledaagse Dingen wil de structuur van organisaties en mensen die zich



Dialect aan de Belgische universiteiten



Het werk van een bijzonder hoogleraar

brengen en twee nummers met verslagen van studiedagen en nieuws.

Groninger Taal en Cultuur

Voor nieuws kunt u ook terecht op www.volkscultuur.nl.

Dialectgeografie: regionale woorden-

Dit jaar is het Jaar van de Folklore. Samen met de landelijke folklore-

boeken en atlasprojecten

organisaties willen wij laten zien dat ook Nederland prachtige folklore en

met het immateriële erfgoed bezig houden zichtbaar maken. Daarom hebben wij er voor gekozen om twee themanummers per jaar uit te





Dialect in de media



Dialect bij bijzondere momenten

In de klassieke dialectologie is er altijd veel aandacht geweest

in het dagelijks leven

voor het maken van taalkaarten.



28

volkskunst heeft. Het motto van het Jaar van de Folklore is: folklore is onvoltooid verleden tijd. Het gaat om gewoonten en gebruiken van vroeger, die vandaag de dag voor ons nog belangrijk zijn. In folklore klinkt het verleden door. Bent u geïnteresseerd, kijk dan in Volkscultuurberichten nummer  en op www.jaarvandefolklore.nl.

Erkenning of het einde van het stigma

Op zaterdag  oktober bent u van harte welkom op de Nationale Volkscultuurdag in Utrecht, die dit keer in het teken van de folklore zal staan.

37

Aan het streven naar Europese erkenning van de streektalen lijkt een einde te komen.

2

A L L E D A A G S E

D I N G E N

V o o r j a a r

   

3

Dialectgroepen

Het Saksisch heeft een groot geo-

. Twents

grafisch bereik: Groningen, Drenthe,

eenzelfde regio vaak veel meer overeen-

. Stellingwerfs

Twente, Salland, het oosten van de

komsten dan verschillen vertonen. Dat

. Zuid-Drents

Veluwe, de Achterhoek. Het Fries krijgt

laat de dialectwetenschapper toe om dia-

. Midden-Drents

een bijzondere vermelding, omdat het als

lecten in groepen samen te brengen. Zo

. Kollumerlands

een aparte taal beschouwd wordt. De

publiceerde Jo Daan in  een dialect-

. Gronings en Noord-Drents

indeling in vijf dialectgroepen is te rudi-

kaart waarop ze achtentwintig dialectge-

. Fries (Fries heeft de status van een

mentair, maar ze is handig en doet boven-

Dat neemt niet weg dat dialecten uit

bieden onderscheidde. Neerlandici maken nog altijd gebruik van deze kaart:

Proeven van dialect

. Twents – Graafschaps

taal) . Bildts, Stads-Fries, Midlands,

dien recht aan de belangrijkste dialectgrenzen die het Nederlandse taalgebied

Amelands

doorkruisen.

Hoewel ook deze kaart al bepaalde

Boven en onder de grote rivieren

. Zuid-Hollands . Kennemerlands

veralgemeniseringen bevat die vatbaar

. Zaans

zijn voor kritiek van de dialectkenner,

en Vlamingen wijkt af van de door de

. West-Fries – Noord-Hollands

gaat men vaak nog een stap verder door

dialectwetenschapper – vaak letterlijk –

. Utrechts – Alblasserwaards

binnen het Nederlandse taalgebied grof-

in kaart gebrachte dialectverschillen.

. Zeeuws

weg vijf grote dialectgroepen te onder-

Voor de modale Nederlandse taalgebrui-

. Westhoeks

scheiden:

ker bestaat er in de eerste plaats een noord-zuid-verschil: beneden de grote

. West-Vlaams en Zeeuws-Vlaams (en Frans-Vlaams) . overgangsgebied tussen West- en

gesproken dan boven de grote rivieren,

Frankrijk gesproken variant, het

‘zachte g’ als bekendste sjibbolet.

. overgangsgebied tussen Oost-Vlaams

Frans-Vlaams, vaak vergeten wordt) . het Oost-Vlaams en het Brabants

Maar in werkelijkheid tekenen de

. Zuid-Gelders

. het Limburgs

belangrijkste dialectverschillen zich op

. Noord-Brabants en Noord-Limburgs

. het Saksisch

de oost-west-as af (zie De Vries, Wille-

. overgangsgebied tussen Brabants en Limburgs

Reinhild Vandekerckhove

. het West-Vlaams en het Zeeuws

. Oost-Vlaams

. Brabants

Dit keer om ‘te proeven van dialect’.

rivieren wordt een ander Nederlands met de aan- of afwezigheid van de

en Brabants

Dialectendag. In Ede komen dan alle dialectliefhebbers uit Vlaanderen en Nederland bij elkaar.

. het Hollands (waarbij de in het noorden van

Oost-Vlaams

Op 12 maart organiseert de Stichting Nederlandse Dialecten voor de achtste keer de Nederlandse

De perceptie van vele Nederlanders

. Waterlands

myns & Burger, Het verhaal van een taal. Negen eeuwen Nederlands, ). Vele kustgermaanse kenmerken onderschei-

. Limburgs

den de westelijke dialecten van de ooste-

. Veluws

lijke (bijvoorbeeld westelijk pit en vier

. Gelders – Overijssels

tegenover oostelijk put en vuur). In de oostelijke dialecten zijn de oude vormen

Het Nederlands is de moedertaal van

4

Alle hier genoemde voorbeelden

Dialectsprekers zijn zich daar vaak

old of ald bewaard. Dat is niet het geval

ongeveer vijftien miljoen Nederlanders

betreffen een specifieke vorm van taalva-

heel goed van bewust: toen de Stichting

in de westelijke dialecten, waar we de

en zes miljoen Vlamingen. Het taalge-

riatie. In deze bijdrage hebben we het

Nederlandse Dialecten in  dialect-

diftong ou zoals in het Nederlandse oud

bruik van die bijna eenentwintig miljoen

over het laatste type, met name over geo-

sprekers uit het hele Nederlandse taal-

vinden of andere varianten (bijvoorbeeld

Nederlandstaligen vertoont bijzonder

grafische taalvariatie of, concreter, over

gebied enquêteerde naar de wijze waarop

zuidwestelijk oed).

veel variatie: jong spreekt anders dan

dialectvariatie. Het is onmogelijk te zeg-

het dialect van de ‘buren’ getypeerd

oud, aan de ontbijttafel wordt een andere

gen hoeveel verschillende dialecten het

werd, leverde dat een ruime oogst aan

Een ander taalrelict dat in het ooste-

taalvariëteit gebruikt dan op het spreek-

Nederlandse taalgebied telt: er zijn voor

spotzinnetjes en rijmpjes op waarmee

lijke randgebied (Limburg, het Saksische

gestoelte, de muzikant heeft een ander

elk dorp of voor elke stad wel een aantal

dialectkenmerken uit de nabije

gebied) bewaard bleef, is de oudste uit-

jargon dan de sportman of de politicus,

dialectkenmerken te noemen die het

omgeving vriendelijk gehekeld

spraak voor het Nederlandse huis: hoes.

het Nederlands van de Groninger ver-

dialect van die plaats onderscheiden van

werden (zie Dialectenboek :

Elders vinden we huis of huus. En zo

toont andere kenmerken dan dat van de

dat van aangrenzende of nabijgelegen

Aan taal herkend. Het bewustzijn

zouden we nog wel even kunnen door-

Limburger of West-Vlaming.

plaatsen.

van dialectverschil).

gaan.

A L L E D A A G S E

D I N G E N

V o o r j a a r

   

5

Verdwijnend cultureel erfgoed

een negatieve appreciatie van dialecten.

bied, onderzoek naar dialectvariatie,

Dat laatste is voor de SND een doel op

Het gaat hier om (voor)oordelen van het

naar dialectverandering en positie van

zich, maar daarnaast wil de SND het

tend rijk cultureel erfgoed: de enorme

volgende type: dialectgebruik zou plat en

het dialect in onze maatschappij, en

bewustzijn van de bijzondere cultuurhis-

dialectvariatie biedt een afspiegeling van

ongepast zijn, symptomatisch voor een

daaraan gekoppeld het in gepopulari-

torische waarde van de dialecten vergro-

de taalgeschiedenis. Wat in het Neder-

gebrek aan opleiding en een beletsel zijn

seerde vorm bekendmaken van resulta-

ten en een stimulus bieden voor andere

landse taalgebied geografisch naast

voor een goede beheersing van de stan-

ten van dergelijk onderzoek bij het grote

(lokale) initiatieven.

elkaar te vinden is, zijn in vele gevallen

daardtaal.

publiek. De SND organiseert daartoe om

Onze dialecten vormen een ontzet-

de twee jaar een Dialectendag, publiceert

de sporen van wat zich historisch na

Stichting Nederlandse Dialecten

elkaar heeft afgespeeld. Het bestuderen

Op het terrein van de appreciatie van

van die taalvariatie laat dan ook toe een

dialecten is een rol weggelegd voor de

stukje taalgeschiedenis te reconstrueren.

vinden op de website van de SND:

dialecten die in het Nederlandse taal-

www.ru.nl/dialect en [email protected].

gebied worden gesproken.

U vindt er onder meer informatie over de boeken die door de SND uitgegeven

Met het verdwijnen van de primaire

besloten gemeenschappen leven. Door

Stichting Nederlandse Dialecten (SND).

kenmerken is de jongste decennia overal

allerlei nieuwe vervoermiddelen (fiets,

Het bestuur van de Stichting Neder-

zamerhand haast bij is: steeds minder

in het Nederlandse taalgebied de dialect-

trein, auto) kwam de dialectspreker van-

landse dialecten bestaat uit medewerkers

de publicaties van de SND geldt dat ze

geïnteresseerd is in de volgende Neder-

mensen spreken dialect en zij die dat nog

variatie sterk afgenomen. De ooit zo bont

af eind negentiende eeuw en vooral in de

van Nederlandse en Vlaamse universitei-

kwaliteitsvol én laagdrempelig willen

landse Dialectendag, kan alvast  maart

wel doen, doen dat in steeds minder

geschakeerde Nederlandse dialectkaart

twintigste eeuw in toenemende mate in

ten en wetenschappelijke instellingen en

zijn. De professionele expertise van de

 in zijn agenda noteren. De achtste

omstandigheden. We spreken in dit

is onderhevig aan vervlakking.

contact met mensen met een andere dia-

streektaalfunctionarissen of -consulen-

bestuursleden biedt die kwaliteitsgaran-

Nederlandse dialectendag vindt in con-

geval van ‘functieverlies’: het dialect

Structuur verlies en functieverlies zijn

lectachtergrond. De twintigste eeuw was

ten uit Nederland en Vlaanderen.

tie, maar het unieke van de SND is dat ze

grescentrum De Reehorst in Ede plaats.

wordt steeds meer de taal van de intieme

twee kanten van een en hetzelfde proces

bovendien de eeuw van de nieuwe com-

wetenschappelijke kennis over de enor-

Bij dit nummer van Alledaagse Dingen

levensferen, van huis-tuin-en-keuken en

van dialectverlies. Geen enkele regio in

municatiemiddelen: naast telefoon, radio

me dialectvariatie in het Nederlandse

en op de website van de SND vindt u het

functioneert steeds minder in het publie-

het Nederlandse taalgebied ontsnapt

en tv brachten ook de computer en het

ren van breed opgezet onderzoek naar de

taalgebied op een prettige en toegankelij-

programma en de inschrijfmogelijk-

ke leven. Eentalige dialectsprekers

eraan, maar er zijn niettemin grote

internet de wereld binnen handbereik.

dialectsituatie in het Nederlandse taalge-

ke manier naar het grote publiek brengt.

heden voor deze dag.

bestaan nog nauwelijks. De meeste

regionale verschillen.

Communiceren gebeurt op steeds grote-

Maar feit is wel dat daar zo lang-

dialectsprekers hanteren naast hun dialect dagelijks ook de standaardtaal of een variant die die standaardtaal benadert. Maar het dialect wordt ook van bin-

Hoofddoel van de SND is het stimule-

Algemeen gesproken heeft het proces

supraregionale communicatie volstaat het lokale dialect niet langer. Daarom

van dialectverlies zich in Vlaanderen

verruilt de dialectspreker in toenemende

aanzienlijk later doorgezet dan in Neder-

mate zijn nabije omgevingstaal voor

land. Maar daarnaast zijn de dialecten

Algemeen Nederlands.

van meer perifere regio’s duidelijk aanzienlijk resistenter dan die van de cen-

praktijk brengen, vervangen dialect-

trale (ook politiek-economisch) regio’s.

met andere dialecten en taalvariëteiten

kenmerken door de overeenkomstige

In Vlaanderen heeft dialectverlies zich

en bijgevolg afname van dialectgebruik

standaardtaalkenmerken. Dat betekent

het verst doorgezet in Brabant, Ant-

in de hand. Dialectverlies heeft zich over-

dat er ‘structuurverlies’ plaatsvindt. Het

werpen en ook wel in grote delen van

al aanzienlijk vroeger doorgezet in de

dialect evolueert naar een taalsysteem

Limburg. West-Vlaanderen blijkt (nog

steden dan op het platteland. In platte-

Postcode:

dat zich ergens tussen het dialect en de

even) opvallend dialectvast.

landsdorpen is het lokale dialect ook

Woonplaats:

Ook verstedelijking werkte contact

Ja, ik neem tot wederopzegging een jaarabonnement op Alledaagse Dingen.

Naam Straat:

vandaag nog vaak veel beter bewaard In Nederland was al heel vroeg spra-

gebleven. En ten slotte heeft het toe-

helemaal met de standaardtaal samen te

ke van dialectverlies in het Hollandse

genomen opleidingsniveau van de

vallen. De kenmerken die het meest

gebied en de regio rond Utrecht. De dia-

gemiddelde Vlaming en Nederlander de

opvallen in de interlokale communicatie

lectsprekers uit bijvoorbeeld Drenthe,

omschakeling naar Algemeen Neder-

verdwijnen het eerst. Vaak zijn dat dia-

Twente en Limburg zijn aanzienlijk

lands mogelijk gemaakt en versneld.

lectkenmerken die typerend zijn voor

dialectvaster gebleven.

een kleine regio en die dus een heel

Datum: Handtekening:

Word nu abonnee en u krijgt een welkomsgeschenk cadeau. In samenhang met deze objectieve

Heel wat factoren liggen aan de basis

Telefoon:

Stuur deze bon naar: Nederlands Centrum voor Volkscultuur,

factoren staan een aantal subjectieve

Postbus ,  LC Utrecht.

type kenmerken wordt in de vaklitera-

van het proces van dialectverlies. Belang-

factoren die het proces van dialectverlies

(tel:  –   , fax:  –   , e-mail: [email protected])

tuur primaire kenmerken genoemd.

rijk is ten eerste dat we niet langer in

versterkt hebben. Die factoren betreffen

A L L E D A A G S E

D I N G E N

■

Alledaagse Dingen geeft nieuws over ontwikkelingen en activiteiten in de volkscultuursector. Wilt u op de hoogte blijven, neem dan een abonnement.

die het dialectspreken nog dagelijks in de

beperkt geografisch bereik hebben. Dat

werden. We blikken er ook vooruit: wie

Een jaar lang Alledaagse Dingen voor maar  ,-

nenuit uitgehold: zelfs dialectsprekers

lect genoemd –, om in een laatste fase

Zowel voor de evenementen als voor

re schaal. Voor dergelijke vormen van

Proces van dialectverlies

standaardtaal in bevindt – ook wel regio-

6

Meer informatie over de SND is te

boeken en verstrekt informatie over de

V o o r j a a r

   

7

Streektaalfunctionarissen en -consulenten in Nederland en Vlaanderen Jos Swanenberg, Veronique De Tier en Ton van de Wijngaard

Nederland kent een aantal professionele belangenbehartigers op het gebied van dialect, de streektaalconsulenten en streektaalfunctionarissen. Zij moeten in verschillende delen van het Nederlandse

zeer divers, maar er zijn toch heel wat

rijke plaats in. In de Stellingwerven,

‘loketfunctie’ goed uit te dragen, beschik-

gelijkenissen. De taken liggen op het vlak

Groningen en Drenthe worden al jaren-

ken ze meestal over een toegankelijke

van educatie, stimulering, voorlichting,

lang cursussen georganiseerd over de

website. In Doetinchem, de Stelling-

wetenschappelijk onderzoek, kennissprei-

regionale taal. In Limburg en Groningen

werven, Enschede en Kampen werkt men

ding en beleid. De accenten verschillen

worden docenten opgeleid om soort-

daarnaast ook met een streektaaltele-

daarbij per provincie of regio. In dit arti-

gelijke cursussen te geven. In Overijssel

foon, waar iedereen terecht kan met zijn

kel geven we geen volledig overzicht van

bestaan er cursussen over de taal en de

vragen over Achterhoekse en Liemerse,

die taken, dat zou onmogelijk zijn. We ge-

cultuur van bepaalde deelgebieden in

Stellingwerfse, Twentse en West-Over-

ven een algemeen overzicht van de belang-

Kampen, Zwolle en Noord-Oost-Over-

ijsselse dialecten. Dat kunnen vragen

rijkste aspecten van het werk van streek-

ijssel. In andere regio’s wordt kennis over

over spelling zijn, maar ook over de her-

taalconsulenten en -functionarissen.

het dialect vooral doorgegeven door

komst van bepaalde woorden.

middel van lezingen voor allerlei groe-

Onderwijs Daar waar dialect als regionale taal is erkend, is er veel aandacht voor de toelagen van het onderwijs (van peuterspeelzaal tot universiteit). Dat is bijvoor-

publicaties over dialecten verzorgd worden, zoals de tijdschriften Den Schaor-

Stimulering Op de tweede plaats is er aandacht

paol, Brabants, De Taolkraant, De Ovend. Bij anderen wordt vooral verslag gedaan

voor de stimulering van de streektaal

van de activiteiten, zoals in de Nieuws-

Drenthe en Twente. Aan basisscholen

door het opstarten van nieuwe activitei-

brief Cultureel Erfgoed van het Huis van

wordt vrij veel aandacht besteed. Zowel

ten en het begeleiden van door de vereni-

Groninger Taal en Cultuur en Zeeuws

in Groningen als in Drenthe en Twente

gingen georganiseerde activiteiten, zoals

Erfgoed, de nieuwsbrief van de Stichting

worden pakketten ontwikkeld waarbij

symposia of festivals. In Groningen liep

Cultureel Erfgoed Zeeland. Streektaal-

geprobeerd wordt streektaal in kleine

bijvoorbeeld onlangs een tentoonstelling

f unctionarissen en -consulenten worden

deeltjes van een kwartier in het onder-

over de woordenboekschrijver Ter Laan

eveneens vaak gevraagd artikelen te

wijs te promoten, het zogenaamde Gro-

in de Universitaire Bibliotheek van de

schrijven in tijdschriften van streek-

ningse, Drentse en Twentse kwartiertje.

