Alcoholproductie in Limburg

L E S S F E L W EE S GSRG F R U E U E B B H CH W C S LLEIICMM I S I M O ON NOM ECO Alcoholproductie in Limburg

Alcoholische dranken zoals wijnen, bieren, likeuren zijn ideale producten om lokale grondstoffen in te verwerken. Op gebied van tewerkstelling is de sector van de alcoholische dranken in Limburg relatief klein, maar toch is er in deze sector heel wat bedrijvigheid te vinden. In het verleden is de productie van alcohol - met zeker de jenerverstokerij in Hasselt als typevoorbeeld - een belangrijke kiem van economische activiteit geweest. Ook nu nog biedt de sector heel wat mogelijkheden voor innovaties en vormt ze de basis van interessante toeristische activiteiten. Naast de economische waarde van de sector is het ook een sector die de passie opwekt van liefhebbers die heel wat inspanningen leveren om eigen producten te ontwikkelen.

Enkele cijfergegevens Tewerkstelling in de sector Op basis van de officiële RSZ-statistieken werkten in Limburg op 31.12.2006 in heel de sector van voeding en dranken 5.987 personen. In de sector “Vervaardiging van dranken” telde Limburg op dat ogenblik 955 loontrekkende tewerkstellingen. Hiervan werken 685 personen in deelsectoren die met alcohol te maken hebben. In Vlaanderen zijn dit 4.375 personen (Limburgs aandeel is 15,7%) en in heel België zijn 6.009 mensen tewerkgesteld in de alcoholische drankensector (Limburgs aandeel is 11,4%). In vergelijking met 2004 is er een lichte achteruitgang in de drankensector van 968 naar 955 tewerkstellingen (-1,3%). In Vlaanderen (-4,2%) en België (-4,9%) was die achteruitgang veel sterker. Het aandeel van de Limburgse alcoholische drankensector in Vlaanderen en België is eerder beperkt. Limburg telt slechts 9 erkende producenten van alcohol (Vlaanderen: 77, België: 125). Vooral het beperkte aandeel van de vervaardiging van bier valt op: Limburg telt slechts 6 RSZ-vestigingseenheden, Vlaanderen 65, België 99. Opvallend is verder dat de enige producent van cider en andere vruchtenwijnen in Vlaanderen in de provincie Limburg gevestigd is, en dat de helft van de Vlaamse producenten van gedistilleerde alcoholische dranken (2 op 4) in Limburg liggen. Volgens de RSVZ-cijfers zijn op 31.12.2006 in Limburg 10 zelfstandigen actief in de volledige sector van de productie van dranken (dus inclusief mineraalwater en frisdranken). Dit cijfer kan niet uitgesplitst worden naar deelsectoren die al dan niet met alcohol te maken hebben. Op 31.12.2007 is het aantal zelfstandigen in de totale Limburgse drankensector gedaald tot 6. De drankensector zorgt echter ook voor een niet te onderschatten indirecte tewerkstelling: toeleveringsbedrijven, bierhandelaars, transportsector, kleinhandel, horeca,…. De totale indirecte tewerk stelling in de brouwerijsector bijvoorbeeld wordt in heel België geraamd op ca. 69.450 personen, daar waar de directe tewerkstelling in de hele drankensector op ruim 6.000 personen ligt.

Aantal bedrijven in Limburg Vanuit een inventaris van diverse bronnen (Bedrijvendatabank Agentschap Ondernemen, navraag bij overkoepelende verenigingen en gegevens van Toerisme Limburg en Provincie Limburg m.b.t. ambachtelijke bedrijven) komen we tot onderstaand overzicht. Dit overzicht is niet volledig, maar geeft wel een indicatie van de sector, ruimer dan enkel de bovenstaande RSZ-cijfers. Qua spreiding van de bedrijvigheid binnen de provincie merken we het volgende op: - Voor bier is er een relatieve spreiding over Noord-Limburg (3 producenten), Midden-Limburg (2 producenten) en Haspengouw (2 producenten; met evenwel Alken-Maes als grootste producent t.o.v. de andere 6 middelgrote of kleine brouwerijen in Limburg). - Voor wijn is er - rekening houdend met geschikte gronden en klimatologische eigenschappen - bij de 12 benoemde producenten een overwicht van Haspengouw-Voeren (9 wijnbouwers), maar ook een niet te verwaarlozen aanwezigheid in het Maasland (3). - Op het vlak van jenever en likeuren is er logischerwijze een zwaartepunt in en rond Hasselt (incl. Zonhoven/Houthalen-Helchteren) (5), maar zijn er ook activiteiten doorheen heel de provincie (4). Limburg 31.12.2006

