Afstanden in het zonnestelsel Reis door het zonnestelsel

C groep 7-8

Afstanden in het zonnestelsel

61

Reis door het zonnestelsel tijdsduur

lesdoelen

eindproduct

70 minuten

De leerling:

• een levend zonnestelsel

kerndoelen

• weet dat de afstanden tussen de planeten heel

1, 23, 32 en 46

groot zijn

benodigdheden

• kan zich een voorstelling maken van de afstand van

• 24 rekenmachines

de aarde tot de zon

• rolmaat van 5 meter

op schaal

• computers met internet

• weet dat de planeten die verder van de zon staan er langer over doen om één keer rond de zon te gaan • weet dat er op een planeet één jaar voorbij is als die één keer rond de zon is geweest • kan rekenen met verhoudingen

Voorbereiding Teken voor de activiteiten Dichtbij of ver weg? en Planeetafstanden twee tabellen met twee kolommen op het bord. Schrijf in de eerste tabel boven de eerste kolom ‘dichtbij’ en boven de tweede kolom ‘ver weg’. Schrijf boven in de tweede tabel boven de eerste kolom ‘planeten’ en boven de tweede kolom ‘afstand tot de zon’. Vul in de kolom ‘planeten’ alle planeten in. Houd daarbij deze volgorde aan: Mercurius, Venus, aarde, Mars, Jupiter, Saturnus, Uranus, Neptunus. Voor de activiteit Het zonnestelsel beweegt! is een maximale diameter van 46 meter (2 x 22,49 meter) nodig. Voer deze activiteit daarom buiten uit.

Dichtbij of ver weg?

10 min.

Bespreek het begrip ‘afstand’. Vraag de leerlingen wat voor hen dichtbij is en wat ver weg. Denk bijvoorbeeld aan: de school, de supermarkt, Frankrijk, Australië, de maan en de zon. Schrijf de antwoorden van de leerlingen in de kolom ‘dichtbij’ of ‘ver weg’. Het zou kunnen dat de supermarkt eerst als ver weg wordt gezien, maar als het wordt vergeleken met Australië niet meer. De leerlingen onderzoeken hoe ver de planeten van de zon staan.

pagina

365 • Reis door het zonnestelsel • LES 61 • Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

Planeetafstanden

15 min.

Deel de leerlingen in groepjes van drie in. Geef elk groepje de verantwoordelijkheid voor één planeet. Deze planeet gaan ze vandaag onderzoeken. De leerlingen zoeken op internet op hoeveel kilometer hun planeet van de zon af staat. Hierna maken ze opdracht 1 van het doeblad. Bespreek na afloop de antwoorden en zet ze in de kolom ‘afstand tot de zon’ op het bord. De juiste antwoorden staan in de tabel hieronder (kolom 2).

planeet

afstand tot zon fietsend fietsend fietsend 1.000.000 km uren dagen jaren

per vliegtuig

per vliegtuig

per vliegtuig

uren

dagen

jaren

Mercurius

58

386.6667

161.111

441

64444

2685

7

Venus

108

720.0000

300.000

822

120.000

5000

14

aarde

150

10.000.000

416.667

1142

166.667

6944

19

Mars

228

15.200.000

633.333

1735

253.333

10.556

29

Jupiter

778

51.866.667

2.161.111

5921

864.444

36.019

99

Saturnus

1.427

95.133.333

3.963.889

10.860

1.585.556

66.065

181

Uranus

2.871

191.400.000

7.975.000

21.849

3.190.000

132.917

364

Neptunus

4.498

299.866.667

12.494.444

34.231

4.997.778

208.241

571

Op vakantie naar de zon

10 min.

Vertel dat de zon 150.000.000 kilometer weg is van de aarde. Op het doeblad staat een ingevuld voorbeeld voor de reis naar de zon met de fiets. Bespreek dit voorbeeld voor minimaal twee planeten. Schrijf hierna kolom 5 over op het bord. Maak aan de leerlingen duidelijk dat het in het echt niet mogelijk is om met de fiets of met het vliegtuig van een planeet naar de zon te vliegen. De leerlingen berekenen zelf hoe lang de reis met het vliegtuig van hun eigen planeet naar de zon duurt. Een vliegtuig vliegt gemiddeld 900 kilometer per uur. De leerlingen worden bij de berekening geholpen door opdracht 2 van het doeblad in te vullen. In kolom 6, 7 en 8 van bovenstaande tabel staan de juiste antwoorden. De leerlingen mogen een rekenmachine gebruiken voor de opdracht.

pagina


Het zonnestelsel beweegt!