Rijksuniversiteit Groningen; in Zeeland

taalverenigingen in de provincie, zoals in

organiseerde de  jaar oude dialectver-

Toal en Taiken in Groningen en in

eniging samen met de streektaalconsu-

Nehalennia in Zeeland. Enkelen helpen

taal voor het basisonderwijs ontwikkeld.

lent een symposium over de rijkdom van

ook mee aan radio- en tv-programma’s in

Het bestaat uit, behalve een docenten-

het Zeeuws. In sommige provincies wor-

de streektaal of schrijven over streektaal

handleiding en een Nederlandstalig leer-

den literaire wedstrijden gehouden.

in de regionale dagbladen. Zo heeft de

lingenboek, ook uit een reeks leerlingen-

Nieuwe activiteiten zijn bijvoorbeeld het

Drentse streektaalconsulent een eigen

boeken in verschillende dialecten zoals

opzetten van een DVD-project met

radioprogramma en hebben de Stelling-

maken heeft met het cultureel erfgoed,

kunsten Limburg, tot voor kort nog

het Roermonds, Sittards en Brunssums.

muziek van regionale artiesten (Over-

werfse en de Noord-Brabantse streektaal-

-consulenten zijn niet overal op dezelfde

zoals in Zeeland en Noord-Brabant.

gevestigd in Sittard, vanaf februari 

Een onderwijspakket voor het middel-

ijssel), een taalkamer waarin streektaal-

functionaris een vaste rubriek in de regi-

manier ondergebracht, zoals ook blijkt

Andere organisaties houden zich bezig

in Roermond. De Stichting Drentse Taol

baar onderwijs verschijnt in . Ook

opnamen te horen zullen zijn (Zeeland)

onale radioprogramma’s over dialect.

uit de adressenlijst van alle streektaal-

met de regionale cultuur, met soms ook

is een centrum voor Taal en Letterkunde

in de Stellingwerven wordt veel aandacht

of een website met een taalquiz en infor-

functionarissen en -consulenten in

een sterke nadruk op de regionale taal,

en heeft onderdak in de provinciale

besteed aan het onderwijs. In Zeeland

matie over streektaalschrijvers die op

Nederland. Sommigen zijn verbonden

zoals het Van Deinse Instituut in

bibliotheek in Assen. Het Huis voor

kwam er in  een lessenreeks voor de

film te zien en te horen zijn (Drenthe).

aan een universiteit, zoals de streektaal-

Enschede, de IJsselacademie in Kampen,

Groninger Cultuur met twee consulen-

middengroep van de basisschool; er zijn

functionaris in Groningen (Bureau

de Stichting Stellingwarver Schrievers-

ten (voor wie streektaal één facet is)

plannen om een vervolgproject te ont-

Groninger Taal en Cultuur); anderen

ronte in Oldeberkoop en het Staring

vindt dan weer onderdak bij de

wikkelen voor de lagere groepen. In

worden rechtstreeks aangestuurd door

Instituut in Doetinchem.

Groninger Archieven.

Noord-Brabant staat streektaaleducatie

lenten beschouwen voorlichting even-

samen met wetenschappelijke onderzoe-

daarentegen nog in de kinderschoenen.

eens als een belangrijk onderdeel van

kers. Hierin ligt misschien de dubbele

hun taak; zij willen graag beschouwd

naamgeving van functionaris of consu-

worden als een aanspreekpunt voor hun

lent. Als we de huidige streektaal-

regio op het gebied van dialect. Om deze

functionarissen en -consulenten

De streektaalfunctionarissen en

de provincie waarin zij actief zijn. Het grootste gedeelte is ondergebracht bij een

8

er vaak een periodiek beschikbaar waarin

van symposia en studiedagen.

beeld het geval in Limburg, Groningen,

In Limburg is het pakket Dien eige

Zeeland en Limburg.

Op het vlak van de kennisspreiding is

kundige kringen, of door het organiseren

passing van streektaaleducatie in alle

taalgebied dialecten op de kaart zetten. Opvallend is dat zij actief zijn in de provincies die in een cirkel rondom de Randstad liggen: Groningen, Drenthe, Overijssel, Gelderland, Noord-Brabant,

peringen, zoals seniorenclubs of heem-

In Limburg zijn de medewerkers van

of andere stichting. In een aantal geval-

Bureau Streektaal geplaatst onder de

len betreft het een instelling die te

koepel van het Centrum voor Amateur-

A L L E D A A G S E

D I N G E N

Taken De taken van de verschillende streektaalfunctionarissen en -consulenten zijn

Onderwijs aan volwassenen neemt in sommige regio’s eveneens een belang-

Wetenschappelijk onderzoek Een aantal streektaalfunctionarissen en -consulenten combineert hun

Voorlichting Streektaalfunctionarissen en -consu-

publieksgerichte taken met wetenschappelijk onderzoek; anderen werken nauw

V o o r j a a r

   

9

Adresgegevens

bekijken, blijkt dat ongeveer te kloppen:

Streektaalbeleid

Groningen

Drenthe

tel: -

Postbus 

Bureau Groninger Taal en Cultuur

Stichting Drentse Taol

e-mail: [email protected]

 BJ ’s-Hertogenbosch

Siemon Reker (streektaalfunctionaris/

Jan Germs en Abel Darwinkel (streektaal-

www.vandeinse.nl

tel: -

de functionarissen hebben in hun taak-

Ten slotte kan ook streektaalbeleid

bijzonder hoogleraar Groninger Taal en

consulenten)

omschrijving een duidelijke component

een belangrijk onderdeel van de taken

Cultuur)

Brunelstraat 

Achterhoek en Liemers

van wetenschappelijk onderzoek, bij de

van een streektaalconsulent of -functio-

Postbus 

 KB Assen

Staring Instituut

consulenten ligt de nadruk iets meer op

naris zijn. Dit is zeker het geval in Lim-

 AS Groningen

Postbus 

Geert Roelofs (streektaalconsulent)

Nederlands Limburg

het adviseren van verenigingen en

burg en in de noordelijke regio’s, bijvoor-

tel: -

 AB Assen

Lex Schaars (redacteur WALD)

Bureau Streektaal Nederlands Limburg

particulieren.

beeld in de Stellingwerven, waar de

e-mail: [email protected]

tel: -

Postbus 

Pierre Bakkes en Ton van de Wijngaard

erkenning als regionale taal tot een

www.brabants.org

e-mail: [email protected]

 AR Doetinchem

(streektaalfunctionarissen)

behoefte aan nieuwe beleidsplannen

Huis van de Groninger Cultuur

www.drentsetaol.nl

tel: -

Kapellerlaan 

van de tewerkstelling van consulenten en

heeft geleid. In het Nedersaksische

Margriet Dijk en Henk Scholte (consulenten)

www.taolpaddrenthe.nl

e-mail: [email protected]

 JC Roermond

functionarissen of in samenwerking met

gebied heeft dit geleid tot een overkoepe-

Cascadeplein 

[email protected]

Postbus 

hen aandacht (geweest) voor de produc-

lende vereniging, het SONT, waarvan de

Postbus 

West-Overijssel en Oost-Veluwe

www.staringinstituut.nl

 AE Roermond

tie van grotere woordenboeken (Woor-

streektaalfunctionaris van de Stelling-

 RM Groningen

IJsselacademie

denboek van de Achterhoekse en Liemerse

werven voorzitter is en anderen uit dat

tel: - of 

Philomène Bloemhoff-de Bruijn (streek-

Zeeland

fax:  

Dialecten (WALD), Woordenboek van de

gebied ook aan meewerken. Zij gaan na

e-mail: [email protected]

taalfunctionaris/projectleider streektaal)

Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland

e-mail: [email protected]

www.huisvandegroningercultuur.nl

Albert Bartelds (streektaalconsulent)

Veronique De Tier (consulent streektalen)

www.limburgsedialecten.nl

Postbus 

Groenmarkt 

In enkele regio’s is er op de plaats

tel: -

Overijssels Dialecten(WOD) en Stelling-

of het Nedersaksisch kan erkend worden

warfs Woordeboek) en zakwoorden-

onder deel III van het Europees Hand-

boeken (in Groningen en Drenthe en in

vest. In andere provincies wordt van

Stellingwerven

 AE Kampen

Postbus 

Vlaanderen

voorbereiding in Overijssel en de

streektaalfunctionarissen of -consulen-

Stichting Stellingwarver Schrieversronte

tel: -

 AA Middelburg

Vlaams Centrum voor Volkscultuur vzw

Stelling werven). Andere functionarissen

ten wel eens ambtelijke advisering ver-

Henk Bloemhoff (streektaalfunctionaris)

e-mail: [email protected]

tel: -

Rob Belemans (consulent dialectologie)

en consulenten werkten of werken nog

wacht. Dat kan zowel op inhoudelijk als

Sietske Bloemhoff (medewerker Stellingwerfs

[email protected]

e-mail: [email protected]

Gallaitstraat /

steeds mee aan het Woordenboek van de

op financieel vlak, bijvoorbeeld bij subsi-

in het basisonderwijs)

www.ijsselacademie.nl

www.scez.nl

B- Brussel

Limburgse Dialecten (WLD), het Woorden-

dieaanvragen, van toepassing zijn.

Willinge Prinsstraat 

boek van de Brabantse Dialecten (WBD) of het Woordenboek van de Vlaamse Dialecten (WVD). In een paar provincies

En in Vlaanderen? In Vlaanderen kent men het feno-

tel:  ()-

 PE Oldeberkoop

Twente

Noord-Brabant

e-mail: [email protected]

tel: -

Van Deinse Instituut

Stichting het Brabants

www.vcv.be

e-mail: [email protected]

Bert Groothengel (streektaalconsulent)

Jos Swanenberg (streektaalfunctionaris)

bestaan grammaticaprojecten (Gro-

meen van de op een regio of provincie

of [email protected]

De Klomp 

Parade 

ningen, Overijssel) of werd een (referen-

georiënteerde streektaalconsulent en

www.stellingwarfs.nl.

 DG Enschede

 KL ’s-Hertogenbosch

tie) spelling opgesteld die voldoet aan de

-functionaris nog niet. Maar het Vlaams

behoefte om in streektaal te schrijven

Centrum voor Volkscultuur vzw heeft

(Groningen, Drenthe, Limburg, Bra-

wel een consulent dialectologie in dienst.

mogelijke projecten en activiteiten met

bant). Toch is duidelijk dat de vormleer,

Als een centrum voor erfgoedzorg wil

betrekking tot dialect en dialectbeleving

de klankleer en de zinsbouw hier wel

het VCV de dialecten en de taalvariatie in

en geeft regelmatig voordrachten over

stelde streektaalmensen is per provincie

wijzer bij dit artikel. De situaties zijn zo

eens bij achterblijven; deze deelgebieden

Vlaanderen (inclusief Brussel) uitdruk-

dialectvariatie, dialectverlies en dialect-

verschillend. Soms gaat het om een deel-

verschillend dat hier niet verder op inge-

blijken meer op het vlak van het weten-

kelijk mee in zijn blikveld nemen als een

beleving.

tijdse aanstelling; hier en daar zijn twee

gaan kan worden, maar voor elke pro-

zijn ook de redacteuren van de regionale

schappelijke onderzoek te liggen.

volwaardige vorm van immaterieel en

consulenten of een functionaris en een

vincie geldt dat de consulent of functio-

woordenboeken vaak een aanspreekpunt

consulent in dienst en op nog andere

naris altijd met vrijwilligers te maken

voor allerlei dialectvragen.

oraal erfgoed. Het takenpakket van de

Streektaalliteratuur Een deel van de consulenten en func-

Particulieren kunnen met hun vra-

Tot slot Het aantal professioneel tewerkge-

Wie over een bepaalde regio meer informatie wenst, kan terecht in de weg-

Zowel in Vlaanderen als Nederland

gen eveneens terecht op de redacties van

plaatsen zijn er naast de consulenten of

krijgt, die zich met veel enthousiasme

Hun adresgegevens zijn te vinden bij het

de regionale woordenboeken (Woorden-

functionarissen nog andere collega’s die

inzetten voor hun eigen streektaal.

artikel over de woordenboek- en atlas-

goed bij lokale en regionale verenigingen

boek van de Limburgse Dialecten, Woor-

zich in een andere hoedanigheid bezig-

het uitgeven van streektaalliteratuur of

en anderzijds het via beleidsadvisering

denboek van de Brabantse Dialecten of

houden met streektaal, zoals een aantal

andere werken in verband met de streek-

mee totstandbrengen van een dynamisch

het Woordenboek van de Vlaamse Dialec-

redacteuren van dialectwoordenboeken.

narissen, consulenten en redacteuren in

taal. In Drenthe werkt Drentse Taol

en evenwichtig beleidskader ten aanzien

ten) die aan de universiteit in Gent, Leu-

Zij hebben hun specifieke taak naast de

deze sector zijn veelal tijdelijk en afhan-

nauw samen met Stichting Het Drentse

van dialecten en taalerfgoed.

ven en Nijmegen worden gemaakt. De

consulenten en functionarissen, maar

kelijk van de politieke wil van de provin-

redacteuren en promotoren worden in

worden ook vaak aangesproken om

cies en andere subsidiërende instanties.

projecten.

■

Aanstellingen van de meeste functio-

ting Stellingwarver Schrieversronte en

De VCV-consulent adviseert ook

hun regio vaak gevraagd om lezingen te

lezingen te geven en dragen op die

Verlengingen hangen samen met plan-

het Van Deinse Instituut geven streek-

lokale verenigingen, cultuurbeleids-

houden over de diverse dialecten en fun-

manier hun steentje bij wat voorlichting

periodes in provinciale cultuurnota’s en

taalboeken uit.

coördinatoren en erfgoedcellen over

geren ook geregeld als streektaaltelefoon.

en stimulering betreft.

houden dus verband met andere politie-

D I N G E N

vrijwel nergens een structurele zaak.

van initiatieven over dialecten en taalerf-

tionarissen zijn ook nauw betrokken bij

A L L E D A A G S E

ke keuzes. Dialecthulp en -promotie is

consulent is enerzijds de ondersteuning

Boek. Ook de IJsselacademie, de Stich-

10

e-mail: [email protected]

V o o r j a a r

   

11

Dialectorganisaties in Nederland Piet de Boer

In Nederland bestaat een groot aantal lokale en regionale organisaties die zich inzetten voor dialecten. Ze organiseren cursussen en lezingen, maar proberen ook de status van hun streektaal of dialect te verhogen. Erkenning door de Raad van Europa is bij velen een hot-item. Een rondje langs een aantal belangrijke dialectinstellingen in Nederland.

tekst en ging toen op zoek naar Lim-

eerste druk van het Woordenboek der

hebben. Vooral de Taalunie oordeelde

burgse woordspelingen en uitdrukkin-

Zeeuwse Dialecten. Toen bleek echter al

nogal negatief over de aanvraag. ‘Jammer

gen voor de Limburgse versie. ‘Maar het

gauw dat niet alles erin stond. Men ging

en niet terecht’, zegt Martens. Verder zit

is ten slotte een van de beste vertalingen

door met verzamelen en in  kwam

hij er niet zo mee. Het Zeeuws blijft een

van deze strip geworden’, vindt hij trots.

uiteindelijk het supplement van de pers.

levende taal. ‘Ook al ontkent de vader het

In de tussentijd verschenen wel aparte

bestaan van een bastaard, hij bestaat

regioboeken voor de talen van de afzon-

wel’, relativeert Kees Martens het belang

derlijke eilanden.

van de erkenning op zijn streektaal. Een

Suske en Wiske is op dit moment de strip die in het Limburgs uitgebracht wordt. Twee albums zijn al vertaald in opdracht van Het Limburgs Dagblad. Een derde is in de maak. Het vertalen van

nieuwe poging voor erkenning zit er

Verhogen van status schoven van onderzoek naar de bevorde-

publiek. Zij maken zo kennis met de

ring van het gebruik van dialect en het

geschreven streektaal en dat is belang-

verhogen van de status. ‘We willen laten

overkoepeling bij de Brabantse dialecten.

rijk. Niet alleen om de rijke variatie van

zien dat het Zeeuws niet alleen een taal is

Wel gaf het Noordbrabants Genootschap

Limburgse dialecten levend te houden,

van boeren of simpele vissers. Maar dat

boeken uit in dialect en hadden een aan-

maar ook om de eigen standaardtaal

tweetaligheid grote voordelen heeft. Met

tal heemkundekringen van Brabants

beter te leren. En dat is opmerkelijk,

dialectdagen, bijbelvertalingen, toneel en

Heem een dialectwerkgroep, maar een

omdat de deskundigen lange tijd dachten

een update van de website wil men dit

overkoepelende stichting bestond niet.

dat dialect dit in de weg stond. Uit een

onder andere verwezenlijken. Maar ook

recente studie van J. Kroon en T. Vallen

de studiedag bij het -jarig jubileum

blijkt dat de beheersing van bijvoorbeeld

was hieraan gewijd. Die ging over dialect

in en verscheen het eerste nummer van

een Limburgs dialect, het leren van de

en carrière. Dialect spreken blijkt hele-

Brabants. Het tijdschrift is een initiatief

standaardtaal juist vergemakkelijkt.

maal geen belemmering te zijn om

van de Stichting Het Brabants opgericht

carrière te maken.’