Productiecijfers Op het vlak van productie- en omzetcijfers kunnen er geen globale gecoördineerde Limburgse cijfers naast elkaar gelegd worden voor het totaalpakket aan bier-wijn-jenever-likeuren. Bier In 1900 kenden België 3.223 brouwerijen. Vandaag zijn er nog 115 actieve brouwerijen in België. Vele kleine familiebrouwerijen zijn verdwenen of opgekocht door de grotere. De bierproductie bedroeg in 2007 meer dan 18,5 miljoen hectoliter. Opmerkelijk is dat meer dan de helft (ruim 10,6 hectoliter; oftewel 57%) van de bierproductie uitgevoerd werd. In vergelijking met 2000 is dit een verdubbeling. In vergelijking met 1980 is dit zelfs een vervijfvoudiging. De Unie van Belgische Brouwers wijst in de publicatie van de jaarcijfers 2007 evenwel op de zorgwekkende toekomst van de Belgische brouwerijsector, aangezien de bierconsumptie in België blijft dalen. België wordt in toenemende mate afhankelijk van de export om een zekere groei in de productie te behouden aangezien de interne markt verzwakt. De doelstelling van de Belgische Brouwers is de binnenlandse bierconsumptie te stabiliseren door een gevarieerd en kwalitatief hoogstaand aanbod binnen en buiten de landsgrenzen te blijven aanbieden. Wijn In de totale wijnbouwoppervlakte in België heeft Haspengouw in 2006 een aandeel van 25,4% (18,27 ha op 71,91 ha). In de productie bedraagt het aandeel van Haspengouwse wijn 31,3% (68.920 op 220.556 liter). Voor 2008 wordt een stijging geprojecteerd in alle Belgische gebieden voor wat betreft de oppervlakte (85,41 ha) en de productie (301.445 liter). Jenever/likeuren Voor de productie van jenever en likeur zijn geen gecoördineerde cijfers beschikbaar.

15.91 Vervaardiging Gedistilleerde alcoholische dranken

Vestigingen

M

Tewerkstelling V

T

2

20

5

25

15.92 Productie Ethylalcohol door gisting

0

0

0

0

15.93 Vervaardiging Wijnen

0

0

0

0

15.94 Vervaardiging Cider en andere vruchtenwijnen

1

124

35

159

15.95 Vervaardiging Andere niet-gedistilleerde gegiste dranken

0

0

0

0

15.96 Vervaardiging Bier

6

440

61

501

15.97 Vervaardiging Mout

0

0

0

0

15.98 Productie Mineraalwater en frisdranken

2

241

29

270

15.9 Totaal Productie van dranken

11

825

130

955

Totaal enkel alc dranken (15.91 t.e.m. 15.97)

9

584

101

685

Totaal sector voeding en dranken Totaal RSZ-tewerkstelling

410

3.691

2.296

5.987

20.060

146.043

116.116

262.159

Bron: RSZ, eigen verwerking

Aantal

Overzicht

Productie van bier

7

Kasteelbrouwerij De Dool / Ter Dolen (Houthalen-Helchteren); Brouwerij Alken-Maes (Alken); Brouwerij van Kerkom (Sint-Truiden); Brouwerij Martens (Bocholt); Brouwerij Sint-Jozef (Bree); St Benedictusabdij De Achelse Kluis (Hamont-Achel); Jessenhofke (Kuringen - Hasselt)

Productie van wijn

12+

Wijndomein Aldeneyck (Maaseik); Wijnkasteel Genoelselderen (Riemst); Pomoenologisch Onderzoekscentrum - Kelder I genne Pley (Voeren); Domein Cohlenberg (Borgloon); Wijngaard Karthuizerhof (Kortessem) - gestopt per 01.07.2008; Wijngaard ‘d Wijngaerd Velt (Sint-Truiden); Wijnhuis Hoogveld (Kinrooi); Wijnmakerij Huize Timmermans (Dilsen-Stokkem); Clos d’Opleeuw (Borgloon); Domein Schorpion (Kortessem); Domein Pirar (Borgloon); Wijndomein Pietershof (Voeren) En daarnaast nog tientallen amateur-wijnbouwers

Productie van jenever of likeur

9

Graanstokerij Wissels (Hasselt); Distillery Massy (Houthalen-Helchteren); Nationaal Jenevermuseum (Hasselt); Jenevers Fryns (Hasselt; productie momenteel in Gent); Konings-Smeets (Zonhoven); Sodiko (Diepenbeek); Tonio Idea (Bilzen); Ets Marc Schleck (Sint-Truiden); Distilleerderij Leukenheide (Hechtel-Eksel)

Andere alcoholische dranken

…

Meerdere producenten en handelaars van artisanale alcoholische dranken in Limburg: deels vanuit eigen productie, of op basis van aangekochte alcohol: o.m. Edel Williabamps (Sint-Truiden), Marie-Thérèse Delicatessen (Gingelom), Paardenmelkerij Ulenaers-Bloemen (Peer), Geitenboerderij Holhoornhoeve (Peer), Blueberry Fields bvba (Beringen), Blauwe Bessenkwekerij (Meeuwen-Gruitrode), Tievishoeve (Opglabbeek), …

Totaal

28+

Bron: VLAO, Toerisme Limburg, Provincie Limburg, Nationaal Jenevermuseum, eigen verwerking

54 - ECONOMISCH RAPPORT POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009

ECONOMISCH RAPPORT POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009 - 55

