A K KOA R D FA N E A R N E WÂ L D I n t e n t i eve r k l a r i n g N M E Fr y s l â n
1
“Alle leerlingen van de Friese basisscholen beleven tijdens hun schoolperiode tenminste één keer een dag een topervaring in natuur of landschap in de eigen woonomgeving”
Na succesvol Akkoard fan Earnewâld nu slagvaardig verder! Beste mensen, Op 18 september jl. vond de succesvolle start plaats van NME Netwerk Fryslân: een nieuwe provinciale netwerkorganisatie die wil samenwerken op het gebied van natuur- en milieueducatie (NME) & duurzaamheid. U was er als ondertekenaar van het Akkoard fan Earnewâld, als gastspreker, als docent of beleidsmedewerker, maatschappelijke betrokkene of wellicht gewoon als belangstellende. Maar u was er ongetwijfeld ook als ‘kind’ met dierbare herinneringen aan de eigen jeugd of als bezorgde (groot)ouder die constateert dat kinderen het vanzelfsprekende gevoel met de natuur verliezen. Als u er die dag niet bij was, heeft u ongetwijfeld over het initiatief gehoord of gelezen via de media. Want aan aandacht heeft het niet ontbroken. Vele weken later gonst het nog rond in Fryslân. Ook worden we gebeld door gemeenten en belangenorganisaties die alsnog de intentieverklaring willen tekenen. Dat voelt heel goed. Met deze brief en het bijgevoegde document willen we een aantal dingen bereiken: • Allereerst willen we u informeren waar we nu staan als initiërende Regiegroep; • U krijgt tevens een samenvatting van de bijeenkomst van 18 september jl.; • En al u er niet was of niet kon tekenen, krijgt u alsnog de mogelijkheid om via de bijlage uw handtekening onder het Akkoard fan Earnewâld te zetten en ons deze toe te sturen; • Tot slot delen we graag onze plannen met u hoe we nu verder willen: een plan van aanpak met als resultaat een succesvolle aanvraag bij de ministeries die verantwoordelijk zijn voor de kadernota NME. Om met het laatste en op dit moment wellicht belangrijkste te beginnen. Inderdaad, hoe kom je tot een netwerk van maatschappelijke instanties, groene organisaties, gemeenten en scholen die zich slagvaardig richten op één gezamenlijk doel: kinderen op basisscholen al lerend en spelend weer de natuur in te krijgen. Daar hebben we zeker ideeën over en ook professionele ondersteuning via de Gemeenten voor Duurzame Ontwikkeling (DGO), die ons gaan helpen om onze ideeën om te zetten in een kansrijke subsidieaanvraag. Hoe, wanneer en met wie? U leest het in het verslag en het plan van aanpak. Begin 2010 starten we met een serie thematische bijeenkomsten waarvan de inhoud medio datzelfde jaar moet leiden tot een projectvoorstel (+ begroting) en een subsidieaanvraag. Namens IVN Consulentschap Fryslân, de NME Centra, Landschapsbeheer Friesland, It Fryske Gea, Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten alsmede de vaste partners provincie Fryslân en zorgverzekeraar De Friesland bent u van harte uitgenodigd ons daarbij te helpen. Door mee te denken, zitting te nemen in themagroepen, twijfelaars te overreden met ons in zee te gaan en door per definitie niemand buiten te sluiten. En mocht u nog twijfelen aan het doel zelf: bekijk dan even ons filmpje op You Tube met de zoekwoorden NME Netwerk Fryslân! Met vriendelijke groet en graag tot ziens, NME Centra Fryslân Landschapsbeheer Friesland
IVN Consulentschap Fryslân Simon Olbertijn Kees Siderius
Landschapsbeheer Friesland Kees Terwisscha van Scheltinga Regina ter Steege
NME Centra Marjolein Staal
It Fryske Gea Sébastiaan Laarman Ultsje Hosper
Staatsbosbeheer Roel Vriesema Frank Leereveld
N.B. Heeft u nog vragen of opmerkingen, bel dan met Kees Terwisscha van Scheltinga, 06 – 46011200 of Simon Olbertijn, tel: 06-12958921.
Natuurmonumenten Sanne van Gemerden Casper de Jong
2
De TOP-ontmoeting als eerste stap, nu is het tijd voor het vervolg.