in . Het doel van de stichting is: ‘het

De grootste dialectvereniging in

Tot voor kort bestond er nauwelijks

Dit voorjaar kwam daar verandering

stimuleren en bundelen van activiteiten die de studie en het behoud van de Bra-

de waarden van de eigen taal en volkscul-

een ‘Liergank Limburgs’. De afgestudeer-

grootste dialectvereniging. ‘Veldeke’

tuur. Deze bewustwording had vooral te

den van deze kadercursus moeten een

Zeeland is de Zeeuwsche Vereeniging

afwijzing van de Europese erkenning

bantse taal bevorderen en de kennis van

bestaat uit dertien kringen met in totaal

maken met de mijnbouw en de komst

voorhoede vormen ‘voor de actieve pro-

voor Dialectonderzoek opgericht in .

van het Zeeuws. De toekenning zou de

dit cultureel erfgoed vergroten en ver-

drieduizend leden. Elf kringen richten

van Oost-Europeanen en Noord-Neder-

motie van het dialectgebruik in alle scha-

De vereniging heeft nu ongeveer acht-

status van het Zeeuws zeker verhoogd

breiden in de provincie en daarbuiten’.

zich op Nederlands Limburg en twee op

landers naar de provincie. Van een

keringen’ staat op de site van Veldeke. In

honderdvijftig leden, een eigen tijd-

Belgisch Limburg. Veldeke kent ook een

bedreiging van het Limburgs was geen

juli van dit jaar studeerden de eerste twin-

schrift Nehalennia en binnenkort een

aantal overkoepelende thematische

spra ke, maar het heeft wel de ogen en

tig cursisten af en ontvingen hun ‘getuig-

website www.zeeuwsdialect.nl.

werkgroepen. Zo is er een afdeling

oren geopend voor de eigen taal in al zijn

sjrift’. Maar ook voor de basis is Veldeke

Veldeke Literair, Veldeke Sjrieverskrink

variaties.

actief. ‘We zijn bezig met een boek over

Aanleiding voor de oprichting was

de Limburgse dialecten voor het grote

de voorspelling, dat binnen één generatie

publiek in Nederland en België’, zegt

het Zeeuws verdwenen zou zijn. Voor-

en de Werkgroep Dialectologie en Taalkunde. Het tijdschrift heet ook

De erkenning van het Limburgs als

Veldeke en sinds  verschijnt daar-

streektaal onder deel II van het Europese

Frans Walraven. ‘Het wetenschappelijke

zitter Kees Martens lacht, dat liep heel

naast ook nog een jaarboek. Allemaal

Handvest door de Raad van Europa in

Woordenboek van de Limburgse Dialecten

anders. In de jaren negentig wees onder-

om het doel van de vereniging te berei-

 was dan ook een grote opsteker

(-) is hier minder geschikt voor.’

zoek uit dat zestig procent van de bewo-

ken en de rijkdom aan dialecten in de

voor Veldeke. Het betekende extra aan-

Walraven vindt het belangrijk op deze

ners van Zeeland en het Zuid-Hollandse

provincies Limburg levend te houden

dacht en steun voor het Limburgs in al

manier het Limburgs te promoten.

Goeree-Overflakkee het Zeeuws als hun

samen met de Limburgse volkscultuur.

zijn facetten met name vanuit het provinciebestuur. Er kwam een streektaalfunc-

Limburg

tionaris en een Raad voor het Limburgs.

De vereniging Veldeke is ontstaan in

12

Noord-Brabant

strips is vooral gericht op een jeugdig

Zeeland Limburg is de provincie met de

voorlopig dan ook niet in.

Sinds enkele jaren is de nadruk ver-

eerste taal beschouwden.

Asterix in het Limburgs Zo was Frans Walraven de grote pro-

Tot voor kort deed de vereniging

motor van de Asterix en Obelisk-verta-

vooral onderzoek op basis van vragen-

, vertelt vice-voorzitter Frans Wal-

Veldeke organiseerde met de Raad

ling in het Limburgs. Dat was veel werk.

lijsten die de leden invulden. In de jaren

raven. Toen werd men zich bewust van

voor het Limburgs in  voor het eerst

Walraven gebruikte de originele Franse

zestig van de vorige eeuw verscheen de

A L L E D A A G S E

D I N G E N

Minder te spreken is Martens over de

V o o r j a a r

   

13

De stichting wil dat doen door een

ontwikkeling in de regio. Elke instelling

tijdschrift op te richten en het bevorde-

produceert gemiddeld acht tot tien seri-

ren van dialectprogramma’s op radio en

euze literaire boeken per jaar. Maar ook

televisie. Bovendien wil de stichting

praktische zaken als de doorgifte van

lokale evenementen, zoals dialectdictees

dialectprogramma’s naar andere regio’s

ondersteunen en stimuleren dat de pro-

via de kabel komen aan bod. Program-

vincie een streektaalfunctionaris aan-

ma’s uit Twente moeten ook op de kabel

stelt. De streektaalfunctionaris is inmid-

in Drenthe te beluisteren zijn.

dels benoemd en aan het werk. Jos Swanenberg houdt kantoor in het pand

Erkenning

van Erfgoedhuis Noord-Brabant.

Prioriteit op dit moment ligt bij de erkenning van de Nedersaksische streek-

Manifest

taal volgens deel III van het Europees

De stichting had in een manifest

Handvest voor Minderheidstalen. Sinds

aangekondigd ook Europese erkenning

 heeft het Nedersaksisch de erken-

–

Het Drentse Boek

van het Brabants na te streven. Op dit

ning onder deel II. De rechtvaardigheid

–

Drents Letterkundig Tiedschrift

moment heeft deze erkenning minder

en de voortzetting van de erkenning

Roet

prioriteit. De afwijzing van het Zeeuws

controleert Brussel door middel van visi-

–

Dialectmaondblad Oeze Volk

heeft daar onder andere mee te maken.

taties. Tot nu toe waren dat er twee, die

Stellingwerven:

De jonge organisatie richt zich nu vooral

beide positief zijn uitgevallen voor het

–

op de uitgave van het tijdschrift en het

Nedersaksische taalgebied. Henk

Overijssel:

verder bundelen en stimuleren van dia-

Bloemhoff, voorzitter van de Stichting

–

lectactiviteiten in Noord-Brabant.

Sont, is dan ook optimistisch over de

–

Wie wil meepraten over Brabants dialec-

kans dat het Nedersaksisch erkenning

ten of vragen heeft, kan de website

onder deel III krijgt. Hij wordt daarin

bezoeken en mee doen aan het discussie-

bevestigd doordat in Duitsland enkele

forum, een van de aardigste op dialect-

Nedersaksische Länder ook al erkend

gebied.

zijn onder deel III. Tenslotte heeft onderzoek aan de Universiteit van Twente bevestigd dat het Nedersaksisch in

–

Nedersaksisch Het Nedersaksisch is de meest ‘over-

Westfries ook al verschillende keren

bewoners van een relatief klein gebied in

De dialectschrijvers treden ook op en

teruggezien in deze berichten. En laatst

het noorden van de provincie Noord-

verzorgen optredens voor niet-commer-

heb ik bij een avondwake een toespraak

Holland omsloten door de Westfriese

ciële doelen, zoals een avond voor een

gehouden in dialect.’

Omringdijk voltooid in . De dijk

ouderenvereniging, plattelandsvrouwen-

slingert van Hoorn via Enkhuizen,

organisatie en rotaryclub. Maar ook voor

Medemblik, Schagen, Alkmaar terug

educatieve activiteiten. De optredens zijn

ren. Siem de Haan: ‘Dialect is een cul-

Van Deinse Instituut

naar Hoorn. Volgens voorzitter Siem de

vaak een groot succes, vertelt De Haan.

tuurschat, waar je zuinig mee moet

IJsselacademie

Haan is Westfriesland een dialectgebied

‘Een feest der herkenning’, kreeg hij te

omspringen, wat niet wegneemt dat het

–

Gællemudiger Taelkrink

met weinig lokale verschillen. Sommigen

horen na een optreden met Westfriese

daarnaast ontzettend humoristisch kan

–

Schrieversbond Overiesssel

onderscheiden een oostelijke en een wes-

verhalen over Kerstmis. Hoogtepunt is

zijn.

–

Stichting Johanna van Buren

telijke variant, maar ‘dat mag geen naam

elke twee jaar het optreden in de

–

Kreenk veur de Twentse Sproak

hebben’, volgens De Haan. De dialect-

Parkschouwburg In Hoorn, getiteld

Weerom West-Fries?

Gelderland:

groep houdt zich niet bezig met dialect-

‘Skroivendevort laif’, voor zevenhonderd

Weerom is het ons West-Fries, weer is

–

Staringinstituut

onderzoek of met het inventariseren via

belangstellenden.

Nederland aan alle voorwaarden voldoet.

koepelende’ streektaal in Nederland. De

Of Den Haag daarvan ook overtuigd is,

Stichting Streektaolorganisaoties in het

blijft nog steeds onduidelijk. Binnenkort

Nedersaksisch Taolgebied (Sont) omvat

vindt er wel overleg plaats, zegt

zo’n eenentwintig organisaties. Sont is

Bloemhoff maar nu is daar nog niets

ontstaan in  uit een federatie van

over te zeggen.

streektaalorganisaties, die opgericht is in

– –

Stellingwarver Schrieversronte

Dialektkringe Achterhook en

vragenlijsten. Er is een grammatica van

Liemers

Herman Langedijk die in grote lijnen voldoet. En in  verscheen het omvangrijke Westfries woordenboek van

trant waarin de verhalen geschreven zijn

weer m’n diepste gedachte in dinke?

Vrienden van de Streektaal veur

Jan Pannekeet.

met veel aandacht voor de Westfriese

Oh, ik hou van die toôn, zo bekend, zo

De stichting bestaat nu uit vijf groe-

Noord-Holland

gewoôn,

weinig tekst om iets duidelijk te maken.

van de warmte die loit in die woorde,

pen met in totaal zo’n vijfenzeventig

Ze korten zelfs de voltooid deelwoorden

en al klinke ze oud, ze binn’ moin zó

actieve schrijvers, die verhalen, gedich-

af door de ‘ge-’ weg te laten. Gegeten en

ten, liedjes en novellen schrijven. Ze

gedronken wordt ‘eten’ en ‘dronken’.

omdat ik ze van kind of an hoorde. (...)

Groningen:

In Noord Holland is de Stichting

lezen de teksten aan elkaar voor op de

‘Want deer hebben we geniesen toid

bied. De ruim .. sprekers wonen

–

Grunneger Toal

Creatief Westfries de grootste organisa-

groepsavonden en becommentariëren

voor’, zegt Siem de Haan lachend.

in Groningen, Friesland (Stellingwerf),

–

Grunneger Genootschop

tie. Voluit heet de organisatie ‘Stichting

elkaar. ‘Maar wel op een sportieve

Drenthe, Overijssel en in Gelderland

–

Stichting Grunneger Bouk

ter bevordering van het creatief gebruik

manier’, benadrukt De Haan.

(Veluwe en Achterhoek).

–

Grunneger Schrieversverainen

van het Westfries dialect’ en ze is

Maar daar blijft het niet bij. De goede

een dialect om humoristisch verhalen in

–

Tiedschrift Krödde

opgericht in . De groep schrijvers

teksten publiceren de schrijvers in het

te schrijven. Het dialect gebruikt men

–

Stichting Nuver

vertrouwd, ■

Het Westfries is echter niet alleen

en performers van deze stichting maken

kwartaaltijdschrift Skroivendevort of

ook al vaker in geboorte- en jubileum-

ken de zaken die hen gezamenlijk aan-

Drenthe:

deel uit van het Westfries

bijvoorbeeld in de reeks Zuks moet je

aankondigingen en zelfs in overlijdens-

gaan, zoals bijvoorbeeld de literaire

–

Genootschap.

opskroive. Deel vijf van de reeks ver-

berichten. ‘Ik heb gedichten van Creatief

D I N G E N

speciaal,

nuchtere humor. Westfriezen gebruiken

Lochem en Omgeving

Bij de Stichting Sont zijn de volgende

Het succes verklaart De Haan uit de

saties in het grote Nedersaksische taalge-

A L L E D A A G S E

Is ‘t de kleur van de taal, zo ampart, zo

Dialektkringe Salland en Oost-

organisaties aangesloten:

Drentse Taol

altoid voor kies, bin ‘t de woorde die zo bekend klinke?

Verhalen vertellen

belangenorganisatie voor dialectorgani-

De aangesloten organisaties bespre-

De stichting wil de streektaal koeste-

Veluwe

Bron: www.sont.nl

. Sont is vooral een platform en

14

schijnt in het jubileumjaar .

De leden van Creatief Westfries zijn

V o o r j a a r

   

15

Kinderkoor KiKoSiVa zingt in het Maastrichts

Volkscultuur van en voor een breed publiek De volkskunde, de wetenschap die de cultuur van het dagelijks leven bestudeert, heeft de laatste jaren een ingrijpende gedaanteverwisseling ondergaan. Er werden

Studiedag ‘Synergie tussen volkscultuur en populaire cultuur’

vraagtekens geplaatst bij oude begrippen als ‘traditie’ en ‘continuïteit’ en er is meer aandacht gekomen voor verandering en voor de sociale context van gewoonten en gebruiken. Terwijl de veranderingen in de wetenschap

De begrippen volkscultuur en populaire cultuur zijn met

inmiddels uitvoerig zijn gedocumenteerd in enkele

elkaar verwant. Toch worden er in het alledaagse

handboeken, zijn de consequenties die deze verande-

spraakgebruik twee totaal verschillende zaken mee

ringen hebben voor de volkscultuurbeoefening nog

aangeduid. ‘Volkscultuur’ wordt meestal gebruikt als

nauwelijks verkend. Volkscultuur heeft namelijk niet

men het heeft over de traditionele cultuur. Populaire

alleen betekenis binnen de wetenschap. Het volkscul-

cultuur verwijst naar de massacultuur van de moderne

tuurconcept wordt ook gehanteerd in het maatschappe-

samenleving.

lijk debat: in discussies over erfgoedzorg, in de vrijetijdsindustrie, in debatten over waarden en normen en

Er is echter sprake van een toenadering. In de jaren zes-

vooral ook bij de brede schare van liefhebbers, die

tig namen in Duitsland de volkskundigen afscheid van

geneigd zijn volkscultuur te

de studie van het traditionele volksleven en gingen

verbinden met een zoektocht

onder leiding van Herman Bausinger de Volkskultur in

naar de eigen identiteit.

Dialect en school in Limburg

Sjaak Kroon en Ton Vallen

der technischen Welt bestuderen. Ook in Nederland en Vlaanderen waren er vergelijkbare ontwikkelingen. Zo

U kunt deze uitgave bestellen

concentreert het Meertens Instituut zich voortaan op het

door  ,– over te maken op

onderzoek naar contemporaine verschijnselen en is de

postgiro  ten name van

term ‘volkskunde’ vervangen door ‘ethnologie’.

het Nederlands Centrum voor

Op vrijdag 10 december 2004 werd in het Gouvernement te Maastricht het eerste exemplaar van het boek ‘Dialect en school in Limburg’ (uitgave Aksant Academic Publishers) door de voorzitter van de

Volkscultuur te Utrecht, onder

De studiedag wordt georganiseerd door het tijdschrift

Raod veur ’t Limburgs aangeboden aan de gedeputeerde van Cultuur, Odile Wolfs. Bij die gelegenheid

vermelding van ‘breed publiek’.

Volkskunde op zaterdag  april  in het Volks-

verzorgden de auteurs van het boek een presentatie die hier in bewerkte vorm is opgenomen.

kundemuseum in Antwerpen. Meer informatie: www.volkskunde.be of bij Albert van der Zeijden (-)

Drie boeken over multiculturele kindercultuur de hoek te gaan staan, maar de oproep

naam van tongvallen (dialecten).’

die vóór de jaren zeventig van de vorige

om het opnieuw te zeggen en dan ‘netjes’

Deze opvattingen werkten door in het

In geuren en kleuren!

eeuw zijn opgeleid, zijn er tijdens hun

was heel gewoon. Ook in schriftelijk

onderwijs.

Volksverhalen en sprookjes in kleurrijk Nederland

studie van doordrongen geraakt dat dia-

werk van de leerlingen gold het Alge-

lect en school niet samengaan. In de

meen Beschaafd Nederlands als maat

door hen bestudeerde taaldidactische

van alle dingen en werd het rode potlood

over ‘onbeschaafde’ dialectsprekers.

De meeste onderwijzers en leraren

Inheemse erfenis De oorsprong van onze tradities wordt nog al eens toegeschreven aan de Germanen of heidenen. Toch zijn veel

En dat vieren wij!

literatuur werden ze namelijk veelvuldig

veelvuldig gehanteerd als er in dat ABN

Nadat hij heeft vastgesteld dat bescha-

gewoonten en gebruiken niet zo oud. Vanwaar onze

Feesten en vieringen van kinderen in kleurrijk Nederland

geconfronteerd met negatieve uitspraken

dialectkenmerken voorkwamen.

ving en cultuur zich manifesteren in

fascinatie voor onze Germaanse wortels? En wat hebben de Germanen en Kelten dan wel nagelaten? Om feiten

prestaties.

onderscheiden is gedegen studie nodig. Inheemse Erfenis,

En nu allemaal!

Continuïteit en discontinuïteit in de geschiedenis behandelt een aantal belangrijke inzichten.

Liedjes en spelletjes van kinderen in kleurrijk Nederland

Deze uitgave is te bestellen door  ,– over te maken

Deze boeken zijn te bestellen door  , per stuk over

op giro  t.n.v. het Nederlands Centrum voor Volkscultuur te Utrecht, o.v.v. inheemse erfenis.