L E S S F E L W EE S GSRG F R U E U E B B H CH W C S LLEIICMM I S I M O ON NOM ECO

Evolutie van de drankconsumptie in België

Verbruikscijfers Hoewel bier in 2007 met een consumptie van 86 liter per inwoner op jaarbasis de meest geliefde alcoholische drank blijft, gaat haar positie er jaar na jaar op achteruit. In 1970 werd nog gemiddeld 132 liter bier per jaar per persoon gedronken. Het verbruik van wijn kent door de jaren heen een groei, en is de laatste jaren gestabiliseerd op ongeveer 25 liter wijn per inwoner per jaar. De sterke alcoholische dranken kennen een stagnatie op ca. 1,2 liter per Belg. Dit evenwicht wordt in de hand gewerkt door een dalend verbruik van o.m. graanjenevers, maar tegelijkertijd een stijging van fruitjenevers. Interessant is ook een overzicht van de uitgaven per huishouden aan dranken (in euro’s). Hieruit blijkt dat het meeste geld wordt uitgegeven aan wijnen en aperitieven, alcoholvrije dranken en bieren. De stijging van de uitgaven voor wijn wordt deels verklaard door zowel een toenemend verbruik, als door een verbruik van meer duurdere en ‘betere’ wijnen. Voor de uitgaven aan bier geven de stijgende cijfers de prijsstijgingen weer (stijgingen in grondstofprijzen, energie, milieu-investeringen en materiaal zoals glas), maar reflecteren ze ook hier een meeruitgave door de aankoop van andere bieren dan pils. Voor speciaalbieren is de consument bereid om meer te betalen voor specialere smaken.

Limburgse producten en specialiteiten

Water en limonade

Bier In hl

In liter per capita

1970

12.780.674

132

1980

12.945.253

131

1990

12.036.828

121

2000

10.064.401

2005

9.474.652

2006

9.369.937

2007

9.136.875

In hl

Wijn en schuimwijn

Alcohol (20-100% vol)

In liter per capita

In hl

In liter per capita

In hl

In liter per capita

7.496.691

77

1.256.934

13

127.610

1,3

11.522.498

117

2.027.957

21

233.831

2,4

18.362.442

185

1.837.000

18

119.674

1,2

99

24.010.183

234

2.153.211

21

123.467

1,2

91

26.840.000

257

2.550.852

24

128.652

1,2

89

26.805.000

255

2.623.400

25

128.407

1,2

86

26.390.000

249

2.624.917

25

128.578

1,2

Bron: FOD Economie, Unie van Belgische Brouwers, eigen verwerking

Overzicht van de uitgaven per huishouden aan dranken (in euro’s). Dranken

1978-1979

1987-1988

2000

2005

2006

Koffie

93,48

76,87

73,03

73,06

75,56

Thee, kruidendrank, cacao

6,20

9,15

11,73

13,96

14,40

Alcoholvrije dranken (incl. water/frisdrank)

97,08

172,93

267,01

335,51

330,57

Sterke drank

72,81

52,28

51,64

52,74

59,23

Wijn en aperitieven (max. 23 graden)

84,11

139,37

254,41

302,37

336,01

Bier

83,94

76,18

98,91

104,33

117,95

Totaal uitgaven aan dranken

427,62

526,77

756,72

881,97

933,74

Bron: FOD Economie

Limburgse producten Ondanks het feit dat het aantal producenten van alcoholische dranken in Limburg vrij beperkt is, bestaat er wel een gigantisch aanbod aan producten en smaken. Op het vlak van bieren voorzien de slechts 7 producenten Limburg van een volwaardig gamma aan bieren. Binnen de samenwerking van 4 Limburgse brouwers als Glimburger (zie verder bij samenwerkingsverbanden) alleen al is er een complementair aanbod van 23 verschillende bieren, waaronder een erkend abdijbier. Daarbij komen nog de trappisten van Achel, het biologisch bier van Jessen hofke en de bieren van Alken-Maes. Bij de wijnboeren worden in iedere wijngaard verschillende druivenrassen geteeld, die op hun beurt ook weer tot verschillende wijnvarieteiten leiden. Limburg kent de gecontroleerde oorsprongsbenaming (AOC) voor Haspengouwse wijn, maar daarnaast worden ook heel wat andere experimenten met fruitwijnen op de markt gebracht. Ook de Belgische mousserende kwaliteitswijn wordt in Haspengouw geproduceerd. Wat sterke dranken betreft is de naam van Limburg momenteel uiteraard verbonden aan de Hasseltse jenever. Daarnaast worden er echter ook nog heel wat andere specialiteiten geproduceerd: op basis van lokale vruchten - met zelfs een Zepperse Poire Williams en verschillende artisanale verwerkingsprocessen bestaat er een uitgebreid gamma aan jenevers, likeuren en brandewijnen. Naast het bestaande aanbod van de producenten, heeft quasi elke gemeente of een gemeentelijke trekpleister een eigen drank - meestal een jenever of likeur, soms een bier - op de markt met een eigen naam.