35 min.

De klas gaat een eigen zonnestelsel op schaal bouwen. Als straal worden de volgende getallen gebruikt:

planeet

werkbare afstand tot de zon in meters

Mercurius

0,29

Venus

0,54

aarde

0,75

Mars

1,14

Jupiter

3,89

Saturnus

7,14

Uranus

14,36

Neptunus

22,49

Ter info. De afstand van de planeten tot de zon is zó verkleind dat er mee gewerkt kan worden. Dit is gedaan door de afstand door 200.000.000.000 kilometer te delen. Doordat alle getallen door hetzelfde getal gedeeld worden, blijft de verhouding van de afstanden tot de zon gelijk. Als er leerlingen in de klas zitten die dit niveau aan kunnen, kunt u ze dit zelf laten berekenen.

Schrijf de tabel op het bord en vertel erbij dat dit de werkbare getallen zijn. Leg zo nodig uit wat werkbare getallen zijn. De leerlingen vullen het werkbare getal van hun planeet bij opdracht 3 van het doeblad in. Ga met de leerlingen naar buiten. Teken met krijt in het midden van het plein een stip. Vertel dat de stip de zon voorstelt. Zet hier een stoel op om een duidelijk middelpunt aan te geven. Hier omheen draaien de planeten. De leerlingen tekenen de cirkel van hun planeet om de zon op het plein.

pagina


Om de baan van hun planeet te tekenen, gebruiken ze de getallen die ze uit de vorige opdracht hebben onthouden. Dat getal is de straal van de cirkel. Het is dus het getal dat ze moeten afmeten vanaf het middelpunt. Help de groepjes een cirkel te maken op de juiste afstand van de zon. Gebruik hierbij een rolmaat. De leerlingen zetten ten minste op elk kwart van de cirkel een stip. Hoe groter de cirkel wordt, hoe meer stippen er gezet moeten worden. Als er voldoende stippen staan, tekenen de leerlingen met krijt door de stippen een cirkel. De leerlingen gaan per groepje achter elkaar op de lijn van hun planeet staan, zoals op de tekening op de vorige bladzijde. Zo vormen zij de planeet. Alle groepjes beginnen op dezelfde plek en lopen nu voetje voor voetje om de stip heen. De leerlingen kunnen nu goed zien dat de binnenste planeten sneller een rondje maken dan de buitenste planeten. Vertel de leerlingen dat in werkelijkheid niet alle planeten met dezelfde snelheid om de zon draaien. Maar de omlooptijd is wel langer naarmate de planeten verder van de zon afstaan. Bespreek aan de hand van opdracht 2 en 3 van het doeblad de onderzoeksvraag: Hoe ver staan de planeten van de zon af?

pagina


C groep 7-8

Afstanden in het zonnestelsel

In dit experiment geef je antwoord op de onderzoeksvraag:

Hoe ver staan de planeten van de zon af?

1 Planeetafstanden

Elke planeet staat op een andere afstand van de zon. Zoek op internet op wat de afstand van jullie planeet tot aan de zon is. Vul het getal in de tabel hieronder in. Vul daarna ook de afstanden in die de andere groepjes hebben gevonden.

Planeet

Mercurius

Venus

aarde

Mars

Jupiter

Saturnus

Uranus

Neptunus

Afstand tot zon (km) schrijf HIER

het getal op

2 Op vakantie naar de zon

De afstanden van de planeten tot de zon zijn heel groot. Hoe lang zou je erover doen om met het vliegtuig op een andere planeet te komen? Bereken dit voor je eigen planeet. Op de volgende bladzijde zie je een ingevuld voorbeeld staan. Hier wordt de reis van de aarde tot de zon berekend met de fiets! Lees dit voorbeeld goed voordat je aan de opdracht begint.

pagina


doeblad

61

Voorbeeld

Je stapt op je fiets en gaat naar jouw planeet.

Je snelheid is 15 kilometer per uur. Dit vul je zo in.

Ik fiets elk uur 15 kilometer

Mijn planeet is

aarde

150.000.000 kilometer

De afstand van deze planeet tot de zon is

In hoeveel uur fiets ik naar de zon?