De Topontmoeting in Fryslân van 18 september 2009 heeft geleid tot een nieuwe bestuurlijke aandacht voor de waarde van natuurmilieu- en duurzaamheidseducatie als beleidsinstrument in de provincie Fryslân. Het initiatief is positief ontvangen en zal nu met enige spoed worden vervolgd. De samenwerkende organisaties zijn ervan overtuigd dat de volgende stappen in dit traject moeten passen binnen het beleid van de overheden èn van de uiteindelijke doelgroep het (basis) onderwijs. In het voortraject van dit proces is al een unieke samenwerking tot stand gekomen tussen alle terreinbeheerders in Fryslân, Landschapsbeheer Friesland, het IVN, NME centra gemeenten en scholen. Voor de volgende stap zien we het volgende organisatiemodel: 1 een Raad van Advies: samengesteld uit directieleden van de groene organisaties en enkele ver tegenwoordigers van de provincie Fryslân, de Friese gemeenten en het Friese basisonderwijs; 2 een Regiegroep die bestaat uit de initiatiefnemers van het Akkoard fan Earnewâld samen met vaste partners zorgverzekeraar De Friesland en de provincie Fryslân; 3 enkele Themagroepen bedoeld voor het praktisch uitwerken van deelthema’s die de bouw stenen zijn voor het projectplan. Hierin zitten vertegenwoordigers van de overige groene organisaties, onderwijs, gemeenten en maatschappelijke organisaties. Deelnemers zijn vooral praktijkmensen die 1 tot 2 keer samenkomen en op thema’s als inhoud NME-programma, kwaliteitsbewaking, financiën, contact met de scholen, PR & voorlichting, opleiden en Pabo’s, e.d. het projectplan voorzien van relevante informatie. 4 een Comité van Aanbeveling als lobby-instrument. Op persoonlijke titel zitten hierin tal van prominenten uit het NME-wereld in NL, belangrijke bestuurders en bekende NL’ers; De Regiegroep gaat het vervolgtraject verder coördineren met het uiteindelijke doel de formulering van een arrangement, passend binnen landelijke beleid rondom de uitvoeringsnota NME. Binnen dit kader is een landelijke cofinanciering mogelijk van 50%. De uiteindelijke doelstelling is: de doelstellingen van de overheid op gebied van natuur milieu en duurzaamheid verbinden aan de doelstellingen van het onderwijs: “Alle leerlingen van de Friese basisscholen beleven tijdens hun schoolperiode tenminste één keer een dag een topervaring in natuur of landschap in de eigen woonomgeving”. De vervolgstappen in dit traject zullen plaatsvinden in nauwe samenwerking met GDO (Gemeenten voor Duurzame Ontwikkeling, een landelijk bestuurlijk samenwerkingsplatform) en het programmabureau NME (VROM, LNV EN OCW). Binnen de landelijke beleidslijnen rondom de NME nota zijn een aantal speerpunten geformuleerd. In het hieronder uitgewerkte schema worden in de eerste kolom de algemene speerpunten van de NME nota genoemd. In de tweede kolom wordt weergegeven op welke wijze in Fryslân invulling wordt gegeven aan deze speerpunten.
3
Bestuurlijke samenwerking
In Fryslân wordt bestuurlijk samenwerkt door de gemeenten die het Akkoard van Earnewâld hebben ondertekend. Dit akkoord is ook ondertekend door de besturen, directies van alle terreinbeheerders in de provincie.
Gezamenlijke agenda
De ondertekenaars van het Akkoard fan Earnewâld verklaren gezamenlijk: Kennismaking van de jeugd met de lokale natuur levert een essentiële bijdrage aan de kwaliteit van de huidige en toekomstige Friese samenleving. Hiervoor een structureel netwerk nodig is waarin aanbieders van NME (de initiatiefnemers van deze intentieverklaring) met gemeenten en het onderwijsveld samenwerken om deze basisbehoefte voor de toekomst te verankeren in beleid. Hiertoe wordt in 2010 een gezamenlijk projectplan opgesteld. We onderschrijven het bovenstaande en zijn bereid om samen met alle relevante partijen na te denken hoe dit netwerk tot stand kan worden gebracht.
Jeugd en jongeren centraal
De samenwerking leidt tot een gezamenlijk en op elkaar afgestemd programma waarin gemeenten, terreinbeheerders en NME centra samen werken ten behoeve van de doelgroep onderwijs, met het nadrukkelijke streven 100 % van de Friese jeugd de natuur in te brengen.
Denken en doen
De activiteiten voor jeugd en jongeren zijn gericht op een sterke inhoud en uitvoering van educatie o.a. door de uitgangspunten hoofd, hart en handen.
