VIEW AGRI
LAND- EN TUINBOUWMAGAZINE VAN CRELAN • JANUARI 2015
DOSSIER INNOVATIE
Inspirerende ondernemers vertellen
DE BOERDERIJ VAN MORGEN
Welkom op de smart farm NIEUWE TEELTEN, NIEUWE KANSEN
Dat smaakt naar meer!
Edito
Wat lees je in dit nummer? Blik op de toekomst
4
8
Geen nieuw jaar zonder goede voornemens… Welke zaken wilt u dit jaar veranderen? Of beter aanpakken? Zijn er dromen die u wilt realiseren? Dit nummer van Agriview helpt u alvast een beetje op weg. We werpen namelijk een blik op de toekomst van de landbouw met veel aandacht voor innovatie en duurzaamheid. Daarbij neemt Crelan graag het voortouw. Niet alleen door initiatieven zoals de Crelan-leerstoel aan de Universiteit van Gent die onderzoek naar smart farming stimuleert, of de Crelan Innovation Awards waarmee vernieuwende inzichten van jonge onderzoekers worden bekroond. Maar ook door Crelan-klanten aan het woord te laten. Niets is zo inspirerend als enthousiaste verhalen van andere ondernemers. Wij willen dan ook graag weten: wat is uw verhaal? Wat wilt u dit jaar veranderen? Of wat moet er voor u uitgevonden worden in de land- en tuinbouw? Laat het ons weten via marketing@ crelan.be en wie weet, komt u wel in de volgende editie van Agriview terecht… Veel leesplezier,
10 3
10
De nieuwe generatie aan het woord.
Drie ondernemers laten zich van hun innovatiefste kant zien.
JONGE WOLVEN
DOSSIER INNOVATIE
4
16
Van melkrobots tot precisievoeding: dít is de stal van de toekomst.
Al gehoord van de cepunapeer, buffaloworm of omegabaars?
ILVO INNOVEERT
NIEUWE TEELTEN, NIEUWE KANSEN
7
18
Met deze nieuwe machines, gadgets en apps ben je klaar voor het grote werk!
We onderwerpen de landbouwers aan een reeks eindejaarsvragen.
SHOPPING
8
KLAAR VOOR HET NIEUWE JAAR?
COLOFON
WELKOM OP DE SMART FARM
Laat je boerderij voortaan in handen van slimme drones en plantensensors.
Luc Versele, CEO van Crelan
2
Agriview is een uitgave van Crelan Verantwoordelijke uitgever: Peter Venneman, Sylvain Dupuislaan 251, 1070 Brussel Voor meer info:
[email protected] Foto’s: Johannes Vandevoorde
Jonge wolven
Twee jonge bio-ingenieurs aan het woord
De nieuwe generatie boerenverstand Jong aanstormend talent van vandaag bouwt mee aan de land- en tuinbouw van morgen. Daarom geven we op deze bladzijde graag het woord aan twee jonge innovatievelingen.
Met zijn boek ‘Economie en melken’, dat hij met de steun van Crelan schreef, wil Niels Achten (24) melkveehouders helpen om hun bedrijf te professionaliseren.
Patrice Crozilhac (25) won een Crelan Innovation Award voor zijn onderzoek naar de werking van schimmels tegen ringrot bij tomatenplanten.
Vanwaar jouw interesse in de land- en tuinbouw? “Als kleine Niels liep ik al tussen de koeien. De droom om ooit zelf een landbouwbedrijf uit te bouwen is er zeker. Momenteel geef ik als adviseur bij Liba strategisch, tactisch en operationeel advies aan melkveebedrijven. Op die manier willen we het inkomen van de melkveehouder verhogen en zijn bedrijf duurzaam mee helpen ontwikkelen.”
Vanwaar jouw interesse in de land- en tuinbouw? “Mijn grootmoeder teelde suikerriet en mijn vader heeft een creoolse tuin op de Antillen. Al sinds mijn kindertijd zie ik hen steeds opnieuw kiezen voor biotechnieken om hun planten te beschermen en hun productie te verhogen. Ik volgde een opleiding bio-ingenieur aan de UCL en specialiseerde me in fytopathologie. Op dit moment werk ik aan mijn doctoraat.”
Wat zijn voor jou de trends in de melkveesector? “Iedereen heeft het over automatisch melken, groene energie of gemengd voederen. Maar voor mij is het opdrijven van de opbrengst per koe en per hectare dé grote uitdaging. Zeker als je weet dat landbouwoppervlakte schaarser wordt en de intensiteit per hectare toeneemt. Door te streven naar de beste technische en economische resultaten kan een bedrijf een hoog inkomen halen en blijven groeien.”
Je eindwerk won een Crelan Innovation Award. Wat onderzocht je precies? “Ik had het idee om zuiverende planten te gebruiken om de arbusculaire mycorrhizaschimmels te stimuleren die in de bodem aanwezig zijn. Deze schimmels hebben gunstige effecten op planten. De zuiverende planten nemen de schimmels op en vermenigvuldigen ze. Op die manier ontstaat een netwerk van schimmels die zich aan de wortels van de tomatenplanten hechten. We konden aantonen dat de ringrot hierdoor afnam.”
Hoe zie jij de toekomst van de sector? “Positief, maar we evolueren naar een intensievere melkveehouderij waarbij bedrijven steeds afhankelijker zijn van de marktprijzen. Technische resultaten zullen dus steeds sterkere economische gevolgen hebben. De landbouwer van vandaag moet de top nastreven, en ik hoop dat ik daar met mijn boek en advies toe kan bijdragen.” Geïnteresseerd? Bestel je exemplaar van ‘Economie en melken’ via www.crelan.be.
