Akkers zorgen voor leven
Drieslag-watte?
In de vallei van de Zwarte Beek vind je heel wat akkers. Vroeger werden deze akkers bewerkt volgens het drieslagstelsel. Op een stuk grond werden het ene jaar wintergranen (meestal rogge) verbouwd, het jaar erna zomergranen (meestal haver) en het derde jaar lag het braak. Op deze akker worden opnieuw oude gewassen geteeld. Tarwe
Boekweit
Gerst
Rogge
Haver
Veldboeketje uit grootmoeders tijd
Het drieslagstelsel zorgde ervoor dat heel wat typische akkerkruiden genoeg tijd hadden om te kiemen, om het jaar erop te bloeien. Met de moderne landbouwtechnieken is het niet meer nodig om akkers braak te laten liggen, waardoor vele akkerkruiden geen kans meer krijgen om te bloeien. Enkele typische akkerkruiden vind je op de foto’s hiernaast.
Klaproos
Echte kamille
Korenbloem
Geelgors
© Reint Jakob Schut
Patrijs
© Daniël Wybo
Veldleeuwerik
© Frans Van Bauwel
Winterbuffet voor vogels
In de winter blijft het grootste deel van het graan staan. Zo kunnen de vogels ook in moeilijkere tijden hun ‘graantje’ meepikken. De grasstrook tussen het zomer- en wintergraan wordt ingericht als keverbank. De crème de la crème voor akkervogels!
Sperwer
Spreeuw
Vlaamse Gaai
Gal(wesp)
In de winter slapen wij met honderden samen. Lekker gezellig. De Duizendjarige Eik is ons favoriete hotel.
Ik zit verstopt in een galappel, waar ik me ontwikkel van eitje tot galwesp. De gal geeft me voedsel en beschermt me. Als ik een volwassen galwesp ben, kruip ik uit de gal!
Ze noemen mij ook de bosbouwer onder de vogels. Net als de eekhoorn leg ik een wintervoorraad aan, liefst met veel eikels. Omdat ik m’n voorraadje niet altijd terugvind, kunnen de eikels uitgroeien tot nieuwe boompjes.
Binnen de gal ontwikkelt het eitje van de galwesp zich tot een larve en daarna tot een galwesp. De gal geeft de larve bescherming en voedsel. Als de galwesp volgroeid is, kruipt ze langs een minder hard plekje uit de gal.
Bosuil
Lieveheersbeestje
Boomklever
Zomereik De zomereik bruist van het leven: heel wat dieren en planten vinden er voedsel of gebruiken de boom om in te wonen. Open de luikjes en ga op zoek welk dier of plant bij de volgende uitspraken hoort!
Korstmos Niet aan mijn korstjes krabben! Mijn kleurrijke korstjes groeien zeer traag en houden van propere lucht.
Eikelboorder (snuitkever)
Ik boor een gaatje in een onrijpe eikel om mijn eitjes in te leggen. Als in de herfst de eikel op de grond valt, boort mijn larfje een gaatje in de eikel, graaft zich in in de grond en doet een winterslaapje. In de zomer ontpopt hij zich tot een volwaardige eikelboorder.
Bladluizen zijn mijn lievelingsgerecht. Ik word meestal één jaar. Het aantal stippen zegt dus niets over mijn leeftijd.
Ik kan met gemak zowel naar boven als naar beneden langs een boomstam klimmen. Ik kan heel mooi zingen en kom in de winter wel eens bij jullie op bezoek als er lekkere pindanoten op de voedertafel liggen.
Grote Bonte Specht
Ik ben de houthakker onder de vogels en roffel met mijn snavel tegen de boomstam. Ik kan goed in bomen klimmen en springen als een kangoeroe. Ik kan met gemak zowel naar boven als naar beneden langs een boomstam klimmen én heel mooi zingen. Het lijkt wel alsof ik een gewei draag, vandaar ook mijn naam!
Groot Vliegend Hert Ik lijk helemaal niet op een hert, hoewel het lijkt alsof ik een gewei draag. Mijn lievelingsdrankje is het sap van beuk en eik. Ik leg mijn eitjes in rottend eikenhout.
Ik ben de houthakker onder de vogels. Met mijn stevige snavel roffel ik op stammen en takken: hier ben ik de baas!
Pissebed
Ik word door mieren beschermd tegen lieveheersbeestjes.
Oplossing: 1 Bladluis – 2 Grote Bonte Specht - 3 Bosmuis – 4 Boomklever – 5 Groot Vliegend Hert
1 2 3 4 5
In de herfst verzamel ik noten en eikels en verstop ik ze. Hopelijk vind ik ze nog terug wanneer ik honger heb deze winter!