Vraaggericht werken
Doordat in het vervolgtraject, volgend op de top ontmoeting, wordt samengewerkt met overheden, terreinbeheerders, NME centra en scholen wordt gegarandeerd dat de aangeboden activiteiten passen binnen de doelstellingen en wensen van zowel opdrachtgevers als doelgroep.
4
Het gezamenlijke traject, als gevolg van de topontmoeting in Fryslân, past naadloos in de criteria die het programmabureau NME heeft opgesteld voor NME arrangementen: • In de projecten draait het om educatie op het gebied van natuur en/of milieu. • De projecten vormen een antwoord op of dragen bij aan een bestuurlijke of maatschappelijke behoefte die onder andere tot uiting komt in de bereidheid tot cofinanciering door belang hebbende partijen. Daartoe wordt een sluitende begroting opgesteld. • In elk project zijn zowel bestuurders, aanbieders, eindgebruikers en nieuwe partners betrokken (ofwel: de vier assen van het arrangementenmodel). • Er is een duidelijke trekker (één van de partijen) en een duidelijke (bestuurlijke) vraag. • In de projecten draait het om educatie op het gebied van natuur en/of milieu (niet enkel om PR en voorlichting). • De projecten hebben de potentie om bij te dragen aan structurele versterking van NME in Nederland. • Er is in de uitwerking en activiteiten een relatie met lokale beleidsthema’s (van provincie, gemeente of waterschap). • Er is een duidelijk handelingsperspectief voor de gekozen eindgebruikers (doelgroep) ofwel: de eindgebruiker is in staat om het geleerde in praktijk te brengen. • Mogelijkheid en bereidheid tot kennisdeling ten behoeve van de opschaling. • Voor NME-projecten gelden de verder nog de volgende aandachtsgebieden - Het activeren van jeugd en jongeren (0-25 jaar) - Samenwerking met kennisinstellingen (Van Hall Instituut en Pabo’s) - Vernieuwende samenwerkingscombinaties hebben de voorkeur. aanbieders
beleidsopgaven
eindgebruikers
arrangementen
toepassing
bestuurlijke factoren
ondersteuning/facilitering/instrumenten
maatschappelijke ontwikkelingen
vernieuwers
5

De procedure in Fryslân in de komende tijd:
1 Overleg met GDO vertegenwoordiger Henk Klein 27 november 2009, relatie arrangementen, GDO, programmabureau enz. 2 Terugkoppeling naar de Friese NME centra vanaf 1 december 2009. 3 Overleg met wethouder Houkje Rijpstra van de gemeente Tytsjerksteradiel om te kijken hoe we de Friese gemeenten aan dit initiatief kunnen binden (o.a. Vereniging van Friese Gemeen ten). 4 Vanuit het bovenstaande half december eerste overleg van de Regiegroep Netwerk NME Fryslân ter voorbereiding van arrangement en indienen bij Senternovem. 5 Geven van een workshop op door Stenden georganiseerde het jaarcongres voor Friese leer krachten in maart 2010. 6 Eerste half jaar van 2010 bijeenkomsten ven en met verschillende themagroepen. 7 Halverwege 2010 uitgewerkt uitvoeringsplan klaar. 8 2011-2015 aanbieden van gezamenlijk NME-programma en wegwerken van de ‘witte vlekken’ in Fryslân. De Regiegroep streeft na op korte termijn te komen tot een uitvoeringsprogramma, in relatie met de beleidslijnen van de overheid (landelijk, provinciaal en gemeentelijk) en het onderwijswerkveld (uitvoering en implementatie). De samenwerkende groene organisaties en NME centra zijn in dit dienstbaar aan opdrachtgever en doelgroep. Voor het indienen en de navolgende procedure geldt: tijdens de verbouwing wordt er gewoon doorgewerkt.