Ik fiets 150.000.000 kilometer

gedeeld door

=

15 km/uur 10.000.000 uur naar de zon

In hoeveel dagen fiets ik naar de zon?

10.000.000 uur

Een dag bestaat uit 24 uur. Ik fiets in

gedeeld door

=

In hoeveel jaren fiets ik naar de zon?

Een jaar bestaat uit 365 dagen. Ik fiets dus in

416.667

dagen,

gedeeld door

365

dagen

=

pagina

24

uur

416.667 dagen naar de zon

1142 jaren naar de zon!


Je gaat nu zelf aan de slag. Stel je voor dat je met jouw groepje in het vliegtuig stapt op weg naar jouw planeet. De snelheid met het vliegtuig is 900 kilometer per uur (km/uur). Vul nu zelf in.

Jullie vliegtuig vliegt elk uur kilometer

Mijn planeet is

De afstand van deze planeet tot de zon is

kilometer

In hoeveel uur vlieg ik naar de zon?

Ik vlieg kilometer

gedeeld door

=

uur naar de zon

km/uur

In hoeveel dagen vlieg ik naar de zon?

Een dag bestaat uit 24 uur. Ik vlieg in uur

gedeeld door uur

=

dagen naar de zon

pagina


In hoeveel jaar vlieg ik naar de zon?

Een jaar bestaat uit 365 dagen. Ik vlieg in dagen

gedeeld door 365 dagen

=

jaren naar de zon!

3 Het zonnestelsel beweegt!

Bij vraag 1 heb je gezien hoe groot de afstanden in het echt zijn. Als je het zonnestelsel wilt nabouwen moet je deze afstanden omrekenen naar kleinere afstanden. Vul in.

Mijn planeet heeft een straal van

pagina

meter


Maanverduistering en fasen van de maan Reis naar de maan tijdsduur

lesdoelen

benodigdheden

55 minuten

De leerling:

• foto’s fasen van de maan

kerndoelen

• kan de maanfasen van de maan beschrijven

• 8 ballen

1, 45 en 55

en benoemen

• 8 stoelen

• weet hoe een maans verduistering ontstaat

• 8 zaklampen

(bijlage)

• leert samenwerken • leert een experiment op te zetten en uit te voeren

Tip. Voer deze les uit in een

eindproduct

grote ruimte, zoals de gymzaal.

• een opstelling van de zon, maan en aarde

Voorbereiding Zet voor de activiteit De zon, de maan en de aarde per groepje één bal, één stoel en één zaklamp klaar.

Wat denk jij?

10 min.

Schrijf de volgende vragen op het bord: – Waarom ziet de maan er elke dag anders uit? – Wat gebeurt er bij een maansverduistering? Vraag de leerlingen wat zij denken dat de antwoorden op de vragen zijn. De antwoorden kunnen niet goed of fout zijn. Het gaat om wat de leerlingen nu denken. De leerlingen onderzoeken de verschillende fasen van de maan.

De zon, de maan en de aarde

10 min.

Verdeel de leerlingen in groepjes van drie. Elk groepje krijgt één bal (maan) en één stoel met een zaklamp (zon). Vertel de leerlingen dat de maan een bol is. Daarom wordt bij deze opdracht een bal gebruikt. Wij zien de maan als een plat vlak. Elk groepje doet opdracht 1 van het doeblad.

pagina

373 • Reis naar de maan • LES 62 • Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

C groep 7-8

62

Fasen van de maan 15 min. Leg na het experiment aan de leerlingen de volgende zes maanfasen uit: nieuwe maan, eerste kwartier, wassende maan, volle maan, afnemende maan, laatste kwartier. Laat de foto’s van de acht fasen van de maan zien (bijlage). De namen van twee fasen zijn op het doeblad voor de leerlingen al gegeven. Vertel eventueel het ezelsbruggetje om de volgorde van de fasen van de maan te onthouden: bij het eerste kwartier kun je van de maan een ‘b’ (van begin) maken. Bij het laatste kwartier kun je van de maan een ‘d’ (van eind) maken. Vertel de leerlingen ook waar de term ‘wassende maan’ vandaan komt. Wassen is een ander woord voor groeien. De leerlingen vullen opdracht 2 van het doeblad in.

