FACULTEIT LETTEREN EN WIJSBEGEERTE OPLEIDING GESCHIEDENIS VAKGROEP NIEUWSTE GESCHIEDENIS Academiejaar 2006-2007
Scriptie voorgedragen tot het behalen van de graad Licentiaat in de Geschiedenis, optie Nieuwste Tijden.
Afro-Amerikaanse Slaven op het Witte Doek Representatie van Zwarte Slavernij in de Amerikaanse Speelfilm Door Evie Dammans Stamnummer 20033955
Promotor: Prof. Dr. B. De Wever Commissaris: Prof. Dr. J. Deploige Commissaris: Dr. R. Vande Winkel
INHOUDSTABEL
INHOUDSTABEL .............................................................................................. 2 INLEIDING ...................................................................................................... 7 DANKWOORD ................................................................................................ 9 DEEL I – FILM ALS HISTORISCHE BRON ........................................................... 10 1. 2. 3.
WAT MET FILM? ................................................................................................................ 10 DE HISTORISCHE FILM ........................................................................................................ 13 DE MAINSTREAM HISTORISCHE FILM ..................................................................................... 14 3.1 Filmisch Realisme ............................................................................................................................... 14 3.2 Fictionaliseren van de Geschiedenis: Invention .................................................................................. 16
4.
BESLUIT ........................................................................................................................... 18
DEEL II – AMERIKAANSE SLAVERNIJ 15E EEUW ‐ 1865 .................................... 20 1.
DE TRANSATLANTISCHE SLAVENHANDEL ................................................................................. 23 1.1 Waar kwamen Afrikaanse slaven vandaan? ...................................................................................... 25 1.1.1 1.1.2 1.1.3
Regio’s ...................................................................................................................................................... 25 Europese Handel ....................................................................................................................................... 26 Getuigenis ................................................................................................................................................. 27
1.2 Leeftijd en sekse van de slaven .......................................................................................................... 28 1.2.1 1.2.2 1.2.3
Verschil Afrika‐Amerika ............................................................................................................................ 28 Verschil in Regio’s ..................................................................................................................................... 29 Drie Opmerkingen .................................................................................................................................... 29
1.3 Wat betaalde men voor zo een slaaf? ................................................................................................ 30 1.3.1
Prijsbepaling ............................................................................................................................................. 31
1.4 De Middle Passage ............................................................................................................................. 32 1.4.1 1.4.2 1.4.3
Mortaliteit ................................................................................................................................................ 32 Zwarte Slavenbewakers ............................................................................................................................ 34 In het “Beloofde Land” ............................................................................................................................. 34
1.5 Gevolgen van de Slavenhandel .......................................................................................................... 35 1.5.1 1.5.2
2.
Europa en Amerika ................................................................................................................................... 35 Afrika ........................................................................................................................................................ 36
SLAVERNIJ IN DE BRITSE KOLONIES ........................................................................................ 37 2.1 Waarom Afrikanen? ........................................................................................................................... 37 2.1.1 2.1.2 2.1.3 2.1.4
Slavenbezittende Samenlevingen versus Slavengemeenschappen .......................................................... 37 Zoektocht naar Arbeidskrachten .............................................................................................................. 38 Keuze voor Afrikaanse Slaven ................................................................................................................... 39 Europese Gedetineerden .......................................................................................................................... 40
2.2 De Status van Slaven: Waarom Slaaf? ............................................................................................... 40 2.2.1
Justificatie voor Slavernij .......................................................................................................................... 42
2
2.3 Slavernij in de Wet ............................................................................................................................. 43 2.3.1 2.3.2 2.3.3 2.3.4
Slavernij werd opgenomen in het Rechtssysteem .................................................................................... 43 Ondermijnende Wetten ............................................................................................................................ 45 Wetten ten Voordele van de Eigenaars .................................................................................................... 46 Misdrijven ................................................................................................................................................. 47
2.4 Verschil tussen Noord en Zuid in de Verenigde Staten ....................................................................... 48 2.4.1 2.4.2 2.4.3 2.4.4
Het Noorden ............................................................................................................................................. 49 Het Zuiden: The Low Country (Carolina en Georgia) ................................................................................ 51 Het Zuiden: De Chesapeake ...................................................................................................................... 56 “Koning Katoen” vanaf de 19e eeuw ........................................................................................................ 58
2.5 De Interne Slavenhandel .................................................................................................................... 59 2.5.1 2.5.2
Optuigen voor de Slavenmarkt ................................................................................................................. 60 Op de Slavenmarkt ................................................................................................................................... 62
2.6 Afro‐Amerikaanse Vrouwen ............................................................................................................... 63 2.6.1 2.6.2
Tewerkstelling van Slavenvrouwen .......................................................................................................... 64 Slavenvrouwen als Huisbedienden ........................................................................................................... 65
2.7 Weerstand bij Slaven.......................................................................................................................... 67 2.7.1 2.7.2 2.7.3 2.7.4 2.7.5
3.
Rebellie ..................................................................................................................................................... 67 Weglopen ................................................................................................................................................. 68 Diefstal ...................................................................................................................................................... 73 Op het Werk ............................................................................................................................................. 74 Andere Vormen van Verzet ...................................................................................................................... 74
ZUIDERS PRO‐SLAVERNIJ EN ABOLITIONISME ........................................................................... 76 3.1 Zuiderse Argumenten ......................................................................................................................... 76 3.2 Abolitionisme ..................................................................................................................................... 78 3.2.1 3.2.2 3.2.3
Opbloei van het Abolitionisme ................................................................................................................. 78 Strekkingen binnen het Abolitionisme...................................................................................................... 79 Kort de Argumenten van de Abolitionisten .............................................................................................. 80
3.3 Het Einde van de Slavernij .................................................................................................................. 81 3.3.1 3.3.2 3.3.3
Amerikaanse Burgeroorlog, 1861‐1865 .................................................................................................... 81 Na de Amerikaanse Burgeroorlog ............................................................................................................. 84 Afro‐Americans in de Moderniteit ............................................................................................................ 86
DEEL III – UNCLE TOM’S CABIN (1927) ........................................................... 87 1. 2.
SYNOPSIS ......................................................................................................................... 89 WORDINGSGESCHIEDENIS ................................................................................................... 92 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6
Producer en Regisseur ........................................................................................................................ 92 Script .................................................................................................................................................. 94 Literair Referentiekader ..................................................................................................................... 95 Filmische Referentiekader .................................................................................................................. 96 Historisch Advies ................................................................................................................................ 98 Tijdstip en Relevante Maatschappelijke Debatten ............................................................................. 98
2.6.1 2.6.2
De Vooruitgang… ...................................................................................................................................... 98 … En het Verzet ......................................................................................................................................... 99
2.7 Casting ............................................................................................................................................. 101
3.
ONTVANGST EN KRITIEKEN ................................................................................................ 103
3
4.
Vorm van de Film
105
4.1 Mise‐en‐scène .................................................................................................................................. 105 4.1.1 4.1.2 4.1.3
Kledij ....................................................................................................................................................... 105 Decors en Locaties .................................................................................................................................. 107 Rekwisieten ............................................................................................................................................ 108
4.2 Camerahandeling ............................................................................................................................. 109 4.3 Buitenbeelds Geluid ......................................................................................................................... 110
5.
DRAMATIS PERSONAE....................................................................................................... 111 5.1 Bestaande Historische Figuren ......................................................................................................... 111 5.1.1 5.1.2 5.1.3
Robert E. Lee ........................................................................................................................................... 111 Abraham Lincoln ..................................................................................................................................... 112 William Tecumseh Sherman ................................................................................................................... 113
5.2 Referentiefiguren ............................................................................................................................. 114 5.2.1 5.2.2 5.2.3 5.2.4
Eliza en Oom Tom: de verkochte slaven ................................................................................................. 114 De Shelbyplantage en de ‘slechte’ mannen ............................................................................................ 115 Eva en Topsy: bij St.Clare in New Orleans............................................................................................... 116 De Legreeplantage .................................................................................................................................. 116
6. OORSPRONGS‐EN HERSTELLINGSKRITIEK ............................................................................... 117 7. UNCLE TOM’S CABIN EN SLAVERNIJ. ANALYSE VAN HET HISTORISCH VERTOOG EN VERGELIJKING MET DE WETENSCHAPPELIJKE LITERATUUR. ............................................................................................. 118 7.1 Beeldvorming en Bespreking ............................................................................................................ 118 7.2 Vergelijking met de Wetenschappelijke Literatuur .......................................................................... 120 7.2.1 7.2.2 7.2.3
8. 9.
Historische Gebeurtenissen .................................................................................................................... 120 False Invention ........................................................................................................................................ 120 True Invention ........................................................................................................................................ 121
UNCLE TOM’S CABIN ALS MAINSTREAM HISTORISCHE FILM ..................................................... 124 BESLUIT: UNCLE TOM’S CABIN ALS HISTORISCHE BRON ........................................................... 126
9.1 Bron over Midden 19e Eeuw ............................................................................................................. 126 9.2 Bron over de Jaren Twintig ............................................................................................................... 127
DEEL IV – MANDINGO (1975) ...................................................................... 129 1. 2.
SYNOPSIS ....................................................................................................................... 129 WORDINGSGESCHIEDENIS ................................................................................................. 134 2.1 2.2 2.3 2.4
Opdrachtgever: Dino De Laurentiis .................................................................................................. 134 Uitvoerder: Richard Fleischer ........................................................................................................... 135 Script ................................................................................................................................................ 136 Literair Referentiekader ................................................................................................................... 137
2.4.1 2.4.2 2.4.3
2.5 2.6 2.7 2.8
Veranderingen voor de Film ................................................................................................................... 138 Link met Amerikaanse Literatuur............................................................................................................ 138 Namen verwijzen naar Griekse en Romeinse mythologie/geschiedenis ................................................ 139
Filmische Referentiekader ................................................................................................................ 140 Historisch Advies .............................................................................................................................. 142 Tijdstip en Relevante Maatschappelijke Debatten ........................................................................... 142 Casting ............................................................................................................................................. 145
4
3. 4.
ONTVANGST EN KRITIEKEN ................................................................................................ 149 VORM VAN DE FILM ......................................................................................................... 152 4.1 Mise‐en‐scène .................................................................................................................................. 152 4.1.1 4.1.2 4.1.3
Kledij ....................................................................................................................................................... 152 Decors en Locaties .................................................................................................................................. 154 Rekwisieten ............................................................................................................................................ 155
4.2 Camerahandeling ............................................................................................................................. 156 4.2.1
Toegepast op twee scènes uit Mandingo ............................................................................................... 158
4.3 Geluid ............................................................................................................................................... 160 4.3.1 4.3.2
5.
Geluid “on screen” .................................................................................................................................. 160 Muziek “off screen” ................................................................................................................................ 161
DRAMATIS PERSONAE....................................................................................................... 162 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 5.7 5.8 5.9 5.10
Warren Maxwell............................................................................................................................... 162 Hammond Maxwell .......................................................................................................................... 163 Blanche Woodford ........................................................................................................................... 164 Ellen .................................................................................................................................................. 165 Mede (Afkorting van Ganymedes) ................................................................................................... 166 Mem (Afkorting voor Agamemnon) ................................................................................................. 167 Lucrezia Borgia ................................................................................................................................. 167 Charles ............................................................................................................................................. 168 Cicero ............................................................................................................................................... 168 Dokter Redfield................................................................................................................................. 169
6. OORSPRONGS‐ EN HERSTELLINGSKRITIEK .............................................................................. 170 7. MANDINGO EN SLAVERNIJ. ANALYSE VAN HET HISTORISCH VERTOOG EN VERGELIJKING MET DE WETENSCHAPPELIJKE LITERATUUR. ............................................................................................. 170 7.1 Beeldvorming en Bespreking ............................................................................................................ 172 7.2 Vergelijking met de Wetenschappelijke Literatuur .......................................................................... 174 7.2.1 7.2.2 7.2.3 7.2.4
8. 9.
Slavenhandel .......................................................................................................................................... 174 Straffen ................................................................................................................................................... 175 Heersende Ideologie ............................................................................................................................... 176 Huisslaven ............................................................................................................................................... 177
MANDINGO ALS MAINSTREAM HISTORISCHE FILM ................................................................. 178 BESLUIT: MANDINGO ALS HISTORISCHE BRON ....................................................................... 180
EINDCONCLUSIE .......................................................................................... 182
5
BIJLAGEN ..................................................................................................... 185 Bijlage 1: Driehoekshandel ........................................................................................................................ 185 Bijlage 2: Brief John Rolfe .......................................................................................................................... 186 Bijlage 3: Wet in verband met Statuut Kinderen ....................................................................................... 187 Bijlage 4: Bekering Christendom ................................................................................................................ 188 Bijlage 5: Ondermijnende Wetten ............................................................................................................. 189 Bijlage 6: Verslag Fredrika Bremer ............................................................................................................ 190 Bijlage 7: Getuigenis Harriet Ann Jacobs ................................................................................................... 192 Bijlage 8: The Bondwoman’s Narrative ..................................................................................................... 193 Bijlage 9: Verhalen ..................................................................................................................................... 195 Bijlage 10: Scènes Uncle Tom’s Cabin ........................................................................................................ 196 Bijlage 11: Scènes Mandingo ..................................................................................................................... 220
BIBLIOGRAFIE .............................................................................................. 240 BIBLIOGRAFIE DEEL I ................................................................................................................ 240 Artikels ....................................................................................................................................................... 240 Boeken ....................................................................................................................................................... 240
BIBLIOGRAFIE DEEL II ............................................................................................................... 241 Artikels ....................................................................................................................................................... 241 Boeken ....................................................................................................................................................... 243
BIBLIOGRAFIE DEEL III .............................................................................................................. 245 Artikels ....................................................................................................................................................... 245 Boeken ....................................................................................................................................................... 248 Websites .................................................................................................................................................... 248
BIBLIOGRAFIE DEEL IV .............................................................................................................. 249 Artikels ....................................................................................................................................................... 249 Boeken ....................................................................................................................................................... 250 Websites .................................................................................................................................................... 250
FILMS .................................................................................................................................... 251
6
INLEIDING Slavernij. Een geïnstitutionaliseerde vorm van menselijke uitbuiting, universeel en van alle tijden. Miljoenen levens tot hel gemaakt. In dit kader wordt specifieker ingegaan op een deelaspect van deze betreurenswaardige geschiedenis, meerbepaald de vier eeuwen van slavernij in de Nieuwe Wereld, de Verenigde Staten.
Wat de Amerikaanse slavernij onderscheidt van andere vormen in plaats en tijd, is dat de lijn tussen meester en slaaf uitsluitend gebaseerd was op ras. Huidskleur bepaalde status. Dit specifieke kenmerk had tot gevolg dat de hele zwarte bevolkingsgroep, ook na de afschaffing van de slavernij in 1865, onderdrukt bleef. Het zou nog meer dan een eeuw duren tot de onderdrukking volledig verdween en ze over al hun rechten konden beschikken. Toch werken de gevolgen van slavernij tot op de dag van vandaag nog door.
In dit kader is het interessant na te gaan hoe Amerikanen met deze geschiedenis in het reine komen, wat dan ook mijn centrale onderzoeksvraag is. Verzwijgen of verdraaien ze de geschiedenis, of willen ze net de waarheid ontdekken, in al zijn brutaliteit. Ik heb gekozen dit te onderzoeken aan de hand van een populair medium, met name de speelfilm. Deze vorm van entertainment heeft een moeilijk te overschatten invloed op het beeld dat miljoenen mensen op geschiedenis hebben.
Om een antwoord op de centrale onderzoeksvraag te vinden, heb ik mij gebaseerd op Hollywoodspeelfilms van Amerikaanse makelij. Hierbij heb ik het onderzoeksveld beperkt in tijd, dit vanaf de jaren ’20 van de vorige eeuw tot heden ten dage, om de evolutie in de filmische voorstelling van slavernij te onderzoeken.
Deze licentiaatsverhandeling is gestructureerd in verschillende onderdelen.
In Deel 1 licht ik de discussie toe die gaande is over het feit of films al dan niet als historische bron gebruikt kunnen worden en of films ons iets kunnen leren. Hierbij rijst de vraag in hoeverre films adequaat het verleden kunnen weergeven. Mijn speciale aandacht gaat dan ook uit naar de mainstream historische film, gezien dit in dit kader het belangrijkste is. Ik ga na op welke manier deze films een ‘filmisch realisme’ creëren en de geschiedenis fictionaliseren. In mijn thesis ga ik ervan uit dat films inderdaad als bron gebruikt kunnen worden, mits we ze analyseren volgens de normen van het medium zelf. We kunnen zeker nog iets leren van films.
7
In het tweede Deel neem ik U mee op een fascinerende reis doorheen de geschiedenis van de Amerikaanse slavernij, en dit in drie onderdelen. In een eerste onderdeel breng ik U terug naar de oorsprong van de Driehoekshandel en de Amerikaanse slavernij en werp ik een licht op de horror van de Transatlantische slavenhandel. Het volgende onderdeel informeert U over de manier waarop slavernij in het vroegere Amerika evolueerde naar een goedgeolied instituut van harde onderdrukking. Ik zoem in op een aantal afzonderlijke aspecten: het waarom van de keuze voor Afrikanen als slaaf, de slavernij in de wet, de toenemende tweespalt tussen Noord en Zuid, de groeiende interne slavenhandel, het leven van Afro-Amerikaanse vrouwen en het verzet van de slaven. In een laatste onderdeel belicht ik de discussie tussen Noord en Zuid uitgebreider, hetgeen leidde tot een culminatie van het conflict in de vorm van de Amerikaanse Burgeroorlog, die resulteerde in de afschaffing van slavernij. Een goede kennis van deze geschiedenis is nodig om de films met een kritische blik te kunnen analyseren en beoordelen. Enkel op deze manier kan ik de waarde van de films evalueren.
Deel 3 en 4 vormen de toepassing van de theorie op twee films, respectievelijk Uncle Tom’s Cabin (1927) en Mandingo (1975). Ik concentreer mij vooral op de vraag hoe deze regisseurs slavernij in beeld brachten (een romantisch en melancholisch of minder positief beeld), waarom ze dit op die manier deden en waarom ze het slavernijonderwerp wilden behandelen. Wordt ons een verdraaid beeld voorgeschoteld of eerder één dat strookt met de werkelijkheid? Wordt de Myth of the Old South met zijn voorstelling van de happy bonded Negro ontkracht of juist uitgedragen en ondersteund? Om de waarde van de films te bepalen, heb ik een analysemodel toegepast die de inhoud, de wordingsgeschiedenis, de vorm van
de film,
de dramatis personae, de oorsprongs-en
herstellingskritiek, het historische vertoog en een vergelijking met de wetenschappelijke literatuur, bestudeert. Ik heb geprobeerd de mogelijke invloeden (het leven van de regisseur, de tijdsgeest, intertekstualiteit, commerciële redenen) die het uitzicht van de film bepaald hebben, te reconstrueren. Op basis van dit alles heb ik me een oordeel gevormd over de waarde van de films en of we ze als historische bron kunnen gebruiken.
In de Eindconclusie worden de resultaten van mijn onderzoek samengevat teneinde ze te kunnen kaderen en aldus een antwoord te vinden op de vele vragen die rijzen en gerezen zijn met betrekking tot het onderwerp van deze licentiaatsthesis.
8
DANKWOORD Om te beginnen wil ik mijn erkentelijkheid betuigen aan eenieder die op de één of andere manier zijn steentje heeft bijgedragen tot het eindresultaat dat hierna volgt. Vooreerst bedank ik mijn promotor professor De Wever om mij zo goed op weg te helpen bij de moeilijke onderneming die het maken van een licentiaatsverhandeling is. Een welgemeende dankbetuiging aan het Koninklijk Belgisch Filmarchief, gevestigd in Brussel, voor het verstrekken van uiterst nuttige filminformatie. Ik vermeld tevens Mevrouw Clémentine De Blieck voor haar vriendelijke hulp bij het bekijken van Uncle Tom’s Cabin (1903) op tafel. Ik betuig mijn dankbaarheid aan mijn Ebay-verkopers voor de goede afhandeling en voor het bezorgen van mijn films in perfecte staat. Niet in het minst gaat mijn dank uit naar mijn zus, broer en ouders die vol moed en enthousiasme deze licentiaatsverhandeling nagelezen hebben, tips hebben gegeven, en die me steeds aanmoedigden verder te zetten. Finaal bedank ik mijn vriend Bert, mijn steun en toeverlaat, voor de medewerking die hij graag verschafte om de lay-out van deze thesis perfect te krijgen.
9
DEEL I – FILM ALS HISTORISCHE BRON
Cinema has not changed the world, but the way of understanding the world in this century.
Carlos Diegues
1. Wat met film? Geschiedenis is alomtegenwoordig in onze maatschappij. De interesse ervoor neemt steeds meer toe, en we kunnen gerust het woord history-hype in de mond nemen, wat historici alleen maar toejuichen. Waar ze net iets minder enthousiast over zijn, is de voorstelling van het verleden in het medium bewegende beelden. Want ook hier is geschiedenis steeds meer aanwezig. Film en televisie hebben grote invloed op de publieke opinie1, vormen ons historische bewustzijn2 én zijn belangrijk om een gevoel van nationale identiteit te koesteren3. Film en televisie spelen overduidelijk een belangrijke rol in het dagelijkse leven van de mens, en er is bijna geen plaats meer waar deze media niet gekend zijn. Toch werd tot ongeveer 1960 het audiovisuele materiaal bijna volledig genegeerd door de historici. Ze bleven het artistieke aspect van cinema onderstrepen, maar ze faalden om de documentaire waarde, de mogelijke invloed op de publieke opinie, of de waarde als historische bron in te zien4.
Ondertussen is er al heel wat veranderd: tijdschriften hebben secties gewijd aan film, films worden besproken in essays en boeken, er zijn conferenties over films, enzovoort5. Hoewel veel historici deze evolutie toejuichen, is het niet allemaal peis en vree in het historicikamp. Vooral historische films
1
R.B. TOPLIN, History by Hollywood. The Use and Abuse of the American Past, Urbana & Chicago, University of Illinois Press, 1996, p. viii. 2 J.E. O’CONNOR, Image as Artifact. The Historical Analysis of Film and Television, Malabar – Florida, Krieger, 1990, p. 2. 3 R. BURGOYNE, Film Nation. Hollywood Looks at U.S. History, Minneapolis – London, University of Minnesota Press, 1997, p. 2. 4 P. SORLIN, “How to look at an “Historical” Film”, in: M. LANDY (ed.), The Historical Film. History and Memory in Media, New Brunswick – New Jersey, Rutgers University Press, 2001, p. 25. 5 R.A. ROSENSTONE, Visions of the Past. The Challenge of Film to Our Idea of History, Cambridge – London, Harvard University Press, 1995, pp. 2-3.
10
doen historici bleek uitslaan met hun versie van het verleden. Want, oh horror, miljoenen mensen krijgen zo een ‘verkeerd’ beeld van het verleden. Sommige historici brullen dat die films niet accuraat zijn, historisch onjuist en dat ze de geschiedenis vervalsen. Waar het hen waarschijnlijk echt om te doen is, en wat toch een beetje steekt, is dat bewegend beeld een medium is waarover de historicus geen controle en geen monopolie op heeft. Bovendien kan het medium gestalte geven aan het verleden op een manier die buiten de grenzen ligt van de papieren versie van dat verleden: het heeft namelijk geluid, kleur, expressie en zoveel andere dingen ter beschikking. Film is een symbool geworden van een groeiende postliteraire wereld, waarin de mensen wel kúnnen lezen, maar het niet doen6.
De historici die menen dat films de ‘realiteit’ niet weergeven, vergeten dat alle geschiedenis, zowel geschreven geschiedenis als geschiedenis in film, de realiteit niet toont. Beide tonen een constructie en geen reflectie van het verleden – de één door middel van bewegende beelden, de ander met behulp van het geschreven woord – maar geen van beiden tonen het verleden zelf! Men kan nooit de geschiedenis weergeven zoals het echt was, op geen enkele manier. Geschiedenis, zoals wij het beoefenen, is een ideologisch en cultureel product van de Westerse Wereld, op een bepaald ogenblik in zijn ontwikkeling. Elke historicus geeft met zijn werk een eigen interpretatie van het verleden, maar het blijft steeds een constructie. De duidelijke implicatie is dat geschiedenis niet op de geschreven pagina hoeft te gebeuren. Het kan een manier van denken zijn die gebruik maakt van andere elementen dan het geschreven woord, namelijk geluid, zicht, gevoel en montage7. Hieruit vloeien wel een aantal vragen. Welke historische wereld wordt door iedere film geconstrueerd? Hoe kunnen historici die constructie beoordelen? Wat betekent die historische constructie voor ons? En hoe staat de historische wereld op het scherm in verband met de geschreven geschiedenis8?
De historici die pleiten voor het gebruik van film als historische bron, kunnen dit op een aantal manieren doen. Ten eerste kan de film gezien worden als een bron over de tijd waarin de film gemaakt werd, ongeacht of het een film over het verleden is of niet. Iedere film is namelijk een reflectie van de sociale en politieke bekommernissen van die tijd. Zo kan elke film historisch geplaatst worden, maar is de historische film geen categorie apart. Ten tweede wordt de film gezien als een boek dat overgeheveld is naar het scherm en dat dus op dezelfde manier beoordeeld moet worden op vlak van data, verifieerbaarheid en bewijzen9. De historische film is een soort venster op het verleden en moet dus kritisch beoordeeld worden. Maar een
6
Ibid., p. 46. Ibid., pp. 11, 49. 8 Ibid., p. 50. 9 Ibid., pp. 48-49. 7
11
film ís geen boek, en moet bijgevolg ook volgens andere maatstaven beoordeeld worden, maar daarover later meer. Robert Rosenstone ziet het anders. Hij wil onderzoeken hoe een visueel medium, onderworpen aan de conventies van drama en fictie, gebruikt kan worden als een serieus middel voor het denken over ons verleden. Film kan een andere legitieme manier zijn, naast de geschreven geschiedschrijving, om een stem te geven aan het verleden. Maar de film moet wel beoordeeld worden volgens normen eigen aan het medium10. Andere historici die deze mening min of meer delen, zijn onder andere Ferro, Toplin en Sorlin.
Kan het verleden echt op film gezet worden? Robert Rosenstone in zijn boek Visions of the Past. The Challenge of Film to Our Idea of History vermeldt twee discussiezijden. De historicus R.J. Raack vindt film misschien zelfs een geschikter medium voor geschiedenis dan het geschreven woord. Hij beargumenteert dat geschreven geschiedschrijving te rechtlijnig en te eng is om de volheid van de complexe en multidimensionele wereld waarin mensen leven, voor te stellen. Alleen film, dat beeld en geluid samenvoegt, kan een adequate, krachtige reconstructie geven van de manier waarop contemporaine mensen hun wereld zagen, beleefden en verstonden. Hij heeft wel gelijk dat film, gemakkelijker dan het geschreven woord, een venster lijkt te zijn waardoor we rechtstreeks naar voorbije gebeurtenissen kijken, en de mensen en plaatsen beleven alsof we er zelf bijwaren. Tegenover Raack bevindt zich de filosoof Ian Jarvie. Hij is van mening dat het onmogelijk is om betekenisvolle geschiedenis op het scherm te tonen, omdat bewegende beelden niet genoeg informatie verschaffen en er geen plaats is voor logische redenering. Geschiedenis toont niet enkel wat gebeurd is, maar omvat ook de debatten tussen historici over wát eigenlijk gebeurd is en waarom, en hoe men dit op adequate wijze kan weergeven. In een film is er geen plaats om te bekritiseren, twijfel uit te drukken en bronnen te verifiëren. Dit betekent dat alle gefilmde geschiedenis “een grap” is11.
Rosenstone zelf vindt dat films een interessante bron kunnen zijn, mits men die analyseert volgens de maatstaven van het medium zelf. De eerste reactie van historici is om een historische film te zien als een boek dat is overgeheveld naar het scherm. Maar zoals geschreven geschiedenis gevormd is door de conventies van het genre en de taal, is op dezelfde manier visuele geschiedenis gevormd door de conventies van het visuele genre en de visuele taal12. Hieruit vloeit net de kracht van geschiedenis op het scherm, door zijn mogelijkheden om niet juist letterlijk en realistisch, maar ook poëtisch en metaforisch te communiceren13. Elk medium heeft zijn eigen soort van noodzakelijke fictieve
10
Ibid., p. 3-6. Ibid., pp. 25-27. 12 Ibid., p. 35. 13 R.A. ROSENSTONE, “The Reel Joan of Arc: Reflections on the Theory and Practice of the Historical Film”, in: The Public Historian, vol. 25, No. 3, p. 65. 11
12
elementen, en daarom kunnen we film niet enkel volgens de normen van geschreven geschiedenis beoordelen. De normen moeten stroken met de mogelijkheden van het medium14. Robert Brent Toplin waarschuwt echter dat we in het analyseren van een film de context niet mogen vergeten, en niet teveel moeten focussen op de film zelf. Door de producers, de regisseurs en de schrijvers ook aan een onderzoek te onderwerpen, zal men een diepere analyse van de film kunnen maken en er veel meer betekenissen uit kunnen afleiden15.
2. De Historische Film We spreken nu wel over de historische “film”, maar die term dekt eigenlijk een verscheidenheid aan manieren om het verleden weer te geven op het scherm. Robert Rosenstone verdeelt de historische film in drie brede categorieën: geschiedenis als drama, geschiedenis als document en geschiedenis als experiment. Ik zal meest focussen op het drama, omdat dat de meest voorkomende vorm is van historische film en omdat de films die ik later zal bespreken allen drama zijn.
De mainstream historische films, ook film als drama of Hollywoodfilm genoemd, vertellen gedramatiseerde geschiedenis, of is een drama dat zich in het verleden afspeelt. Natalie Davis, de auteur van The Return of Martin Guerre, stelt voor dat geschiedenis als drama in twee categorieën onderverdeeld wordt. Ten eerste films die gebaseerd zijn op documenteerbare personen, gebeurtenissen en bewegingen, zoals de film Gandhi. Ten tweede zijn er films waarvan de centrale plot en personages fictief zijn, maar waarvan de historische setting intrinsiek is aan het verhaal en de betekenis ervan. De film Dangerous Liaisons is hier een voorbeeld van. Niet alle films zijn echter zo gemakkelijk in te delen: sommige vermengen historische met fictieve personages of setting16.
De documentaire film is recenter dan de mainstream historische film en vermengt recent filmmateriaal van historische plaatsen met ouder filmmateriaal. Een voice-over licht meestal toe bij de beelden en er komen vaak getuigen en deskundigen aan bod. Historici vertrouwen dit genre meer, daar het beter aansluit bij de geschreven geschiedenis. Toch is het niet volledig vrij van problemen. Documentaires beweren namelijk dat we kunnen zien, en ook voelen, wat mensen in het verleden zagen en voelden, wat een valse claim is. Vandaag wordt de documentaire kritischer bekeken17.
14
R.A. ROSENSTONE, Visions of the Past…, p. 36. R.B.TOPLIN, History by Hollywood…, pp. x – xi. 16 R.A. ROSENSTONE, Visions of the Past…, pp. 50-51. 17 Ibid., p. 52. 15
13
De experimentele films ten slotte zijn gemaakt in oppositie tegen de mainstream Hollywood film, en doen dat zowel door het onderwerp als door de manier om de wereld te construeren op het scherm. In tegenstelling tot de mainstream historische film, die de kijker wil doen geloven dat hij naar de “realiteit” kijkt, weigeren ze het scherm te zien als een transparant venster op een “realistische” wereld. Volgens Rosenstone is de experimentele film de beste poging voor een “serieuze” historische film, die het dichtste staat bij de geschreven geschiedenis. Want filmmakers tonen in deze films aan dat er andere manieren bestaan om naar geschiedenis te kijken en reiken verschillende mogelijke antwoorden aan. Geschiedenis als experiment belooft een vernieuwing van wat we bedoelen met het woord geschiedenis18.
3. De Mainstream Historische Film
3.1
Filmisch Realisme
De mainstream Hollywood film probeert een “filmisch realisme” te creëren, zodat de kijker denkt dat hij realiteit op het scherm ziet. Deze “realiteit” wordt geschapen door verschillende shots en sequenties naadloos achter elkaar te plakken en is dus een constructie. Rosenstone somt zes punten op hoe de mainstream film en de documentaire een eigen wereld creëren, waartegen de experimentele film zich verzet. 1. Hollywoodfilms brengen geschiedenis als een verhaal, met een begin, midden en einde. Dit verhaal bevat een morele boodschap die aantoont dat het leven beter wordt of beter geworden is. De boodschap is meestal niet direct. Zo zijn films over de Holocaust niet positief, maar de kijker blijft wel achter met een gevoel van opluchting dat ze het vandaag toch wel veel beter hebben en gelukkig mogen zijn dat ze toen niet leefden19. 2. Geschiedenis wordt verteld als een verhaal van individuen, die ofwel bekend zijn ofwel belangrijk zijn op het scherm. De mensen die men op het voorplan van het historische proces plaatst, hebben heroïsche daden verricht of onder ongewoon slechte omstandigheden geleden. De oplossing voor hun persoonlijke problemen staat symbool voor de oplossing van historische problemen20. 3. Het verhaal toont ons een gesloten, volledig en eenvoudig verleden. De film geeft geen alternatieve mogelijkheden voor wat op het scherm gebeurt, laat geen twijfels toe en stelt alles
18
Ibid., pp. 53-54. Ibid., pp. 55-56. 20 Ibid., p. 57. 19
14
wat op het scherm komt als juist voor. Men geeft geen andere opties voor wat en waarom iets gebeurd is. Dit is zeer moeilijk voor historici om mee om te gaan21. 4. Film emotionaliseert, personaliseert en dramatiseert geschiedenis. De speciale mogelijkheden van het medium (geluid, muziek, close-up, etc.) worden gehanteerd (of misbruikt) om de gevoelens van het publiek over de gebeurtenissen op het scherm te verhogen en te intensifiëren. Natuurlijk is geschreven geschiedenis niet ontdaan van emotie, maar een historicus moet al een goede schrijver zijn om de lezer emotie te laten voelen, terwijl een slechte filmmaker dit gemakkelijk kan22. 5. Film toont ons zo duidelijk de ‘look’ van het verleden – gebouwen, landschappen, etc. – dat het ons historisch bewustzijn beïnvloedt. Film geeft ons een beeld van hoe alledaagse objecten gebruikt werden. Kledij uit het verleden hangt niet achter glas in een museum, maar wordt in film tot leven gewekt. Deze mogelijkheid van film dwaalt af tot wat we valse historiciteit kunnen noemen: de verkeerde opvatting dat geschiedenis niet meer is dan een ‘period look’. Hollywood leidt hieruit af dat ze vrijelijk personages en gebeurtenissen mogen uitvinden en het verleden veranderen, zolang de ‘look’ maar juist is23. 6. Film toont geschiedenis als een proces. In film kan men dingen samen brengen die in geschreven geschiedenis vaak gesplitst worden voor analytische of structurele doeleinden. In film komen economie, politiek, ras, gender en klasse samen in de levens en gebeurtenissen van individuen, groepen en naties. Zo wordt geschiedenis in film wat het in essentie is: een proces van veranderende sociale relaties waarin politieke en sociale vragen geweven zijn24.
Een historische mainstream film is dus een gesloten verhaal, waar vooruitgang in zit, met de nadruk op het individu, met een eenduidige interpretatie, een verhaal dat emoties opwekt. Wat voort soort geschiedenis ook in film gebracht wordt, het zal altijd binnen bovenstaande conventies moeten gebeuren. Zo wordt ons historisch bewustzijn op een andere manier beïnvloed dan door andere media als het geschreven woord, foto’s, of schilderijen. Dit betekent dat film een ander verleden creëert dan het geschreven woord en altijd de normen van de geschreven geschiedenis zal schenden. De vraag is bijgevolg: Kunnen we iets leren dat de moeite is door het verleden te benaderen via de conventies van de mainstream film25?
Historische films worden door filmmakers, die geen historici zijn, geproduceerd. We kunnen ons de vraag stellen met welk recht filmmakers het verleden behandelen? Ze spreken over het verleden, om verschillende redenen – persoonlijke, artistieke, politieke, financiële – omdat ze ervoor kiezen óm te 21
Ibid., pp. 57-58. Ibid., p. 59. 23 Ibid., pp. 59-60. 24 Ibid., pp. 60-61. 25 Ibid., pp. 64-65. 22
15
spreken. Ze doen dit op de manier dat historici spraken vóór de tijd van professionele training in geschiedenis, voor geschiedenis een discipline was. Filmmakers hebben zo geen training en ook geen gewone benadering van de geschiedenis. Het resultaat is dat geschiedenis in film altijd een meer persoonlijke en eigenzinnige reflectie is dan in het geschreven woord. Daarom is het belangrijk dat historici leren om een film te “lezen” en te “beoordelen”. Dit betekent dat historici de normen voor geschiedenis moeten heroverwegen26. Cinema gebruikt net als geschreven geschiedschrijving ook taal, maar het is niet noodzakelijk. Zo zijn er tal van stomme films. Historici moeten leren om de onverbrekelijke combinatie van beeld, beweging en geluid op een juiste manier te evalueren. Ze moeten een systeem met verschillende componenten vertalen in een systeem met slechts één component: taal27.
3.2
Fictionaliseren van de Geschiedenis: Invention
Er zijn twee dingen waardoor geschiedenis op film verschilt van geschiedenis in het boek. Ten eerste door de vertelelementen die inherent zijn aan het medium. Het gaat om elementen als kleur, geluid, beweging, landschap, gezichten, kostuums en drama die de emoties verhogen en een intense en intieme relatie met de personages creëert. We noemen deze elementen “reality effects” en ze vertellen ons vaak veel over de mensen, processen en era’s28. Ten tweede verschilt film van het boek door het gebruik van uitvindingen, ficties. Dit is het belangrijkste element om geschiedenis als drama te begrijpen en is ook het meest controversieel. Geschiedenis als drama is doorspekt met fictie en uitvinding van de kleinste details tot de grootste gebeurtenissen29. De dramatische film laat zich gaan in de uitvinding van personages, dialogen en gebeurtenissen. Maar deze praktijk laat nog steeds historisch “denken” toe30. Uitvinding is noodzakelijk omdat het medium van film dat vereist en omdat de camera dingen moet tonen waarvan men niet zeker is. Zo weet men bijvoorbeeld niet hoe een specifieke kamer van een historisch personage eruitzag, maar men moet wel iets verzinnen omdat dit getoond wordt in de film. Fictie en uitvinding zijn niet uit te sluiten uit de historische film, omdat de camera het specifieke van een bepaalde historische scène moet tonen, of omdat men een coherente visuele samenhang wil creëren. Elke film zal ook fictionele personages bevatten en bepaalde elementen van het karakter uitvinden. De bewegingen, geluiden en de manier waarop een historisch personage eruit ziet in een historische film is ook niet de manier zoals de echte persoon in het verleden eruit zag of handelde, omdat het een acteur is die gestalte geeft aan dat personage.
26
Ibid., p. 66. P. SORLIN, “How to look at an “Historical” Film”, p. 26. 28 R.A. ROSENSTONE, “The Reel Joan of Arc…”, pp. 73-75. 29 R.A. ROSENSTONE, Visions of the Past…, p. 67. 30 R.A. ROSENSTONE, “The Reel Joan of Arc…”, p. 73. 27
16
Voorvallen worden uitgevonden om verschillende redenen: om voortgang in het verhaal te houden, om de intensiteit van gevoelens te bewaren, om complexe gebeurtenissen gemakkelijker te maken. Men bereikt dit door verdichting, inkorting, wijziging van gebeurtenissen of door het gebruik van metaforen31.
Men moet begrijpen dat deze uitvindingen noodzakelijk zijn. Soms is er gewoon niet genoeg contemporain materiaal om het verhaal volledig te maken. Dan kán de filmmaker niet anders dan zijn fantasie gebruiken. Men moet ook begrijpen dat filmmakers andere prioriteiten hebben dan historici. Ze opereren namelijk in een omgeving die meer gedreven is door commerciële overwegingen: films moeten geld in het laatje brengen. Filmmakers zijn wel blij met de goedkeuring van hun film door historici, maar het is hun voornaamste zorg niet. Dus hoewel alle historische films een graad van fictionaliteit met zich meedragen, kunnen ze toch significante bijdragen leveren voor de appreciatie van het publiek voor het verleden. En belangrijk is dat ze geholpen hebben de interesse van het publiek in geschiedenis te verhogen32. Volgens Rosenstone kunnen de uitvindingen die worden gedaan in historische films toch “waar” zijn, in die zin dat ze grotere hoeveelheden aan data symboliseren, comprimeren of samenvatten. Echt, in die zin dat ze de globale betekenis van het verleden, die geverifieerd en gedocumenteerd kan worden, uitdragen Maar Toplin waarschuwt ons ervoor die theorie niet door te trekken. Anders zouden we alle vormen van uitvinding zomaar legitimeren als het maar op een of andere manier bijdraagt tot het denken over het verleden. Er moet nog een verschil gemaakt worden tussen een goede presentatie van het verleden en een slechte33.
Op het scherm moet geschiedenis fictioneel zijn om waar te zijn! Omdat filmische letterlijke getrouwheid onmogelijk is. Film kan nooit een letterlijke voorstelling geven van gebeurtenissen in het verleden. Het kan nooit een exacte kopie zijn van wat gebeurd is (alsof wij weten wat exact gebeurd is). Natuurlijk moet een historische weergave gebaseerd zijn op wat letterlijk gebeurd is, maar de weergave op zich kan nooit letterlijk zijn, niet op het scherm en niet op papier34.
Om volledig te zijn omtrent de uitvinding in historische drama’s, moet ik nog een onderscheid maken tussen “valse” uitvinding (false invention) en “juiste” uitvinding (true invention). Wanneer het gaat om valse uitvindingen in films, dan negeren de filmmakers het verloop van de geschiedenis. Een voorbeeld hiervan is de film Mississippi Burning van Alan Parker uit 1988. De film beweert de nasleep van de Freedom Summer van 1964 weer te geven, waarin drie burgerrechtenactivisten, twee 31
R.A. ROSENSTONE, Visions of the Past…, pp. 67-68. R.B. TOPLIN, History by Hollywood…, pp. 3-5. 33 Ibid., p. 9. 34 R.A. ROSENSTONE, Visions of the Past…, p. 70. 32
17
blanken en één zwarte, vermoord werden. De film marginaliseert zwarten en volhardt dat hoewel de zwarten het slachtoffer waren van racisme, ze zelf in feite weinig gedaan hebben voor hun eigen burgerrechtencampagne. De boodschap die overkomt is dat de regering African-Americans beschermde en een voorname rol heeft gespeeld in de stemrecht campagne. Dit klopt echter helemaal niet. Historici hebben aangetoond dat de centrale boodschap van die zomer niet gewoon was dat zwarten onderdrukt werden, maar dat ze opkwamen als een gemeenschap om hun eigen verdrukking te verlichten. De film negeert dit thema echter en versterkt het racisme waartegen het zogezegd strijdt. Bij juiste uitvindingen betrekken filmmakers het historische betoog in hun film. De film Glory van Edward Zwick uit 1989 is hiervan een uitstekend voorbeeld. Glory gaat over het Vierenvijftigste Massachusetts regiment, onder leiding van Robert Gould Shaw, en over de Afrikaans-Amerikaanse vrijwilligers in de Amerikaanse Burgeroorlog. De meeste van de soldaten in het Vierenvijftigste regiment waren geen ex-slaven, zoals de film beweert, maar waren reeds vrije burgers voor de Burgeroorlog. Op die manier brengt de film de specifieke ervaring van deze afdeling op één lijn met de bredere ervaring van African-Americans in de Burgeroorlog. De film generaliseert zo vanuit het Vierenvijftigste wat er overal gebeurde in de Union met bevrijde slaven. Dit is slechts één voorbeeld uit de film Glory35.
4. Besluit Als we fictie in een historisch drama aanvaarden, veranderen we drastisch de manier waarop we over geschiedenis denken. We accepteren dan dat er verschillende manieren zijn om over de betekenis van het verleden te denken. Film vervangt het geschreven woord niet, het staat er naast, net als andere vormen om met het verleden om te gaan zoals het geheugen en de orale traditie. Maar wat zijn de alternatieven? Dat historici films beginnen te maken die absoluut accuraat zijn en de realiteit van het verleden goed proberen weer te geven? Het probleem is dat die films ongelooflijk saai zouden zijn, en de mensen niet naar de cinema zouden lokken. Een ander alternatief is geschiedenis als experiment, maar zij trekken geen groot publiek aan. Ten laatste zou men de film kunnen negeren, maar ook dat is geen oplossing. We moeten gewoon aanvaarden dat films er zijn, en dat we ze niet kunnen beoordelen volgens dezelfde maatstaven als geschreven geschiedenis en dat we ons dus moeten aanpassen36.
Om te besluiten kunnen we nog zeggen dat veel van de onderwerpen die de wetenschappelijke geschiedenis onderzoekt, ook in films behandeld worden, alleen doet film dit in zijn eigen filmische en 35 36
Ibid., pp. 72-75. Ibid., pp. 76-78.
18
dramatische termen. Vandaag geeft de cultuur nog de voorkeur aan de historici, maar meer en meer worden boodschappen over het verleden op zowel het grote als het kleine scherm verteld. Film heeft een verandering teweeg gebracht in ons begrip van geschiedenis. Misschien kunnen wij historici, voor velen ondenkbaar, nog iets leren van de visuele media37?
37
R.A. ROSENSTONE, “The Reel Joan of Arc…”, pp. 76-77.
19
DEEL II – AMERIKAANSE SLAVERNIJ 15E EEUW - 1865 De wereld kende (en kent) verschillende vormen van slavernij doorheen de tijd, maar Amerikaanse slavernij is vrij uniek omdat ze afwijkt van het leeuwendeel van de varianten. Slavernij in de diverse delen van het Amerikaanse continent wordt vaak onder één noemer gezet, maar ondanks de vele overeenkomsten waren er toch grote verschillen tussen de slavengemeenschappen onderling38. Zo was de plantageslavernij op Barbados in de Caraïben grootschaliger, ruwer en wreder dan op de Zuiderse plantages van de Verenigde Staten. De Transatlantische slavenhandel en de slavernij werden in stand gehouden door de Europese consumenten, die zo tuk waren op goedkope, door slaven geproduceerde producten (zoals suiker, tabak en katoen), maar evenzeer door Afrikaanse slavendrijvers, die andere Afrikanen slaaf maakten. Indien Europa een morele economie gevoerd had, die het invoeren van producten geteeld door slaven verbood, dan zou de slavenhandel nooit in die mate bestaan hebben39.
Deze hele geschiedenis van de Transatlantische slavenhandel en slavernij is zeer boeiend en aangrijpend (sommige aspecten van het slavenleven benemen je gewoon de adem), wat me aanzette er meer over te leren. Toch denk ik dat ik onbewust vooral gedreven werd door het zoeken naar een antwoord op de vraag hoe dit alles in hemelsnaam mogelijk was. Het leed van Afrikaanse slaven, gedegradeerd tot beesten, is amper voor te stellen. Ik wou begrijpen hoe de “moderne Europeaan”, die zich beriep op zijn superioriteit ten opzichte van alle andere volken, zich zo kon verlagen, zelf zo beestachtig werd en verstoken van enig gevoel of mededogen in de omgang met mensen van een andere huidskleur. Ik geloof niet dat blanke slavenhouders en –handelaars fundamenteel verschillend waren dan wij vandaag de dag. Het waren mensen als U en ik die toendertijd de zweep hanteerden. Maar ik geloof vrij sterk in de maakbaarheid van de mens: de omgeving, ideologie en tijd bepalen in grote mate iemands ‘zijn’. Ik vond het interessant na te denken welke dramatische gevolgen een verwrongen ideologie kan hebben. Eigenlijk is het frappant dat zaken die wij gruwelijk vinden en waar we met moeite bij kunnen, meer dan honderdvijftig jaar geleden als normaal en goed beschouwd werden. Wij kunnen deze slavernij misschien niet begrijpen (zoals de Holocaust), maar gezien vanuit het toenmalige zinnebeeld is het toch logisch. Men moet in het achterhoofd houden dat Europeanen en Amerikanen zwarten niet als mensen zagen, die bijgevolg geen rechten hadden en een hardvochtige behandeling verdienden. Het was de ideologie en de omgeving waarin ze leefden, die de mogelijkheid 38 39
J. WALVIN, Questioning Slavery, London and New York, Routledge, 1996, p. vii. D. ELTIS, The Rise of African Slavery in the Americas, Cambridge, Cambridge University Press, 2000, p. 259.
20
creëerde waardoor zulk wreed gedrag tegenover een ander mens aanvaardbaar was. Zouden wij, moderne teergevoelige mensen, het in die tijd en die context anders gedaan hebben? Ik moet bekennen dat ik vrees van niet. We staan veel te snel klaar onze medemens te veroordelen voor gruweldaden, zonder te beseffen dat wij in die context waarschijnlijk net hetzelfde zouden hebben gedaan. Vergeet immers niet dat alle grote rijken, hoewel ze zelf de ergste gruweldaden begingen, anderen steevast als barbaars of inferieur beschouwden. Toch verlies ik niet alle hoop in de mensheid en ben ik ervan overtuigd dat ergens, diep binnenin, de blanken wel degelijk wisten dat zwarten even menselijk waren als zijzelf. Slavernij was economisch gewoon zo een voordelig systeem, dat men zichzelf allerlei redenen ging wijsmaken om het toch maar in stand te houden, zoals dat slaven inferieur waren, afhankelijk en dat ze in Amerika ‘beschaafd’ werden. Zoals zoveel andere keren in de geschiedenis haalde economisch gewin het op menselijk mededogen. Maar, het hele slavernijsysteem zoals wij het kennen, zoals in het Zuiden op de katoenplantages, ontwikkelde zich geleidelijk en zo ging het eveneens met de omgang met zwarten. In de pionierstijd was de situatie van zwarten bijvoorbeeld niet zo slecht als in de 19e eeuw. De Emancipation Proclamation van 1863 of de afschaffing van de slavernij op het einde van de Amerikaanse Burgeroorlog in 1865, betekende echter niet het einde van de mensonwaardige benadeling van de Afro-Amerikanen. Ze kregen te maken met segregatie door de Jim Crow-wetten, de Ku Klux Klan, lynchpartijen, discriminatie en zoveel meer40. Pas door jaren strijd van de Burgerrechtenbeweging kwam er verbetering en werd de segregatie afgeschaft in 1964 door de Civil Rights Act41.
Slavernij is momenteel een populair item, de studie ervan zit in de lift en het aanbod nieuwe literatuur is zo groot dat zelfs de expert nog moeite heeft om alles bij te houden. Het publiek bewustzijn omtrent slavernij vergroot ook des te meer, onder invloed van populaire boeken, films (zoals Amistad en Beloved) en televisie (series als Roots en North and South, naast tal van documentaires). Daarnaast kreeg het onderwerp nog meer belang en politieke aandacht door de verontschuldigingen die geëist worden van regeringen voor hun verantwoordelijkheid en aandeel in de slavernij, of van bedrijven die rijk geworden zijn ten koste van slaven. Vooral het debat over herstelbetalingen en vergoedingen aan nakomelingen van slaven krijgt grote aandacht. Discriminatie en racisme zijn nog lang niet de wereld uit. De gevolgen van de slavernij, waaronder armoede en gebrekkig onderwijs, zijn vandaag de dag nog steeds voelbaar en drukken zwaar op de zwarte gemeenschap. Daarom gaan er 40
K. MORGAN (ed.), Slavery in America. A Reader and Guide, Edinburgh, Edinburgh University Press, 2005, p. 17. 41 M.B. NORTON, D.M. KATZMAN, D.W. BLIGHT, H.P. CHUDACOFF, F. LOGEVALL, B. BAILEY, T.G. PATERSON & W.M. TUTTLE, A People and a Nation. A History of the United States, Boston, New York, Houghton Mifflin Company, 2007, pp. 560-561.
21
stemmen op dat de staat compensaties zou geven aan nazaten van slaven, daar ze zelf verantwoordelijkheid draagt omdat ze slavernij heeft toegestaan. Dit is het standpunt dat onder andere door Randall Robinson geuit wordt in zijn boek The Debt: What America owes to the Blacks42. Toch staan de meeste Amerikanen niet open voor het idee43.
Deze zaken tonen duidelijk aan dat dit pijnlijke slavernijverleden in de Verenigde Staten nog niet begraven en verwerkt is, maar heden ten dage nog een rol speelt. De slavernij is een spokend verleden geworden, mensen moeten er nog steeds mee omgaan. Dit is een extra reden, naast mijn interesse voor slavernij, om het verleden uit te spitten en zo tot een vollediger beeld van slavernij en de slavenhandel te komen, de gevolgen ervan goed te kunnen inschatten, en de tendensen van vandaag beter te kunnen begrijpen.
42 43
R. ROBINSON, The Debt: What America Owes to the Blacks, New York, Plume, 2000, 272 p. De Volkskrant, 21/06/2000. en M.B. NORTON, e.a., A People and a Nation…, pp. 234-235.
22
1. De Transatlantische Slavenhandel The men negroes, on being brought aboard the ship, are immediately fastened together, two and two, by hand-cuffs on their wrists, and by irons rivetted on their legs. They are then sent down between the decks, and placed in an apartment partitioned off for that purpose. The women likewise are placed in a separate apartment between decks, but without being ironed. So are the boys. They are frequently stowed so close as to admit of no other posture than lying on their sides. Exercise being deemed necessary for the preservation of their health, they are sometimes obliged to dance, when the wheather will permit their coming on deck. If they go about it reluctantly, or do not move with agility, they are flogged. Alexander Falconbridge44
De Atlantische slavernij is een complexe historische kwestie, door zijn draagwijdte en impact, zowel in tijd en ruimte. De slavenhandel was waarschijnlijk de meest internationale activiteit van het preindustriële tijdperk, waardoor de geschiedenis van de drie betrokken continenten, namelijk Afrika, Europa en Amerika, veranderde. Voor Afrika was het effect van de continue aderlating van haar mensen gedurende vier eeuwen dramatisch. Europa werd door de slavenhandel rijk en machtig. En Amerika werd volledig getransformeerd door de invoer van miljoenen Afrikanen. De slavenhandel bereikte een hoogtepunt door de Europese kolonisatie van Amerika, vanaf de 16e en vooral in de 17e eeuw. Hoewel men hier verschillende arbeidssystemen uitprobeerde, zoals werken met vrije mensen, contractarbeiders, Europese arbeiders, lokale Indianen en een mix van dit alles, schakelde men toch over op slaven als voornaamste werkkrachten. Het is de ontwikkeling van de vroege suikerindustrie, eerst in Brazilië door de Portugezen en later in de Caraïben door de Britten, met zijn arbeidsintensieve productiesysteem op plantages, die een arbeidstekort creëerde en Europeanen noopte elders arbeiders te zoeken: in Afrika45.
Lang voor Europeanen zelf naar West-Afrika trokken, waren ze al bekend met Afrikaanse slavernij. Karavaanhandelsroutes gingen over land van Boven-Guinea naar het Moslim Mediterrane gebied, 44
A. FALCONBRIDGE, An Account on the Slave Trade on the Coast of Africa, London, 1788, pp. 16-17, 1922. Scheepsdokter Falconbridge brengt verslag uit van zijn reis op een slavenschip van Bonny, een slavenhandelsplaats in the Baai van Biafra, naar de West Indies. 45 G. HEUMAN & J. WALVIN (eds.), The Slavery Reader, London and New York, Routledge, 2003, pp. 1-4.
23
waarbij noordelijke handelaars zout, dadels, zijde en katoenen stoffen verhandelden in ruil voor Afrikaans goud, ivoor en slaven. Slavernij in de gemeenschappen van West-Afrika bestond al lang. Mensen die rijkdom wilden vergaren hadden arbeiders nodig, waaronder slaven. Slaven vormden hier een essentieel deel van de economie. In deze samenlevingen kon men slaaf worden voor het leven als straf voor misdaden, maar meestal ging het om vijandelijke gevangenen of mensen die zichzelf of hun kinderen vrijwillig slaaf maakten om schulden te betalen. De manier waarop slaven gebruikt werden varieerde, maar overal konden hun eigenaars ze naar wens verhandelen of verkopen46.
• Portugal Portugal had in de 15e eeuw handelsposten langs de West-Afrikaanse kust waar ze Europese goederen verhandelden in ruil voor goud, ivoor en slaven47. Hoewel deze laatsten zeker niet het eerste doel waren van hun handel, ontdekten de Portugezen al snel het voordeel van Afrikaanse slaven, die ze naar Portugal zelf brachten, maar ook naar de eilanden die ze bezaten ten Westen van Afrika (Fernando Po en Sâo Tomé) en naar de Atlantische eilanden (Azoren, Canarische eilanden en Kaap Verde eilanden), waar ze ingezet werden op hun suikerplantages48. Portugezen kenden bijgevolg de vaardigheden van Afrikaanse slaven en de voordelen om hen als werkkrachten te gebruiken. Ze zagen Afrikanen als de natuurlijke werkers voor hun suikerindustrie. Het waren dan ook de Portugezen die de eerste grote Atlantische slavensystemen ontwikkelden, die Afrikanen naar Europa, de Atlantische eilanden en daarna naar Amerika brachten. Ze hadden tot 1630, wanneer het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden Noord-Brazilië veroverde, het monopolie op de slavenhandel49.
• Groot-Brittannië De Britten controleerden de slavenhandel echter vanaf de jaren 1670 door middel van de Royal African Company50, want door de stijgende vraag naar slaven in de Britse nederzettingen (Barbados, Jamaica, Noord-Amerika) konden ze hun slavenhandel uitbreiden. Gedurende de 150 jaar vóór de afschaffing van haar slavenhandel, verscheepte Groot-Brittannië zowaar 3,5 miljoen Afrikanen, aan een tempo van 6 700 personen per jaar in 1670, naar 42 000 personen per jaar in 177051. De Britten werden slavenhandelaars op dergelijk grote schaal doordat ze slaven oppikten op alle plaatsen van de Afrikaanse kust en deze vervolgens verhandelden over het gehele Caraïbische gebied. Hierdoor linkten zij grote delen van Afrika en Amerika aan elkaar.
46
M.B. NORTON, e.a., A People and a Nation…, pp. 7-8. Ibid., p. 12. 48 G. HEUMAN & J. WALVIN (eds.), The Slavery Reader, p. 4. 49 J. WALVIN, Questioning Slavery, pp. 5-6. 50 M.B. NORTON, e.a., A People and a Nation…, p. 50. 51 G. HEUMAN & J. WALVIN (eds.), The Slavery Reader, pp. 5-6. 47
24
Dit in tegenstelling tot de Nederlanders en Fransen, die slechts op enkele plaatsen in Afrika slaven oppikten (Slavenkust en Angola) en ze vervolgens maar naar een beperkt aantal oorden in Amerika brachten, respectievelijk Curaçao en St Domingue52.
Hoewel de Britten duidelijk fervente slavenhandelaars waren en een groot deel van de Afrikanen in de ruimen van Britse schepen verdwenen, schafte Groot-Brittannië onder druk van abolitionisten in 1807 de slavenhandel af. Voormalige slaven, zoals de Afrikaan Olaudah Equiano in Groot-Brittannië53 en Frederick Douglass in de Verenigde Staten, speelden een grote rol in de afschaffing van de slavenhandel en slavernij, mede door het vertellen en publiceren van hun persoonlijk relaas als slaven. Op die manier raakten ze mensen in het hart en verwierven ze veel steun van blanken. Na 1807 ontpopte Groot-Brittannië zich als dé natie die wereldwijd een ideologische strijd voerde tegen de slavenhandel. De Britse vloot spoorde op intensieve schaal illegale slavenhandelaars op, waarna deze strafrechterlijk werden vervolgd. Een verordening van 1827 besloot dat slavenhandel een vorm van piraterij was, waarop de doodstraf stond. De Slavery Abolition Act uit 1833 verbood slavernij in alle Britse kolonies. Als compensatie betaalde de Britse staat wel twintig miljoen pond om de plantagehouders in de Caraïben schadeloos te stellen en ze tevreden te houden54. Vanaf dan werd het Verenigd Koninkrijk het uithangbord voor het wereldwijde abolitionisme en de natie die de wereld een geweten probeerde te schoppen.
1.1
Waar kwamen Afrikaanse slaven vandaan?
1.1.1 Regio’s De Portugezen, Nederlanders, en daarna de Britten kochten slaven in verschillende kustregio’s zoals Senegambia, Sierra Leone, West-Centraal Afrika (nu Kongo en Angola), de Slavenkust, en de belangrijkste regio’s zijn de Goudkust, de Baai van Benin, en de Baai van Biafra (nu Kameroen, Gabon en Zuid-Oost-Nigeria)55. In al deze gebieden werden slaven na verloop van tijd het meest significante exportproduct. De drie laatst vernoemde regio’s hadden de grootste bevolkingsdichtheid, de grootste stedelijke ontwikkeling, en de meest gesofistikeerde staatsstructuren, waardoor de slavenhandel hier al snel kon bloeien56.
52
D. ELTIS, The Rise of African Slavery, p. 128. Zie verder. 54 J. WALVIN, Questioning Slavery, p. 165. 55 D. ELTIS & D. RICHARDSON, “West Africa and the Transatlantic Slave Trade. New evidence of long-run trends”, in: G. HEUMAN & J. WALVIN (eds.), The Slavery Reader, London and New York, Routledge, 2003, p. 42. 56 D. ELTIS, The Rise of African Slavery, pp. 164, 181. 53
25
Hoewel de reistijd vanuit Senegambia veel korter was (48,3 dagen) dan vanuit andere regio’s (74,4 dagen), en het de regio was die het dichtste bij zowel Europa als Amerika gelegen is, werd hier toch het kleinste aantal slaven uitgevoerd. Dit heeft te maken met een gebrek aan lokale slaven, het weinige enthousiasme voor Europese en Aziatische goederen en de weerstand van de Senegambianen, waardoor Europeanen noch nederzettingen en plantages konden stichten, noch grote aantallen slaven konden krijgen57.
Figuur 1: Voornaamste plaatsen van herkomst van Afrikaanse slaven en van hun bestemming in Amerika.58
1.1.2 Europese Handel De Europeanen dreven handel met de Afrikanen in hun lokale handelsposten, waar permanent Europeanen aanwezig waren; of in slavenforten, wat echter niet zo gebruikelijk was, maar nu nog steeds bestaan; of vaak gewoon op hun schepen die een tijdlang bleven liggen aan plaatselijke aanlegsteigers.
57 58
Ibid., pp. 165-170. M.B. NORTON, e.a., A People and a Nation…, p. 60.
26
Europeanen gingen zelf niet actief in het binnenland op zoek naar slaven, omdat ze er ten eerste moeilijk konden overleven, daar ze de streek niet kenden, en het er ten tweede een broeihaard van ziektes was59. Europeanen waren dus afhankelijk van Afrikaanse tussenpersonen en handelaars die slaven naar de kust brachten. Deze Afrikanen controleerden zowel de toegang tot slaven voor Europeanen als de toegang tot begeerde Europese goederen voor de binnenlandse Afrikanen60. We mogen zeker niet vergeten dat het Afrikanen waren die de slaven onder controle hadden tot op het ogenblik van de verkoop en de overhandiging aan de Europese slavenhandelaars op de kust. Hoewel in Afrika ook slavernij bestond, had de grote Europese vraag naar slaven een transformerende impact op de Afrikaanse samenlevingen. Er werden steeds meer slaven verhandeld, waardoor de interne slavenhandel tevens groeide. Europeanen importeerden veel Europese en Aziatische goederen in ruil voor slaven, waardoor ze een vraag creëerden die enkel ingelost kon worden door nog meer Afrikaanse slaven. Oorlogen tussen Afrikaanse staten, raids en agressieve aanvallen op nabijgelegen gemeenschappen, en ontvoeringen, leverden gevangenen op die het interne slavensysteem voedden, waarna ze overgeleverd werden aan Europeanen61. Sommigen vragen zich af hoe het mogelijk was dat Afrikanen andere Afrikanen slaaf maakten en ze veroordeelden tot een miserabel leven ergens ver weg op een ander continent. Het antwoord is dat de slavendrijvers noch zichzelf, noch hun slachtoffers als Afrikanen zagen. Degenen die ze slaaf maakten kwamen van verre regio’s waar men totaal geen relatie of band mee had. Wie niet tot dezelfde stam of natie behoorde, liep kans slaaf te worden gemaakt. Men trok zich het lot van andere Afrikanen niet aan62.
1.1.3 Getuigenis Olaudah Equiano was een slaaf in de 18e eeuw die zijn levensgeschiedenis ter boek heeft gesteld. Hij woonde als kind in een provincie van Benin, op grote afstand van de kust, waar hij deel uitmaakte van de Ibo-stam, die in een kleine gemeenschap leefde van slechts enkele dorpen groot. Van Europeanen of blanke mannen had hij nog nooit gehoord. Toen hij elf jaar was (in 1745), werd hij samen met zijn zus gekidnapt door twee mannen en een vrouw die hen geboeid en met een prop in de mond meenamen. Na een dag werd hij gescheiden van zijn zus. Hij zou geen van zijn familieleden, die niet wisten waarom hij en zijn zus opeens weg verdwenen waren, ooit terugzien. Equiano werd verkocht en zijn nieuwe eigenaars namen hem mee op een snelle wandeltocht van verscheidene dagen tot ze op de oevers van een forse rivier stonden, een spektakel dat Equiano nog nooit gezien had. Met een grote 59
G. HEUMAN & J. WALVIN (eds.), The Slavery Reader, p. 7. M.B. NORTON, e.a., A People and a Nation…, p. 50. 61 G. HEUMAN & J. WALVIN (eds.), The Slavery Reader, p. 7. 62 D. ELTIS, The Rise of African Slavery, p. 59. 60
27
kano werd hij naar de kust vervoerd, waar hij op een slavenschip geladen werd. Hij bestierf het bijna van angst, aangezien hij overtuigd was dat hij in een boze wereld van slechte geesten was beland, die hem zouden doden. Zijn reis voerde hem naar Barbados en van daaruit naar Virginia, de Leeward eilanden, New England, en Londen63.
Miljoenen Afrikanen beleefden wat Equiano onderging; weggerukt uit hun woonplaats en roots, het enige wat ze kenden, en weggevoerd door blanken naar een verre, onbekende en schrikwekkende bestemming. De slaven moesten, alvorens ze de kust bereikten, soms honderden kilometers ver marcheren, ofwel werden ze vertransporteerd via grote kano’s. Hoewel sommigen ongetwijfeld de kust nooit te zien kregen, bestaan er geen documenten met sterftecijfers van dit deel van de tocht. De slaven waren doodsbang van blanken, omdat deze als kannibalen aanzien werden (aangezien men van de slaven die meegevoerd werden nooit meer iets vernam en ze nooit terugkwamen). Ze werden op basis van sekse, leeftijd en gezondheid gescheiden, daarna gebrandmerkt en tussendeks geboeid op de slavenschepen gestouwd. Voor blanken was de slavenhandel een saaie, en soms hachelijke, maar zeer winstgevende zaak. Voor Afrikaanse slaven was het een levende hel64.
1.2
Leeftijd en sekse van de slaven
1.2.1 Verschil Afrika-Amerika Tussen het Amerikaanse en Afrikaanse continent was er een groot verschil met betrekking tot de sekse van de slaven. Amerikaanse slavenhouders, zeker in Spaans-Amerika en het Caraïbische gebied, kochten steevast meer jonge, gezonde mannen, die goede werkkrachten waren, dan vrouwen. In Afrika daarentegen was er in de binnenlandse slavenhandel meer vraag naar vrouwen. Toch waren het Afrikaanse, en niet Amerikaanse, slavenhouders die de leeftijd en het geslacht bepaalden van de slaven die overzee gingen65. Maar de Amerikaanse planters kregen hun zin: zelfs tweemaal zoveel Afrikaanse mannen als vrouwen maakten de oversteek, hoewel er verschillen optraden naargelang de regio en doorheen de tijd66.
63
O. EQUIANO, The Interesting Narrative of Olaudah Equiano, or Gustavus Vasa, the African, Written by Himself, London, 1790, Vol. 1, pp. 8-43. 64 M. MULLIN (ed.), American Negro Slavery. A Documentary History, New York, Evanston, San Francisco and London, Harper & Row Publishers, 1976, p. 42. 65 G. HEUMAN & J. WALVIN (eds.), The Slavery Reader, p. 7. 66 J. WALVIN, Questioning Slavery, p. 96.
28
1.2.2 Verschil in Regio’s In de laatste twee eeuwen van de slavenhandel nam het aandeel van mannen en vooral van kinderen toe, terwijl het aandeel van vrouwen verminderde. In de Goudkust, de Baai van Benin en de Baai van Biafra was er inderdaad een toename van mannen en kinderen in de slavenhandel gedurende twee eeuwen, terwijl deze regio’s toch minder mannen en kinderen overzee stuurden dan welke andere regio en op welk ander tijdstip dan ook. In de Baai van Biafra gingen er daarentegen altijd meer vrouwen aan boord dan in de overige regio’s67. In de beginjaren van de Britse slavenhandel werden er vrij weinig kinderen meegenomen op de schepen van de Royal African Company. Later steeg het aantal kinderen echter steeds meer68.