Deze gemeentelijke producten worden in hoofdzaak ontwikkeld binnen Limburg (wat jenevers betreft door distilleerderij Leukenheide of Massy), maar zijn soms ook van buiten de provincie afkomstig. Een overzicht van deze gemeentelijkè producten kan onmogelijk volledig zijn, aangezien hier jaarlijks nieuwe variëteiten met hun eigen naam op de markt komen …. Het voordeel van het grote en verscheiden aanbod is dat de koepelproducten zoals jenever en bier hiermee zeker een goede promotie kunnen krijgen, aangezien het kennismakingsaanbod groot genoeg is voor ieders gading. Het nadeel is dat de consument geen overzicht meer kan bewaren over het juiste aanbod in de markt.

Kwaliteitslabels en erkenningen De voedingssector wordt de laatste jaren gekenmerkt door een toename van labels. Enkele labels die het vermelden waard zijn voor de Limburgse alcoholische dranken: - Streekproduct.be: Limburg kent momenteel 5 erkende alcoholische streekproducten: - Hasseltse graanjenever (Distillery Massy, HouthalenHelchteren); - Limburgse appelwijn met druiven (Wijnhuis Timmermans, Rotem Dilsen-Stokkem); - Limburgse Heidebitter (Distillery Massy, HouthalenHelchteren); - Zuid-Limburgse Schuimwijn (Domein Schorpion, Vliermaal-Kortessem); - Kempense Ale / Ops-Ale (Brouwerij Sint-Jozef, Opitter - Bree).

- Gecontroleerde oorsprongsbenaderingen voor wijn: erkenning van “Haspengouwse wijn” als kwaliteitswijn met gecontroleerde oorsprongsbenaming VQPRD. Bij Schorpion in Jesseren-Borgloon wordt erkende Belgische mousserende kwaliteitswijn geproduceerd. - Erkend Belgisch Abdijbier : de Kasteelbrouwerij De Dool mag als enige Limburgse brouwerij het label van Erkend Belgisch Abdijbier dragen, voor de Ter Dolen Blond, Donker en Tripel. - Authentic Trappist Product : het Limburgse Achel kent een trappistenklooster dat het erkende trappistenlabel draagt voor haar bier. - Distilleerderij Leukenheide heeft voor haar dennenappeljenever een apart FSC-label, van de Forest Stewardship Council, die streeft naar verantwoord bosbeheer wereldwijd. - Europese Verordening die voorziet in een wettelijke geografische bescherming voor de “jenever”-benamingen, voorbehouden aan producten die traditioneel worden vervaardigd in Nederland, België en Noord-Frankrijk. Specifiekere geografische aanduidingen, zoals Hasseltse Jenever, zijn expliciet in de Verordening opgenomen.


L E S S F E L W EE S GSRG F R U E U E B B H CH W C S LLEIICMM I S I M O ON NOM ECO Enkele marktgegevens Activiteiten en grondstoffen: lokale specialiteiten Zeker in de Limburgse wijnbouw is het duidelijk dat de grondstoffen ter plaatse geteeld worden: druiven als basis, maar zeker ook heel wat andere fruitsoorten - voornamelijk appelen - voor bijkomende verwerking. De volledige verwerking van de ingrediënten: persen, vinifiëren van de sappen, gisten, bottelen en verkopen van wijnen gebeurt op de wijndomeinen. Heel wat wijnen worden op natuurlijke en ambachtelijke wijze (zonder fi ltering of ontzuring) gemaakt, met een verfijning door een evenwichtige menging qua smaak, geur en zuurtegraad. Alle bieren worden in de basis volgens hetzelfde principe gebrouwen: met water, hop en mout. Hop en mout worden aangekocht in binnenof buitenland. Voor de aankoop van grondstoffen merken de kleine brouwerijen wel dat ze weinig onderhandelingsmarge hebben over de dagprijzen voor mout en hop in vergelijking met grote brouwerijen. Daarnaast worden waar mogelijk zeker lokale ingrediënten in de bieren verwerkt: de Bloesembink van de Brouwerij van Kerkom krijgt zijn specifieke smaak op basis van honing van Sint-Truiden en perensiroop van Vrolingen. De jenevers en likeuren zijn eveneens een ideaal product om lokale grondstoffen in te verwerken. Bij Distilleerderij Leukenheide worden de granen zelf gestookt en worden alle vruchten, groenten (tot en met witloof, tomaten, asperges, …) en kruiden vers - en sommigen dus seizoensgebonden - aangekocht om te verwerken in de distillaten. Ook de verwerkte honing is zoveel mogelijk afkomstig vanuit Hechtel-Eksel en Noord-Limburg. Een voordeel van deze eigen verwerking is dat er een gedegen in-huis controle van in het begin kan gebeuren, en dat er voor de aanlevering van de basisdistillaten geen afhankelijkheid is van andere bedrijven.

Vanuit de eigen grondstoffen ontstaan ook lokale specialiteiten: in Zepperen bij Sint-Truiden wordt de Edel Williabamps ontwikkeld, een Zepperse Poire Williams. De flessen worden aan de boom opgehangen, zodat de peer in de fles kan groeien. De alcohol wordt elders geproduceerd op basis van de eigen geteelde peren en wordt daarna terug ter plaatse gebotteld. Bij de blauwbessenplantage Schrijnwerkers in Meeuwen-Gruitrode vindt de teelt van de blauwe bessen plaats, en de verkoop van een alcoholisch eindproduct, maar gebeurt de alcoholische productie op andere locaties: het blauwe bessensap wordt gebruikt voor de aanmaak van een liquorette (productie in Nederlands-Limburg) en voor een wijn en een schuimwijn/secco (productie in Duitsland).