Wat zijn de grootste uitdagingen voor de sector? “Traditionele productiemethodes bijsturen: wat er al in de bodem zit benutten om het gebruik van chemische producten te beperken en het rendement te verhogen. Landbouwers staan ook steeds meer open voor deze technieken. Ik hoop dat we die trend kunnen voortzetten.”
Blik achter de schermen
Op stap met Ludwig Lauwers en Bart Sonck (ILVO)
De stal van de
In de onderzoeksstal zoekt het ILVO naar antwoorden op vragen over productie, voer, gezondheid, welzijn en duurzaamheid.
4
toekomst
Het ILVO opende recent een nieuwe onderzoeksstal voor melkvee. Met geavanceerde apparatuur wordt gezocht naar oplossingen voor uitdagingen die zich vandaag en morgen stellen in de melkveesector.
3
1
2
H
et Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek is traditioneel sterk in melkveeonderzoek. Zo deed het instituut eind jaren negentig research naar een tiental types van stalmatten. Observatie wees uit welke types de koeien verkozen en met behulp van een mechanische koeienpoot werd op een week tijd tien jaar gebruik gesimuleerd. De studie had als resultaat dat bepaalde types van matten van de markt verdwenen. Nieuwe types werden op vraag van de fabrikanten eerst bij het ILVO getest en geoptimaliseerd. ›
5
4
1. Het welzijn van de dieren is van groot belang in de melkveestal. 2. De vloer van de stal bestaat uit modulaire elementen. 3. Via individuele voederbakken krijgen de koeien een optimaal voederrantsoen voorgeschoteld. 4. De melkveestal is voorzien van twee melkrobots en een visgraatmelksysteem.
Blik achter de schermen
Kreupelheid opsporen Naast de voedingsproblematiek komen ook de drie klassieke problemen uit de melkveehouderij aan bod: mastitis, reproductie en kreupelheid. “We experimenteren met allerlei materialen die een impact hebben op het lig- en loopcomfort”, vertelt Bart Sonck. “De lig- en loopvloer bestaat uit modulaire elementen die er gemakkelijk uitgehaald kunnen worden. Zo kunnen we diepstrooiselboxen en ligboxen met matrassen onderzoeken.” De onderzoekers draaien hun hand niet om voor wat spitstechnologie. Op basis van knowhow uit de kinesitherapie werd buiten een systeem met drukmatten en camera’s geïnstalleerd. Dit systeem detecteert beginnende kreupelheid voor ze met het blote oog te zien is.”
Van op de observatiepasserelle kun je ongemerkt het gedrag van de dieren bestuderen.
Het is maar een van de vele ILVOonderzoeksprojecten die een impact hadden op de dagelijkse melkveepraktijk. De nieuwe onderzoeksstal in Melle moet het ILVO de kans geven om die reputatie verder waar te maken. ‘Toonaangevend in Europa’, klonk het eind oktober 2014 op de opening. Inclusief de melkinstallaties (waarbij twee melkrobots en een visgraatmelksysteem) en de wetenschappelijke apparatuur heeft de nieuwe stal 3 miljoen euro gekost. Dat is ongeveer het dubbele van een commerciële melkstal voor 160 koeien. “Een stevig bedrag”, geeft Bart Sonck (hoofd eenheid Dier ILVO) toe. “Maar we hebben uit elke euro ›
Haal meer uit je melkveestal… • Vanaf januari 2015 zijn er maandelijkse geleide bezoeken gepland. Bart Sonck rekent op een vruchtbare kruisbestuiving. “We hopen dat de melkveehouders ideeën meebrengen en hun ervaringen delen met onze onderzoekers.” • De stal staat op de eenheid Dier van ILVO, Scheldeweg 68, 9090 Melle. Voor een bezoek neem je contact op met sam.decampeneere@ilvo. vlaanderen.be
het maximum gemolken, als echte boeren (lacht). We gaan op zoek naar antwoorden op vragen over reproductie, voer, gezondheid, welzijn en duurzaamheid. Over een aantal jaren zal dit onderzoek impact hebben op de melktechniek, de stalinrichting, de voederstrategie en de emissie reductie in de melkveehouderij.”
De kringloopgedachte Ook de steeds strengere milieueisen en duurzaamheid komen aan bod. Zo wordt er gezocht naar manieren om de ammoniakdepositie te beperken, in het kader van het PAS-verhaal (Programmatorische Aanpak Stikstof). ‘Greenfeed’-toestellen en gas uitwisselingskamers leveren dan weer info op over de uitstoot van methaan en CO2.
“We plannen experimenten met precisie voeding, zodat elke individuele koe precies genoeg te eten krijgt.” Experimenteren met precisievoeding We krijgen een rondleiding van Bart Sonck en Ludwig Lauwers, wetenschappelijk directeur ILVO - Landbouw en Maatschappij. Van op de observatiepasserelle hebben we een prachtig overzicht. Deze hoogte is ideaal om ongemerkt het gedrag van de dieren te bestuderen. Er valt nog veel te ontdekken. Over het optimale voederrantsoen bijvoorbeeld, want dat blijven de grootste kosten in de melkveehouderij. Bart Sonck: “Dankzij een herkennings- en weegsysteem kunnen we de voederopname van elke koe precies registreren. In de toekomst willen we experimenteren met precisievoeding. Op die manier zou elk dier volgens behoefte voer moeten krijgen.”