1.2.3 Drie Opmerkingen Voorzichtigheid is geboden in verband met aantallen over de leeftijd en het geslacht van slaven. Ten eerste bestaan er over het gros van de slaven gewoonweg geen gegevens van dien aard. Slechts voor één tiende van alle Afrikanen die de kusten van Afrika verlieten op Britse schepen bestaan sekseen leeftijdskarakteristieken, voor de periode tussen 1663 en 1714. Ten tweede varieerde op de schepen het tijdstip waarop het aantal mannen, vrouwen en kinderen werd geteld: nu eens vóór het schip zijn lange reis begon, dan weer op het punt van aankomst of op het moment van verkoop, of op alle drie de locaties. Daar komt nog bij dat veel slaven al stierven terwijl de schepen nog voor de Afrikaanse kusten aangemeerd lagen, terwijl de kapitein wachtte om zijn ruimen vol slaven te krijgen, en tijdens de overtocht zelf. Daarom is het aantal slaven dat bij vertrek werd opgeschreven vaak niet meer hetzelfde als bij aankomst in Amerika en is er onduidelijkheid over hoeveel slaven er uiteindelijk verkocht werden. Ten derde waren er diverse inschepings- en aanlegplaatsen. Kapiteins kochten en verkochten zodoende hun slaven op verschillende locaties, waardoor de hoeveelheid slaven op hun schepen steeds veranderde. Daarom is een deel van de slaven niet terug te vinden in de scheepsboeken69. In het begin was in Noord-Amerika het aantal slavenmannen en –vrouwen dat ingevoerd werd in balans. In de loop van de geschiedenis volgde men hier eveneens de tendens die we in de slavenhandel opmerkten: het aantal mannen steeg steeds meer70.
67
D. ELTIS & D. RICHARDSON, “West Africa and the Transatlantic Slave Trade...”, p. 52. D. ELTIS, The Rise of African Slavery, p. 293. 69 Ibid., pp. 285-286. 70 I. BERLIN, “Time, Space, and the Evolution of Afro-American Society on British Mainland North America”, in: G. HEUMAN & J. WALVIN (eds.), The Slavery Reader, London and New York, Routledge, 2003, p. 127. 68
29
1.3
Wat betaalde men voor zo een slaaf?
De overweldigende vraag naar en preferentie van Amerikaanse plantagehouders voor jonge, gezonde mannen had uiteraard zijn weerslag op de prijs van de slaven. Vrouwelijke slaven waren in het algemeen goedkoper in vergelijking met mannen, tenzij die minder aantrekkelijk waren door hun leeftijd of slechte gezondheid. Zo betaalde men voor een sterke, jonge vrouw beduidend meer dan voor een oudere man of een jong kind71. Tussen 1663 en 1698 was er, zoals we in onderstaande tabel kunnen zien, globaal een stijging van de prijs voor een slaaf. In de Baai van Biafra bleef de prijs ongeveer gelijk, of verlaagde ze zelfs.
Tabel 1: Door de Royal African Company voorziene aankoopprijzen voor slaven in de huidige Pound Sterling, opgesteld per jaar voor verschillende Afrikaanse inschepingsregio’s voor de periode 1663-1698. Tussen haakjes staat het aantal slaven dat RAC verwachtte aan te kopen.72
71 72
J. WALVIN, Questioning Slavery, p. 96. D. ELTIS, The Rise of African Slavery, p. 296.
30
De aankoopprijzen voor Afrikaanse slaven waren relatief laag, waardoor een continue opwaartse spiraal van slaafaankopen mogelijk was. Daar komt nog bij dat de transportkosten om Afrikanen naar de Nieuwe Wereld over te brengen goedkoper was dan voor de overtocht van Europeanen. Dit is natuurlijk belangrijk voor plantagehouders die veel arbeiders nodig hebben.
1.3.1 Prijsbepaling De prijs van een slaaf werd beïnvloed door verschillende factoren. Het is zeker niet zo dat er een surplus aan arbeidskrachten was, wat de lage prijs zou kunnen verklaren. Land was er in Afrika in overvloed, arbeiders daarentegen waren schaarser. De prijs voor arbeidskrachten zou dus eigenlijk hoog moeten liggen. Maar, Afrikaanse landbouwtechnieken waren achtergesteld aan die in Europa, waardoor de opbrengst niet zo groot was. Dit brengt met zich mee dat de waarde van een arbeider in Europa hoger is dan van een arbeider in Afrika, aangezien de waarde van een persoon afgemeten wordt in termen van de waarde van de goederen die hij of zij kan produceren. Afrikanen waren in de Nieuwe Wereld als slaven productiever dan als vrije producenten in Afrika. Zolang Afrikaanse landbouwtechnieken minderwaardig bleven en de Afrikaanse productiviteit lager lag dan de Europese, waren Europese kopers derhalve in staat meer te betalen voor een slaaf, dan de waarde van de opbrengst van de Afrikaan in Afrika. Een andere factor die de aankoopprijs van een zaak bepaalt, is de productiekost. Maar, slaven werden “geproduceerd” door hun families, die nooit compensatie kregen voor het verlies van die persoon. Dit betekent, zoals Philip Curtin het omschreef, dat de economie van het bekomen van slaven dezelfde is als de economie van diefstal. Voor de gevangennemers was de kost van een gevangene niet groot, omdat ze de persoon enkel moesten vangen, overbrengen en in leven houden. Dit in tegenstelling tot de kost van de familie voor het grootbrengen en opvoeden van kinderen tot volwassenen. Dit verklaart waarom de prijs voor slaven zo ver onder de normale prijs voor arbeiders lag: ten eerste omdat de kosten van gevangenneming zo laag waren, en ten tweede omdat het om gestolen “goederen” ging. Een andere factor was de gelimiteerde vraag in Afrika naar slaven of naar goederen door slaven geproduceerd. Het gros van de Afrikanen was niet rijk genoeg om zich het een noch het ander te kunnen aanschaffen. Nog een factor die de lage prijs bepaalde was de voorkeur van Europese kopers voor mannelijke slaven, en van Afrikaanse kopers voor vrouwelijke slaven. De politieke versplintering op het continent was echter dé sleutelfactor. Ondanks de hoge prijs die slavenhandelaars Afrikanen voor slaven wilden bieden, waren er veel Afrikanen die zich verzetten tegen het slaaf maken van vrije mensen en de export van slaven. Europese slavenkopers vonden desalniettemin op een of andere manier altijd wel een hebzuchtige of opportunistische Afrikaan die hen wilde voorzien van slaven. Deze Afrikanen vonden het waarschijnlijk nuttiger zich te verrijken
31
dan zich te verzetten, maar net doordat ze rijkdom vergaarden kregen ze meer macht, en bleef de slavenhandel draaien. Andere Afrikanen hielden soms wraakacties tegenover deze slavendrijvers, die dan gevangen werden genomen, en, hoe ironisch, verkocht als slaven aan Europeanen73.
De prijs die men in Amerika neertelde voor een slaaf lag uiteraard hoger dan wat men ervoor betaalde in Afrika. De transportatiekosten om Europese goederen in Afrika te ruilen voor Afrikaanse slaven, maakte driekwart uit van de uiteindelijke verkoopprijs van een Afrikaan in Amerika74.
1.4
De Middle Passage75
De tocht op de Atlantische Oceaan richting Amerika is misschien wel het best gekende element van de slavenhandel, omdat deze gruwelijke beelden nadrukkelijk aanwezig zijn in de publieke herinnering en actief gepromoot worden in de populaire media (de film Amistad komt spontaan in ons op).
1.4.1 Mortaliteit De oversteek nam normaal gezien, afhankelijk van de weersomstandigheden, ongeveer een maand in beslag om naar Brazilië te varen, en twee maanden om de West Indies of Noord-Amerika te bereiken. Afrikaanse slaven, die bij vertrek reeds zes tot twaalf maanden slaaf waren, werden met zoveel mogelijk in de scheepsruimtes gestouwd. Dit lijkt echter geen effect te hebben gehad op de mortaliteit bij de slaven, maar verhoogde niettemin hun ellende naarmate meer slaven in de ruimen werden gestopt. Om een idee te geven: schepen van de Royal African Company namen gemiddeld 330 Afrikaanse slaven mee, terwijl Nederlandse schepen van de West-Indië Companie er gemiddeld 488 op sleeptouw nam. Toch verloren de Engelse schepen gedurende de reis meer slaven dan de Nederlanders, wat te wijten was aan de kleinere afmetingen van Engelse schepen76.
73
P. MANNING, “Why Africans? The Rise of the Slave Trade to 1700”, in: G. HEUMAN & J. WALVIN (eds.), The Slavery Reader, London and New York, Routledge, 2003, pp. 35-37. 74 D. ELTIS, The Rise Of African Slavery, p. 114. 75 Slavenroute en oceanische overtocht van West-Afrika naar Amerika. 76 D. ELTIS, The Rise Of African Slavery, pp. 126-127.
32
Figuur 2: Stuwplan van de 'Brookes'. Dit schip was ingericht voor het vervoer van 421 slaven, maar er werden maar liefst 700 slaven in gestouwd.77
Het sterftecijfer was globaal gezien op slavenschepen veel hoger dan op welke andere schepen ook voor langeafstandsreizen, hoewel er variaties waren naargelang de regio van waaruit men de reis begon. Een positieve noot: de slavenmortaliteit op slavenschepen daalde doorheen de tijd wel met de helft. Slavenhandelaars van alle nationaliteiten leverden grote inspanningen om de reis veiliger te maken voor hun lading (tenslotte een investering en veel geld waard) door verbeterde proviand. Na 1700 was de vuistregel om tweemaal zoveel proviand mee te nemen dan normaal voorzien was voor de duur van de reis. Na zeer gedetailleerd onderzoek kwamen historici tot een sterftecijfer van 7,5 percent voor een reis van dertig of veertig dagen in de latere stadia van de slavenhandel, wat nog steeds zeer hoog is.
Maar wat was de doodsoorzaak van de slaven? Bijna de helft van alle sterfgevallen stierf aan buikklachten (met name dysenterie) en koortsen meegebracht uit Afrika, en verergerd door de slechte condities aan boord van het slavenschip. De mortaliteit onder de blanke bemanning op slavenschepen was eveneens buitengewoon hoog, hoewel ook dit mettertijd daalde78. Zo keerde slechts tien procent van de mannen die uitgezonden waren om in de forten van de Royal African Company te dienen, terug naar huis in Engeland. Het gros van de mannen stierf voornamelijk door inheemse Afrikaanse ziektes79. Daarnaast waren er nog de onverwachte aanvallen van ziektes en kwalen, altijd een risico bij reizen op zee, die aan boord veel ravage konden aanrichten. Slaven stierven niet alleen door ziektes en ongelukken, maar ook door rebellie, zelfmoord, en natuurlijke rampen80. Slaven probeerden overboord te springen of weigerden te eten om zelfmoord te
77
Th. CLARKSON, Abolition of the slave-trade, London, 1808. G. HEUMAN & J. WALVIN (eds.), The Slavery Reader, p. 8. 79 M.B. NORTON, e.a., A People and a Nation…, p. 49. 80 G. HEUMAN & J. WALVIN (eds.), The Slavery Reader, p. 9. 78
33
plegen. Rebellie was natuurlijk niet onverwacht. Mensen tegen hun wil aan boord brengen van een benauwd schip eiste voortdurende waakzaamheid van de bemanning. Slaven probeerden te ontsnappen, de bemanning aan te vallen of een poging te wagen tot overname van het schip. Er bestaat documentatie over opstanden op 383 slavenschepen, waarvan tweederde plaatsvond in de haven van inscheping of binnen een week nadat men zeil gehesen had. Het overgrote deel van deze rebellieën werd echter in de kiem gesmoord, en daders werden zwaar gestraft als voorbeeld en afschrikmiddel voor de andere slaven. Slechts 23 van deze 383 gekende slavenopstanden op schepen waren succesvol, in die zin dat de slaven aan boord konden terugkeren naar Afrika (waar ze kans liepen opnieuw slaaf te worden gemaakt), of dat ze bevrijd van hun slavenstatus in Europa of Amerika aan wal stapten.
1.4.2 Zwarte Slavenbewakers Deze succesvolle opstanden vonden allemaal plaats nadat het gebruik van zwarte slavenbewakers verdwenen was81. Slavenhandelaars namen natuurlijk voorzorgen tegen rebellie. Tot in het begin van de 18e eeuw kochten ze een klein aantal slaven in een bepaald gebied, bijvoorbeeld de Goudkust, die dan de bewakers werden van de grotere aantallen slaven die ze in totaal andere gebieden, bijvoorbeeld op de Slavenkust, op de kop tikten. Door de grote afstand tussen de twee gebieden waren de verschillen in cultuur en gewoontes zo groot, dat de Afrikanen zichzelf niet als één volk beschouwden. Deze bewakers werden tussen de andere slaven gezet om ze in het gelid te houden en rebellie te voorkomen. Ze werden geacht complotten die gesmeed werden door slaven te melden aan de bemanning en ze kregen soms een zweep als teken van hun autoriteit. Aan boord werden ze vaak beter behandeld dan de andere slaven, en kregen ze beter en meer voedsel. Het lot van deze bewakers was echter niet rooskleuriger dan voor de andere slaven. Eens in Amerika beland, genoten ze geen betere behandeling meer, werden ze gewoon mee verkocht met de rest van de lading slaven, en belandden ze in dezelfde gruwelijke slavernij als degenen waarop ze op het schip toezicht hadden82.
1.4.3 In het “Beloofde Land” In tegenstelling tot slavernij in Afrika en Amerika, voorzag slavernij in de Middle Passage weinig mogelijkheden voor menselijk contact tussen de meester en de slaaf, en was daarom waarschijnlijk de meest zuivere vorm van dominantie in de hele geschiedenis van slavernij83. De meeste slaven zetten in Amerika voor het eerst voet aan wal in de Caraïben (op Barbados of Jamaica), in grote havens in Brazilië, of in Spaans-Amerika. 81
D. ELTIS, The Rise of African Slavery, p. 232. Ibid., pp. 228-229. 83 Ibid., pp. 117, 171. 82
34
Slechts een kleine minderheid van de Afrikanen kwam onmiddellijk in Noord-Amerika terecht, in de verschillende Britse en Franse nederzettingen84. De slaven die hier verhandeld werden, kwamen meestal van West-Indië en hadden al een vorm van acculturatie achter de rug. Eens aan land werden de slaven zo vlug mogelijk verkocht, ofwel op lokale markten, ofwel op de schepen zelf85. Voor deze verkoop moesten de slaven er zo goed en gezond mogelijk uitzien (want zieke slaven kreeg men niet vlug en met voldoende winst verkocht), met welk doel ze een wasbeurt kregen en een behandeling met allerlei oliën opdat hun huid er zacht en blinkend zou uitzien.
Tabel 2: Percentage slaven volgens origine bij aankomst in de grootste Britse kolonies, 1658-1713.86
1.5
Gevolgen van de Slavenhandel
De slavenhandel, die klein begon maar uitgroeide tot een indrukwekkende en omvangrijke business, had enorme gevolgen voor drie continenten.
1.5.1 Europa en Amerika Door de Afrikaanse arbeid konden in de Nieuwe Wereld winstgevende ondernemingen opgezet worden, en de vruchten van Afrikaanse slaven – met name suiker, tabak, rijst en later katoen – wijzigden de voorkeuren en deels de economieën van de Westerse wereld. Voor Europa was de slavenhandel zeer winstgevend, en de producten van slavenarbeid erg goedkoop. Het werk van Afrikaanse slaven en van hun kinderen geboren in Amerika bracht welvaart aan beide kanten van de Atlantische Oceaan, en hielp het landschap herscheppen zodat het geschikt werd voor plantages en landbouw.
84
D. ELTIS & D. RICHARDSON, “West Africa and the Transatlantic Slave Trade…”, p. 45. G. HEUMAN & J. WALVIN (eds.), The Slavery Reader, p. 9. 86 D. ELTIS, The Rise of African Slavery, p. 245. 85
35
Meest significant was natuurlijk het simpele feit van de aanwezigheid van zwarten in Amerika, waardoor de sociale structuur volledig getransformeerd werd. Overal ontstonden zwarte gemeenschappen, die vandaag de dag nog steeds de maatschappij kenmerken.
1.5.2 Afrika De gevolgen voor Afrika waren van een geheel andere orde. De aderlating van haar bevolking, het geweld en de ontwrichting veroorzaakt door de slavenhandel, de opschuddingen binnen en tussen Afrikaanse staten en gemeenschappen die deelnamen aan de handel – dit en nog meer ontwrichtte en beschadigde de gebieden die betrokken waren bij de Atlantische slavenhandel. Historici zijn nog altijd niet goed in staat om de enorme omvang van de veranderingen teweeggebracht door de slavenhandel te vatten87.
Door het verlies van enorme aantallen mensen zorgde de slavenhandel in sommige regio’s voor een vertraging van de bevolkingsgroei. Meer dan twaalf miljoen slaven werden opgeslorpt in het systeem, waarvan er meer dan tien miljoen de horribele oversteek naar Amerika overleefden. De politieke gevolgen waren desastreus. Drie grote West-Afrikaanse staten stortten in, terwijl andere (zoals de Asante en de Dahomey) door de slavenhandel net veel meer macht kregen. De Europese vraag naar slaven stimuleerde de expansie en groei van de interne Afrikaanse slavenhandel, vooral voor vrouwelijke slaven88. Doordat de export van slaven voornamelijk uit mannen bestond, maar de interne vraag vooral vrouwen prefereerde, werd de geslachtsverhouding van Afrikaanse volken op de slavenkusten van Afrika sterk ontwricht; met alle menselijke en sociale gevolgen van dien. De gedwongen migratie had een ondermijnend effect op alle fronten van het leven in deze regio’s: een effect op de populatie, familierelaties, het economische welzijn en de politieke stabiliteit89. Algemeen kunnen we dus zeggen dat de Transatlantische slavenhandel een enorme impact had op alle aspecten van het leven in Afrika.
Maar het verhaal eindigde niet nadat de Europese en Amerikaanse slavenhandel verdwenen was. Andere delen van de wereld richtten zich naar Afrika voor hun voorraad slaven, die tot goed in de 20e eeuw naar verafgelegen oorden verscheept werden. Tegen dan waren er meer Afrikanen onder het juk van slavernij in Afrika, dan er ooit geweest waren in Amerika op het hoogtepunt van de grote Amerikaanse slavenimperia. Eens was Afrika de eerste leverancier voor een alles verslindende economie op basis van slaven, maar nu heersten er omvangrijke slavensystemen90.
87
J. WALVIN, Questioning Slavery, pp. 20-21. G. HEUMAN & J. WALVIN (eds.), The Slavery Reader, p. 7. 89 J. WALVIN, Questioning Slavery, pp. 96-97. 90 Ibid., p. 21. 88
36
2. Slavernij in de Britse Kolonies Het is niet de bedoeling om alle Britse kolonies in Amerika te bespreken. Enkel de kolonies op het Amerikaanse vasteland worden door mij toegelicht. De overige kolonies in het Caraïbische gebied, Barbados en Jamaica, zullen niet behandeld worden.
2.1
Waarom Afrikanen?
Het is zeker niet zo dat de vroege Europese nederzettingen in Amerika afhankelijk waren van Afrikaanse arbeidskrachten. Zelfs in de begindagen van de plantages, waarvoor men het land in cultuur moest brengen, vond men in Brits Amerika geen Afrikaanse slaven. Hoewel bepaalde gebieden zich ontwikkelden zonder Afrikanen, zijn er amper regio’s die onaangetast bleven door de aanwezigheid of invloed van slavernij91. Andere gebieden kenden slechts kort slavernij, voor ze zich wendden tot andere mensen en andere methoden om het werk te organiseren. Bovendien werden de meeste kolonies pas afhankelijk van slavernij na een initiële periode waarin ze met verschillende arbeidskrachten experimenteerden, zoals blanke contractarbeiders of Native Americans92. Noord-Amerika was echter vrij marginaal in de Transatlantische slavenhandel. Een echte opstoot van slavenimport kwam maar met “Koning Katoen” in de 19e eeuw, want voor de 18e eeuw voerde de USA betrekkelijk weinig slaven in (in vergelijking met andere Amerikaanse gebieden). En zelfs over de hele duur van de slavenhandel werd uiteindelijk minder dan vijf procent van de slaven die naar Amerika gebracht werden, geïmporteerd in Noord-Amerika. Dit wil echter niet zeggen dat slavernij en de nasleep ervan niet heel belangrijk zijn geweest voor de geschiedenis van de Verenigde Staten93.
2.1.1 Slavenbezittende Samenlevingen versus Slavengemeenschappen Philip Morgan maakte een onderscheid tussen slaveowning societies, waar slaven minder dan twintig procent van de totale populatie uitmaakten, en slave societies, waar Afrikanen meer dan twintig procent vertegenwoordigden. De noordelijke staten, zoals Massachusetts, Rhode Island, New York, Pennsylvania, en New Jersey, behoren tot de eerste categorie, terwijl Virginia, Maryland, North en South Carolina, en Georgia, allemaal zuiderse staten, onder de tweede categorie vallen. Gewassen,
91
Ibid., p. 29. R.R. MENARD, “Transitions to African Slavery in British America, 1630-1730: Barbados, Virginia and South Carolina”, in: K. MORGAN (ed.), Slavery in America. A Reader and Guide, Edinburgh, Edinburgh University Press, 2005, pp. 28-29. 93 P.D. CURTIN, “Epidemiology and the Slave Trade”, in: G. HEUMAN & J. WALVIN (eds.), The Slavery Reader, London and New York, Routledge, 2003, pp. 11-12. 92
37
verbouwd op plantages, werden de raison d’être van de slavengemeenschappen, waar slavernij het bepalende instituut was. In slavenbezittende gemeenschappen werden Afrikanen daarentegen in kleinere groepjes tewerkgesteld in stedelijke ambachten, ijzerfabrieken en in kleinschalige landbouwproductie. Relaties tussen blank en zwart waren ook verschillend in deze twee types van samenlevingen. In slavenbezittende gemeenschappen waren de relaties minder formeel en gemakkelijker, en seksuele relaties waren opener. In slavengemeenschappen heersten er echter strikte legale en sociale regels die de bewegingen en keuzes van slaven sterk beperkten94.
2.1.2 Zoektocht naar Arbeidskrachten Europeanen hadden werkkrachten nodig om hun nederzettingen te bouwen, het land in cultuur te brengen en plantages te ontwikkelen. Hun eerste keuze viel op de Native Americans, die zowel vrijwillig als onvrijwillig voor de blanken werken, maar waar wel een aantal nadelen aan verbonden waren. Indianen stierven namelijk massaal aan ziektes meegebracht uit Europa en Afrika, zoals de mazelen, waterpokken, griep en, ergst van allemaal, de pokken. Velen van de overlevenden waren gedemoraliseerd of vluchtten weg voor de blanke veroveraar95. In de beginjaren van de Amerikaanse kolonisatie moest men voorzichtig zijn om Indianen tot slaaf te maken, want in elke provocatie schuilde het gevaar voor vergelding, hoewel dit mettertijd verminderde doordat de nederzettingen beter beschermd waren. Verschillende Indianenstammen verkochten vrouwen en kinderen, die ze in onderlinge oorlogen gevangen hadden, aan de kolonisten. Deze Indiaanse slaven konden echter vaak ontsnappen omdat ze de streek goed kenden, wat natuurlijk een verlies betekende voor degenen die ze gekocht hadden. Europeanen zagen hun investering niet graag verloren gaan, en zochten dan ook een andere oplossing. Een bijkomende moeilijkheid was dat Indianen en blanken elkaar nagenoeg niet konden verstaan, omdat ze een totaal andere taal spraken.
De vroege kolonisten prefereerden al snel Europese arbeiders om mee te werken, om voor de hand liggende redenen zoals gelijke gewoontes, taal en religie. De contracten van contractarbeiders varieerden niettemin. Over het algemeen werd een specifieke periode van dienst afgesproken: sommige dienden maar twee jaar, de meeste tussen vier en zeven jaar, hoewel de contractperiode met de tijd verminderde. Sommigen werkten tot hun overtocht terugbetaald
94
P.D. MORGAN, “British Encounters with Africans and African-Americans, circa 1600-1780”, in: B. BAILYN and P.D. MORGAN, (eds.), Strangers Within the Realm: Cultural Margins of the First British Empire, Chapel Hill, University of North Carolina Press, 1991, pp. 163-164. 95 J. WALVIN, Questioning Slavery, pp. 2-3.
38
was, en ouderen verhuurden zich soms voor het leven (voor het gemak altijd onderdak en eten te hebben). Er waren echter nog steeds niet genoeg arbeiders om aan de vraag te voldoen. Bovendien moesten werkgevers telkens nieuwe arbeiders zoeken door de relatief korte termijn van de arbeidscontracten, of omdat bedienden wegliepen. Daarnaast heerste er bij de blanke arbeiders een sfeer van futloosheid en luiheid, wat hun werkgevers natuurlijk niet echt apprecieerden. Toch mochten deze hun werkkrachten niet te ruw behandelen, anders zouden Europeanen niet meer warm gemaakt kunnen worden voor de oversteek. Dus, zowel op het vlak van de kwaliteit als de kwantiteit voldeden Europese contractarbeiders niet aan de wensen van de kolonisten96.
2.1.3 Keuze voor Afrikaanse Slaven Europeanen hadden werkkrachten nodig en ze bekeken het alternatief van Afrikaanse arbeid vrij rooskleurig. De Portugezen en Spanjaarden hadden goede ervaringen met Afrikaanse werkkrachten op hun Atlantische en West-Afrikaanse eilanden, en het scheen hun natuurlijk toe Afrikanen als werkezels te gebruiken. De overige Europeanen hadden geen bezwaren deze stap eveneens te wagen, daar Afrikaanse arbeid een aantal grote voordelen bood. De uitbuiting van Afrikanen wierp niet de serieuze diplomatische en strategische vragen op, zoals bij de Indianen. Afrikanen kwamen namelijk, in tegenstelling tot Indianen, van ver over zee. Met andere woorden ondervond men geen politieke nadelen aan het inzetten van Afrikaanse werkkrachten. In Noord-Amerika haalde men Afrikanen uit het Caraïbische gebied, veel dichter gelegen dan Europa. De transportkosten voor deze Afrikanen lagen dan ook lager dan om Europeanen naar de Nieuwe Wereld te laten overbrengen. Afrikanen, in tegenstelling tot Europeanen, werkten daarenboven voor een ongelimiteerde periode, waardoor de kolonisten niet genoodzaakt waren steeds op zoek te gaan naar nieuwe werkkrachten. Daarbij kwam nog dat verhalen van ruwe en wrede behandeling van slaven hun thuisland nooit konden bereiken en dus geen effect konden hebben op de verdere toestroom van slaven. Bovendien hadden de Afrikanen sinds lang de reputatie dat ze zich beter dan Europeanen in het subtropische Zuid-Atlantische klimaat konden handhaven. De problemen opgeworpen door de vreemde taal waren niet erger dan bij andere niet-Engelstaligen. Daarenboven, de meeste slaven waren al goed aangepast aan de taal en de Engelse gewoontes door hun verblijf in West-Indië97. Al deze pluspunten zorgden ervoor dat de vraag naar Afrikaanse slaven enorm steeg. Bij de eerste kolonisten van Amerika ging het om het economische voordeel waarom ze Afrikanen tot slaaf degradeerden, en niet om cultureel of raciaal vooroordeel98. 96
P.H. WOOD, “Black Labor – White Rice”, in: G. HEUMAN & J. WALVIN (eds.), The Slavery Reader, London and New York, Routledge, 2003, pp. 226-227. 97 Ibid., p. 228.
39
2.1.4 Europese Gedetineerden Europeanen verkochten niet alleen slaven in de Nieuwe Wereld, maar ook hun eigen Europese gedetineerden. Deze praktijk is zowat het dichtste dat Europeanen gekomen zijn om andere Europeanen in slavernij te werpen. Soms verscheepten ze eveneens oorlogsgevangenen naar de kolonies - in het geval van Groot-Brittannië waren dit voornamelijk Schotten, Ieren, en af en toe Nederlanders. De Britse gedetineerden werden soms veroordeeld tot tien jaar dwangarbeid in de kolonies, wat velen niet overleefden. Het is zeker niet zo dat Afrikanen beter bestand waren tegen het werk of het klimaat, want de levensverwachtingen voor zowel Afrikanen als Europeanen lagen niet bijster hoog. Voor de Europese landen was dit wel een goede oplossing: een deel van hun criminelen verdwenen, waardoor meer plaats vrijkwam in de gevangenissen, en de schatkist werd met de verkoop van de gedetineerden gespijsd. Voor de kolonies was dit ook een gunstige zaak, want zij kregen goedkope werkkrachten. De meeste schepen met Britse veroordeelden meerden aan in de Chesapeake (Virginia en Maryland); de eerste keer zelfs al in 1615, vier jaar vóór de eerste slaven hun intrede deden in Virginia. Tot 1770 was het aantal veroordeelden dat de Chesapeake binnenstroomden meer dan tweederde van het totale aantal gearriveerde slaven. Er waren wel twee grote verschillen tussen gedetineerden en Afrikaanse slaven. Ten eerste kwamen Afrikanen in Amerika toe als slaven voor het leven, terwijl veroordeelden maar voor een bepaalde periode moesten werken, weliswaar langer dan contractarbeiders. Wetten en juridische procedures zorgden ervoor dat gedetineerden meer bescherming genoten dan degenen die onder het juk van de slavernij terecht kwamen, en een minder despotische behandeling kregen. De macht van de staat over de gedetineerde en van de meester over de veroordeelde arbeider was beter omschreven dan de macht van de slaveneigenaar over de slaaf. Ten tweede was een criminele status niet erfelijk, terwijl de kroost van Afrikanen altijd de slavenstatus erfde. Veroordeelden konden ook niet doorverkocht worden, terwijl de eigenaar van Afrikanen hen op eender welk moment mocht verkopen99.
2.2
De Status van Slaven: Waarom Slaaf?
Virginia 1619. Een Nederlands schip, dat dringend voorraden nodig heeft, meert aan. De Gouverneur van Virginia koopt 20. and odd Negroes, dat het schip in de Spaanse West Indies had aangeschaft, waarna het schip zijn bevoorrading kon inslaan100.
98
J. WALVIN, Questioning Slavery, p. 24. D. ELTIS, The Rise of African Slavery, pp. 66-73. 100 Zie Brief Bijlage 2. 99
40
Deze zwarten zijn de eerste Afrikanen die aankomen in Virginia, maar over hun status is weinig of niets bekend. Het is zeker dat sommige van deze Afrikanen vrije mannen werden na een aantal jaren. Maar waarom? Hadden ze zich bekeerd tot het Christendom? Werden ze vrijgemaakt door hun meesters? Of was het instituut slavernij nog niet geëvolueerd uit de wijdverspreide praktijk van contractarbeid? Het bewijst ook niets dat deze Afrikanen gekocht waren, aangezien ook Europese contractarbeiders gekocht werden101.
Onder historici heerst er veel speculatie over precies wanneer Afrikanen slaven werden, want het lijdt geen twijfel dat ze niet van bij het begin onder deze status gebukt gingen. Afrikanen kwamen terecht in een maatschappij waarin een groot deel van de bevolking in meer of mindere mate onvrij was. Het gebrek aan vrijheid van Afrikanen was dus niet ongewoon. Ze werden geaccepteerd, gekocht en gehouden als een soort bediende, zoals zovele anderen. Hun situatie was zeker niet rooskleurig, maar ook niet slechter dan het lot van Engelse, Schotse of Ierse mannen en Native Americans in de kolonies. Zoals anderen verwierven sommige slaven opnieuw hun vrijheid nadat ze hun periode van dienstbaarheid beëindigd hadden. Sommigen werden ambachtslui, enkelen werden landeigenaar en meester over andere mannen102. Bewijs van rond 1640 toont aan dat sommige Afrikanen levenslang moesten dienen en dat sommige kinderen dezelfde obligaties erfden. Dit betekent zeker niet dat alle Afrikanen slaaf waren103. Zwarten werden beschouwd als bedienden, en zo werden ze behandeld tot in de jaren 1660. Er was in het begin geen absoluut onderscheid tussen slaaf en vrije persoon. Mensen gebruikten de term ‘slaaf’ voor Afrikanen wel als een aanduiding van degradatie, omdat Afrikanen het zware en ‘minderwaardige’ werk moesten doen. Pas na 1660 kreeg deze term voor degradatie een wettelijke positie. De Neger kreeg een status, en slavernij een statutaire erkenning, die voordien onbekend was in de Engelse wet104. Slavernij in Amerika was een geleidelijk proces, dat niet voltooid was tot in de 18e eeuw. Maar sommige essentiële kenmerken van slavernij zijn wel terug te voeren tot de jaren 1640 en 1650105.
To be black was to be a slave. En slaaf zijn, betekende dat men zwart was. Rond 1700 is dit al een ongeschreven wet. In Amerika werd er dus een link gelegd tussen slavernij en zwarte huidskleur en 101
W.L. ROSE (ed.), A Documentary History of Slavery in North America, London and Toronto, Oxford University Press, 1976, pp. 15-16. 102 O. HANDLIN & M.F. HANDLIN, “The Origins of Negro Slavery”, in: D.L. NOEL (ed.), The Origins of American Slavery and Racism, Columbus, Ohio, Charles E. Merrill Publishing CO., 1972, pp. 23-25. 103 W.D. JORDAN, “Modern Tensions and the Origins of American Slavery”, in: G. HEUMAN & J. WALVIN (eds.), The Slavery Reader, London and New York, Routledge, 2003, pp. 115-116. 104 O. HANDLIN & M.F. HANDLIN, “The Origins of Negro Slavery”, pp. 23-26. 105 W.D. JORDAN, “Modern Tensions and the Origins…”, p. 115.
41
ontstond er een notie dat enkel Afrikanen en hun nakomelingen geschikt waren voor slavernij106. Maar waarom werden Afrikanen, die zich begin 17e eeuw in het zweet werkten samen met blanken en dezelfde rechten genoten als contractarbeiders, gedegradeerd tot slaven terwijl de situatie van contractarbeiders verbeterde? Heeft het te maken met ras, met het feit dat Afrikanen zwart zijn, een duidelijk teken van hun anders-zijn? Historici zijn het niet eens over de precieze redenen, of meer bepaald wat er eerst was. Zo zijn er bijvoorbeeld discussies of er eerst een raciaal vooroordeel was en dat daaruit de slavernij van de zwarte voortvloeide; of dat slavernij er eerst was, waardoor de zwarte gedegradeerd werd en er daarom een raciaal vooroordeel bestond; of dat slavernij en vooroordeel er op hetzelfde moment waren en elkaar versterkten door de onderlinge interactie107.
2.2.1 Justificatie voor Slavernij Een hele ideologie voor slavernij zag het licht, een rechtvaardiging van het instituut met een eigen dynamiek, veranderend doorheen tijd en plaats. Een van de grote redenen waarom Afrikanen slaaf werden, was economische winst. Afrikanen waren ideaal omdat ze goedkoop waren, en gemakkelijk te kopen en te vervangen; huidskleur kwam daar niet bij kijken. Europeanen waren trouwens van mening dat Afrikanen beter werkten en langer leefden in het tropische klimaat (het sterftecijfer voor blanken en zwarten lag niettemin even hoog). Europeanen concludeerden dat rassen aangeboren eigenschappen van sterkte en zwakte hebben, waardoor ze aangepast waren aan een bepaald klimaat. Dit werd de hoeksteen van het pseudo-wetenschappelijk racisme. Afrikanen waren beter aangepast aan het subtropische klimaat dan Europeanen en Indianen (dat als een zwak ras beschouwd werd)108. Daar komt nog bij dat veel Afrikanen veel meer kennis hadden van de cultivatie van rijst, dat in de Chesapeake het belangrijkste gewas werd, dan de Europeanen. Afrikanen waren onontbeerlijk voor de ontwikkeling van de technieken die nodig waren om rijst te verbouwen, waardoor ze meehielpen aan de groei van de rijstexport. Europeanen zagen zeker het voordeel in om Afrikanen slaaf te maken, en niet andere blanken109. Kolonisten vonden Afrikanen dus gewoon goede werkers, waar ze hun voordeel mee konden doen, en waren op zoek naar een kader om ze zoveel mogelijk te kunnen uitbuiten: slavernij.
Hoewel de huidskleur dus zeker niet de reden was waarom Afrikanen slaaf werden, hielp het wel degelijk bij de justificatie van slavernij. Europeanen, vooral Engelstaligen, hadden een aantal sterke, en negatieve, culturele veronderstellingen met betrekking tot zwartheid. Het kleur zwart werd namelijk 106
G. HEUMAN & J. WALVIN (eds.), The Slavery Reader, pp. 635-636. J. BOSKIN, “Race Relation in Seventeenth-Century America: The Problem of the Origins of Negro Slavery”, in: D.L. NOEL (ed.), The Origins of American Slavery and Racism, Columbus, Ohio, Charles E. Merrill Publishing CO., 1972, pp. 99-102. 108 P.D. CURTIN, “Epidemiology and the Slave Trade”, p. 13. 109 K. MORGAN (ed.), Slavery in America, p. 26. 107
42
geassocieerd met vuil, zonde en het kwaad. Dit alles stond in scherp contrast met een aantal positieve waarden, verbonden met blankheid; zuiverheid, goedheid, deugdzaamheid en schoonheid. Daarenboven werden zwarten gezien als barbaren, wild en onbeschaafd. En wat Europeanen nog erger vonden, zwarten waren heidenen. Europeanen hadden dus een aantal culturele antipathieën ten opzichte van Afrikanen, waardoor ze werden gescheiden van de blanken. Het duidelijkste verschil was echter de huidskleur, die Europeanen als schuldige aanduidden voor alle gebreken en ondeugden110. Bovendien vonden Europeanen dat er voor de Afrikanen zelf voordelen aan slavernij verbonden waren. Ze beschouwden slavernij als een civiliserende, progressieve kracht. Afrikanen hadden het namelijk beter in Amerika dan in hun eigen land van afkomst. Ze leerden verschillende vaardigheden en beroepen en waren meer ontwikkeld dan hun Afrikaanse voorouders. Ze maakten kennis met het Christendom en konden zo redding vinden (dat eigenlijk ook impliceerde dat Afrikanen een ziel hadden en dus wel degelijk mens waren, maar dat negeerde men voor het gemak maar). Daarbij zorgden de meesters goed voor hun slaven; ze kregen een woning (lees barak), genoeg voedsel en kleren, medische verzorging indien nodig. Daardoor waren ze beter af dan arme arbeiders in Europa, die geen hulp kregen111.
Slavernij is het gevolg van economisch winstbejag en luiheid (waarom zelf het zware en afbeulende werk doen als je iemand anders het kan laten doen?); zwarte slavernij is het gevolg van een reeks onjuiste vooroordelen. Het was heel gemakkelijk Afrikanen in een aparte kaste te drummen, doordat hun zwarte huidskleur zo afstak tegen de blanke. Zo kregen Afrikanen mettertijd hun inferieure status. De kern van slavernij was echter puur economisch en had niets te maken met morele oordelen.
2.3
Slavernij in de Wet
2.3.1 Slavernij werd opgenomen in het Rechtssysteem Het gebruik van slaven in de slavensystemen vereiste een legale structuur en rationalisatie. De rechtspositie van slaven verslechterde doorheen de decennia steeds meer. Ze werden beschouwd als eigendom in de wet en niet als individuen. Omdat ze als een “goed” aanzien werden, hadden ze geen (of bijna geen) individuele rechten. Het doen en laten van slaven werd door steeds meer regels voorgeschreven, om ze zoveel mogelijk onder controle te houden. Slaven vormden in de wet een aparte kaste, onderworpen aan draconische maatstaven, die een hele reeks fysieke straffen toelieten, zoals wang of handen brandmerken, amputatie van lichaamsdelen, splijten van de neus, castratie en doodstraf. Elk van deze straffen was 110 111
J. WALVIN, Questioning Slavery, pp. 75-78. Ibid., pp. 27-28.
43
gekoppeld aan een bepaalde misdaad. In de wet werden aan slaven niet veel rechten toegekend, zo mochten ze bijvoorbeeld niet getuigen in de rechtbank112.
In de decennia na de aankomst van de eerste slaven in Brits Noord-Amerika ontwikkelde slavernij zich, zo ook in de wet. In de jaren 1660 werd slavernij een legale institutie en in de daaropvolgende jaren werden in de verschillende kolonies statuten opgesteld in verband met slaven. Het is intrigerend te zien dat na verloop van tijd zwarte bedienden (want toen waren ze nog geen slaven), strengere straffen kregen voor dezelfde misstappen dan blanke bedienden. In een statuut uit 1662 van de kolonie Virginia113 werd beslist dat kinderen altijd de status van de moeder overnamen, slaaf of vrij114. Het feit dat zwarten heidenen waren, was een deel van de rechtvaardiging voor hun status als slaaf. Zich bekeren tot het Christendom betekende voor slaven een manier om vrijheid te verkrijgen. De ijver van eigenaars om hun slaven te bekeren, verminderde echter sterk wanneer de vraag naar arbeiders steeg. Bovendien werd in de meeste kolonies een wet uitgevaardigd, in Virginia in 1667, die gelastte dat bekering tot het Christendom niets veranderde aan de status van de slaaf115. Nadien was de vrijlating van slaven volledig in handen van de eigenaar. In de loop van de 18e eeuw verwierven slaven echter steeds meer vaardigheden, werden bekwame ambachtslui en waren deel van de sociale opwaartse mobiliteit. Wetgevers in Virginia waren hierdoor gealarmeerd en vaardigden prompt een strenge wet uit, die het onmogelijk maakte voor individuen om slaven te emanciperen zonder de toestemming van de Gouverneur en de Raad. Deze harde politiek veroorzaakte verzet en in 1782 werd een wet uitgevaardigd die de private vrijlating vergemakkelijkte. Hierdoor kon de gemeenschap van vrije zwarten groeien116. In een statuut van 1664 legde de kolonie Maryland slavernij voor het leven op met de zin durante vita. Tegelijk kregen kinderen hetzelfde statuut van de vader, om zo vrije blanke vrouwen te ontmoedigen relaties aan te gaan met zwarte slaven, aangezien hun kinderen ook slaaf zouden zijn. Dit impliceert dat er op dat moment reeds blanke vrouwen waren die kinderen hadden met zwarten, en dat kleur steeds meer op de voorgrond kwam als voornaamste reden om iemand slaaf te maken. Het statuut van slaaf via de vaderlijke afstamming liet men al snel vallen, omdat de mulatpopulatie aangroeide door seksuele betrekkingen van blanke mannen met zwarte vrouwen en die volgens de wet dus vrij zouden zijn. Opnieuw een aanduiding dat vooral huidskleur een stipulatie was voor slaafzijn117.
112
K. MORGAN (ed.), Slavery in America, p. 5. Zie Bijlage 3, Wet in verband met Statuut Kinderen, Act XII. 114 W.L. ROSE (ed.), A Documentary History of Slavery…, pp. 16-19. 115 Zie Bijlage 4, Bekering Christendom, Act III. 116 W.L. ROSE (ed.), A Documentary History of Slavery…, pp. 62-63. 117 Ibid., pp. 24-25. 113
44
2.3.2 Ondermijnende Wetten De wetten in verband met slavernij waren erop gericht de slaven zoveel mogelijk te verhinderen in opstand te komen of te ontsnappen (fysisch of door vrijlating) en ze onderdanig te maken aan de wil van de meester118. Zeker na de succesvolle slavenopstand in St Domingue (Haïti) in 1791 waren de meeste slavenhouders vrij angstig en zelfs paranoïde, wat zijn weerslag had in de regels die slaven opgelegd kregen. Zo was het bij wet verboden voor slaven een knuppel, staf, geweer, zwaard of enig ander wapen ter verdediging of aanval te dragen of zich ermee te bewapenen. Slaven mochten het landgoed van hun eigenaar niet verlaten zonder een certificaat van hun meester, meesteres of opzichter, en dit mocht enkel toegestaan worden voor bijzondere en noodzakelijke gelegenheden. Indien een slaaf zulk een certificaat niet kon voorleggen, moest hij twintig zweepslagen op zijn ontblote rug krijgen. Een slaaf die wegliep van zijn eigenaar en zich verborgen hield terwijl hij normaal aan het werk moest zijn voor zijn eigenaar, schade berokkende aan inwoners, en weerstand bood aan personen die hem probeerden te vangen en terugbrengen, mocht wettelijk gedood worden119.
In het begin heerste er duidelijk verwarring over de status van zwarten in de vroeg-Amerikaanse maatschappij, maar tegen het begin van de 18e eeuw was het wettelijke onderscheid tussen blank en zwart, contractarbeider en slaaf, zeer duidelijk120. Zo waren in het begin huwelijken tussen zwart en blank wel degelijk mogelijk. Toen ging het nog om de status die belangrijk was en waren het huwelijken tussen vrije en onvrije mensen die niet op gejuich onthaald werden. Verbintenissen tussen vrije blanken en vrije zwarten poneerden geen enkel probleem121. Er vond niettemin een ommezwaai plaats toen slavernij een statutaire erkenning kreeg; vanaf nu ging het om ras en niet meer om status. Er werden niet alleen straffen uitgedeeld aan zwarten die relaties hadden met blanken, maar eveneens aan blanken die seksuele relaties hadden met zwarten. Daarna werd in de kolonies rassenvermenging streng veroordeeld in de wet. Interraciale huwelijken werden in Maryland in 1664 verboden, en alle interraciale bindingen, zoals seksuele relaties, in 1691. Het gaat hier wel om relaties tussen zwart en blank; huwelijken tussen Native Americans en blanken werden wel toegestaan122. Vrije zwarten namen een nogal precaire plaats in tussen de zwarten en blanken, en genoten wettelijke voorrechten. Blanken vochten deze rechten meer en meer aan, naarmate deze populatie aangroeide, want de hoger opgeleide en beter geschoolde arbeiders vreesden concurrentie van deze groep. De
118
J. WALVIN, Questioning Slavery, p. 64. Zie Bijlage 5, Ondermijnende Wetten, Act X. 120 W.L. ROSE (ed.), A Documentary History of Slavery…, pp. 24-25. 121 O. HANDLIN & M.F. HANDLIN, “The Origins of Negro Slavery”, pp 32-33. 122 W.D. JORDAN, “Modern Tensions and the Origins…”, pp. 117-118. 119
45
oplossing voor dit probleem leidde na de Amerikaanse Revolutie van 1776 tot een wet die slaven verplichtte de staat te verlaten indien ze geëmancipeerd werden123.
2.3.3 Wetten ten Voordele van de Eigenaars De wetten in het Zuiden van de Verenigde Staten werden steeds strenger en beter geformuleerd. Slaven waren volledig onderworpen aan de wil van hun meesters, die het recht hadden hen te tuchtigen. De slaaf kon zelf geen eigendom vergaren; alles wat hij had was in het bezit van zijn meester. Hij kon geen burgerlijke contracten aangaan; hij moest toestemming van zijn eigenaar hebben indien hij wou trouwen, maar een burgerlijk huwelijkscontract had geen enkel effect voor de slaaf. Kinderen van slavinnen waren eigendom van de meester van de vrouw, en ze konden verkocht worden op zijn bevel124. Slaven mochten in veel kolonies pas geëmancipeerd worden op latere leeftijd, rond dertig jaar. In wetgevingen in het Noorden werden toekomstige kinderen emancipatie toegekend tussen 21 en 28 jaar125. De meeste wetgevingen duidden slavenhouders op hun verantwoordelijkheden ten opzichte van de slaven. Eigenaars moesten hun slaven goed verzorgen, en mochten ze niet met brutaal geweld straffen of doden. Wetgevers veronderstelden dat eigenaars uit zichzelf zorgzaam met hun slaven omgingen, daar ze hun eigendom zijn en een investering, die ze door het slecht behandelen van de slaven teniet zou doen. Daarom is de plicht van de eigenaar in de meeste wetten niet duidelijk omschreven, maar werd wel vermeld. Toch konden eigenaars veroordeeld worden voor het vermoorden van slaven. In de 19e eeuw (veel later dan de meeste wetten in verband met slaven) werden hiervoor wetten met straffen uitgevaardigd, en in het geval van moord met voorbedachten rade werd zelfs de doodstraf ingesteld. Hoewel bekend is dat deze wet voor een aantal eigenaars uitgevoerd werd en ze ter dood werden gebracht, kwamen blanken, beticht van deze misdaad, er meestal licht vanaf. De moeilijkheden om een blanke eigenaar veroordeeld te krijgen waren zeer groot, aangezien slaven niet mochten getuigen tegen blanken en ze zelf geen proces op gang konden brengen. Eigenaars ontvingen een vergoeding indien een van hun slaven veroordeeld en geëxecuteerd werd voor een misdaad. Daar zijn twee redenen voor. Ten eerste representeerde de slaaf een eigendom van de meester dat geconfisqueerd en vernietigd werd door de staat. Ten tweede achtte men het nodig het pecuniaire belang van de eigenaar los te koppelen van de slaaf, anders zou de eigenaar gerechtigheid willen belemmeren126.
123
W.L. ROSE (ed.), A Documentary History of Slavery…, pp. 64, 88-95. Ibid., pp. 175-178. 125 K. MORGAN (ed.), Slavery in America…, p. 104. 126 W.L. ROSE (ed.), A Documentary History of Slavery…, pp. 175-178, 210-211. 124
46
2.3.4 Misdrijven Het gerecht kwam niet zoveel in aanraking met misdrijven gepleegd door slaven. Kleine overtredingen, zoals diefstal van voedsel en kruimeldiefstallen, werden afgestraft op de plantage zelf door de eigenaar. Het recht kwam er niet aan te pas. Diefstal was de meest frequente misdaad waarvan slaven beschuldigd werden. Er werd een onderscheid gemaakt tussen verschillende soorten diefstal. Gewone diefstal, omschreven als het stelen van bezit met een waarde minder dan twaalf cent, werd bestraft door opsluiting of zweepslagen; hoewel gewone diefstal zoals gezegd meestal niet voor de rechtbank kwam. Kapitale diefstal werd omschreven als diefstal van bezit met een waarde van meer dan twaalf cent, en hierop stond de doodstraf door verhanging. Veel juryleden vonden dit laatste nogal drastisch, en soms werd het bezit gekeurd onder een waarde van minder dan twaalf cent, ook al was de waarde meer, zodat ze de overtreding konden berechtten als een gewone diefstal. Het onderscheid tussen de twee categorieën erodeerde in de loop der tijd. In Virginia werd in 1699 een wet ingesteld die het straffen voor diefstal door slaven wijzigde. Bij een eerste overtreding moest de slaaf negenendertig zweepslagen, ‘well laid on’, krijgen. Bij een tweede overtreding moest de slaaf twee uur aan de schandpaal staan, met zijn oren eraan genageld, waarna de oren afgesneden moesten worden. Een derde overtreding werd afgestraft met de doodstraf. Inbraak met de intentie van een zware misdaad te plegen (stelen) is een andere vorm van diefstal, maar kwam niet zoveel voor. Dit werd meteen met de doodstraf bestraft, aangezien de veiligheid van de (blanke) bewoners door inbraak in gevaar kwam. Brandstichting was net als inbraak vrij zeldzaam, en in tegenstelling tot de meeste diefstallen, kwamen deze gevallen zeker voor het gerecht. In de beginperiode van de nederzettingen kregen brandstichters de doodstraf door verhanging. In de jaren 1720 wijzigde men deze straf. Een slaaf die daarna veroordeeld werd voor brandstichting, zag zijn rechterhand afgehakt en nadat hij was opgehangen, werd zijn lichaam gevierendeeld en verspreid over de provincie. Deze misdaad kon gemakkelijk verborgen worden, en werd door tijdgenoten vaak gezien als een daad van verzet. Historici bezien brandstichting echter op een andere manier. Immers, indien bijvoorbeeld gebouwen met voedselvoorraden afgebrand waren, dan leden de slaven daar ook onder. Of indien door het verbranden van de katoenoogst de eigenaar veel geld kwijt was, of zelfs bankroet, moest hij misschien slaven verkopen. Ook al ging het om wraak, soms werden de slaven er zelf het slachtoffer van127.
Slaven die een misdaad tegen een meerdere begingen, zoals moord op een blanke, werden meestal bestraft door ze aan stukken te snijden. Deze barbaarse straf kon enkel door speciale rechtbanken van verhoor opgelegd worden en was ongetwijfeld algemeen verspreid in de kolonies. Slaven werden
127
T.D. MORRIS, “Slave Property Crimes and the Law in the South”, in: K. MORGAN (ed.), Slavery in America. A Reader and Guide, Edinburgh, Edinburgh University Press, 2005, pp. 224-253.
47
vaker – dan vrije en blanke mensen – op een barbaarse manier bestraft, en dit voor meer overtredingen128.
Gevangenisstraffen kwamen niet frequent voor bij slaven, aangezien het verlies van tijd het verlies van de meester was en niet van de slaaf. Het was logischer om de slaaf te geselen. Indien slaven echter staatsgevangenen waren, werden ze natuurlijk wel opgesloten. In het Zuiden werden slaven vaak naar de gevangenis gestuurd voor de uitvoering van een geseling of andere straffen. In sommige steden waren meesters zelfs verplicht om straffen te geven via de strafinstelling, in plaats van ze zelf te geven129.
2.4
Verschil tussen Noord en Zuid in de Verenigde Staten
Het leven in de ‘Verenigde Staten’ concentreerde zich op sociale transformatie. In het Noorden ontstond een bourgeois gemeenschap, met een opwaartsstrevende middelklasse en een in toenemende mate van zichzelf bewuste arbeidersklasse. In het Zuiden ontwikkelde zich een plantersheerschappij, met een gesegmenteerde sociale orde en idealen van onderlinge afhankelijkheid, stabiliteit en hiërarchie130. Tijdens de 17e en 18e eeuw ontwikkelden zich drie verschillende slavensystemen in wat later de Verenigde Staten werd, en het leven van de slaven was in elk van deze systemen anders. In het Noorden vormde zich een nonplantagesysteem, en in het Zuiden twee plantagesystemen, een rond de Chesapeake baai (Virginia en Maryland) en een andere in de lage gebieden van Carolina en Georgia. In elk van deze regio’s ontplooide zich een verschillende vorm van slavernij, met belangrijke gevolgen voor de zwarte cultuur en gemeenschap. Zowel de aard van de slavenhandel, de demografische samenstellingen van blanken en zwarten, als het uiteenlopende karakter van de koloniale economie hadden een invloed op deze verschillende ontwikkeling. De verschillen tussen Afrikanen en creolen (die reeds een vorm van acculturatie achter de rug hadden) doken op verschillende tijden met verschillende kracht en zelfs met verschillende betekenis op in het Noorden, de Chesapeake regio, en Carolina en Georgia. Terwijl net deze culturele verschillen overal de basis legden voor sociale stratificatie binnen de zwarte gemeenschap131.
128
W.L. ROSE (ed.), A Documentary History of Slavery…, p. 239. Ibid., p. 243. 130 I. BERLIN, “Time, Space, and the Evolution…”, p. 122. 131 Ob.Cit. 129
48
2.4.1 Het Noorden In het Noorden maakten zwarten tijdens de 17e en begin 18e eeuw deel uit van de opkomende EuroAmerikaanse cultuur, door de aard van slavernij en de demografische balans tussen blanken en zwarten, hoewel blanken hen een plaats in de noordelijke maatschappij ontzegden. Door veranderingen in de slavenhandel vanaf midden 18e eeuw, waardoor Afrikanen rechtstreeks vanuit Afrika werden ingevoerd, kregen de Afrikaanse cultuur en gewoontes een nieuwe impuls in het Noorden. Ten tijde van de Amerikaanse Revolutie was de Afro-Amerikaanse cultuur geïntegreerd in de Euro-Amerikaanse, maar zwarten bleven zich steeds bewust van hun Afrikaanse erfenis.
Zwarten vertegenwoordigden in het Noorden maar een klein deel van de totale populatie, zeker in de koloniale jaren. Zwarten waren echter geconcentreerd in de meest productieve landbouwregio’s en de steden, zoals New York en Rhode Island, waar ze zoveel als éénderde van de totale populatie en soms tot de helft van de actieve bevolking uitmaakten. Daarom zagen sommige noordelingen nooit zwarten, terwijl anderen dagelijks contact met hen hadden. Zwarten vormden echter geen coherente groep. De meeste kwamen van totaal andere Afrikaanse regio’s en landen, waartussen soms rivaliteit bestond. Deze verschillen konden Afrikanen niet zomaar naast zich neerleggen, en ze wilden zeker niet onmiddellijk verbroederen, want ze beschouwden zichzelf niet als één volk. Andere zwarten kwamen wel vaak samen. Naarmate Afrikanen langer in Amerika woonden, vervaagden deze verschillen, zeker bij hun nakomelingen die nooit in Afrika gewoond hadden en een groot deel van de Euro-Amerikaanse cultuur overnamen.
•
Plattelandsslaven
Het gros van de slaven in het Noorden, net zoals de blanken, leefden en werkten daarentegen op het platteland, in boerderijen in plaats van op plantages. Het plantageregime werd hier nooit ingevoerd. Veel boeren konden zich echter geen slaven veroorloven, omdat het een grote investering betekende, en een hoog risico inhield. Hoewel de meester na een aantal jaren door het werk van de slaaf zijn investeringsgeld terugkreeg, vonden velen het bedrag voor een slaaf toch teveel om ineens neer te tellen. Daarom bleven veel blanken steunen op de hulp van contractarbeiders. De eigenaars van grote boerderijen die zich wel slaven konden veroorloven, zagen die eerder als een statussymbool, dan als landarbeiders, met het gevolg dat tweederde van de bedienden op deze boerderijen eveneens blanke contractarbeiders waren. Slaven werkten een deel van het jaar, zoals de meeste mensen, op het veld, terwijl ze daarnaast veel tijd spendeerden in en rond het huis van de meester, als huisbedienden, stalhouders en tuiniers. Plattelandsslaven leefden en werkten derhalve in de dichte nabijheid van blanken, waardoor ze snel Engels konden spreken, het Christendom en de blanke gewoontes leerden kennen. Dit had een weerslag op hun cultuur132.
132
Ibid., pp. 123-124.
49
•
Stadsslaven
Een deel van de slaven werd tewerkgesteld in stedelijke nijverheden, zoals looierijen, zoutmijnen, en in smeltovens voor ijzer, waar ze het overgrote deel van de geschoolde en ongeschoolde arbeidskrachten uitmaakten. Ijzerfabrikanten waren de grootste werkgevers van industrieslaven, en waren vaak de grootste slavenhouders in het Noorden. In de steden krioelde het van de zwarte slaven. Het bezitten van slaven was zowel bij de stedelijke elite als de middenklasse algemeen en alledaags. Hier zwoegden slaven voornamelijk als huisbedienden en vervulden taken als koken, kuisen, tuinen en stallen verzorgen, en aankopen doen. Ze woonden in achterkamertjes, zolderkamers, bergruimtes en soms tijdelijk in kleine schuurtjes. De meeste slavenhouders konden niet veel extra mensen huisvesten, waardoor ze meestal maar een of twee slaven in huis namen. Om dezelfde reden ontmoedigden ze slaven om gezinnen te stichten; er was gewoon geen plaats voor kinderen. Slavinnen met een reputatie van hoge vruchtbaarheid vonden weinig kopers, sommige slavenhouders verkochten hun slavinnen bij de eerste tekenen van zwangerschap, of verkochten kinderen omdat ze een bijkomende uitgave betekenden. Het resultaat was dat zwarte vrouwen minder kinderen kregen dan blanke. Deze handelingen van slavenhouders zetten het zwarte gezinsleven onder grote druk. Anderzijds werden ze op die manier aangemoedigd om hun slaven toe te staan ergens anders te gaan wonen en hun eigen vrije tijd te verhuren, waardoor ze een mate van onafhankelijkheid en vrijheid verwierven133. Na het werk bij hun meesters vonden slaven een baan als voermannen, wagenmenners, magazijnmeesters op de dokken, en in warenhuizen en winkels. Daarnaast werkten veel slaven in de maritieme branche, als matrozen op kustschepen, in de touwslagerij, scheepswerven, en in de zeilindustrie. Het belang van deze slaven voor de groei van de noordelijke steden nam gedurende de 18e eeuw toe. Doordat slaven hier zo dicht bij elkaar woonden, waren er veel meer contacten, en ze genoten ook een grotere vorm van sociale autonomie dan de slaven op het platteland. De acculturatie, waardoor Afrikanen Afro-Amerikanen werden, ging in de steden veel sneller dan elders. De slaven in het Noorden van de Verenigde Staten kwamen ofwel van West-Indië, ofwel van het Zuiden, en hadden al een vorm van acculturatie achter de rug. Door de kennis die ze al hadden van het leven in Amerika, konden zwarten in het Noorden heel wat voordelen afdwingen van hun meesters. In het Noorden vermenigvuldigden Afrikanen zich in het algemeen al vanaf de eerste generatie, hoewel de groei van Afrikanen in de steden lager lag134.
133 134
Ibid., pp. 124-125. Ibid., pp. 125-127.
50
•
Verandering vanaf midden 18e eeuw
De aard van slavernij in het Noorden veranderde drastisch vanaf het midden van de 18e eeuw. De vraag naar arbeiders steeg, maar er waren steeds minder blanke contractarbeiders die de oversteek maakten naar het Nieuwe Land, en steeds meer mensen trokken westwaarts op zoek naar nieuwe mogelijkheden in de verder gelegen, nieuw ontdekte gebieden. Daardoor nam het belang van slaven in de actieve bevolking steeds meer toe, en de hogere vraag zorgde ervoor dat de slavenhandel veranderde. Slaven werden vanaf dan in groten getale rechtstreeks vanuit Afrika ingevoerd, zonder tussenstop in het Zuiden of West-Indië. Overal vervingen slaven steeds meer de contractarbeiders en werden de belangrijkste onvrije arbeiders. Er was vooral vraag naar mannen, aangezien zij beter geschikt waren voor het werk dat moest gebeuren. Dit had voor gevolg dat het aantal zwarte mannen en vrouwen niet meer in balans was, en aangezien interraciale huwelijken verboden waren, hadden slaven het steeds moeilijker een normaal gezinsleven te beleven. Het sterftecijfer bij deze nieuwe Afrikanen lag zeer hoog, omdat ze nog niet bloot waren gesteld aan de ziektes van de Nieuwe Wereld en nog geen resistentie hadden opgebouwd. Later switchten noorderlingen terug naar Europese contractarbeiders, en nog later schakelden ze over op vrije arbeid van zodra er een aanbod voorhanden was. Nadat de toevloed van Afrikanen geslonken was, hervond de zwarte gemeenschap zijn balans.
De transformatie van de slavernij in het Noorden, met steeds meer Afrikanen rechtstreeks vanuit Afrika, had echter een blijvend effect op de Afro-Amerikaanse cultuur. Afrikanen zorgden er namelijk voor dat Afro-Amerikanen meer open stonden voor hun Afrikaanse erfenis, en ze konden hen ook meer vertellen over West-Afrikaanse samenlevingen. Afrikanen waren niettemin in de minderheid, waardoor ze snel opgenomen werden in de Afro-Amerikaanse cultuur. Aangezien blank en zwart dicht bij elkaar leefden, werden zwarten snel gedwongen om zich aan te passen aan de overheersende EuroAmerikaanse cultuur. Blanken in het Noorden voelden zich veilig in hun hegemonie, waardoor ze slaven, die in de minderheid waren, een grote vorm van autonomie toelieten135.
2.4.2 Het Zuiden: The Low Country (Carolina en Georgia) In Carolina en Georgia was de transformatie van Afrikanen in Afro-Amerikanen, in tegenstelling tot Afrikaanse acculturatie in noordelijke kolonies, een traag en haperend proces. De effecten van deze aanpassing binnen de zwarte gemeenschap waren dan ook anders. Terwijl creolizatie in het Noorden een verenigde Afro-Amerikaanse bevolking creëerde, liet het slaven in Carolina en Georgia sterk verdeeld achter.
135
Ibid., pp. 127-129.
51
Slechts een minderheid van de slaven leefde en werkte hier in steden in de nabijheid van blanken. Een deel van deze stadsslaven, degenen met een steeds lichtere huid, vermengden zich alsmaar meer met de blanke gemeenschap. Het merendeel van de zwarte slaven bleven echter fysiek afgezonderd en psychologisch vervreemd van de Anglo-Amerikaanse wereld, en op cultureel vlak bleven ze dichter bij Afrika dan welke andere zwarten in de Verenigde Staten dan ook.
Deze scherpe scheiding tussen de verschillende zwarte gemeenschappen was zeker niet onmiddellijk duidelijk. In het begin leek het zelfs dat de Afrikaanse acculturatie in “the Lower South” hetzelfde patroon zou volgen als in het Noorden. Veel zwarten kwamen met hun eigenaars, die zich in Carolina en Georgia kwamen vestigen, van de suikereilanden mee en waren dus al aangepast aan het leven in de kolonies. De meeste slavenhouders hadden tot begin van de 18e eeuw een kleine boerderij waar aan landbouw en veeteelt gedaan werd, en hadden slecht een aantal slaven, waar ze nauw mee samenwerkten. Zwarten en blanken moesten hun krachten bundelen om te overleven in de wildernis. Blanken steunden steeds meer op slaven om hun gronden te beschermen, want overal heerste dreiging. In het zuiden was er de dreiging van Spaanse of Franse invasie, en in het westen woonden er Indianen. Veel slaven werden ingezet in het burgerleger en deden zo gevechtservaring op, wat slavenhouders niet als iets positiefs beschouwden. Er waren overigens veel ontsnappingsmogelijkheden, omdat Carolina en Georgia zo bosrijke gebieden waren, en veel slaven namen dan ook de benen. In de moerassen en bossen kwamen nederzettingen van weggelopen slaven tot stand, die het door de moeilijke omstandigheden hard te verduren kregen; daarom kozen niet veel slaven ervoor deze bendes te vervoegen. Deze twee zaken, gemakkelijke ontsnapping en andere nederzettingen, zorgden ervoor dat meesters behoedzaam waren om slaven te mishandelen136. Blanken waren voor een groot stuk afhankelijk van zwarten, aangezien zij een betere kennis hadden van een subtropische, laaggelegen omgeving. De geografie, het klimaat, en de topografische situatie leek meer op West-Afrika dan op Engeland, en het waren dan ook Afrikaanse en niet Europese technieken die de streek hielpen ontwikkelen. Afrikanen wezen blanken op de gewassen die ze konden gebruiken. Hierdoor hadden slaven meer mogelijkheden het regime deels in hun voordeel te draaien en meer autonomie af te dwingen. Zo moesten ze op zondag niet werken.
•
Rijstrevolutie
In het begin van de kolonisatie evolueerden de zwarten ook naar een ééngemaakte Afro-Amerikaanse cultuur, net zoals in het Noorden. Op het einde van de 17e eeuw voer de Afro-Amerikaanse cultuur van de zwarten in Carolina en Georgia echter een andere koers, door veranderingen in de economie en samenleving137.
136 137
Ibid., pp. 129-130. Ibid., pp. 130-132.
52
De ontdekking van uitvoerbare gewassen, rijst en indigo, transformeerde het gebied evenzeer als de suikerrevolutie West-Indië getransformeerd had. Kolonisten vervingen hun kleine boerderijen door plantages, en legden nieuwe plantages aan in door malaria geteisterde moeraslanden. Steeds meer slaven stroomden de regio binnen om op de plantages te werken, en gedurende de eerste decennia van de 18e eeuw ontwikkelde zich een zwarte meerderheid in de populatie, wat een karakteristieke eigenschap werd van dit gebied. In Georgia werden slaven pas na het midden van de 18e eeuw in grote getale ingevoerd, nadat alle restricties op slavernij waren afgeschaft, waardoor ook hier op veel plaatsen een zwarte meerderheid ontstond. De slaven werden vanaf nu direct vanuit Afrika geïmporteerd. Charleston werd de grootste slavenmarkt op het Amerikaanse vasteland en de spil van de slavenhandel in het zuiderse laagland, naarmate er onophoudelijk slaven naar de regio werden gebracht. De slavenhouders hadden bijgevolg een enorme keuze, hoewel ze toch een voorkeur hadden voor slaven uit een bepaalde Afrikaanse regio of stam. Dit was meestal gebaseerd op oppervlakkige etnische stereotypen, zoals het geloof dat slaven uit Angola wegliepen. Hoewel slavenhouders mensen uit Gambia prefereerden, maakten Angolezen het grootste deel van de ladingen uit. Het was dus zeker de voorkeur van slavenhouders niet die de doorslag gaven voor de afkomst van slaven; ze moesten de slaven nemen die beschikbaar waren138.