Distributie Distributie op lokaal/regionaal niveau Uit een eigen bevraging van de Limburgse producenten en van de Limburgse gemeenten in juli-augustus 2008 kwam een diversiteit aan lokale/regionale distributiekanalen naar voren: directe verkoop aan particulieren, eigen vervoer door producent, lokale drankenhandelaars en speciaalzaken, deelname aan beurzen, restaurants, gemeentelijke toeristische infokantoren, musea, internet, (streekproduct) markten, … Distributie is dikwijls een probleem voor kleine en middelgrote producenten, aangezien dit in eigen beheer dient te gebeuren. De Limburgse gemeenten geven aan dat de distributie van streekproducten een groot probleem is, waarbij een overkoepelende coordinatie van de provincie een belangrijke rol kan spelen. Heel wat producenten produceren momenteel in bijberoep en zijn niet altijd te bereiken. Bovendien worden er op verschillende locaties losstaande initiatieven genomen. Belangrijk is een geïntegreerde en gecoördineerde aan-

Toeristische valorisatie pak, waarbij producenten een degelijk distributiekanaal kennen, met een provinciale samenwerking tussen toerisme, landbouw, economie en cultuur. Vanuit het provinciaal beleid wordt dan ook ingezet op de uitbouw van een gecoördineerd distributiesysteem voor hoeve- en streekproducten. Ter ondersteuning van de promotie van regionale producten moet er ook voor gezorgd worden dat cafés, restaurants en kleinhandelszaken er gedurende heel het jaar over kunnen beschikken. Voor het restaurantwezen en winkeliers is het ook interessant om meerdere producten uit het Limburgse aanbod in groep te kunnen aankopen, om zo efficiënt mogelijk de producten te kunnen bestellen en te gebruiken.

Export Zware commerciële inspanningen van de grote brouwerijen op het vlak van export trekken de kleine en middelgrote brouwerijen mee omhoog, zodat ook de export van speciaalbieren stijgt. De hele wereld wil steeds meer genieten van het Belgisch bier. De grootste afnemers van Belgisch bier zijn Frankrijk, Nederland, Duitsland, de VS en het Verenigd Koninkrijk. Concurrentieel staat België zeer sterk in vergelijking met de brouwerijen in de buurlanden. Zowel de brouwerijen van Martens en SintJozef kennen een belangrijke export. Bij Martens bedraagt de export ruim 85% van de productie; Martens is prominent aanwezig in Duitsland en Centraal- en Oost-Europa, maar ook in China en Taiwan, met een specialisme in bier in plastic flessen. De brouwerij van Sint-Jozef exporteert ca. 20% van haar productie naar o.m. Madeira, Canada, Cambodja en Japan. Zelf investeren in het buitenland is echter onbegonnen werk voor de kleinere producenten.


Culinair toerisme vormt een niche binnen het ganse toeristische gebeuren. Gegroeid vanuit de wijnindustrie kent de hele sector van alcoholproductie toeristische troeven, geassocieerd met begrippen als relaxatie, gezelligheid en gastronomisch eten. Toeristische promotie-inspanningen kunnen moeilijk zijn voor kleine en middelgrote producenten, maar uiten zich onder meer op volgende manieren: rondleidingen en degustaties, eigen evenementen (vb. Binkfeesten in Kerkom, Ter Dolen Fietshappening, wijnfeesten in en rond wijnhuizen, …), deelname aan beurzen (vb. Weekend van de Belgische Bieren, Jeneverfeesten, Week van de Smaak, Dagen van de Limburgse hoeve- en streekproducten, Dag van het eetbare landschap, …), …. Ook wandelingen en fietstochten zijn populair. Hier kunnen ook arrangementen aan gekoppeld worden: het Wijnkasteel van Genoels-Elderen biedt bijvoorbeeld via een traiteur de mogelijkheid aan om een maaltijd te nuttigen. Andere wijnbouwers, zoals het Domein Pietershof, bieden een eigen overnachtingsmogelijkheid of werken samen met hotels in de omgeving. Een interessante lokale toeristische toepassing gebeurt bij Beer, Bed & Breakfast Jessenhofke in Kuringen-Hasselt. De hoofdactiviteit van Jessenhofke is het verkopen van het eigen biologisch kruidenbier (het enige bier ter wereld waar knoflook een ingrediënt is). Geproduceerde bieren in de kleine demobrouwerij (120 liter) zijn op hun beurt niet voor de verkoop bestemd, maar mogen geschonken worden als welkomstdrink in de Bed & Breakfast. Er worden ook bierarrangementen aangeboden. Uit een eigen bevraging van de 44 Limburgse gemeenten in juli-augustus 2008 blijkt dat op gemeentelijk niveau promotie gevoerd en