A L L E D A A G S E

D I N G E N

en visies over dialect en over de nadelige gevolgen van dialectgebruik voor school-

van fictie en historische gegevens van mythevorming te

16

In  schrijft Van Nispen uitvoerig

beheersing, houdt hij zijn lezers het vol-

Luiheid van tong Enkele historische citaten kunnen

gende voor: ‘Anderen kennen dit zelfbedwang niet; het zijn de onbeschaafden.

illustreren hoe er vroeger tegen het dia-

Hun levensmilieu, hun verschijning, hun

lect werd aangekeken. Zo schrijft Terweij

optreden tegenover medemensen getuigt

zeker toe bijgedragen dat er destijds

in : ‘De taal welke door de beschaaf-

van gebrek aan controle en tucht. Gemak-

sprake was van een correctieve didactiek

de Nederlanders wordt gesproken en

zucht, zelfzucht missen bij hen de rem

ten aanzien van mondeling dialectge-

geschreven draagt den naam de Neder-

van de zelfbeheersing. Dat openbaart

te maken op gironummer  t.n.v. het Nederlands

bruik op school. Als kinderen iets in het

landsche taal [...]. De talen, welke door

zich in hun levensuitingen. Ook in hun

Centrum voor Volkscultuur te Utrecht, o.v.v. de titel.

dialect zeiden, hoefden ze weliswaar niet

de onbeschaafde Nederlanders worden

taal, in hun dialect. Er is een luiheid van

meteen hun mond te gaan spoelen of in

gesproken, zelden geschreven, dragen de

tong en van lippen. Klanken worden niet

Die anti-dialectgeluiden hebben er

V o o r j a a r

   

17

duidelijk gemaakt dat het dialect in

het PRIMA-cohortenonderzoek. Er blijkt

die het Nederlands ook kent maar die

met de gebruikelijke schoolvorderingen-

nivellerende tendenties, die een gevolg

Nederland nog lang niet verdwenen is.

uit dat bij de ouders voor dialect en Fries

daar een andere betekenis hebben. Daar

toetsen dan standaardtaalsprekers. En

De conclusie zou dus kunnen zijn dat

zijn van de inertie van de spraakorganen,

Integendeel, radio, televisie, krant, litera-

samen een gemiddeld landelijk gebruiks-

werden de kinderen onzeker van en dat

ook in Gennep bleek vooral de attitude

het in ieder geval geen kwaad kan kinde-

en die overigens in elke taal werkzaam

tuur, toneel, film en allerlei soorten

percentage geldt van ruim  procent.

leverde fouten op. Maar op de gebruike-

van de leerkrachten een belangrijke fac-

ren in het dialect op te voeden. Meer

zijn, hebben bij hen de vrije teugel.’

muziek laten zien dat het dialect spring-

Koplopers met ruim  procent zijn de

lijke schoolse taken en toetsen die door

tor te zijn.

algemeen geformuleerd zou de stelling

levend is en dat er steeds meer mensen

ouders in Limburg, gevolgd door

het jaar heen werden afgenomen bleek

zijn die inzien dat het waardevol is de

Drenthe met ruim  procent. Met de

niets van een achterstand van dialect-

teloos vele andere worden toegevoegd en

dialecten ook levend te houden. Het arti-

kinderen spreekt ruim  procent van de

sprekende leerlingen.

dat gaat door tot ver in de jaren zestig.

kel wordt geïllustreerd met een prachtige

Limburgse ouders dialect, opnieuw

Maar inmiddels is de situatie op de

foto van Maud Hawinkels, op dit

gevolgd door Drenthe met ruim  pro-

Gennep zijn al tamelijk oud en de vraag

taalontwikkeling, de cognitieve ont-

Pabo’s wel anders. Dat blijkt bijvoorbeeld

moment een van de bekendste nieuwe

cent. Toch blijkt dat ruim  procent van

steld dat het dialect een rol speelde bij de

hoe het nu, anno , zit met dialect en

wikkeling en de sociaal-emotionele

uit recentere taaldidactische handboeken

ambassadeurs van de ‘zachte g’ – een

de kinderen in Limburg zelf dialect

beoordeling van het mondeling en

school in Limburg is daarmee uiteraard

ont wikkeling van de kinderen. En dat

als Taaldidactiek aan de basis en Portaal

verademing na Cora van Mora...

spreekt (opnieuw gevolgd door Drenthe

schriftelijk gebruik van het Nederlands.

niet beantwoord. Naar die vraag is echter

is weer gunstig voor de prestaties op

met ruim  procent). Landelijk gezien is

Interessant daarbij was echter vooral dat

in  onderzoek gedaan door Marjo-

school. De conclusie is met andere woor-

het spreken van dialect door kinderen op

die invloed verdween als de leerkrachten

lein van de Nieuwenhof. Op basis van de

den niet een pleidooi voor het dialect als instructietaal of vak op school.

Aan deze voorbeelden kunnen moei-

die vooral zakelijke en objectieve informatie geven over wezen en waarde van

Dat het dialect ‘oerend hard’ gaat,

In het onderzoek werd verder vastge-

kunnen zijn dat ouders hun kinderen het

Dialectsprekende kinderen doen het niet slechter

beste kunnen opvoeden in de taal die ze

De onderzoeken in Kerkrade en

liefste spreken. Dat is het beste voor de

zelf het beste beheersen en die ze het

het dialect en zich onthouden van onge-

betekent overigens niet dat er in 

de basisschool in vergelijking met hun

die het werk beoordeelden niet wisten of

uitkomsten van het al eerder genoemde

fundeerde negatieve talige en sociale

nog evenveel dialect gesproken wordt als

ouders dus ongeveer gehalveerd (,

het van een dialectspreker of standaard-

PRIMA-cohortenonderzoek heeft zij de

kwalificaties inzake het dialect.

pakweg vijftig jaar geleden, ook niet in

dialectsprekende ouders tegenover ,

taalspreker afkomstig was. Het had dus

beheersing van het Nederlands van basis-

Maar natuurlijk kan het dialect op

Limburg. In  heeft professor Weijnen

dialectsprekende kinderen). Deze afna-

meer met de houding van de leerkracht

schoolleerlingen in diverse dialectgebie-

school wel een rol spelen. Kinderen kun-

den en in Friesland in kaart gebracht.

nen in de kring best iets in het dialect

Volledig positief is de houding ten

gegevens verzameld over dialect en

me in gerapporteerd dialectgebruik ver-

te maken dan met de taalvaardigheid

aanzien van het dialect echter ook in de

Standaardnederlands bij schoolkinderen

loopt in Limburg aanzienlijk minder snel

van de leerlingen. Dialectsprekende kin-

eenentwintigste eeuw nog niet. Dat geldt

in enkele Limburgse plaatsen. In grote

dan in de rest van Nederland.

deren bleken in de lagere klassen wel iets

in het onderwijs, maar ook in de media.

lijnen kwam daaruit naar voren dat het

Nota bene in De Limburger van  juni

gemiddelde dialectgebruik rond de 

 typeert Marcel Abrahams het

procent lag, met een duidelijke uitzonde-

Nederlands van zuiderlingen die boven

ringspositie voor Heerlen waar het per-

de grote rivieren zijn gaan wonen. Als

centage ruim onder de  uitkwam. Uit

voorbeeld geeft hij Connie Palmen afkomstig uit Midden-Limburg: ‘Om dat feit te maskeren heeft ze zich een harde

de urbanisatiegraad en het ouderlijk

‘g’ aangeleerd en de melodie van haar

beroepsniveau toenemen. Dat bleek ook

accent onderdrukt, net zoals zoveel van

uit een andere enquête uit . Waar

haar streekgenoten die in het westen zijn

Weijnen in  nog vond dat in Gennep

beland. Bij de eerste ‘g’ van een woord doet Palmen nog voorkomen alsof ze in

vertellen. En aandacht voor de relatie De belangrijkste conclusies zijn over-

tussen dialect en Nederlands in het

minder actief te zijn in de interactie in de

duidelijk: dialectsprekende kinderen in

kader van taalbeschouwingslessen is ook

klas en ze gaven aan soms een beetje

de groepen , ,  en  scoren hoog op de

een goede manier om er aandacht aan te

bang te zijn om het woord te nemen. Aan

toetsen voor Nederlandse taalvaardig-

besteden. Maar het Nederlands op school

ter niet weg dat er bij veel ouders toch

de verbale participatie in de klas en aan

heid en doen het zelfs beter dan kinderen

vervangen door het dialect, is geen goed

nog steeds twijfel bestaat over de vraag

de attitudes en de acceptatie van het dia-

die geen dialect spreken en ook beter dan

idee. De school is typisch een situatie

Weijnens gegevens kwam ook naar voren

of het spreken van dialect niet nadelig is

lect door leraren is in het vervolg van het

kinderen in andere dialectsprekende

waar het Nederlands het belangrijkste is,

dat het dialectspreken afneemt naarmate

voor het schoolsucces van hun kinderen.

Kerkrade-project met succes verder

gebieden en kinderen in Friesland. Naast

maar waar het dialect niet verboden zou

gewerkt. Maar met de resultaten op

sociaal-economische en sociologische

moeten zijn. In andere situaties geldt

doorsnee toetsen en met de doorstro-

oorzaken zou een mogelijke verklaring

precies het omgekeerde. Wanneer de

huis te vallen: dialectsprekers doen het

ming naar het vervolgonderwijs was

ook kunnen zijn dat kinderen in Lim-

Vorst van carnavalsvereniging ‘de

op school niet slechter dan sprekers van

eigenlijk zo goed als niets mis. Dus daar

burg meer dan andere kinderen met taal-

Krölstarte’ uit Middelaar in de carnavals-

 procent en in Ottersum  procent

het Standaardnederlands. Dat blijkt uit

hoefde in het projectvervolg geen specia-

verscheidenheid te maken hebben. Niet

residentie ‘d’n Trog’ het woord voert,

van de kinderen dialect sprak op straat,

een reeks onderzoekingen die in de afge-

le aandacht aan te worden besteed.

alleen het Nederlands en Limburgse dia-

spreekt hij vooral Middelaars, maar

het hartje van de Jordaan is geboren. Bij

blijkt tien jaar later ongeveer  procent

lopen jaren zijn uitgevoerd. Dat begint al

lecten komen naast elkaar, in evenwicht

Nederlands is er niet verboden en ieder-

een tweede ‘g’ slaagt dat plan nog ten

van de leerlingen als overwegend dialect-

in de jaren zeventig van de vorige eeuw,

met elkaar en met wederzijdse waarde-

een kan hem verstaan. In de Aula van de

dele, maar een volgende ‘g’ of ‘r’ leidt tot

sprekend, ongeveer  procent als over-

met het zogenaamde Kerkrade-project:

natuurlijk wel zo’n beetje als het Chinees

ring voor, maar ook Duits, Frans en

Universiteit van Tilburg spreekt diezelf-

een mondhygiënische catastrofe. Bij een

wegend standaardtaalsprekend en onge-

een onderzoek naar de invloed van dia-

van Limburg – om maar eens met Jan

Engels en daarnaast natuurlijk nog de

de Vorst als hoogleraar Nederlands.

woord als ‘goedgelovig’ zakt ze dan ook

veer  procent als afwisselend

lectgebruik op schoolprestaties in de

Notten te spreken – en daarom werd in

talen van uiteenlopende groepen immi-

Dialect past daar niet en wordt er zeker

reddeloos weg in de roomse boter van

dialect-standaardtaalsprekend te kunnen

toenmalige kleuterschool en lagere

de Noord-Limburgse gemeente Gennep

granten in Limburg. Het is niet uitgeslo-

ook niet door iedereen verstaan.

haar zuidelijke accent.’

worden gekwalificeerd. Deze tussen 

school. Uit dat project bleek dat er wel

een soortgelijk onderzoek opgezet als in

ten dat mensen die met zoveel talen te

en  geconstateerde achteruitgang van

sprake was van een invloed van het dia-

Kerkrade. Ook het Genneps dialect, dat

maken hebben een speciaal soort taal-

het dialect wordt bevestigd door onder-

lect op de beheersing van het

veel minder afwijkt van het Nederlands

gevoel of taalbewustzijn ontwikkelen.

spreekt kan, iedereen natuurlijk wel

zoek uit het midden van de jaren tachtig.

Nederlands, maar alleen bij toetsen die

dan het Kerkraads, bleek niet tot echte

En dat taalbewustzijn kan een positieve

horen dat hij niet van boven de grote

daar speciaal voor waren ontwikkeld. In

problemen in het onderwijs te leiden.

uitwerking hebben op de taalvaardigheid

rivieren afkomstig is. Maar een accent

die toetsen kregen de leerlingen bijvoor-

Ook in het Gennepse basisonderwijs

in het algemeen en dus ook in het

hebben is iets anders dan dialect

beeld Kerkraadse woorden voorgelegd

hadden de leerlingen niet meer moeite

Nederlands.

spreken.

Dialectgebruik in Limburg Dat het ook anders kan bewijst Lo van der Wal in De Limburger van  oktober . Onder de kop ‘De opmars van het dialect gaat oerend hard’ wordt

18

Nederlands of dialect?

afgewerkt of totaal verwaarloosd. De

A L L E D A A G S E

D I N G E N

Nieuwe landelijke gegevens over dialectgebruik zijn beschikbaar gekomen in

Dialect en school Al die positieve geluiden nemen ech-

Om maar meteen met de deur in

Nu geldt het Kerkraads dialect

Wanneer hij in de Aula Nederlands

■

V o o r j a a r

   

19

Twents op de basisschool

Bert Groothengel

‘Twents op de skool? Loat ze eerst fetsoenlijk Hollaands leren. Twents leert ze wal in hoes en op stroat.’ Veel leerkrachten uit het basisonder-

tot zeer sceptisch en het maakt daarbij

rol spelen.

niet uit of je te maken hebt met autoch-

Het aanleren van twee talen (Neder-

Tot slot Het ‘Twents Kwarteerken’ wil dicht

tone of allochtone Twentenaren.

bij het kind staan, dicht bij de ouders van

Belangrijk is om leerkrachten met een

dat kind. Het wil niets verplichten. Als

lands en streektaal) zorgt voor een beter

dosis enthousiasme te overtuigen van het

ouders niet te overtuigen zijn van het nut

taalgevoel. Kinderen die tweetalig wor-

nut van die streektaal. Een groot deel

van de streektaal dan houdt het op. Het

den opgevoed kunnen abstracter denken

van het team moet achter het project

project ‘Twents Kwarteerken’ wordt voor-

en kunnen gemakkelijker een derde,

staan, anders moet de school er niet aan

al gepromoot op de plattelandsscholen

vierde of zelfs vijfde taal aanleren dan

beginnen.

en op de scholen van de kleine dorpen/

ééntalige kinderen. De streektaal levert soms ook wel voordelen op voor het

steden van Twente. Op die plaatsen is de Het afgelopen schooljaar zijn dertien

taal nog te redden. In de grote steden is

schrijven in het Nederlands, vooral voor

scholen in Twente begonnen met het

het inmiddels twaalf uur geweest. De

‘ij’ en ‘ei’. Als het in het Twents een ‘ie’ is,

project. Op dit moment valt er nog wei-

redding moet dus komen van het platte-

gericht op de omgeving. Simpel gesteld:

niet gesproken wordt, is elk uur dat aan

dan is het in het Nederlands een

nig te zeggen over de ervaringen. De eer-

land, het platteland kan nu eens voorop

wijs heb ik het horen verzuchten. In het

in plaats van een verhaal in het Neder-

het leren van die taal besteed wordt over-

lange ‘ij’.

ste reacties, zowel van kinderen als van

lopen. Dertien scholen hebben het

afgelopen jaar heb ik immers heel wat

lands te vertellen, doet de leerkracht dat

bodige ballast. Uit onderzoek, dat

ouders, zijn zeer positief. Kinderen vin-

‘Twents Kwarteerken’ al omarmd, in het

Twentse basisscholen bezocht om de les-

één keer per week in het Twents. Een

onlangs in opdracht van Omrop Fryslân

den het, bijvoorbeeld, ontzettend leuk

lopende schooljaar komen er zeker nog

senserie ‘Twents Kwarteerken’ onder de

kwartier per week positieve aandacht

is gehouden, blijkt dat ‘slechts  procent

gemakkelijker. Het Twents kent nog de

om in de streektaal te zingen.

eens dertien bij. Er is nog hoop.

aandacht te brengen van directie en

voor de Twentse taal: op deze manier

van de kinderen tot tien jaar onderling

geslachten en heeft woorden die verwant

onderwijzend personeel. De meeste leer-

geef je een signaal in de richting van de

meestal Fries spreekt’, wat betekent dat

zijn aan Duitse en Engelse woorden. Het

krachten staan positief tegenover dit ini-

kinderen dat Twents een gewone taal is

meer dan  procent deze taal niet of

Twents kent bijvoorbeeld klanken die in

tiatief, maar... ‘Wiej hebt ‘t al zo drok,

die ook op school gebruikt wordt. De

bijna niet spreekt. Alle overheidssteun

het Nederlands niet voorkomen, maar

dat he’w. En dan ok nog Twents der biej?’

kinderen krijgen na de les het verhaal of

voor een verplicht uur Fries op de basis-

wel weer in het Duits.

liedje mee naar huis. De bedoeling is dat

school hebben niet kunnen voorkomen

ouders hiermee verder gaan.

dat de Friese taal met uitsterven wordt

Twents Kwarteerken

Ook het leren van vreemde talen gaat

Bij mijn aantreden als streektaal-

Op die manier wordt het gewoner dat

bedreigd. Weggegooid geld? Mijn credo

mand mij al aangereikt (niet angeriekt,

ouders Twents spreken met hun kinde-

is daarom: geen fanatisme, maar enthou-

dus korte ‘ei’). Sommige ouders komen

om ‘iets’ met de Twentse taal te doen in

ren, want dat gebeurt niet vaak. Ouders

siasme! De streektalen zijn in de eerste

met het argument van het accent, dat je

het basisonderwijs. Deskundigen uit het

spreken geen Twents met hun kinderen

plaats volkstalen, laat dit ook vooral zo

kunt horen dat iemand uit Twente of

basisonderwijs werden uitgenodigd om

(uitzonderingen daargelaten), omdat

blijven.