6
Ludwig Lauwers: “Nu de quota verdwijnen, bereiden steeds meer melkveebedrijven zich voor op schaalvergroting en kleinere marges. Dit onderzoek zal boeren helpen om de kosten verder te reduceren. Pas op, die groeistrategie is geen model voor iedereen. Elke boer moet uit het onderzoek halen wat voor hem bruikbaar is. Hier wordt bijvoorbeeld geëxperimenteerd met olifantengras dat goed groeit op slechte grond. Het kan een alternatief zijn voor stro en in één moeite ga je met deze bodembedekker erosie tegen. Die kringloopgedachte is altijd een troef geweest van de melkveehouderij. We houden die filosofie steeds voor ogen, ook als we met hoogtechnologische oplossingen afkomen. Win-winideeën moeten voor de duurzame verhalen van morgen zorgen.” ●
Shopping
Nice to have op het veld
AVR viert verjaardag met Puma 3 Het vierrijig rooien van aardappelen is populairder dan ooit, en daar zit de Puma van AVR voor iets tussen. Om zijn 165-jarige bestaan te vieren, lanceert AVR de Puma 3: een nog krachtigere machine met extra reinigingscapaciteit, een grotere tractie en een ruimere cabine, extra grote ramen, een overzichtelijk touchscreen, de nieuwe AVR-joystick en een snelkeuze-draaiknop.
Minder tijdverlies, meer resultaat, betere controle… Deze innovatieve toestellen spelen meer dan één troef uit!
Robuuste smartphone
www.avr.be
De B100 van CAT is een smartphone die water-, stof- en schokbestendig is en bovendien bestand is tegen temperaturen van -25 °C tot +55 °C. Ideaal dus om je mails te checken of bepaalde applicaties te gebruiken terwijl je aan het werk bent op het veld. Ook praktisch: je kunt hem met (werk-) handschoenen aan bedienen en de microfoon onderdrukt storend achtergrondgeluid, zoals het geronk van de tractor.
Watersensor op zonne-energie Percelen irrigeren is niet langer nattevingerwerk dankzij SenSetion, de bodemvochtsensor van Dacom, die in verbinding staat met een irrigatiemanagementapp. De sensor op zonne-energie steek je in de grond, waar hij het bodemvocht tot op 25 cm diepte kan meten. Hij stuurt zijn metingen automatisch door naar de app op je smartphone of tablet.
www.catphones.com
www.dacom.nl
Mest op maat Precisielandbouw, dat is wat je bereikt met de Isaria mestsensor van Fritzmeier. De sproeiarmen zijn uitgerust met mestsensoren die, terwijl je over het veld rijdt, meten hoeveel stikstof je gewas nodig heeft, en de sproeiarmen zo afstellen dat ze nét de goede hoeveelheid mest sproeien op die plek. Zo bespaar je op dure meststoffen terwijl de omzet tot 30 euro per hectare kan toenemen. www.umwelt.fritzmeier.de
7
Boerderij van de toekomst
Hoogtechnologische projecten effenen het pad voor de land- en tuinbouw van morgen
Welkom op de smart farm 1 4 2
3
1
Aquaponie
2
Bladsensors
3
Plukrobots
4
Biopesticiden
Aquaponie belooft duurzaam en kostenefficiënt te zijn: planten en vissen worden in een geïntegreerd systeem gekweekt. De plantenwortels zorgen voor zuurstof in het water. De stoffen die de vis afscheidt, dienen als planten voeding. In Sint-Gillis loopt momenteel een proefproject.
Dankzij plantensensors, gebaseerd op NASA-technologie, is het mogelijk om de waterbehoefte van planten perfect in te schatten. De sensor wordt bevestigd aan het blad zonder de groei te hinderen. Zo kun je als tuinbouwer 25% tot 45% besparen op irrigatiekosten.
Appels, paprika’s of komkommers: ook robots kunnen ze plukken. De mechanische arm van de plukrobot kijkt waar de rijpe vruchten hangen, blaast blaadjes weg en plukt de vruchten met zijn zuignappen. Aan de universiteit van Wageningen is men de robots volop aan het perfectioneren.
Japanse wetenschappers ontwikkelden lieveheersbeestjes die niet kunnen vliegen. Een proefproject bewees dat het inzetten van de lieveheersbeestjes als biopesticide leidt tot 90% minder schade door plagen of ziekte. En dat zonder de nadelen van chemische pesticide.
www.aquaponiris.be
www.smartaquameter.com
www.wageningenur.nl
www.biopesticideindustry alliance.org
8
Satellieten die je vertellen of je gewassen snel genoeg groeien, een robot die appels plukt… De toekomst? Smart farming, oftwel ‘slim boeren’ dankzij innovatieve en creatieve oplossingen. 7
6
8
5
5
Datamining
Chips en sensors bij koeien leveren heel wat data op: over melkproductie, melksamenstelling en melktemperatuur maar ook over de activiteit, voederopname, lichaamstemperatuur of het gewicht van de koe. Zo worden ziekten vlugger gespot en kun je ook snel het voerproces bijsturen.
6
Drones
7
Satellieten
In de loop van 2015 zal in Limburg een drone gelanceerd worden die als fruitbuddy fungeert. Op basis van toptechnologie en big data processing verzamelt de drone informatie over de staat van je boomgaard: zo kunnen plantenziekten sneller ontdekt worden.