L E S S F E L W EE S GSRG F R U E U E B B H CH W C S LLEIICMM I S I M O ON NOM ECO ondersteuning geboden wordt voor de lokale/regionale alcoholische dranken (en naar uitbreiding uiteraard ook voor alle streekproducten). Een aantal lokale besturen neemt ook specifieke initiatieven zoals de ontwikkeling van een eigen drank, de coördinatie van een geleid museumbezoek (Brouwerijmuseum Bocholt, Nationaal Jenevermuseum Hasselt), ontwikkeling van ‘actieve’ promotie-instrumenten (vb. De Chokier-wandelroute in Gingelom, ter promotie van het lokale bier), geïntegreerd project voor de promotie van streekproducten in DilsenStokkem, wedstrijd voor de ontwikkeling van een streekproduct (vb. Lummen), installatie streekproductenwinkel (wordt momenteel vb. onderzocht in Borgloon), … Op provinciaal niveau zijn de Dag van het Eetbare Landschap (Bokrijk) en de Dagen van de Limburgse Hoeve- en Streekproducten belangrijke inspanningen ter promotie en ondersteuning van het regionale aanbod. De Provincie Limburg werkt in samenwerking met Toerisme Limburg ook mee aan de uitgave van kook- en gastronomische boeken over de Limburgse specialiteiten. Toerisme Limburg en Toerisme Vlaanderen werken in het project ‘Tafelen in Vlaanderen’ - Vlaanderen Lekker Land’ aan een overkoepelende noemer waaronder concrete projecten en evenementen worden gelanceerd die symbool staan voor ‘genieten op z’n Vlaams’ en ‘het goede leven’. Vanuit dit Vlaams project is er ook een provinciaal coordinatrice verbonden aan Toerisme Limburg. In dit kader lanceerde Toerisme Limburg ook de Bier- en Kaasroute in de Limburgse Kempen, met een fiets- en proefroute langsheen de brouwerijen van Achel, Ter Dolen, Martens en Sint-Jozef. Heel belangrijk is ook televisie- en persaandacht: in het kader van lifestyle en toerisme, zoals in weekendbijlagen van kranten of in algemene tijdschriften, maar zeker ook in programma’s als Vlaanderen Vakantieland en lifestyleprogramma’s op lokale zenders. Televisieseries als Katarakt en De Smaak van de Keyser (met specifieke aandacht voor de jenevergeschiedenis van de provincie) dragen in belangrijke mate bij tot een groeiende toeristische aandacht.

Enkele sectorgegevens Samenwerkingsverbanden Zowel voor de producenten als voor de consumenten bestaan er een aantal overkoepelende verenigingen/organisaties. Enkele opmerkelijke zijn: - Glimburger : Samenwerkingsverband tussen de Limburgse brouwerijen Martens, De Dool, Sint-Jozef en Kerkom om streekeigen, Limburgse bieren te promoten. Samen bieden ze 23 complementaire kwaliteitsbieren aan. Qua samenwerking ligt de nadruk op promotie en gezamenlijke ondersteuning qua technische-administratieve elementen. De verregaande samenwerking tussen deze 4 brouwerijen in Limburg is een uniek gegeven in het Belgische landschap. De trappistenbrouwerij van Achel is geen lid van Glimburger.


- Confrérie van de Hasseltse Jenever: De Confrérie beschermt en promoot Hasseltse Jenever sinds 1974, stond mee in voor de erkenning van de Hasseltse Jenever als streekproduct, gaf de aanzet voor de oprichting van het ‘Nationaal Jenevermuseum’, en stond aan de wieg van de Jeneverfeesten in Hasselt. - Lekker Limburgs: coöperatieve vennootschap Limburgse Specialiteiten en Delicatessen met als doel de gezamenlijke promotie van in Limburg geproduceerde voedingswaren en de uitbating van een centraal verkooppunt. - De Haspengouwse Wijnbouwers: Groepering van Haspengouwse wijnbouwers, zowel amateurs als professionelen. Doel is onderling ervaringen over druiventeelt, oenologie en degustatietechnieken uit te wisselen. Ook worden actieve contacten onderhouden met andere binnen- en buitenlandse wijnbouwers, om de kwaliteit van de wijnbouw in Haspengouw naar een steeds hoger niveau te tillen. - Stichting ‘Confrérie des Chevaliers du Vin Limbourgeois’: De stichting heeft tot doel het promoten, keuren, classificeren en waarderen van wijnen uit de beide provincies Limburg. - Zythos: Confederatie van 30 consumentenverenigingen die met bier begaan zijn, met als doel het bewaren en bevorderen van de Belgische biercultuur. Zythos telt 2 verenigingen in Limburg: De Limburgse Biervrienden (Hasselt) en De Breese Beerprevers (Bree). - Academie voor Streekgebonden Gastronomie: De Academie werkt multidisciplinair en wetenschappelijk aan het bewaren en promoten van ons culinair erfgoed.