In de toppen van de eik ga ik op zoek naar honingdauw, een zoet drankje dat de bladluizen voor mij bereiden
Mmmm… lekkere zoete sapjes zitten in die bladeren en bloemknoppen! Het teveel aan suikers scheid ik terug af : Mieren zijn er dol op!
Hotel
Eekhoorn
Eikenpage
’s Nachts word ik actief. Met mijn scherpe ogen en oren ga ik op jacht naar onoplettende muizen. Wonen doe ik in holen van oude bomen.
Bladluis
Met mijn scherpe snavel en klauwen vang ik regelmatig kleine vogels. Geen wonder dat ze zo bang zijn van mij!
Bosmier
Miljoenpoot
Samen sterk! Dat is onze leuze. Met duizenden maken we grote hopen in het bos. Binnenin zorgt onze koningin voor talloze nakomelingen.
Voetje voor voetje stap ik door dorre bladeren en takjes op de grond. Wie weet hoeveel pootjes ik heb?
Ik ben geen insect, maar een schaaldier zoals een garnaal. Op mijn achterpoten heb ik kieuwen waarmee ik zuurstof uit de lucht kan halen.
Bosmuis Ik eet graag bessen, granen, eikels, noten, paddestoelen en insecten. Door mijn lange achterpoten kan ik goed in bomen klimmen en springen als een kangoeroe.
De boom vervoert het water en mineralen via zijn aders naar de bladeren
n j i z n e r e r d e n i k i k u s s l a p t o e l N en do m o b De bladeren vangen water en CO2 op
r g nen
n e n e i e o
n u k d te
en zetten het om in suiker, zodat de boom kan groeien
r a a j k l e
e o g m o g i d . o n n e s k r a e m k i e u t s n n e e r b e b d e a l h b … n s n e e e j m k n o e e B i t r h ? c b . r u a s e r f l r k v r e a i t e a e u r k n s o w i u n u w e d a . s n t a j m ni e i h u e z n c i o n u t e l n e l m e e k m o g d s o ’ d r t i b n e n u e o n t m r p e a g m e o v i t e t ) u n d 2 j m o i t O o i z h ‘ C k u n ( . e n e s n e o e r e m d f h e i f k o r d x o a B a a t o ! s m i e f s l d e Ma d g f t e n n z o r i e t j l e i d l s k i l e h i h o n o t u j c v k s o i s z a r k n a m t e e n e o v m r e r r e n M t o e e . a o f d n Die f d a w e o l t t k b m p s j a i o o n d j b m o o n i l f z s b o l l r r t e e a e g e e z t d o t s j z r m t l i a e s j g a h i i w k e i i n h n u e c z u e a t k s e t k n g j r s i e 2 n e p i r i a O l , d d v C Eer e e m k k s n j d o o i d i e o l x O e r r e t o ! o e i g s t g v e d i a n T f t i d w o . t o t n e Da m n s n e h l a o r o v m t n e o o e e d k m r o h a r e o l e t t d b d e e s a i z l t n g s de b n r e r e e r n e j n e p e i t e m z o r a o g t e n w o t i e h t b h c o n i c e l n e e e H e n d j n g o i t e z h n t m t a s m f o r o W e o o e o e ! b t o t b h i e h r u e m d c o d o s t d o f t e g e v e i g r o n e d n i a g . h o a e t s l v i n o Da k n e t Z n o o a é e ! i r r r n v n g o e e u o d d l m n v e e o j t o i n o bla g m a b w j o p i e n k e h d e t n t b t a a n a b d d a e l n zo o h z s E t , e . a c n n d o e a r n mak ns dit p uiten ga afval e e s b l d r a j i a t T i a u n ’ f l o a t . ‘afv ot zuurs n e m e o d a st n e n n u k
De boom zuigt water en mineralen op met zijn wortels
d e B
b t k n a
! m o o
De bladeren vallen in de herfst op de grond. Ze composteren waardoor nieuwe mineralen vrijkomen voor de boom
Identiteitskaart Duizendjarige Eik Naam: Zomereik (Quercus robur) Geboorteplaats: Lummen Nationaliteit: Belg Grootte: 14 meter (zomereik kan tot 36 meter hoog worden - zoon: 17 m) Soort: Loofboom Geslacht: ♂ en ♀ katjes aan dezelfde boom, bloei in mei Bladeren: enkelvoudig, verspreid, veernervig, gaafrandig, gelobd, korte steel Twijgen: glad, groen/grijsbruin Knoppen: kegelvorming, stomp, kaal Schors: grijsbruin met verticale groeven Nakomelingen: Geslachtsrijp op 40 jaar, dan komen er voor het eerst eikels aan de boom. Mijn zoon en kleinzoon staan ook op deze site. Familie: Wintereik, Amerikaanse eik, Moeraseik, Moseik, Kurkeik, Steeneik
♂
gelobd
enkelvoudig
veernervig
Katjes
gaafrandig korte steel
Eikel
♀
Dromen van knotbomen De duizendjarige eik is niet zomaar een eik, maar een knoteik! Dat is een speciale snoeivorm, waarbij regelmatig alle takken van de eik op zo’n 2 meter hoogte worden gekapt. De takken worden gebruikt voor verschillende doeleinden. Het knotten van eiken was een typisch gebruik in de streek van Halen, Lummen en Beringen!