6
Op weg naar Netwerk Duurzaamheid & NME Fryslân
A K KOA R D FA N E A R N E WÂ L D Verslag bijeenkomst 18 september 2009 Earnewâld
IVN Landschapsbeheer Friesland It Fryske Gea Staatsbosbeheer Natuurmonumenten NME centra Fryslân
Landschapsbeheer Friesland
NME Centra Fryslân
7
Friese basisschoolkinderen de natuur weer in
“Gewoon, omdat ze daar recht op hebben” De jeugd in Fryslân komt de laatste jaren niet meer automatisch in aanraking met de prachtige natuur in onze provincie. Het basisonderwijs geeft te vaak les over de natuur uit het schoolboek of via de computer. Pabo-studenten worden niet meer opgeleid om natuur- en milieueducatie (NME) te geven en niet overal is een infrastructuur van NME-steunpunten actief. Tijd voor actie. Gemeenten in Fryslân gaan heel verschillend om met natuuronderwijs. Dat heeft tot gevolg dat kinderen in het ene deel van de provincie wel naar buiten gaan voor de natuurles en in het andere deel niet. Natuurmonumenten, Landschapsbeheer Friesland, Staatsbosbeheer, It Fryske Gea, de gezamenlijke NME steunpunten in Fryslân en het IVN hebben een uniek initiatief genomen om NME in Fryslân op de kaart te zetten. Dit wordt ondersteund door de provincie Fryslân en zorgverzekeraar De Friesland. Als samenwerkingspartners willen de groen organisaties dat de Friese basisschoolkinderen geregeld actief zijn in de natuur, door educatie, natuurbeleving, sport en spelen. Daarnaast willen ze bereiken dat 100% van de kinderen tijdens hun schoolperiode tenminste één topervaring beleeft in de natuur en het landschap bij hen in de omgeving.
Presentatie intentieverklaring
Het Akkoard fan Earnewâld wordt de intentieverklaring genoemd. Daarin staat dat de ondertekenaars zich samen zullen inzetten voor het verbeteren van NME in Fryslân. Om het initiatief bekend te maken bij alle partijen, werd er door de initiatiefnemers vrijdagochtend 18 september 2009 een informatief programma aangeboden. In het Theater van bezoekerscentrum De Alde Feanen in Earnewâld presenteerden de vijf hun plan aan bestuurders van de Friese gemeenten, de gemeentelijke en provinciale beleidsmedewerkers onderwijs en vertegenwoordigers van de Friese basisscholen. Ook de media was uitgenodigd. Onder leiding van Jaap Jepma kon er door het publiek gereageerd worden op de informatie die hen door de sprekers werd gegeven. Want, stelden de initiatiefnemers, dit projectvoorstel staat ter discussie en is voor verbetering vatbaar. Wie dacht hier een kant en klaar NME Netwerk met diverse natuurprojecten aangereikt te krijgen, had het mis. Alles staat nog in de startblokken, benadrukten de groen organisaties deze ochtend.
8
De echte natuur beleven
Om half tien nam Sébastiaan Laarman van It Fryske Gea het woord. Na alle genodigden van harte welkom te hebben geheten, refereerde Laarman aan de film die aan het begin van de bijeenkomst was vertoond. “Deze film geeft de essentie weer van deze ochtend. Alle kinderen van Fryslân in 2015 de echte natuur laten beleven en ontdekken.” Maar Laarman bleef nuchter. “Zoals jullie weten zijn wij zover nog niet.” Hiermee doelt hij op de huidige situatie van NME in Fryslân. Het aanbod is sterk versnipperd en wordt zonder provinciaal beleid aangeboden. Hierdoor vissen de organisaties vaak uit dezelfde vijver als het gaat om doelgroep, geld en expertise. “Op sommige momenten zijn we als het ware concurrenten van elkaar zijn”, gaf Laarman toe. Vandaar dat de initiatiefnemers al in 2007 begonnen zijn met een samenwerkingsproject. Het doel was duidelijk: de kinderen de echte natuur laten beleven. Er moest alleen nog gezocht worden naar de vormgeving van het ambitieuze plan. Want hoe pak je zoiets aan?
Pijler voor duurzaam Fryslân
Om deze vraag te beantwoorden gaf Laarman het woord aan Simon Olbertijn van het IVN. Dat het ambitieuze plan niet slechts door één partij verwezenlijkt kan worden, moge duidelijk zijn, vertelde Olbertijn. “De landelijke overheid is alleen bereid middelen beschikbaar te stellen als de betrokken partijen er samen voor gaan. Dat samengaan zien we vandaag hier gebeuren in Earnewâld.” Dat het deze dag dan ook niet alleen om een intentieverklaring ging, wilde Olbertijn extra benadrukken. “Hier wordt een belangrijke pijler geplaatst onder een duurzaam Fryslân: educatie als krachtig gereedschap voor de nieuwe Friese generatie met een groot duurzaamheidsbewustzijn.” Een project waarin verder wordt gekeken dan vandaag en morgen. “Want”, merkte hij terecht op, “deze leerlingen zijn de latere ambtenaren en bestuurders.”