Maansverduistering 10 min. Bij een maansverduistering staat de aarde precies tussen de zon en de maan in waardoor de maan niet beschenen kan worden door de zon. Dit gebeurt niet elke maand, omdat het baanvlak van de maan om de aarde een kleine hoek maakt ten opzichte van het baanvlak van de aarde om de zon. Laat de tekening hieronder zien om de antwoorden op de vragen te verduidelijken.

Verslag 10 min. De leerlingen maken opdracht 4 van het doeblad. Bespreek de antwoorden klassikaal.

pagina


Maanverduistering en fasen van de maan

In dit experiment geef je antwoord op twee onderzoeksvragen:

– Waarom ziet de maan er elke dag anders uit? – Wat gebeurt er bij een maansverduistering?

1 De zon, de maan en de aarde

Wat heb je nodig?

• zaklamp

• bal

• stoel

Wat ga je doen?

1 Maak een groepje van drie leerlingen. Kijk naar de tekening hieronder. 2 Eén van jullie gaat op de stoel zitten en pakt de zaklamp.

Jij bent de zon. Zet de zaklamp aan.

3 Een ander gaat vijf grote stappen voor de stoel staan. Jij bent de aarde.

4 De derde pakt de bal en gaat één grote stap van de aarde vandaan staan.

Jij bent de maan. Houd de bal (de maan) hoog in de lucht, zodat de zon

de maan steeds kan beschijnen. Loop nu tegen de klok in, langzaam een

rondje om de aarde.

pagina


groep 7-8

62 doeblad

C

a

Teken hieronder wat je tijdens het experiment ziet gebeuren.

2 Fasen van de maan a

Teken de positie van de aarde, de zon en de maan als het volle maan is.

pagina


b

Schrijf bij de maanfasen hieronder op de bovenste lijn het juiste nummer. Zet een 1 bij nieuwe maan, een 2 bij de volgende fase, enzovoorts. Lukt het niet? Maak dan met je groepje nogmaals de opstelling van opdracht 1 en kijk goed

hoe de maan eruit ziet.

c

Zet op de onderste lijn de namen van de juiste fase erbij. Twee zijn er al gegeven. Kies uit:

nieuwe maan / eerste kwartier / wassende maan volle maan / afnemende maan / laatste kwartier

jonge maansikkel schrijf

schrijf

boven

onder

het nummer op

de naam op

pagina

asgrauwe maan


3 Maansverduistering a

Bij een maansverduistering staat de aarde tussen de zon en de maan in. Zorg dat jullie ook zo staan. Teken hieronder de opstelling van een maansverduistering.

b

Wat is het verschil tussen de opstelling van een maansverduistering

en de opstelling van volle maan?

c

Waarom zien we niet elke maand een maansverduistering?

4 Verslag

Maak een kort verslag over jullie onderzoek. Vertel hierin:

• hoe jullie opstelling van volle maan en van een maansverduistering eruit zag.

• welke fasen van de maan je kent.

• hoe het komt dat er niet elke maand een maansverduistering is.

pagina


C groep 7-8

Kun je leven op Mars? Reis naar Mars tijdsduur

lesdoelen

benodigdheden

65 minuten

De leerling weet dat:

• 36 doorzichtige plastic bekers • 24 tabletten norit

kerndoelen

• je heel veel water moet meenemen om op Mars

1 en 42

te kunnen overleven

• 12 theelepels • 12 flessen van 0,5 liter

• bij het zuiveren van water een deel van het water

• 12 flessen van 1,5 liter van dun plastic

verloren gaat

• 12 bakken om water

• water op verschillende manieren gezuiverd kan

op de vangen

worden • bij de verschillende manieren van waterzuivering verschillende stoffen uit

• 12 koffiefilterhouders • 12 koffiefilters • elektrisch kookplaatje • kleine pan • zand

het water worden gehaald

• steentjes • vulpeninkt

eindproduct

• watten • scharen

• gezuiverd water

• stiften

Voorbereiding Vraag de leerlingen een dag voordat deze les begint het eerste onderdeel van de activiteit Water op aarde en op Mars thuis te doen. Maak voor de activiteit Zuiver het water twaalf flessen vervuild water. Doe hiervoor zand, steentjes en vulpeninkt in het water.