Wist je dat: • er in de streek van Lummen, Halen en Beringen al meer dan 600 knoteiken zijn geteld. • knoteiken te herkennen zijn aan hun knot, een stomp waaraan takken groeien. Dat is de plaats waar ze worden geknot. • de oudste knoteiken een omtrek hebben van 4 m. • 80% van de knoteiken in deze streek nog in behoorlijke staat zijn. • de gemiddelde knothoogte in deze streek 2m is? In het Hageland is dat vreemd genoeg 4m. • 68% van de knoteiken al meer dan 40 jaar niet meer zijn geknot. • men vroeger knotte omdat men hout nodig had om werktuigen te maken, als rijshout voor erwten of als brandhout. • knoteiken uitstekende schuilplaatsen zijn voor steenuilen, vleermuizen of insecten. • een boom die al jarenlang niet meer is geknot, toch opnieuw geknot kan worden! • je bij het Regionaal Landschap Lage Kempen een handleiding kan downloaden om bomen te knotten, ga naar www.rllk.be !
u
Bo
r d a . h n e e t s ik
n v j a i ten W
t u s o H kelet b
Bli
ri oerde jen
e o
i d e l e f r a n m a e a s s k
tb
v e ev o
e i t g e , n n , e i s
e r e d n a l en e B i n e p a h c
ed e r
r varkens, k voo
p el s m a a k
keel
n bu
ikloop en
in w e Bachbloesems
Lucifers
s als ke l
ap gal
n
ak ov e n
c s h o e r d s n e i n e
Tani
p
de b
n
vo or
hors en eikel
s t e
ge
Afko
d h n o a r ut v B
of Eikel k Volksm edi n d c o e w n . e g i d
n i t g i e u l n, s
n e n h e k ke n ale
f A
, sc
ere
o
oo
er water wor d t e o nd
b
spaal
n e l v e oor t S
gren
Parket
lad
lad tegen z
Manden
n
k t a u c h o e h l e
r v e o d r e m o p v a n n i b ji n
a a s r t d u e n M
Knoteike
als
nb
k
b u i n k e l o g o e t p ( ) e fi
n a v e l i k e e s
d r
olens, brugg e n …
Eikenthee
w e i d j n m t o
aten rijpe n el
r o
h c o s p / l e t s
m ter
Dit zijn enkele voorbeelden van het gebruik van eikenhout, in het verleden én vandaag.
h c s e p n e a n v , n wa e w
n
Eik voor de mens
Inkt uit galappels
a k d g e n b e i n w t u e o
Lucifers en manden worden niet van eikenhout gemaakt. Lucifers worden gemaakt van populierenhout en manden van wilgentenen.
t le
er soepel
Welkom bij de Duizendjarige Eik
Uitkijktoren
Akker met oude gewassen
Duizendjarige Eik Plankenpad
Zitbankjes
Bospad
Plankenpad Interactief infobord
Picknickbank
U bent hier Panoramawand
Tijdslijn Bloemenweide
Zoon van de Duizendjarige Eik Parking Millenniumbos Kleinzoon van de Duizendjarige Eik
Dit project kwam tot stand door samenwerking met verschillende partners. Zie achterkant van dit bord.
Duizendjarige Eik Lummen
Groenafvalwand
Deze groene afvalwand kan makkelijk zelf gemaakt worden. Hij helpt je met de verwerking van snoeihout, maar ook van ander groenafval. De zijkanten worden gemaakt met verse en dus soepele takken van bijvoorbeeld wilg of hazelaar. Voor de verticale palen worden hardere houtsoorten zoals eik, kastanje of robinia gebruikt. De ruimte tussenin kan gevuld worden met ander, kleiner groenafval zoals ‘on’kruiden, bladeren, kleine takjes en zelfs een kleine hoeveelheid grasafval. Een mooi ogende afscheiding die bij tal van dieren en planten in de smaak zal vallen!