Lastig vak
Een uitspraak waar ook Sanne van Gemerden van Natuurmonumenten zich volledig in kon vinden. “Waardering voor de natuur, je eigen leefomgeving, is essentieel voor de kinderen van nu. Zij zijn de beslissers van de toekomst!” begon zij haar speech. Toch besteden basisscholen in de praktijk weinig tijd aan goed natuuronderwijs, weet Van Gemerden uit eigen ervaring. “Helaas wordt natuureducatie vaak als een ‘extra’ of ‘lastig’ vak gezien.” Doel van de samenwerking was inmiddels duidelijk. Maar hoe zijn de partijen van plan de samenwerking vorm te geven, hoorde men luisteraars terecht opmerken in de zaal.
9
“De taakverdeling volgt uit wat iedere organisatie het beste kan. De activiteit vindt plaats in de gebieden van It Fryske Gea, Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer. Landschapsbeheer Friesland faciliteert de groepen met gereedschap en begeleiding en het IVN zorgt met de NME centra voor de educatieve structuur”, legde Van Gemerden de beoogde samenwerking uit.
“Vet cool boswachter”
Om het beeld van deze samenwerking in de praktijk wat duidelijker te schetsen, kwam Roel Vriesema naar voren. Als boswachter bij Staatsbosbeheer komt Vriesema geregeld in contact met groepen basisschoolkinderen die voor een NME project met hem het bos in gaan. “De afgelopen jaren hebben wij binnen Staatsbosbeheer enkele succesvolle educatieprojecten gehad in nauwe samenwerking met andere partijen.” Goede samenwerking heeft alleen maar voordelen, vindt Vriesema. “Deskundigen maken een programma wat precies is afgestemd op de doelgroep. Wij als boswachters brengen vervolgens de veldkennis in en voeren het praktijkgedeelte uit. Zo doet iedereen waar hij goed in is.” Vriesema gaf de genodigden met zijn toespraak een goed beeld van een NME-project, zoals de initiatiefnemers dat in hun hoofd hebben. Bovendien wist hij met zijn verhaal ook meteen duidelijk te maken dat de aandacht vooral bij de kinderen moet liggen. “Voor mij als boswachter is een project geslaagd als de leerlingen afscheid nemen en zeggen: ‘Vet cool boswachter, tot de volgende keer’. Daar doen wij het voor”, besloot hij zijn pleidooi.
Aanvraag in 2010
Als laatste in het rijtje initiatiefnemers nam Jan Piet de Boer van Landschapsbeheer Friesland het woord. Als eindspreker legde hij de nadruk op het feit dat het plan zo snel mogelijk vaste vormen zal krijgen. De Boer benoemde de samenwerkende organisaties als de Friese kopgroep, die samen in 2010 de eerste resultaten zullen presenteren. “Wij moeten nu slagvaardig zijn. Eind 2010 moet er namelijk een aanvraag klaar zijn voor het realiseren van het Friese NME-netwerk, die ingediend gaat worden voor het subsidiebedrag dat in het kader van landelijke kadernota NME beschikbaar is gesteld.” Hiermee doelde De Boer op de nieuwe rijksnota NME, die gemeenten de kans geeft om met 50% cofinanciering vanuit het rijk te bereiken dat de Friese jeugd door NME op school actief wordt in de natuur. Dat de initiatiefnemers hierin zullen slagen, betwijfelde De Boer geen seconde. “Als wij er met zijn allen in slagen om het Friese NME-netwerk zo vorm te geven zoals wij die voor ons zien,
10
dan is de kans groot dat het ons in 2015 is gelukt om ons doel te verwezenlijken. Alle Friese basisschoolleerlingen naar buiten.” Een mooie afsluiting van deze korte introductie. Na de eerste aanzet door de initiatiefnemers was het de beurt aan de drie sprekers van deze ochtend: Tweede Kamerlid van de PvdA Lutz Jacobi, Houkje Rijpstra, wethouder Cultuur en Frysk bij gemeente Tytsjerksteradiel en Marjolein Staal van NME-centrum De Klyster.