Onderzoek en ontwikkeling Het is vooral in de bedrijven zelf dat er onderzoek gevoerd wordt. Binnen grote bedrijven bestaat er dankzij consolidatie en kapitaal de mogelijkheid om op grote(re) schaal onderzoeksprojecten te fi nancieren, met eigen labo’s en meetapparatuur. In middelgrote en kleine bedrijven wordt aan onderzoek en ontwikkeling gewerkt op een kleinere schaal. Analyses van KMO-brouwerijen kunnen gebeuren in onafhankelijke labo’s, of in labo’s van onderwijsinstellingen. Voor nieuwe technologie en kennis wordt bovendien publiek onderzoek van de European Brewery Convention (EBC) ter beschikking gesteld, of kunnen de brouwerijen deelnemen aan studiedagen van de brouwerijafdelingen. Binnen Limburg merken we een samenwerking op tussen verschillende brouwerijen in de ontwikkeling en commercialisering van nieuwe producten. Al in 1935 werkten de brouwerijen Martens en Sint-Jozef samen voor het pilsbier Duobock. In 1993 commercialiseerden zij samen de Limburgse Witte. De brouwerijen Sint-Jozef en Ter Dolen ontwikkelden gezamenlijk de Ter Dolen Kriek, op basis van de Limburgse Witte. De trappistenbrouwerij van Achel werkt samen met Westmalle voor onderzoek en ontwikkeling. Kleinschaligheid betekent echter niet dat er geen grootse dingen mogelijk zijn: de distilleerderij Leukenheide beschikt weliswaar over een klein labo, maar er werden al ruim 1.200 recepten ontwikkeld (en gekeurd) voor jenevers, likeuren en advocaten. In Ter Dolen gebeuren af en toe kleine innovaties: in 2008 werd bijvoorbeeld het hoogblond bier Leoniden 8 gebrouwen. Bij Jessenhofke wordt ongeveer 4 maal

per jaar een proefbrouwsel gemaakt in de demobrouwerij. Momenteel staan 2 van deze recepten op het punt om op de markt gelanceerd te worden. Kleine en middelgrote producenten halen uit directe contacten met klanten ook inspiratie voor de ontwikkeling van nieuwe producten. Het Bosbier van Sint-Jozef - een fruitbier op basis van bosbessen - werd op bestelling van een horecazaak ontwikkeld, maar kreeg achteraf een vaste plaats in het gamma van de brouwerij voor alle consumenten. Binnen de wijnsector wordt er continu geëxperimenteerd met andere rassen en druivensoorten aangepast aan de evolutie van ons klimaat. Het oenologisch onderzoekscentrum verbonden aan de Kelders I Genne Pley in Voeren voert onderzoek naar de mogelijkheden van alle mogelijke appelrassen, bodems, cultuurtechnische aspecten inzake wijnbereiding, zowel in de plantages als in de persing, rijping en afwerking.

Kennis en opleiding België Op secundair niveau is er een samenwerking tussen het hotel- en voedingsonderwijs en de brouwerijsector, met het oog op praktijkgerichte productkennis ‘bier’. Er bestaan geen specifieke brouwersopleidingen. In het hoger onderwijs hebben een viertal instellingen nog een brouwerijafdeling: in Gent (2), Brussel en Leuven. Een aantal centra voor volwassenenonderwijs kennen sinds september 2008 een éénjarige opleiding bierkenner. Bedoeling is om een algemene bierkennis (brouwproces) te verwerven, een inzicht te krijgen in het professioneel degusteren van biertypes, en het leren opstellen van een bierkaart voor een gastronomisch menu.

Limburg Op hogeschoolniveau is er in de masteropleiding agro- en biotechnologie aan de PHL een afstudeerrichting biotechnologie, met een specialisatie Voedingsmiddelentechnologie. Deze opleiding biedt mogelijkheden om in het brouwerijwezen terecht te komen. Syntra-Limburg startte in Hasselt vanaf november 2008 samen met het Hoger Instituut voor Bier en Gastronomie met een tweejarige cursus “Zytholoog”, sommelier in bier. Deze opleiding komt er als hervatting op een oude cursus van de hotelschool in Herk-de-Stad. De opleiding voorziet een volledige basiskennis over bier, met aandacht voor de combinatie bier-gastronomie. De Gilde Demerdal-Vliermaalroot vzw is een vereniging met als doelstelling het aanleren van ambachtelijk fruitwijn en druivenwijn maken, het ambachtelijk bierbrouwen en de samenstellen van likeuren. De Gilde Demerdel telt momenteel 100 leden waarvan 20 wijnmakers en 80 bierbrouwers. De vzw organiseert jaarlijks cursussen wijnen bierbrouwen.


L E S S F E L W EE S GSRG F R U E U E B B H CH W C S LLEIICMM I S I M O ON NOM ECO Trends en evoluties Smaakevolutie: verzoeting en meer geprononceerde smaken Zowel in de jenever- als in de bierensector is een verzoeting van de smaak merkbaar. Dankzij deze verzoeting konden de producenten een grotere markt aanboren, met een ruimer kennismakingsgamma van het product ‘bier’ of ‘jenever’ aan de consumenten. De laatste 5 jaar zijn echter ook bijkomende trends merkbaar naar meer bittere, zure en authentieke smaken. Tegen smaakvervlakking bij grote brouwerijen is er een reactie op gang gekomen met speciale bieren. In plaats van een neutrale pils kiest men voor een iets sterker blond bier dat net meer smaak en karakter heeft.