Realisatie door De Winning - vzw Groenwerk
Duizendjarige Eik Lummen
Snipperwand
Overweeg eens een snipperwand als alternatief voor een gewone draadafsluiting. Tussen palen met kippengaas wordt hakselhout gestapeld. Hiermee kan een winddichte afsluiting gerealiseerd worden. Het bijvullen van de wand met hakselhout kan ieder jaar herhaald worden omdat de gehakselde materialen langzamerhand verteren. Handig, want zo hoef je niet meer naar het containerpark om je groenresten kwijt te raken.
Realisatie door De Winning - vzw Groenwerk
Duizendjarige Eik Lummen
Takkenwal
Voor de aanleg van een takkenwal worden op regelmatige afstand een dubbele rij palen in de grond gebracht. Tussen de palen worden takken en twijgen gestapeld. Leg onderaan dikkere stammen of takken kruiselings over elkaar en daarbovenop wat dunnere takken. Dit kruiselings stapelen maakt dat er nog lucht in de takkenwal kan. Na verloop van tijd zal de wal verteren waardoor humus ontstaat. Egels, vlinders, kikkers, padden en salamanders zullen graag in de takkenwal overwinteren. De winterkoning, heggenmus en roodborst scharrelen graag rond in de omgeving van een takkenwal. Kortom, het dode materiaal kan veel leven aantrekken!
Realisatie door De Winning - vzw Groenwerk
Herinneringen van Lummense inwoners
Een mutsaard of takkenbundel
Wanneer de grond net was omgeploegd,
was zo’n 40 cm dik met takken
of soms zelfs als de boer er nog mee
van 1 tot 1,20 m lang. Als men de mutsaard dikker zou maken, zou hij te zwaar zijn om te worden verplaatst op de kar en op de mijt. (Jozef, °1924)
bezig was, kwam het akkermanneke Omdat men minder hout nodig had,
(Witte kwikstaart) op het veld.
verwijderde men in de jaren ’60 de hagen
(Eduard, °1925)
rondom het perceel. Zo won men grond bij en moest men ze niet meer onderhouden. Tegelijk met de hagen werden ook de meeste knoteiken uitgedaan. Knoteiken die niet werden verwijderd zijn gewoon doorgegroeid. (Leonie, °1925) Mutsaarden of mutters werden bijeengebonden met een wis die gewrongen werd tot een lus. (René, °1928 )
um
Bo kri jk
We gebruikten thuis drie tot vier
c nlu e p ©O
e us m ht
mutsaarden per week voor het stoken van de oven. Dat komt neer op zo’n
Sunken waren hol van boven en de uilen
Er waren ooit zoveel meikevers dat het
200-220 mutsaarden per jaar. In de
eikenhout helemaal kaal gevreten was.
oven werden elke week 15 tot 16 grote
Mutsaarden van eikenhout branden
Er waren jaren dat het stonk van de
ronde broden gebakken.
langer dan mutsaarden van
meikevers. Die maken bolletjes
(Cyriel, °1926)
dennenhout. Van eikenhout had men
groene uitwerpselen en als er veel van
men een houtmijt. Hierin kon het hout
dus minder hout nodig per bakbeurt.
ligt dan stinkt het ‘overal’!
twee volledige jaren drogen. In het
(Louis,°1924)
(Eduard, °1925)
derde jaar gebruikte men het hout als
Na het oogsten van het hout maakte
brandhout in de bakoven. Ieder huis had
gingen daar graag in wonen.
zijn eigen houtmijt.
Heel wat Lummense kerels roofden de
(Maria, °1923)
nesten van de steenuilen leeg om ze thuis verder op te kweken.
Bo kri jk
(Cyriel, °1926)
©
luc n e Op
e us m ht
nsia
sunken werd om de 6 à 8 jaren afgekapt
um
Al het hout in alle hagen en aan alle
burg e
en tot mutters gebonden. Elk jaar
lle ctie
Lim
gebruikte een gemiddelde boerderij zo’n Co
300 mutters voor oven en stoof. r u b m Li
g,
Men bewaarde de mutters in een houtmijt, waar ze lang genoeg (2 jaar) konden drogen.
Mijn vader en ik haalden de melk
(Theophiel, °1928)
op en brachten die naar de melkerij.
t o i l b i B e l a i c n i © Prov
k e he
Eerst deden we dit met paard en kar en haalden we op een voormiddag 20 tot 25 kruiken van 20 liter op. Later kocht vader een tractor en haalde ik 100 kruiken op tegen 12 uur. Nog later had ik een
Er is een verschil tussen eikenhout en
camion en was ik om 11 uur al klaar met het ophalen van 250 kruiken.