Friesland komt. En wat dan nog? Willen

mee te denken. ‘Stel de lessenserie zo

niemand in hun omgeving dat doet. Ze

samen dat er voor de leerkracht niet nog

denken dat dit slecht is voor de Neder-

iets bijkomt’, was één van de dringende

landse taalontwikkeling en ze denken

adviezen uit het onderwijsveld. De eerste

dat Twents een minderwaardige taal is.

stap was een jaarplanning, met de hulp

Dat is hun immers generaties lang voor-

overtuigen, moet je met steekhoudende

zeggen dat hun kind geen Twents accent

van een aantal basisonderwijskrachten.

gehouden.

argumenten komen. Ik probeer ouders

mag hebben, geef ik het advies ergens

en leerkrachten ervan te overtuigen dat

anders te gaan wonen. Dat is namelijk de

streektaal waardevol cultuurhistorisch

enige remedie tegen een Twents accent.

werd per schooljaar aangegeven wat er

Op school Twents leren?

wij dan eenheidsworst, bedorven met de

Argumenten voor en tegen de streektaal Als je ouders en leerkrachten wilt

Gooise ‘R’? Een kind neemt het accent van de streek toch over, of je het nu wel of geen streektaal aanleert. Ouders die

De verleiding bestaat om, als de

erfgoed is dat bewaard moet worden. In

van herfst, winter, dieren, platteland,

ouders het Twents niet meer doorgeven,

sommige beroepen, zoals in de zorg, kan

stad-dorp tot Pasen, kleding, wie ben ik,

de basisschool de taak op te leggen het

het handig, soms zelfs noodzakelijk, zijn

enzovoort, thema’s die toch al aan bod

Twents aan te leren. Dit is absoluut niet

dat je naast Nederlands ook de taal van

entwintig scholen gevraagd of zij met het

komen in het onderwijs.

de bedoeling van het project ‘Twents

de streek spreekt. Die taal geeft immers

project ‘Twents Kwarteerken’ wilden

Kwar teerken’. Op school moet Neder-

vertrouwen, geeft mensen een identiteit.

starten. De eerste stap is de directeur van

lands aangeleerd worden, geen Twents.

Met de toenemende globalisering en de

de school te overtuigen; als die er iets in

namelijk gevuld met liedjes, opzegvers-

Als de op school aangeleerde taal immers

ontzuiling van onze samenleving zullen

ziet, probeer ik het team er warm voor te

jes, verhaaltjes, puzzels en doe-opdrach-

niet wordt ingebed, met andere woorden

mensen andere wegen zoeken voor het

krijgen. De reacties in het schoolteam

ten. In de bovenbouw zijn de lesjes ook

als de Twentse – of de Friese – taal thuis

bewaken van identiteit en daarin kan de

zijn heel divers: van razend enthousiast

gedaan kon worden. De thema’s variëren

In de onderbouw zijn de lesjes voor-

A L L E D A A G S E

D I N G E N

■

Een echt tegenargument heeft nie-

consulent voor Twente bestond het idee

Aan de hand van een twintigtal thema’s

20

streektaal/streekcultuur een belangrijke

Ervaringen Het afgelopen schooljaar heb ik een-

V o o r j a a r

   

21

Maar ook op de universiteiten van

aan een universiteit verbonden zijn. Dit

van de provincie Groningen, prof. dr.

Leiden, Groningen en Tilburg wordt

geldt voor de directeur van het instituut,

Siemon Reker, is aan dit instituut ver-

onderzoek gedaan naar de schat die de

prof. dr. Hans Bennis, die één dag in de

bonden. Als bijzonder hoogleraar Gro-

Nederlandse dialecten zijn. En eigenlijk

week verbonden is aan de Universiteit

ninger taal en cultuur geeft hij een popu-

vind je op elke universiteit waar taalwe-

van Amsterdam, en voor prof. dr. Frans

laire cursus ‘Kennismaking met een

tenschappers werken, wel iemand die op

Hinskens, die één dag in de week werkt

dialect: het Gronings’ (die overigens ook

de een of andere manier de dialecten aan

op de Vrije Universiteit Amsterdam.

door zogenoemde contractstudenten van

het bestuderen is.

Samen met hun collega’s geven ze ook

buiten de universiteit kan worden

een cursus, die aan de studenten van die

bezocht).

Radboud Universiteit

twee universiteiten wordt aangeboden.

Limburgs dialect

Nijmegen is al meer dan veertig jaar

Dialect aan de Nederlandse universiteiten

Terwijl de Nijmeegse onderzoekers

De emeritus hoogleraar A.A. Weijnen

zich vooral bezighouden met de woor-

Limburgs kan de geïnteresseerde verras-

aan de Rijksuniversiteit Groningen

(geboren in ) is daarvoor verant-

denschat, richten de onderzoekers van

send genoeg in Leiden terecht: bij de

woordelijk geweest. Onder zijn leiding

het Meertens Instituut zich vooral op de

vakgroep Vergelijkende Taalwetenschap

begon men in de vroege jaren zestig met

systematische verschillen in uitspraak en

doceert dr. Michiel de Vaan daar een

het werk aan het Woordenboek van de

grammatica tussen de Nederlandse dia-

cursus ‘Limburgs: structuur en geschie-

Brabantse Dialecten en het Woordenboek

lecten. De komende jaren verschijnen

denis van het dialect’ die ook openstaat

van de Limburgse Dialecten. Deze woor-

hier de delen van de Morfologische

voor contractstudenten. De Vaan doet

denboeken zijn binnenkort voltooid,

Atlas (over woordbouw) en de Syntac-

ook onderzoek naar de Limburgse dia-

voor zover het mogelijk is ooit een woor-

tische Atlas van de Nederlandse Dia-

lecten, maar hij is daar zeker niet alleen

denboek helemaal af te maken. In  is

lecten (over zinsbouw). Al het materiaal

in: het is niet overdreven om te zeggen

het werk begonnen aan een nieuw ambi-

dat hiervoor verzameld wordt, verschijnt

dat het Limburgs momenteel tot de best

tieus project: het Woordenboek van de

bovendien dezer dagen op de website van

bestudeerde dialectgroepen van ons taal-

Gelderse Dialecten. Bovendien wordt via

het instituut.

gebied behoort. Behalve in de genoemde

een cursus Gronings volgen, of een cursus Limburgs. Je kunt thuis via het internet in databases snuffe-

materiaal dat als de basis van de woor-

22

belangstelling voor dialect. Vroeger, toen het dialect nog volop gesproken werd,

versiteit en het Meertens Instituut ook

Utrecht (dr. Bert Peeters) en Tilburg (dr.

samen, bijvoorbeeld in een project met

Ben Hermans, dr. Sjaak Kroon, dr. Marc

ling voor heeft. Het vereist wat oefening

de futuristische titel ‘MultiMedia Dialect

Swerts, prof. dr. Ton Vallen) bezig met

om precies te weten te komen hoe je

Database’, waarin tientallen uren band-

precies dit dialect te bestuderen.

moet zoeken, maar dan kun je ook heel

opnamen van gesprekken in allerlei dia-

veel vinden.

lecten op zo’n manier in de computer

nu juist de Limburgse dialecten zo

kan worden gezocht. Al dat materiaal zal

enorm in de belangstelling staan. Voor

een (gewoon, voltijds) hoogleraar die de

hopelijk ook ooit via internet beschik-

een deel is het misschien toeval: over een

dialectologie tot zijn officiële takenpak-

baar komen voor iedereen die het horen

paar jaar staat er wellicht een nieuwe

ket rekent: prof. dr. Roeland van Hout is

wil.

generatie onderzoekers op die interesse

inmiddels alweer de opvolger van de

overal onverdeeld gunstig. Er is bijvoor-

wezen aan de Fryske Akademy in

opvolger van Weijnen. Het onderwijs dat

beeld op dit moment in heel Nederland

Leeuwarden en aan de universiteiten van

hij en andere dialectonderzoekers geven

zagen sommige geleerden de volkstaal

geen enkele universitaire studierichting

Amsterdam en Groningen –, dan zijn er

is ingebed in een studie Taalwetenschap.

als te plat en te onbehouwen om weten-

die een grote component dialectonder-

in Nederland twee grotere wetenschap-

schappelijke studie te rechtvaardigen.

zoek aanbiedt. Her en der worden wel

pelijke centra voor het dialectonderzoek

Pas nu ze verdwijnt, begint men de waar-

cursussen aangeboden, maar tot dialect-

(of dialectologie, zoals het vak in de

de ervan in te zien en probeert men

wetenschapper kun je nergens meer wor-

wetenschap genoemd wordt): de Rad-

tuut is een onderzoeksinstelling: de

Groningen, Drenthe, Overijssel, de

ijlings vast te leggen wat vroeger in veel

den opgeleid. Als we het Fries en de

boud Universiteit in Nijmegen en het

medewerkers van het instituut geven

Stellingwerven (in Fryslân) en de

ruimere mate voorhanden was.

Friese dialecten buiten beschouwing

Meertens Instituut in Amsterdam.

bijna geen onderwijs, tenzij ze in deeltijd

Achterhoek. De streektaalfunctionaris

D I N G E N

Het is moeilijk te verklaren waarom

worden ingevoerd dat er gemakkelijk in

laten – die worden bestudeerd en onder-

A L L E D A A G S E

van Amsterdam (dr. Paul Boersma),

gesteld aan iedereen die daar belangstel-

Nijmegen is ook de enige plaats met

dialect is volgens sommigen op sterven na dood, maar het wetenschappelijk onderzoek ernaar bloeit.

Overigens werken de Radboud Uni-

denboeken gediend heeft ter beschikking

len, of contact zoeken met onderzoekers, bijvoorbeeld om hen verder te helpen met het onderzoek. Het

Bovendien is de situatie ook niet

plaatsen zijn ook aan de universiteiten

het internet steeds meer van het ruwe Marc van Oostendorp

Wie zei er dat het dialect uitgestorven was? Als je de weg weet, kun je in Nederland aan de universiteit

Er zit een bittere nasmaak aan de

Voor universitair onderwijs over het

de stad van de dialectwoordenboeken. College ‘kennismaken met het Gronings’

Meertens Instituut Het Amsterdamse Meertens Insti-

ontwikkelt voor het Zeeuws of het West-

Nedersaksisch Instituut Een andere belangrijke stad voor het

Fries. Want vanuit een wetenschappelijk oogpunt zijn álle Nederlandse dialecten

dialectonderzoek in Nederland is Gro-

interessant en de moeite van het bestu-

ningen. De Rijksuniversiteit daar her-

deren waard.

■

bergt het Nedersaksisch Instituut, dat onderzoek doet naar de dialecten van

V o o r j a a r

   

23

Madeliefje Madeliefje ding Nederlandse taalkunde wordt ruim

gerealiseerd in samenwerking met de

van dialectveranderingsprocessen. Het

aandacht besteed aan variatie, zowel op

Radboud Universiteit te Nijmegen.

departement taalkunde is samen met de

de geografische als op de sociologische as. Bovendien wordt er een keuzevak dialectologie aangeboden. Daarin maken

universiteit van Gent een van de Vlaamse

Vrije Universiteit Brussel

partners in het SAND-project .

In Brussel is vooral prof. dr. R. Wille-

Hogescholen

de studenten kennis met de methodes en

myns actief bezig met dialectologie en

de verworvenheden van de dialectologie

variatielinguïstiek. In het academiejaar

en de variatielinguïstiek en leren ze die

- wordt er onder andere een

hogescholen waar variatielinguïstiek op

kennis toe te passen in een beperkte

inleiding tot de variatielinguïstiek

het programma staat. Zo kun je aan het

onderzoeksopdracht.

gegeven. In de cursus is aandacht voor

Vlekho, dat is de Hogeschool voor Weten-

zowel regionale variëteiten als variëteiten

schap en Kunst te Brussel, het vak varia-

Naast de universiteiten zijn er ook

die voortkomen uit de sociale en geo-

tielinguïstiek van prof. dr. D. Jaspers vol-

kunde wordt sinds  gewerkt aan de

grafische positie en achtergrond van de

gen. Wellicht komt dialectologie ook nog

Aan de vakgroep Nederlandse taalsamenstelling van het Woordenboek van

taalgebruikers. Prof. dr. Willemyns

aan bod in andere colleges over Neder-

madelief(je)

kerk(e)bloemetje

paas-, pasenbloem(etje)

de Vlaamse dialecten. Naast zijn redac-

doceert ook nog het vak dialectologie, als

landse Taalkunde aan universiteiten en

(klein) margriet(je)

smoutbloem(etje)

mei(e)bloem(etje)

tionele taken is het woordenboekteam

vervolgcursus op het vak variatielinguïs-

in hogescholen, maar daarover ont-

ook intensief betrokken bij de begelei-

tiek. Daarin maakt hij de studenten ver-

breken de gegevens.

ding van dialectologische studenten-

trouwd met de methodologie en de resul-

scripties en vormt het een aanspreekpunt

taten van het dialectonderzoek, en leert

inzake dialectologie voor het brede

hij ze zelf dialectgegevens te verzamelen

dialecten in Vlaanderen dringend

publiek. Verder is of was de vakgroep

en te verwerken.

behoefte heeft aan structurele onder-

(gras)karsouw(tje)

zomerbleometje

meizoen(tje)

karseitje, kasseitje

meelzoetje

mei(e)zoet(je)

kozefje

dries-, drieze(n)bloemetje

zoetemeitje

kaasbloem(etje)

wei-, wei(d)ebloem(etje)

steuning. Dat geldt niet alleen voor dia-

betrokken bij de realisatie van een aantal interuniversitaire onderzoeksprojecten,

De dialectkaart, gemaakt door Tineke de Pauw, is gebaseerd op de aflevering flora van de drie grote regionale woordenboeken.

waaronder het Goeman-Taeldeman-van

Dialect aan de Belgische universiteiten Aan verschillende Nederlandstalige universiteiten in België komen dialecten en

Universiteit Antwerpen R. Vandekerckhove, voorzitter van de

lectbevordering- en stimulering, maar ook op het wetenschappelijke vlak. Het

Reenen-project (GT vRP) en twee groot-

Stichting Nederlandse Dialecten, doceert

zou een mooie zaak zijn als er ooit een

schalige dialectatlassen, respectievelijk

in het departement taalkunde van de

onderzoeksinstelling zoals het Meertens

de Fonologische Atlas van de Nederlandse

Universiteit Antwerpen sociolinguïstiek.

Instituut zou worden opgericht in België.

dialecten (FAND) en de Syntactische Atlas

Binnen het vak ‘Dialect verandering en

Op het vlak van dialectologie en taal-

van de Nederlandse dialecten (SAND).

dialectverlies’ maken de studenten ken-

variatie is het laatste woord immers nog

nis met structurele en sociale aspecten

niet gezegd.

■

Katholieke Universiteit Leuven De Leuvense universiteit heeft een lange traditie van dialectonderzoek, met eminente hoogleraren als L. Grootaers

Magda Devos

Het is duidelijk dat de studie van

Het VCV is het steunpunt voor erfgoedverenigingen, immaterieel en oraal erfgoed en cultuur van alledag in Vlaanderen.

en J. Goossens. Sinds het emeritaat van prof.dr. Goossens echter is dialectologie als apart vak van het studieprogramma

taalvariatie op de een of andere manier aan de orde in het curriculum.

afgevoerd. Wel bestaat er binnen de opleiding Nederlandse taalkunde een keuzevak ‘Taalgeschiedenis en taal-

Op dit ogenblik is de Universiteit Gent de plaats waar het meest aan dia-

zoekscentrum, zoals het Meertens

tologie heeft er al een lange geschiedenis,

geografie’, gedoceerd door prof.dr. J. van

Instituut in Amsterdam.

waaraan de namen verbonden zijn van

der Horst, waarin regionale variatie aan

eminente dialectologen als E. Blanc-

de orde komt. Bovendien is in Leuven

quaert, W. Pée, V.F. Vanacker en

nog steeds een klein redactieteam werk-

Meer op www.vcv.be

J. Taeldeman. Die traditie wordt nu

zaam aan de voltooiing van het Woorden-

Vlaams Centrum voor Volkscultuur vzw (VCV) Gallaitstraat / – B- Brussel Tel: +()/.. – Fax: +()/.. [email protected] – www.vcv.be – www.erfgoedverenigingen.be

lectstudie wordt gedaan. Ook in Brussel is er ruim aandacht voor taalvariatie, maar dan vooral vanuit sociologisch

24

Universiteit Gent De vakgroep Nederlandse Taalkunde

oogpunt. Anders dan in Nederland is de

van de Universiteit Gent is momenteel

voortgezet door Magda Devos en J. Van

boek van de Brabantse Dialecten en het

dialectologie in België niet geïnstitutio-

het belangrijkste wetenschappelijke cen-

Keymeulen tezamen met een schare

Woordenboek van de Limburgse dialec-

naliseerd in een apart studie- en onder-

trum voor dialectonderzoek. De dialec-

jonge onderzoekers. In de Gentse oplei-

ten. Deze woordenboeken worden

A L L E D A A G S E

D I N G E N

V o o r j a a r

   

25

Het werk van een bijzonder hoogleraar Groninger Taal en Cultuur Veronique De Tier

Groningen heeft sinds een paar jaar een bijzonder hoog-

De Dialectenboeken streerd. En wie twee of drie weken onder-

Bij elke Nederlandse Dialectendag hoort een

weg is, heeft langs muzikale weg al heel

Dialectenboek. In het boek worden de och-

wat taalvariatie binnen de provincie Gro-

tendlezingen van de Dialectendag opgeno-

ningen ondervonden en weet daarover in

men en per regio wordt het thema van de

de belangrijkste bronnen nadere infor-

dag verder uitgediept. In het vijftienjarige

als een erpel, kijken als een aap op een zieke

matie te vinden, zoals in dialectatlassen.’

bestaan van de Stichting Nederlandse

koe..., dialectenboek  schenkt aandacht aan

Dialecten leverde dat dus al zeven dialecten-

de manier waarop dieren benut kunnen wor-

‘Die liedjes zijn ongetwijfeld een

boeken op, in maart  gevolgd door het

den om in het dialect uitspraken kracht bij te

gelukkige greep geweest, ook al vinden

achtste. Een kleurrijk geheel met veel interes-

zetten. Meer dan . dialectsprekers uit

de deelnemers niet iedere song geweldig

sante weetjes over de dialecten in Nederland

Nederland en Vlaanderen vulden een

– ik trouwens evenmin –, maar het ging

en Vlaanderen.

enquêteformulier in.

werkt. Als ze dat zeven weken lang gehad

Een kort overzicht:

Het Dialectenboek : Van de Streek. De weer-

hebben, volgt er een schriftelijk ten-

Het Dialectenboek : Kroessels op de bozzem

spiegeling van dialecten in familienamen

tamen. Wie dat tentamen niet al te slecht

(Waalre, )

(Groesbeek, ) (niet meer te verkrijgen)

maakt, moet een beperkt werkstuk

Bevat onder meer een bijdrage van voetbal-

Nijholt, Beckers, Scheveneels, De Boever,...

maken dat gebaseerd moet zijn op een

ler Jan Mulder en een achttal artikelen over

familienamen vertonen heel vaak kenmerken

zelfgekozen Gronings liedje dat talig

de mooiste dialectwoorden uit verschillende

die ook in het plaatselijk dialect voorkomen.

geanalyseerd moet worden. Daar geef ik

regio’s in Nederland en Vlaanderen.