Van welke regio slaven ook kwamen, hun aller lot werd bepaald door de verbouwing van rijst. Gedurende de late 17e en vroege 18e eeuw evolueerde het verbouwen van rijst traag, omdat plantagebezitters, geholpen door zwarten die er kennis van hadden, de complexe technieken, nodig voor het kweken van rijst, meester moesten worden. Tot aan het midden van de 18e eeuw was de rijstcultuur beperkt tot binnenlandse moeraslanden, waar door slaven gebouwde dijken de irrigatie van de rijstvelden controleerde. Vanaf mid-18e eeuw, toen plantagehouders ontdekten hoe ze de vloed van het getijde konden regelen voor de irrigatie en afvloeiing van hun velden, kende rijst een enorme verspreiding. “Koning rijst” werd het dominante gewas in Noord- en Zuid-Carolina en Georgia. Samen met deze expansie van de rijstverbouwing, verdween het milde slavenregime van de pioniersjaren. Slaven leefden alsmaar meer in grote ploegen, en moesten in groep op het veld werken, in plaats van een verscheidenheid aan taken uit te voeren. De cultivatie van rijst is zeer hard en ongezond werk en houdt constant in water ploeteren, urenlang gebukt staan en continue zorg voor het gewas in. Vanaf ongeveer het midden van de 18e eeuw gingen plantagehouders ook indigo verbouwen op de hoger gelegen stukken grond van hun landgoed. Hierdoor werd de slavenarbeid nog zwaarder, omdat het seizoen voor het kweken van indigo volgde op het seizoen voor rijst.
138
Ibid., pp. 132-133.
53
•
Afwezige meester
In de ogen van de meesters verminderde de waarde van het leven van een zwarte, door de gemakkelijke beschikbaarheid van nieuwe Afrikanen via de slavenhandel, waardoor het plantageleven voor slaven echt geen lachertje werd. Zolang de slavenhandel bleef bestaan, waren slavenhouders karig met voedsel, kledij en medische verzorging, omdat ze zeer goed wisten dat ze gemakkelijk aan plaatsvervangers konden geraken. Slavenhouders kochten voornamelijk mannelijke slaven, waardoor het steeds moeilijker werd voor slaven om een normaal gezinsleven te beleven. De meedogenloze arbeidsomstandigheden, het door ziektes geteisterde laagland milieu, en de slavenhandel, vormden samen een dodelijke cocktail voor slaven. Het geboortecijfer onder de slaven daalde sterk, terwijl het sterftecijfer scherp steeg. Pas op de vooravond van de Amerikaanse Revolutie slaagde de zwarte gemeenschap erin zich opnieuw natuurlijk te vermenigvuldigen139.
Eens de plantages op punt stonden, vluchtten de grote plantagehouders weg van hun landgoederen waar malaria ronddoolde en er een zwarte meerderheid heerste, en trokken zich terug in de steden tijdens het malariaseizoen. Deze evacuatie van het platteland toont duidelijk de groeiende sociale en culturele afstand tussen eigenaars en hun slaven. Ze controleerden hun slaven evenwel door een netwerk van rentmeesters in de kleine havensteden, opzichters in de nabijheid of op hun plantages, en zwarte slavendrijvers op de plantage zelf. Dit absenteïsme betekende zeker niet dat slavenhouders minder bezorgd waren over hun slaven; ze waren nooit meer dan een boottocht van een dag verwijderd van hun plantages. Hun bezorgdheid voor “hun mensen” verhoogde daarentegen nog en bracht een paternalistische ideologie voort dat in één trek door direct hun bewind legitimeerde. •
Plantageslaven versus stadsslaven
Dit plantagesysteem met zijn stedelijke centra, zijn zwarte meerderheid, zijn afhankelijkheid van “zoutwater”-slaven, transformeerde de zwarte cultuur en gemeenschap evenveel als het de blanke wereld hervormde. De verenigde Afro-Amerikaanse cultuur verdween, wanneer men rijst begon te verbouwen. Er ontstond een steeds grotere scheiding tussen de stedelijke creolen, en de Afrikaanse populatie op de plantages. De groei van plantageslavernij zonderde zwarten niet alleen verder af van de blanken, maar verdeelde de zwarten zelf ook. Deze afzondering zorgde ervoor dat de situatie van plantageslaven nog verergerde. Ze kenden en begrepen de wereld van de blanke niet, in tegenstelling tot de stedelijke slaven. Deze waren daarenboven veel mobieler, vaak geschoold en soms zelfs geletterd, waardoor zij hun positie in de gemeenschap konden verbeteren. Ze behielden hun onafhankelijkheid, ze verhuurden zich om te
139
Ibid., pp. 133-134.
54
werken (na de uren die ze bij hun meester moesten kloppen), sommigen huurden een huis waar ze met hun gezin woonden, en ze vergaarden zelf bezit door hard werk. De meeste van deze stadsslaven waren creolen die al lang in de Nieuwe Wereld vertoefden en het volledig doorgrond hadden140. Tijdens de 18e eeuw verkregen steeds meer zwarten geprivilegieerde posities als gevolg van intieme, meestal seksuele, relaties met blanke slavenhouders. Zoals alle slavenhouders veronderstelden deze in Carolina en Georgia ook dat seksuele diensten hoorden bij de taken van slavenvrouwen. Ze gingen frequent en publiekelijk buitenechtelijke relaties aan met zwarte vrouwen, terwijl hun blanke echtgenotes een deel van het jaar alleen in de steden achterbleven. Sommige blanke mannen en zwarte vrouwen vormden stabiele, langdurige verbintenissen, die enkel in de wet niet legitiem waren. Slavenhouders in deze regio’s voorzagen vaker in het onderhoud van hun mulatkinderen en vergrootten hun legale vrijheid meer dan enige andere slavenhouders in de hele latere Verenigde Staten, die mulatten gewoonweg als slaven zagen. Sommige van de mulatten in de Low Country traden zelfs binnen in de dominante klassen van de steden. Zelfs als ze hun vrijheid niet kregen, zorgden hun vaders voor een goede opvoeding en een goede werkpositie141. Slaven in Carolina en Georgia verwierven grotere autonomie door het task system, een takensysteem dat gebruikelijk was op rijstplantages (in tegenstelling tot het gang system dat slavenhouders oplegden op de suikerplantages). Dit systeem hield in dat de meester een aantal taken beval die op de dag zelf afgewerkt moesten worden. Omdat de meester zelf zo veel afwezig was van zijn plantage, was het moeilijk om de slaven van zonsopgang tot zonsondergang op het veld te houden. Door deze weinig directe blanke supervisie, speelden slaven en hun zwarte ploegbazen onder één hoedje, om een groot deel van de dag voor eigen gebruik voor te behouden, terwijl ze toch tegemoet kwamen aan de minimale werkvereisten van de meester. De slaven verlieten de velden meestal in de vroege namiddag, waardoor ze gespaard bleven van de hete namiddagzon, en de rest van hun tijd konden gebruiken om uit te rusten, hun tuintjes en vee te verzorgen, hun voorraden te verkopen, muziek te maken, enzovoort. Door het takensysteem konden slaven deelnemen aan de interne economie (doordat ze bijvoorbeeld groenten konden kweken en verkopen), en kregen ze ook meer controle over hun eigen leven. Zwarten uit deze regio’s integreerden veel meer van de West-Afrikaanse cultuur – op vlak van taal, religie, werkpatronen en vele andere dingen – in hun nieuwe leven dan andere zwarte Amerikanen. Want doordat er zoveel Afrikanen de regio instroomden, was het voor Afro-Amerikanen onmogelijk om hun verleden te vergeten, ook al omdat er zoveel kennis over het West-Afrikaanse leven meekwam naar Amerika142.
140
Ibid., pp. 134-135. Ibid., p. 136. 142 Ibid., pp. 137-138. 141
55
2.4.3 Het Zuiden: De Chesapeake In de Chesapeake (Virginia en Maryland) verdwenen de verschillen tussen Afrikanen en de meer aangepaste creolen vrij snel. Slavenhouders maakten er namelijk geen onderscheid tussen. Afrikaanse immigratie in de Chesapeake kwam ook relatief vroeg op gang, zoals in het Noorden, in het proces van culturele transformatie. Daardoor was er te weinig tijd voor het ontstaan van een afzonderlijke klasse van creolen, en ontlook er in de plaats langzaam een ééngemaakte Afro-Amerikaanse cultuur. •
Van gelijken…
In de beginjaren van de kolonisatie was er niet veel verschil tussen blanke en zwarte arbeiders. Sommigen konden hun positie verbeteren door de grote vraag naar arbeiders, maar de meeste werden even erg uitgebuit als de blanke arbeiders tijdens het kweken van tabak. Zwarten die hun periode van dienstbaarheid beëindigd hadden, werden vrij, en zochten land, bedienden en status, net als blanken. Vele zwarten boerden goed. Vrije zwarten konden overal in de Chesapeake gevonden worden, en vergaarden bezit, konden rechtszaken aangaan, en vererfden hun landgoederen op hun kinderen. Aangezien klasse belangrijker was dan ras in deze vroege gemeenschap, konden zwarte mannen zelfs de liefde van blanke vrouwen winnen. Tot een goed stuk in de 17e eeuw werkten zwarten onder ongeveer dezelfde omstandigheden als blanken. In de eerste jaren van kolonisatie volgde de acculturatie van zwarten in de Chesapeake dus dezelfde koers als in het Noorden en de beginjaren van Carolina en Georgia - door het kleine aantal zwarten, het feit dat ze creolen waren (ze kwamen van de West Indies), en het succes van sommigen om een plaats in de maatschappij te veroveren143.
•
…naar slaven
Het leven van zwarten in de Chesapeake werd getransformeerd door de opkomst van een plantagebezittende klasse die haar macht kon consolideren. Als gevolg van de legalisatie van slavernij in de jaren 1660, vervingen zwarte slaven langzaam maar zeker blanke contractarbeiders als de voornaamste bron van plantagearbeiders. Plantagebezitters steunden dus meer en meer op slaven, maar omdat de voorraad uit de West Indies niet meer voldeed, stroomden vanaf 1680 steeds meer Afrikanen rechtstreeks uit Afrika de Chesapeake binnen. Hoewel blanken altijd in de meerderheid bleven, namen Afrikanen wel de dominantie in de zwarte samenleving over. Hoe meer Afrikanen erbij kwamen, des te slechter werd de situatie voor de slaven. Slavenhouders kochten ook hier voornamelijk mannen aan, waardoor veel slaven geen gezin konden stichten. Net zoals in Carolina en Georgia daalde het geboortecijfer (zwarte vrouwen kregen weinig kinderen), terwijl het sterftecijfer steeg. De enige reden waarom de zwarte populatie toch aangroeide, was door de slavenhandel die continue nieuwe slaven aanvoerde.
143
Ibid., pp. 138-139.
56
In het begin moesten Afrikanen het rugbrekende en saaie werk doen op de tabaksvelden, terwijl creolen ambachtelijk werk deden op de plantages of werkten als huisslaven, en een redelijke vorm van mobiliteit genoten. Toch was het steeds meer ras, en niet meer klasse, dat het lot van de zwarten bepaalde.
•
Afrikaan en Creool smelten samen in één cultuur
De verschillen tussen creolen en Afrikanen verdwenen helemaal door een verandering in de economie en maatschappij van de Chesapeake, waardoor een Afro-Amerikaanse cultuur ontstond. Door het succes van de tabaksindustrie konden plantagehouders hun landgoederen uitbreiden, die zelfvoorzienend werden gemaakt. Steeds meer slaven deden ambachtelijk werk of werden aangesteld als vakmannen, wagenmenners, en soms managers. Doordat er op deze bedrijven veel meer geproduceerd werd, de slavenhutten dichter bij elkaar stonden, de Afrikaanse slaven ander werk kregen en grotere mobiliteit genoten door de ontwikkeling van goede wegen, konden ze uit hun isolement op de tabaksvelden breken.
Slavenhouders wilden een inheemse slavenpopulatie creëren, en daarom streefden ze ernaar de onevenwichtigheid tussen de seksen van slaven te verbeteren. Dit speelden ze klaar door meer vrouwen aan te kopen en de taken van slavinnen te verminderen. Zwarten konden nu stabiele families vestigen en eisten dat de hele familie onder één dak kon wonen, zonder andere slaven erbij. Hun meesters gingen meestal akkoord met hun eisen voor een gewaarborgd gezinsleven, daar het hun eigen waarden weerspiegelde en bovenal omdat ze enorm profiteerden van de aanwinst van slavenkinderen. Zoals Thomas Jefferson onbeschroomd zei: “een vrouw die elke twee jaar een kind ter wereld brengt, is meer rendabel dan de beste man op de boerderij omdat wat zij produceert een aanwinst is van kapitaal, terwijl zijn arbeid verdwijnt door pure consumptie”144. Een andere reden waarom meesters het stichten van gezinnen toejuichten, was omdat slaven dan gelukkiger waren en daardoor betere werkkrachten. Ongelukkige slaven deden hun werk minder goed, en hadden meer de neiging om weg te lopen of weerstand te bieden.
Slavenhouders importeerden steeds minder Afrikanen, en vanaf de jaren 1740 groeide de zwarte populatie voornamelijk op natuurlijke wijze aan. Binnen een generatie was Afrikaanse invoer geen belangrijke bron meer van slavenarbeiders145. Hoewel Afrikanen nog steeds binnen sijpelden in het slavensysteem van de Chesapeake, was hun impact op de ontwikkeling van de zwarte gemeenschap veel kleiner dan in Carolina en Georgia. In tegenstelling tot in deze andere gebieden, bleven nieuwe Afrikanen zelden bij elkaar. Slavenhouders 144 145
Ibid., p. 142. Ibid., pp. 140-142.
57
kochten meestal kleine aantallen slaven, waardoor de nieuwe slaven verspreid over het hele gebied terecht kwamen en de stammenverbondenheid tussen slaven verdween. Plantage-eigenaars trokken zich niet veel aan van de afkomst van Afrikanen. In tegenstelling tot hun collega’s in andere gebieden beschouwden ze slaven als “nieuwe Negers”, en niet als Iboes, Coromanten of Angolezen. Terwijl de slavenhandel in Carolina en Georgia de Afrikaanse cultuur ondersteunde en verstevigde, vergemakkelijkte de slavenhandel in de Chesapeake de absorptie van Afrikanen in de zich ontwikkelende Afro-Amerikaanse cultuur. •
Overschakeling van tabak naar tarwe
Door een wereldwijd voedseltekort schakelden de plantagehouders van de Chesapeake over van de productie van tabak naar de productie van levensmiddelen, voornamelijk tarwe. Dit veroorzaakte evenwel een verandering in de manier van werken. De cultivatie van tabak eiste een heel seizoen werk, terwijl tarwe enkel intensieve arbeid tijdens het zaaien en oogsten vereiste. Voor de rest van het jaar hadden arbeiders niet veel werk met het gewas. Maar, tezelfdertijd vergde tarwe een grotere en beter geschoolde groep arbeidskrachten, voor het transport van het graan naar de markt, om het op te bergen, te malen, en opnieuw te verschepen als bloem, brood, of opeengestapeld graan. Door deze veranderingen werden meesters aangespoord hun slaven ambachten aan te leren en hen te verhuren tijdens het kalme seizoen. In tegenstelling tot slaven in Carolina en Georgia, leefden en werkten slaven in de Chesapeake in de nabijheid van blanken – de meesters woonden op de plantage, de productie-eenheden waren kleiner, en er was een grote blanke aanwezigheid. De eigenaar hield meestal ook zelf toezicht op zijn werkvolk. Slaven in de Chesapeake hielden wel wat vee en verzorgden tuintjes, net als in de andere gebieden, maar blanken probeerden hun aandeel in de interne markt zoveel mogelijk te beteugelen. Zwarten genoten hier zeker niet zoveel autonomie als andere zwarten146.
2.4.4 “Koning Katoen” vanaf de 19e eeuw Op het einde van de 18e eeuw was de landbouw in het Zuiden dus zeer divers. Katoen was op dat moment uitsluitend winstgevend voor plantagehouders op de eilanden voor de kust van Zuid-Carolina en Georgia, waar slaven de fijne en lange zijdeachtige variëteit kweekten147. Het zaad was gemakkelijk en vlug af te scheiden van de vezels. Deze soort kon men echter niet kweken in het binnenland. Enkel de soort met de korte vezels kon op de hoger gelegen velden groeien, maar dit was niet winstgevend omdat het moeilijk was het zaad van de korte vezels te scheiden. Daar kwam in 1793 verandering in met de revolutionaire uitvinding van Eli Whitney, de cotton gin. Dit was een ontkorrelmachine die efficiënt de zaadjes van de vezels kon verwijderen.
146 147
Ibid., pp. 142-145. M.B. NORTON, e.a., A People and a Nation…, p. 170.
58
Door deze uitvinding kon overal in het binnenland deze kort gevezelde katoensoort winstgevend gekweekt worden en het kende bijgevolg ook een grote verspreiding vanaf 1800148. In de jaren 1820 waren er reeds katoenplantages op de vruchtbare velden van Louisiana, Mississippi, Alabama, Arkansas, and Tennessee. De zuiderse landbouw transformeerde, slavernij kende een nieuwe opbloei en breidde erg naar nieuwe gebieden uit, en de export van katoen en stoffen werd erdoor gestimuleerd. Elk decennium na 1820 verdubbelde de totale katoenoogst. Tegen 1825 was het Zuiden van de Verenigde Staten wereldwijd de dominante katoenleverancier, en katoen werd het grootste exportproduct van de USA. Plantagehouders in het Zuiden kochten met hun winst nog meer land en meer slaven, om nog meer katoen te kunnen verbouwen. In de industrie werd bijna niet geïnvesteerd. Hoewel het Zuiden gebonden was aan internationale markten, veranderde de maatschappij zelf hier niet door149.
Deze enorme verspreiding van katoen had voor gevolg dat de meeste slaven in de Verenigde Staten op katoenplantages zwoegden. Naarmate nieuwe landen ontgonnen werden en de katoenplantages steeds meer naar het westen verschoven, verhuisden onophoudelijk meer slaven mee naar het westen. Deze dislocatie van slaven was mogelijk via de interne slavenhandel binnen de Verenigde Staten. Omdat slaven zo belangrijk waren in het productieproces van katoen, impliceerde dit dat slaven de meest waardevolle investering van de Verenigde Staten waren150.
Het was “Koning Katoen” die voor het grote verschil zorgde tussen Noord en Zuid: in het Noorden stierf slavernij geleidelijk uit terwijl het in het Zuiden een opbloei kende; het Noorden industrialiseerde terwijl het Zuiden agrarisch bleef151. Hoewel het Zuiden in 1861 vierenhalf miljoen balen katoen produceerde, de grootste oogst ooit, stortte het koninkrijk van katoen tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog (1861-1865) ineen152.
2.5
De Interne Slavenhandel
In de Verenigde Staten vermenigvuldigde de slavenpopulatie zich op natuurlijke wijze, waardoor een interne slavenhandel kon ontstaan die, door het verbod op de internationale slavenhandel in 1807, enorm kon uitbreiden in het begin van de 19e eeuw. Amerikanen gingen steeds verder zuid- en westwaards op zoek naar nieuwe gronden, zo ook plantagehouders (met hun slaven) die katoenplantages wilden aanleggen. In totaal werden er zo een 148
W.L. ROSE, (ed.), A Documentary History of Slavery…, p. 307. M.B. NORTON, e.a., A People and a Nation…, p. 170. 150 Ibid., p. 225. 151 K. VERSLUYS, “The South”, in: Cursus American Culture. Part I, Sense of Place in the United States, Tweede Semester, 2006. 152 M.B. NORTON, e.a., A People and a Nation…, p. 225. 149
59
één miljoen slaven via de interne slavenhandel naar zuiderse en westelijke plantages verhandeld. Grote slavenmarkten bloeiden in plaatsen als Natchez, Mississippi, en New Orleans in Louisiana153. Deze slavenhandel binnen de Verenigde Staten ging misschien niet gepaard met de horror van de Oversteek, maar bracht zijn eigen pijn en leed met zich mee154. Deze nieuwe Amerikaanse slavenhandel veroorzaakte ook littekens, misschien niet altijd opgemerkt omdat ze zo diep en psychologisch waren en niet zozeer lichamelijk. Opnieuw brachten de eisen van territoriale expansie en economische verbetering (voor de blanken dan) één en al lijden en langdurige beschadiging van de zwarte bevolking met zich mee. De ontwrichting van het leven van een slaaf, weggerukt uit zijn vertrouwde omgeving en van zijn familie, mag niet onderschat worden. Abolitionisten en slaven zelf beschouwden het scheiden van familieleden als het ergste aspect van de slavenhandel155. Eénvijfde van de slavenhuwelijken in de slavenuitvoerende staten werden uiteengerukt, en één op drie kinderen werden gescheiden van hun ouders door deze handel156.
Het transport naar de nieuwe gebieden was voor slaven zeker geen plezierreisje. Ze werden soms via boten of karren west- of zuidwaarts gevoerd, maar vaak moesten slaven een groot deel van hun reis marcheren. Ze werden, soms met meer dan tweehonderd tegelijk, aan elkaar vastgeketend, zodat ze niet konden ontsnappen; ook ’s nachts. Zowel zwarte als blanke slavendrijvers waren verantwoordelijk voor de slaven tijdens de tocht, jaagden hen op, en voorzagen hen van voedsel. De slavendrijvers wilden voorkomen dat de slaven zouden rebelleren, en daarom zorgden ze ervoor dat ze genoeg te eten kregen157.
2.5.1 Optuigen voor de Slavenmarkt De slavenmarkten in de Verenigde Staten gingen gepaard met een heus spektakel. Slavenhandelaars kenden allerlei truken van de foor om hun slaven snel te verkopen en hen een zo goed mogelijk voorkomen te bezorgen, zodat ze zoveel mogelijk geld voor hun koopwaren kregen. Verkopers konden slaven zo oplappen dat zelfs doodzieke slaven gezond leken, en dus nog verkoopbaar. De lichamen en identiteiten van slaven werden naar hun wil opnieuw vorm gegeven om ze te verkopen op een markt. Er gaan verschillende rituelen gepaard met het voorbereiden van slaven op de verkoop. Dit was een zorgvuldig georkestreerd fenomeen waarmee verschillende strategieën van verkopers, de verlangens en verwachtingen van de kopers, en soms samenzweringen van slaven die wachtten om verkocht te worden, gemoeid waren.
153
K. MORGAN (ed.), Slavery in America…, p. 205. G. HEUMAN & J. WALVIN (eds.), The Slavery Reader, pp. 80-81. 155 J. WALVIN, Questioning Slavery, pp. 44-45. 156 K. MORGAN (ed.), Slavery in America…, pp. 205-206. 157 W.L. ROSE (ed.), A Documentary History of Slavery…, pp. 156-162. 154
60
Slaven konden nieuwe personen worden, al naargelang de wensen van de verkopers. Sommigen kregen een nieuw verleden of nieuwe identiteit. Hun lichamen werden tot gehoorzaamheid gedisciplineerd en opgesmukt voor de markt, waar hun vaardigheden aangewezen konden worden, hun kwaliteiten opgenoemd, en hun geschiedenis herverteld. Slaven konden herschapen worden voor hun verkoopbaarheid – gevoed, medisch verzorgd, geslagen, gekleed, en opgetooid tot ze er uiterlijk uitzagen als een reclamespot voor zichzelf.
Slavenhandelaars brachten slaven van overal naar markten, en als ze hun bestemming naderden, verwijderden ze de zware ketenen en kwetsende handboeien van armen en benen en lieten ze hun slaven toe zich te wassen, te rusten en te herstellen. De handelaars schoren de baarden van mannen, en kamden hun haren; indien er grijze haren tussen zaten, trokken ze die uit of gebruikten ze verf om het haar terug zwart te maken. Alles om hen er jong te laten uitzien. Eenmaal in de slavenkwartieren van de stad aangekomen gingen deze rituelen verder. Slaven kregen hier grotere porties spek, melk en boter om wat aan te komen. Ze moesten dansen en lichaamsoefeningen doen om hun spieren en lichamen in conditie te houden. Om hun huid de schijn van gezondheid te geven, smeerden slavenhandelaars de gezichten van slaven in met olie of vettig water. Dokters kwamen regelmatig langs in deze slavenkwartieren, en zieke slaven kregen professionele medische hulp. Deze verzorging vloeide evenwel voort uit een economisch belang, en zeker niet uit medelijden of vriendelijkheid. Slavenhandelaars hoopten zoveel mogelijk slaven te verkopen, en hoe gezonder ze waren, hoe meer geld ze opbrachten. Een slaaf die stierf, betekende dat de handelaar zijn investering in rook zag opgaan. Wanneer er geen hoop meer was dat een slaaf verkocht kon worden, aangezien hij te ziek was, dan verloor de handelaar zijn interesse direct en zette hij de medische verzorging onmiddellijk stop. Sommige handelaars wilden zoveel mogelijk kosten uitsparen en pasten een alternatief voor medische verzorging toe: de slaven zo vlug mogelijk proberen verkopen158. Slaven kregen mooie kleren om er op hun best uit te zien. Vrouwen kregen jurken, schoenen, kousen en hoofdbedekking; mannen kregen hemden, onderbroeken, sokken, laarzen en soms een hoed. Deze kleren maskeerden verschillen tussen de slaven; het individuele verleden en potentiële problemen waren op die manier bedekt. Want indien een slaaf veel littekens had op zijn rug, betekende dat misschien dat hij een probleemgeval was; of indien hij gebrandmerkt was met de letter ‘R’, duidde dat aan dat hij een wegloper was. Deze kleren suggereerden ook netheid en kuisheid. Eens op het podium van de markt werd niets meer getoond van de armoede en het gezwoeg dat het dagelijkse leven van Amerikaanse slaven karakteriseerde, of van de naaktheid dat zo sterk bijdroeg tot het erotiseren van het zwarte lichaam. Deze mensen waren gekleed als ideale slaven, maar men kwam er niets over de slaaf zelf door te weten. 158
W. JOHNSON, “Turning People into Products”, in: K. MORGAN (ed.), Slavery in America. A Reader and Guide, Edinburgh, Edinburgh University Press, 2005, pp. 210-213.
61
2.5.2 Op de Slavenmarkt Slaven werden meestal gescheiden per sekse verkocht; mannen aan de ene en vrouwen aan de andere kant, vaak van klein naar groot opgesteld. Hoewel slavenhandelaars vaak een heel gezin kochten om hen samen te houden, schonken ze daar op de slavenmarkten geen aandacht meer aan. Echtgenoten zagen hier hun vrouwen en kinderen aan een andere meester verkocht worden, wetende dat dit heel waarschijnlijk een scheiding voor het leven betekende. Hoewel de Code Noir van Louisiana expliciet de verkoop van kinderen onder de tien jaar gescheiden van hun moeders verbood, kwam dit toch veel voor. Alleenstaande vrouwen waren gegeerd, en slavenhandelaars lieten vaak de kinderen van deze jonge vrouwen gewoon achter, omdat ze dan een betere prijs voor de slavin kregen. Hierdoor nam het aantal zwarte wezen enorm toe. Eens de slaven opgesteld op het podium van de slavenmarkt stonden, was het aan de slavenhandelaar om zoveel mogelijk slaven te verkopen met zoveel mogelijk winst. Een handelaar moest voor iets extra zorgen, waardoor zijn slaven beter en uitmuntender leken en de kopers zijn slaven zouden kiezen uit al die andere slaven bijeengepropt op de markt. Handelaars zetten de goede eigenschappen van hun slaven dik in de verf, benadrukten dat het goede werkers waren, en indien ze andere kwaliteiten hadden (zoals bekwaamheid in een ambacht) vergrootten ze dat zeker uit. Zo riep een handelaar bijvoorbeeld uit dat deze slaaf een goede katoenplukker was, een andere een uitstekende kok, of vlijtige bediende.
Figuur 3:Schilderij The Last Sale of Slaves van Thomas S. Noble beeldt het publieke drama en familiehorror van slavenveilingen af. Zijn abolitionistische boodschap werd druk besproken in de pers van St. Louis. De aanblik van mensen behandeld als eigendom en koopakten getekend op de tafel vertegenwoordigen de meest kwellende beelden van slavernij.159 159
M.B. NORTON, e.a., A People and a Nation…, p. 227.
62
Slaven werden ook gevraagd te bewegen, springen, dansen, lachen, lopen of wandelen, zodat de kopers konden zien of slaven in goede conditie waren. Handelaars gaven ook altijd uitleg over de reden waarom slaven verkocht werden, hoewel ze nooit een negatieve reden opgaven. Zo werden slaven verkocht omdat hun meester schulden had, en om die af te betalen enkele van zijn beste slaven moest verkopen; of ze werden verkocht voor een fout die niet de hunne was. Handelaars probeerden fysieke gebreken van hun slaven te verdoezelden: de kapotte knie van een oudere slaaf was “slechts een tijdelijke verrekking door een ongeluk enkele dagen eerder”, of een slaaf had misschien wel een gezwollen been door reuma, “maar dat hinderde niet bij zijn werk”. Handelaars moesten ook de innerlijke gevoelens van slaven weten te verbergen. Toen een slavin die twee vingers miste in Richmond op het podium kwam op een slavenmarkt, legde de handelaar snel uit dat een dokter één vinger had moeten verwijderen om medische redenen, en dat de vrouw de tweede vinger zelf afgehakt had omdat ze er pijn in had. Het onrustbarende schrikbeeld van een vrouw die liever haar hand verminkte dan verkocht te worden, werd van tafel geveegd door het geruststellender beeld van een slavin die dom genoeg was om zelf een vinger af te hakken. Slaven werden opgedragen hun somberheid niet te tonen, maar moesten er opgewekt en vrolijk uitzien. Indien ze in het verleden weggelopen waren of ziek waren geweest, moesten ze dit verbergen voor de kopers.
Sommige personen die verkocht werden op deze slavenmarkten waren zelfs helemaal geen slaven. Zwarten die door hun laatste eigenaars geëmancipeerd waren, en al jaren in vrijheid leefden, konden door slavenhandelaars meegenomen, zeg maar gekidnapt, worden en verkocht als slaven. Een deel van deze ongelukkige zielen verdween in het netwerk van de slavernij, zonder er ooit nog uit te geraken. Anderen slaagden er in vrienden te contacteren en met hun hulp konden ze hun verleden reconstrueren en bewijzen dat ze inderdaad vrije mensen waren en het slachtoffer van gemene handelslieden. Zelfs als eigenaars hun slaven de vrijheid gaven, waren ze niet vrij van de dreiging van slavernij160.
2.6
Afro-Amerikaanse Vrouwen
De geschiedenis van vrouwelijke slaven in Noord-Amerika werd tot recent over het algemeen genegeerd of geminimaliseerd. Slavinnen werden veel te lang afgeschilderd als machteloze personen, als hulpeloze slachtoffers van omstandigheden die van buitenaf werden opgelegd. Vandaag is het perfect duidelijk dat slavenvrouwen een voordien niet erkende hoge graad van invloed op alle vlakken uitoefenden: invloed op hun geliefden, en zelfs op vele blanken die hen omringden, binnen de slavenkwartieren en de lokale economie. Als huisslaven waren slavenvrouwen onontkoombaar (ze
160
W. JOHNSON, “Turning People into Products”, pp. 213-222.
63
waren betrokken bij alles in het huishouden), en hun grootste invloed was dan ook te zien in blanke huishoudens. Het leven voor zwarte vrouwen was misschien nog moeilijker dan voor zwarte mannen, denk maar aan de seksuele exploitatie door blanken. Deze vrouwen waren dan ook zeer sterke persoonlijkheden161.
2.6.1 Tewerkstelling van Slavenvrouwen In het begin dat Afrikanen de overtocht naar de Nieuwe Wereld maakten, wilden plantagehouders voornamelijk mannelijke slaven. Toch vergrootte het aandeel vrouwen steeds, en slavenhandelaars negeerden het sekseverschil steeds meer; als ze maar werkten. Vrouwen werden dan ook met alle categorieën van werk opgezadeld162. Men schakelde hen in voor werk dat blanke vrouwen nooit zouden mogen doen, namelijk het harde werk op de plantagevelden, naast de mannen, onder dreiging van de zweep163. Zwangere vrouwen werden niet gespaard en moesten verder op de velden blijven zwoegen, zelfs tot wanneer ze bijna moesten bevallen. Daarna wilden de eigenaars hen zo vlug mogelijk opnieuw aan het werk zien, met hun pasgeboren kind op de rug gebonden. Later verbeterde de behandeling van zwangere vrouwen, wanneer eigenaars beseften dat slavenkinderen kapitaal betekenden en dat een goede verzorging voor het kind dus wenselijk was. Het aandeel van slavenvrouwen dat tot deze veldarbeid gedwongen werd, was bijna even groot als dat van mannen. Daarom beschouwden veel vrouwelijke slaven zich als gelijke ten opzichte van de mannelijke slaven. De onafhankelijkheid van deze vrouwen imponeerde blanke tijdgenoten164. Niethuishoudelijke vaardigheden waren echter wel voorbehouden voor mannelijke slaven, terwijl vrouwen vaker dan mannen werden ingezet als huisslaven165.
Zwarte vrouwen werden hoe langer hoe meer beschouwd als “broedmachines”; blanken spraken dan ook altijd in termen van “fokken”, alsof zwarten beesten waren. Vrouwen die zeer vruchtbaar waren stegen aanzienlijk in waarde, althans in de ogen van slavenhouders; want hoe meer kinderen een vrouw baarde, hoe groter de rijkdom van haar eigenaar werd. Vrouwen genoten mettertijd dan ook een betere behandeling. Verschillende factoren beïnvloedden de vruchtbaarheid van slavinnen. In Noord-Amerika werden er minder kinderen geboren op grote landgoederen dan op kleine, en minder op katoenplantages dan de oude tabaksplantages.
161
J. WALVIN, Questioning Slavery, p. 104. G. HEUMAN & J. WALVIN (eds.), The Slavery Reader, p. 246. 163 D. ELTIS, The Rise of African Slavery…, p. 85. 164 H. GUTMAN, “Persistent Myths about the Afro-American Family”, in: G. HEUMAN & J. WALVIN (eds.), The Slavery Reader, London and New York, Routledge, 2003, p. 333. 165 D. ELTIS, The Rise of African Slavery…, pp. 100-102. 162
64
Slavenhouders beschouwden zwangere slavinnen enkel in economisch oogpunt, maar uiteraard beleefden vrouwen zelf hun zwangerschap niet op die manier. Voor hen ging ‘vruchtbaarheid’ gepaard met intieme, privé betrekkingen met een partner van hun keuze (of hen opgedwongen door geweld), en de beproevingen en pijn van de geboorte en het opvoeden. Indien de baby de gevaarlijkste leeftijd overleefde ondanks de zware omstandigheden van slavernij, moest de moeder het kind opvoeden in een sociaal vijandige omgeving. Bovendien leefde de moeder met het besef dat haar kind tevens het eigendom van de eigenaar was, en het naar zijn wil kon verkopen. Hoewel slavenhouders zoveel mogelijk probeerden moeders en hun kinderen niet te scheiden, gebeurde dit toch, met alle smart van dien166.
2.6.2 Slavenvrouwen als Huisbedienden Slavenvrouwen waren vaak huisslaven, en ze deden in het huishouden zowat alles: ze waren verpleegsters en kinderjuffrouwen, koks en wassers, tuiniers en schoonmaaksters. Daarboven verzorgen en voedden sommigen de kinderen van hun eigenaars (en van zichzelf) op. Deze blanke kinderen waren zeer gehecht aan hun black nannies en omdat ze opgroeiden samen met de kinderen van deze nannies, kenden ze het slavenleven goed. Hoewel veldslaven deze huisslaven misschien benijdden, was het zeker niet allemaal rozengeur en maneschijn. Huisslaven hadden het materieel misschien beter dan hun collega’s op het veld (zo kregen ze onder andere oude kleren of schoenen van hun meesters, of oud huishoudgerief en soms geschenken), maar hun leven was absoluut niet gemakkelijk omdat ze in de dichte nabijheid van hun blanke meesters werkten, waarmee ze soms ongemakkelijke relaties hadden167.
Werken in het huis van blanken bracht een aantal gevaren met zich mee. Ze waren permanent blootgesteld aan de pijn of straffen die blanken voor welke reden dan ook wilden uitdelen – soms voor de meest bizarre en banale redenen. Kwaadwillige en onvoorspelbare straffen en gevechten tussen blank en zwart kwamen veelvuldig voor. Zelfs in de betere huishoudens, die vriendelijker stonden ten opzichte van hun huisslaven, was er vaak wrijving voelbaar. Het leven van een huisslavin kon ondraagbaar worden door het steeds controlerende oog van een wraakzuchtige meesteres, die haar woede op de slavin kon botvieren. De haat van een meesteres werd meestal opgewekt omdat zij en de slavin dezelfde man deelden; of beter gezegd, omdat haar man seksuele betrekkingen eiste van de slavin. Vrouwelijke slaven leefden namelijk onder de constante dreiging van seksuele exploitatie door alle blanke mannen die in haar buurt kwamen. Hoewel dit gevaar ook voor andere vrouwelijke slaven bestond, waren huisslaven toch het gemakkelijkste slachtoffer. Blanke
166 167
J. WALVIN, Questioning Slavery, pp. 102-104. G. HEUMAN & J. WALVIN (eds.), The Slavery Reader, p. 158.
65
jongens leerden snel de gewoonten van hun vaders, en veronderstelden dat huisslaven daar waren om hun seksuele appetijt te bevredigen. Verkrachtingen van zwarte vrouwen gebeurden dan ook op grote schaal, waardoor de relaties tussen zwart en blank soms verwarrend werden. Want de kinderen van blanke eigenaars en zwarte slavinnen werden de bedienden van hun blanke halfbroers en –zussen, aangezien de bloedlijn vergeten werd en enkel de huidskleur van belang was. Sommige slavinnen gebruikten dit seksuele misbruik voor hun eigen doeleinden; om geschenken en geld, goederen, en bevordering voor familie en kinderen te krijgen. Om hun familie bijeen te houden, waren vrouwen tot heel wat dingen bereid. Maar de prijs die ervoor betaald werd, was aanzienlijk. Geslachtsziekten hielden lelijk huis onder de slavenpopulatie. De psychische pijn, die de persoonlijke en gemeenschapswoede en wrok aanwakkerde tegen de betrokken mannen, werd als veel erger beschouwd. Toch deelden niet alle slavenvrouwen dit wrede lot, hoewel de dreiging bleef. Sommige slavinnen hadden langdurige en gelukkige relaties met blanke mannen, hadden kinderen en woonden samen.
Huisslaven pasten zich sneller aan, doordat ze dicht bij blanken woonden en werkten, aan de gewoontes van blanken. Vrouwelijke slaven bootsen de manieren na van hun meesteressen en haalden zich zo de spot en irritatie van de andere slaven op de hals. De beïnvloeding werkte echter niet alleen neerwaarts maar ook omgekeerd; blanken namen eveneens manieren over van hun zwarte huisslaven. Vijandige buitenstaanders hadden een afkeer van de lichaamshouding, manieren van spreken, en belangstelling voor slavenvermaak (in het bijzonder dans en muziek) van blanke slavenhouders, omdat de invloed van slaven overduidelijk was168. Zwarte vrouwen gaven steeds minder lang borstvoeding aan hun kinderen; opnieuw is de blanke beïnvloeding duidelijk te zien. Naar Afrikaanse gewoonte gaven slavinnen hun kinderen lang borstvoeding, waardoor de bevruchting onderdrukt werd en vrouwen minder kinderen kregen. Eens slaven de Europese gewoonte overnamen, groeide de lokale slavenpopulatie steeds meer door het grotere aantal kinderen dat geboren werd per slavin. Slavengezinnen gingen steeds meer gelijken op blanke gezinnen; het kerngezin woonde samen, en bij het overlijden konden ze zaken overerven aan hun kinderen en familie169.
Huisslaven waren een belangrijke link tussen de afgescheiden domeinen van slavernij en het blanke sociale leven. Ze waren altijd aanwezig in het huis, getuige van alles wat gebeurde en gezegd werd, en bekend met de meest intieme geheimen van de familie. Ze luisterden gesprekken af tussen de familie en hun gasten, en leerden zo onder andere de politiek kennen. Het nieuws over de buitenwereld, of zelfs van andere werelddelen, dat ze zo opvingen, verspreidde zich dankzij de huisslaven als een 168 169
J. WALVIN, Questioning Slavery, pp. 105-108. G. HEUMAN & J. WALVIN (eds.), The Slavery Reader, pp. 247-248.
66
vuurtje onder de slavenkwartieren. Op die manier kwam up-to-date informatie bij de slaven terecht, hoewel ze ongeletterd waren. Zo hoorden ze over slavenweerstand of –opstanden, waarover hun meesters nooit iets zeiden. Bovenal kregen ze zo lucht van mensen, duizenden kilometers weg, die geïnteresseerd waren in hun situatie en er iets aan probeerden te doen. Huisslaven gaven slaven op die manier hoop dat hun situatie niet uitzichtloos was, en dat er blanken waren die zwarten wilden helpen170.
2.7
Weerstand bij Slaven
Slavernij was een verschrikkelijk systeem dat geweld gebruikte (en nodig had) bij elk aspect ervan. Het is logisch dat zo een systeem gewelddadige reacties uitlokte van slaven die continue met geweld onderdrukt werden. Toch slaagden ze er niet in het juk van slavernij omver te werpen. De enige succesvolle slavenopstand in Amerika die de slavernij ten val bracht en vernietigde was in St Domingue, dezer dagen Haïti genaamd, in 1791171. Nergens anders in Amerika kon zo een schouwtoneel herhaald worden, wat zeker niet betekent dat slaven geen rebellie pleegden. Slavenhouders slaagden er nooit in de weerstand volledig te breken, ondanks de gruwelijke en barbaarse straffen die toegepast werden op sommige rebellen172.
2.7.1 Rebellie Slaven pleegden op verschillende manieren weerstand, de ene openlijker dan de andere, maar gezien de gewelddadigheid van het slavernijsysteem zelf is het toepasselijk om met rebellie te beginnen. Slavenhandelaars en plantagehouders waren ervan overtuigd dat slaven steeds in opstand zouden proberen te komen, en dat waakzaamheid en strenge straffen voor degenen die tegen hun blanke superieuren in opstand durfden te komen, geboden was. Afrikanen, en niet creolen, waren de gevaarlijkste slaven, want velen onder hen hadden oorlogs- of gevechtservaring.
Een van de grootste slavenopstanden in Noord-Amerika vond plaats in Zuid-Carolina in 1793; de Stono Rebellion. De Afrikaanse leiders verzamelden ongeveer honderd slaven rond zich. De oorzaken van de opstand waren de slechte werkcondities op de rijstplantages, en het nieuws dat de Spanjaarden in Florida de vrijheid schonken aan elke slaaf die kon vluchten naar Florida. De rebellie kon binnen vierentwintig uur neergeslagen worden, maar voor ongeveer twintig blanken en vierenveertig zwarten
170
J. WALVIN, Questioning Slavery, p. 109. G. HEUMAN & J. WALVIN (eds.), The Slavery Reader, p. 545. 172 J. WALVIN, Questioning Slavery, p. 131. 171
67
was het te laat. Vele zwarten die ontsnapt waren aan de achtervolging, werden opgespoord en geëxecuteerd. Slavenhouders waren na dit avontuur nog meer op hun hoede173.
Virginia, 21 augustus 1831. Nat Turner geeft het signaal aan zijn medecompagnons als beginsein voor zijn opstand, die hij al maanden gepland had. Nat en zijn bende vermoordden eerst zijn meester en diens familie, en trokken moordend verder, bijna niemand levend achterlatend die alarm zou kunnen slaan. Binnen de vierentwintig werden haast zestig blanken vermoord; mannen, vrouwen en kinderen. Militaire troepen konden Nat en zijn troep overweldigen, maar niet vóór meer dan tweehonderd slaven gelyncht waren door de eerste blanke paniekreactie. De staat executeerde vijfenvijftig personen, en verbande er veel meer174.
De angst voor slavenopstanden was in feite frequenter dan eigenlijke opstanden, en blanken zagen overal complotten. Zeker na de ontdekking van de samenzwering van een vrije slaaf, Denmark Vesey, in Charleston in 1822. Door de verklikking van twee loyale slaven kwamen de autoriteiten de samenzwering op het spoor. Onder wrede martelingen kwam de draagwijdte en bittere ernst van het complot aan het licht; blanken waren geshockeerd en nerveus. Hooggeplaatste en vertrouwde slaven waren degenen die het meest betrokken waren in dit complot. Hysterie nam bezit van de stad, opgelaaid door de processen van betrokkenen. Bij vonnis werden vijfendertig zwarten tot verhanging veroordeeld, en zevenendertig werden de staat uit gestuurd175. Hoeveel leed er ook werd toegebracht aan blanken door opstandige slaven, zoals moord en verwoesting, het werd tien maal erger gewroken. Deze zeer harde repressie begon na verloop van tijd buitenstaanders steeds meer te shockeren. Het leek wel alsof het om het pure geweld ging, en niet meer over straffen176.
2.7.2 Weglopen Slavenopstanden konden dus vrij bloedig zijn, maar waren gelukkig niet de meest voorkomende vorm van verzet, slaven die wegliepen daarentegen wel. Slaven liepen alleen weg, met twee, met hun kinderen, of in groep. Afrikanen waren geneigd met grotere groepen, de hele familie, weg te vluchten; terwijl Afro-Amerikanen beseften dat men alleen of met twee meer kans op succes had.
173
E.A. PEARSON, “‘A Countryside full of Flames’. A reconsideration of the Stono Rebellion and slave rebelliousness in the early eighteenth-century South Carolina lowcountry”, in: G. HEUMAN & J. WALVIN (eds.), The Slavery Reader, London and New York, Routledge, 2003, p. 569. 174 W.L. ROSE (ed.), A Documentary History of Slavery…, p. 122. 175 Ibid., pp. 115-116. 176 J. WALVIN, Questioning Slavery, p. 122.
68
•
Waarom weglopen?
Sommige slaven probeerden een uitweg uit de slavernij te zoeken en probeerden naar de slavernijloze staten te vluchten of een boot te bemachtigen om terug naar Afrika te varen (dit opzet speelde voornamelijk bij Afrikanen). Het overgrote deel van de slaven zette echter koers naar geliefden: ouders, broers en zussen, kinderen, minnaars of huwelijkspartners. Niet alle slaven die wegliepen waren zinnens voor altijd weg te komen. Slaven namen soms een aantal dagen “vakantie”, omdat ze niet wilden werken of om geliefden te gaan bezoeken die verder weg woonden. Sommigen spijbelden gewoon een dagje. Anderen konden maandenlang uit de klauwen van hun meesters blijven voor ze opnieuw gepakt werden. Meesters knepen van tijd tot tijd een oogje toe met betrekking tot weglopers, wanneer er niet genoeg werk was of voedsel schaarser werd; dan was er tenminste een mond minder te voeden. Slaven liepen weg wanneer slavernij hen teveel werd, wanneer ze de bedreigingen of het geweld tegen zichzelf of anderen niet meer aankonden, of wanneer een nieuwe vernedering de druppel was die de emmer deed overlopen. Slaven namen vaak de benen indien ze verkocht en ver weg van hun familie en gezin meegenomen werden. Ze probeerden daarom vaak te ontsnappen nog voor ze op hun nieuwe bestemming aangekomen waren, om terug te keren naar hun familie. •
Reactie van de eigenaar
Sommige slaven onderhandelden met hun meester over hun terugkomst, waarbij ze bijvoorbeeld een nieuwe job, toelating om samen te wonen met vrouw of man, of verkoop aan een andere meester (om bij hun familie te kunnen zijn) eisten. De meester ging hier meestal op in, om zijn slaaf gunstig te stemmen, zodat hij niet opnieuw zou weglopen. Slaven hadden zo nu en dan ook iets in de pap te brokken over hun eigen leven, maar niet zonder eerst actie te ondernemen177. Meestal kregen slaven die wegliepen en teruggebracht werden in meer of mindere mate straf. Een afranseling met de zweep was de meest voorkomende, maar vaak werden weglopers gebrandmerkt met de letter ‘R’ (van runaway) op hun voorhoofd of een andere zichtbare plaats. De soms gruwelijke straffen (zoals afkapping van ledematen) weerhielden velen er waarschijnlijk van ook hun kans te wagen. Toch bleven slaven zich uit de voeten maken, zelfs diegenen die al een aantal mislukte pogingen achter de rug hadden en er de littekens van droegen. Weglopers waren dan ook niet erg populair bij slavenhouders, die de verdachte gevallen goed in het oog hielden. •
Wie pakte zijn biezen?
Alle soorten slaven liepen weg, maar het overgrote deel bestond uit jonge mannen in hun tiener- en twintigerjaren. Vrouwen kozen in veel mindere mate het hazenpad omdat ze meestal op vroege leeftijd
177
Ibid., pp. 125-127.
69
kinderen hadden (wat wegvluchten er niet gemakkelijker op maakte) en hen achterlaten geen optie was. Ze vonden het ook moeilijker hun familie aan hun lot over te laten. Bovendien ondervonden vrouwen meer moeilijkheden onderweg, want zonder hulp konden ze amper overleven (ze konden namelijk niet jagen) en bij vrouwen werden meer vragen gesteld dan bij mannen178.
Tabel 3: Sekse van weggelopen slaven per staat, Vroege Periode (1790-1816).179
Tabel 4: Sekse van weggelopen slaven per staat, Late Periode (1838-1860).180
De meeste weglopers waren zwart, maar een groot deel van de mulatbevolking zette het ook op een lopen. Er waren een aantal grote voordelen verbonden aan hun lichtere huidskleur: er waren minder vooroordelen tegenover hen dan tegenover degenen met zwartere huidskleur; en ze konden gemakkelijker doorgaan voor vrije personen, aangezien de proportie van mulatten in de vrije zwarte gemeenschap groter was dan in de slavengemeenschap, en omdat ze vaak meer vaardigheden hadden dan zwarte slaven. Soms konden ze proberen om als blanke door het leven te gaan (“passing”); en aangezien velen geletterd waren, werd hun kans op slagen aanzienlijk vergroot.
178
B. WOOD, “Some Aspects of Female Resistance to Chattel Slavery in Low Country Georgia, 1763-1815”, in: G. HEUMAN & J. WALVIN (eds.), The Slavery Reader, London and New York, Routledge, 2003, p. 555. 179 K. MORGAN (ed.), Slavery in America…, p. 283. 180 Ob.cit.
70
•
Hulp onderweg
Slaven probeerden zich zoveel mogelijk te vermommen: andere kledij mogelijk, lichamelijke – gemakkelijk identificeerbare – kenmerken (zoals littekens, ontbrekende vingers) verbergen, een andere naam aannemen, enzovoort181. Slaven konden echter niet succesvol vluchten zonder de hulp van anderen. Sommige blanken verborgen vluchtelingen, maar bovenal waren het andere slaven die hulp boden. Slavennetwerken ontstonden doorheen de hele slavengemeenschap. Weglopers hadden schuilplaatsen, voedsel en kledij nodig, en in onbekende gebieden een gids om hen verder te loodsen; met groot gevaar voor de degenen die hulp boden. Toch verstrekten zovelen die hulp, waardoor er een soort van vroegtijdige ‘underground railway’ werd ontwikkeld door slaven, lang voor dit systeem in de negentiende eeuw opgericht werd. Het toont duidelijk aan dat slaven een vorm van autonomie beschikten, daar ze weglopers konden verbergen en helpen zonder medeweten van hun meesters. Slaven probeerden in de mate van het mogelijke naar de ‘vrije staten’ van het Noorden te vluchten, maar daar geraken was een huzarenstukje. Sommige slaven probeerden er te komen door het gebruik van valse papieren, zoals de bekende ontsnapte slaaf Frederick Douglass182. Dat slaven tot alles bereid waren om hun vrijheid te verkrijgen is duidelijk door het verhaal van Henry Box Brown, die zich in een kist liet opsluiten en met de assistentie van een bevriende blanke op die manier in Philadelphia geraakte183. De meeste slaven maakten echter gebruik van de Underground Railway. Dit was een netwerk van vrienden en sympathisanten, zowel zwart als blank, die vaste haltes voorzagen waar slaven konden onderduiken, routes uitstippelden, manieren om te reizen regelden, en overal informanten hadden. Slaven die vanuit de noordelijkste slavenstaten, die dus het dichtste bij de vrije noordelijke staten lagen, wegvluchtten, hadden de meeste kans om succesvol weg te geraken. In de laatste jaren voor de afschaffing van slavernij waren er misschien wel duizend slaven per jaar die via dit netwerk de slavernij konden ontvluchten. Spijtig genoeg geraakten de meeste weglopers slechts enkele kilometers ver voor ze bij de kraag gepakt werden184. •
Advertenties
Slavenhouders probeerden hun weggelopen slaven zo vlug mogelijk op het spoor te komen, door hen met honden achterna te zitten. Indien ze hen zo niet konden vatten, lieten ze advertenties over hun slaven publiceren in lokale kranten. Ze loofden een beloning uit voor degenen die de slaaf konden terugbrengen185. Slavenhouders beschreven hun slaven in die advertenties zo goed mogelijk: geslacht;
181
J.H. FRANKLIN & L. SCHWENINGER, “Profile of a Runaway Slave”, in: K. MORGAN (ed.), Slavery in America. A Reader and Guide, Edinburgh, Edinburgh University Press, 2005, pp. 282-287. 182 J. WALVIN, Questioning Slavery, pp. 127-129. 183 W.L. ROSE (ed.), A Documentary History of Slavery…, pp. 271-276. 184 J. WALVIN, Questioning Slavery, p. 129. 185 G. HEUMAN & J. WALVIN, The Slavery Reader, p. 549.
71
lichtere of donkerdere huidskleur; de lengte; gewicht; kapsel; lichamelijke kenmerken zoals littekens, merktekens, misvormingen, ontbreken van lichaamsdelen; welke kleren ze droegen; of ze goed Engels praatten; of ze konden schrijven en lezen, en zo verder. Karaktertrekken van slaven werden zoveel mogelijk in detail beschreven. Slavenhouders vermeldden soms ook waar ze dachten dat een slaaf naartoe zou gaan, zoals naar familie of geliefden die verderaf woonden. Lokale kranten waren doorspekt met zulke advertenties, wat een idee geeft van het grote aantal slaven dat elders zijn heil zocht186.
Tabel 5: Eigenschappen van slaven zoals ze beschreven werden in advertenties voor weggelopen slaven.187
186 187
J.H. FRANKLIN & L. SCHWENINGER, “Profile …”, pp. 287-288, 290. K. MORGAN (ed.), Slavery in America…, p. 296.
72
Virginia Gazette (Purdie & Dixon), August 12, 1773 RUN away from the Subscriber, in Sussex County, the 5th of July last, a Negro Man named QUOMONY, about twenty three Years of Age, five Feet nine or ten Inches high, very black, and well made. He had the Misfortune some Time ago to cut one of his Feet near the Joint of his great Toe, with an Axe, which occasions a large Scar, and was not well when he went away. He has two Lumps on his left Shoulder Blade; occasioned by a whip, and one on his right Shoulder. As I am apprehensive that he will endeavour to get on Board some Vessel, and make his Escape out of the Colony, all Masters of Vessels are forewarned from entertaining or harbouring the said Runaway, at their Peril. To any Person that brings him home I will give 20 s. if taken over 20 Miles, if 30 Miles 30 s. and if farther, in proportion to the Distance; but if it should not be convenient to bring him home, if he is secured in any Jail, and intelligence given to me, I will reward the Taker up for his Trouble, besides what the Law allows. THOMAS PEEBLES. Figuur 2: Voorbeeld van een advertentie voor weggelopen slaven die eigenaars lieten publiceren en die de belangrijkste bron vormen in verband met weglopers.188
2.7.3 Diefstal Stelen van de meester was een voorspelbaar gevolg van het slavernijsysteem, daar ze zelf in armoede leefden. Aangezien diefstal geen grote sluwheid van de slaven vereiste, zeker niet als het om eten ging, kwam het bijgevolg op grote schaal voor. De slaven zelf zagen het echter niet als diefstal, maar waren van mening dat ze op die zaken recht hadden. Zoals hierboven bij Slavernij in de Wet reeds vermeld werd, kwam het stelen van voedsel, zoals varkens, het frequentste voor. Vele andere dingen, zoals huishoudgerief, juwelen, en werktuigen, verdwenen eveneens mysterieus. Indien slaven gesnapt werden, kregen ze meestal een straf op de plantage zelf. Indien het om waardevollere zaken ging, werden ze veroordeeld via de rechtbank. Indien een diefstal gepaard ging met grote slimheid, smolten slaven deze gebeurtenissen in een leuk verhaaltje dat dan rond het kampvuur werd doorverteld. In deze verhalen sluimerden geen tekens van schuldgevoelens of straf door; prutsers die een diefstal verknoeiden, kregen echter wel straf189.
188 189
Ibid., p. 309. W.L. ROSE (ed.), A Documentary History of Slavery…, p. 253.
73
2.7.4 Op het Werk Slaven probeerden zo traag mogelijk te werken, zonder dat ze kans liepen gestraft te worden. Onder het alziende oog van de opzichter voerden de slaven hun werk goed uit, maar eens ze niet meer onder deze scherpe controle stonden, slabakten ze een beetje. Slaven konden ervoor zorgen dat een deel van de oogst verloren ging wegens een domme “fout”. Slaven begrepen sommige taken die ze opgelegd kregen “per ongeluk” verkeerd, waarna ze iets totaal anders gingen doen, en daardoor de werkschema’s in het honderd lieten lopen190. Conflicten tussen slaaf en opzichter of meester vonden zeker plaats. In het slavernijsysteem bestonden ongeschreven wetten, die een zekere marge van gedrag toelieten; zowel voor de meester als voor de slaaf. Indien de meester de grens overstak van wat door de wet en gewoonte toegestaan was, dan reageerden slaven. Wanneer er uiterst wreed gestraft werd, wanneer hun geen vrije tijd werd toegezegd, wanneer de werkeisen te hoog lagen, voelden slaven zich gerechtigd weerstand te bieden. Soms kwam het voor deze redenen tot vechtpartijen tussen slaaf en blanke; met een ferme bestraffing voor de slaaf tot gevolg. Vaker ging het om verbale klachten of om verwensingen die de blanke naar het hoofd geslingerd kreeg. Vooral vrouwelijke slaven veinsden al eens dat ze ziek waren en niet konden werken. Op die manier konden ze er eens een dagje tussenuit knijpen191.
2.7.5 Andere Vormen van Verzet Een iets drastischere vorm van weerstand, is brandstichting, wat echter niet zoveel voorkwam. Vooral huisslaven probeerden al eens hun eigenaars te vergiftigen door iets in hun eten of drank te doen, of om ze via magie de dood in te jagen. Zelfmoord werd door slaven soms ook aangewend als vorm van protest en om hun ellende te ontvluchten, hoewel dit meer bij Afrikanen voorkwam dan bij slaven geboren in de Nieuwe Wereld. Slavenhouders probeerden zelfmoord zo onaantrekkelijk mogelijk te maken voor de slaven, door te weigeren het lichaam van de zelfmoordenaar fatsoenlijk te laten begraven. Dit was waarschijnlijk zeer doeltreffend, omdat slaven zeer veel belang hechtten aan ordentelijke begrafenissen192. Sommige slaven die wraak wilden nemen op hun eigenaars verminkten zichzelf. De verbittering en wanhoop die een slaaf tot zo een daad kon brengen, is een ontstellende getuigenis van het zware en gruwelijke leven onder slavernij. Slaven veroorzaakten ook bij tijd en wijle een ongeluk zodat ze een poos werkonbekwaam waren193.
190
Ibid., pp. 254, 283. J. WALVIN, Questioning Slavery, pp. 131-133. 192 W.L. ROSE (ed.), A Documentary History of Slavery…, pp. 249, 267, 284. 193 Ibid., p. 283. 191
74
De mildste vorm van verzet was het vertellen van verhalen, waarin de blanke, of de meester en meesteres, duidelijk herkenbaar waren en waarover men zich dan spottend uitliet. Deze verhalen waren functioneel omdat ze een uitlaatklep waren voor gekwetste gevoelens en bitterheid194.
194
Ibid., pp. 249-250.
75
3. Zuiders Pro-slavernij en Abolitionisme Het is zeker niet zo dat het Noorden en Zuiden van wat nu de Verenigde Staten is, altijd een geschil hadden over slavernij. Quakers in het Noorden predikten al sinds de zeventiende eeuw tegen slavernij, maar ze kregen echter nergens gehoor. Het feit dat ze in de marge van de ‘achtenswaardige’ samenleving leefden had er zeker iets mee te maken; ze werden als zonderlingen beschouwd. Slavernij was economisch enorm voordelig, dus wat was het probleem? In de jaren na de Amerikaanse Revolutie van 1776, lieten steeds meer stemmen zich horen ten gunste van de afschaffing van slavernij. Sprak de Declaration of Indepence niet over het feit dat “all men are created equal”? Hoe kon men slavernij dan nog verdedigen? Zwarten waren gelijk aan blanken en verdienden dus dat hun rechten erkend werden. Geen slavernij meer, maar vrije arbeid! Vanaf dan was er een spanning tussen Amerikaanse vrijheid en Amerikaanse slavernij. Slavenstaten werden na de Amerikaanse Revolutie langzaam aan steeds meer in de verdediging gedwongen, maar ze hielden goed stand. Hoe intensiever antislavernij pamfletten verspreid werden, hoe meer pro-slavernij literatuur er verscheen (meestal van de hand van de grootste intellectuelen van het Zuiden) met een duidelijke racistische inslag195. Al sinds de zeventiende eeuw vertoonden de proslavernij argumenten een grote consistentie, maar in de jaren 1830, 1840 en 1850, werden ze systematischer, bewuster, en vertoonden ze een betere coherentie196.
3.1
Zuiderse Argumenten
Om hun argumenten legitimiteit te verschaffen, steunden de zuiderlingen op religie, sociale en natuurwetenschappen, en het verleden. Amerika was (en is) een zeer religieus land, en de Bijbel vormde dan ook de kern van de zuiderse verdediging.
-
Terwijl abolitionisten zeiden dat slavernij de principes van het christendom geweld aandeed, demonstreerden de zuiderlingen steeds uitvoeriger dat zowel het Oude als het Nieuwe Testament slavernij goedkeurde. Het antislavernij kamp wapperde echter ook met de Bijbel om hun argumenten kracht te geven, en zo kwam het nooit tot een overeenkomst197.
-
Zuiderlingen beschouwden slavernij helemaal niet als een negatieve zaak, aangezien slaven het zogezegd goed hadden. Slavernij voorzag in het levensonderhoud van iedereen: niemand
195
J. WALVIN, Questioning Slavery, pp. 159-160. D.G. FAUST, “Proslavery Thought”, in: K. MORGAN (ed.), Slavery in America. A Reader and Guide, Edinburgh, Edinburgh University Press, 2005, p. 322. 197 Ibid., p. 326. 196
76
moest op straat leven, niemand moest honger lijden en er werd voor de slaven gezorgd. Bovendien bestond er een speciale familiaire band tussen de meester en slaaf, waarbij de eerste als een vader optrad ten opzichte van de laatste. Tussen baas en arbeider bestond zo een relatie echter totaal niet. Deze Myth of the Old South (de meester als vader en de zeer tevreden slaaf) kende een lange traditie in het Zuiden. Indien men slaven de vrijheid zou geven, verloren zwarten deze zorg en dan zouden er ineens miljoenen armen bijkomen, dus wat voor nut had dit198? Bovendien zou dit niet alleen de destructie van een arbeidssysteem betekenen, maar eveneens de vernietiging van een levenswijze199. -
Slaven leefden in veel betere omstandigheden dan vrije arbeiders. Zo hadden ze altijd te eten, en op materiaal vlak waren ze ook beter af. De armoede en het lijden van deze arbeiders viel slaven niet te beurt.
-
Dit argument kreeg veel bijval in de jaren 1840 door de Ierse hongersnood. De rampzalige omstandigheden en verwoeste levens van industriearbeiders overal ter wereld vormden een nogal scherp contrast met het warme beeld van vaderlijke zorg en materiële comfort dat de voorstanders van slavernij ophingen200.
-
Bovendien heerste er overal, waar arbeiders vrij waren, misnoegen. Verschillende vrije staten moesten troepen inzetten om de vrede te bewaren.
-
Volgens zuiderlingen bestond zoiets als “gelijkheid van alle mensen” helemaal niet. In de realiteit werd de mens niet gelijk en vrij gecreëerd. Ongelijkheid, en niet gelijkheid, was de natuurlijke orde van de wereld. Sommige individuen, in dit geval de zwarten, waren zowel in lichaam als geest inferieur aan anderen, de blanken. Deze sociale wet gold in heel de geschiedenis: er was nog nooit een maatschappij geweest waarin iedereen gelijk was, en er zou ook nooit één bestaan. Het verschil zijn tussen rijk en arm, tussen geleerden en onwetenden, en onder klassen zou nooit verdwijnen. In dit opzicht was het belang van plichten groter dan het belang van rechten201.
-
De zuiderlingen toonden aan dat in de geschiedenis de succesvolste rijken ter wereld groot geworden waren op de rug van slaven. Daarom was slavernij nodig om de welvaart en het goede in stand te houden202.
-
Economisch gezien had het Zuiden zijn slaven nodig om rijkdom te vergaren en te behouden. Bovendien ging het bij slavernij om eigendomsrechten. James Henry Hammond benadrukte in zijn betoog dat slaven wettelijk gezien het eigendom van de slavenhouders waren; einde
198
M.B. NORTON, e.a., A People and a Nation…, p. 221. J. WALVIN, Questioning Slavery, p. 169. 200 Ibid., pp. 168-169. 201 K. MORGAN (ed.), Slavery in America…, p. 339. 202 D.G. FAUST, “Proslavery Thought”, p. 327. 199
77
discussie. Anderen moesten zich niet met het Zuiden bemoeien en zeker niet met het eigendom van andere mensen203. -
Racisme was diep ingebed in het Zuiden, wat dan ook duidelijk te merken is in een aantal van hun argumenten.
-
Slaven waren, om het in de woorden van Thomas Jefferson te zeggen, “inferieur aan de blanken in de eigenschappen van zowel lichaam als geest”204. Meteen duidelijk wie Jefferson in gedachten had toen hij in de Declaration of Independence de “gelijkheid van allen” als belangrijkste artikel omschreef; alleszins niet de zwarten. Zwarten werden gewoon niet als complete mensen beschouwd.
-
Daarnaast waren slaven “lui (ondanks het feit dat volgens zuiderlingen slaven “natuurlijke” werkers waren), verraderlijk en gewelddadig”205.
-
Slaven zelf waren zogezegd onverschillig met betrekking tot hun persoonlijke vrijheid. Ze kenden tevens geen liefde en huiselijke affectie, en ze waren ongevoelig voor verwantschapsbanden. Het enige waar ze respect voor toonden, was autoriteit. Het was de taal van gezag die ze verstonden, niet de taal van de liefde. Hoofdmannen, priesters en meesters vereerden ze met ontzag.
-
Zwarten konden trouwens niets alleen doen, zonder meester wisten ze niet hoe ze moesten overleven. Blanken moesten steeds het handje van de zwarte vasthouden. Het zou volgens de zuiderlingen een schande zijn indien dit inferieure ras de vrijheid zou krijgen.
-
Slavernij zorgde ervoor dat zwarten zich konden verheffen boven hun eigen soort, want ze leefden in betere omstandigheden dan in Afrika en door de goede zorgen van de slavenhouders werden ze beschaafder. Zwarten waren dankzij het instituut slavernij geen wilden meer206.
3.2
Abolitionisme
3.2.1 Opbloei van het Abolitionisme Vanaf de Amerikaanse Revolutie eisten steeds meer vrije zwarten dat er een einde aan de slavernij moest komen. Voor hen was het niet alleen een morele, maar ook een persoonlijke kwestie. Begin negentiende eeuw groeide deze abolitionistengroep verder aan en hun roep klonk steeds luider. Frederick Douglass was een prominente en bekende ontsnapte slaaf, die zich mateloos inzette voor de rechten van de zwarte slaven. Zoals sommige andere weggevluchte slaven publiceerde hij zijn
203
K. MORGAN (ed.), Slavery in America…, p. 340. M.B. NORTON, e.a., A People and a Nation…, p. 116. 205 Ob.Cit. 206 K. MORGAN (ed.), Slavery in America…, pp. 341-347. 204
78
levensverhaal, wat vrij confronterend was. Hij wakkerde op die manier de blanke verontwaardiging omtrent het instituut aan. In dezelfde periode nam het blanke protest tegen slavernij eveneens toe, en het abolitionisme won in de samenleving aan kracht. Voor blanken was het louter een morele kwestie en ze werden niet gedreven door persoonlijke motieven, wat waarschijnlijk de verklaring is voor het feit dat de blanke steun pas later op gang kwam207. Na de afschaffing van de slavenhandel en vooral na de afschaffing van slavernij in 1833 door GrootBrittannië, kreeg de abolitionismebeweging pas goed vaart. Aangemoedigd door de Britse successen en met Britse steun viel Noord-Amerika de slavernij in het Zuiden nog vuriger aan. De Britten hadden, in tegenstelling tot de Amerikanen, evenwel niet continue te maken met slavernij en moesten dus ook niet met de directe gevolgen van zwarte vrijheid leven. Ze konden volledige humaniteit voor slaven eisen met weinig of geen kosten voor henzelf208. Vanaf de jaren 1830 kreeg het abolitionisme in Noord-Amerika de vorm van een kruistocht – een heilige oorlog tegen slavernij en al zijn zonden, en een kruistocht voor onmiddellijke emancipatie209.