In een holle sunk zit goede potgrond.
(Jozef, °1924)
Maria Corthouts is ooit door een in een
In de omgeving van Lummen gebruikt
sunk broedende steenuil in de hand
men het woord ‘sinken’ of ‘sunken’ voor
gepikt, toen ze van haar oma potgrond Hout van sunken werd gebruikt
uit de sunk moest halen.
stonden sunken, maar lang niet zoveel
als brandhout: alle klein hout ging in de
(Albert, °1926)
als in Lummen. Ze stonden vooral langs
mutters, dikker hout diende om de
nsia
knoteiken. In Eversel (Heusden)
burg e
kerkpaadjes en in de hagen. Dat konden
Lim
er wel 15 tot 20 zijn op 200m haag.
Co
lle ctie
(Modest, °1923)
g,
r u b m Li
k e e h t o i l b i B e l a i c n © Provi
stoof te stoken. (Cyriel, °1926)
ander hout. Twee mutters eikenhout geven evenveel warmte als drie mutters van elzen, dennen of berkenhout. (Jozef, °1924)
De eik door de eeuwen heen…
In het Griekse Dodona stond een oud eikenorakel, waar priesteressen (Peleiaden) het
Eén van de meest eervolle
geritsel van de bladeren
onderscheidingen bij de Romeinen
interpreteerden om de toekomst te
was een kroon uit eikenloof
voorspellen.
Tijdens midzomer- en midwinterfeesten
(de ‘Corona Civica’), die gegeven werd
worden feestvuren gestookt van
aan militairen die een medesoldaat het
eikenhout.
leven gered hadden.
Al in het verre verleden werd de eik door de Kelten, Germanen, Grieken en Romeinen vereerd als een heilige boom.
In het begin van de vroege
De eik was gewijd aan de dondergod:
Middeleeuwen begon de Katholieke
Thor, Zeus, Jupiter en anderen omdat
Kerk met de kerstening en werden
de eik het vaakst getroffen wordt
Germanen kwamen voor
heilige bomen omgehakt om plaats te
door de bliksem.
volksvergaderingen samen onder een
maken voor een kerk of kapel of er
eikenboom: op de kleinste Duitse
werd een kruis of kapelletje
euromunten staan eikenblaadjes
aan de boom gehangen.
afgebeeld die ons daar nog aan herinneren.
koninklijke gewaden, zoals ook bij Griekse boomnimfen beschermen eiken. Ze zijn zo vervlochten met hun boom dat ze sterven als de boom dood gaat.
De toverstaf van Merlijn en het
Stervelingen die een boom beschadigen
tafelblad van de Ronde tafel waren van
worden gestraft door deze nimfen.
eikenhout gemaakt.
Vroeger plantte men een eikenboom naast de boerderij als bliksemafleider. Twijgen van de eik in huis zouden ook beschermen tegen
Volgens sommigen is Jeanne d’Arc ter dood
Druïden hielden vergaderingen op open
onweer. Volgens de Keltische boomkalender
plaatsen in het eikenwoud, vaak in de
is jouw levensboom de eik als je jarig
schaduw van een machtige eik. Ze droegen
bent op 21 maart. Je hebt dezelfde
een krans van eikenloof. Druïde betekent
kracht en vastberadenheid van de eik.
dan ook “wijze van de eik”.
Johann Sebastian Bach was
Ze voorspelden de toekomst door het eten
een typische eik.
van eikels. Eikels waren ook een symbool
veroordeeld omdat zij beschuldigd werd van verering van de geest van de eik. Deze zou haar kracht gegeven hebben om haar land naar de overwinning te voeren.
voor de mannelijke seksualiteit.
Dieren die zich niet goed in
Menig stoere Kelt droeg een eikel als
hun vel voelen, gaan onder een
amulet.
eikenboom liggen.
Aan de voet van oude eiken ontstond vaak een religieuze ontmoetings-, vergader-, rechtspraak-, offer- en Op de laatste avond in april
begraafplaats.
in Stelmuze, Litouwen. Hij is 1500 jaar oud en heeft een omtrek van 9,35 m.
Eikenbladeren komen voor op heel wat Napoleon.
De oudste zomereik staat
De eik werd ook vaak gebruikt als lapjesboom waarbij een stuk hemd
zouden de heksen tijdens de
van de zieke aan de boom gebonden werd
Walpurgisnacht in de eik
en men de boom smeekte de ziekte over te
schommelen.
nemen. Vroeger boorde men een gat in de stam, waarin men een vinger- of teennagel stak. Men dichtte het gat terug, waarna de boom de ziekte zou overnemen, “zoals het een god past”.