In vijftien artikelen uit het hele Nederlandse

me om de speelse benadering en dat

leraar Groninger Taal en Cultuur. Deze leerstoel geeft het onderwijs over de Groningse taal en cultuur een plaats binnen de Rijksuniversiteit Groningen. Maar wat houdt dat in, een college over Groninger Taal en Cultuur?

een zekere mate van begeleiding bij.’ Siemon Reker werd in  met zijn

‘AV-vakken zijn aan de Rijksuniversi-

Kennis doorgeven ‘Het is in een vak als dit telkens pio-

Het Dialectenboek : Van de A tot de Aa

die sporen. Met verder ook een bijdrage van

(Waalre, )

Henny Stoel, bekend van het NOS-journaal.

benoeming als bijzonder hoogleraar

teit Groningen vanaf het tweede jaar ver-

van elders meedoen. Tsjechië, Duitsland

Groninger taal en cultuur aan de Rijks-

plicht. De bedoeling is, dat de studenten

en Zwitserland hebben al deelnemers

nieren’, aldus Reker: ‘Toen ik begon, was

van de schrijfwedstrijd van de SND, plus een

Het dialectenboek : Aan taal herkend. Het

universiteit Groningen in het onderwijs-

minstens eenmaal in hun studie betrek-

geleverd en dat is een van de surprises

er geen plan, laat staan lesmateriaal. Het

mooie beschouwende bijdrage over dialect

bewustzijn van dialectverschil (Groesbeek,

programma van de Letterenfaculteit

kelijk intensief in contact komen met een

die je als docent zomaar krijgt: internatio-

mooie van zo’n leerstoel is, dat er moge-

van Herman van Run.

)

opgenomen. Deze leerstoel werd moge-

heel andere discipline dan hun thuisvak.

nalisering van de eigen regio... Maar ook

lijkheden zijn om dat materiaal te ont-

lijk gemaakt door de financiële steun van

Kennelijk zijn er studenten in letterlijk

binnen Nederland komen ze overal van-

wikkelen tot een boek (Kennismaking

Het Dialectenboek : Dialect in beweging. 

kacheltje op de diek? Hoe moeten het West-

de Stichting J.B. Scholtenfonds. Reker is

alle faculteiten te vinden die zich een

daan, letterlijk tot uit Limburg toe.’

met het Gronings), dat nu hét lesboek is.

jaar na de enquête van Willems en Aardrijks-

Vlaamse tètitatuutè en het Limburgse sjoen

de eerste hoogleraar die één specifieke

poos met de taal van de meest nabije

Ik ben er heel tevreden over, al was het

kundig Genootschap (Groesbeek, )

sjink Sjang geïnterpreteerd worden? En waar-

regio onder zijn hoede krijgt op taal- en

regio willen bezighouden en dat is een

maar door de fraaie vormgeving.’

Verdwijnen onze dialecten? In het derde dia-

aan hebben de inwoners van Utrecht de bij-

cultuurvlak. Voor die tijd gaf hij wel nu

verrassende ontdekking. Op die leeftijd!’,

lectenboek wordt op deze vraag antwoord

naam t-dieven ten danken?

en dan eens college over het Gronings,

volgens Siemon Reker.

als onderdeel van een bijvak Nedersaksisch, maar vanaf  werd het dus een structurele taak.

Grote belangstelling Siemon Reker koos voor een Algehet Gronings’, een soort bijvak dat in

Liedteksten als didactisch middel Dat de studenten het vak Gronings

‘Ik hoop dat de deelnemers er niet

hebben met de benadering die Siemon

alleen belangrijke informatie over het

waaraan meer dan . dialectsprekers

Het Dialectenboek  zal allerlei begrippen in

meewerkten.

verband met de keuken (voeding, gebruiks-

gegeven met behulp van een grote enquête

Reker heeft gekozen. Gedurende de

Gronings van tegenwoordig uit halen,

collegeperiode (zeven weken lang een

maar in veel gevallen ook dingen over

minder kinderen en jongeren spreken

college van twee uren achtereen) moeten

taal in het algemeen. De groep die ik

Het Dialectenboek : Nooit verloren werk.

len. Het thema van de dag is Proeven van

het dialect van de streek. Waar kan die

de studenten een liedje downloaden van

voor me heb, heeft binnen enkele jaren

Terugblik op de Reeks Nederlandse Dialect-

dialect. Regionale ingrediënten in de taalkeuken

interesse uit verklaard worden?

een speciale website die de regionale

kinderen. Ik hoop dat ze bij de eerste

atlassen (-) (Groesbeek, )

van het Nederlands.

omroep RTV Noord voor het college

taaluitingen van hun kinderen straks

Aandacht voor het grootste project op het

onderhoudt. Waarom liedjesteksten?

geregeld terugdenken aan de colleges

gebied van de dialectologie dat ooit in

Dialectenboek - en  kosten  , (exclu-

Gronings, want Gronings is in essentie

Nederland en Vlaanderen werd uitgevoerd

sief verzendkosten). Dialectenboek  is uit-

natuurlijk niets anders dan een normale

en aanwijzingen voor het schrijven in dialect.

verkocht. Dialectenboek  kost op de Dialec-

Het lijkt inderdaad tegenstrijdig. Het

‘De overwegingen om met het Gronings kennis te maken zijn heel

RUG gevolgd kan worden. Hij is er nog

divers. Vrijwel niemand spreekt het. Als

steeds verbaasd over, als hij erover na-

ik ernaar vraag, komen er hooguit aarze-

deelnemers uitschrijven. Enkele basisre-

denkt, dat er zoveel studenten op zijn vak

lend een paar vingers omhoog. Wel blij-

gels van de Groningse spelling leren ken-

afkomen. Een paar tientallen per jaar is

ken partners of ouders dialectsprekend

nen is een van de onderwerpen van de

veel in de sector van de Kleine Letteren.

te zijn en in die situatie is het een combi-

lessenreeks. Daarna worden grammatica-

Meestal is men al tevreden met een hand-

natie van het universitair nuttige met het

le bijzonderheden van het Gronings aan

vol belangstellenden per college.

sociaal aangename te verenigen.’

de hand van die liedteksten gedemon-

Stad en provincie (Assen )

D I N G E N

Wat is er aan de hand met het Zeeuwse

hebben gevonden, moet ook te maken

theorie door alle studenten van de hele

A L L E D A A G S E

De bekroonde dialectverhalen en -gedichten

dialect verdwijnt immers snel. Steeds

meen Vormend Vak ‘Kennismaking met

26

‘Ik vind dat er ook vrij veel studenten

taalgebied gaan dialectologen op zoek naar

Reker: ‘Die liedjesteksten moeten de

voorwerpen, meubilair enzovoort) behande-

taal, net als al die collega-talen.’

tendag  ,, na de dialectendag  ,–. Het Dialectenboek : In vergelijking met die-

Voor meer informatie: Siemon Reker,

ren. Intensiverend taalgebruik volgens de SND-

De boeken kunnen worden besteld via

Kennismaking met het Gronings. Een

krantenenquête () (Groesbeek, )

e-mail: [email protected]

introductie op het eigentijdse dialect van

Spurriekoeien, de hond van Bosmans, doof

■

V o o r j a a r

   

27

Dialectgeografie: regionale woordenboeken en atlasprojecten

Er zijn in de loop van de laatste hon-

en samenwerking tussen Nederland en

het Woordenboek van de Brabantse Dia-

derd jaar al vele duizenden dialectkaar-

Vlaanderen. Het is uiteraard onzin om

lecten (WBD) en korte tijd nadien voor

ten getekend, die elementen uit de

voor oud taalgoed ‘nationalistische’ taal-

het Woordenboek van de Limburgse Dia-

klankleer, vormleer, zinsleer en woor-

kaarten te willen tekenen: de rijksgrens

lecten (WLD). WBD en WLD bestrijken res-

denschat van de dialecten tot onderwerp

is voor de dialectische taallaag zo goed

pectivelijk Noord-Brabant/Ant werpen/

hadden. De dialectologie heeft zichzelf

als nooit een taalgrens.

Vlaams-Brabant en Nederlands en Bel-

In wat volgt, heb ik het eerst over de

heel nieuwe – thematische – presentatie-

invloed van de sociolinguïstiek), maar

grote taalgeografisch-gerichte regionale

techniek, die school zou maken. De twee

toch is de taalgeografie daarmee niet

woordenboeken, en daarna over de taal-

woordenboeken werden op dezelfde

stilgevallen. Het gevoelen leeft immers

atlassen over de klankleer (FAND =

manier opgezet:

dat de geografische schakeringen in de

Fonologische Atlas van de Nederlandse

dialecten over zeer afzienbare tijd tot het

Dialecten), de vormleer (MAND =

verleden zullen behoren, en dat er nog

Morfologische Atlas van de Nederlandse

bouwwoordenschat, II. Vakwoorden-

maar weinig tijd overblijft om een en

Dialecten) en de zinsleer (SAND =

schat en III. Algemene Woorden-

ander vast te leggen.

Syntactische Atlas van de Nederlandse

schat.

tussen sterk vernieuwd (mede onder

Jacques Van Keymeulen

Aangezien de traditionele dialecten gekenmerkt worden door de geografische differentiatie van de taalverschijnselen, is er in de ‘klassieke dialectologie’ altijd veel aandacht gegaan naar het tekenen en interpreteren van taalkaarten. Hoewel het perfect mogelijk is een grammatica te schrijven van

Dialecten).

Samenwerking tussen Nederland en Vlaanderen Er zijn op dit ogenblik een aantal

het dialect van één plaats – en dat is natuurlijk ook gebeurd – was de dialectoloog ‘van de oude school’ zeer dikwijls een dialectgeograaf. 28

A L L E D A A G S E

D I N G E N

gisch Limburg. Weijnen ontwikkelde een

als wetenschappelijke discipline onder-

taalgeografische ondernemingen aan de

–

–

Ze bestaan uit drie delen: I. Land-

Ze behandelen de woordenschat per onderwerp (bijvoorbeeld veeteelt,

De grote regionale thematische woordenboeken

molenaar, flora ...), in afzonderlijke afleveringen, ontsloten door alfabeti-

In  nam prof. A. Weijnen aan de

gang (of net afgerond) die worden geken-

Katholieke Universiteit Nijmegen (nu

merkt door twee zaken: grootschaligheid

Radboud Universiteit) het initiatief voor

sche registers. –

Ze streven ernaar de dialectwoordenschat zo volledig mogelijk te

V o o r j a a r

   

29

Informatie:

–

–

Meer inlichtingen over de regionale (en

tel: -

tel:  ()-

inventariseren (met de uitspraak en

geschikt zijn voor het aanmaken van

Vlaanderen en Frans-Vlaanderen). Op

andere) woordenboeken, zie de ReWo-

email: [email protected]

email: [email protected]

exacte lokalisering van elk woord).

taalkaarten. Bovendien bevatten ze ook

basis van die materiaalverzameling

website www.fuzzy.arts.kuleuven.ac.

en

en

Ze zijn gebaseerd op eigen onder-

zeer veel inlichtingen omtrent de zaken

wordt een fonologische atlas van het hele

be/rewo of www.flwi.ugent.be/dialect.

IJsselacademie

Universiteit Gent Vakgroep

zoek, waarbij honderden vrijwilligers

of handelingen waarop de dialectwoor-

Nederlandse dialectgebied gemaakt

Postbus 

Nederlandse Taalkunde

vragenlijsten invullen.

den betrekking hebben. Het zijn inventa-

(FAND) en ook een morfologische atlas

Woordenboek van de Achterhoekse en

 AE Kampen

Blandijnberg 

Ze nemen ook dialectwoorden op die

rissen niet alleen van woordenschat,

(MAND).

Liemerse Dialecten (WALD)

tel: -

 Gent

al vroeger zijn opgeschreven in oude-

maar ook van volkscultuur!

Staring Instituut

email: [email protected]

tel:  ()-

re vragenlijsten of in bestaande dialectwoordenboeken. –

FAND zal honderden klankkaarten Er zijn overigens ook alfabetisch

email: [email protected]

 AR Doetinchem

Woordenboek van de Overijsselse

Ze publiceren veel woordkaarten,

geordende woordenboeken die hele

pecten van de Nederlandse dialecten in

tel: -

Dialecten (WoD)

Morfologische Atlas van de

waarop de verspreiding van de woor-

regio’s bestrijken en die de woordenschat

kaart brengen. Elke kaart wordt van een

email: [email protected]

IJsselacademie

Nederlandse Dialecten (MAND)

den staat afgebeeld.

exact lokaliseren. Recent afgewerkte

taalkundig en elementair technisch com-

Postbus 

Meertens Instituut

voorbeelden daarvan zijn het Woorden-

mentaar voorzien. De eerste aflevering is

Woordenboek van de Brabantse en

 AE Kampen

Joan Muyskenweg 

boek van de Drentse Dialecten (WDD) en

in  verschenen (over de evolutie van

Limburgse Dialecten (WBD – WLD)

tel: -

 CJ Amsterdam

 gevolgd door prof. W. Pée met het

het Stellingwarfs Woordeboek (sw). Een

de West-Germaanse korte vocalen in

Radboud Universiteit

email: [email protected]

tel: -

Woordenboek van de Vlaamse Dialecten

ouder voorbeeld is het Woordenboek der

gesloten lettergreep); eind  ver-

Erasmusplein 

(WVD) aan de Universiteit Gent, dat

Zeeuwsche Dialecten (WZD, ; Supple-

scheen deel twee (over de West-

 HT Nijmegen

Woordenboek van de Vlaamse

Frans-, West-, Oost- en Zeeuws-Vlaan-

ment ), dat sedert  ook digitaal

Germaanse korte vocalen in open letter-

tel: -

Dialecten (WvD)

Syntactische Atlas van de Nederlandse

deren als onderzoeksgebied heeft.

beschikbaar is. Het WZD was het eerste

greep) en deel III (over de evolutie van

email: [email protected]

Universiteit Gent

Dialecten (SAND)

‘Vlaams’ betekent in de dialectologie dus

regionale dialect woordenboek dat de

de lange klinkers en de tweeklanken).

en

Vakgroep Nederlandse Taalkunde

Meertens Instituut

iets anders dan in de gewone taal. Begin

dialectwoorden exact lokaliseerde.

In  verschijnt het deel over de mede-

Katholieke Universiteit Leuven

Blandijnberg 

Joan Muyskenweg 

klinkers. De kaarten en de bijhorende

Blijde Inkomststraat 

 Gent

 CJ Amsterdam

commentaren zijn niet toegankelijk als

 Leuven

tel:  ()-

tel: -

Het Nijmeegse voorbeeld werd in

jaren negentig werd voor WBD en WLD een deelredactie opgericht aan de

De redacties van de lopende woor-

email: [email protected]

Katholieke Universiteit Leuven. Ook

denboekprojecten zien elkaar geregeld

men geen basisopleiding in de fonologie

tel:  ()-

email: jacques.vankeymeulen@Ugent.

email: [email protected]

andere woordenboeken gingen volgens

binnen het ReWo (= Permanent Over-

gehad heeft.

email: [email protected].

be

en

Weijnens – sterk geografisch gerichte –

legorgaan Regionale Woordenboeken),

principes werken: eerst ging het

een organisatie in de schoot van de

Woordenboek van de Achterhoekse en

Nederlandse Taalunie. Tegenwoordig

bezorgen van de morfologische variatie

Liemerse Dialecten (WALD) aan het

gaat daar heel wat aandacht naar de aan-

in de dialecten van de tweede helft van

Staring Instituut in Doetinchem in 

maak van een overkoepelende digitale

van start. Dat woordenboek werd het

database waarin de gegevens van alle

voorbeeld voor de recentere projecten Woordenboek van de Overijsselse Dia-

ac.be

Universiteit Gent Vakgroep Fonologische Atlas van de Nederlandse

Nederlandse Taalkunde

Woordenboek van de Gelderse

Dialecten (FAND)

Blandijnberg 

Dialecten (WgD)

Koninklijke Academie voor

 Gent

de twintigste eeuw. Het eerste deel, dat

Radboud Universiteit

Nederlandse Taal- en Letterkunde

tel:  ()-

voorzien is voor , zal gaan over: de

Erasmusplein 

Koningstraat 

email: [email protected]

woordenboeken ondergebracht kunnen

meervoudsvorming bij zelfstandig

 HT Nijmegen

 Gent

worden, en die samenvoegingen en grote

naamwoorden, de vorming van verklein-

lecten (WOD) aan de IJsselacademie in

geografische overzichten mogelijk zal

woorden, en het geslacht bij het zelfstan-

Kampen (sedert ) en het Woorden-

maken.

dig naamwoord, bijvoeglijk naamwoord

boek van de Gelderse Dialecten (WGD), dat sedert  aan de IJsselacademie (voor de Veluwe) en de Radboud Universiteit in Nijmegen (voor het Rivierengebied) wordt samengesteld.

30

Postbus 

bevatten en zal zo goed als alle klankas-

MAND zal in twee delen een overzicht

en bezittelijk voornaamwoord.