Kwestie van lange adem
Als eerste nam Lutz Jacobi het woord. In een warm pleidooi gaf ze haar steun aan het nieuwe initiatief. Opgegroeid in Katlijk was natuur van jongs af aan onderdeel van haar opvoeding. “Weide, bos en water. Mooier kun je het niet krijgen als kind”, was Jacobi van mening. Een ervaring die ze ook kinderen van nu niet wil onthouden. “Onze jonkjes en famkes moeten het fjild in en beleven en weten wat er zich in hun omgeving afspeelt.” Dat natuur niet alleen mooi is, maar ook een economische waarde vertegenwoordigd, is in Den Haag bekend. “Investeren in natuur is ook investeren in het economische kapitaal van de toekomst. Om dit duurzaam te doen, moeten we de jeugd er bij betrekken, want natuurbeleid is een kwestie van lange adem”, benadrukte het Tweede Kamerlid. Natuur geeft rust en onthaasting, zeker voor kinderen. Volgens Jacobi mogen die best wel eens tussen de stenen en het asfalt vandaan worden gesleept om handen en voeten vies te maken in modder, gras en bomen.
Het lokaal uit
Jacobi, afgelopen jaar gekozen tot Groenste Kamerlid, was dan ook blij dat ze in april 2008 de kans kreeg om over de nieuwe nota Natuur en Milieu educatie te kunnen debatteren. Deze nota wil de toon zetten naar een meer praktijkgerichte NME, namelijk gericht vanuit ‘denken en doen’. “Een nobele doelstelling van deze nota is wat mij betreft dat ieder kind op school minimaal één keer per jaar in aanraking komt met een NME-activiteit.” Jacobi was het er mee eens dat deze doelstelling aan de magere kant is. “Eén keer per jaar is niet royaal, maar in ieder geval een begin.” Echter niet alleen denken en doen zijn belangrijk, aldus het Kamerlid. Om de jeugd meer bij de natuur te betrekken, moeten beleidsmakers rekening houden met het belang van ‘hoofd, hart en handen’. “De belevenis staat centraal. Kennis van natuur en milieu kan niet uit boeken alleen komen. Kinderen moeten het klaslokaal uit, natuur beleven.”
11
Felle discussies
Tussen de toespraken door was er tijd voor discussie. Onder leiding van Jaap Jepma kon het publiek vragen stellen aan de spreker of reageren op de inhoud. Zo werd Jacobi gevraagd waarom geld voor natuuronderwijs uit de pot van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit komt, en niet uit die van Onderwijs. Terwijl de kadernota NME uit de koker van drie ministeries komt: LNV, onderwijs en VROM. Op deze vraag bleef ook Jacobi het antwoord schuldig. De reacties uit het werkveld waren af en toe fel. Zo liet Jan Veltman van Protestants Christelijk Basisonderwijs Leeuwarden duidelijk zijn stem horen, na afloop van het pleidooi van Jacobi. “Het ministerie vindt dat rekenen en taal voor alles moeten gaan”, zei hij. ,,Ik vind dat een kortetermijngedachte. Kinderen hebben belevingen in de natuur net zo hard nodig om zich goed te ontwikkelen.” Rekenen en taal hangen als ‘een molensteen’ om de nek van basisscholen, vindt Veltman. “En met een molensteen om je nek kom je niet gemakkelijk naar buiten.”
It kin oars, it moat oars
Als tweede genodigde spreker nam wethouder Houkje Rijpstra van de gemeente Tytsjerksteradiel het woord. Tytsjerksteradiel is al veel langer bezig met duurzaamheiddoelstellingen, gaf Rijpstra aan. De plannen voor een provinciaal NME Netwerk passen dan ook precies in het rijtje. “Tytsjerksteradiel is op it mêd fan duorsumens ambytieus”, vertelde de wethouder. “Wy wurkje mei de nota ‘It kin oars, it moat oars’.” NME is een belangrijk onderdeel van dit beleid, al was dat niet zo lang geleden nog niet zo vanzelfsprekend. “In tal jierren lyn fûn ús gemeenteried it nedich om it dochs al net sa grutte budzjet foar NME fuort te besunigjen. We hawwe it lykwols no werom”, vertelde Rijpstra trots. Ideaalplaatje En dat jaarlijkse bedrag van € 60.000,- is volgens haar hard nodig. “In protte bern komme troch televyzje en kompjûter net folle mear bûtendoar en noch minder yn kontakt mei de natuer. En op skoalle bliuwt it natuerûnderwiis fakentiid beheind ta it besjen fan televyzjeprogramma’s as ‘Nieuws uit de Natuur’.” Niet alleen de huidige maatschappij speelt een grote rol in het gemis aan goed NME, ook de houding van de docenten is belangrijk. “We witte allegearre dat de persoanlike ynteresses fan de leararen in protte útmeitsje foar it al as net it fjild yngean.”