VITO, de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek, experimenteert met satellieten die velden in kaart brengen en zo de boer op de hoogte houden over het water- en mestgehalte van hun percelen. Ze kunnen zelfs het chlorofylgehalte meten, wat een goede indicator is voor de groeisnelheid van gewassen.
www.skyeye.be
www.vito.be
9
8
Energiewinning
Varkens- of koeienmest, maar evengoed witloofwortels of aardappelloof kunnen als ‘groene brandstof’ dienen. Dankzij de vergisting van mest of plantaardig afval ontstaat er biomethaangas, waarmee de boerderij van stroom of warmte voorzien kan worden.
Dossier: innovatieve ondernemers
Werner Guilliams, varkenshouder en trendsetter
“Biogas is in volle evolutie” Alternatieve energiebronnen zijn nu meer dan ooit opportuun. Varkenshouder en biogasproducent Werner Guilliams is op dat vlak een echte trendsetter.
R
eeds in 2004 groeide bij Werner Guilliams het idee om een biogasinstallatie te bouwen. Een heuse ommezwaai die er grotendeels kwam uit noodzaak. “Ik ben in 1980 met mijn vrouw naar Boutersem verhuisd. Zonder voorgeschiedenis of ervaring in de landbouw ben ik toen begonnen met de verkoop van hybride zeugen.” Door de varkenspest in de streek en de aanleg van de hst-lijn op zijn grondgebied moest zijn bedrijf noodgedwongen afslanken. Toen na verloop van tijd twee van zijn drie zonen mee in de zaak wilden stappen, bleek dat financieel een moeilijk haalbare kaart. Na een bezoek aan een biogasinstallatie in Luxemburg zag Werner een oplossing. Samen met zijn zonen besloot hij een gelijkaardige installatie te bouwen om groene stroom te produceren. Tussen droom en daad gaapte een kloof van drie jaar. “In 2007 zijn we be-
IDENTIKIT Wie? Werner Guilliams (57), varkenshouder en biogasproducent. Wat? Samen met zijn drie zonen produceert hij groene stroom uit drijfmest. Zijn vrouw runt een bed & breakfast. Waar? Boutersem (Provincie Vlaams-Brabant). Investeringen? Een van de eerste biogasinstallaties in België, met een nabehandelingsinstallatie voor de restfractie.
10
ginnen te bouwen, met hulp van de Duitse firma EnviTec, omdat zij de knowhow in huis hadden. Nog eens twee jaar later waren we operationeel en daarna is ook mijn derde zoon mee in dit avontuur gestapt.” Elektriciteit dankzij bacteriën Biogas ontstaat als gevolg van vergisting van mest en organisch afval. “Wij maken gebruik van mest, overschotten van fruit en groenten, en landbouwproducten die al een bewerking hebben ondergaan. De verhouding is telkens ongeveer een derde”, legt Werner enthousiast uit. Vanuit de invoerhangar wordt de mengeling naar twee vergisters van elk drie miljoen liter gepompt. De temperatuur in de grote betonnen tanks wordt op 38°C gehouden zodat er na een spontane bacteriële verwerking methaangas ontstaat. Dat gas wordt opgevangen in een soort ballon. Naarmate de druk toeneemt, gaat het gas door een gesloten circuit waarbij het wordt gekoeld en gedroogd. Daarna dient het als brandstof voor twee grote motoren die een generator aandrijven en elektriciteit opwekken. “De gasmotoren halen een elektrisch rendement van 42 procent. De andere 58 procent bestaat uit warmte die we ook nuttig gebruiken, onder andere om de vergistingstanks op temperatuur te houden. We krijgen dus niet alleen groenestroomcertificaten maar ook certificaten voor warmte-krachtkoppeling. Met de huidige productie kunnen we zowat heel Boutersem het jaar rond van elektriciteit voorzien.” Rendabiliteit Elektriciteit opwekken, is slechts een facet van het verhaal. De productie van methaangas levert een digestaat op. Om dit optimaal te verwerken werd een nabehandelingsinstallatie gebouwd. “De dikke fractie – ongeveer tien procent – voeren we af naar de Champagnestreek in Frankrijk. De rest is vuil water dat we beluchten, we halen er ook fosfor en stikstof uit. Wat overblijft, is een effluent dat alleen kalium bevat. Dat wordt door aardappel- en bietentelers gebruikt voor hun akkers. De afzet daarvan volgt andere regels van de mest-
Met de huidige productie kan zowat heel Boutersem het jaar rond van elektriciteit worden voorzien.
bank, dus mogen we dat effluent het hele jaar door uitvoeren. De sleutel voor een biogasinstallatie zit dus op de achterdeur. Als je weet waar je met de restfractie naartoe kunt, dan is het in principe rendabel.”
