ICT In de hedendaagse maatschappij is ICT niet meer weg te denken. Ook voor personen met een handicap wordt ICT als een waardevol element gezien dat veel mogelijkheden biedt. ICT wordt nochtans nog veel te weinig gebruikt binnen het activiteitenaanbod voor personen met een verstandelijke handicap, zeker indien het gaat om personen met ernstige meervoudige beperkingen. Toch kan ICT ook voor hen heel wat nieuwe mogelijkheden bieden, bijvoorbeeld op vlak van communicatie en interactie, zelfbeschikking, spel, cognitie, enz. Bij het gebruik van de computer door personen met ernstige meervoudige beperkingen is het niet alleen belangrijk om computeraanpassingen uit te voeren zoals het gebruik van speciale schakelaars, touchscreens etc. Er moeten ook inhoudelijke aanpassingen gebeuren zoals vereenvoudigd taalgebruik, het werken met foto’s en geluid, een stapsgewijs en vereenvoudigd aanbod, werken via het actie-reactie-principe enz. Verschillende websites bieden informatie over of linken naar software die (gedeeltelijk) aangepast is voor de doelgroep van personen met ernstige meervoudige beperkingen. De implementatie en het gebruik van ICT stelt een aantal voorwaarden. Hierbij denken we niet alleen aan praktische factoren zoals financiële mogelijkheden en de beschikbare apparatuur, maar ook aan de organisatiecultuur van de setting en de attitudes van de omgeving (begeleiders, ouders...) betrokken bij de personen met beperkingen.
LITERATUUR/PRAKTIJKDOCUMENTEN Algemeen Banes, D., & Walter, R. (1997). The internet: A new frontier for pupils with severe learning difficulties? British Journal of Special Education, 24, 27-30. Dit artikel geeft een beschrijving van het invoeren van internet in een school voor kinderen met een ernstig of diep verstandelijke handicap of meervoudige beperkingen. Er worden bondig een aantal manieren vernoemd om een betekenisvolle relatie te leggen tussen internet en de leefwereld van de kinderen. Daarnaast worden ook een aantal knelpunten opgegeven.
Computerfreaks in een dagcentrum. Praktijkstudie over hoe je de computer kan aanpassen aan personen met een meervoudige handicap (2001). Geraadpleegd op 28 mei, 2008, van http://users.pandora.be/aukeberry/eindwerk/index.html
Elke Slosse - 3de licentie orthopedagogiek
1
Deze praktijkstudie is een eindwerk van een studente 'bachelor in de othopedagogie'. Zij heeft tijdens haar laatstejaarsstage een computerbegeleiding uitgewerkt voor een man met een matig verstandelijke handicap en motorische beperkingen. Zowel de voor- en nadelen van computergebruik bij personen met een meervoudige handicap als de concrete begeleiding worden voorgesteld.
Parsons, S., Daniels, H., Porter, J., & Robertson, C. (2006). The use of ICT by adults with learning disabilities in day and residential services. British Journal of Educational Technology, 37, 31-44. Dit onderzoek probeert een beeld te geven van het gebruik van ICT in dagcentra en residentiële voorzieningen voor personen met een verstandelijke handicap. Welke apparatuur is voorhanden? Waarvoor wordt het gebruikt? Is er een verschil tussen de twee soorten voorzieningen? In dagcentra is het gebruik vaak geïntegreerd in projecten en in functie van vorming, bij residentiële voorzieningen heeft ICT vaak een ontspanningsfunctie. Het communicatieve aspect blijft vaak beperkt tot intern gebruik in de voorziening. Er wordt zelden een link gelegd buiten de eigen context.
Parsons, S., Daniels, H., Porter, J., & Robertson, C. (2008). Resources, staff beliefs and organizational culture: Factors in the use of information and communication technology for adults with intellectual disabilities. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 21(1), 19-33. Dit artikel gaat over factoren die het gebruik van ICT in voorzieningen voor volwassenen met verstandelijke beperkingen beïnvloeden. Er zijn twee soorten factoren. De eerste soort heeft te maken met tijd, accommodatie en apparatuur, vorming en begeleiding, en financiële mogelijkheden. De tweede reeks factoren heeft te maken met de organisatiecultuur van een setting en de opvattingen van de medewerkers over het nut, de bruikbaarheid en het belang van een ICT-aanbod ten aanzien van personen met beperkingen. Aangezien de twee reeksen factoren elkaar beïnvloeden, is het van belang om aan beide soorten factoren voldoende aandacht te schenken.