Water op aarde en op Mars 20 min. De leerlingen bekijken thuis hoeveel water ze op een dag gebruiken en zetten dit in de tabel bij opdracht 1 van het doeblad. Bespreek de tabel. Gebruiken ze meer of minder dan ze dachten? Vraag wat een mens nodig heeft om te overleven. Laat de leerlingen zoveel mogelijk voorwaarden voor leven benoemen. Om te blijven leven hebben mensen eten en zuurstof nodig, maar water is ook heel belangrijk. Vertel dat mensen niet kunnen overleven zonder water. Vertel dat dat ook één van de redenen is waarom mensen nu niet op Mars kunnen leven. Ook zijn de temperatuurwisselingen te groot, heeft Mars een heel dunne dampkring en is de luchtdruk heel laag. Op Mars is onder de grond wel bevroren water. Dit water is niet schoon. Om te leven op Mars moet je daarom in ieder geval water meenemen. Het moet daarna gezuiverd worden als je het wilt blijven gebruiken.

pagina

379 • Reis naar Mars • LES 63 • Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

63

De leerlingen onderzoeken hoe je water kunt zuiveren en of je daarmee op Mars kan overleven.

Zuiver het water 30 min. Verdeel de leerlingen in tweetallen en geef ze de benodigdheden voor het experiment. Vertel dat op Mars ook zand en steentjes te vinden zijn. De inkt in het water stelt de onzichtbare vervuiling voor. De leerlingen gaan in drie fasen het water zuiveren aan de hand van opdracht 2 van het doeblad. Bij elke stap wordt het water schoner. Benadruk dat in elk van de drie fasen andere stoffen uit het water worden gehaald. Vraag de leerlingen na afloop of het water nu helemaal schoon is. Laat het gezuiverde water niet drinken! Omdat het water niet professioneel gezuiverd is, is het mogelijk dat het nog vervuild is.

Kun je leven op Mars? 10 min. Bespreek de drie stappen van waterzuivering. Vertel dat bij de eerste stap alleen de vaste deeltjes eruit gehaald worden. Leg uit dat norit een structuur heeft als een spons. Hierdoor kan norit allerlei stoffen opnemen. Omdat norit niet door het filter kan, blijven de vervuilde stoffen samen met de norit in het filter achter. Dit gebeurt bij stap 2. Bij stap 3 wordt het water gekookt om de overgebleven bacteriën en ziekteverwekkers dood te maken. Vraag of de leerlingen denken dat het mogelijk is om op Mars te wonen met deze vorm van waterzuivering. Wat moet je dan allemaal meenemen? En wat doe je als dit op is? In Nederland hebben we een zuiveringsinstallatie om het water dat we gebruiken te zuiveren. De leerlingen maken opdracht 3 van het doeblad.

Voorwaarden voor leven 5 min. Laat de leerlingen terugkijken naar de voorwaarden voor leven. Eén van de voorwaarden –water– is onderzocht. Hoe zit het met de andere voorwaarden voor leven? Zijn die op Mars aanwezig? Zou je die kunnen meenemen? Hoe zou je ze kunnen behouden?

pagina

380 • Reis naar Mars • LES 63

• Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

C groep 7-8

Je onderzoekt hoe je water kunt zuiveren en of je daarmee op Mars zou

kunnen overleven.

1

Water op aarde en op Mars

a

Houd een dag bij wat je allemaal aan water gebruikt. Zet je gegevens in de tabel.

Activiteit

Liter water per keer

Aantal keer

zet

HIER

Douchen

60 liter

Tanden poetsen

2 liter

Gezicht wassen

2,5 liter

Toilet door trekken

6 liter

Handen wassen

1 liter

Afwas doen met de hand

8 liter

Afwasmachine

10 liter

Koken

1,5 liter

Drinken water, thee, limonade

0,2 liter

Totaal

doeblad

63

Kun je leven op Mars?

je gegevens

tel de getallen uit deze kolom bij elkaar op

b

Hoeveel water heb je totaal op een dag gebruikt?

schrijf

c

Vind je dit veel of weinig?

pagina


hier

jouw antwoord op

2

Zuiver het water

Wat heb je nodig?

• waterfles van 1,5 liter

• kopje zand

• schaar

• watten

• kopje met steentjes

• stift

Wat ga je doen?

Je zuivert het water. Hiervoor gebruik die verschillende technieken.

Ga steeds door met het gezuiverde water.

Bekijk de fles met vuil water.

a

Welke kleur heeft het water?

b

Welk vuil kun je allemaal zien?