niet allemaal van een leien dakje gelopen. Zelfs de buren waren aanvankelijk sceptisch. Om hen te overtuigen ging Werner letterlijk van deur tot deur om zijn plannen toe te lichten. Tijdrovend, dat wel, maar het loonde. In 2006 was hij laureaat van
“Het mestprobleem helpen oplossen én tegelijk groene stroom leveren, is voor mij een positieve zaak!” Leefbaar inkomen Met zijn zonen heeft Werner de voorbije jaren een unieke expertise en ervaring opgebouwd. De installatie draait autonoom en voor onderhoud en herstellingen steekt de familie zelf de handen uit de mouwen. Financieel heeft de familie zwaar geïnvesteerd in de installatie. De banken vonden het risico vrij hoog en ook de overheid liet het afweten. “Onze overheid heeft geen langetermijnvisie voor energie. Kijk, in de eerste plaats wil ik een leefbaar inkomen voor mezelf en mijn zonen. Daar ben ik realistisch in. Maar als we het mestprobleem helpen oplossen en tegelijk groene stroom leveren, dan is dat voor mij een positieve zaak. Biogas is in volle evolutie. Dit is nog maar het begin.” Werners woorden zijn doorspekt met passie en trots. Maar het is
11
Innovatiesteunpunt en werd zijn communicatie met de buren als schoolvoorbeeld geprezen. Ook vandaag hecht hij nog veel belang aan een goede verstandhouding met de omwonenden. Bed & breakfast Het bedrijf diversifieert zich met nog een derde tak: hoevetoerisme. Dina, de vrouw van Werner, baat een bed & breakfast uit. Die activiteit is toevallig ontstaan. Duitse technici die indertijd de installatie bouwden, pendelden tussen de boerderij en hun hotel. Elke dag verloren ze uren in de file. “Uiteindelijk zijn ze hier blijven slapen. Mijn vrouw vond het een fijne ervaring en daarom hebben we de infrastructuur aangepast om gasten comfortabel te kunnen ontvangen.” ●
Dossier: innovatieve ondernemers
De familie Marchal investeert in duurzame kippen- en melkveestallen
“Onze kracht is motivatie” Albert en Godelive Marchal runnen samen met hun zoon Matthieu een vernieuwend én duurzaam melk- en pluimveebedrijf in Limelette.
I
n 1974 neemt Albert Marchal in Limelette de boerderij van zijn ouders over, die een kudde witblauwrunderen houden. Al snel legt hij, samen met zijn vrouw Godelive, de focus op de melkproductie en het Holstein-ras. In de loop der jaren breidt de melkstapel van het ondernemende koppel sterk uit. In het dorpscentrum was het niet mogelijk om uit te breiden, dus werd er in 1999 een nieuwe locatie net buiten het centrum gezocht, waar ze een schuur bouw-
den en twee pluimveestallen, goed voor 30.000 vleeskippen. “In die tijd was tarwe nog vrij goedkoop. Door kippen te kweken, konden we ons bedrijf verder uitbreiden en onze tarweteelt behouden”, zegt Albert. Slimme halsband Wanneer zoon Matthieu in 2009 na zijn studies aan de landbouwschool in Ciney mee in het familiebedrijf wil stappen, is uitbreiding opnieuw aan de orde. Om Matthieu een volwaardig inkomen te bezorgen werd er op de nieuwe site een melkstal gebouwd. De familie Marchal breidde niet enkel uit, ze innoveerde ook op een duurzame wijze. “Door in te zetten op duurzaamheid zijn we zeker van een hoge melkkwaliteit”, zegt Matthieu. “Zo investeren we ook in de toekomst van ons bedrijf.” Het resultaat na de 2 jaar durende werken? Een geautomatiseerde melkstal waarin alle dieren een
elektronische halsband dragen die de melkproductie bijhoudt. Dankzij dit monitorsysteem worden eventuele gezondheidsproblemen veel sneller opgemerkt. Daarnaast verdeelt een automatische mengmachine het voer, zodat elke koe een evenwichtig menu voorgeschoteld krijgt. Ook komen er silo’s en een giertank bij. Meer welzijn, meer melk “We hebben bewust gekozen voor geïntegreerde landbouw met respect voor de aarde”, vertelt vader Marchal. Dat uit zich ook in de moderne inrichting van de met spaarlampen verlichte, goed geventileerde stal: ze heeft elektrische roldeuren aan de noordkant en een open gevel aan de zuidzijde zodat de koeien vrij in en uit kunnen lopen. De gangpaden zijn bedekt met een rubberen antisliplaag en een systeem dat de mest automatisch weghaalt. De ligplaatsen hebben een dikke beschermlaag en werden uitgerust met automatische veeborstels waartegen de koeien hun huid kunnen schuren. Het welzijn van de dieren staat hier centraal: “De dieren geven terug wat wij ze geven”, aldus Albert. “In de geautomatiseerde melkstal gaat het melken niet alleen sneller, we merkten ook op dat de koeien in de nieuwe stal in betere gezondheid verkeerden. Vooral het aantal uierontstekingen door weideparasieten daalde. Daardoor moeten we de veearts minder inschakelen, moeten we minder antibiotica gebruiken en is onze melkproductie regelmatiger én van een hogere kwaliteit.” Van rupsklaver tot zonnepaneel “Onze stuwende kracht is motivatie. Natuurlijk hebben we niet alles zelf in de hand, want ook de economische situatie speelt een grote rol. In ons beroep zorgen vooral de prijsschommelingen voor
In 2009 stapte Matthieu mee in het familiebedrijf.
12
problemen.” De familie Marchal probeert dan ook zo zelfvoorzienend mogelijk te zijn. De boerderij beschikt over ongeveer 90 ha bouwland, waarop het veevoeder geteeld wordt: tarwe voor de kippen, en voorgedroogd gras, rupsklaver, maïs en suikerbietenpulp voor de koeien. Zelfs hun eigen energie produceren ze, door zonnepanelen op het dak van de stal. “De investering in zonnepanelen en spaarlampen verdienden we meteen terug.” Er gaat zo weinig mogelijk verloren: zo wordt het regenwater opgevangen,
In de nieuwe melkveestal van de familie Marchal gaat het melken niet alleen sneller, de dieren zijn ook gezonder.