3.2.2 Strekkingen binnen het Abolitionisme Onder abolitionisten waren er desondanks differente meningen over hoe de emancipatie van de slaven moest verlopen.
The American Colonization Society, gesticht in 1816, bepleitte een geleidelijke, vrijwillige emancipatie en een terugkeer van voormalige slaven naar Afrika om zich daar te vestigen. Ze geloofde niet dat er voor vrije zwarten een plaats was in de Verenigde Staten. Thomas Jefferson was lid van dit genootschap, samen met andere slavenhouders, een aantal evangelisten en Quakers, en kortstondig zelfs een aantal zwarten. In de jaren 1830 sloot een klein aantal blanke hervormers, gedreven door morele urgentie, zich aan bij de zwarte kruistocht voor onmiddellijke emancipatie. Deze ‘immediatisten’ eisten onmiddellijke, volledige en niet-vergoede emancipatie en overtroffen al snel de ‘gradualisten’ als dominante stroming binnen het abolitionisme. Bekende namen hier zijn William Lloyd Garrison, stichter van de krant The Liberator, Frederick Douglass, en Harriet Tubman, leidster van de Underground Railroad. Dankzij hun inspanningen belandde antislavernij op de nationale agenda. Vrouwen speelden evenzeer een erg belangrijke rol in het abolitionisme, vaak even actief en politiek betrokken als de mannen.
207
M.B. NORTON, e.a., A People and a Nation…, p. 186. J. WALVIN, Questioning Slavery, p. 163. 209 Ibid., p. 167. 208
79
Tegenkanting en protest tegen het abolitionisme was spijtig genoeg eveneens alom present en vijandige meutes bedreigden continue de toespraken van abolitionisten, waarbij geweld niet geschuwd werd. Zo vermoordde een horde tegenstanders de abolitionist en redacteur Elijah P. Lovejoy210.
Het antislavernijboek van Harriet Beecher Stowe, Uncle Tom’s Cabin; or, Life Among the Lowly, dat in 1852 verscheen, ontroerde miljoenen noorderlingen en verschafte haar tot op de dag van vandaag wereldwijde bekendheid. Ze schreef het boek vanuit een sterk morele overtuigdheid, en schilderde de menselijkheid en het lijden van slaven ontroerend af. Haar kritische oog beschreef eveneens de slechte invloed van slavernij op slavenhouders, en bejegende het instituut zelf hardvochtiger dan de zuiderlingen die in haar web gevangen zaten. Haar boek maakte voor veel noorderlingen, die er voordien niet echt wakker van lagen, het onheil van slavernij duidelijk211. Harriet bracht een massale mentale ommekeer teweeg in Noord-Amerika dankzij haar verhaal212. Bange zuiderlingen daarentegen werden gealarmeerd door het succes van haar boek. Zowel in de politiek als in de populaire literatuur zagen ze bedreigingen voor hun levenswijze. Ze vreesden dat indien nabije staten slavernij verboden, die gebruikt zouden worden als basis waaruit men het abolitionisme zou verspreiden in de slavenstaten213.
3.2.3 Kort de Argumenten van de Abolitionisten -
Slavernij is slecht voor de Zuiderse economie en maakt de ontwikkeling van het Zuiden moeilijker.
-
Slavernij is moreel degraderend voor degenen die slaven bezitten, omdat ze zelf niet meer op het land werken, en ze lui worden. Bovendien geeft slavernij aanleiding tot seksuele losbandigheid.
-
Slavernij is daarenboven degraderend voor de slaven, want het is een systeem van fysieke en seksuele exploitatie, dat ook nog wreed is.
-
Het bestaan van slavernij is onverzoenbaar met de kern van de natie, namelijk de gelijkheid, vrijheid en onvervreemdbare rechten van iedereen.
-
Zwarten zijn wél mensen en hebben zielen, net als blanken. Slavernij is daarom niet in overeenstemming te brengen met de christelijke leer214.
210
M.B. NORTON, e.a., A People and a Nation…, pp. 186-188. Ibid., pp. 242-243. 212 C.A. VAN MINNEN, “Slavernij, Burgeroorlog en Reconstructie”, in: Cursus Amerikaanse Geschiedenis, Eerste Semester, Academiejaar 2006-2007, 16/10/06. 213 M.B. NORTON, e.a., A People and a Nation…, p. 243. 214 K. VERSLUYS. “The South”, in: Cursus American Culture. Part I, Sense of Place in the United States, Tweede Semester, Academiejaar 2005-2006, 16/03/06. 211
80
3.3
Het Einde van de Slavernij
3.3.1 Amerikaanse Burgeroorlog, 1861-1865 •
De Aanloop
De Republikein Abraham Lincoln werd in 1860 tot president verkozen. Hoewel Lincoln verklaarde niets te willen doen tegen slavernij in de staten waar het instituut bestond, wilden hij en de Republikeinen wel de uitbreiding van slavernij in de nieuwe territoria tegenhouden. In de jaren 1850 had het Zuiden er al mee gedreigd de Union te verlaten, en de gemoederen liepen hoog op door de verkiezing van Lincoln, wat helemaal niet naar de zin was van de zuiderlingen. Zij wilden namelijk geen inmenging in de territoria. Lincoln nam de cruciale beslissing zijn beleid in deze niet te wijzigen, en pogingen tot een compromis mislukten. Lincoln deed inspanningen om het Zuiden in de Unie te houden door geen einde aan de slavernij te maken, maar niets baatte. De Unie viel uiteen215.
Op 20 december 1860 vaardigde Zuid-Carolina een verordening voor secessie uit. Zuiderse extremisten zochten overal in het Zuiden steun voor hun secessie in de hoop een sneeuwbaleffect te kunnen veroorzaken. Tegen februari 1861 hadden Mississippi, Florida, Alabama, Georgia, Louisiana en Texas zich afgescheiden van de Unie en samen met Zuid-Carolina vormden ze een nieuwe regering: de Confederate States of America, met Jefferson Davis als president en onafhankelijk van de Verenigde Staten. Het is evenwel niet zo dat iedereen in het Zuiden afscheiding als oplossing zag. In sommige staten was de stemming ten gunste van secessie zeer nipt. Virginia, Noord-Carolina, Tennessee, en Arkansas – vier staten van het Opper-Zuiden – weigerden zich af te scheiden, en werden pas later in 1861 lid van de Confederacy, toen de gevechten al begonnen waren. Kentucky, Missouri, Maryland en Delaware bleven onder controle van de Unie, hoewel slavernij hier toch bleef bestaan216.
215 216
M.B. NORTON, e.a., A People and a Nation…, pp. 251-252. Ibid., pp. 252-253.
81
Figuur 4: De Verenigde Staten zijn verdeeld tijdens de Burgeroorlog – Slavenstaten en Vrije gebieden, 1861.217
•
De Burgeroorlog gaat van Start…
Lincoln probeerde de autoriteit van de federale regering te behouden, zonder oorlog uit te lokken. Er was echter geen ontsnappen aan. Op 12 april 1861, bij Fort Sumter in de haven van Charleston, ontplofte de boel. Federale troepen in dit fort hadden bevoorrading nodig, en Lincoln stuurde bericht naar Zuid-Carolina dat er een schip naar het fort zou varen met proviand. De zuiderse regering moest kiezen tussen het fort aanvallen of zich schikken naar Lincolns autoriteit. Bericht werd naar het fort gezonden dat ze moesten capituleren ofwel zich verdedigen. Na twee dagen van zware bombardementen door het Zuiden, gaf het federale garnizoen zich eindelijk over. De geconfedereerden lieten het garnizoen toe om ongewapend weg te zeilen. De Amerikaanse Burgeroorlog was begonnen218.
De Burgeroorlog ging echter niet ‘over’ slavernij, maar over de zuiderse afscheiding. Terwijl de oorlog vorderde, bood slavernij voor het Noorden evenwel de beweegreden en gelegenheid om steun en rekruten te verzamelen, en om de hogere morele verantwoording op te eisen. Zo werd slavernij de kwestie die de twee zijden leek te verdelen219.
De slaven revolteerden niet, wat de angst van de zuiderlingen en de hoop van het Noorden was. Velen vluchtten echter wel om zich aan te sluiten bij de noordelijke legers of om gewoonweg vrij het zijn. 217
Ibid., p. 252. Ibid., p. 254. 219 J. WALVIN, Questioning Slavery, p. 169. 218
82
Slaven weigerden eveneens zich in te zetten voor de zuiderse zaak, wat een grote zwakheid in het hart van de Confederacy betekende. Tijdens de oorlog verscherpte de cultuur van verzet, dat slavernij overal in Amerika karakteriseerde: sabotage, indolentie, vechtlust, en weigering om de oude geaccepteerde codes van discipline na te leven. Naarmate de oorlog vorderde, veranderden de relaties tussen blank en zwart ingrijpend – vooral in het nadeel van de blanken220. •
Emancipation Proclamation en Gevolgen
Op 1 januari 1863 vaardigde Lincoln de Emancipation Proclamation uit. Hij kondigde aan dat hij de slaven in de “rebellerende staten” zou emanciperen. Dit was echter minder een declaratie van de rechten van slaven om vrij te zijn, dan een bedreiging voor de zuiderlingen: tenzij ze de wapens neerlegden, zouden de zuiderlingen hun slaven verliezen. De gebieden die onder controle van de Union stonden, werden van deze regeling uitgesloten, evenals de vier slavenstaten die in de Unie gebleven waren. Lincoln verkondigde dus emancipatie enkel in die gebieden waar hij absoluut geen macht had om het ten uitvoer te brengen. Met deze declaratie probeerde Lincoln, zonder succes, het Zuiden ertoe te brengen niet verder te gaan met de oorlog. Hoewel de Emancipation Proclamation wettelijk gezien tekort schoot, had het als moreel en politiek document grote betekenis, omdat het de oorlog definieerde als een oorlog tegen slavernij221.
Vanaf de lente van 1863 rekruteerde het federale noordelijke leger eveneens African Americans. AfroAmerikaanse leiders hoopten dat ze met militaire dienst gelijke rechten voor hun volk zouden verwerven. Frederick Douglass zei hieromtrent: “Once the black soldier has fought for the Union, there is no power on earth which can deny that he has earned the right of citizenship in the United States”222. •
Het Einde nadert…
De roep voor emancipatie werd in de Republikeinse Partij steeds luider, en in 1865 werd het Dertiende Amendement op de grondwet aanvaard, dat slavernij voor altijd afschafte en verbood. Jefferson Davis maakte voor het einde van de Burgeroorlog eveneens een compromis met de slaven. Hij verkondigde dat slaven gerekruteerd en bewapend mochten worden als soldaten en dat ze aan het einde van de oorlog de vrijheid zouden verwerven. De vrouwen en kinderen van deze soldaten zouden eveneens vrijheid bemachtigen. Voor deze regeling echter van kracht kon gaan, liep de oorlog ten einde.
220
Ibid., pp. 169-170. M.B. NORTON, e.a., A People and a Nation…, p. 266. 222 Loc.cit. 221
83
In dit opzicht had Lincoln met zijn Emancipation Proclamation veel meer succes, want 134.000 slaven (en 52.000 vrije zwarten) vochten mee met het leger van de Unie. Hun bijdrage betekende een vitale kracht in het leger en hielp de overwinning mee te bewerkstelligen223.
Het einde van de Burgeroorlog kwam in de lente van 1865 nader. Op 9 april capituleerde Generaal Lee224 en gaf hij zich over aan Generaal Grant aan het Appomattox Court House in Petersburg. De oorlog was eindelijk ten einde. Binnen weken gaven geconfedereerde troepen onder leiding van Generaal Johnson zich over, en Jefferson Davis werd gevangen genomen in Georgia. De overgave van Generaal Lee betekende dat de Unie bleef bestaan225.
3.3.2 Na de Amerikaanse Burgeroorlog Het Zuiden kwam onder controle van het Noorden vanaf 1865 en federale troepen bleven er aanwezig tot 1877. Deze periode wordt de Reconstruction Period genoemd. De amendementen op de grondwet die slavernij afschaften (het dertiende), voormalige slaven als volledige personen beschouwde, hen het recht gaf te stemmen, hen rechten en privileges gaf en gelijke bescherming onder de wet (het veertiende en vijftiende), werden eveneens in het Zuiden ingevoerd. Door verschillende Reconstruction Acts werd het Zuiden onder andere onderverdeeld in militaire districten onder bevel van een federale generaal, namen noordelingen politieke ambten waar en werd het stemrecht gegarandeerd voor ex-slaven226. Deze Reconstruction werd door het Zuiden echter aanzien als een vijandige, vreemde overheersing en creëerde verbittering. Het beste voorbeeld hiervan is de oprichting van de Ku Klux Klan in 1865 of 1866 in Tennessee, die zich verzette tegen de Reconstructie en het noordelijke gezag ondermijnden. De Klan wilde dat het Zuiden opnieuw baas was op eigen bodem. Belangrijk was dat de Klan bevrijde slaven zoveel mogelijk intimideerde en bedreigde, zodat deze af zouden zien van hun pas verworven rechten. In de aanloop naar de verkiezingen vonden een aantal lynchpartijen plaats op zwarte kiezers227.
Het Noorden besloot in 1877 om haar federale troepen uit het Zuiden terug te trekken en zich opnieuw enkel te concentreren op het Noorden. Want na de Burgeroorlog was er daar eveneens veel te herstellen. De zuiderlingen die vroeger de macht in handen hadden gehad, werden nu opnieuw de machthebbers en voerden maatregelen in tegen zwarten. Zwarten gingen terug naar af: ze werden wederom tweederangsburgers, via de Jim Crow-wetten werden hun rechten afgenomen en segregatie
223
Ibid., pp. 266-267. Generaal Lee was de leider van het leger van de Confederacy. 225 M.B. NORTON, e.a., A People and a Nation…, pp. 274-275. 226 Ibid., p. 287. 227 C.A. VAN MINNEN, “Slavernij, Burgeroorlog en Reconstructie”. 224
84
werd ingevoerd. Racisme zwaaide opnieuw de plak in de relaties tussen blank en zwart. Zwarten werden door de segregatie zoveel mogelijk gescheiden van de leefwereld van de blanke. Het Noorden had zijn aandacht verloren voor het Zuiden, waardoor deze antizwarte maartregelen steeds meer grip kregen228.
Economisch ging het de voormalige slaven ook niet voor de wind. Aangezien de meeste van hen geen geld hadden om land te kopen, huurden ze het land waarop ze werkten. Een systeem van deelpacht zag het licht. Dit systeem komt erop neer dat boeren een deel van hun oogst voor zichzelf hielden en de rest aan de landeigenaar gaven, wiens gronden ze bewerkten. In het begin dat dit systeem in werking trad, hadden zwarte boeren nog wat macht om te onderhandelen, maar hun positie verslechterde zienderogen. In de jaren 1870 en 1880 hielden de meeste deelpachters slechts de helft voor henzelf en moesten ze de andere helft aan de eigenaar afstaan. Hoewel het deelpachtsysteem door beide zijden in het begin de voorkeur genoot, bleek het later een ware ramp te zijn. Eigenaars en handelaars verkregen een controlemonopolie over de landbouweconomie, en deelpachters zagen zichzelf steeds meer wegzakken in schulden229.
Deze wrede economische omstandigheden, de racistische wetten en segregatie maakten dat slaven niet veel verschil zagen met hun leven onder slavernij; behalve dan dat ze “vrij” waren. Vrij om te verhongeren en onder slechte omstandigheden te werken in een vijandige sociale omgeving waarvan nieuwe varianten van racisme deel werden. Hun vrijheid had hun geen materieel welzijn bezorgd. De heftige idealen van vrijheid en gelijkheid, zo fundamenteel voor de oorlog en de drijfkracht voor de emancipatie, gingen al snel in rook op ten voordele van een weerstand biedend en nadelig racisme, dat doorsijpelde in de hele Engelssprekende wereld. Vrijheid betekende een marginaal bestaan aan de rand van de blanke samenleving. Racisme vond nieuwe uitingsvormen in boeken, prints en visueel materiaal die zwarten als grotesk en bedreigend, barbaars en heidens, wulps en onbeschaafd afbeeldden. De beelden van zwarten in de Westerse cultuur evenaarde de ergste iconografie van de oude plantersheerschappij in het Zuiden. Deze racistische erfenis van zwarte slavernij bleef lang leven nadat slavernij langzaam vervaagd was uit de Westerse gedachte en geheugen. Voor de miljoenen voormalige slaven zelf en hun nakomelingen verdween de herinnering aan slavernij echter niet. In die zin leeft de geschiedenis van de Atlantische slavernij nog steeds verder230.
228
Loc.cit. M.B. NORTON, e.a., A People and a Nation…, p. 284. 230 J. WALVIN, Questioning Slavery, pp. 171, 182. 229
85
3.3.3 Afro-Americans in de Moderniteit Zwarten kregen hun gelijke rechten pas toegekend in de jaren ’60 van de twintigste eeuw. Al die tijd heerste er segregatie en werden ze op alle mogelijke manieren gediscrimineerd. De onheuse behandeling van een heel volk in de Verenigde Staten, nota bene het ‘Land van de Vrijheid’, heeft diepe littekens achtergelaten bij de nakomelingen van slaven. Zij worstelen nog steeds met dat verleden, dat duidelijk niet verwerkt is. De roep voor herstelbetalingen, aanklachten tegen bedrijven die zich op de rug van slaven verrijkt hadden, en verontschuldigingen van machthebbers voor de rol die hun staat of stad in slavernij of slavenhandel gespeeld had, zijn hier pakkende getuigen van. Zo eisen afstammelingen van vroegere slaven in de Verenigde Staten herstelbetalingen voor slavernij, omdat ze nog altijd lijden onder de gevolgen ervan – armoede, gebrekkig onderwijs. De vraag naar een vorm van compensatie gaat al anderhalve eeuw mee, maar nog steeds krijgen ze geen gehoor231. AfroAmerikanen trokken met hun eis, aangezien ze van president Bush geen gehoor kregen, richting Durban, waar in september 2001 de VN-racismeconferentie plaatsvond. De Verenigde Staten hebben echter bezwaar tegen herstelbetalingen232. Een ander voorbeeld is dit van tien Amerikaanse nabestaanden van slaven die de verzekeraar Lloyd’s voor de rechtbank daagden en een schadevergoeding eisten omdat Lloyd’s de schepen zou verzekerd hebben, waarmee hun voorouders naar Amerika werden gevoerd233. Er worden bovendien nog steeds verontschuldigingen gegeven voor de slavenhandel en de slavernij, hoewel nog lang niet alle betrokken landen dit gedaan hebben. Zo beet het parlement van de staat Virginia, in het Zuiden van de Verenigde Staten, de spits af, toen het in februari van dit jaar een motie aannam waarin het zijn diepe spijt betuigde over het slavernijverleden van de staat234. Ken Livingston, de burgemeester van Londen, bood in maart 2007 excuses aan voor de rol die zijn stad gespeeld heeft in de slavenhandel. De Royal African Company, die zijn basis had in Londen, had lange tijd het monopolie op de slavenhandel. Op 25 maart, vier dagen na deze excuses, was het tweehonderd jaar geleden dat de slavenhandel in de Britse kolonies werd afgeschaft235.
Het is duidelijk dat slavernij de gemoederen nog steeds beroert, en dat Afro-Amerikanen nog steeds met het gevoel van onrechtvaardige behandeling achterblijven. Het slavernijverleden is nog niet dood en begraven. Integendeel, het leeft nog verder in de harten van de African Americans.
231
“Amerikaanse zwarten eisen compensatie”, in: De Standaard, 28 december 2000. “Afro-Amerikanen eisen in Durban compensatie voor slavernij”, in: De Standaard, 25 augustus 2001. 233 “Lloyd’s aangeklaagd voor “hulp aan slavernij””, in: De Standaard, 31 maart 2004. 234 “Virginia heeft spijt van slavernijverleden”, in: De Standaard, 25 februari 2007. 235 “Burgemeester Londen biedt excuses aan voor slavenhandel”, in: De Standaard, 21 maart 2007. 232
86
DEEL III – UNCLE TOM’S CABIN (1927)
O! who can read with tearless eye These annals of the slave? And stand unmoved by Eva's couch, Or Uncle Tom's lone grave? In vain we clear the misty sight, And quell the choking sob with might, And bid our hearts be brave. And when that form flits wildly by, With bloodless cheek and fearless eye, Resolved to free her child or die, We still our very breath,— Till safely on the farther shore, She stands, her desperate journey o'er, So fraught with life and death. And, when we see that weary man, In th' silence of the night, Watch o'er his slumb'ring wife and child, Beside the lamp's pale light; Now sunk in silent dark despair,— Now muttering forth a broken prayer That God would 'speed the right':— And now, with calm, uplifted brow, Breathes forth a solemn, sacred vow, That on, through storm and strife, He'll bear his treasures, all his own, Or lose them with his life,— We wish we were but by his side,
87
Each doubting thought of Heaven to chide, And whisper words of cheer; O! we would bid him trust and pray, For speed right bravely on his way, For God would surely hear. What earnest yearnings for the slave In our troubled hearts arise! And tears of shame and sorrow start, Unchidden from our eyes. Indignantly our bosoms swell, With burning thoughts we cannot quell, When on his wrongs we look; And see him crushed beneath his foes, With all the dead'ning, blighting woes, His wounded heart must brook. 236
236
A. CROON, “Thought on ‘Uncle Tom’s Cabin’.”, in: The Liberator, Boston, 25 Frebruari, 1853, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/songs/sopo02ct.html
88
1. Synopsis De film vangt aan met het huwelijk van de lichtgekleurde slavin Eliza, die door de plantage-eigenaars Shelby in Kentucky opgevoed werd, en die haar een degelijke opleiding gaven alsof ze hun eigen dochter was. Eliza trouwt met George Harris, een slaaf van de naburige plantagehouder Edward Harris, die geregeld ingehuurd wordt door meneer Shelby. Mevrouw Shelby maakt van het slavenhuwelijk een heus gelegenheidsfeest, zowel voor blank als slaaf, met vele genodigden. Zoals een slavin opmerkt, trouwt Eliza bijna als een blanke vrouw, met alles erop en eraan. De eigenaar van George wist echter niets van het huwelijk (George vroeg zijn toestemming hiervoor niet) en is woedend wanneer hij zijn slaaf komt ophalen, die duidelijk niet meewilt. Tom Haley, een zakenman is eveneens aanwezig op het huwelijk om zijn geld, dat Shelby leende van hem, terug te krijgen. Hij is stomverbaasd wanneer hij hoort dat Shelby zijn slaaf Oom Tom naar Cincinnati, een vrijstaat, om het geld stuurde en verwacht dat die nog terugkomt. Wanneer Oom Tom met al het geld braaf toekomt, kan Haley het nog steeds maar moeilijk geloven. De volgende jaren brachten een hardvochtigere soort slavernij voor George mee, maar zegende het gelukkige koppel wel met de welgekomen geboorte van hun zoontje Harry. Wanneer Harris George beveelt met een andere slavin (van op dezelfde plantage als George) te trouwen, beslist hij weg te
89
vluchten naar Canada, en verdwijnt na een kort bezoek aan Eliza (terwijl hij haar belooft de vrijheid voor haar en Harry te kopen) in de besneeuwde winternacht. Meneer Shelby was steeds meer leningen aangegaan bij Haley, die hij echter niet meer kan terugbetalen. Haley eist nu die avond dat Shelby Oom Tom en de kleine Harry (die grappige dansjes en kunstjes kan) aan hem geeft ter compensatie. Hoewel Shelby eerst tegenstribbelt, beseft hij dat hij geen kant meer uitkan en geeft toe. Eliza die dit toevallig opvangt, beslist eveneens die nacht weg te vluchten met Harry. Ze waarschuwt voor haar vertrek Oom Tom dat hij ook verkocht is, wat consternatie bij hem en zijn gezin veroorzaakt. Eliza verzoekt hem mee te vluchten met haar, maar hij weigert en blijft op de plantage. Hij wil zijn meester niet in moeilijkheden brengen door te verdwijnen. Eliza vlucht door de sneeuw stilletjes in de nacht weg. Na een helse vlucht met Harry in haar armen, en op de hielen gezeten door zowel Haley en Harris (die veronderstellen dat George en Eliza er samen vandoor zijn) als speurhonden, komt ze aan in een herberg. Marks, een advocaat en verwoed slavenjager van runaways, is hier echter ook met zijn kompaan Loker. Wanneer Harris en Haley ook toekomen, beseft ze dat ze ontdekt is. Ze kan nog net met Harry vluchten uit het raam, voor ze haar te pakken konden krijgen. Ze probeert de Ohiorivier (de grens tussen slavenstaten en vrijstaten) te bereiken, die echter vol ligt met ijsschotsen. Achternagezeten door Haley, Harris, Marks en hun kompanen probeert ze in een wanhoopspoging toch, door vervaarlijk te springen van de ene ijsschots naar de andere, de rivier over te steken, naar de vrije staat Ohio. Ze wordt op spectaculaire wijze gered, net vóór ze door de waterval verzwolgen zou worden, door de abolitionist Phineas Fletcher. Terwijl ze in zijn huis uitrust, verzamelt hij informatie, waardoor hij haar het nieuws kan brengen dat George er eveneens in geslaagd is de rivier over te steken. Eliza, echter, is onderhevig aan de wet die toestaat dat weggelopen slaven overal in Amerika (dus ook in de vrije staten) kunnen opgepakt worden en teruggebracht naar hun eigenaar. Marks en Loker ontdekken haar bij Fletcher en met de hulp van twee politiemannen, nemen ze haar mee.
Oom Tom komt met Haley op een stoomboot terecht die de Mississippirivier afvaart, waar hij bij de andere slaven geketend in een ruim benedendeks zit, samen met het vee. Op de boot zitten tevens Augustine St. Clare, slavenhouder in New Orleans, met wiens dochter Eva Oom Tom bevriend geraakt, en diens nicht Miss Ophelia. De lieve en goddelijke Eva overtuigt haar vader Oom Tom te kopen. Hij is tevreden met zijn nieuwe leven bij de St. Clares in New Orleans, dankzij de vrolijkheid en vriendelijkheid van zijn meesteresje Eva, hoewel hij zijn familie mist. Het noodlot slaat echter toe, wanneer Eva door een ziekte overlijdt. Haar vader ondergaat kort daarna hetzelfde lot, voordat hij zijn belofte aan Eva had kunnen inlossen om Oom Tom vrij te laten. Heel het bezit van St. Clare, waar de slaven (en dus Oom Tom) eveneens bijhoren, wordt geveild.
Eliza en Harry die op hetzelfde stoomschip werden gedwongen door Marks en Loker, ontmoet Oom Tom hier, maar ze moet zich schuilhouden zodat Haley (die Harry in feite bezit) haar niet ontdekt.
90
Marks verkoopt in het geniep haar kind aan plantage-eigenaar Proctor, die met Harry zo vlug mogelijk van boord gaat terwijl Eliza nog ligt te slapen. Wanneer Eliza wakker wordt en ziet dat Harry verdwenen is, doorzoekt ze het schip in volle paniek. Wanneer ze Harry op de oever bij Proctor ziet die hem in een kar zet, stormt ze van boord. Loker en Marks proberen haar tegen te houden, maar ze is in staat zich uit hun greep los te worstelen. Ze klampt zich vast aan de rijdende kar en tracht Harry te bereiken. Loker is in staat haar weg te rukken van de kar en in haar woede slaat ze hem met zijn zweep, maar stort dan radeloos in. Haar man George was ook aan boord van de rivierboot als werkkracht, maar had geen weet van Eliza’s en Oom Toms aanwezigheid. Wanneer hij ontdekt wordt door Haley die hem terug wil brengen naar zijn meester, vlucht hij van de boot (op de plaats waar Harry van boord gaat) en volgt uiteindelijk het spoor van Harry om hem terug te halen.
Ondertussen is de Burgeroorlog begonnen, en trokken federale troepen steeds verder zuidwaarts.
Tom, na de dood van St. Clare, en Eliza worden toevallig op dezelfde slavenmarkt verkocht, en worden beiden het bezit van Simon Legree. Deze man was van het Noorden gekomen en had zich gesetteld op een plantage in het Zuiden, maar had een slechte reputatie van wreedheid ten opzichte van zijn slaven. De lichtgekleurde slavin Cassy is reeds twintig jaar eigendom van Legree, en voelt zich in haar bevoorrechte positie bedreigd door Eliza. Legree durft echter niets doen tegen haar of haar naar de slavenbarakken verbannen, daar hij bang is van haar. Omdat ze twintig jaar eerder van haar kind gescheiden werd, is ze erg verbitterd. Oom Tom wordt al snel door Sambo en Quimbo, twee slaven en de helpers van Legree, voor Legree geleid omdat hij aan het preken en bidden was in de slavenkwartieren. Hij draagt Oom Tom met een sluwe blik op om Cassy te geselen, maar Tom weigert. Dit wekt Legrees woede, die zegt dat hij hem gekocht heeft, lichaam en ziel. Toms antwoord luidt echter dat hij zijn lichaam misschien wel bezit, maar dat zijn ziel toebehoort aan God. In razernij beveelt hij Sambo en Quimbo om Tom de ergste geseling te geven die hij ooit heeft gehad. Terwijl Cassy Oom Tom daarna in een schuur verzorgt, vertelt ze hem haar levensverhaal. Ze werd opgevoed als een blanke dame, onwetend over haar Afrikaans bloed. Dan werd haar kind aan een zekere meneer Shelby, en zijzelf down the river aan Legree verkocht. Oom Tom kijkt haar verrast aan en verzekert Cassy dat haar dochter Eliza is, het meisje dat Legree samen met hem kocht. Dolgelukkig gaat Cassy naar het huis, waar Legree zich opdringt aan Eliza. Cassy grijpt Legrees zweep, valt Eliza ermee aan (zo denkt Legree dat ze jaloers is) die naar een ander vertrek loopt in de hoop haar te ontvluchten. Cassy doet de deur op slot en vertelt Eliza wie ze is. Beiden zijn verbluft maar overgelukkig dat ze elkaar hebben gevonden. Ze verstoppen zich op zolder, waar Legree uit angst nooit komt, omdat hij gelooft dat de zielen van zijn vermoorde slaven daar dolen om zich te wreken. Oom Tom weet als enige waar ze zijn en Legree geselt Tom dood in een poging hun schuilplaats uit hem te persen, wat dus niet lukt. Daarna ziet hij echter de geest van Oom Tom naast hem staan, die
91
hem naar boven lokt. Hij stuurt Sambo en Quimbo voor zich uit naar de zolder onder dreiging van zijn zweep. Ze ontdekken Cassy en Eliza en Legree probeert hen te overmeesteren, terwijl zijn twee slaven naar beneden vluchten.
Ondertussen heeft George Harry gevonden en kunnen meepakken uit het huis van Proctor, dat in rep en roer stond door de komst van de federale troepen. Samen trekken ze mee in de voetsporen van het leger. Wanneer ze voorbij komen aan de plantage van Legree, rennen Sambo en Quimbo de troepen tegemoet (tot inkeer gekomen door Oom Toms dood) en vragen hun hulp omdat hun meester Cassy en Eliza wil vermoorden. De soldaten stormen het huis binnen, en Legree stort zich in zijn waanzin door een raam op de trap (waar hij de geest van Oom Tom zag staan) en landt beneden op de stenen, waar hij zijn laatste adem uitblaast. Terwijl Cassy de kapitein uitvoerig bedankt, ziet Eliza haar zoon Harry tussen de soldaten staan. Ze omhelst hem stevig, terwijl ze George opmerkt, die uitermate verrast is Eliza daar te zien. De film eindigt met het beeld van het verenigde gezin in een ferme omhelzing, terwijl de noorderlingen er goedkeurend en glimlachend naar kijken.
2. Wordingsgeschiedenis
2.1
Producer en Regisseur
Van midden tot de late jaren ’20 was Harry Pollard de voornaamste regisseur bij Universal Pictures. Carl Laemmle, de voorzitter van Universal, beschouwde hem ‘als één van de, zoniet de enige, uitmuntende regisseurs van de filmindustrie’237. De film Uncle Tom’s Cabin werd beschouwd als hét weergaloze succes van Carl Laemmles carrière238. Pollard werkte eerst als acteur in het theater, in de bekende “Tom shows”239, en maakte daarna (samen met zijn vrouw Margarita Fischer, een geliefde actrice), door de verleiding van het geld, de overstap naar film. Toch vertelde zijn vrouw dat hij niet van film hield, ook niet als regisseur, omdat hij een “echte toneelspeler” was en film “beneden zijn waardigheid” vond240. Tijdens zijn filmcarrière speelde hij onder andere mee in een versie van Uncle Tom’s Cabin uit 1913 van Otis Turner, waarin hij Oom
237
D. PIERCE, “‘Carl Maemmle’s Outstanding Achievement’: Harry Pollard and the Struggle to Film Uncle Tom’s Cabin”, in: Film History, s.l., Vol. 10, Nr. 4, 1998, p. 1. Eveneens te vinden bij “Extra’s” op de DVD van Uncle Tom’s Cabin uit 1927. 238 R. CAREWE, ““Uncle Tom’s Cabin”. Central Theatre.”, in: The Morning Telegraph, New York, 7 November, 1927, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fire165at.html 239 Reizende theatergezelschappen die het verhaal Uncle Tom’s Cabin van Harriet Beecher Stowe brachten. Er waren heel wat van zulke gezelschappen, want het verhaal was immens populair. 240 D. PIERCE, “‘Carl Laemmle’s Outstanding…”, pp. 11-12.
92
Tom vertolkte en zijn vrouw Topsy241. Vanaf 1922 was hij verbonden aan Universal en bouwde hij een succesvolle carrière op van lichte komedies en melodrama’s. Op die manier behoorde hij tot de top van de filmindustrie242.
In 1925 benaderde Pollard Laemmle met zijn droomproject dat hij reeds jaren koesterde – een nieuwe versie van het populaire verhaal van Harriet Beecher Stowe, Uncle Tom’s Cabin. Hij stelde eveneens voor dat zijn vrouw Margarita Fischer, de leading lady bij Universal, de vrouwelijke hoofdrol Eliza zou vertolken, en daarvoor terugkeerde uit haar pensioen. Laemmle ging akkoord, op voorwaarde dat hij nog een andere komedie regisseerde terwijl hij aan zijn geliefde project bezig was. Pollards Uncle Tom’s Cabin zou een heus project worden en één van de duurste films tot dan toe gemaakt, met een prijskaartje van meer dan twee miljoen dollar243. Maar het resultaat was lovend: de film werd de Gone With The Wind van zijn era, en vertoont sommige van de meest majestueuze fotografie en productievormgeving van de stomme film. Dit is zeker verbazingwekkend omdat de film door Universal Studios gemaakt werd, die toch bekend stond voor eerder bescheiden dan extravagante en verkwistende producties244. Een grote productie als dit bracht echter ongeluk met zich mee, waar Pollard zelf eveneens het slachtoffer van werd. Wanneer ze in Plattsburgh, New York, de scène aan het filmen waren waar Eliza de rivier over de ijsschotsen oversteekt, werd hij geveld door een erge tandpijn. Een bezoek aan de lokale tandarts hielp echter niet, daar die onwetend Pollards kaak had gebroken terwijl hij een tand uittrok. Hij moest zes operaties aan de kaak ondergaan. In de vijf maanden dat Pollard werkonbekwaam was, nam regisseur Lois Weber de touwtjes tijdelijk over245.
Maar waarom wilde Pollard persé deze film draaien? In Screenland Magazine legt hij zijn visie uit. Door zijn lange carrière in het “Tom milieu”, zowel in het theater als op scherm, wist Pollard zeer goed dat er vele onjuiste voorstellingen van het boek rondgingen. Men wilde gewoon het publiek doen lachen of huilen, maar men trok zich van Stowes boodschap niets aan. Pollard, zelf een telg uit het Zuiden, wilde reeds lang de waarheid vertellen over het ‘echte’ Zuiden, niet zoals het in andere producties werd afgebeeld. Volgens hem beschreef Stowe in haar boek het Zuiden goed, maar werd het boek als propaganda gebruikt en verdraaid246. Daarom wilde hij een Uncle Tom’s Cabin brengen die trouw bleef aan het boek. Want Stowe wilde (volgens hem) de voortreffelijke oude zuiderse families redden van de onrechtvaardige smet die fanatieke hypocriete hervormers hen opplakten. Volgens Pollard wilde Stowe aantonen dat veel van het kwaad van slavernij afkomstig was van wrede 241
http://www.imdb.com/title/tt0201287/ D. PIERCE, “‘Carl Laemmle’s Outstanding…”, p. 12. 243 Ibid., pp. 1-2. 244 B. WOOD, “Uncle Tom’s Cabin, 1927”, in: Turner Classic Movies, s.l., s.p. http://www.tcm.com/thismonth/article.jsp?cid=133208&mainArticleId=133204 245 Ibid., pp. 21-22. 246 D. PIERCE, “‘Carl Laemmle’s Outstanding…”, p. 13. 242
93
en onscrupuleuze noorderlingen. De belachelijke inconsistenties die noorderlingen aan het verhaal toevoegden, lieten het bloed van zuiderlingen koken. Hij wilde een waar en sympathiek panorama van het bloeiende, vredevolle en verfijnde Zuiden, met zijn meerderheid van tevreden slaven; net zoals Harriet Beecher Stowe het afbeeldde. De enige slechteriken in het verhaal komen van het Noorden247. Aan de hand van deze uiteenzetting kan men zich al inbeelden welke positie de film zal innemen.
2.2
Script
Pollard nam de scenarioschrijvers A.P Younger en Harvey Thew, twee schrijvers van tegenovergestelde aard248, in dienst om zijn droomproject in zinnen te gieten. Bovendien hielp hij zelf ook een handje mee. Gezien zijn eigen ervaring met dit stuk in het theater en de film, wist Pollard waarschijnlijk uitstekend welke scènes zijn publiek zouden behagen. De vele veranderingen aan het oorspronkelijk boek konden sommige critici niet smaken die het absoluut geen adequate schermtranscriptie vonden249. Mordaunt Hall meent dat deze drie schrijvers verzuimd hebben om hun personages sympathiek te maken. De sympathie wordt enkel aangemoedigd door de wreedheid en ontberingen die deze mensen ondergaan250.
Bij stomme films zijn er niet alleen scenarioschrijvers nodig, maar tevens mensen die de tussentitels opstellen. Deze tussentitels, waardoor we het verhaal en de dialogen kunnen volgen, krijgt men te zien tussen shots. Dit is belangrijk, aangezien deze helder en duidelijk moeten zijn, zodat het publiek geen moeite heeft om te volgen. De titels in Uncle Tom’s Cabin werden verzorgd door Walter Anthony, die volgens critici zijn beroep begrijpt en zijn titels in intelligente taal inbedt. Hij reduceerde de titels tot het minimum en legde niet teveel nadruk op bepaalde scènes waar de gelegenheid voor breedsprakigheid zichzelf voordeed251.
247
H. POLLARD, “Books for FANS”, in: Screenland Magazine, Augustus, 1927, pp. 98-99. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fiar145at.html 248 M. HALL, “The Screen. Simon Legree and His Slaves”, in: The New York Times, New York, 5 November, 1927, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fire05bt.html 249 M. DICKSTEIN, “Uncle Tom’s Cabin. A Battle-Scarred Dramatic Institution, Having Been Sold Down the River to the Movies, Is Revived at the Central.”, in: The Brooklyn Eagle, New York, 5 November, 1927, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fire163at.html 250 M. HALL, ““Uncle Tom’s Cabin” More Desperate in Its Villainy Than Any Other Portrayal”, in: The New York Times, New York, 27 November, 1927, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fire05dt.html 251 ““Uncle Tom” Opens as Film”, in: The Billboard, Cincinnati, 12 November, 1927, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fire48at.html
94
2.3
Literair Referentiekader
Het draaiboek is uiteraard gebaseerd op de bestseller van Harriet Beecher Stowe, Uncle Tom’s Cabin; or, Life Among the Lowly. Dit antislavernijboek werd gepubliceerd in 1852 en betekende een wake up call (door de horror van de slavernij af te beelden) voor de noorderlingen dat de zuiderse situatie zo niet meer verder kon; slavernij moest afgeschaft worden! Het boek, en de verschillende theater- en filmadaptaties, was in de jaren ’20 nog steeds razend populair. Stowe’s roman is een onsamenhangend, verward verhaal met plots en subplots, en met een bijna eindeloze lijst met personages. Daardoor was het onvermijdelijk dat de filmversie aangepast moest worden, waardoor het een beetje oppervlakkig en schetsmatig blijft. De draad van één plot wordt bruusk verlaten, terwijl men met een andere verwikkeling terug verdergaat252. De dramatische structuur van de film draait om het destructieve effect dat slavernij had op de zwarte familie. De slaven (Eliza, Oom Tom, George, en Topsy) zijn volledig ontwikkelde personages die het verhaal voortdrijven, terwijl de blanke karakters (Shelby, Augustine St. Clare, Marks en Simon Legree) ofwel zwak ofwel verraderlijk zijn en het ‘goede’ personage Eva zo geïdealiseerd is dat het ongeloofwaardig is253.
De veranderingen voor de film die de scenarioschrijvers toegepast hebben, zijn legio. Ten eerste ligt de focus van het verhaal op Eliza en haar rampspoed en niet meer op Oom Tom. Om die reden pende critica Nellie Revell in Variety dat de film voor haar part “The Perils of Eliza” had kunnen noemen254. Eliza verblijft, in het boek, na haar wanhoopsdaad van het oversteken van de Ohiorivier via ijsschotsen, bij Quakers die haar en George herenigen en helpen te ontsnappen. Ze worden wel achtervolgd door Haley en Marks, maar op een bergpas winnen ze een gevecht met hun achtervolgers en kunnen ze vluchten. Uiteindelijk bereiken ze Canada veilig, en krijgt Eliza hier later bezoek van haar lang verloren moeder Cassy. In de film wordt Eliza echter gevangen genomen na haar oversteek255, wordt Harry (haar zoontje) verkocht aan een andere plantage-eigenaar, terwijl zijzelf samen met Oom Tom bezit worden van Simon Legree. Op zijn plantage wordt ze dan herenigd met haar moeder. In de film neemt Eliza de plaats in van het personage Emmeline, die in het boek samen met Oom Tom door Legree wordt gekocht. De scènes van Oom Tom die bij het gezin St. Clare en hun dochter Eva woont, zijn ingrijpend ingekort. Zo zien we bijvoorbeeld niet dat St. Clare aan Eva belooft om Oom Tom te emanciperen en is Eva’s moeder nergens te bespeuren.
252
M. BUSBY, “Novel Makes Notable Film”, in: The Los Angeles Times, Los Angeles, 19 Maart, 1928, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fire35at.html 253 D. PIERCE, “‘Carl Laemmle’s Outstanding…”, pp. 8-9. 254 N. REVELL, “Nellie Revell in New York”, in: Variety, s.l., 16 Novermber, 1927, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fire35at.html 255 Waar ze op miraculeuze wijze net voor de waterval gered wordt door de Quaker Phineas Fletscher, die als een acrobaat omgekeerd aan een overhangende tak gaat hangen, en haar zo uit het water pikt. – Deze scène is eveneens nieuw.
95
Aan het tijdsschema werd eveneens gemorreld, wat de meest drastische verandering betekent. Het boek werd gepubliceerd in 1852, dus een aantal jaar vóór de Amerikaanse Burgeroorlog (het boek staat zelfs bekend als één van de aansporingen van de Secessieoorlog). In Pollards film wordt het verhaal echter vooruit geschoven, zodat de tweede helft van de film plaatsvindt tegen de achtergrond van de Burgeroorlog (wat dus een anachronisme is). Op die manier wordt het boek niet voorgesteld als een ophitser van de oorlog, maar als een resultaat van het conflict. De climax van de film wordt de redding van Eliza en Cassy door federale troepen, en de hereniging van Eliza’s gezin, in plaats van de tragische dood van Oom Tom. Veel critici vonden deze toevoeging absoluut overbodig en snapten niet goed wat deze subplot er bij kwam doen. Daarnaast zijn er natuurlijk een aantal personages uitgelaten, wat onvermijdelijk is bij een verfilming, zoals de zoon van de Shelbys die Oom Tom te laat (hij is reeds gestorven) gaat terugkopen en Cassy vertelt over Eliza (in de film doet Oom Tom dit), en de Quakers waar Eliza en George bij logeren. Stowes originele verhaal werd dus goed door elkaar geschud voor deze filmadaptatie, hoewel Pollard er prat op ging trouw te blijven aan het originele verhaal256.
2.4
Filmische Referentiekader
Vóór de films was het verhaal van Harriet Beecher Stowe razend populair in het theater, met een eerste productie die reeds in première ging in 1852. Verschillende toneelgezelschappen volgden dit voorbeeld met een variëteit aan scripts. Na de Burgeroorlog konden deze voorstellingen worden gezien als een historisch docudrama over slavernij, die de justificatie presenteerden voor de oorlog die het land verdeeld had. De reizende gezelschappen werden bekend als ‘Tom shows’, die tot in de jaren ’20 rondtrokken. Uncle Tom’s Cabin heeft voor ieder wat wils en heeft sterke theatrale waarden: duidelijk uitgeschreven personages en een mix van drama, melodrama, en morele lessen, gebalanceerd met een vrolijke noot en aangrijpende gebeurtenissen. De archetypes uit het boek werden stereotypes op het podium, met het geïdealiseerde kind Eva, de ondeugende Topsy, de hardvochtige slavenmeester Simon Legree, en de nobele Oom Tom. Het werd echter steeds moeilijker om in deze theateradaptaties de kritische positie van het boek te ontdekken. In alle theaterbewerkingen (en in de films) werden dezelfde vijf hoogtepunten verwerkt: Eliza’s ontsnapping over het ijs, de vlucht in de bergpas, de bekentenis van Topsy, Eva’s dood, en de moord op Oom Tom.
Af en toe speelden er wel Afro-Amerikanen in deze producties mee (echter nooit in de hoofdrollen), maar vaak werden de slavenrollen gespeeld door blanken. Het gevolg was dat het toneelstuk onvermijdelijk de heersende blanke visie van zwarten als ofwel goed of slecht tentoonspreidde. Het 256
H. POLLARD, “Books for FANS”, s.p.
96
waren deze (foute) stereotypes die protest van Afro-Amerikanen uitlokten. In tegenstelling tot de nobele Oom Tom waren zwarten absoluut niet tevreden met hun leven van dienstbaarheid en opoffering, maar wel verbitterd door jaren van onderdrukking257.
Uncle Tom’s Cabin was eveneens in de era van de stomme film een populair en veel verfilmd verhaal. 1903 was het jaar waarin Oom Tom voor het eerst op het grote scherm verscheen, in een eerste adaptatie van Edwin S. Porter258 en een tweede van Siegmund Lubin. In totaal werden een tiental stomme films gemaakt waarin Eliza’s, Oom Toms, Eva’s, en Topsy’s over het scherm dartelen. In de eerste langspeelfilm van Uncle Tom’s Cabin van World Pictures uit 1914 werd voor de eerste keer op het witte doek Oom Tom door een zwarte acteur vertolkt. Aangezien Pollard met deze theateradaptaties van Uncle Tom’s Cabin was opgegroeid toen die uitermate populair waren, zelf zo lang op de planken had gestaan en een afkeer had van film, denk ik dat het vooral theater is dat Pollard beïnvloed heeft.
Tussen het theater en deze versie van Pollard zijn heel wat verschillen. Ten eerste moet ik een algemene opmerking maken, namelijk dat film veel meer mogelijkheden heeft dan het theater. Zo wordt alles “levensecht” op het scherm afgebeeld, terwijl men op het podium beperkt blijft in die mechanische constructies die nooit echt lijken. Ten tweede was Oom Tom in het theater een echt stereotype geworden: een oudere man, met grijs haar, gebogen schouders, nogal hulpeloos en een hielenlikker van blanken. Dit alles maakte Oom Tom nog meelijwekkender (wat bevredigender was voor het publiek), waardoor hij sympathieker overkwam. Harry Pollard castte daarentegen de robuuste veertigjarige James Lowe (jazeker, een zwarte man), en overtrad daarmee de theatrale traditie van Oom Tom, maar hij leunde hierdoor wel dichter aan bij het boek (want Stowe beschreef Oom Tom nooit als een oude man). Uncle Tom’s Cabin personages waren een afzonderlijke en onderscheiden tak in het Amerikaanse drama, maar Pollard gaf ze weer zoals hij ze in het boek vond, in plaats van naar de theater- en filmtraditie te kijken259. Het acteren daarentegen ligt wel volledig in de lijn van de traditie, de Westphalian tradition. Hoofdcomponent van deze dramatische methode is de bullebak Legree. Een andere traditie die hiermee in ere wordt gehouden is de link tussen schurkachtigheid, en een baard en bakkebaarden. Iedere keer dat je een bebaarde acteur in Uncle Tom’s Cabin ziet, kun je er zeker van zijn dat je naar een brutale schoft kijkt (Legree, Harris, Haley, Marks – Shelby en St. Clare hebben bakkebaarden, ze zijn wel vriendelijk maar het blijven tenslotte slavenhouders). Deze slavenhandelaars worden 257
D. PIERCE, “‘Carl Laemmle’s Outstanding…”, pp. 3-10. Duurde slecht 13 minuten. Te bekijken in het Koninklijk Belgisch Filmarchief. 259 P. GULICK, “Original Book Realism in Movie of ‘Uncle Tom’.”, in: The New York Times, New York, 13 November, 1927, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fire05ct.html 258
97
traditioneel steevast afgebeeld met laarzen en een enorme zweep. De film is zeker en vast een “epos van de geseling”, daar de zweep veelvuldig gebruikt wordt (door blanken én door slaven)260. De traditie van blackface acteurs, een zwart gegrimeerde blanke, wordt voor een deel gevolgd, aangezien het slavinnetje Topsy door een blank meisje wordt gespeeld, met “gebrande kurk” make-up. Zowel Eliza, George, Harry als Cassy (allen slaven) worden door blanken gespeeld, echter zonder make-up. Deze acteurs zien er dan ook niet uit alsof ze zelfs maar één druppel Afrikaans bloed in zich hebben. Bovendien wordt de kleine Harry overduidelijk door een meisje gespeeld, wat opnieuw in de traditie ligt om jonge personages door kinderen van het andere geslacht te laten spelen261.
2.5
Historisch Advies
Voor zover ik uit mijn bronnen kan afleiden, heeft Harry Pollard de hulp van historici niet ingehuurd. Hij was zelf een Zuiderling en wist bijgevolg wel hoe het “echte” Zuiden eruitzag, hoewel dit beeld nogal mythisch was. Of hij naast Stowes boek enige andere literatuur ter hand heeft genomen, kon ik niet terugvinden. Hij bekeek wel architectuurboeken om de plantages en gebouwen te herscheppen262. Naar mijn gevoel heeft hij zich in verband met slavernij vooral gebaseerd op wat hij er zelf over wist. Zijn zuiderse ouders hadden de slavernijperiode en de Burgeroorlog volop meegemaakt, en zullen er waarschijnlijk veel over verteld hebben. Ik leid dit vermoeden af uit het feit dat de “Myth of the Old South” nogal duidelijk aanwezig is in de film. Daarnaast mogen we natuurlijk niet vergeten dat de film in de jaren ’20 gemaakt werd, een periode waarin er nog niet veel ‘echt’ wetenschappelijk werk over slavernij verschenen was. De boeken die wel bestonden waren vrij racistisch gekleurd.
2.6
Tijdstip en Relevante Maatschappelijke Debatten
2.6.1 De Vooruitgang… De Jaren Twintig waren een woelige periode, waarin veel veranderingen plaatsvonden en spanningen nooit veraf waren; ze worden dan ook The Roaring Twenties genoemd. Twee woorden die onherroepelijk met deze periode verbonden zijn, zijn ‘massacultuur’ en ‘mobiliteit’, die voor een nieuwe levenswijze stonden. De modernisering was enorm door een ongekende economische groei dankzij de noordelijke industrie (het Zuiden bleef voornamelijk agrarisch). Luxegoederen, elektrische apparaten en auto’s werden voor (bijna) iedereen beschikbaar en de Verenigde Staten evolueerden richting consumptiemaatschappij. De industrie en de massaconsumptie waren echter sterk verbonden 260
R. WATTS, “The Cinema Immortalizes The Plight of Uncle Tom”, in: The New York Herald Tribune, New York, 20 November, 1927, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onsage/films/1927/fire07at.html 261 M. DICKSTEIN, “Uncle Tom’s Cabin…”, s.p. 262 D. PIERCE, “‘Carl Laemmle’s Outstanding…”, p. 29.
98
met de stedelijke cultuur; de steden waren vanaf eind 19e eeuw enorm aangegroeid. De mensen kregen steeds meer vrije tijd, en de recreatie-industrie “boomde”. Zo ging men massaal naar de bioscoop, waardoor de filmindustrie steeds uitbreidde. Vrouwen werden zelfbewuster, gingen werken en bevrijdden zich van het beperkende Victoriaanse keurslijf. Er heerste meer openheid omtrent seksualiteit en de zeden werden losser. Op cultureel vlak verwelkomden sommige groepen dit Amerikaanse materialisme, en men schreef er dan ook overvloedig over, zoals de schrijver F. Scott Fitzgerald. De zwarten sprongen mee op de trein der vernieuwing, wat het duidelijkst geïllustreerd kan worden door de opkomst van de Jazzmuziek (Wie kent Louis Armstrong niet?), een voorbeeld van typisch zwarte cultuur. Daarnaast lieten Afro-Amerikaanse schrijvers zich eveneens inspireren, wat men The Harlem Renaissance noemde, met personen als de poëet Langston Hughes. In de noordelijke steden profileerden zwarten zich dus duidelijk met een eigen cultuur, die eveneens populair werd bij blanken. Dit beeld van vrolijkheid, vernieuwing en inspiratie had echter nog een andere zijde.
2.6.2 … En het Verzet Deze mentaliteitswijziging (voornamelijk in de steden dan) die de oude waarden op losse schroeven zette, werd duidelijk niet door iedereen gesmaakt. Verzet ertegen brak los. Op cultureel vlak ontstond er, wat men noemt, The Lost Generation. Auteurs als Ernest Hemingway en T.S. Eliot vonden hun plaats niet in het materialistische Amerika, en ruimden baan naar Europa. Anderen wilden terug naar een puriteins Amerika met zijn oude waarden. Het was het platteland, voornamelijk in het Zuiden, die deze stedelijke cultuur verfoeide en zich met man en macht tegen de modernisering verzette. Het duidelijkste voorbeeld hiervan is waarschijnlijk de Ku Klux Klan263, die in de jaren ’20 een massale heropleving kende (in 1923 waren er 5 miljoen leden). De Klan was nu voornamelijk protestants gericht en ageerde tegen alles wat on-Amerikaans was, dus zwarten, Joden, Katholieken en immigranten. Hun racisme werd eveneens aangewakkerd door films als The Birth of A Nation van D.W. Griffith (1915)264.
In het Zuiden heerste nog steeds segregatie en in de jaren ’20 trokken veel zwarten weg naar het Noorden, op zoek naar een beter leven. De omstandigheden in het Zuiden waren voor hen vrij bar, zo werden er bijvoorbeeld 382 zwarten gelyncht tussen 1914 en 1920. Daarbij was het Noorden geïndustrialiseerd (het Zuiden niet) en had men allerlei ongeschoolde werkkrachten nodig. Zwarten hadden dus perspectieven in het andere deel van het land. Men noemt deze verhuis van zwarten naar het Noorden vanaf de jaren ’20 The Great Migration, die op een hoogtepunt kwam in de jaren ’50. Het
263 264
Zie tevens Deel II Amerikaanse Slavernij, 3. Zuiders Pro-Slavernij en Abolitionisme, 3.3.2. M.B. NORTON, e.a., A People and a Nation…, pp. 429-452.
99
toenemende aantal zwarten veroorzaakte echter spanningen in het Noorden, dat voordien bijna uitsluitend blank was geweest, met rassenrellen tot gevolg. Bovendien nam het aantal immigranten steeds toe. Waar immigranten voordien voornamelijk van West-Europese afkomst waren, kwamen ze voor de jaren ’20 uit Zuid-Oost-Europa. Er waren zulke massa’s nieuwelingen dat er getto’s, etnische wijken, gevormd werden (in tegenstelling tot de vroegere immigranten, die opgenomen werden in de Amerikaanse cultuur). Amerika vond dat het genoeg was en zette de deuren naar de Nieuwe Wereld wat minder ver open. In 1921 en 1924 werden wetten uitgevaardigd die het aantal toegelaten immigranten verminderden265. Er waren eveneens fanatieke gelovigen die het Darwinisme verwierpen en de Bijbel en Schepping letterlijk geloofden. Religie was dus zeker nog enorm belangrijk, wat eveneens in de film duidelijk is. De personages lichten namelijk veelvuldig hun ogen op naar de hemel, kruisen hun handen of bidden tot God.
Het feit dat zwarten tweederangsburgers waren, is duidelijk in de film te zien. Ten eerste worden de belangrijkste slaven (behalve Oom Tom) door blanken gespeeld (al dan niet in het zwart geschminkt). Daarnaast werd de zwarte acteur die oorspronkelijk Oom Tom zou vertolken (Charles Gilpin), ontslagen omdat hij klaagde over de degenererende visie van de film op zwarten. De uiteindelijke Oom Tom, Lowe, hield wijselijk zijn mond tijdens de opnames266. De zwarte was duidelijk niet in de positie om commentaar te leveren op het werk van blanken. Ten tweede vinden we het stereotype beeld terug dat blanken in die tijd nog steeds van zwarten hadden. Zo is Oom Tom de minzame en tevreden slaaf, en lachen de overige slaven (figuranten) continu al hun tanden bloot als ze in beeld zijn zodat ze er vrij stompzinnig uitzien.
Persoonlijk denk ik dat Pollard van de “oude stempel” was, tegen de modernisering, hoewel waarschijnlijk niet op alle vlakken. Hij verafschuwde film en de filmindustrie, wat toch een symbool was van de modernisering en massacultuur. Bovendien verheerlijkte hij het Oude Zuiden, en hield hij die oude waarden hoog in het vaandel. Het was Pollard die zijn vrouw Margarita Fischer aanmaande om met pensioen te gaan, op het toppunt van haar carrière. Dit is misschien een aanduiding dat Pollard het niet apprecieerde dat zijn vrouw werkte en dat hij niet gesteld was op zelfstandige vrouwen.
265
K. VERSLUYS, Cursus American Culture. Part I, Sense of Place in the United States, Tweede Semester, Academiejaar 2005-2006. G. BUELENS, Cursus American Culture. Part II, Ethnicity in American Culture, Tweede Semester, Academiejaar 2005-2006. 266 D. PIERCE, “‘Carl Laemmle’s Outstanding…”, pp. 24-25.
100
2.7
Casting
De gehele cast kreeg uiterst goede kritieken, zowel voor de keuze van de acteurs zelf als voor hun opvallend goede acteerprestaties. Velen van de cast waren eveneens echte Zuiderlingen.
Margarita Fischer is de actrice die gestalte geeft aan de mulatslavin Eliza. Ze was reeds gestopt met acteren, maar maakte een uitzondering voor deze vertolking van Uncle Tom’s Cabin. Fischer was net als Pollard zeer goed bekend met het Stowes verhaal, ze speelde namelijk zelf kleine Eva als kind op het toneel en Topsy in de verfilming door Otis Turner (waarin Pollard Oom Tom vertolkte)267. Ze was een populaire actrice en werd gepromoot als American Beauty268. Het feit dat Harry Pollard haar echtgenoot was, zorgde er waarschijnlijk voor dat zij de rol kreeg (niettemin een uitstekende prestatie). Bovendien is dit misschien één van de redenen waarom de film zo focust op de lotgevallen van haar personage en waarom er zoveel close-ups van Eliza in de film zitten.
De rest van de cast werd blijkbaar niet zo gemakkelijk gevonden en het duurde een hele tijd alvorens men de juiste personen voor de vertolkingen had gevonden. Voornamelijk het ontdekken van de ‘goede’ kleine Eva en Topsy stelde de castingdirecteur Paul Kohner voor problemen269.
Er was veel te doen rond het feit dat Oom Tom in deze verfilming door een zwarte gespeeld zou worden, aangezien in de meeste films (en theateradaptaties) deze rol door blanken in blackface vertolkt werden. James B. Lowe mocht uiteindelijk de titelrol voor zijn rekening nemen, een man die reeds ondersteunende rollen in films gespeeld had270. Zoals gezegd wijkt Pollard met de casting van Lowe af van het traditionele beeld van Oom Tom, namelijk een oude man. Zijn prestatie werd opmerkelijk goed gesmaakt door de critici destijds. Lowe draaide slechts drie jaar voor Uncle Tom’s Cabin mee in de filmindustrie. Daarvóór probeerde deze uiterst belezen man zich naar boven te werken en raciale vooroordelen te overwinnen. In een eigentijdse krant vond ik deze lovende uitspraak over hem: “"Uncle Tom's Cabin," not only raises that
267
“The Lady Who Crosses The Ice”, in: Universal Weekly, Los Angeles, Universal Pictures, 12 Maart, 1927, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fiar161ft.html 268 D. PIERCE, “‘Carl Laemmle’s Outstanding…”, p. 23. 269 D. PIERCE, “‘Carl Laemmle’s Outstanding…”, p. 26. 270 Ibid., p. 25.
101
actor to stellar heights hitherto unthought of, but establishes a new standard for the Negro in the motion picture industry.”271.
Een bekend en populair gezicht in de era van de stille en vroege geluidfilms is dat van de Turkse Arthur Edmund Carewe272, die de rol van de slaaf George op zich neemt. Hoewel hij met zijn Turkse uiterlijk even weinig op een zwarte slaaf lijkt als Eliza, kwijt hij zich geenszins uitstekend van zijn taak.
Een figuur die in de film zeer opvalt is Topsy, gespeeld door de tiener Mona Ray. Topsy werd traditioneel gespeeld (zowel in theater als film) door een blanke en als een over-the-top, komisch personage. Volgens Michele Wallace is Topsy in deze verfilming de enig overtuigende blackface uitvoering van Topsy (ze twijfelde er even aan of het geen echt zwart meisje was), en met zulke naadloze make-up en pruik (men ziet niets van de blanke huid meer). Het waarheidsgehalte van Ray’s Topsy is veel groter dan bij andere adaptaties, wat uiteraard een voordeel is voor de film. In Pollards Uncle Tom’s Cabin is het Topsy, en niet Oom Tom, die de show steelt ten huize St. Clare, en wordt er veel meer de nadruk gelegd op haar relatie met Eva. Hier wordt getoond dat ze niet alleen een ‘onnozel’ slavinnetje is, maar dat het een dieptreurig personage is, die nooit enige genegenheid kreeg. Dit is een groot verschil met andere versies273. De meeste critici vonden haar prestatie fantastisch en uiterst komisch, maar sommigen deden het als overdreven af274.
De negenjarige Virginia Grey werd bij toeval ontdekt (ze was de dochter van een medewerker) en veroverde
met
haar
lieve,
engelachtige
gezichtje
en
blonde
pijpenkrullen de harten van de Amerikanen. Hoewel sommige toeschouwers zich vragen stelden bij de overdaad aan krullen275. Een puntje van kritiek misschien was dat ze er vrij gezond uit zag om ernstig
271
“Introducing “Uncle Tom”. James B. Lowe, in Playing Famous Character in "Uncle Tom's Cabin," Has Established a New Standard for the Negro in Motion Pictures.”, in: Universal Weekly, Los Angeles, Universal Pictures, 5 Maart, 1927, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fiar161ht.html 272 http://www.imdb.com/name/nm0136886/ 273 M. WALLACE, “Uncle Tom’s Cabin. Before and After the Jim Crow Era”, in: The Drama Review, New York, MIT Press, Vol. 44, Nr. 1, pp. 140, 150. 274 J.S COHEN, “‘Uncle Tom’s Cabin’. The Cinema Version of the Famous Novel Opens at the Central.”, in: The Sun, New York, 5 November, 1927, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fire162at.html 275 R. WATTS, “The Cinema Immortalizes…”, s.p.
102
ziek te zijn276. Ze debuteerde in Uncle Tom’s Cabin, maar verdween daarna niet meer van het scherm, en ze heeft een filmografie van om en bij de honderdveertig films op haar naam staan277.
George Siegmann is hier in één van zijn laatste rollen te zien als bovenste beste bad guy Simon Legree. Hij had er op dat moment al een lang lijstje slechteriken opzitten en gaf een Legree ten verve die men nog nooit in Uncle Tom’s Cabin gezien had en die iedereen de stuipen op het lijf joeg. Siegmann oogstte overal lof met zijn opmerkelijke prestatie: “George Siegmann, as Legree, portrayed exceptionally well the most inhuman beast in the realms of lurid movie spectacle – and there has been quite a zooful of them.”278. Legree werd doorheen de tijd, net als Oom Tom, stereotiep afgebeeld, met theatrale sieraden, typische snor, baard, enorme hoed en dikke wenkbrauwen. Siegmanns Legree wijkt eveneens van dat beeld af279. Het is duidelijk dat Siegmann, “the familiar bad man”280, getypecast werd.
3. Ontvangst en Kritieken Deze langverwachte, met groot geld gefilmde adaptatie van Uncle Tom’s Cabin moest eerst voor goedkeuring passeren langs de almachtige New York board of censors. Daar de raad de film maar te zien kreeg een week voor de première, kon ze niet meer aanbevelen scènes opnieuw op te nemen. De raad maande wel aan het taalgebruik van een aantal tussentitels te verzachten, zo moest overal het woord ‘nigger’ vervangen worden door ‘slave’. Het tweede deel van de tussentitel ‘Love, what do they know about love. They are nothing but property.’ moest verwijderd worden, samen met een aantal tussentitels uit het tweede deel, zoals ‘Besides, marriage between niggers don’t count’. Het eerste deel van de film viel in zeer goede aarde bij de raad, maar er heerste bezorgdheid dat de gruwelijkheid en wreedheid van het tweede deel de toeschouwers niet zou aanspreken. De dag na de première werd er een tweede ronde verwijderingen bevolen om de intensiteit van de climax te verlagen. Zo moest de scène waarin Legree Tom schopt nadat hij hem neergeslagen had, eruit281.
276
M. HALL, “The Screen. Simon Legree…”, s.p. http://www.imdb.com/name/nm0340706/ 278 J.S COHEN, “‘Uncle Tom’s Cabin’…, s.p. 279 P. GULICK, “Original Book Realism…”, s.p. 280 H. HEFFERNAN, “The New Movies in Review. ‘Uncle Tom’ Off the Platform and Into Celluloid”, in: The News, Detroit, 28 November, 1927, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fire164at.html 281 D. PIERCE, “‘Carl Laemmle’s Outstanding…”, pp. 36-38. 277
103
De reacties over de film waren over het algemeen goed (maar niet laaiend enthousiast), naast een minderheid die het gewoon een slechte film vond. De acteerprestaties werden bewierookt, met toch hier en daar wat scherpere kritieken. Zo is het moeilijk zich Eliza en George als slaven voor te stellen door hun blanke uiterlijk, en vond men Topsy soms te overdreven geacteerd282. Wat voor de ene de ontroerendste momenten uit de film zijn, behelzen voor een ander de scènes die de vaart uit het verhaal halen. Het gaat hier om de momenten wanneer Eva Topsy probeert te overhalen goed te zijn, wanneer Eva sterft en Topsy vol verdriet bij haar bed staat, en wanneer Eliza treurt om het verlies van haar kind283. Harry Pollard wordt gerespecteerd voor zijn regie die door Marquis Busby omschreven wordt als “workmanlike and good, but only in one or two instances it is really inspired”284. De veranderingen daarentegen die het script ondergingen, werden echter niet door iedereen begrepen of even goed bevonden.
Het meest problematische waarover gespeculeerd werd, had geen betrekking op de kwaliteit van de film, maar met de ontvangst van Uncle Tom’s Cabin in het Zuiden van de Verenigde Staten. Harriet Beecher Stowes roman was nooit echt populair geweest onder de Mason-Dixon lijn285 en men vreesde dat de toevoeging van de Burgeroorlog aan het verhaal, met Shermans tocht door het Zuiden, in slechte aarde zou vallen. Pollard reageerde dat die vrees ongegrond was: “As a motion picture, 'Uncle Tom's Cabin' will go far not only in remedying the wounds caused by Mrs. Stowe's epoch-making story, but also in presenting to the world a true and beautiful portrayal of the Old South. Because I am a Southerner and know the emotional reaction of our people, I am confident our treatment of 'Uncle Tom's Cabin' will make of it a picture destined to undo much of the bitterness left by the book. The picture will be neither proNorth nor pro-South. But it will emphasize certain truths hidden between the lines of Mrs. Stowe's book.”286. Toch werd de film opnieuw gemonteerd voor een testeditie in Florida, waarbij de scènes van Shermans opmars van Atlanta naar de zee volledig werden verwijderd. De reactie van dit testpubliek was positief, maar niet enthousiast. Zuiderse bioscoopexploitanten wisten dat hun publiek niet zat te wachten op een film waarin het federale leger arme zwarten redt van hun wreedaardige plantageeigenaars. Neen, zuiderlingen prefereerden een meer romantische visie op het verleden287.