Onopgelost vuil

Je zuivert het water eerst van het zichtbare, onopgeloste

vuil in het water. Je maakt zelf het filter.

1 Verdeel de fles met een stift in drie even grote horizontale

stukken.

2 Knip het onderste (derde) deel van de fles.

3 Zet het bovenste deel van de fles omgekeerd in de onderkant.

4 Vul het bovenste deel van de fles met watten, zand en

steentjes, zoals op de tekening.

Nu heb je het filter gemaakt.

5 Giet het vuile water in het filter. Doe het voorzichtig

• fles van 0,5 liter met vuil water

zodat de lagen niet door elkaar gaan.

pagina



omcirkel

c

d

Werkt je filter?

het juiste antwoord

ja / nee

schrijf hier jouw antwoord op

Welke kleur heeft het water nu?

e

Wat houdt het filter tegen?

f

Is het water schoon genoeg om te drinken? ja

Onzichtbare stoffen

Nu ga je de onzichtbare stoffen uit het water zuiveren. Je gebruikt het

gezuiverde water van het vorige onderdeel. Het filter heb je niet nodig.

Wat heb je nodig?

• 2 doorzichtige

• theelepel

plastic bekers

• koffiefilter

• 2 tabletten norit

• koffiefilterhouder

Wat ga je doen?

1 Neem het gezuiverde water.

2 Giet dit water in een plastic beker.

3 Doe bij het gezuiverde water twee tabletten norit.

/ nee

, want

Roer goed door.

4 Zet het filter in de filterhouder op de andere plastic beker, zoals op de tekening.

5 Giet het mengsel door het filter.

pagina


g

Wat doet de norit?

h


Kalk en onzichtbare ziekteverwekkers

Als laatste verwijder je het kalk en de (onzichtbare) ziekteverwekkers in het water.

Wat heb je nodig?

• elektrisch kookplaatje

• kleine pan

• 2 plastic bekers

Wat ga je doen?

1 Giet een nieuwe doorzichtige plastic beker vol met

het gezuiverde water van de vorige zuivering.

2 Laat dit door je leerkracht vijf minuten koken.

Wacht tot het gekookt is.

3 Giet het gekookte water weer

terug in een schone plastic beker.

i


j

Wat zie je voor aanslag in de pan?

pagina



3 Voorwaarden voor leven a

Kijk naar de tabel van de eerste opdracht.

Hoeveel schoon water gebruik je op een dag?

b

Als je een week naar Mars gaat, hoeveel water moet je dan meenemen?

Gebruik je gegevens van opdracht 1. Houd er rekening mee dat er 20% van

het water verloren gaat door het weglekken en het schoonmaken van het water. Het water voor de (lange!) reis naar Mars hoef je niet mee te rekenen.

c

Wat moet je meenemen als je deze waterzuivering op Mars wilt gebruiken?

d

Wat doe je als je materiaal van de zuiveringsinstallatie op is?

pagina


schrijf hier jouw antwoord op

pagina



C groep 7-8

Een jaar op Mercurius Reis naar andere hemellichamen tijdsduur

lesdoelen

benodigdheden

65 minuten

De leerling weet:

• 24 rekenmachines • scharen

kerndoelen

• uit hoeveel dagen een jaar op aarde bestaat • dat als een planeet één keer rond de zon draait,

• zwarte potloden

1, 23 en 54

• lijm

er één jaar voorbij is • dat 4 jaar op Mercurius gelijk is aan 1 jaar op aarde • dat een dag op Mercurius langer duurt dan een jaar op Mercurius

Een jaar op aarde

10 min.

Stel de leerlingen de volgende vragen: uit hoeveel dagen bestaat een jaar op aarde? Hoeveel keer draait de aarde om de zon in 1 jaar? Een jaar op aarde duurt ongeveer 365¼ dagen. In die tijd is de aarde één keer om de zon gedraaid. Dit noemen we het zonnejaar. Eens in de vier jaar hebben we een schrikkeljaar en heeft februari een extra dag. Op deze manier blijft ons

kalenderjaar (365 dagen) in de pas lopen met het zonnejaar (365¼ dagen). Laat de leerlingen voor zichzelf uitrekenen hoeveel dagen zij al op aarde zijn (laat ze dit afronden op hele jaren). De leerlingen onderzoeken hoe lang een jaar en hoe lang een dag duren op Mercurius duren. Ze vergelijken dit met een dag en een jaar op aarde.