“In Wallonië is onze boerderij een referentie op het vlak van nitratenbeheer.” het water van de voorkoeler gerecupereerd en naar de drinkbakken geloodst. De warmte die opgewekt wordt tijdens het behandelen van de melk, wordt verder gebruikt en ook het afvalwater wordt goed beheerd. “In Wallonië is onze boerderij een referentie op het vlak van nitratenbeheer. Door te innoveren blijven we in beweging en kunnen we continu bijsturen. In de toekomst willen we de rest van ons bedrijf naar deze nieuwe site verhuizen. We willen een stal voor het jongvee bouwen en een schuur met een werkplaats.” ●
IDENTIKIT Wie? Vader Albert Marchal (63) en zoon Matthieu Marchal (37). Wat? Melk- en pluimveebedrijf met 90 ha land. Waar? Limelette (Pronvincie Waals-Brabant). Investeringen? Twee kippenstallen voor 30.000 vleeskippen en een ultramoderne, duurzame melkveestal met zonnepanelen en spaarlampen, waar het comfort van de dieren een prominente rol speelt.
13
Dossier: innovatieve ondernemers
Elien Pieters van Gediflora veredelt en kweekt chrysanten
“Een groene chrysant, dat was kicken, ja” De chrysanten van Gediflora vinden hun weg tot in Amerika en Japan. Een mooie beloning na een jarenlange zoektocht naar verrassende en sterkere variëteiten én voortdurend innoveren...
Elien droomt van een hipper imago voor de chrysant als verrassende potplant.
Z
aakvoerster Elien Pieters kijkt de toekomst positief tegemoet en houdt naar eigen zeggen altijd de oren en ogen open om te innoveren. “Tijdens vergaderingen prikkel ik mijn team graag om met de wildste ideeën op de proppen te komen.” Hun grootste uitdaging? Een klassieker als de chrysant blijven heruitvinden. Met nieuwe rassen en variëteiten én met een sterker imago als veelzijdige bloeiende potplant die niet alleen op 1 november gezien mag worden. “Innoveren is een zoektocht die nooit stopt.”
IDENTIKIT Wie? Elien Pieters (30), zaakvoerster van Gediflora. Wat? Veredelings- en vermeerderingsbedrijf van potchrysanten met 3 ha serres en 14 ha proef- en productievelden. Waar? Oostnieuwkerke (Provincie West-Vlaanderen). Investeringen? 1.200 m2 zonnepanelen, omschakeling naar ledverlichting, kweektafels in de serres met gesloten teeltvloeren en verticale bewatering, aansluiting MIROM-warmtenet.
14
Bloemetjes en bijtjes 2.0 De corebusiness van het bedrijf, het veredelen van potchrysanten, is sowieso al een voortdurend innoveren. Elien neemt ons mee door een dubbel sas (strikt protocol: verplicht handen wassen en witte jas aan!) naar de schatkamer van het bedrijf: de kas waar bakken met proefplanten met militaire precisie in lijn staan, één blauw plastic handschoentje per cultivar voor alle handelingen. “Technisch is het eigenlijk niet moeilijk om een chrysant te veredelen, het is echt het verhaal van de bloemetjes en de bijtjes”, legt ze uit. “De bloemblaadjes van de vaderplant scheren, stuifmeel afnemen van de stamper, de moederplant bestuiven, zaadjes oogsten, uitplanten, een scheutje van de nieuwe plant nemen en je hebt al een nieuwe variëteit. Belangrijk is: welke planten ga je kruisen? En welke criteria hanteer je om een selectie te maken uit de verkregen variëteiten? Dáár zit de knowhow. Chrysanten zijn hexaploïde - in de celkern zitten zes paar chromosomen wat er eigenlijk op neerkomt dat je héél veel kruisingen kunt verkrijgen, maar dat je op voorhand weinig kunt voorspellen. Ons veredelingsprogramma stoelt op jarenlange ervaring, maar het is net zo goed pure wiskunde. Hoofdveredelaar Wim werkt hier al 33 jaar en houdt alles bij in een speciaal ontworpen veredelingsprogramma: wat is de verwantschap, welke karakteristieken erven makkelijk over, kunnen we een resistentie inbouwen in het labo of niet? Jaarlijks hebben wij 80.000 zaailingen
waaruit gekozen wordt. Die plantjes gaan niet in de verkoop, dat is pure research & development. Na selectie op bloeiwijze en -tijdstip, bladvorm, kleur en kwaliteit houden wij nog zo’n 10% over voor een tweede ronde. Pas na gemiddeld zes jaar kunnen wij op die manier een 10-tal nieuwe planten introduceren op de markt. Vóór die marktintroductie testen wij de plantjes ook nog eens bij plantenkwekers in verschillende landen. We moeten er zeker van zijn dat
licht nodig als het ’s avonds snel donker wordt. We hadden een uitgekiend cyclisch belichtingspatroon met gloeilampen, maar bij het overschakelen naar spaarlampen viel dat helemaal in duigen. Toen zijn we beginnen te zoeken naar alternatieven en zijn we uiteindelijk bij leds terechtgekomen. Die werken perfect. Intussen hangen die lampen niet enkel noodgedwongen in de veredelingskas, maar is het hele bedrijf omgeschakeld en gaan we ook onze ver-
“Ik stimuleer mijn team om met de wildste ideeën op de proppen te komen.” de nieuwe chrysant het overal goed doet, pas dan komt hij in onze catalogus terecht. Twee jaar geleden lanceerden wij bijvoorbeeld een groenbloeiende potchrysant, dat was een absolute primeur.” Bang voor het donker Maar naast bijtjes voor de voortplanting heeft elke plant natuurlijk ook licht nodig, en daar stelde zich enkele jaren geleden plots een onverwacht probleem. Elien: “De moederplanten in onze R&D-afdeling moeten continu belicht worden, anders gaan ze knoppen aanmaken en bloeien. We moeten ze als het ware jeugdig houden met licht, want enkel vegetatief jonge planten kun je blijven stekken. Het zijn bovendien kortedagplanten die dreigen te gaan bloeien in het najaar, dus hebben we véél kunst-
De veredelingskas met proefplanten is ‘de schatkamer’ van het bedrijf.