282
J.S. COHEN, “‘Uncle Tom’s Cabin’…, s.p. M. DICKSTEIN, “Uncle Tom’s Cabin…”, s.p. 284 M. BUSBY, “Novel Makes…”, s.p. 285 Deze uitspraak wordt symbolisch gebruikt als een culturele grens tussen de Noordelijke en de Zuidelijke Verenigde Staten. 286 H. POLLARD, “Books for FANS”, pp. 98-99. 287 D. PIERCE, “‘Carl Laemmle’s Outstanding…”, pp. 44-45. 283
104
Hun vrees werd bewaarheid. De boekingen van de film in Atlanta werden na een private vertoning afgelast, daar men het onverstandig vond om de film wél te tonen. Dit werd door de lokale Board of Review, de Burgemeester en de vertegenwoordigers van Universal Pictures Corporation beslist288. In Birmingham, Alabama, werd de film eveneens geweerd289.
4. Vorm van de Film
4.1
Mise-en-scène
De mise-en-scène is zeer belangrijk voor een film, want het bepaalt welke sfeer de film uitademt en het geeft meer betekenis aan de dingen die geportretteerd worden. De mise-en-scène betekent letterlijk hoe dingen in beeld worden gebracht om te corresponderen met de inhoud van het verhaal. De setting, de attributen, de kleren, de casting van bepaalde personages en de manier waarop acteurs gestalte geven aan iemand, zijn belangrijke elementen die bijdragen tot een goede mise-en-scène290.
4.1.1 Kledij De kledij die in de film gedragen wordt, ligt volledig in de lijn van de Zuiderse traditie. De blanke vrouwen dragen rijkelijke jurken, met hoepelrokken en veel kant. Hun haren zijn steeds netjes opgestoken. De blanke mannen zijn in deftige kostuums gestoken met een tailleur, afgewerkt met een strik of das. Ze dragen een hoge, zwarte hoed voor feestelijke gelegenheden, of een slappere voor dagelijks gebruik. Marks, aangezien hij voor een deel een komisch karakter is, draagt een ander soort kostuum, met een tailleur met luipaardmotief. Op een ander moment draagt hij een ruitjesbroek, als enige in de film. Via zijn kleren wordt hij aangeduid als een rariteit. Loker draagt een lange mantel van vacht, zodat zijn uiterlijk er nog wilder en woester uitziet. Legree is op de markt waar hij Eliza en Oom Tom koopt in een vrij alledaags, lichtgrijs kostuum gestoken. Terwijl de andere mannen donkerdere kostuums dragen, springt Legree er uit, en wordt hij door zijn kleren apart gezet. Dit is opnieuw een aanwijzing dat mannen als Legree en zijn behandeling van zijn slaven niet de algemene regel is. Door de totaal andere kleur van zijn kledij, wordt hij gedistantieerd ten opzichte van de rest. 288
“Bars 'Uncle Tom's Cabin'; Atlanta Deems Film Unwise”, in: The New York Times, New York, 17 Augustus, 1928, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fiar05it.html 289 ““Uncle Tom” Is Barred in Birmingham; “South Would Forget Sectional Feeling””, in: Exhibitors Herald and Moving Picture World, New York, November, 1928, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fiar168at.html 290 J.E. O’CONNOR, Image as Artifact: The historical analysis of film and television, Malabar - FLorida, RE Krieger Pub. Co, 1990, pp. 304-305.
105
Op zijn plantage draagt hij zeer gemakkelijke kledingstukken, terwijl bijvoorbeeld Shelby en St. Clare thuis eveneens mooie kostuums dragen. Het verschil tussen de “goede en eerzame” zuiderlingen en de minder benijdenswaardige zuiderlingen (die van het Noorden kwamen) wordt dus eveneens in de kledij getoond. Hierdoor toont Pollars dat de oude zuiderse families een hoogstaande cultuur hadden, terwijl de noorderlingen boerser worden afgebeeld.
De slaven op de Shelbyplantage dragen allemaal sobere, maar goede kledij, zonder scheuren of gaten. De vrouwen dragen een gewone wijde rok, met bloesje, een schort en een hoofddoek. De mannen hebben een eenvoudige broek, hemd en hoed aan. Ze dragen allemaal schoenen, behalve de kinderen die barrevoets rondrennen. Het verschil met Eliza kon echter niet groter zijn. Zij draagt een mooie en wijde jurk met sjaaltje. Haar haar zit niet verborgen onder een hoofddoek, maar draagt ze gewoon los. Haar schoenen zijn beter en ze draagt juwelen. Bovendien is haar trouwjurk even mooi als voor een blanke dame. Dit toont duidelijk dat, hoewel ze slaaf is, haar status veel beter is als mulat. De Shelbys beschouwen haar als een dochter, wat te zien is in haar kledij. Haar zoon Harry wordt eveneens in kleren gestoken waar blanke jongens mee zouden rondlopen, en niet zoals de slavenkinderen dragen. Vanaf het moment dat ze gevangen wordt genomen door Marks en Loker, en verkocht aan Legree, is haar kledij duidelijk meer in de lijn van de gewone slaven. Eenvoudig en onelegant, met een hoofddoek in plaats van een hoed. Dit benadrukt dat ze nu ‘echt’ slavin is. George trouwt eveneens in een kostuum waar blanke mannen mee rondlopen. Maar zijn dagelijkse kledij sluit meer aan bij de gewone slaven: vrij slordig, gewone broek en hemd. Hij is eigendom van een strengere meester, die duidelijk geen onderscheid maakt tussen zwarten en mulatten. Hoewel Oom Tom toch zwart is, draagt hij eveneens een kostuum met das, in tegenstelling tot de andere slaven. Hij heeft ook een bril, als enige van de slaven. Dit alles wijst erop dat hij beter behandeld wordt, en dat hij een hogere status heeft onder de slaven en voor zijn meesters. Shelby vertrouwt hem duidelijk met belangrijke zaken (hij stuurt hem namelijk om geld). Oom Tom wordt dan ook ‘oom’ genoemd omdat iedereen hem als raadsman en als een soort “leider” van de slaven beschouwt. Dit is nog steeds het geval bij de St. Clares, waar hij duidelijk gerespecteerd wordt. Zijn degradatie van respectabele en betrouwbare slaaf naar een gewone slaaf (een werkkracht) bij Legree wordt weerspiegeld in de kledij die hij daar krijgt: armzalig en vol scheuren; zijn bril is hij kwijt. Legrees slaven zijn slechter af dan die van Shelby, ze lopen rond in vodden met scheuren, hoewel ze wel schoenen hebben. De afschuwelijke omstandigheden waarin ze leven, wordt weerspiegeld in hun kledij. Het toont dat Legree een meester is die zich niets van het lot van zijn slaven aantrekt, en niet voor hen zorgt, terwijl dat bij Shelby en St. Clare wel het geval is.
106
4.1.2 Decors en Locaties Pollards doel was om de sfeer van het Zuiden vóór de Burgeroorlog zo goed mogelijk weer te geven. Om die reden zocht hij zoveel mogelijk zuidelijke locaties om zijn scènes op te nemen, een taak die Bob Lawton op zich nam. Het was niet gemakkelijk om een plaats en rivier te vinden die gepast was voor de scènes van Eliza die de rivier op het ijs oversteekt, terwijl alles nog bevroren was. Na veel omzwervingen filmden ze dit uiteindelijk aan de Saranac Rivier bij Plattsburg, New York291. De plantages en villas waren geen bestaande gebouwen, maar werden gebouwd op het enorme stuk land van Universal Pictures in de San Fernando Valley, Zuid-Californië. In plaats van valse façades in openlucht te construeren en de interieursets binnen te maken, bouwden timmermannen compleet functionele en gemeubileerde huizen, gebaseerd op werkelijke woningen die men tijdens de researchtocht gevonden had. Dit gaf Pollard de mogelijkheid om door ramen en deuren te filmen om op die manier de film het gevoel mee te geven dat het gefilmd werd op locatie. Het huis van de St. Clares bevatte een centrale kroonluchter die oorspronkelijk in een woning in New Orleans hing292 (waar ze in de film wonen). Het verkrotte huis van Legree was een kopie van een vervallen woning uit die periode in Arkansas. Voor de Shelbyplantage werd naast het huis eveneens een straat aangelegd van vervallen slavenkwartieren die naar een laad-en losplaats leidde, die volgestouwd werd met balen katoen. Vijftig balen Spaans mos uit Mississippibossen en geïmporteerde magnoliabomen verschaften de buitensfeer. Pollard was uitermate trots op een reconstructie van een originele slavenveilingzaal, die gebouwd werd naar een illustratie in een oud volume van tekeningen over Zuiderse architectuur. Het filmen begon op deze sets, maar werd onderbroken voor een verlengde trip op locatie naar de Mississippirivier. Dit was om op de boot te filmen, waarop Eliza, Harry, Oom Tom en George zitten. Universal huurde een Mississippistoomboot af, de Kate Adams, eens één van de grote rivierpaleizen, maar nu bouwvallig. Vakmannen herschiepen de boot in haar vroegere glorie, met schrijnwerk, schoorsteenpluimen en andere details van de jaren 1850. de boot werd La Belle Riviere herdoopt, zoals in het boek. De cast volgde de Mississippi stroomafwaarts van Memphis (Tennessee) naar Helena (Arkansas), Jonesville (Louisiana), Vicksburg, Natchez, Mississippi en zo naar New Orleans. Kort nadat ze terug naar Hollywood getrokken waren, explodeerde de Kate Adams en brandde af in het dok. De shots die in Plattsburg gefilmd waren, leken niet authentiek genoeg, en daarom werd de rivieroeverlocatie gereconstrueerd op de gebieden van Universal, en alles werd opnieuw gefilmd. Een compleet winterlandschap werd gecreëerd met kale bomen, vallende sneeuw, een waterval en kunstmatige ijsschotsen. Het was overtuigender dan de oorspronkelijke locatie293.
291
D. PIERCE, “‘Carl Laemmle’s Outstanding…”, pp. 18-19. “Why “Uncle Tom’s Cabin” Is Costing $2,000,000”, in: Universal Weekly, Los Angeles, Universal Pictures, 7 Mei, 1927, p. 35. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fiar161gt.html 293 D. PIERCE, “‘Carl Laemmle’s Outstanding…”, pp. 28-33. 292
107
4.1.3 Rekwisieten Zoals in elk slavernijepos zijn de symbolen van dat instituut onvermijdelijk aanwezig. Ten eerste zijn er de ketenen. Deze zijn nergens te zien bij de Shelbys of de St. Clares, en opnieuw benadrukt Pollard hierdoor de minzaamheid van hun bestuur, die “typisch” was voor het Zuiden294. Wanneer Oom Tom echter door Haley van de Shelbyplantage wordt meegenomen, krijgt hij handboeien om zoals de andere slaven in de kar. Het is duidelijk dat hij dat niet gewoon is295. Dit is een teken dat het ketenen van slaven geen gewoonte was op de Shelbyplantage. Op de rivierboot La Belle Riviere zit Oom Tom benedendeks bij de andere slaven. Hij heeft boeien aan beide handen en zit via een ketting vastgeketend aan een houten paal. De andere slaven zitten in dezelfde situatie. Overal hangen ketenen om slaven aan vast te maken296. Wanneer Eliza op de oever van de Mississippi staat te wachten om aan boord te gaan, is ze met een hand vastgeketend aan een andere slaaf, terwijl een grote ketting alle twee-aan-twee geboeide slaven verbindt. Ze blijft zo geketend tot ze aan boord is297. Op de Legree plantage zien we in scène 53 in de schuur waar Oom Tom staat overal kettingen hangen. Dit toont de alomtegenwoordigheid van de boeien, die zo typisch voor slavernij zijn.
Daarnaast is de zweep veelvuldig te zien in de film, wat de gevoelige kijkers niet echt aansprak. Zo schreef Regina Carewe in The Morning Telegraph: “Those with sadistic tendencies will revel in the too-frequent use of the blacksnake whip with which the blacks are lashed indiscriminately and with which Uncle Tom is beaten somewhat too long and too badly to please customers possessing finer sensibilities.”298 Zoals eerder vermeld, worden alle bullebakken in de film afgebeeld met enorme zwepen: Harris, Haley, Loker en vooral Legree. Het lijkt of ze continu een zweep meedragen, en ze zijn vooral niet bang om ze te gebruiken. Loker en Legree hebben een lange zweep, terwijl die van Harris en Haley korter zijn. Op Legrees plantage dragen de twee slavenopzichters Sambo en Quimbo eveneens een zweep. In de film wordt echter specifiek gefocust op de manier waarop Legree zijn zweep gebruikt, namelijk constant en zeer brutaal. Iedereen krijgt ervan langs, zelfs Quimbo en Sambo. Op één moment neemt Eliza Lokers zweep af en begint hem ermee te slaan299; ze weet duidelijk hoe die te gebruiken. Cassy grijpt eveneens Legrees zweep om er Eliza mee aan te vallen300. De abolitioniste Ophelia gebruikt een twijgje om Topsy een lesje te leren dat stelen slecht is301. Dus ook dit symbool van slavernij, de zweep, wordt frequent getoond in de film. 294
Zie Bijlage 10, tussentitel scène 5: Mr. and Mrs. Shelby, whose gentle rule of the slaves was typical of the South. 295 Bijlage 10, Scène 27. 296 Bijlage 10, Scène 28, 29. 297 Bijlage 10, Scène 31, 32, 33. 298 R. CAREWE, ““Uncle Tom’s Cabin”…, s.p. 299 Bijlage 10, Scène 36. 300 Bijlage 10, Scène 53. 301 Bijlage 10, Scène 41.
108
4.2
Camerahandeling
Pollard werd geprezen voor zijn mooie en sfeervolle fotografie. Door zijn verschillende extreme long shots302 van de locaties schetst hij een goed beeld van de omgeving, wat bijdraagt tot de goede kwaliteit van de film. Vooral de rivierscènes van en op de Mississippi konden op veel bijval rekenen. Omdat Pollard zoveel mogelijk de sfeer van het Zuiden met zijn beelden wilde vangen, liet hij Virgil Miller (die veel ervaring had met openluchtfotografie met panchromatische film) sfeervolle achtergrondshots filmen. De scènes op de rivierboot en de oever hebben een verbazingwekkende waarheidsgehalte met de Mississippi die op de achtergrond van bijna elke scène zichtbaar is303. Pollard stelt een enorme authenticiteit tentoon in zijn film. Alles, de omgeving, het interieur, de sfeer op de plantages en de achtergronden staan op hun plaats en Pollard moet niets verdoezelen met camerahoeken en cameratrucjes304. Het waren echter vooral de beelden waarop Eliza op de ijsschotsen de Ohiorivier oversteekt305, die het enthousiasme en verbazing van het publiek konden wekken, en bijgevolg zeer bejubeld werden. Pollard wisselde extreme long shots, en full shots af met close-ups en medium shots, waardoor de hele scène zeer spannend wordt en een geweldige vaart krijgt. De shots waarin jachthonden uit het ijskoude water op een ijsschots krabbelen werden fantastisch bevonden, en waren waarschijnlijk moeilijk te filmen. Vooral het realisme van de beelden wekte bewondering bij het publiek306. Er zitten vrij veel close-ups en medium shots van Eliza in de film, vooral wanneer er iets ontroerends of ergs gebeurt, zoals de hereniging met haar moeder en kind307, of wanneer ze Harry op de kar ziet verdwijnen308. Hoewel Pollard dat bij andere personages eveneens doet, is het aandeel van Eliza toch groter. Door in te zoemen op de gezichtsuitdrukkingen van de acteurs wordt het publiek meegesleept in het verhaal en heeft het meer empathie met de personages. Sommigen vinden dan weer dat er te veel close-ups van Topsy in zitten (zeker bij de scène aan Eva’s doodsbed309)310. Haar rollende ogen en tranen worden uitvergroot op het scherm.
302
Die worden van op een grote afstand genomen. D. PIERCE, “‘Carl Laemmle’s Outstanding…”, pp. 19, 30. 304 L. REID, “Uncle Tom’s Cabin. Calculated to Please Most Any Type of Fan”, in: Motion Picture News, New York, November, 1927, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fire87bt.html 305 Bijlage 10, Scène 25. 306 H. E. HUNT, ““Uncle Tom’s Cabin” Is Satisfying. Film Version of Beloved Story Applauded”, in: The Oregon Daily Journal, Portland, 27 Augustus, 1928, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fire167at.html 307 Bijlage 10, Scène 53. 308 Bijlage 10, Scène 36. 309 Bijlage 10, Scène 44. 310 M. Busby, “Novel Makes…”, s.p. 303
109
Charles Stumar was eerste cameraman die reeds vele films voor Pollard gefilmd had, en werd bijgestaan door Jacob Kull. Op locatie was er een fotografisch team van acht. Vooral de sequenties in Plattsburgh zorgden voor moeilijkheden door de grote koude (Miller moest zijn camera met petrolium insmeren), en het lastige filmen op een gefabriceerde drijvende ijsblok311.
4.3
Buitenbeelds Geluid
Aangezien het een stomme film is, is er natuurlijk geen geluid van de opnames zelf. Er werden wel geluiden aan de geluidsband toegevoegd, die echter niet synchroon lopen met de beelden. Wanneer er met de zweep wordt geslagen, zoals onder andere in scènes 36, 53 en 56, is er het zwiepen van een zweep te horen op de geluidsband, die echter niet samenvalt met het klappen van de zweep op het scherm. In het begin van de film zien we Eliza een lied voor George zingen met haar gitaar312, maar de beweging van haar mond en haar gitaarspel vallen totaal niet samen met de zang van de dame op de geluidsband. Wanneer in de volgende scène een slaaf wordt getoond die aan het zingen is (of dat moet het toch voorstellen) is het opnieuw ongelijk. In scène 40 zijn we getuige van de enige keer dat iets “gezegd” wordt op het scherm, ook effectief gehoord wordt op de geluidsband. Ophelia roept tweemaal luid naar Topsy (dit verschijnt op de tussentitels). De roep is echter eerder te horen dan dat Ophelia op het scherm haar mond open doet. Zoals Franklin Marsh opmerkt: “…the sound effects are, too often, entirely out of step with the visual action”313. Het ligt dus niet aan mijn ‘moderne’ gewoontes op het vlak van film dat ik deze foutjes storend vond.
Uncle Tom’s Cabin werd in de bioscoop bij de premières vergezeld van een orkest, gedirigeerd door Dr. Hugo Riesenfeld, samen met een koor van Afro-Amerikaanse ‘feestzangers’, wat uitermate gesmaakt werd. Er kwam eveneens een partituur uit van de muziek die artiesten konden uitvoeren tijdens de film314. Dit was de gewoonte bij stomme films, die zelden in stilte werden bekeken, maar begeleid werden door een pianist, muzikanten of een klein orkest met speciaal geschreven filmmuziek315.
311
D. PIERCE, “‘Carl Laemmle’s Outstanding…”, pp. 19-20. Bijlage 10, Scène 9. 313 F. W. MARSH, “Metropolitan”, in: The Washington Post, Washington, 10 December, 1928, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fire19it.html 314 H. UNDERHILL, ““Uncle Tom’s Cabin” Wins Praise as Film With Virginia Grey as “Eva””, in: The New York Herald Tribune, New York, 5 November, 1927, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fire07bt.html 315 “Universal’s UTC: The Sound Tracks”, http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/27musichp.html 312
110
Een jaar na de première, in 1928, kwam een nieuwe versie van de film uit: ingekort van 141 naar 114 minuten, en voorzien van een Movietone geluidsopname (men moest concurreren met de geluidsfilm die vanaf 1927 op de markt was) met filmmuziek. Deze werd gesynchroniseerd en opgenomen in New York door Erno Rapee. Het is eveneens op dit moment dat de hierboven beschreven geluidseffecten werden bijgevoegd316. De muziek beeldt passend de sfeer uit van wat op het scherm gebeurt, wat meer gevoel geeft aan de film. De muziek is donker, laag en dreigend op de Legreeplantage, of wanneer Eliza aan Oom Tom komt vertellen dat hij en Harry verkocht zijn317. Snelle, hoge en vrolijke muziek ondersteunt leuke gebeurtenissen, zoals het huwelijk. Opzwepende muziek drijft de spanning op, zoals wanneer Eliza over het ijs ontsnapt. Droevige en meelijwekkende muziek komt aandrijven wanneer Eliza geketend en ontmoedigd staat te wachten op de Mississippiboot. Echte marsmuziek schalt uit de boxen wanneer de federale troepen over het scherm marcheren. Meeslepende muziek ondersteunt gevoelige momenten, zoals bij de dood van Eva en wanneer Topsy haar huilend een bloem komt brengen.
5. Dramatis Personae
5.1
Bestaande Historische Figuren
De film Uncle Tom’s Cabin is gebaseerd op de gelijknamige roman van Harriet Beecher Stowe, waarin alle personages verzonnen waren. Bijgevolg zijn de personages uit de film eveneens verzonnen. Omdat Pollard het verhaal veranderde, en het bijgevolg voor een deel tijdens de Burgeroorlog liet plaatsvinden, voegde hij generaal Sherman toe. Robert E. Lee en Abraham Lincoln verschijnen niet als personages in de film, maar ze worden wel vermeld. In twee tussentitels verschijnt hun portret met een citaat.
5.1.1 Robert E. Lee Zijn portret verschijnt in scène 2, met de tekst: : "There are few, I believe, in this enlightened age who will not acknowledge that slavery as an institution is a moral and political evil."
Robert E. Lee was een slavenhouder in Virginia, die tegen de secessie van de Unie was. Hij weigerde echter Lincolns aanbod om opperbevelhebber van het noordelijke leger te worden. Toch werd hij één van de generaals van de geconfedereerden, toenVirginia zich uiteindelijk afscheidde. Tijdens de 316 317
D. PIERCE, “‘Carl Laemmle’s Outstanding…”, p. 46. Bijlage 10, Scène 21.
111
Burgeroorlog behaalde hij belangrijke overwinningen, maar uiteindelijk capituleerde hij in 1865 en gaf zich over aan Uniongeneraal Grant, wat een enorme psychologische klap voor het Zuiden betekende (er waren nog andere zuidelijke legers naast dat van Lee). Na de oorlog zette hij zich in voor verzoening tussen Noord en Zuid. Hij bleef (en blijft) zowel voor Zuid als voor Noord een icoon van het Amerikaanse militaire leiderschap318. Het is misschien vreemd om bovenstaande uitspraak uit de mond van deze slavenhouder te horen. Vanaf het einde van de Burgeroorlog werd echter geopperd dat Lee altijd tegen slavernij zou zijn geweest. De uitspraak komt uit een brief die hij in 1956 aan zijn vrouw Mary Ann Lee schreef. In de rest van de brief vertelt hij wel duidelijk dat hij het instituut voornamelijk nefast vond voor de blanken. Volgens hem hadden zwarten het veel beter in Amerika dan in Afrika, zowel op moreel, sociaal als fysiek vlak. Hij was ervan overtuigd dat God slavernij had geschapen en dat Hij het zou beëindigen wanneer het moest beëindigen319.
Ik denk dat Pollard deze grote man, symbool van het zuiderse leger, bij de film betrok (en zo een kort citaat uit zijn context trekt) om zijn stelling kracht bij te zetten dat de “echte” zuiderlingen (niet de slavenhouders uit het Noorden) duidelijk begaan waren met hun slaven en niet onvermeend gelukkig waren met het instituut. Opnieuw worden de zuiderlingen hierdoor op een positieve manier naar voor gebracht.
5.1.2 Abraham Lincoln In scène 37 verschijnt Lincoln op het scherm die zegt: "A house divided against itself cannot stand. I do not believe that this Government can permanently endure, half slave and half free." In scène 38 wordt hij opnieuw vernoemd met zijn Emancipation Proclamation van 1863320. Abraham Lincoln was de 16e President van de Verenigde Staten, en oefende het ambt uit van 1861 tot 1865 (tot hij vermoord werd), tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog. Hij was in de aanloop van zijn presidentschap vooral gericht tegen de uitbreiding van slavernij in de westelijke gebieden. Met zijn
318
M.B. NORTON, e.a., A People and a Nation…, p. 260. “In this enlightened age, there are few I believe, but what will acknowledge, that slavery as an institution, is a moral & political evil in any Country. It is useless to expatiate on its disadvantages. I think it however a greater evil to the white man than to the black race, & while my feelings are strongly enlisted in behalf of the latter, my sympathies are more strong for the former. The blacks are immeasurably better off here than in Africa, morally, socially & physically. The painful discipline they are undergoing, is necessary for their instruction as a race, & I hope will prepare & lead them to better things. How long their subjugation may be necessary is known & ordered by a wise Merciful Providence. Their emancipation will sooner result from the mild & melting influence of Christianity, than the storms & tempests of fiery Controversy.” D.S. FREEMAN, R. E. Lee: A Biography, New York and London, Charles Scribner’s Sons, 1934, p. 372. 320 Zie hiervoor Deel II Amerikaanse Slavernij, 3. Zuiders Pro-Slavernij en Abolitionisme, 3.3.1., Emancipation Proclamation en Gevolgen. 319
112
Emancipation Proclamation en zijn steun voor de aanvaarding van het Dertiende Amendement (afschaffing slavernij), is hij zeer belangrijk geweest in het proces voor de totale afschaffing van slavernij321. Het citaat dat in de film vermeld wordt, is afkomstig uit zijn beroemde speech bij zijn aanvaarding van de nominatie voor de Senaat in 1958. De passage ging zo verder: "'A house divided against itself cannot stand.' I believe this government cannot endure permanently half slave and half free. I do not expect the Union to be dissolved — I do not expect the house to fall — but I do expect it will cease to be divided. It will become all one thing, or all the other. Either the opponents of slavery will arrest the further spread of it, and place it where the public mind shall rest in the belief that it is in the course of ultimate extinction; or its advocates will push it forward till it shall become alike lawful in all the States, old as well as new, North as well as South."322. Het was een uiteenzetting tegen de toenemende macht van Slave Power, namelijk dat slavernij steeds meer de controle over het land overnam323. Lincoln gaf duidelijk het gevaar aan waarin de Union verkeerde door de verdeeldheid die bestond door het slavernijdebat. Men moest tot een overeenstemming komen, anders zou het land verdeeld blijven.
Dit citaat wordt hier aangehaald, om aan te tonen dat het noorden de verwoestende Burgeroorlog begonnen was. Het citaat werd uit zijn context gerukt: Lincoln was nog lang geen president en van afscheiding was nog niet echt sprake. Door dit citaat aan het begin van de Burgeroorlog te plaatsen, maakt Pollard slavernij tot de inzet van de Burgeroorlog, terwijl het er bij het begin van de oorlog om ging de Unie samen te houden en de afgescheiden landen opnieuw in de Unie op te nemen. Lincoln was aan het begin van zijn ambtstermijn zeker niet van plan slavernij in zijn geheel af te schaffen. Dit idee kwam er maar als een strategie (Emancipation Proclamation) om een rebellie onder de slaven te veroorzaken, en zo de zuiderlingen op hun knieën te dwingen. Pollard stelt dus de oorzaak van de Burgeroorlog verkeerd voor.
5.1.3 William Tecumseh Sherman In 1864 was het volop oorlog, geen van de twee zijden had enig vooruitzicht op een overwinning. Generaal Grant wilde met een grote troepenmacht steeds verder het Zuiden binnendringen om de oorlog te beslechten. Zoals generaal William Sherman zei: “The North had to keep the war South until they are not only ruined, exhausted, but humbled in pride and spirit.” Sherman kon Atlanta innemen, en van daar begon Sherman’s March to the Sea: dwars door Georgia naar Savannah. Hij paste de ‘techniek van de verschroeide aarde’ toe. Alles wat op hun weg kwam, 321
M.B. NORTON, e.a., A People and a Nation…, p. 251. ““A House Divided Against Itself Cannot Stand”. Abraham Lincoln. June 1858”, http://www.nationalcenter.org/HouseDivided.html 323 M.B. NORTON, e.a., A People and a Nation…, pp. 249-250. 322
113
werd verwoest en afgebrand, vee werd afgemaakt. Zulk een verwoesting zorgde ervoor dat de wilskracht van de zuiderlingen om zich te verzetten verdween als sneeuw voor de zon324.
Het feit dat Pollard deze vernietigende mars in zijn film betrekt, kon inderdaad in het Zuiden op weinig bijval rekenen. Sherman was voor hen het symbool van de meedogenloze man, die het land probeerde terug te bombarderen naar de kolonisatiejaren, door al het harde werk teniet te doen. In de film wordt hij echter opgehemeld, en voorgesteld als redder van de arme zwarten, die vermoord werden door de brute plantage-eigenaars. De zuiderlingen wilden waarschijnlijk liefst niet herinnerd worden aan die, voor hen, zwarte bladzijde van de Burgeroorlog. Door de kritiek werd generaal Shermans tocht uiteindelijk uit de film geknipt, uitsluitend om toch getoond te kunnen worden in het Zuiden325.
5.2
Referentiefiguren
Harriet Beecher Stowe heeft de personages in haar boek gefantaseerd maar ze zijn wel gebaseerd op weggevluchte slaven die ze had leren kennen326.
5.2.1 Eliza en Oom Tom: de verkochte slaven Eliza, de hoofdfiguur van het verhaal, is een mulatslavin die opgegroeid is (weggerukt van haar moeder) bij het gezin Shelby. Ze leidt een goed leven bij hen, heeft een goede opleiding genoten en leeft in betere omstandigheden dan de andere slaven. Weglopen komt niet bij haar op, totdat haar meester beslist om haar zoontje Harry te verkopen, waardoor ze zich verraden voelt. Wanneer het om haar zoon gaat, vertoont Eliza een enorme wilskracht, en doet al het mogelijke om te voorkomen dat ze gescheiden worden, wat uiteindelijk toch gebeurt Op het einde van de film wordt ze zowel met haar moeder als haar gezin herenigd.
Oom Tom, de titelrol van de film, is een door blank en zwart geliefde slaaf op de Shelbyplantage: betrouwbaar, gelovig, behulpzaam en loyaal. Zo weigert hij weg te vluchten wanneer hij verneemt dat hij verkocht is, want hij wil geen schade berokkenen aan zijn meesters goede naam. Het is duidelijk dat hij bovenal vrij wil zijn, getuige scène 38, waarin hij God dankt voor de Emancipation Proclamation. Hoewel dit misschien ook eerder beschouwd kan worden als een bedanking dat hij zijn gezin dan terug kan zien.
324
Ibid., pp. 274-275. D. PIERCE, “‘Carl Laemmle’s Outstanding…”, pp. 44-45. 326 Ibid., p. 3. 325
114
Op Legrees plantage zijn we getuige van de onnoemelijke moed die Oom Tom tentoonspreidt. Hij leeft volgens zijn principes en laat zich er niet vanaf brengen. Zijn onwrikbare geloof in God geeft hem de kracht om de dreigende Legree te trotseren, eerst wanneer hij weigert Cassy te geselen, en daarna wanneer hij het vertikt de schuilplaats van Cassy en Eliza prijs te geven, ondanks Legrees doodsbedreiging. Legree beseft dat hij Toms wil nooit kan breken (duidelijk wanneer Tom zegt: "No, Massa! My body may belong to you, but my soul belongs to God."), en deze onverschrokkenheid jaagt hem schrik aan. Oom Tom kruipt niet voor Legree, zoals de andere slaven, onder bedreiging van de zweep. Hij is dus enkel loyaal aan zijn meester, wanneer die het “verdient”. In de film is de link tussen Christus en Oom Tom vlug gelegd. Ten eerste preekt en bidt hij, want hij is diepgelovig. Ten tweede lijdt Tom opdat Cassy en Eliza gered kunnen worden en om ze te beschermen, net zoals Christus leed om de mensheid te redden. Tom offert zichzelf op voor anderen. Daarom mogen we hem niet zien als een hielenlikker van de blanken (wat hij trouwens in het boek niet was), maar als een ‘held’.
5.2.2 De Shelbyplantage en de ‘slechte’ mannen George Harris is de mulatslaaf van plantage-eigenaar Harris, en een echt ingenieursbrein. Hij haat het om slaaf te zijn, hoewel hij enthousiast voor meneer Shelby werkt met zijn tekeningen voor machines. Hij haat zijn eigenaars Edward Harris en zou hem het liefst een koekje van eigen deeg geven met een ferme rammeling. Wanneer hij het echt niet meer uithoudt bij zijn hardvochtige meester, beslist hij weg te vluchten. Zijn doel is om naar Canada te gaan, en daar genoeg geld te verdienen om zijn vrouw Eliza en hun zoontje Harry vrij te kopen.
Meneer en mevrouw Shelby zijn plantage-eigenaars van het ‘goede type’, met een zachtaardige bewind over hun slaven. Shelby heeft echter schulden en moet daardoor Oom Tom en Harry opgeven. Ondanks het feit dat hij Oom Tom als een familielid beschouwt, ziet hij geen andere mogelijkheid dan hem te ruilen om zijn schuld kwijtgescholden te zien. In feite is hij een zwak figuur, die de slaven wel een goed hart toedraagt, maar toch niet voor hen opkomt. Zo doet hij niets om George te verdedigen wanneer Harris hem ruw komt ophalen op zijn huwelijksdag327.
Haley, Harris, Marks en Loker zijn mannen die enkel door winstbejag worden gedreven, wat dan ook al hun acties bepaalt. Ze zien slaven duidelijk niet als mensen, en ze zien er geen graten in met hun leed grof geld te verdienen. Zo verkopen Marks en Loker Harry aan een plantage-eigenaar, en rukken daarmee zonder schroom moeder en zoon uit elkaar. Ze zijn gespecialiseerd in het opsporen van weggelopen slaven, om die dan terug te verkopen. Haley ziet in het koddige ventje Harry eveneens
327
Bijlage 10, Scène 13.
115
enkel een geldbron en eist dat hij gescheiden wordt van zijn moeder. Deze mannen beschouwen slaven gewoon als goederen die veel geld opbrengen.
5.2.3 Eva en Topsy: bij St.Clare in New Orleans De dochter van Augustine St. Clare, Eva, is echt een engeltje en het zonnetje in huis. Het meisje ziet in niemand iets slechts. Voor haar zijn blanken en zwarten gelijk, en ze beschouwt slaven dan ook als haar vrienden. Ze kan het niet aan dat slaven gestraft worden, en smeekt bijvoorbeeld Ophelia te stoppen met Topsy te slaan. Het is haar grootmoedige hart en haar medeleven met Oom Toms situatie die haar ertoe brengen haar vader te overtuigen Oom Tom te kopen, waarmee ze erg bevriend raakt. Ze probeert in iedereen het goede boven te halen.
Topsy is een slavinnetje dat opgegroeid is zonder moeder bij de St. Clares in New Orleans. Ze haalt allerlei kattenkwaad (stelen en liegen) en rare streken uit. Ophelia weet eerlijk gezegd geen weg met het kind. Het meisje is volledig geïndoctrineerd door de zuiderse ideologie en is er van overtuigd dat negers niets waard zijn en niemand van hen houdt. Om iets ‘meer’ te zijn dan gewoon een andere ‘neger’ gedraagt ze zich slecht en beschouwt ze zichzelf als verdorven. Wanneer Eva haar echter vertelt dat zij wel van haar houdt, is Topsy helemaal verbijsterd en uiterst ontroerd. Vanaf dan probeert ze goed te zijn. Wanneer haar hartsvriendinnetje Eva sterft, is ze er het hart van in en voelt ze zich weer alleen op de wereld, met niemand die van haar houdt. Ophelia troost haar en zegt dat zij van haar zal houden.
5.2.4 De Legreeplantage Simon Legree is dan weer het tegenovergestelde: terwijl Eva de belichaming is van het goede, is hij de personificatie van het wrede en hartvochtige in de mens. Hij kwam naar het Zuiden om ten koste van de slaven, zijn fortuin te maken. Hij is totaal anders dan de Shelbys en St. Clares met hun minzame behandeling van slaven. Legree geniet ervan mensen angst in te boezemen of ze pijn te berokkenen. Hij geeft niets om zijn slaven, indien er eentje sterft, koopt hij gewoon een nieuwe. Deze twee dingen zijn duidelijk nadat hij Oom Tom buitensporig gegeseld heeft: hij krijgt een lachbui als hij eraan denkt dat hij die neger een lesje heeft geleerd. Schuldgevoelens kent hij niet.
Cassy tenslotte, is een verbitterde slavin die reeds twintig jaar eigendom is van Legree. Sedert haar kindje (Eliza) uit haar armen gerukt werd en verkocht aan iemand anders, had het leven weinig zin voor haar. Haar haat voor Legree is enorm, maar ze heeft een vrij ‘goede’ positie kunnen afdwingen door zijn angst voor haar. Zo moet ze niet werken op het veld zoals de anderen, en leeft ze in het huis
116
in plaats van in de slavenbarakken. Wanneer ze ontdekt via Oom Tom dat Eliza haar lang verloren dochter is, bloeit ze helemaal op en is ze dolgelukkig eindelijk haar kind te hebben teruggevonden.
6. Oorsprongs-en Herstellingskritiek De film ging op 4 november 1927 in New York in première. Op dat moment was de film reeds aangepast op bevel van de New York board of censors, zoals u gelezen hebt onder Punt 3, Ontvangst en Kritieken. Na de première werden er echter nog scènes afgevoerd, net zoals voor de release in het Zuiden (waarbij de beelden van Shermans mars eruit geknipt werden)328. Zo was er in de oorspronkelijke film een beeld van Christus te zien wanneer Oom Tom gegeseld werd (waardoor de link tussen Oom Tom en Christus duidelijk werd), maar dit werd verwijderd329. In september van 1928 werd de film opnieuw uitgebracht, ingekort van 141 naar 114 minuten en met een geluidsopname van filmmuziek en geluidseffecten erbij. Het oorspronkelijke begin werd eveneens verwijderd. Hierin was een jonge Cassy te zien die bij een veiling verkocht werd aan Simon Legree. Meneer en mevrouw Shelby zien de tragische scheiding en kopen Eliza om haar op te voeden. Daarna volgde een sequentie met een jonge Lincoln die aan een vriend vertelde dat slavernij moest eindigen330. Verder verdwenen de scènes van Oom Tom als preker en doper, van Topsys introductie en Ophelias winkeltocht. Mevrouw St. Clare is zelfs niet meer te zien in de verkorte versie. Bovendien werd de marteling van Oom Tom ingekort, en de intensiteit van het slot verminderde sterk331. In 1999 bracht Kino Video Uncle Tom’s Cabin op DVD en VHS uit. Hiervoor werden nog twee scènes gedeletet omdat Kino vond dat ze te raciaal beledigend waren. Eerst werd scène 42 (waarin Topsy en Eva praten) ingekort332, en de daaropvolgende scène werd volledig verwijderd. Hierin was een ondeugende Topsy te zien die met een poederkwast en wit poeder haar gezicht probeert ‘blank’ te maken, zodat ze zo goed zou kunnen zijn als Eva333. Deze twee scènes zijn op de DVD te zien bij extra, samen met foto’s van de eerder verwijderde scènes. De uiteindelijke versie van Kino is 112 minuten lang, en is degene die ik bekeken en besproken heb.
328
D. PIERCE, “‘Carl Laemmle’s Outstanding…”, pp. 36-38, 44-45. M. HALL, ““Uncle Tom’s Cabin”…, s.p. 330 D. PIERCE, “‘Carl Laemmle’s Outstanding…”, p. 16. 331 Ibid., pp. 46-47. 332 Normaal ging de scène als volgt: "Topsy, what makes you so bad?"; "'Specs it's 'cause I is so wicked."; "— if you'd only try to be good."; "Couldn't be nuthin' but a nigger if I wuz ever so good."; "If I could be skinned and come out white, I might be good."; "Oh, Topsy, people can love you, even if you are black."; "Nobody loves niggers — 'cause niggers ain't worth nuthin', nohow."; "Oh Topsy — I love you."; "Don't cry, Topsy."; "I ain't cryin' — it's jes' my weak eyes."; "Topsy, won't you be good? I don't think I'll be with you long."; "Oh, Missy Eva, please — please don't say dat!"; "I'll try to be good, Missy Eva.". 333 “Illustrated “Text” of Pollard’s Film”, http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/27titleshp.html 329
117
7. Uncle Tom’s Cabin en Slavernij. Analyse van het Historisch Vertoog en Vergelijking met de Wetenschappelijke Literatuur. Eerst en vooral wil ik vermelden dat Pollards Uncle Tom’s Cabin onderhevig is aan intertekstualiteit, net zoals de andere stomme films die het verhaal van Oom Tom verfilmd hebben. Hoewel Pollard het oorspronkelijke verhaal wel aangepast heeft, kunnen we goed de overeenkomsten tussen alle films zien. Ze benadrukken steeds dezelfde gebeurtenissen: De ontsnapping van Eliza over het ijs, de schietpartij op de bergpas (niet bij Pollard), Topsy, de dood van Eva, de moord op Oom Tom. Deze hoogtepunten werden ook telkens in de theaterproducties behandeld, waar de films zich zeker op gebaseerd of hebben. Een item dat in elke film voorkomt is Eva’s dood: Eva ligt op haar sterfbed en een engel komt in een heldere lichtstraal naar beneden, neemt de ziel van Eva in de armen en samen zweven ze naar omhoog in het licht. Dit vinden we ook bij Pollard terug.
7.1
Beeldvorming en Bespreking
In Uncle Tom’s Cabin wordt vooral de sociale en economische context aangeboord. Het is uiteraard een enorme opgave om daarnaast ook nog de politieke en culturele context in een film op een uitgebreide manier te verwerken. Voor een film moet men steeds keuzes maken, ten koste van iets anders. Om het publiek mee te slepen en te ontroeren, is het logisch dat men focust op de sociale context. Mede daarom wordt het verhaal verteld aan de hand van individuen, in dit geval vooral via Eliza en Oom Tom, en speelt hun individuele handelen een centrale rol. Deze worden, onderworpen aan de blanken, gescheiden van hun gezin en zijn het slachtoffer van allerlei rampspoed. Daarna wordt de economische context duidelijk gemaakt door het handelen en de beslissingen van blanken. Men beschouwt slaven als kapitaal, waaraan de eigen wil onderworpen wordt; alles in functie van het geld. Zo verkoopt Shelby tegen zijn zin Oom Tom en Harry om zijn lening af te betalen. Marks en Loker scheiden zonder een greintje schuldgevoel een kind van een moeder, voor het geld. Bovendien sporen ze weggelopen slaven op, omdat het geld opbrengt. De film toont dat de slavenhandel, met zijn raderwerk van onnoemelijk veel tussenpersonen, zeer belangrijk is voor de zuiderse economie.
Pollard spreidt een dubbelzijdig beeld van slavernij tentoon. Aan de ene kant toont hij een nogal zeemzoeterig Zuiden, waar de slaven tevreden zijn bij hun zachtmoedige meesters (de ‘echte’ zuiderlingen). Aan de andere kant maakt hij de horror van het instituut duidelijk, door meedogenloze
118
handelaars en hardvochtige meesters (de noorderlingen die naar het Zuiden zijn afgezakt) die het leven van de slaven tot een hel maken. Op deze manier verschuift Pollard de “schuld” van de hardvochtigheid van slavernij op het Noorden, want indien zij zich niet bemoeid hadden, zou alles in orde geweest zijn. Hij verkondigt de Myth of the Old South, met vriendelijke meesters, tevreden slaven, en een idyllisch Zuiden (romantisch, beschaafd). De belichaming hiervan is het sprookjesachtige huwelijk van Eliza, die bijna trouwt als een blanke. Het is pas wanneer de noorderlingen in het spel treden dat alles verkeerd loopt: ze rukken een pasgehuwd koppel uit elkaar, ze chanteren de ‘goede’ meesters, slaven worden hardvochtig behandeld waardoor ze weglopen en de zweep wordt veelvuldig gebruikt. Zo krijgen we echter een vertekend beeld van de slavernij, alsof alle zuiderlingen de zweep weerden, de slaven in hun lot berustten en enkel de noorderlingen de bullebakken zijn die hun slaven mishandelden. Maar, het leed van slavernij krijgen we eveneens te zien. Slaven worden verkocht alsof het goederen zijn, ze hebben daar absoluut geen inspraak in, en families worden zonder nadenken uit elkaar gerukt. Slaven die weglopen worden continu achtervolgd door honden, en lopen het risico door slavenspeurders opgespoord te worden en teruggebracht of verkocht. Daarenboven kunnen slaven nodeloos hard gestraft worden, of zelfs vermoord zonder gevolg voor de blanke (hoewel de tiran Legree wel zijn dood tegemoet gaat).
Individuen staan centraal in dit drama, waardoor we van de wijdere context niet meer dan een glimp opvangen. In scènes 25 en 26 maken we kennis met een Quaker uit een vrije staat, die Eliza helpt te ontkomen aan haar achtervolgers. Deze man had duidelijk connecties voor het helpen van weggevluchte slaven, want hij wist vrij snel te weten te komen dat George eveneens in de vrije staat was aangekomen. Hij zou hen ook helpen op weg te gaan naar Canada, via een.ondergronds netwerk Meer komen we hier echter niet over te weten, aangezien Pollard het verhaal veranderde334. Dat Eliza in een vrije staat haar status als slaaf niet verliest, en bijgevolg teruggebracht kan worden, verwijst naar de politiek van die periode, die beval dat weggelopen slaven te allen tijde aan hun meesters teruggegeven moesten worden. De duidelijkste verwijzing naar de bredere context zien we in de vorm van het vermelden van de Emancipation Proclamation en generaal Shermans mars door Georgia. Hierdoor wordt het thema van de Burgeroorlog aangeboord. Lincolns politiek wordt wel vernoemd, maar er wordt bijvoorbeeld niet verder op de gevolgen en resultaten ingegaan. Ik veronderstel dat deze zaken zeker bekend waren bij het Amerikaanse publiek, aangezien Quakers een lange geschiedenis hadden, en Sherman een soort ‘symbool’ was voor de verwoesting van het Zuiden door het Noorden. Deze geschiedenis leefde nog steeds onder de mensen, getuige de vrees voor de reactie van het Zuiden op de film, en de aangepaste versie voor hen. 334
In het boek krijgen Eliza en George onderdak bij Quakers, die hun reis uitstippelen en helpen om er te geraken. Ze winnen tevens informatie in over hun achtervolgers.
119
7.2
Vergelijking met de Wetenschappelijke Literatuur
In Uncle Tom’s Cabin vinden we zowel historische feiten, als false invention en true invention terug.
7.2.1 Historische Gebeurtenissen Een eerste historische feit is de vermelding van de Emancipation Proclamation die Lincoln op 1 januari 1863 uitvaardigde. Hierdoor werden alle slaven in de geconfedereerde staten geëmancipeerd. Het gold dus in feite enkel in die staten waar Lincoln geen macht had om het uit te voeren. Het doel was om de zuiderlingen ertoe te brengen de oorlog te stoppen en om rebellie onder de slaven aan te vuren335. Generaal Sherman is een historische persoon en zijn mars door Georgia is eveneens waargebeurd. Wat deze mars precies betekende en waarom Pollard die in de film aanhaalt, heb ik reeds besproken336. Generaal Robert E. Lee en President Lincoln zijn uiteraard historische personages (besproken onder Punt 5.1).
7.2.2 False Invention De historische feiten kunnen gefictionaliseerd worden door uitvinding van de historische werkelijkheid. Zowel de enscenering, sommige personages of het verhaal zelf zijn dan verzonnen. Wanneer die werkelijkheid verdraaid wordt en men die oneer aandoet, noemt men dit onjuiste uitvinding337.
Ik heb reeds vermeld dat Pollard met zijn film het Zuiden wilde weergeven zoals het (volgens hem) werkelijk geweest was. Hij legde vooral de nadruk op de minzame attitude die typisch was voor de oude zuiderse families en het Zuiden338. Uiteraard waren er meesters die zachtaardig waren, maar men mag dit zeker niet veralgemenen. De meeste zuiderlingen begrepen de functie van de zweep (en andere middelen) om hun slaven onder de knoet te houden. Bovendien wordt het Zuiden soms nogal idyllisch afgebeeld, denk maar aan hoe Kentucky wordt voorgesteld: Moonlight bathing the old Kentucky home in radiance — romance in the winged and perfumed breezes of the night339.
335
Zie eveneens Deel II Amerikaanse Slavernij, 3. Zuiders Pro-Slavernij en Abolitionisme, 3.3.1, Emancipation Proclamation en Gevolgen. 336 Onder Punt 5.1, c) William Tecumseh Sherman. 337 R.A. ROSENSTONE, Visions of the Past…, pp. 72-75. 338 Bijvoorbeeld Bijlage 10, scène 5: Mr. and Mrs. Shelby, whose gentle rule of the slaves was typical of the South. 339 Bijlage 10, Scène 9.
120
Door de noorderlingen als de echte barbaren af te schilderen, praat hij de slavernij in het Zuiden voor een deel goed, en haalt hij de goede naam van het Noorden (als fervente abolitionisten) door het slijk. De slaven worden als vrolijk en tevreden afgebeeld, die niet wensen om vrij te zijn. Ze zijn gelukkig in hun situatie en hebben alles wat hun hartje begeert. Ter illustratie volgt een aantal tussentitels van de film. Oom Tom wordt op deze manier geïntroduceerd: Uncle Tom. For three generations his ancestors had been contented servitors in the Shelby family340. Bewust wordt het woord ‘slaaf’ hier niet gebruikt, omdat de Shelbys hem eerder als lid van de familie en bediende zien dan als slaaf. Het gesprek dat Oom Tom en zijn vrouw Tante Chloe hebben in scène 21 verduidelijkt deze stelling nog: Chloe zegt "We's got a lot to be thankful for—", waarop Tom "De Lord's been mighty good to us." antwoordt. Geen spoor van ontevredenheid of het verlangen vrij te zijn, is te bespeuren. Daarnaast worden noorderlingen als onbeschofteriken en onbeschaafden voorgesteld, terwijl Pollard toont dat in het Zuiden het eergevoel hoog in het vaandel wordt gehouden (Shelby kan het moeilijk over zijn hart krijgen Oom Tom en Harry te verkopen) en men hoffelijk is. De noorderling Legree wordt als een degoutante zuipschuit afgebeeld, die in simpele kledij rondloopt. Naast hem is Shelby hét toonbeeld van beschaving. In het echte verleden heerste in het Zuiden een verarmde en gebrekkige cultuur (zo was de literatuur bijvoorbeeld niet hoogstaand), terwijl in het Noorden een dynamische cultuur bestond. Dit kwam doordat het Zuiden hypocriet was, men praatte niet over slavernij en discriminatie, waardoor hun zogenaamd hoogstaande cultuur op een leugen gebaseerd was341. Ik beschouw al deze zaken als false invention omdat Pollard bewust de waarheid verdraaid heeft om het Zuiden in een beter en het Noorden in een slechter daglicht te stellen.
7.2.3 True Invention Wanneer zaken fictief zijn, maar wel hadden kúnnen plaatsvinden in werkelijkheid, spreekt men van true invention. Dit wil dus zeggen dat men trouw is geweest aan de ‘geest van de geschiedenis’342. •
Het Huwelijk en Gezin
Van bij het begin van de film is duidelijk dat mulatten in sommige zuiderse staten een veel betere behandeling kregen. Zo hebben zowel Eliza als George een goede opleiding genoten (George is een soort ingenieur) en heeft Eliza een betere positie dan de rest van de slaven op de Shelbyplantage. Cassy die door Legree naar Georgia meegenomen werd, moet eveneens niet op het veld werken, maar heeft een bevoorrechte plaats veroverd op de plantage. Niettemin bleven ze slaaf, onderworpen aan de
340
Bijlage 10, Scène 11. K. VERSLUYS, “The South”, in: Cursus American Culture. Part I, Sense of Place in the United States, Tweede Semester, 2006. 342 R.A. ROSENSTONE, Visions of the Past…, pp. 72-75. 341
121
blanke. Ze wonen dus niet in staten waar blanken meer geneigd zijn om hun eigen mulatkinderen te emanciperen (voornamelijk Carolina en Georgia)343.
Een slaaf moest toestemming vragen aan de meester om te mogen trouwen met de vrouw of man van zijn of haar dromen344. Dit wordt getoond in scène 13 waarin Harris aan George zegt: "What do you mean — gettin' married without my consent?". Eigenlijk moest een slaaf voor zowat alles toestemming hebben, bijvoorbeeld om de plantage te mogen verlaten, waar schriftelijke goedkeuring voor nodig was345. Bovendien kon een slaaf geen burgerlijk contract aangaan, en betekende het huwelijk van slaven dus niets behalve voor henzelf346. Een meester kon een slaaf dwingen te ‘trouwen’ (of samenwonen) met een vrouw of man die de meester uitkoos347. De film behandelt dit thema wanneer Harris George dwingt om te trouwen met een andere vrouw die eveneens op zijn plantage woont, wat de reden is waarom George wegloopt348. Wanneer er een slaaf trouwde, was er meestal een groot feest, waarop veel genodigden waren, en men een hele nacht at, zong en danste349. Dit uitbundige slavenfeest zien we in de film de revue passeren.
Indien een koppel op een verschillende plantages woonde (zoals Eliza en George), kregen ze meestal bezoekrecht350. De kinderen werden door de moeder opgevoed op de plantage waar ze woonde, op die manier waren veel gezinnen matriarchaal351. Deze situatie zien we in de film terug, waar Harry door Eliza opgevoed wordt. Kinderen van slavinnen zijn in de eerste plaats eigendom van de meester en dan pas kind van de moeder. Eigenaars konden het kind op elk moment verkopen indien ze dat wilden, de vrouw had hier niets in te zeggen352. Dit negeren van de belangen van de moeder komt in de film veelvuldig voor, wanneer Harry eerst door Shelby verkocht wordt, en daarna door Marks en Loker353. Slaven hechtten groot belang aan hun familie en gezin, en scheiding door verkoop van één van hen behoorde tot de ergste aspecten van slavernij. Slaven waren zeer beschermend ten opzichte van hun kinderen. Slavenhandelaars- of eigenaars trokken zich vaak echter niets aan van familiebanden, waardoor echtgenoten, ouders en kinderen vaak van elkaar gescheiden werden. Sommigen die zulk een scheiding boven het hoofd hing, verkozen ervoor te vluchten om hun gezin bij elkaar te houden 343
Zie Deel II Amerikaanse Slavernij, 2. Slavernij in de Britse Kolonies, 2.4.2, Plantageslaven versus stadsslaven. 344 Zie Deel II Amerikaanse Slavernij, 2. Slavernij in de Britse Kolonies, 2.3.3. 345 Zie Deel II Amerikaanse Slavernij, 2. Slavernij in de Britse Kolonies, 2.3.2. 346 Zie Deel II Amerikaanse Slavernij, 2. Slavernij in de Britse Kolonies, 2.3.3. 347 P.D. MORGAN, “The Significance of Kin”, in: G. HEUMAN & J. WALVIN (eds.), The Slavery Reader, London and New York, Routledge, 2003, p. 332. 348 Bijlage 10, Scène 16. 349 P.D. MORGAN, “The Significance…”, p. 333. 350 G. HEUMAN & J. WALVIN (eds.), The Slavery Reader, p. 248. 351 H. GUTMAN, “Persistent Myths about the Afro-American Family”, in: G. HEUMAN & J. WALVIN (eds.), The Slavery Reader, London and New York, Routledge, 2003, p. 254. 352 Zie Deel II Amerikaanse Slavernij, 2. Slavernij in de Britse Kolonies, 2.3.3. 353 Bijlage 10, Scène 20 en 35.
122
(zoals Eliza), maar anderen berustten in hun lot wetende dat weglopen maar een kleine kans op succes had (zoals Oom Tom)354. In de film zien we duidelijk dat slaven er het hart van in zijn wanneer ze gescheiden worden (wat dus de uitspraak van Harris tegenspreekt dat slaven niets over liefde weten). Slaven hadden vaak alleen een voornaam en geen achternaam. Naarmate we dichter naar de 19e eeuw toeschuiven, namen veel slaven wel een achternaam aan en vaak namen ze die van hun eigenaar over355. Dit is in de film het geval bij George Harris, die dezelfde achternaam als zijn eigenaar Edward Harris heeft. Van een achternaam van de rest van de slaven worden we niet op de hoogte gesteld. •
Slaven die Weglopen en de Plantage
Zoals reeds gezegd kon het vooruitzicht gescheiden te worden van familieleden slaven ertoe brengen dit noodlot te proberen ontlopen. Een hardvochtige behandeling of de haat slaaf te zijn, spoorden anderen aan dit leven achter te laten. In veel gevallen was weglopen echter niet succesvol, zoals in het geval van Eliza. Zonder hulp van buitenaf was het een bijna onmogelijke onderneming. Blanken en zwarten zorgden voor een netwerk van posten waar slaven konden overnachten en onderduiken356. Ook Eliza en George maken dankbaar gebruik van deze hulp om te ontsnappen naar een vrije staat. Op het moment dat het verhaal zich afspeelt, schrijven we 1856, en zijn gevluchte slaven onderhevig aan de Fugitive Slave Act van 1850. Dit besluit schreef voor dat slaven in vrije staten slaaf bleven en op elk moment terug konden worden gebracht naar hun rechtmatige eigenaar. Er werden eveneens straffen opgelegd voor mensen die voortvluchtigen onderdak verschaften357. Het is naar dit besluit dat verwezen wordt in de film, en waardoor het mogelijk is dat Eliza, hoewel ze zich in een vrijstaat bevindt, terug naar slavernij gevoerd kan worden met behulp van de politie.
Meesters konden met hun slaven doen wat ze wilden. Hoewel in de wet voorgeschreven werd dat slavenhouders hun slaven niet te hardvochtig mochten behandelen, stonden er niet echt straffen op. Voor het moedwillig vermoorden van slaven kon men wel veroordeeld worden (en zelfs ter dood gebracht), maar veel kwam dit niet voor358. De straffeloosheid van de slavenhouders wordt duidelijk getoond door het personage Simon Legree, die er genoegen in schept slaven te geselen en er geen graten in ziet Oom Tom te vermoorden. Het wordt bijgevolg in de film overduidelijk aangetoond dat slaven niet als mensen maar als beesten werden beschouwd: ze kennen zogezegd geen liefde359, ze zitten naast het vee op de Mississippiboot360, men kan met hen doen wat men wil. Het is eveneens te
354
G. HEUMAN & J. WALVIN (eds.), The Slavery Reader, p. 250. C.A. CODY, “There was no ‘Absalom’ on the Ball Plantations. Slave-naming practices in the South Carolina Low Country, 1720-1865”, in: G. HEUMAN & J. WALVIN (eds.), The Slavery Reader, London and New York, Routledge, 2003, p. 310. 356 Zie Deel II Amerikaanse Slavernij, 2. Slavernij in de Britse Kolonies, 2.7.2. 357 M.B. NORTON, e.a., A People and a Nation…, p. 242. 358 Zie Deel II Amerikaanse Slavernij, 2. Slavernij in de Britse Kolonies, 2.3.3. 359 Bijlage 10, Scène 13. 360 Onder andere Bijlage 10, scène 28. 355
123
zien op de slavenmarkt waar Legree Eliza bekijkt en betast alsof ze een prijskoe is361, wat trouwens de normale gang van zaken was (slaven moesten zo gezond mogelijkoverkomen). De film laat ook zien dat jonge vrouwen veel geld opbrachten (zeker als reeds bewezen was dat ze vruchtbaar was), want Eliza wordt verkocht voor 1.500 dollar, terwijl Legree voor Oom Tom 1.200 dollar neertelde362. Legrees plantage is gelegen in Georgia, een rijststaat, waar de levensomstandigheden veel zwaarder waren dan in staten waar katoen of tabac gekweekt werd.. Veel eigenaars werkten hier met zwarte slavendrijvers om de slaven aan het werk en onderworpen te houden, omdat ze zelf vaak in de stad vertoefden tijdens het malariaseizoen. Eigenaars verzorgden in deze regio’s hun slaven niet zo goed, omdat ze wisten dat er altijd plaatsvervangers klaarstonden via de interne slavenhandel363. Dit is precies het motto van Legree, zijn slaven leven onder slechte omstandigheden, en hij treurt niet als er eentje doodvalt. Bovendien heeft hij ook zwarte slavendrijvers, Sambo en Quimbo, die met hun zweep de slaven onder controle houden. Ze verklikken bijvoorbeeld Oom Tom die in de slavenbarakken aan het preken en bidden was (tevens een aanduiding dat sommige slavenhouders hun slaven verboden een religie te beleven). Sommige meesters verhuurden hun slaven tijdens de kalmere seizoenen, wat aardig wat geld in het laatje bracht364. In de film wordt George Harris door zijn eigenaar aan Shelby verhuurd365.
8. Uncle Tom’s Cabin als Mainstream Historische Film Robert Rosenstone heeft een aantal criteria omschreven waardoor de mainstream film een eigen wereld en “realiteit” creëert366. Deze vinden we eveneens terug in Uncle Tom’s Cabin.
De film is duidelijk onder te verdelen in een begin, midden en slot. Het begin omhelst het huwelijk van Eliza en George367, waarbij we aan een deel van de personages worden voorgesteld. Het middendeel begint wanneer George wegloopt van zijn meester, Shelby Oom Tom en Harry verkoopt en Eliza met Harry op de loop gaat. Het verhaal gaat verder met de gevangenneming van Eliza, de verkoop van Harry, Oom Toms leven bij de St. Clares, en de dood van Eva. Het einde van het middendeel is de verkoop van Oom Tom en Eliza aan Simon Legree. Vanaf dan loopt het verhaal naar
361
Bijlage 10, Scène 45. Zie Deel II Amerikaanse Slavernij, 2. Slavernij in de Britse Kolonies, 2.5.2. 363 Zie Deel II Amerikaanse Slavernij, 2. Slavernij in de Britse Kolonies, 2.4.2., Afwezige meester. 364 Zie Deel II Amerikaanse Slavernij, 2. Slavernij in de Britse Kolonies, 2.4.3., Overschakeling van tabak naar tarwe. 365 Bijlage 10, Scène 6. 366 Zie Deel I Film als Historische Bron, 3. De Mainstream Historische Film. 367 Bijlage 10, Scènes 1-13. 362
124
zijn bloedige climax die de ondergang van zowel Oom Tom als Legree bewerkstelligt. Eliza en Cassy zijn gered, en Eliza is herenigd met haar gezin. Door deze happy end zijn de mensen tevreden en gaan met een goed gevoel naar huis: de bullebak is dood, en het mooie meisje is gered en vindt haar gezin terug. De dood van Oom Tom maakt van hem een held, die zich opofferde voor zijn medemens. Het verhaal wordt duidelijk aan de hand van individuen verteld, waarvan de belangrijkste Eliza en Oom Tom zijn. Beiden ondergaan rampspoed, weggerukt van hun dierbaren en onderworpen aan een hardvochtige meester. Op deze manier wordt de slavernijgeschiedenis gepersonaliseerd. Het is bovendien gedramatiseerde geschiedenis, men wil mensen ontroeren met het verhaal. Pollard gebruikt muziek en camerahandelingen om de gevoelens van de mensen te beïnvloeden en verhogen. Het verhaal is een gesloten, eenvoudig en volledig verleden. Wat we zien op het scherm wordt voorgesteld als de waarheid en er worden geen alternatieve mogelijkheden geboden voor het gebeurde. Pollard heeft veel aandacht besteed aan de ‘look’ van de geschiedenis in zijn film. Hij probeerde zo goed mogelijk het Zuiden weer te geven zoals het was. Met dit doel werden huizen volledig nagebouwd, en een authentieke rivierboot gerestaureerd368. Hij toonde eveneens veel achtergronden waarop gebouwen, het landschap of de Mississippi te zien waren, zodat men zich echt in het Zuiden van de jaren 1850 waant. Zoals in Hollywood echter meer gebeurt, dacht Pollard dat hij de geschiedenis mocht veranderen (een positief Zuiden afschilderen), zolang de ‘period look’ maar goed was, wat een vorm van valse historiciteit is. In de film komen economie, ras, gender en politiek samen en toont dus de geschiedenis als een proces. Vooral de sociale context wordt in de film benadrukt.
Verder is Uncle Tom’s Cabin in de klassieke Hollywoodstijl gemaakt, met zijn chronologisch verhaal (geen enkele flashback) en zijn opdeling in twee kampen. Het is namelijk duidelijk dat het een strijd is tussen meester en slaaf. Die strijd noopt Eliza om weg te lopen met haar zoon, en Oom Tom en Legree zijn in een gevecht verwikkeld over wie de sterkste wil heeft.
368
Zie Deel III, Uncle Tom’s Cabin, 4. Vorm van de Film, 4.1.2 Decors en Locaties
125
9. Besluit: Uncle Tom’s Cabin als Historische Bron We kunnen Uncle Tom’s Cabin op twee manieren bekijken: als een bron over de periode waarin de film zich afspeelt, en als een bron over de periode waarin de film gemaakt werd.
9.1
Bron over Midden 19e Eeuw
Harry Pollard hechtte veel beland aan het uitzicht van de film, en wilde dat de locaties, gebouwen en achtergronden de sfeer van het Oude Zuiden uitademden. Om dit te bereiken heeft hij zorgvuldig onderzoek gedaan en het uitzicht is dan ook waarheidsgetrouw, hoewel de idyllische sfeer duidelijk aanwezig is. Pollard maakte er echter geen geheim van dat hij het Oude Zuiden wilde weergeven zoals het was (en dus niet zoals het Noorden het steeds afschilderde), met de vriendelijke meesters, typisch voor het Zuiden, en de tevreden en vrolijke slaven. Pollard, zelf een zuiderling, groeide blijkbaar op met de verheerlijking van de Myth of the Old South. Tijdens het bekijken van de film mogen we zeker niet vergeten dat hij het Zuiden in een zo goed mogelijk daglicht wilde stellen en bijgevolg de geschiedenis met dit doel verdraaide. Zijn claim dat hij het boek verfilmde zoals Harriet Beecher Stowe het neergeschreven had, met een positief beeld van het Zuiden, kan niet ondersteund worden. Stowe wilde net de zuiderse verdediging met zijn idyllische plantages en liefdevolle meesters ondermijnen. Ze wilde vooral een einde maken aan slavernij voor het belang van blanke verlossing (en dus niet om het leed van de zwarte te stoppen). Noties van gelijkheid tussen blanken en zwarten zijn in haar boek niet terug te vinden, met het gevolg dat de zwarten in haar boek stereotypes zijn, die verder leven op het scherm369. Pollards Uncle Tom’s Cabin is eveneens ingebed in deze traditie, en ik moet besluiten dat zijn voorstelling van slaven, die vrolijk en tevreden zijn in plaats van verbitterd door lange jaren slavernij, niet echt waarheidsgetrouw is.
Toch blijft Stowes boek, ondanks de racistische voorstelling van zwarten, een antislavernijboek en haar boodschap sluipt via het verhaal eveneens Pollards film binnen. Zo worden zelfs de minzame slavenhouders in een slechter daglicht gesteld, daar ze wegens economische overwegingen hun trouwe slaven verkopen. Verder zijn er bullebakken genoeg die de slaven op het scherm teisteren. Deze brutale kant van slavernij wordt dan wel waarheidsgetrouw weergegeven. Hoewel Pollard de gruwelen van slavernij goed afbeeldt in zijn film, en dit dus zeker niet ontkent, probeert hij toch voornamelijk het Zuiden te verschonen van de brute kant van het instituut en de 369
M. WALLACE, “Uncle Tom’s Cabin…”, p. 143.
126
schuld daarentegen op de noorderlingen te steken370. Dat hij dit doet, bewijst dat het Amerikaanse slavernijverleden nog niet echt verteerd was. Het zat de zuiderlingen hoog dat ze continu als bruten werden voorgesteld (wat dus volgens hen de noordelijke versie van het verhaal was). De verschillende adaptaties (zowel in het theater als op het scherm) van Uncle Tom’s Cabin die zo populair waren, bewijst eveneens dat Amerikanen met dit verleden bezig waren, hoewel op een geromantiseerde manier. Mensen in de jaren ’20 hadden de slavernij nog zelf meegemaakt of waren met de verhalen erover opgegroeid, en bijgevolg heerste er een enorme interesse voor het onderwerp. We kunnen het misschien vergelijken met de vele films en documentaires over de Tweede Wereldoorlog die in deze tijd gemaakt worden en zijn, omdat er zo een grote interesse voor is.