De grote taalatlassen: FAND, MAND en SAND Tussen  en  is er een reus-

Besluit Er gaat vandaag heel wat geld en moeite naar de taalgeografie. De woor-

De gegevens voor SAND werden vanaf

over de herkomst van de woorden wordt

de technische innovaties, de toenemende

niet gerept. Dat is een opdracht voor

mobiliteit, de hogere scholingsgraad en

later!

de invloed van de massamedia is een

denboekprojecten bijvoorbeeld zijn de

nieuwe maatschappij ontstaan waarbij

 samengebracht in een Nederlands-

grootschaligste taalkundige onder-

achtige database ontstaan op het gebied

Vlaams samenwerkingsverband voor

nemingen (in mensen en middelen) die

– overigens terechte – gevoel dat met de

regiolecten en natuurlijk de Nederlandse

van de klank- en de vormleer: in het

tweehonderdvijftig plaatsen. Het plan is

ooit in het Nederlandse taalgebied wer-

regionale dialectwoorden en met de

standaardtaal zelf, zowel in haar Nederlandse als Belgische gedaante.

Vele taalkundigen hebben het

grootschaliger taalvariëteiten passen:

De ruimte ontbreekt hier om in te

kader van het zogenaamde Goeman-

om vanaf  een vierhonderdtal

den aangepakt. Een verschil tussen de

grote atlasprojecten een taalperiode

gaan op de verschillen in opzet tussen al

Taeldeman-van Reenenproject (GTRP)

becommentarieerde taalkaarten te publi-

woordenboeken en de atlassen is wel dat

wordt afgesloten. De traditionele dialec-

deze systematische woordenboeken,

werden  items (woorden, woord-

ceren die gaan over verschijnselen met

de atlaskaarten becommentarieerd zijn;

ten, met hun fijne geografische schake-

waarvan de meeste al heel wat afleverin-

groepen en zinnen) opgevraagd op 

betrekking tot de zinsleer (bijvoorbeeld

de woordkaarten daarentegen zijn dat

ringen, waren typisch voor de klein-

SAND zijn onder andere te vinden op de

gen gepubliceerd hebben. Belangrijk is

verschillende plaatsen (alles samen onge-

de plaats van de negatie, de verwijs-

niet. In de drie woordenboeken staan

schalige, agrarisch-gerichte voetgangers-

website van het Meertens Instituut in

vooral dat ze alle regio’s bestrijken, the-

veer .. gegevens) in het hele

systemen bij persoonlijke voornaam-

duizenden kaarten die enkel de ver-

maatschappij van het verleden. Door de

Amsterdam www.meertens.knaw.nl

matisch zijn opgezet en daardoor zeer

Nederlandse taalgebied (Nederland,

woorden enzovoort).

spreiding van de woorden laten zien;

sterk veranderde levensomstandigheden,

A L L E D A A G S E

D I N G E N

Meer gegevens over FAND, MAND en

V o o r j a a r

■

   

31

Dialect in de media

lijks programma over de streektaal (Noorderrondritten) en bovendien door

Marc van Oostendorp

Zuidelijke provincies De verschillen tussen de provinciale

website (www.veldeke.net). Interessant is

de dag heen een weerbericht in het

omroepen in de drie zuidelijke provin-

ook de geheel in het Maastrichts dialect

Gronings. Al deze programma’s kunnen

cies Zeeland, Brabant en Limburg zijn

geschreven krant Kengkee (www.keng-

via internet worden beluisterd (www.

enorm.

kee.nl).

rtvnoord.nl/). De Limburgse omroepen L en TV

Op radio en televisie is weinig over streektaal te

Gelukkig wordt dit tekort een beetje goed gemaakt door internet. Op een aantal websites

Limburg gebruiken in allerlei uitzendin-

internet enige informatie over haar

gen regelmatig dialect. L heeft daar-

werkzaamheden (www.brabants.org),

drenthe.nl/). TV Drenthe eindigt elke

naast zowel op de radio als op de televi-

maar de interessantste Brabantse website

uitzenddag met een gedicht in het

sie ook veel aandacht voor de eigen taal

is het Webmagazine Cultureel Brabant,

Drents.

van de provincie. Op de televisie zijn bij-

met vooral een uitgebreide afdeling ver-

voorbeeld het wekelijkse kinderpro-

halen en gedichten in allerlei Brabantse

gramma Kinjerkraom en de Limburgse

dialecten (www.let.kub.nl/literair/til-

Overijssel) valt wat tegen. Wel wordt in

kennisquiz Böbbels. Het op werkdagen

burgsdialect/welcome.htm, binnenkort

maart op de televisie een streektaalspel

gepresenteerde muziekprogramma op de

www.cubra.nl).

uitgezonden (Kieken wa’ j zegt). In het

radio Plat-eweg wordt in het Limburgs

radioprogramma Accent wordt, in weer-

gepresenteerd en gaat over Limburgstalig

wil van de titel, slechts incidenteel in het

repertoire (www.l.nl)

Het aanbod van RTV Oost (in

kunt u informatie krijgen over streektalen. Met hulp van de streektaalfunctionarissen en -consulenten presenteren wij u enkele

dialect gesproken.

In het Zeeuws is momenteel maar weinig te vinden. De fraaie Zeêuwse Taelsite wordt al een tijdje niet meer bijge-

Daarmee vergeleken is de aandacht

websites.

De Stichting het Brabants biedt op

dacht aan de streektaal (www.rtv

Ook Radio Drenthe besteedt veel aan-

horen en te zien. Daar wordt dialect gemeden.

werkt (www.people.zeelandnet.nl/even

Op internet komen de interessantste

voor het dialect bij Omroep Brabant

huis). De Stichting Cultureel Erfgoed

producten vaak voort uit privé-initiatief.

gering. Op de televisie is er helemaal

Zeeland heeft sinds kort een website

Een aardige Groningse website is bijvoor-

geen systematische aandacht. Op de

(www.scez.nl). Op deze site vindt u bij

Meertens Instituut (www.meertens.nl),

htm), waarop een liefhebber informatie

beeld die van het literaire tijdschrift

radio zijn er twee programma’s: het

het onderdeel Streektalen informatie

televisie luistert, hoort nauwelijks dialect

die van de Radboud Universiteit in

over werkelijk elke zanger en elke band

Krödde (www.phys.rug.nl/pleit/krodde.

muziekprogramma Op z’n Brabants en

over activiteiten in verband met streek-

spreken. Toegegeven, er zijn meer pre-

Nijmegen (www.ru.nl/dialect) en die van

die in het dialect zingt, verzameld

html) met verhalen en gedichten. Eltje

het algemene dialectprogramma ’t Bra-

talen.

sentatoren die een regionaal accent laten

de regionale woordenboeken (www.

heeft.

Doddema biedt op zijn eigen website een

bants Uurke (www.omroepbrabant.nl).

horen dan twintig of dertig jaar geleden,

fuzzy.arts.kuleuven.ac.be/rewo/) of

broeskurzus (spoedcursus) Gronings aan

Deze programma’s worden allebei weke-

maar meer dan een paar zinnen dialect

(www.flwi.ugent.be/dialect).

lijks uitgezonden.

Wie naar de Nederlandse radio of

achter elkaar hoor je nooit. Laat staan

Tot slot kunnen we de Digitale

(www.eltjedoddema.nl/). De Stichting

Bibliotheek der Nederlandse Letteren

Nij van Jaap Alkema en Derk Bosscher

Randstad De dichtsbevolkte provincies van Nederland hebben de minste dialectinformatie. RTV Rijnmond, RTV West en

dat er programma’s zijn die systematisch

De website Streektaal.net (www.

noemen, waarop enkele standaard- en

heeft een website waarop nieuwe Gro-

aandacht besteden aan de vele streekta-

streektaal.net) geeft informatie over de

naslagwerken op het gebied van het

ningstalige muziek te horen is (www.

lijk nog kleiner: hier is alleen het weke-

RTV Noord-Holland besteden slechts

len en andere taalvariëteiten die er nog

Nederlandse streektalen voor een breder

dialectonderzoek uit heden en verleden

stichtingnij.nl).

lijkse programma Praots voo(r) twee te

heel incidenteel aandacht aan de regio-

steeds in Nederland gesproken worden.

publiek. Datzelfde geldt ook voor de

te vinden zijn. Een becommentarieerd

horen (www.omroepzeeland.nl).

nale taalvariëteiten. Ook grote websites

website van het Genootschap Onze Taal,

overzicht staat op www.dbnl.org/thema/

waarop mogelijk de uitgebreidste lijst

dialect.htm.

Gelukkig is er internet. Door de

omroepen wordt weerspiegeld op het

zoals de website Plat Haags (www.

internet. Een opmerkelijke Limburgs-

plathaags.nl) waar men teksten kan laten

Stichting Drentse Taol (www.drentsetaol.

talige website is Het Limburghuis. Deze

vertalen in het dialect van de Hofstad, en

nl): een levendige website met veel

website begon zijn bestaan als spreekbuis

de informatie over het Leids dialect op

woordig wel wat informatie over de

nieuwtjes en informatie. In de Stelling-

van de dwarse werkgroep Algemeen

de website van de gemeente Leiden

regionale talen, in ieder geval via de

werven vind je www.stellingwarfs.nl.

Geschreven Limburgs, maar biedt

(www.leiden.nl/dspage.

inmiddels vooral columns over taal en

asp?objectid=).

Nederlandse dialecten te vinden is

alles vinden, dus ook over streektalen. Er

(www.onzetaal.nl/koppling/dialect.htm).

zijn heel veel websites over specifieke

Enigszins onoverzichtelijk, maar rijk aan

noorden en oosten van het land tegen-

dialecten en er zijn ook een paar algeme-

informatie is Lowlands, ‘een inleiding in

ne websites over alles wat met taalvaria-

de taalvariëteiten van de lage landen’

tie in Nederland te maken heeft.

(www.lowlands-l.net/).

radio.

Nedersaksische taalgebied De regionale omroep biedt in het

rtv Noord heeft bijvoorbeeld een

instituten vindt u in het artikel over

leden van de AGL, Wim Kuipers en Paul

taalmuziek in Nederland (www.people.

dagelijks streektaalmuziekprogramma

de streektaalfunctionarissen en

Prikken (www.limburghuis.nl). De tra-

schappelijke websites, zoals die van het

zeelandnet.nl/vdbremen/strk/strktlnn.

(Twij deuntjes veur ain cent), een weke-

-consulenten.

ditionelere Limburgse dialectvereniging

D I N G E N

■

streektaal van de twee belangrijkste

Er zijn in Nederland enkele weten-

A L L E D A A G S E

er wel een paar aardige dingen te vinden,

dit moment naar mijn smaak die van de

met becommentarieerde links naar

over elk onderwerp dat hem interesseert

Een verbluffende website is Streek-

over de streektaal zijn er niet. Toch zijn Het verschil in aandacht van de

is een van de beste dialectwebsites van

komst van de nieuwe media kan iedereen

Algemene websites

In Zeeland is de aandacht zo moge-

Dat wil niet zeggen dat wat officiëlere initiatieven ook niet heel fraai zijn. Zo

De websiteadressen van de diverse

32

Veldeke heeft overigens ook een fraaie

V o o r j a a r

   

33

paar moeten het dialect kennen en

der met traditie dan met de hedendaagse

Zijn Dungense tongval is wel een goede

verstaan. Het huwelijk is een vreugde-

positie van het dialect te maken. Vroeger

binnenkomer om het ijs te breken.

volle, maar ook serieuze zaak.

was dialect ‘niet-netjes’, nu is streektaal

‘Mensen willen graag weten uit welk deel

veel meer geaccepteerd. Het heeft geen

van Brabant je komt.’

Veel bruidsparen komen echt bewust

negatieve klank meer en kinderen leren dialect uit boekjes. Jip en Janneke is bij-

wen. Via het gemeentehuis krijgt Dini

voorbeeld in het Twents vertaald. Maar

hun namen door en gaat dan langs voor

het toenemende gebruik van het Twents

‘Dialect spreken maakt het makkelijker

een praatje. ‘Soms willen ze ook nog een

bij huwelijken komt volgens Dini toch

met elkaar te praten en bij de mensen

dialectliedje of is er live muziek bij.’

vooral door de populariteit van de regio-

door te dringen. Ik ga over op het Bra-

Vanzelfsprekend gaan alle gesproken

nale popmuziek. De taal van de streek is

bants om niet bekakt over te komen en

teksten bij de ceremonie in het Twents.

in en je hoeft je er zeker niet voor te

om te laten zien: je bent niet minder. Ik

‘Ik voltrek het huwelijk volledig in dia-

schamen.

ga in jouw spreektaal mee.’ Maar bij

lect, ook het ja-woord’. Waarom kiezen huwelijkskandidaten

Piet de Boer

Mensen gebruiken hun dialect steeds meer in het dagelijks leven. In moeilijke situaties, bij feesten en belangrijke gebeurtenissen in hun leven speelt dialect een belangrijke rol.

‘Anders denken ze misschien: ‘wat is dat

bosch werkt bij Mee Noordoost Brabant.

voor een boer’. Je komt toch in hun

pel, ze hebben altijd dialect gesproken.

Een zorginstelling voor mensen ‘met een

privé-leven. Ze praten over de problemen

Die voelen zich prettig in zo’n dialect. Ze

beperking’, legt hij uit. Van Sluisveld

met hun kind, maar ook de financiële

hebben het gevoel dat het meer van uit

helpt mensen die via een indicatie recht

situatie komt op tafel.’

hun hart gaat. ‘Dat heurt bij ons’, zeggen

hebben op zorg. Bijvoorbeeld een gezin

ze hier.’

met een kindje met het Syndroom van

Band met het verleden Dialect versterkt bovendien de band

Dialect schept vertrouwen zelfs als je

Down. Dat heeft bijvoorbeeld hulp nodig

het plaatselijke dialect niet kent. Theo

bij het eetgedrag of bij het zindelijk

merkte dat toen hij in Zeeuws-Vlaan-

maken van hun zoon of dochter.

deren werkte. Die taal beheerste hij absoluut niet. ‘Het Zeeuws moest ik snel leren

met het verleden. Je kunt in de gemeente Hoe speelt dialect een rol in zijn

te verstaan, maar ik bleef wel Brabants

mooie gerestaureerde boerenschuur.

werk? ‘Ik kom bij de mensen thuis om te

spreken’, zegt hij. Opmerkelijk was dat

‘Daar hoort dialect bij. Dan vertel ik de

praten over de ondersteuning die ze wil-

mensen zijn dialectspreken waardeerden.

geschiedenis van dat plekje, bijvoorbeeld

len. Ik begin in het Nederlands, maar

Ze voelden een verwantschap, want hij

de watermolen in Diepenheim, en alles

dan wordt de overstap naar het dialect

was tenminste niet iemand die ‘hoog

wat daar belangrijk aan is. Mensen

gemaakt. Vaak gaat het vanzelf.’ Hij en

Nederlands’ sprak. Zo helpt zijn

voelen dat ze in een traditie staan.

de klant spreken niet af om in het dialect

Dungens en ‘platte Brabants’ Van Sluis-

Traditionele huwelijksgebruiken passen

verder te gaan, zoals dat met je en jij zeg-

veld om mensen sneller op hun gemak te

daar ook goed bij.’

gen gebeurt. ‘Ik ga gewoon wat platter

stellen. ‘Je kunt eenvoudiger een vertrou-

praten en de accenten nemen toe.’

wensband opbouwen. En dat is een van

De streektaal spreken is vooral belang-

de belangrijkste voorwaarden om goed te kunnen werken in de zorg.’

ook buiten trouwen in een bos of in een

Bij bekende mensen uit de streek wordt gemeut en versierd. Het bruidspaar

rijk in plattelandsgemeenten en bij

krijgt onderweg naar het gemeentehuis

oudere mensen. In meer dan de helft van

Dialect in de kerk

borreltjes aangeboden van vrienden en

zijn gesprekken gebruikt Van Sluisveld

ben ik ambtenaar van de burgerlijke

want in het verleden werd het vaak zo

bekenden. Daar speelt Dini dan natuur-

uitsluitend Brabants.

ambtenaar van de burgerlijke stand in

stand en trouw mensen in het

afgeraffeld en was het zo’n gedegen oud

lijk op in. Ze informeert of de huwelijks-

Hof van Twente. Mevrouw Brunnekreef

Nedersaksisch.’

praatje. Dat kan anders, dacht ik.’

kandidaten niet te veel beneveld zijn en

De taal die Theo gebruikt, noemt hij

Dini was de eerste ambtenaar van de

of ze nog wel weten dat ze het ja-woord

zelf geen dialect. Het is meer streektaal.

want in haar jeugd wilde ze al theologie

burgerlijke stand die huwelijken in dia-

komen geven.

De basis voor zijn Brabants is het Dun-

studeren. ‘Ik dacht, was ik maar een jon-

gens, zegt hij niet zonder trots. ‘Dat

gen dan kon ik dominee worden.’ Eind

gebruik ik in het hele werkgebied dat ik

jaren tachtig begon ze uiteindelijk met de

bestrijk. Ik kan geen dialect imiteren.’

studie. De kinderen waren het huis uit.

Dini Brunnekreef-Mengerink is

is vooral bekend door haar werk voor het lokale station Reggestadradio. ‘Ik was een van de eerste die op de radio een

34

Theo van Sluisveld uit ’s-Hertogen-

plat praten om uit de toon te vallen.

voor een dialectbruiloft? ‘Dat is vrij sim-

‘Dat is eigen’, zeggen ze dan. Vier voorbeelden van mensen die dialect gebruiken om moeilijke of emotievolle gebeurtenissen in het leven van anderen te begeleiden.