15
delers wereldwijd aanmoedigen om hetzelfde te doen. Ledlampen zijn duur in aankoop, ja, maar de terugverdientijd is ongelooflijk. Ik weet dat vele telers nog twijfelen, maar voor ons is led een uitgemaakte zaak, no way back.” Geen druppel gaat verloren De zin voor innovatie en duurzaamheid zat blijkbaar ook al ingebakken bij vader Dirk Pieters, want de led-switch is niet de enige milieuvriendelijke oplossing op het bedrijf. “Al sinds 1985 verwarmen wij onze serres met restwarmte die via leidingen van de verbrandingsinstallatie MIROM in Roeselare wordt aangevoerd. We besparen ook fors op waterverbruik en meststoffen: zowel het regenwater als het mestwater wordt opgevangen in een drainput, gefilterd, aangevuld met de nodige meststoffen en zo aan de plantjes (terug)gegeven. Momenteel zijn we nieuwe kweektafels in de serres aan het installeren met gesloten teeltvloeren en verticale bewatering via een eb-envloedsysteem. Op die manier kunnen we heel gecontroleerd water geven en lopen we minder risico op schimmels en andere ziektes, omdat de chrysanten niet nat worden bovenaan. En tot slot zitten we in verschillende werkgroepen om state-of-theart te zijn op het vlak van biologisch tuinieren. Als leverancier vinden we dat we in onze sector een stukje leidinggevend moeten zijn als duurzame onderneming. En trouwens, mochten wij dat niet uit onszelf doen, dan leggen de grote winkelketens ons dat wel op.” ●
Nieuwe teelten
Belgische pioniers verruimen hun blik, én hun kweek...
Nieuwe teelten, nieuwe kansen Om de landbouw economisch gezond te houden, is innoveren noodzakelijk. Door in te zetten op nieuwe teelten kunnen landbouwers nieuwe markten verkennen of mikken op een hoger rendement.
GOEDE BEWAAR TIJD
CEPUNA-PEER
Wat? Een nieuw groen perenras met gladde schil, een kruising tussen de conference en de doyenné d’hiver. Smaak? Zoeter van smaak dan een conference. Troef? Uitstekende bewaartijd en –kwaliteit: de Cepuna-peer blijft in goede conditie, ook na een lange bootreis, waardoor nieuwe afzetmarkten zoals Azië mogelijk zijn.
DUURZAAM
%
22I,T1TEN EIW
OMEGABAARS Wat? Nieuw type culinaire vis met een hoog omega 3-gehalte. Recent ontwikkeld in een Leuvens proefstation. De omegabaars wordt lokaal gekweekt en is duurzaam, onder meer vanwege de beperkte waterlozing. Smaak? Stevig wit vlees, veel smaak en weinig graten: geliefd bij topchefs… Troef? Biedt een antwoord op de stijgende vraag naar kwaliteitsvis bij consumenten. Hoeft niet met (duur) vismeel of visolie opgekweekt te worden: de omegabaars kan vegetarisch gevoederd worden en eet kleinere vissen niet op.
16
CALOR IE
ARM-
YACÒN
WATERBUFFEL
Wat? Een Boliviaanse aardpeersoort, geïntroduceerd in België door het Groente-Innovatiefonds (GIF). Wordt ook zonnewortel of grondappel genoemd, is een zeer ziektetolerant gewas. Smaak? Yacon bevat weinig calorieën en smaakt friszoet. Bijzonder is dat de suikers van de yacon maar in beperkte mate in het bloed worden opgenomen. Troef? Dieetvriendelijk alternatief voor de aardappel aangezien hij gekookt, gepureerd, gebakken of gefrituurd kan worden. Yaconsiroop of -poeder heeft potentieel als alternatieve zoetstof in lightproducten en voor diabetici.
VOL & ZOET
Wat? Een alternatief of aanvulling voor runderteelt. In Italië populair voor de productie van buffelmozzarella. Nieuw: sinds kort wordt de waterbuffel voor het eerst ook in België gekweekt. Smaak? De porseleinwitte buffelmelk smaakt voller en zoeter. Mozzarella of ricotta op basis van buffelmelk is romiger en bevat in verhouding met koemelk minder cholesterol en meer eiwit en calcium. Troef? De kaasproductie met buffelmelk ligt hoger dan bij koemelk. Om 1 kilo mozzarella te maken heb je 10 liter koemelk nodig, maar amper 5 liter buffelmelk. Aangezien buffelmozzarella beschouwd wordt als een delicatesse, kan de boer een hogere prijs krijgen.
SAFFRAAN Wat? Saffraan bestaat uit de rode meeldraden van de Crocus sativus. Het is de meest waardevolle teelt op aarde met een winkelwaarde van 25.000 euro per kilo. Traditioneel geteeld in het Midden-Oosten. Nieuw: vandaag wagen ook telers in ons land zich aan deze teelt; dankzij innovatieve methoden bereiken ze hogere opbrengsten. Smaak? Deze koning van de kruiden kenmerkt zich door een diepgele kleur en een aromatische smaak die lijkt op honing met een bitterzoet kantje. Troef? Teelt die snel rendeert: vanaf het eerste jaar kun je met gezonde, voldoende grote krokusbollen een goede saffraanopbrengst bereiken. Saffraan is een gewild product op de Belgische markt en interessant voor export.