12
Rijpstra ziet grote kansen voor het NME Netwerk. Niet alleen basisschoolkinderen kunnen er volgens haar profijt van hebben, ook andere doelgroepen staan op haar verlanglijstje. Om de ambities van de gemeente voor het publiek duidelijk te maken, schetste Rijpstra kort haar ideale toekomstbeeld. “Us ideaal soe wêze dat der foar hiel Fryslân in soarte fan menukaart komt mei it hiele oanbod fan NME. Ien topervaring foar elk bern yn ‘e basisskoalletiid is wat ús oanbelanget echt te meager, al begripe wy fansels ek wol dat je earne begjinne moatte.” En dat begin moet er volgens Rijpstra zo snel mogelijk komen. Ze drukte de toehoorders dan ook op het hart het akkoord te ondertekenen. “Fryslân hat safolle te bieden en eins witte we der fierstentemin fan. Dat de bern bybringe, kinne we net betiid genôch mei begjinne!”
Biologieles voor de televisie
De laatste spreker deze ochtend was Marjolein Staal van NME centrum De Klyster in Damwâld. Staal begon haar betoog met een ouderwetse schoolplaat, waarop de plaats van de mens in de kringlopen op de aarde verbeeld worden. “Kinderen zijn van nature geïnteresseerd in alles wat groeit en bloeit. Hierdoor ontdekken ze spelenderwijs hun plekje in de kringloop. Als kinderen nauwelijks meer buiten komen, dan komen ze ook niet in contact met de ecosystemen en ontwikkelt een kind geen band met de natuur. Natuurbesef is van levensbelang voor het behoud en de zorg van onze aarde. Er is maar één aarde en daar moeten we zuinig op zijn”. Staal beschreef dat het gezamenlijke startpunt van de ochtend wat haar betreft dan ook is: de zorg voor een duurzame samenleving voor onze en de toekomstige generaties. De missie van de drie Klyster-gemeenten is daarom om kinderen op jonge leeftijd in contact te brengen met de natuur in de eigen leefomgeving. Zo wordt een basis gelegd voor betrokken burgerschap en toekomstig milieubewust gedrag. Staal onderstreept daarbij het belang van de eerstehands natuurervaringen. Deze zijn van levensbelang voor een evenwichtige ontwikkeling van een kind én dus voorwaarde voor een duurzame samenleving. Eerstehands natuurervaringen doe je buiten op. Dat is vandaag de dag echter niet vanzelfsprekend meer, ook niet via school. Volgens Staal zijn daar meerdere redenen voor: de meeste kinderen groeien op in een stedelijke omgeving, kinderen worden gehinderd door het verkeer en er zijn steeds meer kinderen die van hun ouders niet ‘vies’ mogen worden. Daarbij komt de concurrentie van de tv en computer. Ook de ouders zelf zijn er debet aan, doordat zij het zo druk hebben, worden kinderen minder vaak mee op avontuur genomen de natuur in. Daar komt nog bij dat op veel scholen de NME-lessen binnen plaatsvinden, vaak voor de televisie. Dat is een verbazingwekkende ontwikkeling, zeker als je nagaat dat gymnastiek in een gymlokaal wordt gegeven en kookles in de keuken, maar natuurles niet buitenm naar voor de televisie.
13
Het feit dat kinderen te weinig buiten komen is een maatschappelijke zorg. Volgens Staal willen kinderen juist graag naar buiten om te leren en te spelen, want natuurinteresse is universeel. In Damwâld is het NME centrum al goed op weg als het gaat om de verankering van goed NME in het gemeente- én onderwijsbeleid. Staal werkt bij De Klyster aan de ontwikkeling van een programmatische werkwijze voor NME. Dit houdt in dat ieder kind in de acht jaar dat het op de basisschool zit gegarandeerd vier keer de natuur buiten beleeft (excursies) en vier keer de natuur in de klas ervaart. Tot slot gaf zij 10 aanbevelingen voor het opzetten van een goed NME centrum.