Tielen, L. (2003). ICT-voorzieningen voor kinderen en jongeren met chronische ziekten. In L. Tielen (Red.), ICT en kinderen met chronische ziekten. Een studie naar de bijdrage van ICT-voorzieningen aan de kwaliteit van leven van kinderen en jongeren met chronische ziekten (pp. 24-35). Utrecht: VSB Fonds/ Stichting Nederland Kennisland. In deze publicatie wordt een onderzoek beschreven naar de bijdrage van ICT-projecten in verschillende voorzieningen op de kwaliteit van leven voor kinderen met chronische ziekten. In het vernoemde deel wordt concreet ingegaan op de verschillende functies van ICT bij kinderen met chronische ziekten. Daarnaast wordt ook aandacht besteed aan ICT voor andere actoren zoals ouders, brussen en de voorziening. Het gebruik en effect van ICT bij de verschillende projecten wordt uitgewerkt. Er blijken een aantal tekortkomingen te zijn die de basis vormen voor aanbevelingen voor ICT-gebruik in functie van kwaliteit van leven.
Elke Slosse - 3de licentie orthopedagogiek
2
Specifieke toepassingen bij mensen met ernstige meervoudige beperkingen of een ernstig/diep verstandelijke handicap Lancioni, G.E., Van den Hof, E., Furniss, F., O'Reilly, M.F., & Cunha, B. (1999). Evaluation of a computer-aided system providing pictorial task instructions and prompts to people with severe intellectual disability. Journal of Intellectual Disability Research, 43, 61-66. Personen met een ernstig verstandelijke handicap hebben het soms moeilijk om taken correct uit te voeren. Als hulpmiddel om taken in de juiste deelstappen uit te voeren kan hiervoor een beroep gedaan worden op mnemo-technische hulpmiddelen, een kaartensysteem met pictogrammen of een computergestuurd systeem. In het eerste artikel wordt aangetoond dat een computer-gestuurd systeem, dat zowel stap voor stap de verschillende fasen kan aankondigen als een signaal kan geven wanneer er te lang geen nieuwe fase aangevraagd is, een efficiënt alternatief is. Bovendien gaat ook de voorkeur van een aantal gebruikers zelf naar het computergestuurd systeem.
Lancioni, G. E., O'Reilly, M. F., Van den Hof, E., Furniss, F., Seedhouse, P., & Rocha, N. (1999). Task instructions for persons with severe intellectual disability: Reducing the number of instruction occasions after the acquisition phase. Behavioural Interventions, 14, 199-211. In dit tweede artikel wordt een experiment beschreven waarin de verschillende instructies niet meer allemaal apart worden voorgesteld, maar in clusters. Dit lijkt een efficiënte methode te zijn die de onafhankelijkheid en de voldoening van de gebruiker stimuleert. Een tweede aspect dat uitgetest wordt, is het weglaten van bepaalde instructies. Dit heeft niet zo'n positief effect.
ICT in functie van de verdere ontwikkeling van vaardigheden (communicatie, keuzes maken) Detheridge, T. (1997). Bridging the communication gap (for pupils with profound and multiple learning difficulties). British Journal of Special Education, 24(1), 21-26. Bij personen met meervoudige beperkingen is er vaak een verschil tussen de cognitieve mogelijkheden (de competentie) en de uiting ervan (productie, communicatie). IT kan als hulpmiddel dienen om de verborgen mogelijkheden van deze personen te ontdekken. Het kan de ontwikkeling van communicatie en sociale interactie faciliteren.