9.2
Bron over de Jaren Twintig
Via de film komen we heel wat te weten over de mentaliteit die in het Amerika van de jaren ’20 heerste. Alleen al het feit dat zwarten in de film (behalve Oom Tom dan) enkel bijrollen spelen, en de hoofdrollen vertolkt worden door blanken (al dan niet in blackface), vertelt ons duidelijk dat zwarten in die tijd nog niet als gelijkwaardige burgers werden beschouwd. Dit betekent natuurlijk ook dat we de gangbare blanke visie op zwarten te zien krijgen, namelijk dat ze kinderlijk en afhankelijk zijn. Degenen van wie een positiever beeld getoond wordt zoals Eliza en George, worden dan ook door blanken vertolkt. Dat de rol van Oom Tom door een zwarte vertolkt werd, had een enorme commotie tot gevolg, wat aantoont hoe uitzonderlijk dit was. Zwarten kregen zeker niet dezelfde kansen als blanken, en werden nog geacht zich aan de wil van blanken te onderwerpen371. Discriminatie vierde nog hoog tij. Universal was bezorgd over de focus op de liefdesscènes tussen Eliza en George, een mulatkoppel. Men opperde dat een blank publiek de amourette tussen negers niet aantrekkelijk of interessant zou vinden. Universal was wel wat gerustgesteld doordat deze rollen door blanken werden gespeeld, waardoor het publiek heel waarschijnlijk uit het oog zou verliezen dat de personages in feite niet blank waren en men het bijgevolg niet afstotend zou vinden372. Deze anekdote bewijst duidelijk dat de Amerikaanse burgers, zowel uit het Noorden als het Zuiden, zwarten niet als gelijk beschouwden en hen niet op het scherm wilden zien, tenzij als een karikatuur.
370
Zo laat hij bijvoorbeeld de geseling door de noorderling Legree duidelijk en gedetailleerd zien, terwijl we de rest nooit hun zweep veelvuldig op een slaaf zien gebruiken. 371 Getuige hiervan is de acteur Charles Gilpin, die oorspronkelijk de titelrol voor zijn rekening zou nemen, maar die ontslagen werd omdat hij kritiek had op de manier waarop zwarten in de film werden afgebeeld. 372 D. PIERCE, “‘Carl Laemmle’s Outstanding…”, p. 15.
127
Hoewel we Uncle Tom’s Cabin zeker niet als een waarheidsgetrouwe versie van slavernij mogen beschouwen, zijn er wel interessante zaken uit te halen die ons iets bijbrengen. Daarnaast is het tevens een bron van informatie over de periode waarin de film werd geproduceerd, de jaren ’20, en de opvattingen en houdingen ten opzichte van zwarten in de maatschappij.
128
DEEL IV – MANDINGO (1975)
1. Synopsis Dit drama speelt zich voornamelijk af op de plantage Falconhurst in het zuiderse Louisiana, eigendom van Warren Maxwell en zijn zoon Hammond, in de jaren veertig van de negentiende eeuw. Hun vermogen halen ze niet uit het verbouwen van gewassen, maar uit het ‘kweken’ van slaven, wat namelijk een lucratieve bezigheid is. Slaven zijn er immers altijd nodig. Dit wil evenwel niet zeggen dat de eigenaars van de plantage in weelde baden, het huis ziet er vrij verloederd uit en is ontdaan van enige decoratie.
Warren Maxwell is een aan reuma lijdende en knorrige patriarch, die Falconhurst met ijzeren hand leidde, maar nu de zorg over de slaven aan zijn zoon overlaat. Slaven beschouwt hij als zielloze beesten, die niets te zeggen hebben en zwaar gestraft moeten worden om ze onder controle te houden.
129
Zijn opvattingen komen voort uit de levenslange indoctrinatie in het slavernijsysteem van het Zuiden waarin blanken als superieur en zwarten als inferieur beschouwd worden. Abolitionisten – die “beweren” dat een zwarte persoon wel een ziel heeft – zijn voor hem fanatiekelingen en lichtzinnige dwazen die zich bemoeien met andermans zaken. Wanneer dokter Redfield hem vertelt dat hij van zijn reuma af kan geraken door de ziekte via zijn voetzolen uit zijn lichaam in een slaaf te drukken, ziet hij er geen schroom in een slavenjongetje continue onder zijn voeten te leggen.
Hammond, de hoofdfiguur van het verhaal, is daarentegen wat fijngevoeliger en milder. Door zijn stramme knie hinkt hij, wat hem zeer onzeker maakt. In het bijzijn van slaven verdwijnt zijn onzekerheid, aangezien hij meester is. Zo zoekt hij zijn seksuele plezier eerder bij slavinnen, aangezien hij niet goed weet wat hij aan moet met een blanke dame. Hoewel ook hij zijn opvoeding niet kan ontlopen en zijn autoriteit als meester laat gelden, worstelt hij met de harde maatregelen. Hij heeft het moeilijk met de harde aanpak van slaven en kan de brute behandeling van slaven niet aanzien. Hij probeert een middenweg te zoeken tussen meesterschap en vriendelijkheid. Dit blijkt ondermeer uit de omschrijving van de slavin Ellen die hem raar noemt voor een blanke. In de ontknoping van de film valt zijn masker echter af en blijft er van de vriendelijke meester niets meer over.
De film vangt aan met de slavenhandelaar Brownlee die op Falconhurst een rij slaven inspecteert en keurt als op een beestenmarkt, waarvan hij enkele wil kopen. Hij bekijkt hun handen en tanden, betast hun spieren, en gooit een stok weg die de trotse slaaf Cicero moet apporteren als een hond. Hij koopt drie slaven, dewelke vervolgens in een schuur geketend worden opdat ze niet zouden weglopen. Ondertussen onderzoekt dokter Redfield, de beste dierenarts uit de omgeving, het slavinnenmeisje Big Pearl, die ziekjes is. Zijn diagnose is dat ze niets mankeert, behalve dan dat ze “hartstikke loops” is. Het geneesmiddel is dat Hammond haar zo vlug mogelijk ontmaagdt, wat het recht van de meester is. Big Pearl is een zuiver Mandingo-meisje, een bevolkingsgroep uit West-Afrika, en Warren wil een zuiver mannelijke Mandingo aankopen om met haar te “fokken”. Mandingo’s zijn namelijk gegeerd en er wordt veel geld voor neergeteld.
De opstandige slaaf Cicero is een wegloper, getuige daarvan is het brandmerk ‘R’ op zijn rug. Hij is verstandig, maar vol woede en hij probeert zijn lotgenoten te overtuigen dat slaaf zijn niet de natuurlijke orde der dingen is, dat ze in Afrika vrije mensen waren. De “bleekscheten” weten diep in hun hart dat ze even menselijk zijn als zijzelf en dat ze hen daarom verbieden te leren lezen en schrijven. Cicero kan evenwel lezen en fungeerde als meester voor de huisslaaf Agamemnon, kortweg Mem. Hammond betrapt Mem echter op lezen en rapporteert het aan zijn vader. Warren zegt tegen Hammond dat hij Mem een oog moet uitsteken, zoals sommige andere slavenhouders, dan leren slaven
130
het wel en geven ze geen moeilijkheden meer. Hammond besluit Mem daarentegen gewoon een aframmeling te geven. Hij geeft aan een andere slaaf de opdracht om Mem, die omgekeerd aan zijn voeten omhoog hangt, met een houten plank op de billen staan. Zelf gaat Hammond weg, omdat hij het niet kan aanzien.
Falconhurst krijgt Hammonds neef Charles op bezoek. Charles komt voor zijn vader, majoor Woodford, een lening vragen. Warren wil dat Hammond Blanche, de zus van Charles, eens gaat bekijken, en indien zij aan zijn eisen voldoet, ermee huwt en een erfgenaam verwekt.
Zo zij het. Charles en Hammond gaan op weg naar de Crowfoot plantage van de Woodfords. Onderweg stoppen ze bij de plantage van meneer Wallace, die de mannen twee jonge slavinnetjes, Ellen en Katie, aanbiedt voor wat nachtelijk plezier. Charles geeft de voorkeur aan Katie, omdat hij een maagd (Ellen) te veel werk vindt. Hij duwt haar op bed en begint haar met zijn riem op haar billen te slaan, omdat het hem “een goed gevoel geeft”. Hij verplicht Katie haar instemming te geven dat zij het ook leuk vindt. Hammond wendt zich vol afschuw af van het schouwspel en neemt een angstige Ellen mee naar zijn kamer. Tegenover haar is hij echter heel teder, en gebiedt en vraagt haar in zijn ogen te kijken (wat verboden is voor zwarten). Hij wrijft zelfs zacht haar tranen droog. Ze mag weggaan als ze wil, maar ze blijft en wil hem plezieren. Hij voelt zich zeer aangetrokken tot haar, wat duidelijk is doordat hij haar op de mond kust (wat niet gedaan werd bij een slavin daar het een teken van tederheid was).
Op een slavenmarkt koopt Hammond een “pure Mandingo”, Mede, voor 4.500 dollar. Hij is dolenthousiast nu hij eindelijk de Mandingo op de kop heeft kunnen tikken die zijn vader altijd al wenste om mee te fokken, en die hijzelf wou om als vechtneger te trainen. Blanche stemt na hun ontmoeting op Crowfoot in om met Hammond in het huwelijksbootje te stappen. Op hun huwelijksnacht ontdekt Hammond wel dat ze geen maagd meer is. Blanche blijft echter ontkennen, wat Hammonds minachting nog vergroot en vanaf dan behandelt hij haar als een stuk vuil en negeert haar hoofdzakelijk. Blanche had incest gepleegd met haar broer Charles toen ze dertien jaar was, waarschijnlijk onder dwang. Op weg naar huis koopt Hammond de slavin Ellen van meneer Wallace, omdat hij haar als “bed wench”, concubine, wil hebben. Hij zegt dit niet expliciet aan Blanche, maar desondanks heeft ze dit wel degelijk door. De jaloezie en boosheid van Blanche tegenover Ellen is geboren.
Warren is dolgelukkig wanneer zijn zoon met de verrassing van een Mandingo én een bruid thuiskomt. Hoewel op de eigendomspapieren van Mede staat dat hij de zus van Big Pearl is, wil Warren ze onmiddellijk “bij elkaar zetten” om te fokken. Als antwoord op Hammonds protest tegen dit incest, verzekert Warren hem dat het bij zwarten echt geen kwaad kan.
131
Door de verwaarlozing van haar man en zijn voorkeur voor de slavin Ellen, weet Blanche steeds minder raad in haar gevangenis, slaat alsmaar meer borrels achterover, en loopt er hoe langer hoe onverzorgder bij. Op haar toenaderingspogingen tot intiem contact gaat Hammond niet in. Hij beschouwt haar hierdoor als een rariteit, want vrouwen werden niet veronderstelt van seks te genieten. Hij woekert bovendien haar haat voor Ellen aan door zijn openlijke erkenning van Ellen boven Blanche. Het is vernederend te zien dat haar echtgenoot een “zwarte baviaan” verkiest boven een blanke dame.
Mede wordt als “vechtershond” getraind. Wanneer op de plantage van meneer Wallace een slavenopstand onder leiding van Cicero uitbreekt, schiet Hammond hem te hulp en neemt Mede met zich mee. Mede slaagt erin Cicero te vangen. De opstandeling wordt stante pede opgehangen. Hij zadelde Mede echter met een schuldgevoel op door hem ervan te beschuldigen een zwarte broeder te vermoorden, net zoals de “bleekscheten” het wensen.
Wanneer Mede klaargestoomd is als vechter gaat hij samen met Hammond en Warren naar New Orleans voor zijn uiterst bloedige gevecht op leven en dood met de vechter Topaz, eigendom van Markies Bernard de Veve. Mede verslaat Topaz ternauwernood door zijn nek open te bijten, waardoor Topaz doodbloedt.
Terwijl de mannen van huis zijn, geselt een dronken en woedende Blanche Ellen. Op dat moment ontdekt ze dat Ellen een kind verwacht van háár man, terwijl hij Blanches seksuele noden weigert in te vullen, wat haar nog woester maakt. De huisslavin Lucrezia Borgia probeert haar te stoppen, maar wanneer Ellen wegvlucht, duwt Blanche haar van de trap, waardoor ze haar ongeboren kind verliest.
Warren komt dit alles bij zijn thuiskomst te weten en verbiedt Ellen er ook maar iets van te zeggen tegen Hammond. Hij kaffert Blanche uit dat ze zich als een idioot gedraagt en dat ze zich moet verzorgen. Hij sluit Blanche en Hammond op in haar kamer tot ze de echtelijke diensten uitgevoerd hebben om hem een kleinzoon te bezorgen. Hammond geeft op dat moment een ketting met robijnen aan Blanche die zijn vader als cadeau in New Orleans gekocht had. Ze is dolgelukkig, want dit toont aan dat zij en niemand anders zijn vrouw is. Wanneer ze ontdekt dat hij de bijpassende oorbellen aan Ellen heeft gegeven, is het hek van de dam. In de daaropvolgende ruzie laat ze zich in haar woede ontvallen dat Charles de man was die ze voor Hammond had gehad, waarna hij het aftrapt.
De volgende dag vertrekt Hammond met een heleboel slaven richting de slavenmarkt van Natchez om ze te verkopen. Ouders worden van kinderen en echtgenoten van elkaar gescheiden, maar Warren en Hammond zien het met tranen vervulde afscheid onbewogen aan. Hammond neemt Ellen mee op zijn
132
trip, waarmee hij publiekelijk zijn affectie voor haar toont, terwijl Blanche er vernederend getuige van is. Ze zint op wraak en laat Mede ontbieden op haar kamer. Indien hij niet doet wat ze zegt, zal ze Hammond vertellen dat Mede haar verkracht heeft. Hammond zal niet anders kunnen dan Mede te vermoorden. Mede zit gekneld tussen zijn loyaliteit voor zijn meester, en de seksuele eisen en bedreigingen van de meesteres. Maar zijn ondergang is zeker: indien hij niet doet wat ze zegt, wordt hij vermoord; indien hij wel doet wat ze zegt, en meester Hammond ontdekt het, zal hij eveneens de dood ingejaagd worden. Hij gaat in op de seksuele avances en eisen van Blanche en ze laat hem in totaal vier keer ontbieden.
De verwachtingen zijn hoog gespannen wanneer Blanche zwanger blijkt te zijn, iedereen hoopt dat het een jongen is. Blanche bevalt inderdaad van een jongetje, maar hij is niet blank. Dokter Redfield laat het bewijs van de verboden liaison doodbloeden in de wieg. Hij deelt Hammond en Warren mee dat het jongetje doodgeboren is, en probeert Hammond tegen te houden als hij zijn kind wil zien, om zo Blanche te redden. Hammond hinkt echter naar boven en beleeft de schok van zijn leven, wanneer hij ontdekt dat Blanche hem niet zomaar bedrogen heeft, maar met een slaaf, en dan nog zíjn favoriete slaaf. Deze vernedering van zijn mannelijkheid is iets wat hij niet kan verkroppen en aanvaarden. Hij vraagt vergif aan dokter Redfield, doet het in wijn en geeft het Blanche te drinken. Ze vermoedt wat er in zit, maar drinkt het gelaten uit, terwijl ze met de tranen in de ogen zegt dat ze het alleen gedaan heeft omwille van hem en Ellen, om wraak te nemen. Hammond is ijzig kalm en tederder tegenover Blanche dan hij ooit geweest is.
Daarna is Mede aan beurt. Hammond is nu duidelijk ziedend en zijn wraaklust is van zijn gezicht af te lezen. Hij gebiedt Mede een enorme ketel met water te vullen en eronder een vuur op te stoken. Wanneer het water kookt, snauwt de meester tegen zijn slaaf dat hij erin moet kruipen. Mede schudt van nee, en zegt dat de meester het niet begrijpt en dat hij altijd respect heeft gehad voor hem. Hammond schiet hem woedend in de schouder. Terwijl Mede zegt dat hij dacht dat de meester anders was dan andere blanken, maar toch gewoon een blanke blijft, schiet Hammond opnieuw, en Mede tuimelt in de ketel met kokend water. Hammond grijpt zijn riek en ploft die in Medes borst om hem onder te houden en er zeker van te zijn dat hij het niet overleeft. Hammond duwt de slaaf Mem weg als die hem probeert tegen te houden, die echter juist naast Hammonds geweer belandt en het op Hammond richt. Warren barst uit en roept op arrogante toon dat hij een “dolgedraaid, zwart beest is”, waarna Mem hem in een vlaag van woede neerschiet. Warren sterft op de veranda, terwijl Hammond geschokt naast hem neerknielt.
133
2. Wordingsgeschiedenis
2.1
Opdrachtgever: Dino De Laurentiis
Het verhaal van de film Mandingo begon toen Dino De Laurentiis een kopie van het scenario, gebaseerd op het gelijknamige boek van Kyle Onstott, naar regisseur Richard Fleischer stuurde. Deze was toen Mr Majestyk (1974) aan het draaien. Hij vond het echter het slechtste dat hij ooit al gelezen had. Alle slechte elementen van het boek waren in het script opgenomen. Hij was dus helemaal niet geïnteresseerd. Maar Dino De Laurentiis is een vastberaden man en gaf het bijgevolg ook niet op. Hij vroeg Richard Fleischer het boek te lezen en na te denken er een script van te maken. Fleischer vond het boek evenwel niets en weigerde nog steeds. Na lang aandringen van De Laurentiis, verdiepte Fleischer er zich toch in en uiteindelijk nam hij samen met Norman Wexler het scenario voor zijn rekening373.
Dino De Laurentiis, geboren in 1919, begon zijn carrière in Rome, waar hij eerst als acteur aan de bak kwam. Na de Tweede Wereldoorlog zei hij vaarwel aan het acteren en werd producer374. Hij produceerde in Italië onder andere een aantal films van Federico Fellini, zoals La Strada (1954) en Nights of Cabiria (1957), en daarnaast ook big-budget epossen als The Bible (1966) en Waterloo (1970). In de jaren ’70 en ’80 werd hij beroemd met de productie van big-budget spectaculaire films als King Kong (1976), Orca, The Killer Whale (1977) en Conan The Barbarian (1982). Voor de jaren ’70 verhuisde hij naar New York om zijn activiteiten te verruimen. Recent produceerde hij U-571 (2000) en Hannibal in 2001375. In totaal heeft De Laurentiis 160 films op zijn palmares staan, waarvan hij producer was376. In 1997 mocht hij de Lifetime Achievement Award van de Academy of Science Fiction, Fantasy & Horror Films in ontvangst nemen377.
373
I. CAMERON en D. PYE, “Richard Fleischer on Mandingo”, in: Movie, s.l., 22, 1976, p. 23. “Dino De Laurentiis “Mandingo” Will Open Soon At Area Theatre”, in: Publicity, s.d., s.p. 375 M.J. KOVEN, Blaxploitation Films, Harpender, Pocket Essentials, 2001, pp. 70-71. 376 http://www.imdb.com/name/nm0209569/ 377 http://www.imdb.com/name/nm0209569/awards 374
134
2.2
Uitvoerder: Richard Fleischer
Richard Fleischer werd in 1916 geboren in Brooklyn, New York City, en is de zoon en erfgenaam van Max Fleischer, een animator die bekend was van Betty Boop-, Popeye- en Superman-cartoons. In 2005 kwam van zijn hand een biografie uit over zijn vader378. Zach Campbell379 omschrijft Richard Fleischer als een regisseur die elke cinefiel kent, maar waar weinig over geschreven wordt. Zo wordt hij minder vermeld dan men misschien zou denken in werken over misdaadfilms en film noir, ondanks genrevoorbeelden als Follow Me Quietly (1949), The Narrow Margin (1952), Violent Saturday (1955) en The Boston Strangler (1968)380. Deze in 2006 overleden regisseur was een echte kameleon in zijn vak. Weigerend zich in één specifiek genre vast te bijten, heeft hij een allegaartje van zestig speelfilms, documentaires, kortfilms en docudrama’s op zijn naam staan. Dit verminderde waarschijnlijk wel zijn bekendheid bij het grote publiek. Zijn carrière ging van start in 1942 bij de RKO Pictures studio. Hij was een competente dramatische filmmaker van B-films in het begin van zijn carrière en begon langzaamaan meer te werken met grote budgetten. In deze periode waar Hollywood onderworpen was aan strenge studiocontrole381, zag Fleischer zich gebonden aan Twentieth Century Fox. Hij werd continu belaagd door critici die hem afschreven voor het produceren van exploitatie of voor het jagen op contracten om hem in te huren382. Toch ontving hij in 1995 een award ter ere van zijn carrière383.
Zijn films, die bevolkt zijn door criminelen, psychopaten en antihelden, behelzen wreedheid, sadisme en moord. Onder al deze ruwheid verschuilen zich echter meestal kritieken op de sociale orde, met kwesties als klasse en ras op het voorplan. Zijn stijl waar hij hiervoor op terugvalt is direct en niet oppervlakkig, met een scherpzinnig bewustzijn voor kadreren en camerabeweging. De globale
378
http://www.nndb.com/people/653/000032557/ Zach Campbell ontving zijn BFA in cinema studies en kunstgeschiedenis aan de Universiteit van New York. Hij schreef voor Framework, Slant Magazine, en The Film Journal. 380 Z. CAMPBELL, “Follow Him Quietly: Richard Fleischer and the Consideration of Metteurs-en-scene”, in: The Film Journal, s.l., 13, 2006, s.p. http://www.thefilmjournal.com/issue13/metteurs.html 381 R. KESER, “The Eye We Cannot Shut: Richard Fleischer’s Mandingo”, in: The Film Journal, s.l., 13, 2006, s.p. http://www.thefilmjournal.com/issue13/mandingo.html 382 M. WORRALL, “Richard Fleischer: A Career in Crime, Sex and Violence”, in: The Film Journal, s.l., 13, 2006, s.p. http://www.thefilmjournal.com/issue13/fleischerfilms.html 383 http://www.imdb.com/name/nm0281507/awards 379
135
uitwerking is dat zijn films verontrusten, van de wijs brengen en aangrijpen door het emotionele en fysische geweld dat zich op het witte doek afspeelt. Thematische en stilistische consistenties zijn alomtegenwoordig in zijn werk. Verder is hij een grote voorstander van filmen op locatie, wat zijn films een specifieke sfeer meegeven384. Fleischers stijl kenmerkt zich door drie esthetische elementen: tastbare stiltes, kinesthesie, en een ‘hangende’ camera. Verder had hij geen interesse in sterke en duidelijk gedefinieerde protagonisten, maar verkoos hij het ambigue (de wereld en de mens worden niet als zwart-wit voorgesteld)385.
Zijn motivatie om de uitdaging van Dino De Laurentiis voor de verfilming van Mandingo aan te gaan, was dat hij na uitpluizing van het boek vond dat het iets belangrijks te zeggen had. Het slavernijonderwerp was zo serieus en was al zo lang in films mishandeld (de melige, melancholische toon van Gone With The Wind (1939) is een uitstekend voorbeeld). Over deze hele geschiedenis werd er zo veel gelogen, verdoezeld en geromantiseerd, dat hij vond dat het echt moest stoppen. Om dit te doen, moest hij zo meedogenloos zijn als maar mogelijk was, om te tonen hoe erg deze mensen geleden hadden. Hij wou dit leed niet zomaar in de marge tonen, maar hij wou de mensen er met de neus op drukken. Hierin ligt evenwel de kiem van de bakken kritiek die Fleischer met zijn Mandingo over zich heen kreeg386. Een andere motivatie is misschien te vinden in het feit dat Fleischer Joods is. Hij was in de bloei van zijn leven, toen een deel van zijn volk ten onder ging in de Holocaust. Het Joodse leed en onrecht werd overal erkend, terwijl er over de slavernijperiode een verwrongen beeld werd opgehangen. Het kan zijn dat Fleischer dit lijden de erkenning wilde geven die het verdiende, net zoals de Holocaust erkenning kreeg.
2.3
Script
Richard Fleischer sloot zich, na zijn besluit zijn schouders onder het project Mandingo van Dino De Laurentiis te zetten, samen met Norman Wexler twee weken op en ze toverden een heel nieuw script tevoorschijn. Daarvoor had Wexler al een kladscenario geschreven op vraag van De Laurentiis, waar blijkbaar nog wat aan gesleuteld moest worden. Wexler heeft eveneens het script voor onder andere Drum (1976 - het vervolg van Mandingo), Saturday Night Fever (1977) en Staying Alive (1983) op zijn naam staan387.
384
M. WORRALL, “Richard Fleischer: A Career…”, s.p. Z. CAMPBELL, “Follow Him Quietly…”, s.p. 386 I. CAMERON en D. PYE, “Richard Fleischer on Mandingo”, pp. 23-24. 387 http://www.imdb.com/name/nm0923319/ 385
136
Een sappig detail: In 1972 werd hij door de FBI opgepakt en gevangen gezet omdat hij gezegd had dat hij van plan was toenmalig president Nixon te vermoorden388. Hij won samen met Waldo Salt een award van de Writers Guild of America voor Serpico (1973 – met Al Pacino in de hoofdrol) in de categorie ‘Best Drama Adapted from Another Medium’389.
2.4
Literair Referentiekader
De film Mandingo is gebaseerd op het gelijknamige boek en bestseller van Kyle Onstott, waarvan vijf miljoen exemplaren over de toonbank gingen. Dit boek dat in 1957 verscheen, was het eerste in een driedelige reeks over de Falconhurstplantage. De andere boeken van deze trilogie zijn Drum (gepubliceerd in 1962 en verfilmd door regisseur Steve Carter in 1976) en Master of Falconhurst (uitgegeven in 1964). Richard Fleischer en Norman Wexler baseerden zich bovendien ook op de theateradaptatie Mandingo door Jack Kirkland390. Het boek gaat van start als een verschrikkelijke aanklacht, maar eindigt in teneur als een bedekte bevestiging van de status quo391.
Zo wil Onstott wel de onderdrukking van de vrouw problematiseren, maar Blanche wordt continue met minachting en afgunst voorgesteld, zodat het vooropgestelde doel tot niets leidt. Alle blanke vrouwen in het boek ondergaan op die manier hetzelfde lot, zoals Blanches moeder die als een hysterische en hypocriete kokette vrouw wordt afgebeeld. De Maxwells, hoewel Onstott hen van tijd wel bekritiseert, zijn de standaard waaraan de rest van de blanke personages wordt beoordeeld en die tekortschieten. Warren Maxwell is in het boek een minzame man, en de behandeling van slaven wordt als voorbeeldig afgedaan, en misnoegen op de plantage is ver te zoeken. Van de rebellerende slaaf Cicero is geen spoor te vinden. Big Pearl is in het boek even verlangend door Hammond ontmaagd te worden als hij zelf, en Agamemnon, die een centrale figuur is in de film, is slechts perifeer in het boek en heeft als enige karaktertrek luiheid. Onstott probeert Hammond Maxwell eveneens in een beter daglicht te stellen. Criticus Andrew Britton doet het boek af als langdradig, zwak en herhalend, dat niets met de expressieve en verhalende organisatie van het scenario van doen heeft, dat zowel verschillende doorkruisende subplots weglaat als de gebeurtenissen inkort en reorganiseert392.
388
http://www.hollywood.com/celebrity/Norman_Wexler/187024 http://www.imdb.com/name/nm0923319/awards 390 R. KESER, “The Eye We Cannot Shut…”, s.p. 391 A. BRITTON, “Mandingo”, in: Movie, s.l., 22, 1976, p. 5. 392 Ibid., pp. 5-6. 389
137
2.4.1 Veranderingen voor de Film De verschillen tussen het boek en de film zijn legio. Het boek onderging een aanzienlijke transformatie alvorens Fleischer opgetogen was met het script. Blanche wordt niet afgeschilderd als een soort hysterische nymfomane, maar als een normale seksueel functionerende (in onze ogen) vrouw, die gefrustreerd raakt door het gebrek aan aandacht en affectie van manlief. Ze is de meest tragische figuur van de film; ze wil weg van haar familie en het incest, maar in plaats van een sprookjeshuwelijk te beleven, valt ze van de regen in de drup. Haar moeder is in de film een lieflijke vrouw, die we slechts eenmaal te zien krijgen. De Maxwells staan daarentegen symbool voor de degeneratie van de zuiderse cultuur. Vader Maxwell is een bruut, die vertrouwt op bijgeloof en van wie de slaven geen greintje medelijden moeten verwachten. Hammond worstelt tussen zijn opvoeding en hetgeen hij zelf voelt en als rechtvaardig beschouwt. Maar hij symboliseert eveneens het verval van het Zuiden. De groeiende bewustwording van rebellie onder de slaven, aangevuurd door Cicero, is een bijdrage van Wexler. De opstand die Cicero veroorzaakt is dan ook volledig nieuw. De slaven worden in de film niet afgebeeld als “heiligen”, tevreden met hun situatie, maar als mensen die tolereren wat ze moeten om te overleven in het afschuwelijke slavernijsysteem393. Agamemnon krijgt in de film meer aandacht en is ook ouder. Het einde is volledig nieuw, want in het boek blijft Warren Maxwell levend en wel, en speelt Mem absoluut geen rol in de finale. Naast de rebellerende sfeer onder sommige slaven werden nog een aantal andere compleet nieuwe gebeurtenissen ingelast. De hele huwelijksreis in New Orleans (waar Hammond ontdekt dat Blanche geen maagd meer is) is nieuw, net zoals de scènes in het bordeel en de twee vechtscènes die daar plaatsvinden. Charles en Mede zijn personages die door Fleischer en Wexler zijn ingevoerd, waardoor onder andere het incestthema aan bod komt394. De film gaat veel verder dan het boek, aangezien Fleischer doordringt tot het diepste van het collectieve Amerikaans onbewuste en werpt zijn gelijken de onthulling van de waarheid in het gezicht395.
2.4.2 Link met Amerikaanse Literatuur In de Amerikaanse literatuur zijn er verschillende voorbeelden van het beeld van een met schrik vervullend herenhuis bewoond door een monsterlijke en perverse familie. Voorbeelden zijn The Pioneers van James Fenimore Cooper uit 1823, en The Fall of the House of Usher van Edgar Allan Poe uit 1839. In deze boeken wordt de worsteling aangetoond tussen het begin van civilisatie in een Nieuwe Wereld, en het overblijfsel van ‘geciviliseerde’ cultuur van het oude, Europa.
393
R. KESER, “The Eye We Cannot Shut…”, s.p. A. BRITTON, “Mandingo”, pp. 5-6. 395 A. GAREL, “Mandingo”, in: La Revue du Cinéma. Image et Son, s.l., 301, 1975, p. 94. 394
138
De beelden en thema’s die in deze boeken naar voren geschoven worden, zijn endemisch in de Amerikaanse literatuur. Nathaniel Hawthorne, Henry James met Portrait of a Lady, Herman Melville, Mark Twain en William Faulkner zijn figuren duidelijk beïnvloed door de voorgaande schrijvers en die de spanning tussen de Nieuwe en de Oude Wereld, slavernij, ras en het Zuiden behandelen. Falconhurst (de plantage) in Mandingo is een deel van de centrale traditie van Amerikaanse kunst die het beeld van een gebouw gebruikt om de conflicten in de Amerikaanse psyche uit te drukken396.
2.4.3 Namen verwijzen naar Griekse en Romeinse mythologie/geschiedenis Een duidelijke hint naar de Griekse en Romeinse geschiedenis en mythologie is te vinden in het gebruik van de namen, die zeer symbolisch is. De slaaf Agamemnon is de ‘koning in ketenen’. Hij is ouder dan veel andere slaven, huisslaaf, en oefent gezag uit over de ander slaven. De eerste scène waarin hij de rij slaven naar het huis brengt en ze opstelt vlak voor de deur is hier een mooi voorbeeld van. De anderen luisteren naar hem. Maar de keuze voor de naam Agamemnon, in de mythologie een koning van het Huis van Atreus, ligt veel dieper. Over het Huis van Atreus hing een vloek, die zijn wortels had in een monsterlijk verleden dat ver voorbij de persoonlijke schuld lag van zijn uiteindelijke slachtoffers; net zoals de vloek die over het Huis van Maxwell ligt. De werking van de vloek in de film begint met de patriarch des huizes, Warren Maxwell. Hij is echter gewoon een werktuig van een vroegere Hogere Orde: in plaats van de goden die de vloek uitroepen (zoals over het Huis van Atreus), definieert de film een monsterlijke, irrationele, onmenselijke en alomtegenwoordige ideologie397. Lucrezia Borgia is in de film de belangrijkste slavin, die sinds jaar en dag voor de Maxwells zorgt. De Europese historische Lucrezia Borgia leefde in Renaissance Italië en wordt afgebeeld als een femme fatale die niet terugdeinst voor moord, en als het archetype van het idee van de vrouw als bedrieglijke verleidster. Het feit dat in de film de hoofdslavin zulk een naam krijgt, verwijst waarschijnlijk naar het vooroordeel van blanken ten opzichte van zwarten als wulps, wellustig en verleidelijk. Het feit dat de Lucrezia Borgia uit de film vierentwintig kinderen gebaard heeft, is een extra knipoog naar de legende, naast het aantonen dat slavinnen gebruikt werden om te fokken. In de film draagt Lucrezia Borgia de naam misschien wel, maar haar karakter kan niet verder van de legendarische vrouw liggen. Het is niet de slavin die het vergif aan Hammond geeft om Blanche te vermoorden, maar het is dokter Redfield, de ‘hoeder van het leven’, terwijl de slavin Blanche beschermend in de armen neemt. Zij vermoordt dus niet398. Dat de rebellerende slaaf Cicero zulk een nobele naam krijgt is eveneens geen toeval. De historische Cicero was een Romeins politicus, redenaar, filosoof en jurist en één van de meest veelzijdige denkers 396
A. BRITTON, “Mandingo”, pp. 3-4. R. WOOD, Sexual Politics & Narrative Film: Hollywood and Beyond, New York, Columbia University Press, 1998, p. 271. 398 A. BRITTON, “Mandingo”, p. 8. 397
139
van en buiten zijn tijd. Voor mij is het thans duidelijk waarom de slaaf deze naam draagt. Samen met Agamamnon is hij de enige slaaf die zich verzet tegen zijn lot als slaaf, die slavernij niet accepteert als de ‘natuurlijk orde der dingen’. Hij is de enige slaaf die geletterd is, en hij probeert dan ook zijn kennis over te brengen aan de rest van zijn lotgenoten, door Agamemnon te leren lezen, woorden uit te leggen, en ze te doen inzien dat ze ooit een vrij volk waren. Hij probeert zijn volk duidelijk te maken dat slavernij verkeerd is, en dat de ‘bleekscheten’ evengoed weten dat zwarten mensen zijn. Nog vlug vermelden dat Blanche een uiterst toepasselijke en ironische naam is. Wit had namelijk voor de blanken een zuivere, reine en schone betekenis, in tegenstelling tot zwart, dat met het duistere, vuile en kwade werd geassocieerd399. De blanke meesteres moest het toonbeeld zijn van puurheid en, zoals in de film aangeduid wordt, mocht ze alleen seksuele gemeenschap begeren voor procreatie. Bovendien torende ze moreel boven de slaven uit. Blanche is echter het tegenovergestelde: ze was niet puur bij haar huwelijk, ze had incest gepleegd (een grote zonde), ze begeerde seks voor plezier, en ze ging een liaison aan met een zwarte slaaf. Mede, afkorting van Ganymedes, is evenzeer een referentie naar een Griekse mythologiefiguur. Hij was een Trojaanse prins, de mooiste jongeman op aarde, die de passie van Zeus wekte, en ontvoerd werd op aarde om te dienen als wijnschenker voor de goden op de Olympusberg. De ironie is manifest, gezien de on-Olympische karakteristieken van Falconhurst en zijn inwoners400. Mede wordt eveneens ‘ontvoerd’ door Hammond naar Falconhurst en heeft hij niets te zeggen in de zaak. Het gebruik van de naam Mede laat een homo-erotische liefde tussen de twee mannen doorschemeren, die echter nooit expliciet wordt.
2.5
Filmische Referentiekader
Mandingo was één van de eerste Hollywoodfilms die een alternatieve visie op slavernij tentoonspreidde. Tot dan toe was er altijd wel een onderliggend racisme aanwezig in alle Hollywoodfilms die dit onderwerp behandelden401. Tot in de jaren ’70 waren het klassiekers als Gone With The Wind (1939) of Jezebel (1938) die kijkers een (verwrongen) beeld schetsten van slavernij in het Zuiden402. Fleischer ondermijnde echter deze bedrieglijke plantageromances die terug te dateren zijn tot de stille film, zoals The Birth of a Nation uit 1915 van D.W. Griffith403. Toch werd de film eveneens in dezelfde traditie gepromoot404. Getuige hiervan is de filmposter van Mandingo die in dezelfde stijl als en als een parodie op Gone With The Wind gemaakt is, behalve dat hier in plaats van Scarlett O’Hara in de armen van Rhet Butler, de slavin Ellen in de armen van Hammond en Blanche in 399
Zie Deel II Amerikaanse Slavernij, 2. Slavernij in de Britse Kolonies, 2.2.1. A. BRITTON, “Mandingo”, p. 12. 401 M.J. KOVEN, Blaxploitation Films, p. 69. 402 Z. CAMPBELL, “Follow Him Quietly…”, s.p. 403 R. KESER, “The Eye We Cannot Shut…”, s.p. 404 T. RYAN, “Mandingo”, in: Cinema Papers, s.l., maart-april, 1976, p. 360. 400
140
de armen van de slaaf Mede liggen. Dit kan ook opgevat worden als een sneer naar deze films die de werkelijkheid niet tonen, of om de schok tijdens het bekijken des te groter te maken. Een overeenkomst is evenwel dat ook Mandingo in de klassieke Hollywood stijl werd gefabriceerd. Nochtans kunnen de twee verfilmingen van het Zuiden niet verder uit elkaar liggen dan mogelijk is. In Mandingo zijn er geen boodschappen, lessen of positieve voorstellingen te verzamelen, zoals bij de latere serie Roots en Steven Spielbergs Amistad; geen nostalgische zuiderse vrolijkheden; geen blanke helden of geruststellende zwarte wijze mannen405. Het is helemaal geen afbeelding van zuiderse eer en ridderlijkheid te midden van de magnoliabloemen. De zwarte personages in de vroegere films – groteske kruiperige dommeriken, overbeschermende mammies, en opgewekte onnozele dienstmeisjes – verbleken naast de slachtoffers van Mandingo, tot tragedie gedreven door de racistische en seksistische vernederingen van het slavernijsysteem406.
Mandingo heeft zijn plaats in de heterogene periode van “zwart”-gerichte films die in de jaren ’70 in Hollywood geproduceerd werden en die in achtenswaardigheid varieerden tussen Wyler’s The Liberation of L.B. Jones en de blaxploitation films407. De film is zeker geen zuivere blaxploitation film, want zijn thema’s omarmen veel meer kwesties buiten ras, en zijn diepere weerklank heeft weinig van doen met “trends” of actualiteit. Robin Wood analyseert drie generische vormen die zeer relevant zijn en die in de andere films niet voorkomen: 1. Gothic melodrama. De fundamentele ingrediënten van dit genre zijn: het “verschrikkelijke huis”, dat nu in een staat van verval is, met zijn onuitgesproken verleden geschiedenis; de opgesloten en gekwelde vrouw; en de duistere, machtige en sinistere patriarch. 2. Shakespeariaanse / Jacobeaanse tragedie. Het gaat hier om een held met een tragisch gebrek. Het wraakthema is duidelijk aanwezig en openlijke en extreme emoties worden getoond. Het slot is gewelddadig, overdadig en apocalyptisch. 3. Griekse tragedie. Een erfenis van schuld moet goed gemaakt worden, een “vloek” die enkel uitgewist kan worden door de catharsis van de catastrofe – de “vloek” is hier de geschiedenis van slavernij en zijn ontstellende gevolgen en uitwerking, zowel op de zwarte slaven als op de blanke meesters. Een meedogenloze logica wordt nagejaagd met een verschrikkelijk slot dat van bij het begin onvermijdelijk wordt geacht408.
Mandingo maakte de weg vrij voor de mini-serie Roots die in 1978 verscheen, dat oprecht, maar gezuiverd is. Het belang ervan is de erkenning van zwarte geschiedenis en een gedeelde culturele
405
Z. CAMPBELL, “Follow Him Quietly…”, s.p. R. KESER, “The Eye We Cannot Shut…”, s.p. 407 Blaxploitation films ontstonden in de vroege jaren ’70 in Amerika, waarin seks en geweld legio waren, zwarte personages steevast stereotypes waren, maar die wel ingingen op de vraag naar African American vrijetijdsbesteding. 408 R. WOOD, Sexual Politics & Narrative Film…, p. 271. 406
141
ervaring, die gezien en bediscussieerd werd doorheen de Verenigde Staten. Spijtig genoeg kenmerkt Mandingo de ontdekking door de filmwereld van de slaventelende industrie. Maar sinds Mandingo kwam geen enkele andere film dicht bij meedogenloze kritiek op slavernij, niet Sankofa (1993) van Haile Gerima dat de verloren Afrikaanse cultuur in de nieuwe wereld oproept, noch Beloved (1997) van Jonathan Demme, dat lijden in sensueel beeldspraak vertaalt409. Mandingo heeft in Hollywood eveneens zijn gelijke nog niet gezien in verband met de expliciete en intieme interraciale seksscénes410.
2.6
Historisch Advies
Naar hetgeen ik in mijn bronnen gelezen heb, ben ik overtuigd dat Richard Fleischer geen historici geraadpleegd heeft om hem raad te geven bij het filmen. In het interview dat Ian Cameron en Douglas Pye in Movie hebben afgenomen, vertelt Fleischer wel dat hij veel research gedaan heeft om de achtergrond goed te begrijpen. Hij wilde eigenlijk het boek van Kyle Onstott controleren om te zien wat nu eigenlijk waarheidsgetrouw was. Het werd duidelijk dat Onstott voor zijn boek zelf veel onderzoek had gedaan, en goed werk verricht had. Eén van de waardevolste zaken die Fleischer uit het boek haalde waren de details. De situaties in het boek beschreven, waren allemaal gebaseerd op ware gebeurtenissen. Fleischer zelf heeft zoveel mogelijk materiaal gelezen dat beschikbaar was, “wat ongeveer alles is dat men kan doen”411. Toch kreeg Fleischer de wind van voren met het argument dat zijn film niet historisch correct was.
2.7
Tijdstip en Relevante Maatschappelijke Debatten
We schrijven 1975 wanneer Mandingo in de zalen loopt. Amerika herstelt van de kater die ze opgelopen heeft in Viëtnam; de bloedige val van Saigon ligt nog vers in het geheugen. Het politieke en culturele leiderschap van de Verenigde Staten wordt overal in de wereld in vraag gesteld. Het “reddersimago” dat men de USA na de Tweede Wereldoorlog toedichtte, kreeg opnieuw een felle deuk. Bovendien was de wereld in de greep van het keurslijf van de Koude Oorlog, waarbij de ideologie van wij de goeien (het Westen) tegen zij de slechten (het Oosten) werd uitgespeeld. Maar Amerika’s imago kreeg opnieuw een knauw door het Watergate-schandaal waarin president Nixon betrokken was (dit was tussen 1972 en 1974). De basis van wat positief was aan de Verenigde Staten stond op losse schroeven412. Er heerste al sinds de jaren zestig een groot scepticisme dat de
409
R. KESER, “The Eye We Cannot Shut…”, s.p. R. WOOD, Sexual Politics & Narrative Film…, p. 281. 411 I. CAMERON en D. PYE, “Richard Fleischer on Mandingo”, pp. 23-24. 412 H. COOLSAET, Cursus Internationale Politiek na 1945, Academiejaar 2006-2007, Tweede Semester. 410
142
Amerikaanse waarden en idealen in vraag stelde. In die periode kwam de burgerrechtenbeweging echt op het voorplan en eiste gelijke rechten. Samen met het protest tegen de Viëtnamoorlog barstten er nog nooit eerder geziene protesten los. Minderheden werden nog altijd onderdrukt, en de slachtoffers van de slavernij waren nog altijd niet vrij. Hoewel in 1964 de Civil Rights Act werd goedgekeurd, bleven zwarten gediscrimineerd worden, en in armoede en slechte omstandigheden leven. Maar de Black Power was niet te onderdrukken: een zwarte middle class kwam op. Dit was echter niet naar de zin van iedereen, en het racisme liet in de jaren zeventig opnieuw zijn staart zien, met rassenrellen tot gevolg413. In volle Koude Oorlog waren deze betogingen en rellen in het kader van de burgerrechtenbeweging uiteraard voer voor de Russen, die het tot het uiterste uitbuitten. Want in het land van de vrijheid, was alles niet rozengeur en maneschijn, en zelfs Amerika was schuldig aan onderdrukking414. Om deze reden probeerde de USA zoveel mogelijk deze rellen en het racisme in de doofpot te stoppen, maar de pers sprong er massaal op. Een voorbeeld hiervan is de Brown-decision415 waardoor de segregatie afgeschaft werd. Zwarten trachtten in navolging hiervan naar blanke scholen te gaan, wat enorm protest van blanken uitlokte die de zwarte tieners probeerden tegen te houden. Dit gebeurde onder andere in Arkansas416.
In deze context van zoeken naar een nieuwe identiteit door de USA en het zichzelf in vraag stellen, kwam Mandingo op de markt. De beruchte film haalde zogezegd de goede naam en het imago van de Verenigde Staten ‘door het slijk’, en liet de hele wereld het rotte systeem slavernij zien. En dit, op een moment dat de USA niet bepaald als een city upon a hill417 werd aanzien. Mandingo confronteert het publiek onbevreesd met de drie hangijzers van de Amerikaanse geschiedenis – ras, klasse en geslacht – om een smerig hoofdstuk over kapitalisme zonder terughoudendheid te benadrukken. Dit passionele en ongebreidelde melodrama toont hoe slavernij de mensen die het instituut in stand hielden, verteerde. De film dient als “the eye we cannot shut”, de geschiedenis die Amerika niet de rug kan toekeren, hoewel ze het geprobeerd heeft, en het nu onverbiddelijk terug in het gezicht gesmeten krijgt. De film klaagt de overwinnaarmoraliteit aan, want het is het systeem zelf dat fout is en zijn deelnemers verstrikt en vernietigt. Mandingo weigert vastberaden enige geruststelling te geven dat het systeem werkt. Integendeel, de film laat het publiek de moraliteit van elk systeem in vraag stellen en is nog steeds relevant daar het de corruptheid toont van het sociale onderdrukkingsregime van de dag van vandaag (denk maar aan films/documentaires als Darwin’s Nightmare (2004)). Het is dus eveneens een erg politieke film418. 413
M.B. NORTON, e.a., A People and a Nation…, pp. 540-551, 556-563. Het land dat overal ter wereld democratie wilde brengen, onderdrukte in eigen land een hele bevolkingsgroep. 415 In 1954, met jaren protest tot gevolg. 416 M.B. NORTON, e.a., A People and a Nation…, pp. 541-542. 417 Geloof in de pioniersjaren en tijdens de kolonisatie dat het Nieuwe Land een lichtend baken moest zijn voor de rest van wereld. Iedereen zou zich richten naar Amerika als hét voorbeeld van een perfect land, op alle vlakken. Amerika was het land waar iedereen zich omhoog kon werken en rijkdom verwerven. 418 R. KESER, “The Eye We Cannot Shut…”, s.p. 414
143
Daarnaast toont de film duidelijk aan dat enkel zwarte revolutie het slavernijsysteem kon omverwerpen. Een succesvolle zwarte revolutie zonder hulp is echter gedoemd te mislukken (wat duidelijk is door de verhanging van Cicero), omwille van de absolute macht van de blanken. Zwarten kunnen alleen niets bereiken, ze moeten zich groeperen, zoals de burgerrechtenbeweging deed die wél resultaten boekte. Zwarten worden in de film evenwel niet afgebeeld als dom of wereldvreemd; als ze “hulpeloos” lijken dan komt het door de sociale omstandigheden waarin ze leven419. Fleischer hield er ook rekening mee dat een groot deel van het kijkerspubliek van zijn film zwart is. Het was volgens hem een groot dilemma om te beslissen hoe ver hij zou gaan. Hij was zeer bezorgd om oude vijandigheden opnieuw te doen oplaaien en onrust aan te wakkeren. Hij wilde de zwarten met zijn film voorwaarts duwen, door ze niet af te beelden als “domme schapen”. Daarom hebben de zwarte personages meer karakter en waardigheid dan de blanke. Het was tevens de reden dat in de film Warren Maxwell sterft, omdat hij dacht dat het publiek zeer ontevreden zou zijn indien er geen kwade blanke figuur het loodje zou leggen. Fleischer ondersteunt dit door te vermelden dat zwarten in het publiek opveerden en juichten wanneer de vader vermoord werd420.
Hét onderwerp van Mandingo is rassenvermenging. De film stelt historisch relevante vragen over de functie van interraciale seks binnen de voortlevende en onbeëindigde relatie tussen seks en slavernij, aanwezig in de Amerikaanse samenleving421. Rassenvermenging is een woord dat een bijna exclusieve negatieve, afstotende bijklank heeft, waarvan het onwaarschijnlijk is dat het ooit volledig gezuiverd zal worden. Bovendien blijft onze cultuur een enorm en ongegrond belang aan de seksuele daad toeschrijven. Terwijl vrouwen vroeger ‘puur’ moesten blijven, is deze mystiek vervangen door deze van vrijblijvendheid, het najagen van seksuele ervaring die spannend is op manieren die enkel bijkomstig verbonden zijn met seksueel genot; zoals bedriegen of iets doen dat de ouders afkeuren. Voor sommigen geeft het ongetwijfeld een sensatie om te vrijen met iemand met een andere huidskleur, wat een ander taboe is. Er heerst echter een irrationele angst tegenover rassenvermenging. In de mainstream cinema was rassenvermenging bijna niet toegestaan op het scherm tenzij het gepresenteerd werd als degraderend. Nu lijkt deze angst misschien vreemd, maar men worstelde met de angst dat kinderen van gemengd bloed moeite zouden hebben met geaccepteerd te worden, om zich ergens thuis te voelen. Deze angst wortelde in een irrationele afgunst voor intiem contact met iemand van een andere huidskleur, dat men liever niet toegaf omdat men wist dat het irrationeel was. Mensen waren zich in die periode nog niet zo bewust, zoals wij, van het racisme in de wereld.
419
R. WOOD, Sexual Politics & Narrative Film…, p. 272. I. CAMERON en D. PYE, “Richard Fleischer on Mandingo”, pp. 26-29. 421 Zoals de vraag hoe ze omgaan met de interraciale huwelijken die steeds meer voorkomen, en hoe het Amerikaanse raciale verleden intieme relaties in het heden achtervolgt. C.P. SHIMIZU, “Master-Slave Sex Acts: Mandingo and the Race/Sex Paradox”, in: Wide Angle, s.l., issue 21, nr. 4 (1999), p. 55. 420
144
Met het uitkomen van Mandingo zagen de mensen hun angsten en afschuw op het scherm belichaamd. Het feit dat de enige twee – goede – relaties in de film, Hammond met Ellen en Blanche met Mede, interraciaal zijn, was een hele schok. Fleischer toont hiermee aan dat interraciale intimiteit niet anders is, dat het natuurlijk is en helemaal niet angstwekkend. De enige kinderen die geboren worden in de film zijn van gemengd bloed, terwijl hun levens volledig door blanken worden bepaald. Het ongeboren kind van Ellen wordt er door Blanche “uitgemept”, het kind van Dite422 (waarvan Hammond de vader is) zou normaal verkocht worden, en Blanches zwarte baby wordt vermoord door dokter Redfield423.
Een ander doel van Mandingo is dat het publiek nadenkt over segregatie, de erfenis van slavernij, en hoe het vandaag nog bestaat om de sociale relaties tussen de rassen te verzieken424.
2.8
Casting Ongetwijfeld de bekendste acteur in Mandingo is ouwe rot in het vak James Mason, die in de huid van de bijgelovige en strenge Warren Maxwell kruipt. De Brit Mason begon zijn film- en televisiecarrière in de jaren dertig, na een bekende naam in de theaterwereld te zijn geworden, hoewel hij eerst architectuur studeerde. Vanaf eind jaren veertig kreeg Mason ook rollen in Hollywood aangeboden425. Zo speelde hij in 1954 in A Star is Born, waarvoor hij een Golden Globe won voor Best Motion Picture Actor in de categorie Musical/Comedy. In datzelfde jaar was hij te zien in de rol van Captain Nemo in 20,000 Leagues Under the Sea, een
Disneyproductie geregisseerd door Richard Fleischer. Hij kroop tweemaal in de huid van Generaal Rommel (onder andere in The Desert Fox: The Story of Rommel uit 1951) en acteerde in 1962 in de film Lolita van Stanley Kubrick, waarvoor hij genomineerd werd voor een Golden Globe. Verder had hij nog een award op zak voor Face to Face uit 1952 in de categorie Beste Acteur, en post mortem (hij stierf in 1984 aan een hartaanval) werd hem in 1985 een ALFS award toegekend als Acteur van het Jaar voor de film The Shooting Party426. Deze charismatische, grote acteur werd absoluut niet getypecast en kon verschillende soorten rollen aan. In Groot-Brittannië speelde hij meer hoofdrollen met een verbeten of melancholische strekking,
422
Dite was vóór Ellen op Falconhurst kwam één van Hammonds “bedgenotes”. Ze had reeds een aantal kinderen gebaard, die telkens verkocht werden. Dite wordt geïntroduceerd in scène 8 (Zie Bijlage 11). 423 R. WOOD, Sexual Politics & Narrative Film…, pp. 267-270. 424 “James Mason, Never One To Yearn For Nostalgia of Past Recounts His Varied Career During Mandingo Filming”, in: Publicity, s.d., s.p. 425 http://www.imdb.com/name/nm0000051/bio 426 http://www.imdb.com/name/nm0000051/awards
145
terwijl hij in de Verenigde Staten wat charmantere en meer heroïsche personages kreeg427. Daartussenin speelde hij nog heel wat andere rollen. Zijn rol als Warren Maxwell in Mandingo, misschien vreemd om zo een gevierd acteur in een bijrol te zien, is een sterk dramatisch personage waar hij met verve gestalte aan geeft. Als Britse acteur moest Mason wel het zuiderse accent imiteren, dat hij zichzelf aanleerde door heel nauwgezet te luisteren naar de speeches van de zuiderse Senator Sam Ervin, alvorens naar Louisiana te trekken waar de film werd ingeblikt428. Veel critici maakten bezwaar tegen Mason en Susan George (beide Britten) in deze zuiderse rollen en gaven commentaar op hun zuiderse accent. Fleischer antwoordde dat hij gewoon de meest competente acteurs eruit gelicht had en het toevallig was dat ze allebei van het Britse eiland afkomstig waren. Maar, zegt Fleischer, het lijkt erop dat Britten even gemakkelijk met het zuiderse accent weg zijn dan welke Amerikaan dan ook. De kritiek op belachelijke accenten zijn dus ongegrond429.
De jonge Perry King geeft gestalte aan de knappe Hammond Maxwell, Warren Maxwells zoon. King had een Yale-diploma theater op zak, en in zijn debuutfilm van 1972, The Possession of Joe Delaney, mocht hij direct de hoofdrol voor zijn rekening nemen, waardoor hij in het oog sprong van filmproducenten. Ondertussen verscheen hij veel op televisie, in films en series, als Medical Centre, Apple’s Way, en Hawaii Five-O. In 1974 schitterde hij in de hoofdrol in The Lords of Flatbush naast een beginnende Sylvester Stallone; de film werd een enorm succes. Hoewel een jaar later de film Mandingo door critici de grond ingeboord werd als crap, beschouwt King het als een goede film met veel meer inhoud en gewicht dan in de pers werd aangegeven. James Mason dacht er op dezelfde manier over, hij nam de film dan ook zeer serieus en hij fungeerde als mentor voor King, die veel van hem opstak430. In de film zet King een sublieme prestatie neer, die hem ondanks de slechte naam van de film geen windeieren bracht. King werd in 1975 genomineerd voor een Golden Apple in de categorie Male New Star of the Year431. Na Mandingo nam King het genoegen om meer televisiefilms en series te doen. King is een telg uit een ontzagwekkende genealogie. Zijn grootvader was Maxwell Perkins, die begon als een journalist maar eindigde als de fameuze literaire redacteur van Ernest Hemingway, F. Scott Fitzgerald en Thomas Wolfe. Verder in de tijd is het nog merkwaardiger, want King stamt af van een
427
http://www.imdb.com/name/nm0000051/bio “James Mason, Never One…”, s.p. 429 I. CAMERON en D. PYE, “Richard Fleischer on Mandingo”, p. 24. 430 R. SKLAR, “Perry King. A Different Story”, s.l., s.p. www.popentertainment.com/perryking.htm 431 http://www.imdb.com/name/nm0455133/awards 428
146
bastaardzoon van Koning Edward II van Engeland. Daarnaast is hij eveneens een afstammeling van Roger Sherman en John Morton, twee van de ondertekenaars van de Declaration of Independence432.
Eén van de leading ladies uit Mandingo is Susan George, die het personage Blanche belichaamt. George stond al te acteren in films en series vanaf haar vierde verjaardag. Hoewel ze in Die Screaming, Marianne (1971) reeds de hoofdrol speelde, kwam haar grote doorbraak er door Straw Dogs (1971) waarin ze naast Dustin Hoffman de pannen van het dak speelde, en waarvoor ze alom geprezen werd, hoewel de film vrij controversieel was. Haar rol in Dirty Mary, Crazy Larry uit 1974 is eveneens één van haar beste prestaties. Susan George werd al snel geassocieerd met vrij provocerende en soms controversiële rollen, en werd in zekere mate steeds opnieuw getypecast. Zoals filmhistorica Leslie Halliwell zei, was George een “British leading lady, former child actress; usually typed as sexpot”433. Susan George keerde terug naar Engeland waar ze met haar man een fokboerderij met Arabische paarden startte434; ironisch in het kader van deze bespreking van Mandingo met de slavenfokkende plantage. Maar ze bleef actief als actrice, en was recent te zien in een aantal aflevering van het de populaire tv-serie Eastenders en in de film In Your Dreams uit 2006435.
De acteercarrière van Brenda Sykes, die de slavin Ellen vertolkt in Mandingo, duurde om en bij tien jaar. In 1969 nam ze deel aan The Dating Game op televisie, waardoor ze werd opgemerkt door talentspotters van Hollywood. Ze was gastpersonage in een aantal series en in 1970 werd ze gevraagd een goed beschreven rol te vertolken in The Liberation of L.B. Jones van William Wyler436. Daarna speelde ze nog in Skin Game (1971), maar kwam voornamelijk aan de bak in blaxploitation films als Black Gunn (1972), Cleopatra Jones (1973) en in Drum (1976 – opvolger van Mandingo). Haar laatste keer op het scherm was in een aflevering van Good Times in 1978. Daarnaast was ze veel op televisie te zien, zoals in Ozzie’s Girls in 1973437.
432
“Mandingo Co-Star Perry King’s From Famous Literary Heritage”, in: Publicity, s.d., s.p. R. KESER, “The Eye We Cannot Shut…”, s.p. 434 http://www.georgianarabians.com/ 435 http://www.imdb.com/name/nm0001265/ 436 H. ERICKSON, “Brenda Sykes”, in: All Movie Guide, s.l., s.p. http://www.allmovie.com/cg/avg.dll 437 http://www.imdb.com/name/nm0843044/ 433
147
Bokskampioen Ken (Kenneth) Norton maakte zijn acteurdebuut als Mede in Mandingo. Norton begon zijn professionele bokscarrière in 1967, op drieëntwintigjarige leeftijd. In een legendarisch gevecht met MuHammondmad Ali in 1973 deed hij een gooi naar de titel van North American Boxing Federation Title Belt, hij brak Ali’s kaak en won het gevecht; daarmee was hij de tweede bokser ooit die Ali versloeg en was zijn bokslegende geboren. Daarna verloor hij echter een aantal keer tegen Ali. In 1978 werd hij Heavyweight Boxing CHammondpion. In zijn totale carrière van vijftig gevechten, heeft hij er tweeënveertig van gewonnen. In 1992 werd hij opgenomen in de International Boxing Hall of Fame438. In 1975 probeerde Norton iets anders uit dan boksen: acteren. Zijn eerste filmoptreden was in Mandingo, waar hij een “vechtneger” vertolkte, een rol die hem uiteraard op het lijf geschreven was. Het jaar daarop was hij opnieuw te zien in het vervolg Drum. Daarna nam hij een acteerpauze en vanaf 1983 was hij opnieuw te zien in series als The A-Team, Knight Rider en Cover Up. Sporadisch speelde hij nog mee in films439.
Andere acteurs in Mandingo zijn:
438 439
-
Richard Ward als huisslaaf Agamemnon
-
Lillian Hayman als huisslavin Lucrezia Borgia
-
Roy Poole als dokter Redfield
-
Ji-Tu Kumba als de rebellerende slaaf Cicero
-
Ben Masters als Blanches broer Charles
-
Paul Benedict als de slavenhandelaar Brownlee
http://www.kennorton.com/about.htm http://www.imdb.com/name/nm0636243/
148
3. Ontvangst en Kritieken Mandingo deed de kassa’s wel rinkelen en werd daarom aanzien als een enorm succes, maar toch werd de film door Amerikaanse critici gezamenlijk en onverbiddelijk neergesabeld als pulp en trash, dat slavernij, interraciale seks en incest uitbuitte om geld in het laatje te brengen. In de recensies werd er zoveel mogelijk gegoocheld met woorden als bespottelijk, gruweldaden, belachelijk, schokerend, walging, zuiver commercieel en exploiterend. Michael Buckley was zo vrij zijn lezerspubliek in Films in Review mede te delen dat Mandingo waarschijnlijk de slechtste film was dat hij ooit had gezien, met zijn potpourri van racisme, geweld, naakt, incest en seks, tot walgens toe440. Robin Wood vertelt in zijn boek Sexual Politics & Narrative Film dat de mening over Mandingo bondig samengevat kan worden door een quote van Leonard Maltin in Movie and Video Guide, de onontkoombare barometer voor de contemporaine liberaal-bourgeois “smaak” en bovendien waarschijnlijk het meest verspreide en invloedrijke boek over film dat heden beschikbaar is. Maltin beschrijft de film als volgt: “Trashy potboiler will appeal only to the s&m crowd. [James] Mason is a bigoted plantation patriarch, [Susan] George his oversexed daughter, [Ken] Norton – what else? – a fighter. Stinko!”. Het is moeilijk in te beelden dat sm-liefhebbers de horrors uit de film opwindend zouden vinden, tenzij het psychosomatische sadisten zijn; Blanche is ten eerste Maxwells dochter niet en heeft ten tweede niet meer dan een natuurlijke “appetijt” voor seksueel plezier; en Mede wordt gedwongen te vechten en doet het niet voor de lol. Wood stelt zichzelf al de vraag of de critici de film wel gezien hebben441.
Andrew Britton maakte in het Britse tijdschrift Movie een doortastende en positieve analyse van de film en maakte korte metten met de critici met de argumenten dat ze de film duidelijk niet hadden doorgrond, en twijfelde er eigenlijk wel aan of ze de film wel goed bekeken hadden. Zo steekt hij een tirade af tegen Geoff Brown, die de film recenseerde voor het Monthly Film Bulletin (een officiële publicatie van het British Film Institute en bijgevolg zogezegd een kritisch oordeel), die beweert objectief te zijn maar erin slaagt de film te corrumperen. Zo stelt hij Blanche voor als een Southern belle met de karaktertrekken koket, wispelturig en ontrouw, terwijl dit in het boek wel zo is, maar absoluut niet in de film. Bovendien is het niet Maxwell die Redfield overtuigt de zwarte baby van Blanche te laten doodbloeden, zoals Brown beweert, maar onderneemt Redfield dit zelf zonder enig overleg (op dat moment wist Maxwell nog van niets). Dit zijn slechts enkele van zijn flaters. Volgens Britton zijn de kritieken terug te voeren tot twee soorten: aan de ene kant het geklaag over het zuiderse accent van James Mason en het gebekvecht over authenticiteit; aan de andere kant de algemene
440 441
M. BUCKLEY, “Mandingo”, in: Films in Review, nr. 5, 1975, pp. 311-312. R. WOOD, Sexual Politics & Narrative Film…, pp. 265-266.
149
beschuldigingen van de overdaad en gruweldaden van de film en het voorspellen van het effect dat dit “ongetwijfeld” zal hebben op de rassenrelaties442. Robert Keser443 vermoedt dat de badscènes en de vele “slaapkamerontmoetingen” van de film zowieso een ontvlambaar project maakten. Daarbovenop brak de film dan nog taboes door twee incestueuze koppels– de blanken Blanche en haar broer Charles, en de zwarten Mede en zijn zus Big Pearl – en twee interraciale koppels – Hammond en Ellen, en Mede en Blanche – te presenteren. Bovendien werd het incest tussen zwarten in de film toegelaten en zelfs toegejuicht, terwijl het voor blanken ondenkbaar was en een reden voor verstoting. Dit alles zorgde ervoor dat de critici de film afdeden als “één trap boven porno”. De mening van New York Times was duidelijk: ““Mandingo” has less interest in slavery than ‘Deep Throat’ has in sexual therapy.… While the poor darkies are singing on the soundtrack, they are being beaten, humiliated, denied, raped and murdered onscreen, with the kind of fond attention to specific details one more often finds in the close-ups employed in pornographic films. This one is strictly for bondage enthusiasts.”. De film verwarde critici die niet konden aanvaarden dat een melodrama zonder grote speeches of boodschappen in de dialogen een serieus statement over de socio-economische orde kon doen. Bovendien liep de film gevaar als ridicuul te worden aanzien door het extreme einde, de voorstelling van Blanches seksuele frustratie, en het continue gebruik van archaïsch woordgebruik als “wench” (dienstmeid of zwarte vrouwen die gebruikt werden als bedpartners) en “sucker” (naam voor een baby, voornamelijk gebruikt voor zwarten)444.
Richard Fleischer vertelt in zijn interview met Ian Cameron en Douglas Pye voor Movie dat hij gehoopt had dat de kritieken meer verdeeld en de film niet zo eensluidend vijandig gezind zouden zijn. Hij was vrij teleurgesteld dat zo weinig critici de film apprecieerden en dat er in Amerika maar twee of drie positieve reviews verschenen waren. Wat Fleischer vooral woedend maakte, is dat de critici zich lieten verblinden door hun eigen afkeer ten opzichte van het onderwerp. Hij zegt dat er in de meeste mensen iets echt racistisch is, en dat ze dat niet willen zien. Door de film ontdekken ze dat het hen stoort dat er een zwarte man seks heeft met een blanke vrouw, maar ze schameen zich daar tegelijk voor omdat het irrationeel is; en dan haten ze de film. Fleischer zegt dat ze het verhaal gerust mogen verafschuwen, maar hij wordt woedend omdat critici in plaats daarvan zeggen dat de fotografie slecht was, de filmdecors beroerd waren, de kledij niet deugde en het scenario waardeloos was, net zoals de regie. Maar Fleischer kan dit alles tegen beschuldigingen verdedigen. Hij is van mening dat er echt niet veel aan de film is dat men kan
442
A. BRITTON, “Mandingo”, pp. 1-2. Robert Keser geeft les over film aan de National-Louis University in Chicago en is redacteur bij het Bright Lights Film Journal. 444 R. KESER, “The Eye We Cannot Shut…”, s.p. 443
150
bekritiseren als onbekwaam gedaan. Men mag volgens hem haten wat de film is, of wat hij zegt, maar men kan niet zeggen dat het allemaal waardeloos is, want dat is echt niet waar445.
Hoewel Mandingo buiten Amerika eveneens controversieel was, heb ik vrij positieve recensies uit die tijd gevonden uit Groot-Brittannië, Frankrijk, Duitsland en Australië. Misschien komt dit opmerkelijk verschil doordat de film over een zwarte bladzijde ging uit de geschiedenis van de Verenigde Staten, waarvoor Amerikanen liever de ogen sloten of wilden vergeten. Zuiderse slavernij werd tot dan toe steeds gemythologiseerd en romantisch voorgesteld. Het is gemakkelijker te geloven in een gelogen beeld, dan met de neus op de niet zo rooskleurige waarheid gedrukt te worden. Ontkennen, zich afwenden en de ogen sluiten is continu de tactiek geweest in verband met zwarten en slavernij in de Verenigde Staten; getuige de segregatie zodat men zo weinig mogelijk met zwarten in contact kwam, en de ongeïnteresseerdheid van het Noorden voor de situatie in het Zuiden. Voor Amerikanen is het waarschijnlijk moeilijker deze film te zien en met dit verleden geconfronteerd te worden dan voor buitenlanders, die al lang de gruwelen van slavernij erkend hadden. Bovendien komen de Amerikanen er absoluut niet positief uit, wat opnieuw de verontwaardigde reacties uit Amerika kan verklaren, terwijl de andere landen er waarschijnlijk geen graten in zien, en het zelfs toejuichen, om Amerika ten tijde van de slavernij eindelijk zo wreed afgebeeld te zien zoals het in werkelijkheid was. Dit verklaart misschien eveneens de Amerikaanse kritiek dat de blanken in de film allemaal “schurkenrollen” spelen. Fleischer werpt tegen dat dit niet zo was, maar dat ze als gewone, ordinaire mensen die in hun eigen overtuigingen geloven, afgebeeld worden. Deze blanken waren niet opzettelijk wreed en brutaal, integendeel, voor hen was dit perfect normaal. Fleischer probeerde de blanken voor te stellen als mensen die de houding van die tijd uitvoerden, niet als degenen die het in het leven geroepen hadden. Hierdoor toont hij aan dat de blanken evenzeer slaven waren als de zwarten; slaven van hun ideologie446.