BUFFALOWORM Wat? Een nieuwe vleesvervanger, bekend van de buffalowormburgers. De buffaloworm is de larve van de buffalokever en voedt zich met brood, zemelen, appels, wortels… Smaak? Smaakt naar verse noten en is voedzaam door zijn hoge eiwitgehalte van 22,1%. Bevat ook vitamine B, mineralen en vezels. Troef? Snelle kweekcyclus, in 6 weken tijd zijn de wormen klaar voor verkoop. Groeiende afzetmarkt door succesvolle lancering van ‘wormburgers’ in België en Nederland.
LEKKER AROMA
17
Eindejaarsvragen
Van nostalgische terugblik tot ambitieus voornemen
Klaar voor het nieuwe jaar!
Op welke verwezenlijking ben je het meest trots?
Elien: “De overname van het bedrijf. We zijn nu twee jaar verder en ik kan me hier helemaal uitleven als ondernemer.”
Albert & Matthieu: “We zijn even trots op de investeringen in onze pluimveehouderij als die in onze melkveestal.”
Wat was voor jou de meest markante gebeurtenis van 2014?
Elien: “Het feit dat wij het - samen met vele klanten, leveranciers en partners - heel goed hebben gedaan!”
Albert & Matthieu: “Een goede oogst en dus genoeg voer voor onze dieren.”
Wat is je grootste wens voor 2015?
Elien: “Geen bouwwerf als werkomgeving, zoals de nieuwe kantoren die nu in de steigers staan (lacht).”
Albert & Matthieu: “Betere prijzen voor onze productie en dan vooral voor onze melk.”
Aan wie zou je een compliment willen geven voor afgelopen jaar?
Elien: “Aan Wim, onze hoofdveredelaar en mijn linker- en rechterhand.”
Albert & Matthieu: “Canada, omdat het zijn zuivelindustrie zo goed beschermt door middel van efficiënte quota.”
Wat is voor jouw bedrijf de grootste uitdaging voor de toekomst?
Elien: “Het verschil maken met research & development. En een imagoboost: de chrysant is veel méér dan een plant voor Allerheiligen!”
Albert & Matthieu: “Standhouden en rendabel blijven, ondanks de grote prijsschommelingen.”
Waar zie je jezelf binnen 10 jaar?
Elien: “Ik heb twee dochtertjes en reis veel omwille van onze expansie. Over tien jaar graag een kleiner todolijstje.”
Albert & Matthieu: “We hopen dat we dan ons volledige bedrijf op de nieuwe site hebben kunnen onderbrengen.”
Heb je een goede raad voor land- en tuinbouwers die willen innoveren?
Elien: “Ga véél elders kijken. Bedrijfsblindheid en altijd denken ‘Dit is niets voor ons’ staat haaks op kansen zien.”
Albert & Matthieu: “Denk goed na over investeringen op financieel en praktisch vlak. En bezoek andere boerderijen.”
18
Een gloednieuw jaar dient zich aan. Het moment bij uitstek om even stil te staan bij wat voorbij is en vooruit te blikken naar wat komt.
Niels: “Op mijn allereerste boek: Economie en melken.”
Patrice: “De ontwikkeling van een innovatieve biotechniek om tomatenplanten te beschermen, in het kader van mijn eindwerk.”
Werner: “De realisatie van de biogasinstallatie. Het was destijds niet evident, maar ik ben blij dat ik heb doorgezet.”
Niels: “Na twintig jaar op de schoolbanken beginnen aan het ‘echte’ leven.”
Patrice: “Mijn aandacht ging vooral uit naar de opkomst van grote virusepidemieën (ebola, chikungunya).”
Werner: “De negatieve gevolgen die het handelsembargo door Rusland had op onze landbouwers.”
Niels: “Blijven adviseren en melkveehouders helpen via lezingen en het boek Economie & melken.”
Patrice: “Ik wil research blijven doen en kwalitatief werk leveren waarvan landbouwers de vruchten kunnen plukken.”
Werner: “Als we op het huidige niveau kunnen blijven produceren, ben ik tevreden.”
Niels: “Alle mensen die mij hielpen de doorstart te maken van student naar goede adviseur.”
Patrice: “Vrijwilligers van internationale humanitaire hulpverleningsorganisaties en ngo’s die hun leven op het spel zetten.”
Werner: “Aan mijn zonen. Dankzij hun kennis en werkkracht hebben we dit kunnen realiseren.”
Niels: “Blijven innoveren om nieuwe inzichten te verwerven waarmee we melkveehouders kunnen adviseren.”
Patrice: “Landbouwers innovatieve strategieën kunnen bieden als alternatief voor chemische producten.”
Werner: “De biogasinstallatie draaiende houden, want er zijn steeds meer milieunormen, regels en controles.”
Niels: “Als adviseur, of wie weet zelfs als melkveehouder.”
Patrice: “Ik hoop binnen tien jaar veel onderzoekservaring opgedaan te hebben op het vlak van landbouw en milieu.”
Werner: “Ik zal dan nog druk aan het werk zijn om het maximum uit ons bedrijf te halen.”
Niels: “Doén, maar steeds een degelijk financieel plan maken alvorens te beslissen.”
Patrice: “Volg wetenschappelijk onderzoek op de voet, neem deel aan seminars en conferenties en haal informatie bij onderzoekscentra.”
Werner: “Zorg dat je doorzettingsvermogen hebt, want de uitdagingen in de sector zijn vandaag zeer groot.”
19