Authenticiteit en kwaliteit Consumenten zijn op zoek naar het authentieke, het echte, het pure (onderzoek Guidea naar de trends in voeding en dranken in horeca in 2007). Dit blijkt uit een stijgende vraag naar speciale bieren en naar lokale, authentieke producten zoals streekwijnen, streekbieren en eigen jenevers. Bieren baden al heel sterk in een zweem van authenticiteit. Brouwerijen vermelden dikwijls het jaartal van oprichting (vb. Cristal Alken 1928) of geven in hun communicatie aan dat het recept al vele decennia onveranderd is. Bij wijnen wordt dan meer de focus gelegd op de herkomst.

Vernieuwing en innovatie - eigenheid en identiteit Consumenten gaan op zoek naar dranken die specialer zijn. Dit uit zich in een toenemend succes van wereldwijnen en Europese nietFranse wijnen, maar ook van speciale bieren met nieuwe en andere - meer gedurfde - smakenpaletten. Brouwers en producenten van dranken moeten vooral de eigenheid van hun merk accentueren en zichzelf profi leren. Dit uit zich o.a. in het feit dat alcoholische dranken meer als een ‘beleving’ worden aangeboden: er wordt geïnvesteerd in nieuwe, aantrekkelijke flessen, glazen en etiketten. Het spreekt voor zich dat grote bedrijven meer middelen in marktonderzoek en labo’s kunnen voorzien.

Kleinschaligheid Kleinere merken kunnen een horeca-uitbater een zekere exclusiviteit geven voor een bepaalde regio. Bij de ontwikkeling van speciale dranken zoals bieren met nagisting kunnen kleine brouwerijen een voorsprong hebben: zware bieren met nagisting zijn een echte specialiteit en kunnen slechts in beperkte volumes worden gebrouwen. De SintGummarus van Sint-Jozef gist ca. 2 maanden; voor een Leffe van hoge gisting worden slechts 2 weken voorzien. Kleine brouwerijen werken meer ambachtelijk, voor elk brouwsel apart.


Schaalvergroting versus lokale bedrijvigheid Door de globalisering en een toegenomen schaalvergroting, merken we op wereldniveau dat kosten van marketing en automatisering om minder producten en minder werknemers vragen. De economische top kan echter enkel bestaan met een degelijke basis van kleine en middelgrote ondernemingen. In kleine ondernemingen kunnen nog specialisaties ontwikkeld worden, waarbij het personeel een specifieke know-how en expertise kan ontwikkelen. Deze lokale ontwikkelde expertise kan een toegevoegde waarde bieden aan grote concerns (via doorgroei personeel of doorstroming van kennis).

Toenemende kosten Ook de alcoholische producten worden geconfronteerd met prijsstijgingen, als gevolg van duurder wordende grondstoffen zoals granen/mout, hop, energie en flessen, maar ook door kosten op het vlak van accijnzen, BTW, verpakkingsheffi ngen/ecotaks, kosten voor waterzuivering en afvalwaterverwerking, mechanisatie, …. De prijsstijgingen zijn bovendien niet tijdelijk en gering, maar van grote en blijvende aard. Niettemin zetten de drankenproducenten zich voortdurend in om een product van hoogstaande kwaliteit te leveren aan de consumenten. Dit wordt bijvoorbeeld weerspiegeld in het feit dat in 2007 de Belgische brouwers op de eerste plaats in de voedingssector stonden qua investeringen, met meer dan 167 miljoen euro. Dit komt overeen met 14% van de totale investeringen in de voedingssector. Er wordt vooral geïnvesteerd in de modernisering van de installaties en productieuitrustingen, in de kwaliteitsverbetering van de producten en in de zorg voor het milieu.

Tot slot De sector van alcoholische dranken in Limburg is op zich een relatief kleine sector op het vlak van tewerkstelling. Bovendien wordt de sector geconfronteerd met een algemeen dalend alcoholverbruik, wat het niet altijd makkelijk maakt om als producent te overleven. Daartegenover staat dat er heel wat bedrijvigheid binnen deze sector te vinden is, met veel creativiteit in het uitdenken van lokale en regionale specialiteiten, met gebruik van lokale en regionale producten als grondstof. Binnen de sectoren wordt sterk de link gelegd tussen nostalgie en traditie aan de ene kant en vernieuwing en innovatie aan de andere kant. In de drankensector bestaan dan ook nog heel wat opportuniteiten voor verdere productontwikkeling en -versteviging, zowel in de lokale, regionale als internationale markten. Voorwaarde hiervoor is dan wel een degelijke ondersteuning vanuit overheden en overkoepelende organisaties op het vlak van administratie, regelgeving en controles m.b.t. fiscaliteit, hygiëne en milieu, maar ook op het vlak van (toeristische) promotie en distributie.


.m. s . i e d r e rea lise n EFRO g r u b m POM Li ncie Limburg e tiefilm de prov iomische promo nd’. de econ g, a perfect bra : ‘Limbur rijgbaa r at is verk 0 ra ag g r op aa nv f tel. 011 300 10 is lm fi o e .b Dez e g r m limbu info @po

EEN UITGAVE VAN POM-ERSV LIMBURG

Alcoholproductie in Limburg

Recommend Documents