Mandingo verdween echter niet in de filmgeschiedenis zonder enige erkenning. In Amerika kreeg de film voor zijn scenario een award van the NAACP (National Association for the Advancement of Colored People). In Engeland werd de film in sommige districten van Londen met grote zwarte populaties onthaald met staande ovaties447. In Duitsland won Mandingo een Golden Screen Award in 1977448. Robin Wood vond dat er nodig een opwaardering van Mandingo moest komen, daar de kritieken ertegen onverdedigbaar zijn, en wijdde hieraan een hoofdstuk in zijn boek Sexual Politics & Narrative Film. In zijn opinie is het de beste film over ‘ras’ dat ooit gemaakt werd in Hollywood, zeker prior
445
I. CAMERON en D. PYE, “Richard Fleischer on Mandingo”, p. 29. Ibid., pp. 23-24. 447 R. WOOD, Sexual Politics & Narrative Film…, p. 165. 448 http://www.imdb.com/title/tt0073349/awards 446
151
Spike Lee449 en in sommige opzichten nog steeds. Hij beschouwt de film als een waar kunstwerk en als een buitengewone prestatie binnen een filmindustrie die (nog altijd) gedomineerd wordt door de “Grote Blanke Man”450.
4. Vorm van de Film
4.1
Mise-en-scène
De mise-en-scène is zeer belangrijk voor een film, want het bepaalt welke sfeer de film uitademt en het geeft meer betekenis aan de dingen die geportretteerd worden. De mise-en-scène betekent letterlijk hoe dingen in beeld worden gebracht om te corresponderen met de inhoud van het verhaal. De setting, de attributen, de kleren, de casting van bepaalde personages en de manier waarop acteurs gestalte geven aan iemand, zijn belangrijke elementen die bijdragen tot een goede mise-en-scène451.
4.1.1 Kledij Er is een zeer duidelijk verschil in kledij tussen blanken en slaven. De blanken zijn rijkelijker gekleed en hebben verschillende outfits, terwijl de slaven vaak in vodden lopen (soms met gaten erin) en telkens hetzelfde dragen. Door de onverzorgde kledij van de slaven wordt het standsverschil met de blanken duidelijk getoond. Het is trouwens historisch correct dat vele slavenhouders hun slaven maar twee tenues gaven: één voor de zomer en één voor de winter. De meeste slaven lopen op blote voeten rond.
Binnen de groepen blank en zwart zijn er onderling eveneens verschillen. De blanke mannen hebben voor het grootste deel een hoed op. Wanneer ze thuis aan het werk zijn, is de hoed ouder, afgeleefder en minder mooi. Wanneer ze op stap gaan, zetten ze een mooier en steviger exemplaar op hun hoofd. De familie Woodford kleedt zich beter op dan de Maxwells op Falconhurst. Dit contrast is het duidelijkst in scène 9452, waar Charles voor het eerst Hammond terugziet. Hammond loopt nogal
449
Zwarte regisseur die in zijn films vaak de spanningen tussen rassen, wat ‘ras’ betekent en interraciale relaties onderzoekt. Bekende films van hem zijn onder andere Do the Right Thing (1989), Jungle Fever (1991), en Malcolm X (1992). http://www.imdb.com/name/nm0000490/ 450 R. WOOD, Sexual Politics & Narrative Film…, pp. 265, 282. 451 J.E. O’CONNOR, Image as Artifact: The historical analysis of film and television, s.l., RE Krieger Pub. Co, 1990, pp. 304-305. 452 Zie Bijlage 11.
152
onverzorgd in hemd rond, terwijl Charles een perfect, grijs, zeer deftig kostuum aan heeft, met bijpassende hoed, waardoor hij er zeer voorkomend uitziet. Wanneer Hammond weggaat van huis draagt hij daarentegen ook een deftig kostuum. Warren Maxwell draagt wel altijd een kostuum, maar nog niet zoals de Woodfords, die een kostuum met tailleur en strik (Hammond draagt nooit een strik), compleet met horlogeketting dragen. De Woodford dames dragen eveneens zeer rijkelijke en mooie jurken met brede rokken en strakke korsetten, afgewerkt met kant. Ze dragen hun haar opgestoken, en Blanche draagt er ook linten in. Afgaand op de kledij zou men ervan uit gaan dat de Woodfords de rijken zijn, en de Maxwells armer. Het omgekeerde is echter waar. De trotse Woodfordfamilie vraagt geld aan Warren Maxwell, die door zijn slavenfokkende plantage zeer rijk is. De reden voor dit onderscheid tussen de twee families is om nog beter te tonen dat slavernij, en dan vooral slaven fokken als dieren, een degraderend systeem, dat de participanten moreel lager doet zinken. Maar het is meteen ook duidelijk dat een mooie façade zoals de Woodfords (hun huis is eveneens veel beter onderhouden en fraaier dan Falconhurst) een garantie is op een juiste moraliteit. Ten eerste leven ze boven hun stand want ze zijn bijna failliet; ten tweede huist er een groot geheim, namelijk incest tussen Blanche en Charles; ten derde krijgt Charles zijn seksuele kick door een soort van SM op zijn slavinnen uit te oefenen. De transformatie van Blanche van een respectabele dame (tot haar aankomst op Falconhurst ongeveer) naar een dronken, jaloerse en onstabiele vrouw die hunkert naar aandacht is alsook gesymboliseerd in haar kledij. Op Crowfoot is ze zoals een blanke dame moet zijn, maar hoe meer Hammond haar verwaarloost hoe onverzorgder ze er bij loopt. Ze zit continu op haar kamer met niet meer dan haar onderkleren aan, en bekommert zich niet meer om haar uiterlijk. Maar in scène 36 (nadat zij en Hammond door Warren werden opgesloten om de “echtelijk plicht” te vervullen) en in scène 40 (wanneer zij en Mede seks hebben) krijgt ze opnieuw aandacht en kleedt ze zich weer zoals een op en top hoge klasse dame.
Tussen de slaven onderling zijn er ook verschillen. Zowel Lucrezia Borgia (kokkin en baas over het huishouden) als Agamemnon (huisslaaf) dragen betere kleren dan de rest van de slaven. Lucrezia Borgia draagt een rok en een onderrok, een blouse en een wit sjaaltje rond haar nek, terwijl de andere slavinnen veel armoediger gekleed zijn. Agamemnon draagt in het huis een hemd, tailleur, kostuumvest en schoenen, terwijl de slavenmannen enkel een korte broek en een los hemd hebben en blootvoets lopen. De film maakt dus via de kledij duidelijk dat er standsverschillen waren onder de slaven; huisslaven werden belangrijker geacht dan andere slaven en hadden dan ook betere kleren. De vrouwen dragen allemaal een doek rond het hoofd gewikkeld, met een knoop op hun voorhoofd. De slaven van Madame Caroline (van het bordeel in New Orleans) lopen in feilloze kostuums rond, met witte handschoenen, witte pruiken en zwart gelakte schoenen. Ze lijken bijna onderdanen van een koning.
153
4.1.2 Decors en Locaties De film werd volledig op locatie gefilmd in Louisiana, waar het verhaal zich afspeelt:
-
Ashland-Belle Helene Plantation - State Highway 75, Geismer, Louisiana, USA
-
Burnside, Louisiana
-
Geismer, Louisiana
-
Houmas House Plantation - 40136 Highway 942, Burnside, Louisiana
-
Louisiana, USA453
Falconhurst ziet eruit als een vervallen half-ruïne, omringd door neerhangende, overwoekerende en verwilderde vegetatie. De buitenkant van het huis kan zeker een opknapbeurt gebruiken, want het ziet er vrij treurig uit. Er staat één schommelstoel op de veranda, waar Warren in zit. Binnenin het huis ziet het er zo nodig nog neerslachtiger uit. Het interieur is zeer kaal, er staan niet meer dan een paar stoelen, tafels en zetels. Nergens liggen er tapijten, de vloer bestaat uit houten planken, waardoor de kamers er leeg en kleurloos uitzien. De gordijnen zijn nodig aan vervanging toe, en filteren het licht, waardoor het binnen vaak grimmig lijkt. Versieringen zijn er helemaal niet, behalve hier en daar een schilderij en spiegel aan de muur, of een vaas op een kast. De toestand waarin dit huis verkeert, is er waarschijnlijk gekomen omdat er sinds Hammonds kindertijd geen meesteres meer op Falconhurst is geweest en omdat vader en zoon zich niet echt aantrekken hoe zij leven. Dit is nog een andere reden waarom Hammond moet trouwen, naast het verwekken van een zoon te. In de slaapkamer van Blanche hangen op twee muren spiegels, waartussen ze continu gevangen zit, waarin ze weerspiegeld wordt. De spiegels staan symbool voor de heersende mentaliteit, die vrouwen evengoed gewoon ziet als kinderenproducerend, en waardoor ook zij een slaaf is onder de blanke man. Door het gebruik van deze spiegels wordt Blanche onafgebroken in frames geplaatst, die haar gevangenschap symboliseren454. Lucrezia Borgia heeft een tweeling, beide jongetjes, die kleine taken krijgen opgelegd. Zo moeten ze in het begin van de film met grote pluimen waaiers de Maxwells en de gasten Redfield en de slavenhandelaar Brownlee koelte toewuiven. Tijdens een ander diner – met Blanche, Hammond, Warren en Redfield – staan de jongetjes met lange kaarsen in de hand naast de tafel om meer licht te geven. Ze staan zo stokstil dat ze eigenlijk een deel van het interieur uitmaken, als het ware als levende lampen.
De verloedering van Falconhurst staat symbool voor de dorheid van de zielen van deze mensen en voor de corruptie van hun moraliteit en ethiek; op die manier wordt dit visueel weergegeven455. Dit
453
http://www.imdb.com/title/tt0073349/locations A. BRITTON, “Mandingo”, p. 15. 455 I. CAMERON en D. PYE, “Richard Fleischer on Mandingo”, p. 26. 454
154
huis dat verschrikt en bewoond wordt door immorele personen wordt eveneens gebruikt om de conflicten binnen de Amerikaanse psyche uit te drukken456.
Het contrast met de Crowfootplantage kon niet groter zijn. Het huis is helder wit, omringd door bloemen, struiken en bomen die mooi verzorgd zijn; hier hangt er zo geen apathische sfeer als op Falconhurst. Het interieur is zeer gezellig, met gerieflijke zetels en stoelen, versieringen en schilderijen aan de wanden, tapijten, en een harp. De gordijnen zien er fris uit en zorgen voor veel meer licht. Het huis straalt vriendelijkheid uit.
Het bordeel van Madame Caroline in New Orleans straalt opnieuw een heel andere sfeer uit. Alles in het bordeel is gericht op plezier en dat komt in het interieur ook te voorschijn. Overal staan zetels, drank en grote gordijnen zijn gedrapeerd langs de muren en ramen. Er staat tevens een piano, waarop meisjes vrolijke muziek spelen. De binnenkoer is goed verzorgd en er staat een fontein. Het is hier dat de twee gevechten met Mede plaatsvinden.
4.1.3 Rekwisieten De rekwisieten zijn nodig om de sfeer van de slavernij in het Zuiden op te roepen, hoewel er niet echt op gefocust wordt. Het eerste dat opvalt is de wandelstok waar Warren steeds mee rond pikkelt, te wijten aan zijn reuma. De stok wordt echter een soort verlengstuk van hemzelf, hij wijst ermee, dreigt ermee, bonkt ermee op de grond om de aandacht te trekken of tot spoed aan te jagen. Dit doet hij zowel bij de slaven als bij Hammond en Blanche, wat er opnieuw op wijst dat blanken evengoed slaven zijn. Het feit dat de grote baas van de plantage krom loopt door reuma, en zijn opvolger Hammond hinkt, terwijl de slaven op en top gezond zijn, staat symbool voor de morele kreupelen dat zij zijn. Het fysieke verval van het huis strekt zich uit naar zijn inwoners. Er wordt een link gevestigd tussen de brutaliteit van slavernij en de sociale en fysieke degeneratie van de Maxwells, de meesters457.
Ketens zijn in een slavernijepos onontbeerlijk, zo ook in Mandingo. Reeds in het begin van de film worden de drie slaven, waaronder Cicero, die door Brownlee gekocht werden, geketend in een schuur, zoals in een Middeleeuwse kerker. De ketens zijn aan de muur bevestigd en rond hun voeten, en zijn onmogelijk los te krijgen, zoals Cicero ontdekt. Charles en Hammond komen onderweg naar de naburige plantage van meneer Wallace een rij slaven tegen die onderweg zijn. Hun voeten zijn geketend en vastgemaakt aan een lange ketting in het middel, waarnaast de slaven twee aan twee stappen.
456 457
A. BRITTON, “Mandingo”, p. 4. Ibid., pp. 25-26.
155
De slaven op de slavenmarkt, die naar hun plaats aan het podium lopen, zijn aan elkaar geketend via hun nek.
Zwepen zijn eveneens onlosmakelijk verbonden met slavernij. De rij slaven die Charles en Hammond onderweg tegenkomen worden bewaakt door twee blanken op paarden die een lange zweep vasthouden om de slaven aan te sporen als ze te traag gaan of om ze in het gareel te houden. Meneer Wallace loopt continu met een kort zweepje rond om zijn slaven te kunnen aanmanen. Zo kletst hij Ellen ermee op haar billen wanneer ze gepresenteerd wordt aan Hammond en Charles voor “nachtelijke pleziertjes”. Ze is nog maagd, en Wallace doet dit waarschijnlijk om haar aan te sporen te doen wat van haar verwacht wordt. Wanneer Wallace zegt dat hij opstandige slaven niet erg vindt, omdat hij het leuk vindt hen te temmen, zwaait hij al glimlachend met zijn zweep. Zo laat hij er geen misverstanden bestaan over de manier waarop hij zijn slaven onderwerpt. Blanche gebruikt een zweep met twee leren slierten aan wanneer ze Ellen geselt. Charles gebruikt zijn riem om Katie er mee te slaan voor zijn seksueel plezier.
Geweren zijn in deze onderdrukkende cultuur onontbeerlijk. Het was voor slaven verboden geweren te dragen, en Cicero riskeert de doodstraf door verhanging wanneer hij een vuurwapen op de plantage van meneer Wallace steelt, en een opstand uitlokt. Alle blanke mannen dragen geweren in deze scènes, behalve Hammond, die spoorslags meegereden is om de opstand te onderdrukken, maar hij heeft wel een pistool. Dit impliceert eveneens dat Hammond voortdurend met een vuurwapen rondwandelt. In andere scènes heeft Hammond wel een geweer in de hand, zoals wanneer ze terug komen van het gevecht van Mede, en wanneer hij Mede eerst bedreigt en dan twee maal neerschiet in de bloedige climax van de film. Met hetzelfde geweer schiet Mem Warren dood. Hammond gebruikt hier eveneens een riek als wapen, waar hij Mede op vastprikt om hem onder te houden in de ketel vol kokend water.
Hammond geeft Blanche een robijnen halssnoer, maar schenkt de bijpassende oorbellen aan Ellen, waardoor hij opnieuw Ellens status als minnares bevestigt, want zo een duur geschenk wordt normaal niet aan een slavin geschonken.
4.2
Camerahandeling
De meeste filmmakers streven ernaar een beeld zo natuurlijk mogelijk te laten overkomen bij de kijker. Het moet lijken alsof de beelden toevallig gedraaid werden. Nu kan de regisseur met talent dit zo doen lijken, maar in werkelijkheid zal hij de absolute controle over alle visuele elementen willen behouden. Dit is nodig om zowel de inhoudelijke informatie als de sfeer goed tot zijn recht te laten
156
komen. Geen enkel shot kwam toevallig tot stand voor de camera. Zo zijn duur, lichtinval, kleur, camera-afstand, compositie, camerahoek, camerabewegingen, focus, lenseigenschappen, filmstock en projectiesnelheid belangrijke fotografische eigenschappen van een shot458.
De cinematografie was in handen van Richard H. Kline, die reeds voor onder andere The Boston Strangler (1968) en Mr. Majestyk (1974) samengewerkt had met Fleischer. Na Mandingo heeft hij nog films als King King (1976) en Star Trek: The Motion Picture (1979) op zijn palmares staan459. In Mandingo bewerkstelligen de twee zuivere shots die opgebouwd zijn in de diepte, krachtige shots die zelden de aandacht op zichzelf vestigen460. In plaats van de claustrofobie van deze mensen op te roepen die onbewust opgesloten zitten in een sociale orde zonder ontsnapping, beeldt Fleischer wijde en open ruimtes af, gelijkmatig verlicht. Voor dezelfde reden spendeert de film weinig aandacht aan het detailleren van de kenmerken van de onderdrukking (zoals boeien en ketens), en opteert voor de subtielere essentie dat rebellen in het gareel worden gehouden door de volkomen alomtegenwoordigheid van het systeem461. Fleischer wilde dat zijn cameraman “altijd het beeld in het hoofd moest houden van een zeer mooie bruidstaart die opgevuld is met maden, zodat het van op een afstand prachtig en romantisch lijkt, maar wanneer je dichter komt het afschuwelijk is”462. Het beste voorbeeld hiervan zijn de eerste paar shots. De film begint met een extreme long shot van het huis, en het ziet er romantisch maar toch wat droefgeestig uit. Naarmate de camera dichterbij komt, ziet men het verval echter steeds beter, en wanneer men het interieur ziet (dat vrijwel leeg is), blijft er van het romantische beeld niets over. Dus reeds van bij het begin van de film wordt de aftakeling van deze moraliteit, van dit onderdrukkende slavernijsysteem getoond. Het is duidelijk dat het instituut niet alleen de slaven, maar ook de meesters degradeert. De eerste toon duidt onmiddellijk aan dat deze film niet tot de traditie van de voorstelling van het schitterende en fantastische Zuiden behoort, waar men melancholisch naar terugkijkt.
Fleischer en Kline getroostten zich veel moeite om shots op te bouwen die zowel binnenshuis als buitenshuis combineren. In de scènes ziet men vaak mensen naar buiten of binnen lopen, waarna de scène op die plaats verder gaat. Zo zijn de slavenbarakken eveneens nogal grof gebouwd, niet alleen omdat het in het echt ook zo was, maar om het licht door te laten tijdens de scènes van de ontmaagding van Big Pearl. Op die manier toont Fleischer eveneens dat er geen privacy was, zowel voor de zwarten als voor de blanken.
458
J.E. O’CONNOR, Image as Artifact… , pp. 305- 306. http://www.imdb.com/name/nm0459660/ 460 Z. CAMPBELL, “Follow Him Quietly…”, s.p. 461 R. KESER, “The Eye We Cannot Shut…”, s.p. 462 I. CAMERON en D. PYE, “Richard Fleischer on Mandingo”, p. 26. 459
157
Fleischer creëert een waarnemingscontinuüm dat in lange opnames en rusteloos dwalende camerashots dwaalt463. Hij zoekt altijd naar twee dingen, naar stijl en naar een manier om iets te doen dat hij nog nooit gedaan of gezien heeft. De stijl van deze film lijkt erg op een griezelfilm en hij wilde dat de camerabeweging met zorg voorbereid en uitgewerkt werd. De camera is zeer rusteloos en het resultaat ervan is een soort futloos en apathisch gevoel van het Zuiden. Er is geen motivatie voor deze camerabeweging, maar het kruipt, zelfs in shots van nabij, de hele tijd. Er zijn shots waarvan je denkt dat het een statisch beeld is, maar dat de camera toch zachtjes rond het personage beweegt. Iets dat meestal niet opvalt in de film is dat de camera binnenshuis scheef opgezet is. Het beeld is enigszins uit balans, maar onbewust merk je dat er iets verkeerd is, omdat er iets niet in evenwicht is in het huis. Deze truc draagt, naast het vrij lege interieur, bij tot het bevreemdende en onbehaaglijke gevoel dat men krijgt ten opzichte van de plantage. Fleischer gebruikt dit veel om een gevoel van onevenwichtigheid te verwezenlijken464.
4.2.1 Toegepast op twee scènes uit Mandingo Ik zou graag op twee scènes wat dieper ingaan, omdat ze zo goed in beeld zijn gebracht. De eerste is scène 13465. Dit is de scène waarin Charles en Hammond bij meneer Wallace de slavinnetjes Ellen en Katie aangeboden krijgen. Hammond gaat geschokt door Charles’ gedrag naar zijn kamer, gevolgd door Ellen. Wat volgt is waarschijnlijk één van de mooiste en ontroerendste liefdesscènes in de filmgeschiedenis – ontroerend in de complexiteit, diepte en de eerlijkheid van de emoties, uitmuntend verwezenlijkt door Fleischer en zijn acteurs. Ellen en Hammond beginnen tederheid te voelen ten opzichte van elkaar. Hammond gaat op bed zitten, terwijl Ellen een eindje van hem af staat. De verticale bedstijl verdeelt het frame in twee, waardoor ze gescheiden zijn van elkaar. Hij vraagt haar hem aan te kijken, maar ze zegt dat ze dat niet kan, niet mág. Hij antwoordt: “If you’re told to do it… if you’re asked to do it…”. Hiermee toont hij al dat hij Ellen niet als een gewone slavin bekijkt, want hij verzoekt haar iets in plaats van het te bevelen (hij geeft zijn meesterschap op). Hij trekt haar naar zich toe, waardoor ze in zijn frame komt te staan (ze zijn niet meer gescheiden door de bedstijl), terwijl ze hem nu wel aankijkt en de camera inzoomt op hen. Verder gaat hij zeer teder met haar om, hij droogt haar tranen en kust haar. Dit is een kortstondige opheffing van ideologische barrières wegens wederzijdse menselijke tederheid466. De scène is zo aangrijpend omdat een meester normaal gezien niet zo met zijn slavinnen omgaat, ook Hammond niet (denk maar aan de ontmaagding van Big Pearl).
463
R. KESER, “The Eye We Cannot Shut…”, s.p. I. CAMERON en D. PYE, “Richard Fleischer on Mandingo”, p. 29. 465 Zie Bijlage 11. 466 A. BRITTON, “Mandingo”, pp. 11-12. 464
158
De tweede scène is scène 39467. Deze sequentie houdt de sleutel van Fleischers stijl. Het verzamelen van de slaven voor de markt toont dat hij werkt op het hoogste niveau van vloeiende regie en dynamische cameraopstelling, belemmerd en gesynchroniseerd met zulk een subtiliteit dat het moeiteloos en onopvallend lijkt. De camera glijdt in een ononderbroken tracking shot468 langs de rij slaven die staan te wachten, dat bijna twee volle minuten in beslag neemt. De camera beweegt zijwaarts, dan neerwaarts en opnieuw naar boven, uiteindelijk achterwaarts en stijgt dan hoog op. De camera blijft wat langer hangen om emotionele momenten te observeren en gaat dan weer verder. Hij keert terug op zijn route en gaat naar omhoog wanneer Hammond rechtstaat op zijn rijtuig, terwijl de stoet zich in beweging zet. De camera zoemt in op een vrouw die zich wanhopig en huilend vastklampt aan de kar waar haar kinderen in zitten, en plat op de grond valt wanneer de kar vaart krijgt. Hierna volgt een tweede complex tracking shot, dat begint van op de veranda op het tweede verdiep. De camera zoomt verder uit op de rij slaven die op weg gaat, en draait dan zenuwachtig en pant naar Blanche die onbeweeglijk op de veranda staat. De camera zoomt in op haar gezicht terwijl ze kijkt naar Hammond die vertrekt, met Ellen die achter hem zit. De camera draait mee met haar blik, gaat lager en toont Hammond die naar boven richting Blanche kijkt en zich opnieuw omdraait, terwijl de processie zich verder verwijdert469. Blanche, die hoger staat dan hem, wordt geassocieerd met het huis (een symbool van onderdrukkende macht), maar tevens als een gevangene en slachtoffer (zij wordt eveneens onderdrukt door de heersende moraal, terwijl haar uitoefening van macht – Mede tot seksuele gemeenschap dwingen – enkel zelfdestructief kan zijn)470. Fleischer gebruikt in de film voornamelijk medium shots471 en close-ups
472
(zoals bij de vergiftiging
van Blanche). Als laatste wil ik nog vermelden dat velen die Mandingo gezien hadden, dachten dat er gekleurde filters gebruikt werden die een warm licht gaven aan de scènes binnenshuis. Fleischer verklaart echter dat de kleur in het licht zelf zat, en dat ze filters geplaatst hadden op de verlichting en niet op de lenzen. Hierdoor kreeg het licht deze aardachtige schakering, wat voor een zeer vreemd soort contrast zorgde473.
467
Zie Bijlage 11. Een tracking shot is een segment waarin de camera opgesteld wordt op een platform met wielen, en dan voortbewogen wordt op rails terwijl het shot genomen wordt. 469 R. KESER, “The Eye We Cannot Shut…”, s.p. En: A. BRITTON, “Mandingo”, p. 21. 470 A. BRITTON, “Mandingo”, p. 22. 471 Een medium shot toont niet de volledige persoon, maar vanaf de kniehoogte of de heupen, en is een zeer functioneel shot. 472 Een close-up concentreert zich op een bepaald deel van het lichaam, zoals handen of meestal het gezicht. 473 I. CAMERON en D. PYE, “Richard Fleischer on Mandingo”, p. 29. 468
159
4.3
Geluid
We kijken niet alleen naar een speelfilm met onze ogen, maar evengoed met onze oren. Een stomme film brengt niet half zoveel emoties teweeg als een geluidsfilm. O’Connor onderscheidt drie types van geluid die in een film kunnen voorkomen: het gesproken woord (een dialoog of een verteller die verhaalt), de muziek en de geluidseffecten. We kunnen daar in feite nog een vierde categorie aan toevoegen, namelijk de stilte474.
4.3.1 Geluid “on screen” Mandingo is een film van gesproken woorden. De dialogen, waarin het geluid diegetic475 is, dragen de film. Het gesproken woord is hier uiteraard ‘uitwendig’ en loopt ‘synchroon’ met het beeld. Uitwendige klanken houden in dat de personages met elkaar praten en op die manier hun gedachten ventileren, in plaats van een voice-over (enkel hoorbaar voor het publiek) die de gedachten van de personages verwoordt. Het geluid van de dramatis personae loopt synchroon (of gelijktijdig) met de beelden op het scherm, wat logisch is, aangezien gesynchroniseerd geluid de beste illusie van realisme geeft. Naast dialogen, komt er maar tweemaal muziek voor die op de scène zelf plaatsvindt. Eén daarvan horen we in scène 11476, waar een slavenrij geleid wordt door een vioolspeler die het nummer ‘Yankee Doodle’ speelt. We zien dit schouwspel slechts terwijl Hammond en Charles vrolijk langs gesjeesd komen op hun rijtuig. De slaven houden hun hoofden gebogen, ‘Yankee Doodle’ klinkt als een requiem, en hun tred is vrij traag; dit alles roept een begrafenissfeer op. Het vestigt de aandacht van het publiek op de droevige en doodse toestand van slavernij. Bovendien verbindt het slavernij onmiddellijk met het geïdealiseerd Amerikaans patriottisme door deze Amerikaanse lofzang (ironisch genoeg door een slaaf gespeeld) te gebruiken, dat vanaf de Revolutie enorm populair was477. Scène 44 is een perfect voorbeeld van een stilte, die veel meer zegt en veel drukkender is dan duizend woorden. Wanneer Hammond Blanches kamer binnenkomt om naar “zijn” zoon te kijken, en hij ontdekt dat het kind zwart is en Blanche overspel gepleegd heeft met Mede, is de spanning om te snijden en elke toeschouwer houdt automatisch zijn adem in. De houding en gelaatsuitdrukking van Hammond en Blanche zijn genoeg om te weten wat er gebeurt. Hammond worstelt duidelijk met ongeloof en opkomende woede, terwijl Blanche beseft wat zijn reactie hierop zal zijn, hoewel niemand iets zegt.
474
J.E. O’CONNOR, Image as Artifact…, pp. 319-320. Dit wil zeggen dat het geluid altijd afkomstig is van een personage uit de film zelf, in dit geval Mandingo. 476 Zie Bijlage 11. 477 M.J. KOVEN, Blaxploitation Films, pp. 69-70. 475
160
4.3.2 Muziek “off screen” De soundtrack Born in this Time van de film werd ingezongen door blueslegende en “vader van de Chicago blues” Muddy Waters, terwijl de muziek geschreven werd door Maurice Jarre478. Dit lied wordt verschillende keren gespeeld in de film, zoals bij de opening wanneer een rij slaven in beeld komen om verkocht te worden, en die gekeurd worden door de slavenhandelaar Brownlee. In scène 39 begint het lied opnieuw te spelen wanneer Hammond op zijn rijtuig stapt om de slavenkaravaan naar Natchez te brengen en ze daar te verkopen. Het lied met de tekst “I was born in this time, to never be free” verhoogt het dramatische van deze scène nog, met het gehuil van vrouwen en kinderen op de achtergrond. De muziek blijft gewoon doorspelen in scène 40, waar we Blanche op haar kamer zien net voor ze Mede bij zich laat komen. Het lied duidt zowel op haar, als op Mede, die door zijn meesteres te gehoorzamen zijn meester bedriegt. Opnieuw wordt hier door de muziek en de montage het gevoel gecreëerd van relaties in en tussen de scènes en handelingen, die zo typisch is voor de gehele film479. Op het einde van de film, na de bloedige finale, wanneer Hammond verslagen naast zijn vader op zijn knieën valt, speelt de soundtrack opnieuw. Hierdoor wordt gesuggereerd dat Hammond evengoed slaaf is van de heersende moraal; de moord op Blanche en Mede was in dit opzicht onvermijdelijk. Hammond was zowel een gevangene als ‘cipier’.
De muziek aan het einde van scène 22 viel mij in het bijzonder op, omdat ik denk dat het de gruwelijke finale voorspelt. Ellen (Hammond heeft haar juist gekocht) zit op de kar en Blanche kijkt haar niet al te vriendelijk aan. De close-up van Blanches gezicht is in low angle, een lage hoek, gemaakt, waardoor Blanche vergroot wordt en boven Ellen uittorent. De shot van Ellen is daarentegen van verder genomen, waardoor ze kleiner en fragiel lijkt. De muziek is zacht en rustig wanneer de camera op Ellen rust, maar wanneer Blanche in beeld komt, is de muziek harder, dissonant en bombastisch. Dit toont de haat en jaloezie die Blanche ten opzichte van Ellen zal voelen. Het is trouwens door Ellen dat Blanche in de armen van Mede vlucht, en ze bewerkstelligt dus onrechtstreeks mee het einde. Deze portrettering van Blanche komt opnieuw terug in scène 32 waar Blanche in een tirade Ellen ranselt met haar zweep.
Naast de soundtrack zijn er nog verschillende variaties van een melodie met trommels en het opzwepende ritme van Afrikaanse instrumenten. Dit horen we in onder andere scène 6, waar Cicero opruiende taal verkoopt; scène 26, de training van Mede; en in scène 29, wanneer Hammond en Mede te paard achter de rebellerende Cicero aangaan en Mede hem te pakken krijgt.
478
Maurice Jarre componeerde voor 165 films de muziek. http://www.imdb.com/name/nm0003574/ http://www.imdb.com/title/tt0073349/fullcredits#cast 479 A. BRITTON, “Mandingo”, p. 22.
161
5. Dramatis Personae In Mandingo zijn de personages allemaal referentiefiguren, wat wil zeggen dat ze uit de fantasie van de schrijvers ontsprongen zijn en dus niet in het echte leven bestonden. Ze staan wel symbool voor de toenmalige ideologie en mentaliteit.
5.1
Warren Maxwell
Deze oude patriarch is tot op het bot doordrongen van de zuiderse mentaliteit: slavernij werd hen door God gegeven; slaven zijn inferieur, hebben geen ziel (dat geloven ze alleen maar), mogen liefst geen geloof belijden, en moeten met de ijzeren vuist in het gareel gehouden worden; de meester heeft het (oude feodale) recht op de “eerste nacht” van de slavenmeisjes. Hij beschouwt slaven als beesten die overal en altijd ter zijner beschikking staan. Voor abolitionisten heeft hij geen goed woord over. Warren loopt krom van de reuma en op advies van dokter Redfield zit hij vaak met zijn voeten op de buik van een slavenjongetje, om zo de reuma uit zijn lichaam in dat van het slaafje te drukken. Dit beeld toont de almachtige meester die letterlijk de volgende generatie vertrapt en symboliseert eveneens het bijgeloof waar deze mensen gevoelig voor zijn480. Op geen enkel moment kunnen we hem betrappen op een gevoel van medeleven tegenover de slaven. Integendeel, voor de ‘misdaad’ te kunnen lezen raadt hij Hammond aan Agamemnon een oog uit steken, en wanneer Hammond niet toegeeft, zegt hij dat het een pijnlijke geseling moet zijn, omdat zwarten niet even snel pijn voelen als blanken. Hij commandeert iedereen, ook Hammond en Blanche, die zich naar zijn wensen moeten schikken. Zo wordt Hammond uitgestuurd om een echtgenote te vinden en een opvolger te verwekken. Hierdoor wordt duidelijk dat Warren blanke vrouwen eveneens als broedmachines ziet. Warren is hét symbool in de film van de slavernijmentaliteit die geen genade kent, maar dat wel aan het aftakelen en vervallen is. Door het personage wordt duidelijk dat het instituut iedereen, niet in het laatst de blanke, corrumpeert. Daarnaast is Warren gevangen in deze mentaliteit en kan hij er niet uit ontsnappen. Het feit dat hij door de slaaf Agamemnon neergeschoten wordt, is een duidelijke referentie naar het feit dat het slavernijsysteem door de slaven zelf omvergeworpen moet worden. Want uiteindelijk werd de erfenis van de slavernij pas overwonnen door de inspanningen van de Burgerrechtenbeweging.
480
R. WOOD, Sexual Politics & Narrative Film…, p. 275.
162
5.2
Hammond Maxwell
De aandoenlijkheid en schoonheid in het personage, dat Perry King perfect gestalte geeft, ligt in de contradictie tussen een instinctief medelijden en tederheid (die de impulsen zijn van zijn individuele menselijkheid), en de orde die hij uit gewoonte accepteert – hij wordt verscheurd door zijn pogingen aan beide loyaal te zijn481. Daarom is de zoon van Warren een rariteit, zowel naar blanke (hij is een softie) als naar zwarte (hij is niet zoals andere blanken) maatstaven. Hammond is teder met zwarte vrouwen en verdedigt hen, hoewel hij hen gebruikt. Hij verbindt zich met zijn zwarte minnares en gedraagt zich meer als echtgenoot tegenover haar (“Niemand, zwart of blank, zal jouw plaats innemen”), dan tegenover Blanche. Hij weigert Dites kind te verkopen tegen de wil van zijn vader, maar trekt zich niets aan van de andere families die uit elkaar getrokken worden. Hij pleit tegen incest tussen Mede en Big Pearl, terwijl Warren zegt dat het geen kwaad kan bij zwarten. Hij is bereid veel geld op te offeren om Mede van zijn dodelijk gevecht te redden, wat zijn liefde en vriendschap voor Mede aantoont. Toch is hij bereid een slaaf te straffen die leerde lezen. Hammond is dus niet zo een hardvochtige patriarch als zijn vader. Vader en zoon representeren bijgevolg de fundamentele Amerikaanse tegenstelling van conservatief tegenover liberaal, die allebei dezelfde machtsstructuur dienen en allebei elke uitdaging ervan verwerpen482. Toch neemt Hammond meer afstand van zijn vader, wat duidelijk is in scène 35 waar hij Ellen de oorringen geeft die zijn vader voor Blanche gekocht had, en in scène 39 waar hij Dite haar kind laat houden, Ellen meeneemt op zijn trip en Warren uitroept dat hij hem niet begrijpt. Zijn opvattingen over seksualiteit zijn een beetje verwrongen483. Een blanke vrouw moet puur zijn bij het huwelijk, en wanneer hij ontdekt dat Blanche dat niet is, kan hij zijn walging en verwerping niet overwinnen484. Zijn bejegening tegenover haar is de bron van de latere catastrofes. Terwijl hij er zelf geen schroom in ziet een minnares te nemen. Vrouwen mogen op seksueel vlak niets, terwijl er voor een man geen restricties zijn. Mede is een soort verlengstuk van Hammond, hij moet winnen waar Hammond dat niet kan (namelijk in het gevecht), die zijn trots ontleent aan de capaciteiten van deze slaaf. Wanneer hij ontdekt dat hij bedrogen is – door Blanche als zijn vrouw (waarop hij het “alleenrecht” had) en door Mede als zijn slaaf – en dat Mede slaagde waar hij faalde (Blanche seksuele noden bevredigen en haar zwanger maken), grijpt hij terug naar de ideologie waarmee hij geïndoctrineerd is en die voorschrijft dat blanke vrouwen en zwarte slaven nooit seksuele gemeenschap mogen hebben485. Op dat moment valt zijn
481
A. BRITTON, “Mandingo”, pp. 9-10. R. KESER, “The Eye We Cannot Shut…”, s.p. 483 Eveneens duidelijk in scène 20 en 21: Nadat Hammond ontdekt dat Blanche iemand voor hem heeft gehad, walgt hij van haar, maar zoekt dan wel zijn toevlucht in een bordeel. 484 Hij kan niet meer seksueel presteren omdat de angst vergeleken te worden met andere mannen die misschien een grotere potentie hebben ondraaglijk is (fysisch is hij ‘minder’ door zijn manke been). Daardoor kan hij wel functioneren bij Ellen, Big Pearl en Blanche (op hun huwelijksnacht dan) omdat ze (zogezegd) maagd zijn. 485 R. WOOD, Sexual Politics & Narrative Film…, p. 281. 482
163
masker van vriendelijke meester af, met alle gevolgen van dien. De moorden op Mede en Blanche zijn in het ideologische kader onvermijdelijk en het wordt duidelijk dat een minzame despoot met een aantrekkelijke glimlach en oppervlakkig medeleven niettemin een despoot blijft486.
Door een ongeluk in zijn kindertijd loopt hij mank, wat hem zeer onzeker maakt. Het is geen toeval dat de prominentste blanken in de film niet perfect zijn – Warren heeft reuma, Hammond hinkt, en Blanche is een dronkaard – en opnieuw wordt de degradatie door het systeem aangetoond (in tegenstelling tot de slaven die op en top in orde zijn).
5.3
Blanche Woodford
Hammond representeert voor Blanche de mogelijkheid tot ontsnappen, en ze vindt hem een goede partij (knap, rijk, romantisch). Ze beleeft een romantische droom waarin een sprookjesachtige illusie en een hebzuchtig opportunisme gebalanceerd zijn. Ze wil namelijk vooral weg van huis, en van de incestueuze relatie met haar broer487. Hammond trouwt haar echter in de eerste plaats voor voorplantingsdoeleinden. Blanche is een slaaf van de opvattingen in verband met vrouwen die haar opgelegd worden door hypokritische mannelijke waarden. Ze representeert bedrogen en verdraaide onschuld, niet in staat zich te verdedigen, omdat de waarheid over het verlies van haar maagdelijkheid het misbruik van haar broer zou onthullen. Eens ze op Falconhurst toekomt, gaat het bergaf met de elegante en beleefde dame. Fleischer contrasteert haar porseleinen schoonheid met haar nuchtere worsteling om te overleven, alsook haar beschaafde manieren met haar egoïstische dronken tirades488. Opnieuw eist de overheersende mannelijke ideologie een slachtoffer. Ze is geïsoleerd in haar slaapkamer, de enige plaats die ze zelf controleert, waar ze dieper wegzakt in melodramatische furie489 en gekwetste trots490. Blanche is razend door Hammonds verwaarlozing, door jaloersheid op Mede en Ellen (die wel aandacht en liefde krijgen van Hammond, hoewel ze ‘inferieur’ zijn aan haar), en door seksuele frustratie491. Ze zint op wraak en de ultieme manier om dit te bewerkstelligen is via Mede, die ze naar haar slaapkamer ontbiedt en dwingt seks met haar te hebben. Dit doet ze niet om haar positie als meesteres gewaarborgd te zien, maar om erkenning als vrouw te krijgen. In totaal laat ze Mede vier keer komen. We weten niet of Blanche eigenlijk gevoelens koestert voor Mede (dit wordt overgelaten aan de speculaties van de toeschouwers), maar het feit dat ze vier keer ‘wraak neemt’ op Hammond, in plaats van één keer, doet vermoeden dat er meer in het spel is. 486
R. KESER, “The Eye We Cannot Shut…”, s.p. A. BRITTON, “Mandingo”, p. 12. 488 R. KESER, “The Eye We Cannot Shut…”, s.p. 489 Bijlage 11, Scène 32: De geseling van Ellen door Blanche. 490 Bijlage 11, Scène 39: Wanneer ze Hammond ziet vertrekken met Ellen achterop. 491 A. BRITTON, “Mandingo”, p. 14. 487
164
Door wraak te nemen, bewerkstelligt ze echter haar eigen ondergang. Ze beseft goed genoeg wat Hammond gaat doen met haar eens hij de zwarte baby ziet, en ze verzet zich er niet tegen. Maar voor ze de vergiftigde wijn uitdrinkt zegt ze nog met betraande ogen, dat ze het “alleen gedaan heeft vanwege Hammond en Ellen”. Het is Hammonds verwaarlozing die haar tot dit overspel dreef en niet haar seksuele ‘lust’, want we zien haar zich nooit verlustigen op andere mannen. Het is evenwel schokkend dat Blanche haar overspel met de dood moet bekopen evenals haar baby met gemengd bloed, terwijl Hammond zonder gevolgen een zwarte minnares kan nemen, en het voornemen heeft hun kind, eveneens met gemengd bloed, wel op te voeden op de plantage zelf492. De ideologische aanname dat het kind van een blanke vrouw, bezwangerd door een zwarte man, een monster is493, wordt hier zonder verbloeming rechtuit getoond.
5.4
Ellen
De slavin Ellen is zowat het enige karakter waar men onvoorwaardelijk sympathie kan voor voelen, ze is dan ook de normaalste van de bende. Ze is Hammonds minnares, maar de relatie en tederheid tussen de twee lijkt veel meer op een huwelijk dan tussen Hammond en Blanche. Het is duidelijk dat Hammond gevoelens koestert voor haar, die normaal niet bestaan tussen slaaf en meester. Hammond doet echter afstand van zijn autoriteit als meester over haar, reeds bij hun eerste ontmoeting. Hij vraagt haar namelijk in zijn ogen te kijken (wat slaven normaal niet doen/mogen), en geeft haar toestemming om weg te gaan als ze niet bij hem wil zijn494. Een ander voorbeeld is dat ze Hammond niet als ‘Master Hammond’ aanspreekt als ze alleen zijn, maar gewoon bij zijn voornaam495. Dit impliceert dat ze speciaal is voor hem, want zijn andere concubine Dite sprak hem wel altijd met ‘meester’ aan496. Ellen heeft eveneens de moed hem te vragen hun kind de vrijheid te geven, wat een gewone slavin nooit zou durven. Op dit moment toont ze een andere motivatie voor de relatie met haar meester dan gewone genegenheid, namelijk een beter leven voor haar kinderen afdwingen. Ellens genegenheid wordt in de film voor de rest als een gegeven beschouwd en buiten “dat ze Hammond vreemd vindt voor een blanke” wordt er verder geen reden voor gegeven. Het is ook maar de vraag of haar gevoelens er iets toe doen en of ze eigenlijk wel een keuze had. Ze blijft namelijk een slavin en wordt door Hammond, zonder overleg met haar, als zijn “bed wench” gekocht. Ze heeft een duale status, namelijk die van slaaf en die van metgezel497. Welke genegenheid er ook tussen de twee bestaat, het blijft ingebed in de context van slavernij. Ellen had waarschijnlijk niet de mogelijkheid om 492
Of verkopen in Dites geval. A. BRITTON, “Mandingo”, p. 2. 494 Bijlage 11, Scène 13. 495 Bijlage 11, Scène 28. 496 Bijlage 11, Scène 8. 497 Duidelijk in scène 39, waar Hammond haar meevraagt (in plaats van zijn vrouw) naar Natchez. Ze zit vooraan de processie op het rijtuig van Hammond, maar zit toch geknield áchter hem. 493
165
Hammonds avances te weigeren. Instemming, wil, en keuze zijn inderdaad twijfelachtige concepten in de context van slavernij als een raciale dominantie498.
5.5
Mede (Afkorting van Ganymedes)
Mede is het ‘prijsbeest’ van de Maxwells: in de eerste plaats gekocht om te ‘fokken’ met Big Pearl, en in de tweede plaats om als vechtneger te dienen voor Hammond. Medes lichaam wordt net zoals dat van de slavenvrouwen geprostitueerd. Dit wordt duidelijk geïnsinueerd in scène 14, waar een Duitse vrouw met haar hand zonder schroom in Medes broek graait om zijn ‘waar’ te bevoelen499, en in scène 21 en 33, waar Mede vecht in het bordeel van Madame Caroline. Het is duidelijk dat er tussen Mede en Hammond een grote vriendschap heerst, en misschien zelfs meer zoals zijn naam impliceert500. Tijdens het gevecht met Topaz501 schept Mede moed door Hammonds uitroep, dat hij de wedstrijd wil stil leggen en de weddenschappen betalen, op het moment dat Mede aan het verliezen is. Mede beseft op dat moment dat Hammond meer om hem geeft dan om geld en deze blijk van affectie zorgt ervoor dat Mede doet wat zijn meester wil, namelijk een medeslaaf vermoorden. In de laatste scène verwoordt Mede dit respect ten opzichte van zijn meester, wat zijn ongeloof nog groter maakt wanneer Hammond hem neerschiet (“I thought you was somehow better than a white man. But you is just white”). Op dat moment beseft Mede dat hij nooit op gelijke voet met een blanke kan staan en dat hij maar een slaaf blijft. Net zoals Big Pearl, Ellen, Katie en Dite wordt Mede tot seks gedwongen. Hij moet wel toegeven aan Blanches wensen, anders is hij zowieso dood. In het begin staat hij doodstil wanneer Blanche zich vastklampt aan hem, maar uiteindelijk reageert hij er wel op502. Maar net zoals Ellen heeft Mede niet veel keuze, en indien hij die wel had zou hij misschien niet op Blanches avances ingegaan zijn (zou zijn trouw aan zijn meester hem weerhouden hebben?). Maar door het keurslijf van de slavernij en de heersende ideologie is Mede verplicht zich te onderwerpen aan zijn meesteres, waardoor hij in zijn eigen vernietiging een hand heeft. De seksuele daad, net zoals bij de andere slaven, is geconstrueerd als een worsteling op leven en dood tussen slaaf en meester. De slaven “stemmen toe” tot seks uit angst voor represailles of zelfs de dood503, wat in het geval Mede wel zeer letterlijk geopperd wordt door Blanche. Over Medes gevoelens voor Blanche blijft het publiek eveneens in het ongewisse.
498
C.P. SHIMIZU, “Master-Slave Sex Acts…”, p. 57. Dit is eveneens een parallel met scène 13, waar Charles zomaar de twee slavinnetjes Ellen en Katie betast. 500 Zie Deel IV Mandingo, 2. Wordingsgeschiedenis, 2.4.3., waar uitgelegd wordt dat Ganymedes een jonge Griek was die de liefde van Zeus opwekte. 501 Bijlage 11, Scène 33. 502 Bijlage 11, Scène 40. 503 C.P. SHIMIZU, “Master-Slave Sex Acts…”, p. 52. 499
166
5.6
Mem (Afkorting voor Agamemnon)
Agamemnon is één van de oudere slaven en werkt onder andere in het huis. Hij haat het instituut slavernij, maar als zijn meesters hem kunnen zien, trekt hij altijd een vriendelijk en glimlachend gezicht, terwijl hij hen achter hun rug altijd met een nors gezicht en een hatelijke blik nakijkt. Hij is één van de twee rebellerende slaven in de film, naast Cicero. Eerst is zijn rebellie heimelijk, zoals wanneer hij leert lezen, wat verboden is, en als hij commentaar geeft aan de andere slaven504. Mem wordt gebruikt om de onstellende vernedering te tonen, die de slaven puur voor hun zelfbehoud moeten aanvaarden505. Zo vraagt Warren tijdens het diner aan Mem of hij denkt dat hij een ziel heeft, waarop Mem na een korte pauze kortweg antwoordt: ‘A lazy, no-account, God-forsaken nigger can’t have no soul, master’506, waarop het gezelschap in lachen uitbarst. De film maakt echter duidelijk dat Mems kruiperigheid en zelfverloochening gewoon eigenbelang zijn, en dat het zeker niets te maken heeft met respect ten opzichte van de blanke of berusting in zijn lot. Uiteindelijk neemt Mem de rol van Cicero als revolutionair over door Warren Maxwell neer te schieten, wanneer die allerlei scheldwoorden naar hem roept507.
5.7
Lucrezia Borgia
Zij is eveneens één van de oudere slaven, kokkin en leider van het huishouden (Warren laat het huis aan haar goede zorgen over wanneer hij en Hammond naar New Orleans trekken voor het gevecht met Topaz, ook al is Blanche de meesteres). Ze is al heel Hammonds leven op de plantage en werd een surrogaatmoeder (black nanny) voor hem, aangezien zijn moeder stierf toen hij vijf jaar was. Ze koestert genegenheid voor haar meesters, wat te zien is wanneer ze Hammond een dikke knuffel geeft wanneer hij thuiskomt van zijn huwelijksreis met Blanche, die eveneens omhelsd wordt maar overduidelijk tegen haar zin508. Lucrezia Borgia wordt geassocieerd met de onderwerping van de vrouw. Ze heeft vierentwintig kinderen gebaard, en werd blijkbaar gebruikt om te ‘fokken’, want Warren maakt de opmerking dat ze inmiddels te oud geworden is om mee te ‘kweken’. Haar vrolijke aanvaarding van deze opmerking waarop ze gewoonweg “yes, master” op antwoordt, typeert de attitude van de slaven ten opzichte van hun slavernij. Met uitzondering van Mem en Cicero, accepteren de slaven hun lot als deel van de orde des dingen509.
504
Zo zegt hij in scène 34, wanneer Mede terugkomt van zijn gevecht met Topaz, dat de blanken zwarten tegen elkaar laten vechten als dolle honden. 505 A. BRITTON, “Mandingo”, p. 8. 506 ‘Een luie, waardeloze, godverlaten nikker als ik kan geen ziel hebben, meester’. Scène 3. 507 R. WOOD, Sexual Politics & Narrative Film…, p. 274. 508 Bijlage 11, Scène 23. 509 A. BRITTON, “Mandingo”, p. 8.
167
Ze is tevens van alles wat er in huis gebeurt, op de hoogte. Zo weet zij ons bijvoorbeeld te vertellen dat Blanche Mede vier maal liet komen. Daarnaast heeft ze medelijden met Blanche en neemt haar in een beschermende omhelzing wanneer Hammond het overspel ontdekt. Dit toont opnieuw dat ze geen haat koestert tegenover de blanken.
5.8
Charles
Charles wordt voorgesteld als een omgekeerd spiegelbeeld van Hammond door het voorval van de geseling van Mem. Ze groeiden samen op en zijn dus het product van dezelfde omgeving, maar toch reageren ze anders op de slavernij510. In scène 9 draagt Hammond een slaaf op Mem niet te hard te slaan, en gaat weg na de eerste slagen; hij kan het niet aanzien. Dan komt Charles toe, die ziet dat de slaaf de geseling niet ‘goed’ uitvoert, neemt de plank af en begint Mem met volle kracht slaan, ook al weet hij niet waarom Mem gestraft wordt. Charles toont geen enkel medelijden met de slaaf. Dit onderscheid tussen de twee wordt opnieuw duidelijk in scène 13, waar Charles het slavinnetje Katie brutaliseert, terwijl hij haar vernedert en slaat met zijn broeksriem. Hammond, die geschokt is, probeert hem tegen te houden, maar Charles verplicht de gechoqueerde Katie te zeggen dat ze het ook leuk vindt. Dit is het duidelijkste voorbeeld in de film dat het lichaam van een slaaf aan de meester toebehoort die ermee kan doen wat hij belieft. Seks is gewoon een manier om slaven onder de knoet te houden en Charles misbruikt seks hier om zijn meesterschap over het meisje te bevestigen. Want door haar lichaam aan te randen, verplicht hij haar in een bewuste erkenning van zijn meesterschap. Via seksualiteit oefenen meesters hun dominantie uit en worden slaven in een onderdanige rol gedwongen511. Charles behandelt slaven duidelijk op een andere manier, die voor Hammond vrij choquerend is. De incestueuze relatie met zijn zus Blanche heeft ditzelfde effect op Hammond. Over dit incest komen we in de film niet veel te weten, behalve dan dat het niet met volle instemming was van Blanche (waarom zou ze anders zo snel van thuis weg willen). Wel wil Charles niet dat ze met Hammond trouwt, hij wil de relatie in stand houden. Hij dreigt ermee te vertellen wat ze gedaan hebben. Incest tussen blanken werd als een doodzonde beschouwt, terwijl het voor zwarten helemaal geen kwaad kon.
5.9
Cicero
De rebel is de woordvoerder van de gedachten die de slaven niet durven uitspreken. Hij is de geleerdste slaaf op de plantage, hij is geletterd, en hij probeert de andere slaven eveneens te doen denken. Hij accepteert zijn lot als slaaf niet omdat hij weet dat zwarten evenwaardige mensen zijn en 510 511
Ibid., p. 11. C.P. SHIMIZU, “Master-Slave Sex Acts…”, pp. 47-48.
168
de blanken hen onderdrukken omdat het economisch voordelig is. Hij heeft duidelijk al een aantal vluchtpogingen achter de rug, getuige de ‘R’ waarmee hij op zijn rug gebrandmerkt is. Bij een volgende ontsnapping512 deinst Cicero er niet voor terug blanken te vermoorden. Hij wordt echter tegengehouden door Mede, waarop Cicero vraagt of Mede een jachthond is voor de ‘bleekscheten’ en uitroept dat hij een zwarte broeder vermoordt. Door Medes tussenkomst kan Cicero opnieuw gevat worden en opgehangen. Hij roept uit voor iedereen dat de blanken in hun eigen land onderdrukt werden en een vrij volk slaaf hebben gemaakt. Hij zegt dat hij tenminste niet sterft als een slaaf, als iemand die naar de pijpen van de blanken danst (zoals Mede). Met zijn laatste zin drukt hij opnieuw zijn rebellie en woede uit: “And after ya hang me… Kiss my ass!”. Door deze scènes wordt aangetoond dat geïsoleerde rebellie, alleen en zonder hulp, gedoemd is te mislukken513. Cicero staat symbool voor het verzet dat slaven altijd pleegden, op alle verschillende manieren. Zijn revolutionaire rol wordt overgenomen door Mem, wat erop wijst dat slaven er niet voor terugdeinsden verzet te plegen, ook al werden hun broeders streng gestraft.
5.10 Dokter Redfield Dokter Redfield is de beste dierenarts in de omgeving en wordt door Warren geprezen omdat hij alles van negers en hun gewoontes afweet. Hij is het die Warren vertelt over het redmiddel om van reuma af te geraken: de reuma via de voetzolen in de buik van een slaaf persen. Dit vertelt al heel wat over de mentaliteit in het Zuiden, als zelfs dokters al hun toevlucht nemen tot kwakzalverij. Hoewel hij het leven zou moeten eren, is hij degene die de beslissing neemt en uitvoert om Blanches baby te laten doodbloeden, duidelijk zonder berouw. Hij probeert Hammond tegen te houden naar het kind te gaan kijken, en probeert zo wel Blanche te redden. Wanneer Hammond om het vergif vraagt, geeft Redfield het echter zonder tegenwerping maar in compleet stilzwijgen, hoewel hij weet dat Hammond het gaat gebruiken om Blanche te vermoorden514. Redfield wordt bewogen om op deze manier te handelen door de ideologische veronderstelling dat het kind van een blanke vrouw en een zwarte man een monster is. Toch heeft hij medelijden en wil hij de vrede behouden, wat hem ertoe brengt Hammond te proberen tegen te houden. Maar hij verzet zich niet tegen Hammonds besluit. Hij is een dokter in een maatschappij die het kan stellen zonder kinderen van gemengd bloed, moegebeulde slaven en blanke vrouwen die instemmen met geslachtsgemeenschap met ‘negers’. Het feit dat hij als een dokter wordt afgebeeld die mensen vermoordt is zeker niet onbelangrijk515.
512
Bijlage 11, Scènes 29-30. R. KESER, “The Eye We Cannot Shut…”, s.p. 514 Bijlage 11, Scènes 43, 44 en 45. 515 A. BRITTON, “Mandingo”, p. 2. 513
169
6. Oorsprongs- en Herstellingskritiek Mandingo ging in première op 7 mei 1975 in New York en werd voor het publiek toegankelijk op 25 juli 1975516. Door de vele kritieken werd de film na 1975 nergens meer getoond, en werd vergeten. Getuige hiervan is dat de enige 35mm reproductie die er nog bestaat, zich in Engeland bevindt, en niet in de Verenigde Staten517. In de meeste landen waar de film uitkwam, was hij verboden voor jongeren onder de 18 of 16 jaar518. Na de eerste montage was de film 220 minuten, die Fleischer veel beter maar veel te lang vond, maar hij werd uiteindelijk ingekort tot 127 minuten in de USA en 123 minuten in Groot-Brittannië519. De versie die ik gezien heb op DVD520 is de UK-versie, en via de verschillende filmanalyses heb ik een aantal shots kunnen ontdekken die eruit geknipt zijn. Zo was de eerste scène oorspronkelijk langer, onderzocht Brownlee de slaven nog doelgerichter. Hij vroeg bijvoorbeeld of er gecastreerde slaven bij zaten, waar Warren trots en geïrriteerd op antwoordde dat er geen veranderde slaven op de plantage waren521. Scène 40 ging oorspronkelijk langer door. In de kortere versie stopt de scène wanneer Mede Blanche opneemt en op bed legt. In de langere versie ziet men hoe ze de liefde bedrijven, elkaar plezier bezorgen en samen naar een hoogtepunt toekomen. De seksuele daad wordt hier expliciet getoond, terwijl die in kortere versie enkel gesuggereerd wordt522. Daarnaast heb ik gelezen dat in scène 8 Hammond volledig naakt naar het bed loopt waar Dite zit523, terwijl ik enkel zijn ontblote torso heb gezien in de beknoptere versie.
7. Mandingo en Slavernij. Analyse van het Historisch Vertoog en Vergelijking met de Wetenschappelijke Literatuur. Het is niet de bedoeling van speelfilms om een accuraat historisch verslag van gebeurtenissen te geven, want dat is binnen het concept ‘speelfilm’ onmogelijk en meer een opdracht voor de geschiedschrijving. Regisseurs kunnen historisch nooit volledig zijn, wat een nadeel is ten opzichte van de geschiedschrijving. Hoewel ze rekening moeten houden met de wensen van het publiek (door
516
http://www.imdb.com/title/tt0073349/releaseinfo R. KESER, “The Eye We Cannot Shut…”, s.p. 518 http://www.imdb.com/title/tt0073349/ 519 I. CAMERON en D. PYE, “Richard Fleischer on Mandingo”, p. 26. 520 DVD uit Videotheek Roxy Center, Sint-Pietersplein 54, 9000 Gent. 521 A. BRITTON, “Mandingo”, p. 6. 522 C.P. SHIMIZU, “Master-Slave Sex Acts…”, pp. 57-58. 523 Ibid., p. 50. 517
170
voor de hand liggende economische en financiële redenen), wil dit echter niet zeggen dat ze niets zinnigs over geschiedenis te vertellen hebben.
Slavernij is, zeker in de Verenigde Staten, een heikel punt met een lange geschiedenis. In een film kan men niet de hele achtergrond geven van hoe slavernij tot stand kwam, dus zoemen regisseurs in op een bepaalde periode en plaats in de geschiedenis. Dit is meestal net voor of tijdens de Amerikaanse Secessieoorlog, zoals Gone With The Wind of Glory (1989), waar we wel horen práten over slavernij, maar bijna nooit de gruwel ervan zien. Fleischers keuze was een slavenkwekende plantage in de jaren 1840, twintig jaar voor het uitbreken van de Burgeroorlog, wanneer de discussie tussen zuiderlingen en abolitionisten op zijn heetst was, het Zuiden op zijn hoogtepunt was, hoewel het verval reeds inzette. Maar ook dan moeten keuzes gemaakt worden wat hij wel en niet belicht. Zo worden de abolitionisten wel vermeld, maar gaat men niet verder in op hun standpunten of de context. Fleischer koos ervoor om te tonen wat slavernij eigenlijk betekent: volledige, zowel fysieke als psychische, onderwerping aan de blanke man die met een slaaf kan doen wat hij wil. Hij wilde dat het publiek effectief kéék naar de slaven en hun leed, in plaats van erover te horen spréken524. Bovendien wordt benadrukt dat seks één van de vormen was die men gebruikte om slaven onder de knoet te houden. Het uitgangspunt van Fleischer is duidelijk maken dat slavernij voor iedereen die betrokken was in het systeem, blank of zwart, uiteindelijk degraderend werkte.
De economische, politieke, sociale en culturele context van gebeurtenissen kan nooit volledig onderzocht worden in het kader van de speelfilm. Men zal eerder focussen op het individuele handelen; geschiedenis in films is meestal een verhaal van individuen. Men personaliseert het historische proces525. Aan de hand van de belevenissen van personages schetst Fleischer een beeld van de slavernij. Hun individuele beslissingen, motieven en belevingen brengen de geschiedenis in beeld. Doordat men meeleeft met de personages, die ingebed zijn in de toenmalige context, wordt het publiek in de tijdsgeest van toen getrokken van waaruit men de hele film moet evalueren. Men moet niet naar de film kijken met de hedendaagse mentaliteit, maar de mentaliteit van toen, waardoor men de film heel wat beter zal begrijpen. Het is natuurlijk niet gemakkelijk zich te identificeren met personen, met een verziekte en verwrongen mentaliteit, die medemensen op een gruwelijke manier onderdrukken, en waar we als van nature een afkeer van hebben. Daarnaast is het moeilijk zich in te beelden onderworpen te zijn aan totale onvrijheid en onderwerping, zoals de slaven. Zo is het einde van de film, wanneer Hammond zowel Blanche als Mede vermoordt, volgens velen te gruwelijk voor woorden. Vanuit de ideologie bekeken, 524
I. CAMERON en D. PYE, “Richard Fleischer on Mandingo”, p. 24. W. HESLING, “Het verleden als verhaal. De narratieve structuur van historische films”, in: Communicatie, 29, 1 (2000), p. 3. 525
171
was deze afloop echter onvermijdelijk. Hammond kón niet anders. Hij was zijn gezicht al verloren door zijn vernedering, veroorzaakt door het onvergeeflijke overspel van zijn vrouw, en indien hij niet zou optreden als een man tegenover Mede, de slaaf die onnoemelijke keren inferieur aan hemzelf is en die zijn vrouw bezoedelde, dan zou zijn vernedering compleet zijn. Aan de andere kant kan men argumenteren dat Mede een grote fout begaan heeft, dat hij het maar niet had moeten doen. Maar in de context van slavernij ís er geen mogelijkheid tot ongehoorzaamheid, hij moest doen wat zijn meesteres hem opdroeg. Door Blanches manipulatie kon hij geen kant meer op. De hele finale van de film is ingebed in een gevoel van onvermijdelijkheid: het was logisch dat Blanche op een moment zou uitbarsten en wraak nemen op Hammond, wat een ketting van gebeurtenissen in gang zette die niet meer tegen te houden wars.
7.1
Beeldvorming en Bespreking
Het tijdsbeeld wordt al in de eerste sequenties duidelijk: we zien een plantage, en slaven die gekeurd worden door een blanke om er een paar te kopen. We komen te weten dat het verhaal zich in het Zuiden afspeelt, want daar was slavernij ingebed, en meerbepaald in Louisiana, want de stad New Orleans ligt er niet te ver van, zoals later duidelijk wordt. De eerste scènes zetten de toon voor de manier waarop slavernij zal voorgesteld worden in de film: brutaal en meedogenloos. Het publiek wordt direct met een aantal specifieke dingen geconfronteerd, die de dagelijkse realiteit van de slaven uitmaakte. Reeds in de eerste scène wordt Cicero getoond die gebrandmerkt is met een ‘R’ op zijn rug; hij is een wegloper. Dit toont de hardvochtigheid van het systeem aan. In deze scène wordt tevens getoond dat slaven niet als mensen behandeld worden, maar als goederen (die geld opbrengen) en beesten (die gekeurd moeten worden). Dit is eveneens duidelijk in de scène waar Hammond Mede koopt op de markt voor ‘muilezels en slaven’. Niet veel later ontmaagdt meester Hammond, die het ‘eerste recht’ heeft, het slavenmeisje Big Pearl, opdat ze zou ‘genezen’. Samen met de aanbieding van Katie en Ellen aan Hammond en Charles voor nachtelijk plezier, benadrukt dit de seksuele exploitatie die slavinnen moesten ondergaan. Leren lezen wordt systematisch gestraft, wat een praktisch voorbeeld is van de totale onderwerping; men probeert slaven dom te houden. Rebellie wordt eveneens onverbiddelijk afgestraft, getuige de verhanging van Cicero, waardoor het zwarte volk afgesneden is van de weg naar de vrijheid. Dit maakt daarenboven duidelijk dat slaven niet berustten in hun lot, maar manieren zochten om zich van het juk te bevrijden. Zo zijn er nog tal van voorbeelden die een gezicht geven aan slavernij en die de dagelijkse werkelijkheid weergeeft.
Fleischer besteedt daarnaast aandacht aan de ruimere context van slavernij waarin de realiteit op de plantage is ingebed. Zo wordt in scène 3 een tipje van de sluier opgelicht hoe zuiderlingen over
172
slavernij en slaven denken. Slavernij werd voorbeschikt door God zelf en aan de blanken gegeven. Slaven hebben volgens hen geen onsterfelijke zielen, zoals blanken; ze denken dat alleen maar. Sommige slavenhouders willen bovendien niet dat ze een religie belijden, want dan halen ze zich dingen in hun hoofd en werken ze niet goed meer. Slaven willen trouwens niets meer dan eten, werken en ontucht plegen. Volgens de zuiderlingen zijn slaven dus vrij tevreden met hun situatie. Slaven worden als inferieur aan en anders gezien dan blanken, zoals in scène 7 duidelijk is, en ze voelen minder snel pijn dan blanken (en dus moet men ze heel hard straffen). Abolitionisten die beweren dat zwarten evengoed mensen zijn als blanken en wel een ziel hebben, worden afgedaan als kwakzalvers, fanatiekelingen en dwazen die zich bemoeien met andermans zaken. Via Warren wordt op deze manier in het begin van de film meer uitleg gegeven over de heersende ideologie. Het feit dat blanken slaven als beesten bezien, wordt niet alleen getoond doordat ze slaven ‘fokken’, maar ook doordat incest bij slaven toegelaten wordt (“het werkt perfect bij dieren, en goed genoeg bij slaven”)526, terwijl het bij blanken als een doodzonde wordt beschouwd.
Er worden geen historische feiten aangehaald in de film, behalve wanneer meneer Wallace in scène 22 de opstand van Nat Turner aanhaalt. Daarnaast zijn er in Virginia, de Carolina’s en zeker in Georgia te veel slavenopstanden. Abolitionisten komen bovendien met de krant The Liberator (die echt bestaan heeft) naar het Zuiden en brengen slaven op ideeën. In dit kort moment wordt de kijker op de hoogte gebracht dat er onrust heerst in Amerika met betrekking tot slavernij (wat we nooit expliciet in de film te zien krijgen). Het is duidelijk dat abolitionisten de slaven proberen te helpen en op te stoken tot verzet, wat ook succes heeft. Op dit moment verwijst Fleischer naar gebeurtenissen buiten Louisiana, die misschien een verklaring kunnen geven voor de harde aanpak van de blanken ten opzichte van de slaven (ze zijn bang dat de slaven in opstand zullen komen). Of het publiek wist wie Nat Turner was, kan ik moeilijk beantwoorden. Het is waarschijnlijk dat men wel van deze bloedige slavenopstand gehoord had, die de blanken in paniek deed slaan en gruwelijk onderdrukt werd. Maar langs de andere kant schrijven we 1975, en was er bij het publiek zoveel nog niet bekend over slavernij en waren de geschiedenislessen waarschijnlijk wel patriottisch gekleurd in het voordeel van de blanken.
De manier waarop men vrouwen bekeek in deze tijd wordt eveneens goed behandeld. Vrouwen moeten puur zijn en maagd tot aan hun huwelijk, daarna mogen ze alleen seks hebben ter procreatie en ze worden geacht er niet naar te verlangen (wat verwoord wordt door Hammond wanneer hij zegt tegen Blanche dat ze “strange for a white lady” is, wanneer ze hem in scène 27 smeekt om haar aan te raken). Vrouwen worden dus niet als seksuele wezens gezien. Zuiderlingen roepen evenwel de Bijbel enkel aan wanneer het hen uitkomt. Zo verklaart Warren dat Hammond gerust nog seks mag hebben
526
Bijlage 11, Scène 25.