De baan van Mercurius

20 min.

Voor de leerlingen is er een plakplaat met een tekening van de baan van Mercurius om de zon. Op het knipblad staan 12 Mercuriuskaartjes. Dit is de stand van Mercurius, steeds een kwartslag tegen de klok in gedraaid. De nummers geven de volgorde weer van hoe de kaartjes op de plakplaat neergelegd moeten worden. Vanuit de zon loopt een lijn, een zonnestraal, naar het midden van elk plaatje. Het poppetje op de planeet is een referentiepunt. De leerlingen stellen zich voor dat zijzelf op die plek op de planeet staan en om de zon draaien. Laat de leerlingen de Mercuriuskaartjes van opdracht 1 uitknippen. Geef ze een zwart potlood en de opdracht om het doeblad te maken. Laat ze de kaartjes 2 tot en met 6 op de goede plek leggen. Mercurius draait tegen de klok in om zijn eigen as en om de zon heen. De kaartjes moeten daarom tegen de klok in neergelegd worden. De tekening op de volgende bladzijde geeft de verschillende cycli weer. Loop langs de leerlingen om te zien of ze de kaartjes goed neerleggen.

pagina

387 • Reis naar andere hemellichamen • LES 64 • Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

64

Op kaartje nummer 1 is het 12 uur ’s middags, want de zon staat recht tegenover het poppetje. Door het neerleggen van de kaartjes 2 tot en met 7 heeft Mercurius één rondje om de zon gedraaid. Als de planeet één rondje om de zon heeft gedraaid, is er één jaar voorbij.

Leeftijd op Mercurius

15 min.

In opdracht 2 van het doeblad komt het volgende aan bod: een jaar op Mercurius duurt korter dan een jaar op aarde. In één jaar op aarde zijn er op Mercurius ruim vier jaren voorbij (365 dagen gedeeld door 88 dagen = 4,15 jaar). Op Mercurius ben je dus ongeveer 4 keer zo oud als op aarde. Help de leerlingen die moeite hebben met deze som.

Hoe lang duurt een dag?

10 min.

In opdracht 3 gaan de leerlingen op zoek naar precies hetzelfde kaartje als kaartje 1. De zonnestraal moet weer precies richting het poppetje wijzen en het is dus weer twaalf uur ‘s middags. Dit plaatje wordt pas weer gevonden als Mercurius twee keer zijn baan om de zon heeft gemaakt (plaatje nummer 13).

Hoe oud ben ik?

10 min.

Bespreek met de leerling de gekke uitkomst. Een dag op Mercurius duurt twee jaar! De leerlingen vullen het volledige overzicht in bij opdracht 4. Voor een 12-jarige zou het er zo uitzien:

Op

aarde ben ik 12

jaar oud

4380 dagen oud

pagina

Op

Mercurius ben ik 48 jaar oud 24 dagen oud


C groep 7-8

Een jaar op Mercurius

Je onderzoekt hoe lang een jaar en een dag duren op Mercurius.

Je vergelijkt dit met een dag en een jaar op aarde.

1 De baan van Mercurius

Wat heb je nodig?

• schaar

• lijm

• zwart potlood

Wat ga je doen?

Je gaat de baan van Mercurius namaken.

1 Knip de Mercuriuskaartjes van het knipblad uit.

2 Plak de kaartjes 2 tot en met 6 op de open plekken op de plakplaat.

3 Volg de pijlen om te zien in welke richting je de kaartjes neerlegt.

Bij elk plaatje draait de planeet steeds een stukje verder om zijn as

en in zijn baan om de zon.

4 Heb je de plaatjes goed liggen? Plak ze dan op.

5 Trek de stippellijn van de baan van Mercurius door over

6 Kleur het deel van de planeet buiten de baan op elk kaartje zwart,

zoals op kaartje 1 is gedaan. Op deze kant van de planeet is het donker.

Daar is het dus nacht. Op de witte kant is het dag.

de opgeplakte kaartjes.

pagina


doeblad

64

7 Op kaartje nummer 1 sta je in het witte gedeelte. Het is dus dag.

De zon schijnt recht op jou. Het is daar dus 12.00 uur ’s middags.