Holburn, S., Nguyen, D., & Vietze, P. (2004). Computer assisted learning for adults with profound multiple disabilities. Behavioral Interventions, 19(1), 25-37. Lancioni, G.E., O'Reilly, M.F., Singh, N.N., Sigafoos, J., Oliva, D., Montironi, G., Savino, M., & Bosco, A. (2005). Extending the evaluation of a computer system used as a microswitch for word utterances of persons with multiple disabilities. Journal of Intellectual Disability Research, 49, 639-646. Lancioni, G.E., O'Reilly, M.F., Singh, N.N., Sigafoos, J., Didden, R., Oliva, D. & Severini, L. (2006). A microswitch-based program to enable students with
Elke Slosse - 3de licentie orthopedagogiek
3
multiple disabilities to choose among environmental stimuli. Journal of Visual Impairment and Blindness,100(8), 488-493. Lancioni, G.E., O'Reilly, M.F., Singh, N.N., Sigafoos, J., Oliva, D., Severini, L. (2008a). Enabling two persons with multiple disabilities to access environmental stimuli and ask for social contact through microswitches and a VOCA. Research in Developmental Disabilities, 29, 21-28. Lancioni, G.E., O'Reilly, M.F., Singh, N.N., Sigafoos, J., Oliva, D., Severini, L. (2008b). Three persons with multiple disabilities accessing environmental stimuli and asking for social contact through microswitch and VOCA technology. Journal of Intellectual Disability Research, 52, 327-336. In de vijf bovenstaande artikels worden onderzoeken besproken over computergestuurde systemen die gebruikt worden om personen met meervoudige beperkingen zelf te laten kiezen tussen stimuli die door de omgeving worden aangeboden. In Holburn (2004) wordt een combinatie van foto's ingebracht in Microsoft PowerPoint en microswitches gebruikt. In Lancioni (2005) wordt het systeem gebruikt voor het stimuleren van woorduitingen bij het maken van keuzes. Dit werd bij drie personen met meervoudige beperkingen uitgeprobeerd. Uit het onderzoek van Lancioni (2006) blijkt dat gebruikers met computergestuurde systemen consistent kunnen kiezen tussen stimuli die ze wel en die ze niet verkiezen. En bij de experimenten beschreven in Lancioni (2008a,b) wordt er een VOCA (voice output communciation aid) aan het systeem toegevoegd. Dit zorgt ervoor dat naast het kiezen tussen stimuli de gebruiker ook de aandacht (of hulp) van begeleiders kan vragen indien nodig. In alle onderzoeken worden de gebruikte systemen bij de betrokken deelnemers als zinvol ervaren. Deelnemers kunnen hun eigen keuzes maken wat hun actieve rol, zelfbepaling en onafhankelijkheid vergroot.
LINKS http://www.icthandicap.nl/smartsite.dws?ch=,&id=117600 Dit expertisecentrum wil aandacht geven aan de rol van ICT in het maatschappelijk leven voor mensen met beperkingen en aan het gebruik van ICT als hulpmiddel. Zij geven advies en bieden cursussen aan. Daarnaast zijn er ook downloads beschikbaar, zowel spelletjes als hulpprogramma's voor computeraanpassingen.
http://www.ictwijs.eu/landing_page.cfm ICT-wijs is een website met linken en informatie over ICT-toepassingen voor verschillende doelgroepen (verstandelijke, motorische, visuele, etc. beperkingen) voor onderwijs of de arbeidsmarkt.
http://www.klascement.net/icthelpt/ Op deze site staat lesmateriaal en informatie over aangepaste software voor kinderen met beperkingen. Verschillende doelgroepen, onderwijstypes en categorieën kunnen onderscheiden worden.
Elke Slosse - 3de licentie orthopedagogiek
4
http://www.stichtingookjij.nl/pages/nieuws/start.htm De Stichting Ookjij.nl wil internet toegankelijk maken voor personen met verstandelijke beperkingen. Enerzijds is er een link voorzien naar het ookjij-forum waar informatie te vinden is over toegankelijke websites, anderzijds is er een link naar de ookjij-site met spelletjes, muziek, filmpjes, etc. op maat van personen met verstandelijke beperkingen.
http://www.sunderlandschools.org/portland/Petes-stuff/PetesStuff.htm Pete Wells heeft sensorische verhalen voor personen met ernstige verstandelijke beperkingen ontwikkeld via multimedia (powerpointpresentaties). Het zijn absurde en redelijk complexe verhalen; Ze zijn traag opgebouwd zodat de cliënt voldoende tijd heeft om het hele verhaal in zich op te nemen. Filmpjes kunnen vanaf de website gedownload worden.
http://www.softwareinzicht.nl/index.php Dit is een website voor mensen die op zoek zijn naar software die toegankelijk is voor kinderen met visuele beperkingen. Er is zowel informatie te vinden over toegankelijk programmeren als software-rapporten. Hierin kan je zoeken naargelang de aanpassingen voor de doelgroep (bijvoorbeeld vergroting, spraakuitvoer) en het vakgebied van de software. Daarnaast worden er opmerkingen gegeven met betrekking tot bijkomende beperkingen.
http://www.wai-not.org/default1.asp?Lan_ID=ne WAI-NOT is een organisatie die het ICT-gebruik bij personen met verstandelijke beperkingen wil promoten. De website bevat naast uitleg over de organisatie ook een link naar het 'Internet Pretpark': een website die recreatief, educatief en creatief is en aangepast is aan personen met verstandelijke beperkingen. Er is zowel een rubriek terug te vinden over actualiteit, als spelletjes, uitwerkingen van thema's, etc. Men kan ook drie niveaus onderscheiden naargelang de gebruiker (licht -matig-ernstige beperkingen).
Elke Slosse - 3de licentie orthopedagogiek
5