Waarom gebruikt hij dialect?

standaardtaalsprekers moet hij juist niet

Zorg in dialect

Dialect bij bijzondere momenten in het dagelijks leven

Dialect schept vertrouwen

vragen of ze in het dialect kunnen trou-

Trouwen in het dialect Mevrouw Brunnekreef-Mengerink

lect voltrok. Ze doet dat graag en liefst

programma in dialect had. Dat is nu zo’n

reageerde op een advertentie van de

zoveel mogelijk, maar heeft wel één voor-

twintig jaar geleden. Sinds vijftien jaar

gemeente. ‘Ik dacht, dat vind ik leuk,

waarde. De aanwezigen en het bruids-

A L L E D A A G S E

D I N G E N

Dat jongeren voor het dialect kiezen bij hun huwelijk heeft volgens haar min-

Annie Boer uit Zwolle is op haar achtenvijftigste jaar theologie gaan studeren. ‘Ik ben een laatbloeier’, vindt ze,

V o o r j a a r

   

35

Na haar opleiding werkte ze van  tot

Tegenwoordig is hij werkzaam bij

In 1993 werd het ‘Europees

ouders leerden mij Algemeen Beschaafd

 als kerkelijk werker in de gerefor-

Declamo, een organisatie die op crema-

Nederlands. Dialect leerde ik alleen op

meerde kerk van Zwolle. Goede herinne-

ties en begrafenissen voor een spreker

straat. Ik denk dus nog steeds in het

ringen heeft ze ook aan haar half jaar in

zorgt. Bert is bij Declamo de enige die

Nederlands. Om dat in het Twents of

Lemelerveld, waar ze een zwangere

uitvaarten in dialect doet. Vijf van de

Achterhoeks te vertalen is een hele klus.’

predikant verving. Daar moest ze ook

twintig uitvaarten die hij per jaar doet,

Het Twents woordenboek is onmisbaar,

dialect gebruiken om met de mensen te

gaan in dialect. En de vraag naar dialect-

maar vooral door veel dialectliteratuur te

praten.

sprekers neemt nog steeds toe.

lezen, krijgt hij de juiste toon te pakken.

Handvest voor regionale talen of talen van minderheden’ door Nederland ondertekend en in 1996 geratificeerd door de Tweede Kamer.

Plat vertalen van Nederlandse woorden Annie spreekt ‘Kampers’, dat ze leer-

Waar komt die groeiende behoefte

in dialect levert geen bevredigend

de van haar ouders. Het Kampers was

vandaan? ‘Veel nabestaanden hebben

resultaat op. Het ziet er dan alleen

voor haar en de twee andere oudste zus-

geen kerkelijke binding meer’, volgens

Twents uit.

sen gewoon. Haar drie jongste zussen

Van der Ziel. Er is bij de plechtigheid dan

verstonden het wel, maar spraken al geen

geen pastoor of dominee en de mensen

dialect meer. Nu is er weer een golfbewe-

zijn ook niet zelf bij machte iets te zeg-

ging de andere kant op en neemt het

gen. ‘Dan dreigt een crematie een stille

aantal mensen dat dialect wil spreken

bijeenkomst te worden. Met een muziek-

streektaal vindt Van der Ziel dat het ver-

toe. Annie Boer gebruikte het Kampers

je ga je de aula in en met een muziekje ga

haal veel beter overkomt bij de nabe-

eigenlijk alleen in persoonlijke gesprek-

je er weer uit. Dat is het dan.’

staanden. Zelfs als hij alleen de anekdo-

ken met mensen. Net als Theo van Sluisveld vindt zij dat dialect het contact

Sinti en Roma erkend, maar ook het Dialect heeft te maken met je wortels

Jiddisch en het Nedersaksisch.

Voordeel van het gebruik van de

tret in woorden die leegte te vullen. Dat

‘Dan krijgen ze veel meer leven. Dan

portret is een soort levensverhaal van de

staat echt de oude baas of hun moeder

wordt kleiner. Vooral de oudere mensen

overledene. Bert vergelijkt zijn toespraak

weer voor hen. Dat kan iedereen zien.’

in Lemelerveld spraken alleen maar dia-

met het plaatsen van een portret op de

lect. Daar moest het wel in de streektaal.

schoorsteen of een foto in de kast voor

Het gebruik van dialect maakt zo de

Je hoeft het plaatselijke dialect niet te

iemand die je lief is. ‘Dat is troostend’,

band met het verleden zichtbaar. En juist

beheersen, maar Standaardnederlands

vindt hij.

die band is van groot belang voor de

voldeed niet.’ Annie Boer sprak gewoon

rouwverwerking. ‘Want je kunt je prettiVan der Ziel besteedt veel tijd aan de teksten, want vanzelf gaat het niet. ‘Mijn

ger of gelukkiger voelen als de wortels met het verleden intact zijn!’

■

Streektaal verlaagt de drempel. Later hoorde ze via via over haar vertellen: ‘Gunst, de dominee is net een gewoon mens’.

De uitvaart in streektaal Bert van der Ziel is maatschappelijk

begrafenissen. Een weduwe wilde de uit-

Hét landelijk instituut voor de cultuur van het dagelijks leven en het immaterieel erfgoed.

vaart van haar overleden man in dialect. ‘Ik had dat nog nooit gedaan, maar bij het eerste gesprek klikte het al meteen. Ze herkende direct dat ik uit de buurt

Kijk voor informatie over alledaagse dingen, tradities en rituelen op

van Neede kwam en al pratend kwam de tekst voor mijn eerste uitvaart in dialect op papier.’

36

A L L E D A A G S E

D I N G E N

ook het Zeeuws status te geven, liep op een teleurstelling uit.

Joep Kruijsen

Erkenning of het einde van het stigma ‘Limburgs per abuis streektaal’ kopte

werker en werkzaam in de reclassering. Hij werd bij toeval dialectspreker bij

volgde snel daarna. Een poging om

dialect doet, ontlokt dat veel reactie.

weg en de afstand van mens tot mens

wel de verhalen die ze kwijt willen’.

De erkenning van het Limburgs

tes en uitspraken van de overledene in Van der Ziel probeert met een por-

makkelijker maakt. ‘Er valt een muur

in het Kampers met ze, want ‘je krijgt zo

Daarbij werden niet alleen het Fries,

www.volkscultuur.nl

Postbus   LC Utrecht tel: - fax: - e-mail: [email protected]

(besloten) advies was dus negatief en

Europees Handvest In  werd in de Raad van Europa

het dagblad De Limburger in februari

toen het advies een half jaar na de onder-

. Toen werd bekend dat de Neder-

tekening van de brief bekend werd,

het Europees Handvest voor regionale

landse Taalunie aan het Ministerie van

reageerde het veld furieus en werd het

talen of talen van minderheden aangeno-

de Vlaamse Gemeenschap had laten

ongenoegen over de Taalunie breed

men en aanbevolen aan de nationale

weten dat de erkenning van het Lim-

uitgemeten in de provinciale en ook

regeringen. In overeenstemming met het

burgs een ‘ongelukkige keuze’ was

landelijke pers.

algemene streven van de Raad heeft ook dit handvest tot doel de eenwording van

geweest. De Vlaamse regering had bij de Juist die weerslag is zo bijzonder.

Europa te bevorderen zonder af te doen

Nederland in  het Limburgs als

Erkenning van de streektaal en het aan-

aan de verscheidenheid van de leden. De

streektaal had erkend, dat ook zou moe-

vechten van die erkenning maakt veel

Raad roept de lidstaten op specifieke

ten doen voor Belgisch Limburg. Dat

commotie los.

maatregelen te treffen ter bescherming

Taalunie advies ingewonnen of men, nu

V o o r j a a r

   

37

Colofon Alledaagse Dingen Nieuwsblad voor Volkscultuur

en bevordering van de ‘regionale talen’,

saksisch, als een echte erkenning, als een

‘Ook Vlamingen willen erkenning Lim-

in de eerste officiële versie nog als streek-

opwaardering.

burgs’ (Limburgs Dagblad, maart )

talen vertaald.

Erkenning van het Limburgs In het Handvest wordt de volgende

Het Zeeuws: einde van de euforie

doelstellingen als de Limburgse Raod, en

jaargang , nummer , voorjaar 

‘Limburgs werd per abuis streektaal’

dergelijke doelstellingen gelden ook voor

(De Limburger, februari )

de andere regio’s, zoals te lezen is in het

Alledaagse dingen is een uitgave van het

‘Taalunie: ‘Limburgs is geen streektaal’’

artikel over de streektaalfunctionarissen

Nederlands Centrum voor Volkscultuur

(Limburgs Dagblad, februari )

en -consulenten.

Alledaagse Dingen verschijnt vier keer per jaar.

Het woord erkenning doet z’n intre-

In de lijn van Limburg vroeg in 

definitie van regionale talen opgenomen:

de. De erkenning van het Nedersaksisch

ook de provincie Zeeland om erkenning

‘Het Limburgs is een echte taal’ (NRC,

‘talen die (a) van oudsher worden

liet Limburg niet onberoerd. In maart

van het Zeeuws als regionale taal. En dan

februari )

gebruikt in een bepaald gebied van een

, nog geen half jaar na de kamerbe-

stokt de zo stevig ingezette opmars der

‘Limburgs verdient het om als streektaal

te zwaaien met het Europese Handvest

Redactie en exploitatie:

Staat door onderdanen van die Staat die

handeling en nog vóór de eigenlijke rati-

regionale talen. In juni  wordt het

erkend te blijven’ (NRC, februari )

leek aanvankelijk dan wel succesvol, het

Nederlands Centrum voor Volkscultuur

een numerieke minderheid vormen ten

ficatie, verschijnt het Advies inzake de

verzoek van Zeeland door Binnenlandse

‘Limburgs eist Europese erkenning’

is voor velen ook op een teleurstelling

F.C. Dondersstraat ,  JA Utrecht

opzichte van de overige bevolking van

erkenning van het Limburgs als Streek-

Zaken afgewezen. ‘De Zeeuwse dialecten

(De Standaard, februari )

uitgelopen. Ook Siemon Reker stelt vast

Postbus ,  LC Utrecht

die staat; en (b) verschillen van de offici-

taal, opgesteld door een onafhankelijke

zijn vanouds dialecten van het Neder-

‘Limburgs per abuis streektaal geworden’

dat de erkenning van het Nedersaksisch

tel:

()   

ele taal/talen van die Staat; hieronder

werkgroep op verzoek van Veldeke, de

landse taalgebied’, zegt Remkes en dat is

(De Gelderlander, februari )

weinig heeft opgeleverd aan overheids-

fax:

()   

worden niet verstaan de dialecten van de

vereniging die ijvert voor de instandhou-

niet zo voor de Nedersaksische en de

steun. ‘Het bleek een dode mus’ (Dagblad

E-mail: [email protected]

officiële taal/talen van die staat of talen

ding en bevordering van de dialecten in

Limburgse. De Nedersaksische dialecten

van het Noorden, september ).

www.volkscultuur.nl

van immigranten’.

de beide Limburgen. Er is, zo stelt het

zijn – zo staat in die brief – ‘vanouds

advies, geen principieel verschil tussen

geen varianten van het Nederlands, maar

en bevordering van de regionale talen

Hoe verder?

Een abonnement kost  ,- per jaar.

Het afdwingen van waardering door

De ontwikkelingen voor het behoud Niet alleen de Taalunie, maar ook

Redactie:

Enkele van de talrijke overwegingen

de posities van het Nedersaksisch en het

van het Nederduits’ en voor het Lim-

gaan door, wel of geen erkenning. Vanuit

het Meertens Instituut dat de Neder-

drs. Ineke Strouken (hoofdredactie)

daarbij zijn ‘dat de bescherming van his-

Limburgs in het licht van de criteria van

burgs blijkt het moeilijk uit te maken of

Groningen breidt de instelling van streek-

landse dialecten vergelijkenderwijs en

drs. Piet de Boer

torische regionale talen of talen van min-

het Handvest en het Limburgs moet dan

‘de verschillende varianten van het Lim-

taalfunctionarissen zich uit, het gehele

vanuit landelijk perspectief beziet, plei-

drs. Johan de Bruijn

derheden in Europa bijdraagt aan de

ook worden erkend als regionale taal. Er

burgs (…) in taalkundige zin allemaal

oosten, Limburg en Brabant en Zeeland

ten ervoor niet verder te gaan op de weg

dr. Jos Swanenberg

instandhouding en ontwikkeling van de

komt een flinke promotie op gang in de

dialecten van het Nederlands zijn’, het

kennen intussen de doorgaans door de

van het Europese Handvest. Erkenning

lic. Veronique De Tier

culturele rijkdom en tradities van Euro-

landelijke pers, waarbij de woorden

kunnen immers ook Duitse dialecten

provincie aangestelde functionaris of

in de zin van waardering dwing je niet af

pa; [...] dat het recht om een regionale

‘erkenning’ en ‘taal’ tout court vaak

zijn. ‘En als dat taalkundig gezien moei-

consulent. Ze richten zich op de versprei-

met wetten, maar door het tonen van de

Opmaak: Alces alces, Utrecht

taal of taal van een minderheid in het

vallen:

lijk is vast te stellen, is erkenning van het

ding van kennis en waardering voor de

levensvatbaarheid van de regionale ver-

Druk: Drukkerij Libertas, Bunnik

particuliere en openbare leven te gebrui-

‘Limburgs krijgt erkenning als taal’

Limburgs onder het Handvest op zijn

plaatselijke dialecten, via de media, door

scheidenheid. Het stigma van minder-

Foto omslag: Veronique De Tier

ken een onvervreemdbaar recht is.’

(Algemeen Dagblad, juni )

plaats’.

het ontwikkelen van lespakketten over

waardigheid moet worden afgeschud,

Illustratie omslag: Margot Melissen, Studio Bliq

dialect en andere onderwijsinitiatieven.

door goede voorlichting in het onder-

Tegelijk doen ze ook aan wat men ‘taal-

wijs, door minutieuze beschrijving van

Wij hebben alle moeite gedaan om rechthebbenden

‘Limburgs erkend als Europese streekIn  werd het Handvest door

taal’ (De Volkskrant, juni )

Intussen is ook landelijk de discussie

Nederland ondertekend en in  ook

‘Limburg pleit voor eigen taal’ (Trouw,

breed getrokken. Het bekend worden

zorg’ zou kunnen noemen, de promotie

de overeenkomsten en verschillen van de

van copyright te achterhalen. Mochten er personen

geratificeerd door de Tweede Kamer.

juni )

van de hier al genoemde brief van de

van initiatieven die de eenheid en saam-

plaatselijke dialecten, zowel wetenschap-

of instanties zijn die menen aanspraak te maken op

Daarbij werden niet alleen het Fries,

‘Limburg wil erkenning streektaal’

Taalunie aan het Ministerie van de

horigheid binnen het betrokken gebied

pelijk (in de regionale woordenboeken)

bepaalde rechten, dan wordt hun verzocht contact

Sinti en Roma voor ‘bescherming en

(NRC, juni )

Vlaamse Gemeenschap is daar niet

bevorderen.

als populariserend (zoals in de serie Taal

op te nemen met de uitgever.

bevordering’ voorgedragen, zoals de

Ook in België vond het zijn weerslag:

vreemd aan. Aanvankelijk was de regio-

Raad van State had voorgesteld, maar

‘Wie Limburgs spreekt, is niet minder-

nale Limburgse pers zeer ingenomen met

ook het Jiddisch en het Nedersaksisch.

waardig’ (Het Belang van Limburg, juni

het taalpolitieke succes van de erkenning

lijsten van plaats- en gemeentenamen in

gen en -studiegroepen met elkaar in con-

Staatssecretaris Kohnstamm van Binnen-

)

van het Limburgs door Den Haag. Nu

het Limburgs, de Spelling  voor de

tact te brengen, door liederen en litera-

Wij vinden het fijn als u artikelen wilt overnemen,

vanuit hetzelfde Den Haag die erkenning

Limburgse dialecten, lespakketten over

tuur in dialect te laten verschijnen, door

maar dan wel graag na eerst schriftelijk toestem-

wordt aangevochten en als een ‘ongeluk-

dialectgebruik, enzovoort. Het zijn de

zich vaak te manifesteren op de regionale

ming te hebben gevraagd en met bronvermelding.

landse Zaken was zonder veel discussie akkoord gegaan met deze uitbreiding na

38

De pers kopt intussen:

Binnen een jaar, in februari , valt

in stad en land waarvan intussen  In Limburg verschenen de officiële

delen zijn verschenen). Door dialectkrin-

© Nederlands Centrum voor Volkscultuur

pleidooien van Tweede Kamerleden bij

het positieve besluit op Binnenlandse

kige keuze’ wordt bestempeld, betekent

eerste stappen op de weg van de stan-

zenders. Uit de pers bleek wel hoe gevoe-

Ook verwachten wij dat u ons een bewijsexemplaar

de behandeling van het wetsvoorstel in

Zaken en wordt ook het Limburgs onder-

dat voor velen de bevestiging van het

daardisering. In  werd de Raod veur

lig de snaren zijn die geraakt worden als

stuurt voor onze knipselkrant.

oktober  en van enkele deskundigen.

gebracht bij de regionale talen in de zin

stigma niet au-serieux te worden geno-

‘t Limburgs geïnstalleerd, die het ‘behoud

de waardering voor het regionaal eigene

Deze erkenning van het Nedersaksisch

van het Handvest.

men. Ook het genuanceerde beleids-

en de bevordering’ bewaakt.

in het geding is.

als beschermde regionale taal was onge-

De Limburgse pers is enthousiast:

advies Variatie in het Nederlands: een-

twijfeld een groot taalpolitiek succes.

‘Limburgs erkend als streektaal’

heid en verscheidenheid van de Raad

Opname in het Europees Handvest werd

(De Limburger, januari )

voor de Nederlandse Taal en Letteren

tief tot onderbrenging onder het Hand-

tientallen jaren tonen aan hoe vrucht-

dan ook vooral gevoeld als statusver-

‘Limburgs dialect erkend’ (Limburgs

van de Taalunie neemt het onbehagen in

vest is te bespeuren, heeft de Stichting het

baar de akker is.

hoging van de sprekers van het Neder-

Dagblad, februari )

Limburg niet weg.

Brabants, opgericht in , dezelfde

A L L E D A A G S E

D I N G E N

Hoewel in Brabant (nog) geen initia-

ISSN -

De ontwikkelingen van de laatste ■

V o o r j a a r

   

39

Nederlands Centrum voor Volkscultuur Postbus ,  LC Utrecht F.C. Dondersstraat ,  JA Utrecht tel:  –    fax:  –    [email protected] www.volkscultuur.nl