Op elk volgend kaartje is het 2 uur later. Schrijf de tijden bij kaartje

1 tot en met 6.

8 Leg nu kaartje 7 op kaartje 1 neer. Teken ook op dit kaartje de baan

van Mercurius door. Kleur de kant van de planeet buiten de baan zwart.

Schrijf ook voor dit kaartje de tijd erbij.

Beantwoord de volgende vragen:

a

Je hebt nu de kaartjes 2 tot en met 7 neergelegd.

Hoeveel rondjes heeft de planeet nu om de zon gedraaid?

Tip. Kijk naar stap 7 van deze opdracht.

b

Hoeveel tijd is er voorbijgegaan op Mercurius?

2 Leeftijd op Mercurius

Als een planeet 1 rondje om de zon maakt, is er 1 jaar voorbij.

Als het op een planeet 1 keer dag en nacht is geweest, is er 1 dag voorbij.

Als er op aarde 88 dagen voorbij zijn, heeft Mercurius één rondje om de zon gemaakt. 1 jaar op Mercurius duurt dus 88 (aardse) dagen.

a

Hoeveel jaren zijn er op Mercurius voorbij als er op aarde 1 jaar voorbij is?

Reken uit:

pagina

365 / 88 = iets meer dan jaar!


b

Omcirkel het goede antwoord: op Mercurius ben jij

ouder / jonger dan op aarde.

c

Bereken hoe oud jij zou zijn als je op Mercurius zou wonen.

Ik zou jaar oud zijn!

3 Hoe lang duurt een dag? a

In een dag op aarde draait de aarde 1 rondje om zijn as.

Hoeveel uur duurt een dag op aarde?

Een dag op aarde duurt

b

Op een dag op Mercurius wordt het ook dag, nacht en weer dag. Net als op

uur

aarde. Op kaartje 1 is het waar jij staat twaalf uur ’s middags. De zonnestraal wijst namelijk precies naar waar jij staat. Zie je op het doeblad op de kaartjes 2 tot en met 6 nog een plaatje waar het twaalf uur ’s middags is?

Je gaat nu onderzoeken wanneer de zon weer recht naar jou schijnt als jij op de planeet Mercurius staat. Gebruik daarvoor alle overige kaartjes. Begin door kaartje 8 op kaartje 2 te leggen. Volg de pijlen langs de baan van Mercurius.

Trek de lijn van de baan van Mercurius weer door de plaatjes en kleur het deel van de planeet buiten de baan zwart. Schrijf de tijden bij de kaartjes 8 tot en met 13.

c

Op welk kaartje is het weer 12.00 uur ‘s middags?

pagina

391 • Reis naar andere hemellichamen • LES 64


d

Met de 13 kaartjes die je hebt neergelegd, heeft de planeet precies

rondjes om de zon gedraaid.

e

Als een planeet één rondje om de zon draait, is er één jaar voorbij. Mercurius heeft in één dag, 2 rondjes om de zon gedraaid. Op Mercurius duurt één dag dus jaar!!!

f

Bereken hoeveel dagen oud jij op Mercurius bent?

Op Mercurius ben ik

jaar oud.

1 jaar is een halve dag. Dus op Mercurius ben ik 0,5 x

=

jaar

dagen oud.

Dat is gek, op Mercurius ben je dus meer jaren dan dagen oud!

4 Hoe oud ben ik?

Vul in.

schrijf HIER het antwoord op

jaar oud

jaar oud

dagen oud

dagen oud schrijf HIER het antwoord op

pagina


C groep 7-8

64

De baan van Mercurius

plakplaat

12.00 uur 's middags

uur 's nachts

uur 's middags

uur 's middags

uur 's avonds

uur 's nachts

uur 's ochtends

ZON

uur 's middags

uur 's avonds

uur 's nachts

uur 's ochtends

pagina

uur 's avonds

uur 's ochtends


pagina


C groep 7-8

Mercuriuskaartjes

Op deze kaartjes zie je de planeet Mercurius steeds een beetje gedraaid. De streep vanuit Mercurius stelt een zonnestraal voor. Het poppetje op de planeet stelt de plek voor waar jij staat. Jij staat steeds op dezelfde plek, terwijl Mercurius om zijn as en om de zon draait.

pagina


64 knipblad

pagina


Afstanden in het zonnestelsel Reis door het zonnestelsel

Recommend Documents