Aanbevelingen
Allereerst is het belangrijk dat een NME centrum wordt aangestuurd door een professionele manager of coördinator, vertelde Staal. “Een HBO’er met verstand van basisonderwijs, natuur en milieu. Deze manager moet communicatief vaardig zijn, omdat hij een scholennetwerk moet opbouwen en onderhouden. Bovendien moet hij binnen de gemeente voor de juiste lobby kunnen zorgen en contacten onderhouden.” Ten tweede moeten de excursies plaatsvinden in de eigen directe schoolomgeving. “Leerlingen krijgen hierdoor kennis en grip op de eigen leefomgeving. Daarnaast kun je lopend of met de fiets naar de bestemming toe, waardoor het uitje eenvoudig en goedkoop te organiseren is.” Verder noemde Staal het belang van een bevlogen gepassioneerde natuurgids, die zorgt dat de vonk overspringt. De eigen leerkracht kan nog zo enthousiast zijn, maar zal een echte natuurgids nooit kunnen evenaren. Wel moeten Pabo-studenten tijdens hun opleiding al worden toegerust op het geven van NME-lessen. “Lessen buiten in de natuur vereisen bijzondere pedagogischedidactische kwaliteiten en een eigen methodiek. Dit kun je leren”, stelde ze.
Tijd voor actie
Als laatste en wellicht meest bruikbare handvat gaf Staal de initiatiefnemers van deze bijeenkomst het advies om nu meteen slagvaardig te zijn. “Zoek het eerst niet in grote, ingewikkelde projecten, maar kies voor korte projecten, korte excursies, hapklare brokken.” Het is van het grootste belang om op dit moment actie te ondernemen en niet te werken aan projecten die op lange termijn moeten gaan lopen. “Want”, zo stelde Staal, “er zitten nú kinderen op de basisschool, die we nú bij de natuur moeten betrekken. Gewoon, omdat ze daar recht op hebben.”
14
Directe ingang via GDO
Aanwezig was ook Henk Klein van Gemeenten Duurzame Ontwikkeling (GDO), die tijdens de bijeenkomst werd geïnterviewd. Ook hij juichte het initiatief toe. “Zo’n akkoord is natuurlijk heel mooi, maar het gaat nu vooral om het vervolg”, benadrukte Klein. Vanuit het rijksprogramma wordt sterk ingezet op de rol van gemeenten onder regie van de provincie. Het geheel moet hiermee bestuurlijk verankerd worden. GDO kan daar volgens Klein een belangrijke rol in vervullen. “Wij hebben directe ingang bij de landelijke Regiegroep én het Programmabureau NME.” GDO heeft inmiddels een voorstel ingediend om per provincie een plan van aanpak voor lokale arrangementen op te stellen met cofinanciering van het rijk en provincie. “Het Friese initiatief past daar mooi in en ik zal daar ook voor pleiten. De nieuwe directeur van IVN-landelijk, een Friese boerenzoon, wil deze ontwikkeling graag ondersteunen. Er kan dus iets moois uit gaan groeien”, voorspelde Klein.
Allegear nei bûten
De bijeenkomst werd even na het middaguur officieel beëindigd met een belangrijke handeling. Speciaal voor de ondertekening was groep 8 van CBS Prins Bernhardschool uit Kollum uitgenodigd om het officiële gedeelte muzikaal te begeleiden. Op de tonen van het lied Allegear nei bûten ondertekenden vele gemeenten, organisatoren en partnerorganisaties het Akkoard fan Earnewâld. Hiermee geven ze aan in de komende tijd te gaan samenwerken aan een duurzaam NME Netwerk.
15
Colofon
Initiatiefgroep Kees Terwisscha van Scheltinga, Landschapsbeheer Friesland Simon Olbertijn, IVN Consulentschap Fryslân Marjolein Staal, NME Centra Fryslân Sébastiaan Laarman, It Fryske Gea Roele Vriesema, Staatsbosbeheer Sanne van Gemerden, Natuurmonumenten We krijgen steun van Provincie Fryslân Zorgverzekeraar De Friesland Arriva Gemeenten voor Duurzame Ontwikkeling Vereniging van Friese Gemeenten Filmpje Qviv Video vormgeving, Drachten Tekst Nynke van der Zee, Schrijfburo Terwisscha & Wagenaar, Leeuwarden Opmaak Siska Ruiter, Ruitervorm BNO, Joure
Dank aan Iedereen die dit initiatief een warm hart toedraagt
Disclaimer Bij de totstandkoming van deze uitgave is de grootst mogelijke zorgvuldigheid betracht. Desalniettemin kan de initiatiefgroep geen verantwoordelijkheid nemen of aansprakelijk worden gesteld voor mogelijk verkeerde informatie.
Landschapsbeheer Friesland
NME Centra Fryslân
16
17