173
met slavinnen eens hij getrouwd is (overspel is dus absoluut geen zonde). Meer nog, vrouwen hebben het zelfs liever dan dat ze zich zelf moeten onderwerpen aan de vleselijke lusten van de echtgenoot. Hoewel rassenvermenging verboden was, werd dit in alle staten overtreden en in sommige staten was het niet abnormaal om relaties aan te gaan met slavinnen. Vrouwen worden door de dubbele moraal onderdrukt: mannen mogen voor en tijdens het huwelijk seks hebben met wie ze willen, terwijl vrouwen kuis moeten zijn, enkel het bed mogen delen met de echtgenoot en geen seksuele verlangen mogen koesteren. Ze worden in feite in de eerste plaats beschouwd als ‘broedmachine’, net zoals slavenvrouwen. Hammond zoekt ook pas een vrouw omdat zijn vader een erfgenaam eist, en niet omdat hij het zelf wil.
7.2
Vergelijking met de Wetenschappelijke Literatuur
De gebeurtenissen die we in Mandingo zien, zijn geen historische feiten hoewel die gebeurtenissen effectief in die tijd, op die plaats en met die betrokkenen voorgevallen kúnnen zijn. Ten eerste zijn de personages verzonnen, en kan hun leven dus niet plaatsgehad hebben. Ten tweede kan men wel verzonnen personages gebeurtenissen laten beleven die echt gebeurd zijn, wat niet het geval is. Maar, wat getoond wordt in de film is naar mijn gevoel wel waarheidsgetrouw, zodat het zou kúnnen bestaan hebben. Men blijft trouw aan de ‘geest van de geschiedenis’. Het gaat hier dus om ‘uitvinding’ van de historische werkelijkheid, waarbij zowel de enscenering, het verhaal en de personages uitgevonden zijn. Wanneer die ‘uitvinding’ had kunnen plaatsvinden in werkelijkheid, spreekt men van true invention, wat hier dus zo is. Wanneer die uitvinding de werkelijkheid verdraait en oneer aandoet, heeft men te maken met false invention527.
Ik zal hier een aantal zaken bespreken die in de film voorkomen en die wetenschappelijk te staven zijn. Deze zaken zijn terug te vinden in Deel 2, Amerikaanse Slavernij.
7.2.1 Slavenhandel In de eerste scène zien we een rij slaven die door een slavenhandelaar gekeurd worden, hij bekijkt handen, tanden, armspieren, en laat een slaaf achter een stok lopen, alsof het beesten zijn. Hetzelfde gebeurt op de markt, waar slaven naast ezels verkocht worden528. Zo een tafereel heeft onnoemelijke keren plaatsgevonden en slavenhandelaars lieten slaven dansen, lopen en springen zodat de kopers konden zien in welke conditie de slaven waren. Het was de bedoeling de spieren zoveel mogelijk te laten uitkomen. Vaak werd de moeder op een markt met haar kinderen verkocht, hoewel zeker niet
527 528
R.A. ROSENSTONE, Visions of the Past…, pp. 72-75. Bijlage 11, Scène 14.
174
altijd529, wat in de film getoond wordt op de slavenmarkt waar een moeder met drie kinderen samen ‘geveild’ worden, en in de eerste scène waar tevens een moeder met zuigeling te koop wordt gezet. Dat dit niet altijd zo is wordt evenwel getoond in scène 39, waar moeders hun kinderen moeten afgeven om verkocht te worden. Dite mag toch haar kind houden, in tegenstelling tot de andere moeders, die hun kinderen zien vertrekken om ze nooit meer terug te zien. De film zoemt in op het hartenleed dat dit veroorzaakte, en toont eveneens de hartvochtigheid van het systeem (Warren blijft onbewogen bij de tranen). De film toont hiermee aan dat kinderen van slaven in de eerste plaats van de meester zijn, die hen mag verkopen wanneer hij het wenst530. Een woord over de interne slavenhandel, die bloeide op het moment dat de film zich afspeelt, is hier op zijn plaats. Zowel toenmalige slaven, abolitionisten als slavernijexperts zijn het erover eens dat het ergste aspect het uiteenrukken van gezinnen was. De slavenstroom van de ene staat naar de andere was onophoudelijk, en familieleden hadden geen vooruitzicht elkaar nog ooit terug te zien. Deze pijn wordt duidelijk getoond in de film, wanneer ouders van kinderen en echtgenoten van elkaar gescheiden worden531. Bovendien wordt vermeld dat men de slaven gaat verkopen in Natchez, wat net als New Orleans één van de grootste slavenmarkten was van de interne slavenhandel, gelegen aan de Mississippi (en dus gemakkelijk om slaven af en aan te vervoeren)532. Net om deze internationale slavenhandel te voeden, waren slavenvrouwen die veel kinderen baarden zo belangrijk. In de loop van de slavernijgeschiedenis gingen slavenhouders slavinnen meer waarderen, omdat ze kapitaal inbrachten: hoe meer kinderen ze kunnen verkopen, hoe meer geld ze binnenrijven. Vrouwen werden dus aanzien als broedmachines533. Bovendien kregen kinderen de status van de moeder, waardoor ze dus slaaf waren ook al was het kind verwekt door een blanke534. In de film wordt hiernaar verwezen, doordat Dites kinderen allemaal verkocht werden (behalve het laatste), waarvan Hammond de vader was en Lucrezia Borgia gewaardeerd wordt omdat ze vierentwintig kinderen het leven schonk. Het is duidelijk dat Hammond die kinderen niet beschouwt als ‘zijn’ kinderen, het zijn geen ‘echte’ mensen. Het kan hem niet schelen dat die kinderen verkocht worden.
7.2.2 Straffen De slaaf Cicero is gebrandmerkt met een ‘R’, wat voor runaway staat. Weglopers kregen doorgaans een stevige afranseling met de zweep als straf, maar indien ze volhardende ondermuizers waren, ging men over tot brandmerken535.
529
Zie Deel II Amerikaanse Slavernij, 2. Slavernij in de Britse Kolonies, 2.5.2. Zie Deel II Amerikaanse Slavernij, 2. Slavernij in de Britse Kolonies, 2.3.3. 531 Bijlage 11, Scène 39. 532 Zie Deel II Amerikaanse Slavernij, 2. Slavernij in de Britse Kolonies, 2.5. 533 Zie Deel II Amerikaanse Slavernij, 2. Slavernij in de Britse Kolonies, 2.6.1. 534 Zie Deel II Amerikaanse Slavernij, 2. Slavernij in de Britse Kolonies, 2.3.1. En Bijlage 3. 535 Zie Deel II Amerikaanse Slavernij, 2. Slavernij in de Britse Kolonies, 2.7.2., Reactie van de eigenaar. 530
175
Omdat slavenhouders hun slaven zoveel mogelijk onder de knoet wilden houden, verboden sommigen hen te leren lezen, onderricht te krijgen of een religie te belijden. Slaven konden streng gestraft worden indien ze toch manieren zochten om kennis op te doen, het hing af van de eigenaar536. Dit wordt eveneens getoond in Mandingo, waar Mem betrapt wordt op lezen, en Warren Hammond de raad geeft hem een oog uit te steken. Warren representeert duidelijk de meedogenloze meester, terwijl Hammond wat lichtgevoeliger is en meer sympathie vertoont ten opzichte van de slaven. Deze dichotomie vinden we zeker terug in het Oude Zuiden, waar er vriendelijke meesters waren, die hun slaven niet louter als dieren zagen maar als mensen, en die hun slaven ‘goed’ behandelden. Maar daarnaast waren er eveneens brute meesters, die slaven beschouwden als inferieur en onmenselijk, en die het leven van hun slaven onmogelijk maakten. In de film zien we dat Cicero, de rebellerende slaaf, opgehangen wordt na zijn opstand. Dit was een straf die zowieso uitgevoerd zou worden. Cicero had een vuurwapen gestolen (terwijl het dragen van wapens verboden was voor slaven), blanken vermoord en verzet gepleegd. Slaven die kwaad berokkenden aan een meerdere (een blanke dus), mochten vermoord worden. Meestal gebeurde dit zelfs op vrij bloedige wijze (zoals het neerslaan van de rebellie van Nat Turner537)538. Cicero wordt echter op vrij ‘propere’ wijze opgehangen539.
7.2.3 Heersende Ideologie De film verwoordt een aantal argumenten van de zuiderlingen waarom slavernij volgens hen legitiem was540. Zuiderlingen waren echt wel in de veronderstelling dat zwarten door God voorbestemd waren om slaaf te zijn, terwijl slavernij door Hem aan de blanken werd gegeven. De kern van hun argumenten werd dus gevormd door de Bijbel. Dat abolitionisten zeggen dat slaven mensen zijn en een ziel hebben net zoals de blanken, wordt van tafel geveegd met het tegenargument dat slaven helemaal geen ziel hebben. De abolitionisten steken volgens de zuiderlingen hun neus in andermans zaken, en begrijpen niets van slavernij. Daarnaast werden slaven als inherent inferieur aan de blanken beschouwd, en men zag hen meer als dieren541. In Mandingo komt dit ‘dierlijke’ aspect in het woordgebruik en behandeling van slaven overduidelijk naar voor. Blanken beschrijven mannelijke slaven onafgebroken als buck, wat mannetjesdier betekent. Zo beschrijft Blanche Ellen als een zwarte baviaan542 en slingert Warren “dolgedraaid zwart beest” naar Mems hoofd543. Wanneer Blanche Ellen geselt roept ze scheldwoorden
536
Zie Bijlage 8. Zie Deel II Amerikaanse Slavernij, 2. Slavernij in de Britse Kolonies, 2.7.1. 538 Zie Deel II Amerikaanse Slavernij, 2. Slavernij in de Britse Kolonies, 2.3.2 en 2.3.4. 539 Bijlage 11, Scène 30. 540 Bijlage 11, Scène 3. 541 Zie Deel II Amerikaanse Slavernij, 3. Zuiders Pro-Slavernij en Abolitionisme, 3.1. en 3.2.3. 542 Bijlage 11, Scène 38. 543 Bijlage 11, Scène 48. 537
176
als zwijn en “fornicating animal”544. Bovendien wordt het kind van Blanche en Mede gezien als een monster. Denigrerende beeldspraak is dus nooit veraf als het over slaven gaat.
Een andere opvatting dat blanke mannen hadden in verband met slavernij, was dat seksuele diensten tot het werkpakket van slavinnen behoorden. Vrouwen konden op elk moment, door eender wie verkracht worden. Het thema van seksuele uitbuiting wordt in de film duidelijk aangeboord, door de ontmaagding/verkrachting van Big Pearl, Ellen en Katie. Sommige vrouwen gebruikten deze exploitatie voor eigen doeleinden545. Ellen vraagt Hammond eerst om haar kind niet te verkopen, en daarna om haar kind later de vrijheid te geven. Omdat Hammond van Ellen houdt, ongeacht haar genegenheid voor hem, verkrijgt ze wat niemand anders kreeg: de emancipatie van haar kind.
Het is bekend dat sommige blanke mannen langdurige en stabiele relaties hadden met slavinnen. Dit was bijvoorbeeld het geval in Georgia en Carolina, waar de echtgenotes van de plantage-eigenaars een groot deel van het jaar in de steden doorbrachten. In deze regio’s zorgden de eigenaars beter voor hun mulatkinderen, gaven hen een goede opleiding en vaak de vrijheid. In andere gebieden, zoals Louisiana, werden mulatten gewoon als slaven gezien en niets meer546. Het is duidelijk dat Warren en Hammond niets geven om hun mulatnakomelingen, die gewoon verkocht werden zoals de rest, bijvoorbeeld Dites kinderen. Nog een bewijs is dat Ellen bang is dat Hammond hun kind ook gaat verkopen. De relatie tussen Ellen en Hammond die in sommige andere staten als normaal beschouwd zou worden, is dat niet in Louisiana. Het bewijs daarvan is Hammonds eerdere notie dat men nooit gevoelens voor slavinnen kon hebben547. Bovendien begrijpt Warren niets van Hammond wanneer die zijn voorkeur voor Ellen duidelijk maakt548. Hier wordt het als normaal beschouwd dat men seks heeft met slavinnen, maar niet dat er relaties gevormd worden. Hammonds reactie dat hij het kind van Ellen wil opvoeden op de plantage en het zijn vrijheid geeft, is eveneens meer in de lijn van de andere traditie dan die waarmee Hammond opgegroeid is.
7.2.4 Huisslaven Huisslaven deden in het huishouden ongeveer alles en voedden vaak de kinderen van de meester op, zoals Lucrezia Borgia in de film. Zij is kokkin, ze bedient de mannen, ze helpt Warren om te gaan slapen, en ze fungeerde als surrogaatmoeder voor Hammond. Het was echter niet gemakkelijk om te leven onder het alziend oog van de meester en meesteres, altijd straf riskerend. Dit wordt vertaald in 544
Bijlage 11, Scène 32. Zie Deel II Amerikaanse Slavernij, 2. Slavernij in de Britse Kolonies, 2.6.2. b). 546 Zie Deel II Amerikaanse Slavernij, 2. Slavernij in de Britse Kolonies, 2.4.2., Plantageslaven versus stadsslaven. 547 Zie zijn verbouwereerde reactie wanneer Charles Katie op de mond kust, wat geacht werd niet te doen bij slavinnen, omdat het een teken van tederheid is. Daarna is zijn aarzeling duidelijk voor hij Ellen op de mond kust, wat hij duidelijk begeert te doen. – Bijlage 11, Scène 13. 548 Bijlage 11, Scène 39. 545
177
de film wanneer Warren dreigt Mem te geselen als hij hen niet snel bedient aan tafel549. Daarnaast ontstond er vaak jaloersheid bij de meesteres wanneer haar man seksuele diensten eiste van slavinnen, die dan het slachtoffer kunnen zijn van een wraaknemende echtgenote. Dit thema komt overduidelijk terug in Mandingo, waar Blanche woedend wordt van jaloezie en Ellen geselt en van de trap duwt. Huisslaven waren altijd aanwezig in het huis, luisterden gesprekken af van de blanken en kenden de intiemste geheimen van blanken; ze wisten dus goed wat er gaande was en waren van alles op de hoogte. Bovendien vertelden ze hun weetjes door in de slavenkwartieren, waardoor slaven hoorden over politiek en andere dingen550. In de film zijn er op de plantage inderdaad weinig momenten waar geen slaven aanwezig zijn. Lucrezia Borgia weet bijvoorbeeld zeer goed dat Blanche Mede vier keer liet halen, wat toch een groot geheim was. Dit is blijkbaar ook bekend in de slavenkwartieren, want wanneer Hammond na de geboorte van Blanches kind met geweer in de hand naar Medes barak stampvoet, weten alle slaven wat er aan de hand is. Dit wijst erop dat slaven heel wat roddels over hun meesters vertelden. Een ander voorbeeld in de slavin Tense, die aan Blanche toegewezen is, en die getuige is van de ruzie tussen Blanche en Hammond, waardoor ze weet dat het niet koek en ei is tussen het pasgetrouwde koppel. Ook al werd ze middenin de ruzie naar buiten gestuurd, hoorde ze het gekibbel duidelijk551.
8. Mandingo als Mainstream Historische Film Mandingo toont duidelijk geschiedenis als drama en behoort tot de tweede categorie die Natalie Davis binnen dit genre onderscheidde. Zowel het plot, de gebeurtenissen als de personages zijn fictief, maar de historische setting is intrinsiek aan het verhaal en de betekenis ervan. De mainstream Hollywood film probeert een “filmisch realisme” te creëren, zodat de kijker denkt dat hij realiteit op het scherm ziet. Deze “realiteit” is geschapen door verschillende shots en sequenties naadloos achter elkaar te plakken en is dus een constructie. Ik zal nu nagaan in hoeverre Fleischer zijn film beantwoordt aan de zes punten waardoor regisseurs een eigen wereld creëren, zoals Rosenstone die opgesomd heeft552. De film is duidelijk een verhaal met een begin, midden en einde. De eerste drie scènes vormen het begin, omdat we hierin een goed beeld krijgen van de tijd waarin het zich afspeelt en een inleiding wordt gegeven op de heersende ideologie. Het midden is het verhaal van Hammonds ontmoeting met Mede en Blanche, zijn huwelijk, de relatie tussen Hammond en Ellen, de gevechten van Mede en het overspel van Blanche. Het einde wordt ingezet door de bevalling van Blanche, die leidt tot de 549
Bijlage 11, Scène 3. Zie Deel II Amerikaanse Slavernij, 2. Slavernij in de Britse Kolonies, 2.6.2. 551 Bijlage 11, Scène 24. 552 Zie Deel I Film als Historische Bron, 3. De Mainstream Historische Film, 3.1. 550
178
gruwelijke finale van de film. De morele boodschap die meegeven wordt, is dat slavernij iedereen, blank en zwart, corrumpeert en het een afschuwelijk systeem is. Mandingo wordt duidelijk als een verhaal van individuen vertelt, waardoor het complexe verhaal gepersonaliseerd wordt. Bovendien is er veel emotie aanwezig en gaat het om gedramatiseerde geschiedenis. Fleischer gebruikte de speciale mogelijkheden van het medium (close-ups, muziek, montage) om de gevoelens van het publiek over de gebeurtenissen op het scherm te verhogen en te intensifiëren. De film is een rechtlijnig verhaal en geeft geen alternatieve optie voor het gebeurde. Door de manier waarop hij alles weergeeft, toont Fleischer daarentegen wel zijn afgunst ten opzichte van het instituut. Fleischer beweert niet dat wat er op het scherm gebeurt, goed is. Mandingo zuigt het publiek mee naar het verleden, wat mogelijk is doordat de “look” van het verleden getoond wordt. Daarbij wordt in de film de bredere context aangeboord, het geeft de geschiedenis als proces weer. We komen iets te weten over economie, ras, gender en klasse die samenkomen in de levens en gebeurtenissen van individuen en groepen.
Daarnaast wil ik nog zeggen dat Mandingo gemaakt is in de traditie van de klassieke Hollywoodstijl. Het verhaal verloopt chronologisch, nergens worden flashbacks of flash-forwards gebruikt. Maar het is moeilijk de scheidingslijn tussen de twee kampen te achterhalen. In het begin is er duidelijk een meester-slaaf scheidingslijn. Maar door de interraciale relaties tussen Hammond en Ellen, en Blanche en Mede, en de vriendschap tussen Hammond en Mede vertroebelt die lijn wat, doordat beide blanken hun meesterschap voor een deel opgeven. Op het einde van de film wordt de scheidingslijn echter opnieuw glashelder, want Hammond beschouwt Mede niet als een vriend meer, maar als een bedrieglijke slaaf. Wanneer Mede een beroep doet op het respect en de liefde tussen hen om zichzelf te redden, wordt hij echter neergeschoten. Het is duidelijk op het einde, eveneens door Hammonds ruwe behandeling van Ellen (“Don’t think because you can get into my bed, you’re anything but a nigger”), dat een slaaf nooit een gelijke van de meester kan zijn.
179
9. Besluit: Mandingo als Historische Bron Mandingo was de eerste film die slavernij niet op een melancholische manier weergaf, en geen gezellige maar een onbehaaglijke sfeer uitademde. Hierdoor ging de film lijnrecht in tegen het traditionele beeld van het Zuiden in films, zoals het in onder andere Gone With The Wind (1939) werd uitgedragen, en werd er bijgevolg genadeloos voor afgestraft door de Amerikaanse critici die de film absoluut niet konden smaken. Andrew Britton, filmcriticus voor het Britse tijdschrift Movie, was de eerste om de film, die het laatste decennium beter gewaardeerd wordt, te verdedigen. Fleischer was revolutionair omdat hij niet bang was slavernij weer te geven zoals het was: bruut geweld, onmenselijk en inherent vernederend. Critici beschuldigden hem ervan slavernij te gebruiken als geldroverij, maar Fleischers film is gewoon een aanklacht van het afschuwelijke van slavernij en verdient daarom respect. Fleischer wierp licht op een zeer donkere bladzijde uit de Amerikaanse geschiedenis die voordien gemythologiseerd werd.
De kritiek dat Fleischer een loopje neemt met de geschiedenis, heb ik in punt 7 proberen ontkrachten. Slavernij was nu eenmaal afstotelijk en verfoeilijk en naar mijn bescheiden mening mag dat dan ook getoond worden. Ik vind dat de film een vrij waarheidsgetrouw en correct beeld van Amerikaanse slavernij ophangt. Het beeldt slaven niet als afhankelijke en achterlijke mensen af, maar toont dat verzet niet de kop in te drukken was en dat ze door blanken in een onmogelijke positie gedwongen werden, waarin ze alles moesten aanvaarden voor hun bestwil. Daarnaast wordt in het personage Hammond de worsteling geschetst die sommige meesters doormaakten tussen hun eigen individuele opvattingen en gevoelens (die het brute van slavernij niet wilden aanvaarden), en de heersende ideologie waardoor ze geïndoctrineerd waren. Toch gaat de film niet voorbij aan het meedogenloze van slavernij en de volledige onderwerping aan blanken. Daarenboven heeft Mandingo geen voorganger waarin interraciale relaties zo expliciet en op zulk een manier worden weergegeven. Natuurlijk worden de feiten enigszins gedramatiseerd, wat binnen het genre bijna onvermijdelijk is en wat de kassa’s doet rinkelen. Dit wil echter niet zeggen dat het historisch minder correct is, gezien vanuit het medium zelf. Bovendien wordt de wijdere context aangeboord – abolitionisten, opvattingen zuiderlingen, opstanden – hoe miniem ook. Maar het was niet het opzet van de film om een overzicht van slavernij te geven, maar eerder om de persoonlijke en dagelijkse omgang met het instituut, zowel door blanken als zwarten, weer te geven. De film kan volgens mij veel leren over slavernij, indien men niet bang is het slavenleed voor onze ogen afgebeeld te zien. Ik kan alleszins, met mijn opgedane kennis van slavernij, niet echt historische onjuistheden detecteren. Behalve dan misschien de grote ketel waar Mede in ‘gekookt’ moest worden, maar wie weet kwam dit ook wel voor; de mens is zeer vindingrijk in het folteren van zijn medemens.
180
Zoals reeds gezegd wijkt de film van Onstotts boek af, maar op een goede manier. De veranderingen, besproken onder 2.4, waren functioneel om het verhaal niet te rechtlijnig te maken.
Naar mijn mening werd de film veel te vlug afgedaan als trash en begrepen die critici de diepere boodschap niet die Fleischer wilde meedelen, namelijk het corrumperende effect van slavernij. Na series en films als Roots en Amistad houdt Mandingo na meer dan dertig jaar nog steeds stand, en kan ons zeker iets bijbrengen over het Amerikaanse slavernijverleden. Meer zelfs, slavernij is de dag van vandaag de wereld nog niet uit. Miljoenen mensen lijden nog onder het slavenjuk. Misschien dat films als Mandingo, die het instituut onbevreesd weergeven zoals het was, mensen bewuster maken van het vreselijke leed van de slachtoffers, en meer inspanningen willen doen om het de wereld uit te helpen. Mandingo zet bovendien het publiek aan om bij elk sociaal en politiek systeem vragen te stellen, wat dus nog steeds actueel is.
We eindigen met de woorden van Andrew Britton: “In zijn keiharde vitaliteit en energie, belichaamt de film kwaliteiten die het tegenovergestelde zijn van moedeloosheid. Mandingo is a masterpiece of Hollywood cinema.”553
553
A. BRITTON, “Mandingo”, p. 22.
181
EINDCONCLUSIE In deze thesis werd naar de waarde van historische fictiefilms als historische bron gepeild. Er werd onderzocht of historische speelfilms ons iets kunnen bijbrengen over het verleden, volgens de normen van het medium zelf. Ik stelde mij de vraag hoe Amerikanen omgaan met hun slavernijverleden, die “zwarte” bladzijde uit hun geschiedenis. Meer bepaald onderzocht ik hoe dit onderwerp in speelfilms behandeld werd. Twee films werden door mij nauwkeurig geanalyseerd naar de manier waarop slavernij in beeld gebracht werd, en waarom. Beide films beroepen zich erop waarheidsgetrouw te zijn en een historisch correct beeld van het verleden te geven. Aan mij om deze uitspraak te toetsen aan de werkelijkheid.
In de Verenigde Staten bestond de traditie om slavernij op het scherm te vergoelijken en te romantiseren. Bovendien werden zwarten steeds stereotiep afgebeeld als tevreden, afhankelijk, dom, kruiperig, lui, kinds en minderwaardig. Dat zwarte personages op het toneel en het scherm steevast door blanken in blackface vertolkt werden554, bewijst de toenmalige racistische mentaliteit en het superioriteitsgevoel van de blanken. Hoewel zwarte personages steeds meer door zwarten gespeeld werden, bleven hun rollen ingebed in de negatieve en onderdrukkende voorstelling van deze bevolkingsgroep. De besproken film Uncle Tom’s Cabin (1927) van Harry Pollard volgt duidelijk deze traditie: blanke acteurs als zwarten, idyllische plantages, vriendelijke meesters, tevreden slaven en het brute Noorden zijn allemaal present. De geluidsfilm zette met films als de klassieker Gone With The Wind (1939) dit gebruik verder. Het slavernijverleden werd stelselmatig verbloemd. Het Zuiden zelf wílde een romantische versie van de geschiedenis en had geen interesse slaven meedogenloos behandeld te zien op groot scherm. Regisseurs moesten zich aan de eisen van het publiek aanpassen, getuige de weglating van bepaalde scènes uit Uncle Tom’s Cabin voor vertoning in het Zuiden. Deze traditie werd bruusk doorbroken door films als Mandingo (1975) in het midden van de jaren ’70. Er heerste verzet tegen deze idealisering van slavernij en regisseur Richard Fleischer toonde onomwonden de hardvochtigheid van het systeem. In Mandingo zijn slaven niet tevreden en berusten niet in hun lot, maar haten hun situatie duidelijk en plegen verzet. De tonnen kritiek die de film over zich heen kreeg, bewijst echter dat Amerika niet klaar was op deze manier geconfronteerd te worden met dit verleden. Brutale en realistische scènes brachten de onmenselijkheid van het systeem tot leven voor de ogen van de toeschouwers, die massaal deze controversiële film wilden zien.
554
Deze lange traditie van blackface-acteurs begon eind jaren ’20 van de vorige eeuw te verdwijnen, en geleidelijk werden zwarte personages effectief door zwarten gespeeld.
182
In eigen land door critici de grond ingeboord, werd de film geprezen in het buitenland voor zijn waarheidsgetrouwheid. De laatste decennia, dankzij films als Mandingo, nemen we een andere benadering van het verleden waar. Na Mandingo kwam de serie Roots (1977) uit. Films als Glory (1989), Amistad (1997), en Beloved (1998) doen moeite om slavernij op een waarheidsgetrouwe en integere manier op het scherm te brengen. Geen idyllische plantages meer of zachtaardige blanken die het beste voor hebben met hun slaven, maar de bittere ‘realiteit’ met slaven die zowel fysisch als psychisch voor het leven getekend waren. Hun leed werd niet meer ontkend, maar érkend. Films aanvaarden nu steeds meer de vreselijke behandeling die Amerikanen slaven opgelegd hebben. Slavernij blijft een veelbesproken onderwerp in Amerika en ik denk dat deze films een bijdrage leveren, zowel voor zwarten als blanken, om met dit verleden om te gaan.
We kunnen dus duidelijk een evolutie schetsen in de voorstelling van slavernij in speelfilms. De vraag blijft waaróm men dit onderwerp op deze of gene manier toont. De regisseur van Uncle Tom’s Cabin was zelf een zuiderling, wat de verklaring is voor zijn positieve representatie van het Zuiden, ten nadele van de noorderlingen die als de slechteriken weergegeven worden. Daar slavernij tevens voor een stuk waarheidsgetrouw wordt afgebeeld, mag deze verdraaiing van de feiten echter geen aanleiding zijn om de film onmiddellijk als waardeloos te bestempelen. Bovendien moeten we bij de beoordeling van de film rekening houden met de tijdsgeest, die zwarten zeker niet als gelijken beschouwde. We moeten daarom proberen de film te beoordelen vanuit de toenmalige tijdsgeest. Richard Fleischer van Mandingo had de segregatie, de Burgerrechtenbeweging en de strijd van zwarten voor gelijke rechten volop meegemaakt. Veel blanken vonden de onrechtvaardige behandeling die zwarten nog altijd ondergingen schandalig en onaanvaardbaar. Fleischer zelf vond het tijd dat het ware verhaal over de slavernij getoond werd, en probeerde op die manier de ‘zwarte zaak’ te steunen.
Kunnen we historische films als een bron over het verleden beschouwen? Mijn antwoord is zonder twijfel ja. Hoewel films onvermijdelijk fictieve zaken moeten inlassen, mogen we speelfilms niet zonder meer afschrijven als historische bron. Ze geven misschien wel hun eigen ‘versie’ van de geschiedenis weer, wat niet wil zeggen dat die niet waardevol kan zijn. Het is een bijna onmogelijke opdracht om een volledig historisch accurate speelfilm te maken, omdat een beeld veel meer indirecte informatie bevat dan het geschreven woord, zoals de mise-en-scène. Men mag zeker de waarde van historische inventions niet onderschatten, die noodzakelijk zijn om de film geloofwaardig te maken. In Mandingo bijvoorbeeld zijn de personages en feiten verzonnen, maar de film blijft wel trouw aan de ‘geest van de geschiedenis’, en spreidt dientengevolge een waarheidsgetrouw beeld van slavernij tentoon.
183
Als historici moeten we dit voor ogen houden en films volgens de normen van het medium zelf beoordelen. Geschiedkundige literatuur is namelijk eveneens een constructie van het verleden en geen reflectie. Speelfilms brengen hun verhaal op een andere manier dan het geschreven woord, en het is de taak van historici films als bron te beschouwen, zij het met het nodige voorbehoud, en niet als populair vertier af te wijzen. Voor veel mensen zijn deze films de voornaamste, zoniet de enige informatiebron om historische kennis op te doen. Net daarom is het zo belangrijk dat historici hun kritische stem laten horen en zodoende de regisseurs verplichten om aandacht te besteden aan de historische authenticiteit van de film.
184
BIJLAGEN Bijlage 1: Driehoekshandel Atlantische handelsroutes (Driehoekshandel), die de landen en kolonies aan beide zijden van de Atlantische Oceaan linkten. Belangrijkste handelsgoederen zijn Afrikaanse slaven en door slaven geproduceerde goederen.
Bron: Mary Beth NORTON, David M. KATZMAN, David W. BLIGHT, Howard P. CHUDACOFF, Fredrik LOGEVALL, Beth BAILEY, Thomas G. PATERSON & William M. TUTTLE. A People and a Nation. A History of the United States. Boston, New York, Houghton Mifflin Company, 2007, p. 49.
185
Bijlage 2: Brief John Rolfe De brief van John Rolfe waarin de aankomst van de eerste Afrikanen in Virginia in 1619 wordt beschreven.
John Rolfe to Sir Edwin Sandys, January? 1619/20. About the latter end of August, a Dutch man of Warr of the burden of a 160 tuñes arriued at Point-Comfort, the Commandors name Capt Jope, his pilott for the West Indien one Mr Marmaduke an Englishman. They mett wth the Trér in the West Indyes, and determyned to hold consort shipp hetherward, but in their passage lost one the other. He brought not any thing but 20. and odd Negroes, wch the Governor and Cape Marchant bought for victualle (whereof he was in greate need as he p/re/tended) at the best and easyest rate they could. He hadd a lardge and ample Comyssion from his Excellency to range and to take purchase in the West Indyes.
Bron: Willie Lee ROSE (ed.). A Documentary History of Slavery in North America. London and Toronto, Oxford University Press, 1967, pp. 15-16. En Kenneth MORGAN (ed.). Slavery in America. A Reader and Guide. Edinburgh, Edinburgh University Press, 2005, p. 47.
186
Bijlage 3: Wet in verband met Statuut Kinderen Wet dat zwarte kinderen het statuut van de moeder overnemen. [1662] Act XII. Negro womens children to serve according to the condition of the mother.
Whereas some doubts have arrisen whether children got by any English-man upon a negro woman should be slave or ffree, bei t therefore enacted and declared by this present grand assembly, that all children born in this country shalbe held bond or free only according to the condition of the mother, And that if any christian shall committ ffornication with a negro man or woman, hee or shee soe offending shall pay double the ffines imposed by the former act. Statutes 2:170
Bron: Willie Lee ROSE (ed.). A Documentary History of Slavery in North America. London and Toronto, Oxford University Press, 1967, p. 19.
187
Bijlage 4: Bekering Christendom Wet dat bekering tot het Christendom door slaven geen reden meer is om geëmancipeerd te worden. [1667] Act III. An act declaring that baptisme of slaves doth not exempt them from bondage.
Whereas some doubts have risen whether children that are slaves by birth, and by the charity and piety of their owners made pertakers of the blessed sacrament of baptisme, should by vertue of their baptisme be made ffree; It is enacted and declared by this grand assembly, and the authority thereof, that the conferring of baptisme doth not alter the condition of the person as to his bondage or frreedome; that diverse masters, frreed from this doubt, may more carefully endeavor the propagation of christianity by permitting children, though slaves, or those of greater growth if capable to be admitted to that sacrament. Statutes 2:260
Bron: Willie Lee ROSE (ed.). A Documentary History of Slavery in North America. London and Toronto, Oxford University Press, 1967, p. 19.
188
Bijlage 5: Ondermijnende Wetten Wet om zoveel mogelijk te verhinderen dat slaven in opstand zouden komen, door hen onder andere te verbieden wapens of stokken, enzovoort, te dragen. [1680] Act X. An act for preventing Negroes Insurrections.
Whereas the frequent meeting of considerable numbers of negroe slaves under pretence of feasts and burialls is judged of dangerous consequence; for prevention whereof for the future, Bee it enacted by the kings most excellent majestie by and with the consent of the generall assembly, and it is hereby enacted by the authority aforesaid, that from and after the publication of this law, it shall not be lawfull for any negroe or other slave to carry or arme himselfe with any club, staff, gunn, sword or any other weapon of defence or offence, nor to goe or depart from of his masters ground without a certificate from his master, mistris or overseer, and such permission not to be granted but upon perticuler and necessary occasions; and every negroe or slave soe offending not haveing a certificate as aforesaid shalbe sent to the next constable, who os hereby enjoyned and required to give the said negroe twenty lashes on his bare back well layd on, and soe sent home to his said master, mistris or overseer. And t is further enacted by the authority aforesaid that if any negroe or other slave shall presume to lift up his hand in opposition against any christian, shall for every such offence, upon due proofe made thereof by the oath of the party before a magistrate, have and receive thirty lashes on his bare back well laid on. And it is hereby further enacted by the authority aforesaid that if any negroe or other slave shall absent himself from his masters service and lye hid and lurking in obscure places, comitting injuries to the inhabitants, and shall resist any person or persons that shalby any lawfull authority be imployed to apprehend and take the said negroe, that then in case of such resistance, it shalbe lawfull for such person or persons to kill the said negroe or slave soe lying out and resisting, and that this law be once every six months published at the respective county courts and parish churches within this colony. Statutes 2:481-82
Bron: Willie Lee ROSE (ed.). A Documentary History of Slavery in North America. London and Toronto, Oxford University Press, 1967, p. 20.
189
Bijlage 6: Verslag Fredrika Bremer Het verslag van de Scandinavische schrijfster Fredrika Bremer over een slavenmarkt in New Orleans in december 1850.
DR. D and I entered a large and somewhat cold and dirty hall, on the basement story of a house, and where a great number of people were assembled. About twenty gentlemenlike men stood in a half circle around a dirty wooden platform, which for the moment was unoccupied. On each side, by the wall, stood a number of blank men and women, silent and serious. […] He took the auctioneer’s hammer in his hand, and addressed the assembly much as follows: ‘The slaves which I have now to sell, for what price I can get, are a few home-slaves, all the property of one master. This gentleman having given his bond for a friend who afterward became bankrupt, has been obliged to meet his responsibilities by parting with his faithful servants. These slaves are thus sold, not in consequence of any faults which they possess, or for any deficiencies. They are all faithful and excellent servants, and nothing but hard necessity would have compelled their master to part with them. They are worth the highest price, and he who purchases them may be sure that he increases the prosperity of his family.’ After this he beckoned to a woman among the blacks to come forward, and he gave her his hand to mount upon the platform, where she remained standing beside him. She was a tall, well-grown mulatto, with a handsome but sorrowful countenance, and a remarkably modest, noble demeanor. She bore on her arm a young sleeping child […] She wore a grey dress made to the throat, and a pale yellow handkerchief, checked with brown, was tied round her head. The auctioneer now began to laud this woman’s good qualities, her skill, and her abilities, to the assembly. He praised her character, her good disposition, order, fidelity; her uncommon qualifications for taking care of a house; her piety, her talents, and remarked that the child which she bore at her breast, and which was to be sold with her, also increased her value. […] The hammer fell heavily; the woman and her child were sold for seven hundred dollars to one of those dark, silent figures before her. Who he was; whether he was good or bad; whether he would lead her into tolerable or intolerable slavery – of all this, the bought and sold woman and mother knew as little as I did, neither to what part of the world he would take her. And the father of the child – where was he? […]
190
After this an elderly woman, who had also one of those good-natured, excellent countenances so common among the black population, and whose demeanor and general appearance showed that she too had been in the service of a good master, and, having been accustomed to gentle treatment, had become gentle and happy. All these slaves, as well as the young girl, who looked pert rather than good, bore the impression of having been accustomed to an affectionate family life. And now, what was to be their future fate? How bitterly, if they fell into the hands of the wicked, would they feel the difference between then end now – how horrible would be their lot! The mother in particular, whose whole soul was centered in her child, and who, perhaps, would have soon to see that child sold away, far away from her – what would then be her state of mind! No sermon, no anti-slavery oration could speak so powerfully against the institution of slavery as this slave-auction itself! The master had been good, the servants good also, attached, and faithful, and yet they were sold to whoever would buy them – sold like brute beasts!
Bron: Fredrika BREMER. The Homes of the New World: Impressions of America. London, 1853, pp. 7-11. In: Kenneth MORGAN (ed.). Slavery in America. A Reader and Guide. Edinburgh, Edinburgh University Press, 2005, pp.229-231.
191
Bijlage 7: Getuigenis Harriet Ann Jacobs Een extract van een manuscript, geschreven door Harriet Ann Jacobs (geboren rond 1813), een voortvluchtig slavenmeisje dat activiste werd voor de abolitionistische beweging. Ze beschrijft haar leven in slavernij en haar strijd om voor haar en haar kinderen de vrijheid te winnen.
XIV Another Link to Life I had not returned to my master’s house since the birth of my child. The old man raved to have me thus removed from his immediate power; but his wife vowed, by all that was good and great, she would kill me if I came back; and he did not doubt her word. Sometimes he would stay away for a season. Then he would come and renew the old threadbare discourse about his forbearance and my ingratitude. He labored, most unnecessarily, to convince me that I had lowered myself. The venomous old reprobate had no need of descanting on that theme. I felt humiliated enough. My unconscious babe was the everpresent witness of my shame. I listened with silent contempt when he talked about my having forfeited his good opinion; but I shed bitter tears that I was no longer worthy of being respected by the good and pure. Alas! Slavery still held me in its poisonous grasp. There was no chance for me to be respectable. There was no prospect of being able to lead a better life.
Sometimes, when my master found that I still refused to accept what he called his kind offers, he would threaten to sell my child. ‘Perhaps that will humble you’, said he. Humble me! Was I not already in the dust? But his threat lacerated my heart. I knew the law gave him power to fulfil it; for slaveholders have been cunning enough to enact that ‘the child shall follow the condition of the mother’, not of the father; thus taking care that licentiousness shall not interfere with avarice. This reflection made me clasp my innocent babe all the more firmly to my heart. Horrid visions passed through my mind when I thought of his liability to fall into the slave trader’s hands. I wept over him, and said, ‘O my child! Perhaps they will leave you in some cold cabin to die, and then throw you into a hole, as if you were a dog’.
[…] When they told me my new-born babe was a girl, my heart was heavier than it had ever been before. Slavery is terrible for men; but it is far more terrible for women. Superadded to the burden common to all, they have wrongs, and sufferings, and mortifications peculiarly their own.
Bron: Kenneth MORGAN (ed.). Slavery in America. A Reader and Guide. Edinburgh, Edinburgh University Press, 2005, pp. 198-200.
192
Bijlage 8: The Bondwoman’s Narrative Fragment uit The Bondwoman’s Narrative, van de hand van een zekere Hannah Crafts, een weggevluchte slavin. Haar levensverhaal belicht haar hele leven vanaf de kindertijd en legt vele aspecten van de slavernij bloot. Het manuscript werd ontdekt door Henry Louis Gates, een professor aan de Universiteit Harvard. Na onderzoek bleek dat het manuscript origineel was en geschreven circa 1855. Dit maakt dat het verhaal de oudste roman tot nu toe is van een Afrikaans-Amerikaanse vrouw.
'Ik leerde algauw welk een vloek op mijn ras rustte' Het zou kunnen dat ik me te v(e)el verantwoordelijkheid aanmatig in mijn poging om deze bladzijden te schrijven. De wereld zal er wellicht zo over denken, en ik ben me bewust van mijn onvolkomenheden. Ik ben niet slim, noch geleerd, noch getalenteerd. Toen ik nog een kind was bespotten ze me en wezen ze me op mijn gebreken omdat ze me saai en dom vonden. Misschien had ik onder andere omstandigheden en met wat meer aanmoedigingen een betere indruk kunnen maken; want ik was verlegen en terughoudend en durfde amper mijn lippen te openen tegenover iemand ik had niets van die vinnigheid en levendigheid die men zo in kinderen bewondert, maar veeleer een stille bescheiden manier om dingen en gebeurtenissen te observeren, en een verlangen om ze beter te begrijpen dan ik kon. Ik ben bij mijn weten door niemand in het bijzonder opgevoed. Ik had geen opleiding, geen beschaving. De vogels in de lucht, of beesten op het vield (sic) zijn niet vrijer van morele cultuur dan ik was. Niemand leek iets om me te geven tot ik in staat was om te werken, en toen was het Hannah doe dit en Hannah doe dat, maar ik kloeg nooit want ik vond een zeker plezier en wat afleiding in mijn tewerkstelling. Van mijn familie wist ik niets. Niemand sprak ooit over mijn vader of moeder, maar ik leerde algauw welk een vloek op mijn ras rustte, leerde al vroeg dat het Afrikaanse bloed in mijn aderen me voor altijd zou uitsluiten van de betere levensstijlen. Dat onophoudelijke zwoegen onbetaalde zwoegen is nu eenmaal mijn lot en deel, zonder zelfs de hoop of verwachting van iets beters. Het was des te harder om dragen, aangezien mijn huidskleur bijna wit was, en de hatelijke afstamming niet gemakkelijk na te speuren viel, hoewel ze een volheid aan mijn figuur gaf, een golving en krul aan mijn haren, en me misschien deed houden van schilderachtige illustraties en felle kleuren. Het drukste leven heeft zijn ontspannende momenten; ook het mijne. Ik ben van in het begin onderhevig geweest aan een instinctieve drang naar kennis en manieren om me mentaal te
193
verbeteren. Hoewel verwaarloosd en een slavin, voelde ik de onsterfelijke verlangens in me. In afwezigheid van boeken en leraars en scholen besloot ik kennis op te doen zij het dan niet op een regelmatige, goedgekeurde, en wetenschappelijke basis. Ik was me ervan bewust dat dit plan tegenstand zou ondervinden, misschien bestraft zou worden. Mijn meester liet nooit onderricht aan zijn slaven toe. Onderwijs droeg naar zijn mening bij tot de vergroting en verruiming van hun ideeën; maakte hen minder onderdanig tegenover hun meerderen, en bovendien waren zegeningen van het onderwijs voorbestemd om uitsluitend toe te komen aan het hogere en nobelere ras. Hoewel hij doorgaans niet moeilijk deed en goedgeluimd was, had hij een allesbehalve liberale of democratische natuur. Slaven waren slaven voor hem, en niets meer. In de praktijk beschouwde hij ze niet als mannen en vrouwen, maar in hetzelfde licht als paarden of andere huisdieren. Hij leverde voorzag in hun behoeften aan voeding en kleding uit dezelfde beleidsmotieven, maar deed de ideeën van gelijkheid en broederlijkheid (af) als belachelijk en absurd. Ik moest natuurlijk niets van hem verwachten, maar 'waar een wil is, is een weg'. Vertaald door Joeri Naânaï
Bron: De Morgen, 4 april 2002.
194
Bijlage 9: Verhalen Verhaaltjes van slaven die vertellen hoe de slaaf via magie zijn meester kon straffen. [I]
Wen’ to a witch-man. When his master ‘mence to whip him, eve’y cut he give de man, his [master’s] wife way off at home feel de cut. Sen’ wor’ please stop cut lick de man. When he [master] got home, his wife was wash down wid blood. [II]
Once upon a time there was a old man in slavery. He told his master that he was cripple and couldn’t work. So the man let him stay home to take care of his children. When he came home, he find the man play on his banjo, “I was fooling my master seventy-two years, And I am fooling him now.” He was singing this song away on his bango. His master caught him, and start to kill him by whipping him. Do the old man went to the doctor Negro. The next day he was to be kill’. When his master started to whip him, every time the man start to whip him, none of the licks touch. And he had freedom.
Bron: Willie Lee ROSE (ed.). A Documentary History of Slavery in North America. London and Toronto, Oxford University Press, 1967, pp. 249-250.
195
Bijlage 10: Scènes Uncle Tom’s Cabin Uitgeschreven scènes Uncle Tom’s Cabin (1927), regisseur Harry Pollard.
1. 0h 00m 00s – 0h 01m 28s Voortiteling op zwart scherm. Carl Laemmle presents “Uncle Tom’s Cabin” From the Story by Harriet Beecher Stowe A Harry A. Pollard Production Story Supervision: Edward J. Montagne Continuity: Harvey They & A.P. Younger Titles: Walter Anthony Supervising Film Editor: Lloyd Nosler En andere medewerkers A Universal Production Directed by Harry A. Pollard Players Musical Score, synchronised and recorded by Erno Rapee
2. 0h 01m 28s – 0h 01m 48s Portret van Robert E. Lee verschijnt op de achtergrond met daarop de tekst: "There are few, I believe, in this enlightened age who will not acknowledge that slavery as an institution is a moral and political evil."
Robert E. Lee Dec. 27,1856
3. 0h 01m 48s – 0h 03m 22s Tussentitel: In the year of our Lord, 1856. Tussentitel: The Kentucky home of the Shelbys — an honored name in the South since Revolutionary days. De plantage van de Shelbys bruist van het leven. Mevrouw Shelby verwelkomt gasten, die in rijtuigen en paarden naar de villa komen, terwijl de jongeren cricket aan het spelen zijn in de tuin. De gasten zwaaien naar elkaar, lachen en praten honderduit. Mevrouw Shelby wandelt op de veranda met een oudere en jongere vrouw. De oudere dame zegt: Tussentitel: "What an original idea, Mrs Shelby — making a social event of the wedding of slaves." Mevrouw Shelby kijkt bedrukt, glimlacht verlegen en antwoordt dan:
196
Tussentitel: "We raised Eliza from a baby — she couldn't have had a better education or training if she had been our daughter." De dame knikt begrijpend.
4. 0h 03m 23s – 0h 04m 33s Eliza wandelt samen met twee andere slavinnen met bloemen door de tuin op weg naar het huis, voorgegaan door lopende kinderen die zich lachend verstoppen. Ze kijkt rond en vraagt waar de kinderen zijn. Eén klein slavenmeisje staat nog op het pad met haar hond. Tussentitel: "Salome—where are the children?" Ze kijkt ondeugend en kijkt naar de verstopte kinderen die zitten te giechelen, en zegt lachend tegen Eliza: Tussentitel: "Dunno whar dey is, Missy 'Liza." En het meisje schudt haar hoofd. Dan roepen de kinderen: Tussentitel: "BOO!" De kinderen springen van achter de struiken terwijl Eliza verschiet en begint te lachen. Ze dansen in een kringetje rond Eliza en roepen: Tussentitel: “LIZA'S GOIN' TO GIT MARRIED! LIZA'S GOIN' TO GIT MARRIED!" (tekst springt van boven naar beneden en terug)
5. 0h 04m 34s – 0h 05m 34s Op het terras staan meneer en mevrouw Shelby lachend te kijken terwijl de kindjes rond Eliza dansen. Tussentitel: Mr. and Mrs. Shelby, whose gentle rule of the slaves was typical of the South. Eliza loopt de veranda op maakt een buigingje voor de meesters, die haar al lachend feliciteren. Tussentitel: "Mr. Shelby is going to tell George to get ready for the wedding—so you'd better hurry, Eliza." Ze kijkt hen beiden dankbaar aan, en geeft hen een handkus. De slavenkindjes springen en roepen opnieuw: Tussentitel: "LIZA'S GOIN' TO GIT MARRIED! LIZA'S GOIN' TO GIT MARRIED!" Eliza begint te lachen en stuurt de kinderen weg alsof ze boos is.
6. 0h 05m 35s – 0h 06m 19s In een lokaal zit George Harris aan een bureau te tekenen met lat en potlood. Tussentitel: George Harris, the bride-groom — a slave 'rented' to Mr. Shelby by the month. Meneer Shelby komt binnen, glimlacht als hij George ziet werken, kijkt op zijn vesthorloge en zegt: Tussentitel: "You've done enough work for today, George — better get ready for your wedding."
197
George knikt, maar draait dan toch naar zijn schets van een machine en legt Shelby uit hoe het werkt. Shelby laat blijken dat ze dat een andere keer zullen bekijken, maar dat hij nu naar zijn huwelijk moet.
7. 0h 06m 20s – 0h 07m 50s In de werkplaatsen is het een drukte van jewelste wanneer de slaven hun manden, vol van het katoenplukken, aanbrengen en wegen. Kinderen lopen overal tussendoor, en karren rijden rond. Alle slaven zijn aan het werk. Shelby loopt in de tuin rond met een heer. Tussentitel: Tom Haley — a man of business. Hij zegt tegen Shelby: Tussentitel: "Shelby, I hope you're not forgetting, one of your notes is due today." Tussentitel: "I sent Uncle Tom to Cincinnati for the money." Haley blijft verbluft stilstaan en vraagt hem ongelovig: Tussentitel: "— you sent a slave into a free state for money — and you think he's coming back?" Shelby knikt instemmend, waarop Haley luidkeels in de lach schiet.
8. 0h 07m 51s – 0h 09m 22s Een slavenjongen luidt een grote bel op de werf, het teken dat het gedaan is met werken, en alle slaven troepen direct samen op de plaats waar het huwelijk tussen Eliza en George plaatsvindt. Eliza en George worden door een priester buiten onder een versierde boom getrouwd, omringd door blanken en zwarten. Een slavin zegt tijdens het huwelijk tegen degenen die naast haar staan: Tussentitel: "Land's sake! Dey's gettin' married jes' like white folks —" Tussentitel: "— almost." De vrouwen lachen al hun tanden bloot. Een andere slavin reageert: Tussentitel: "Dey is white folks —" Tussentitel: "— almost." Daarna zwijgen de slavinnen en kijken naar de inzegening.
9. 0h 09m 23s – 0h 10m 23s Tussentitel: Moonlight bathing the old Kentucky home in radiance — romance in the winged and perfumed breezes of the night. Zwarte muzikanten spelen muziek in de villa waarop de blanken dansen. Koppels lopen in de tuin rond.
198
Eliza en George zitten op een soort platform in een boom, waar ze met haar gitaar een lied speelt voor hem.
10. 0h 10m 24s – 0h 11m 03s In de slavenkwartieren dansen alle slaven, maken muziek en plezier. Een slaaf zit met overdreven clownachtige manieren op een gitaar te spelen. Een slavin trekt haar man boos weg terwijl die met een andere vrouw aan het dansen is.
11. 0h 11m 04s – 0h 12m 38s Op het terras danst een blank koppel, terwijl Oom Tom in een koets komt aangereden. Tussentitel: Uncle Tom. For three generations his ancestors had been contented servitors in the Shelby family. Hij klopt het stof van de reis van zich af, en wordt aangekondigd in de werkkamer van meneer Shelby, die triomfantelijk toont dat zijn slaaf dus toch terug kwam. Haley staat paf wanneer Oom Tom het vele geld uit zijn zak haalt en aan Shelby geeft. Oom Tom gaat terug naar de koets.
12. 0h 12m 39s – 0h 13m 20s Tussentitel: Uncle Tom's cabin. Zijn vrouw en twee kinderen staan buiten op hem te wachten. Hij geeft hen een dikke kus. Voor de kinderen heeft hij snoep en voor zijn vrouw en hemzelf twee pijpen meegebracht.
13. 0h 13m 19s – 0h 16m 56s Een man komt de villa van de Shelbys binnen. Tussentitel: Edward Harris, owner of the body and brain of George Harris. Shelby verwelkomt hem en Harris zegt: Tussentitel: "I came to get my slave." Hij lijkt boos en opgewonden. Shelby neemt hem mee naar buiten, waar Eliza en George nog steeds op het platform in de boom zitten. George zegt tegen Eliza: Tussentitel: "— and when Mr. Shelby buys my freedom, I'll buy yours, Eliza." Shelby, zijn vrouw en Harris staan onderaan de boom en Harris blaft naar George dat hij naar beneden moet komen. De Shelbys kijken medelijdend naar elkaar op dit gesnauw. Na even twijfelen, komt George met Eliza naar beneden. Harris roept tegen George: Tussentitel: "What do you mean — gettin' married without my consent?" Tussentitel: "I've done nothing to be ashamed of, sir." Tussentitel: "Call me Master!"
199
Harris slaat George tegen de grond, die woedend opspringt en terug wil slaan, maar Eliza houdt hem tegen. Mevrouw Shelby houdt Harris’ arm vast en smeekt: Tussentitel: "Please, Mr. Harris — don't be so cruel! Can't you respect their love?" Waarop Harris begint te lachen en vraagt: Tussentitel: "Love — what do they know about love?" Mevrouw Shelby roept uit: Tussentitel: "Mr. Harris, we want to buy George — what is your price?" Tussentitel: "— he ain't for sale!" Harris roept zijn paard, en trekt George weg terwijl hij en Eliza in een innige omhelzing staan. George wil hem opnieuw aanvallen uit woede, maar Shelby houdt hem tegen en praat op hem in. Eliza en George kijken elkaar met tranen in de ogen aan, en George loopt mee naast het paard van Harris.
14. 0h 16m 57s – 0h 17m 25s Tussentitel: The years brought harsher bondage to George, but were blessed by the love of a baby boy — Tijdens een koude winteravond, terwijl het buiten sneeuwt, helpt Eliza de jonge Harry schrijven.
15. 0h 17m 26s – 0h 18m 29s Haley is opnieuw bij meneer Shelby in zijn werkkamer. Tussentitel: During the years that passed, Haley had 'Helped' Shelby with many loans on a basis — strictly business. Ze discussiëren en Shelby antwoordt bits: Tussentitel: "I couldn't think of parting with Uncle Tom — he's like one of the family." Haley reageert al lachend, terwijl hij op de grond spuwt: Tussentitel: "Well, you haven't got the money — and a Shelby always pays his bills." Terwijl de gedachten door zijn hoofd woelen, kijkt Shelby gekweld uit het raam, en ziet plotseling George Harris over zijn plantage rennen en vraagt zich af wat hij gaat doen.
16. 0h 18m 29s – 0h 20m 30s George gaat naar het deel van het huis waar Eliza en Harry aan het spelen zijn. Nadat hij op het raam geklopt heeft, laat Eliza hem verbaasd binnen en George draagt haar op de blinden naar beneden te doen. Eliza kijkt hem aan en zegt: Tussentitel: "George — you're running away from your Master!" Na een grote knuffel laat hij Harry uit de kamer gaan. Tussentitel: "What has he done, now, George?" George is aan het wenen en antwoordt gelaten:
200
Tussentitel: "He is forcing me to marry one of his slaves — tonight!" Eliza kijkt hem onthutst aan terwijl George wenend het hoofd buigt.
17. 0h 20m 31s – 0h 21m 38s Terwijl Haley en Shelby fel zitten te discusiëren, komt Harry stilletjes binnen. Shelby ziet hem opeens en roept lachend uit: Tussentitel: "Hello, Jim Crow!" Tussentitel: "— how about a little dance?" Terwijl Harry vrolijk aan het dansen is, moeten Shelby en Haley om hem lachen. Als hij ziet welke kunstjes Harry allemaal kan, krijgt Haley een leep idee.
18. 0h 21m 39s – 0h 22m 41s George houdt Eliza in zijn armen terwijl ze beiden huilen en troost haar: Tussentitel: "Once I get to Canada, Eliza, I'll earn your freedom and Harry's." In de studeerkamer denkt Haley na en vraagt luchtig aan Shelby: Tussentitel: "Well — do I get Tom?" Shelby kijkt gelaten op en antwoordt: Tussentitel: "You've got me, Haley, where I can't refuse — Uncle Tom is yours." Na een korte pauze oppert Haley: Tussentitel: "Of course, you realize, even Tom doesn't cover your note —" Shelby schudt zijn hoofd, en terwijl Haley kijkt naar kleine Harry die nog steeds kunstjes aan het doen is, zegt hij (wijzend op Harry): Tussentitel: "But that's a small matter —"
19. 0h 22m 42s – 0h 23m 09s Eliza vraagt aan George: Tussentitel: "— and George, promise you'll buy Harry's freedom first. He's so bright — so beautiful — I'm afraid —" Tussentitel: "Don't worry, dearest — Mr. Shelby would never sell our Harry."
20. 0h 23m 10s – 0h 25m 39s Terwijl Harry op zijn schoot met een spelletje aan het spelen is, stelt Haley voor: Tussentitel: "Throw in little Jim Crow with Tom, and I'll cancel the note." Shelby schiet recht, klopt met zijn hand op tafel en zegt vol overgave “neen”. Ondertussen kruipt George opnieuw door het raam en verdwijnt in de nacht. Eliza bidt hem wenend vaarwel.
201
In de studeerkamer zegt Haley: Tussentitel: "Shelby, I'd hate to foreclose you — on account of your wife, but —" Het is duidelijk dat Shelby in tweestrijd is. Eliza staat aan de deur, en droogt eerst haar tranen met haar zakdoek. Tussentitel: "Speak up, Shelby — yes or no!" Op dat moment komt Eliza binnen en ziet verschrikt Harry lachend op de schoot van Haley zitten, terwijl Shelby antwoordt: Tussentitel: "I have no choice — Tom and Harry are yours." Eliza kijkt haar meester geschrokken aan, Haley en Shelby zien haar nu voor het eerst. Eliza kijkt met grote, ongelovige en beschuldigende ogen naar Shelby, terwijl Harry het speelgoedje aan Eliza toont. Op de vraag van Shelby wat ze komt doen antwoordt ze: Tussentitel: "I — I was looking for my baby, sir." Shelby gebiedt dat ze hem mag meenemen. Ze knuffelt hem, geeft hem een kus, kijkt nog eens verdrietig naar Shelby en gaat dan weg. Terug op haar kamer zakt Eliza met Harry in wanhoop op haar knieën.
21. 0h 25m 40s – 0h 28m 20s Tussentitel: But no echo of sadness reached Uncle Tom's cabin. Oom Tom en zijn vrouw Tante Chloe zitten in hun barak aan tafel, terwijl de kinderen onder tafel aan het spelen zijn. Ze kijkt vertederd naar Oom Tom en zegt liefdevol: Tussentitel: "We's got a lot to be thankful for—" Oom Tom klopt zachtjes op haar hand en zegt: Tussentitel: "De Lord's been mighty good to us." Eliza, met Harry in haar armen, stormt dik ingeduffeld en met wat bezittingen de barak binnen en roept verontwaardigd met betraande ogen uit: Tussentitel: "Tom — Mr. Shelby has sold my baby!" Tussentitel: "And he's sold you, too." Tom en Chloe kijken ontsteld op in wanhoop, en Chloe houdt wenend haar kinderen vast. Tussentitel: "Tom, you must go with me!" Tussentitel: "My duty is here, chile — go, and God bless you." Tom begint ook te wenen. Hij en Chloe geven Eliza nog een laatste kus en omhelzing, voordat ze de besneeuwde nacht inloopt. Oom Tom zakt met zijn gezin op de knieën en bidt tot God.
22. 0h 28m 21s – 0h 30m 27s Meneer en mevrouw Shelby zijn bij Haley in de studeerkamer en Haley merkt boos op: Tussentitel: "Mighty funny to me — I buy the boy and then he disappears!"
202
Hij staat op het punt boos te vertrekken, wanneer mannen op paarden met honden de plantage op komen gereden. Het is Harris, van een naburige plantage, die hen meldt: Tussentitel: "My man, George, has run away — the dogs have tracked him here!" Haley krijgt een idee en oppert: Tussentitel: "I'll bet he's run away with Eliza and her boy!" Harris informeert of dit juist is en Shelby knikt instemmend. Harris roept uit: Tussentitel: "My bloodhounds are outside, Haley — come on!" Harris en Haley gaan naar buiten, laten de honden aan een kledingsstuk van Eliza ruiken en weg zijn ze. Ondertussen loopt Eliza in de bossen in de bittere kou. In de studeerkamer zegt mevrouw Shelby tegen haar man: Tussentitel: "I hope they never catch them." Shelby antwoordt dat hij dat eveneens hoopt.
23. 0h 30m 28s – 0h 32m 31s Eliza strompelt door de sneeuw, ze kijkt achterom want ze weet dat ze gevolgd wordt. Ze valt voorover, en met de moed der wanhoop loopt ze verder, terwijl de honden haar achtervolgen. Ze ziet verderop een herberg staan en loopt er naartoe. Ze stampt naar binnen en ziet twee guur uitziende mannen aan tafel zitten; Verschrikt houdt ze haar kind dicht tegen haar. De gastvrouw komt bij haar, en ze vraagt of ze de rivier kan oversteken, maar de vrouw schudt van neen. Eliza kijkt wanhopig op. Harris en Haley zijn buiten nog aan het zoeken, ze zien de rivier vol ijsschotsen en Haley roept uit: Tussentitel: "No human can cross that river tonight and the dogs can't track in this storm. Let's warm up at the Inn."
24. 0h 32m 32s – 0h 36m 11s De gastvrouw brengt Eliza naar haar eigen huiskamer, waar ze kan rusten, want ze is doodop van vermoeidheid (ze kan niet meer op haar benen staan). In de herberg zijn de twee mannen iets aan het bekokstoven, ze weten dat ze een weggelopen slavin is. De dame laat Eliza aan de open haard zitten om op te warmen en uit te rusten, terwijl de twee mannen aan de deur staan te luistervinken. Harris, Haley en hun mannen komen met veel lawaai de herberg binnen. Eliza springt verschrikt recht (ze is ontdekt!). Haley zegt tegen de twee mannen: Tussentitel: "We're looking for George Harris, a yellow boy, and a light girl with her baby." Eliza luistervinkt in paniek aan de deur. De ene man geeft een visitekaartje aan Haley en zegt: Tussentitel: "I'm a lawyer, and my name is Marks." Haley scheurt het kaartje en vraagt dwingend: Tussentitel: "Well — did you see them?" Tussentitel: "I'm a lawyer, and my name is Marks." Haley verliest zijn geduld, gooit het nieuwe kaartje eveneens weg en roept:
203
Tussentitel: "I know you and your business of catching runaways. Have you seen 'em?" Marks vraagt leep hoeveel hij krijgt. Haley lacht en zegt: Tussentitel: "A hundred dollars for the kid." Eliza schrikt op. Marks vraagt: Tussentitel: "And how much for the girl?" Tussentitel: "Nothing — she belongs to Shelby." Marks fluistert tegen zijn kompaan Loker: Tussentitel: "We'll let them have the kid, but we'll sell the mother down the river." Marks maant hen aan tot stilte en leidt hen triomfantelijk naar de woonkamer waar Eliza zat, maar nu nergens te zien is. Ze had hen echter gehoord en in paniek is ze met Harry door het raam gevlucht. Ze zien Eliza nog net door de sneeuw lopen. De mannen kruipen eveneens met hun honden door het raam en zetten de achtervolging in.
25. 0h 36m 11s – 0h 40m 11s Eliza rent vermoeid door de sneeuw op de oever van de Ohiorivier, die vol ijsschotsen ligt. De mannen zitten haar op de hielen. Ze kan geen kant meer uit en in een wanhoopspoging springt ze op een ijsschots, waardoor ze ontsnapt aan haar achtervolgers. Ze springt van de ene schots naar de andere, maar de mannen laten hun speurhonden los, die haar pad volgen. De mannen houden haar bij van op de oever, in de hoop dat ze terug moet keren. Aan de andere kant van de Ohiorivier verschijnt opeens een man. Tussentitel: Phineas Fletcher, on the North side of the river — a Quaker in a free State. Hij roept Eliza toe: Tussentitel: "This way quick — the falls are just below." Eliza kijkt in paniek op, en probeert stroomopwaarts te rennen, weg van de waterval. Fletcher wijst haar op een boom, waarvan zijn grote en sterke takken over het water hangen (net voor de waterval). Fletcher kruipt op de takken en hangt zich aan zijn benen te bungelen om op die manier Eliza te kunnen grijpen, en haar op de oever te brengen. Haley staat te protesteren op de andere oever. Fletcher vangt haar op en leidt haar naar de oever. Aan de overkant lachen de slaven van blijdschap dat ze het gehaald heeft, in tegenstelling tot de blanken. Fletcher wil Eliza verder helpen.
26. 0h 40m 12s – 0h 42m 28s Tussentitel: Though in a free state, Eliza was subject to the Dred Scott decision — a slave could be taken wherever found. Fletchers vrouw verzorgt Eliza en Harry in haar huis. Eliza bedankt haar voor haar goede zorgen. Fletcher komt binnen en deelt opgetogen mee: Tussentitel: "Thy husband has crossed the river, too! He'll start for Canada with thee — after dark."
204
Eliza is opgelucht, maar wanneer ze opkijkt, ziet ze Marks door het raam gluren; ze hebben haar alweer gevonden! De Fletchers proberen haar gerust te stellen. Maar Marks zegt tegen zijn kompaan: Tussentitel: "She's in there, Loker! We'll grab 'em both and take 'em down the river." Er zijn nog andere mannen bij, met pistolen. Tussentitel: "Get her, Officer, before she escapes again." De man klopt op de deur en Eliza houdt verschrikt haar kind tegen zich aan.
27. 0h 42m 29s – 0h 43m 26s Tussentitel: Uncle Tom, caught in the black and hopeless stream of human souls — destined down the river. Haley trekt voor het huis van Shelby Oom Tom ruw weg terwijl hij afscheid neemt van zijn familie. Een groep slaven wuiven Tom uit. Shelby kan het tafereel niet aanzien, en buigt in zijn werkkamer verdrietig het hoofd. Tom wordt in de kar geduwd en krijgt handboeien aan, terwijl zijn vrouw hem wenend ziet vertrekken. De slaven zwaaien Tom uit, die ze waarschijnlijk nooit meer terug zullen zien, en zakken op hun knieën om te bidden.
28. 0h 43m 27s – 0h 45m 15s Tussentitel: Down the river. Oom Tom bevindt zich op een grote rivierboot die op de Mississippi vaart. Hij zit geketend bij de andere slaven benedendeks, naast het vee. Hij snijdt een speelgoedje uit hout. Een blanke man en een vrouw zetten zich op het dek in stoelen. Tussentitel: Augustine St. Clare, of New Orleans. Tussentitel: Miss Ophelia, his cousin from Vermont. Ze luistert naar de bulderlach van Haley die met twee andere mannen praat en zegt misprijzend: Tussentitel: "How shiftless!" Een jong meisje komt vrolijk tussen hen in staan met een volle mand. Ophelia roept verbaasd uit: Tussentitel: "Land o' Goshen, Eva! What are you up to now?" Tussentitel: "I always take goodies to the negroes — downstairs." Ze geeft hen allebei een kus en weg is ze.
29. 0h 45m 16s – 0h 46m 47s Eva deelt lekkernijen uit aan de slaven benedendeks, die het dankbaar in ontvangst nemen. Wanneer ze iets aan een jonge slaaf wil geven, draait die zich weg van haar en weigert het aan te nemen. Eva kijkt hem niet-begrijpend en met tranen in de ogen, maar dan roept Oom Tom haar lachend bij hem en hij geeft haar het houten danseresje dat hij gesneden heeft. Ze kijkt er vol bewondering naar en vraagt: Tussentitel: "Did you make it all yourself?"
205
Tussentitel: "I's made hundreds of dem fo' my children, back in Kaintucky." Wanneer hij aan zijn kinderen terugdenkt, buigt Tom verdrietig zijn hoofd. Eva voelt met hem mee (ze laat ook een traan), geeft hem een bemoedigend klopje op zijn hand en probeert of de ketens niet af kunnen. Tom zegt dat ze geen moeite moet doen.
30. 0h 46m 48s – 0h 48m 07s George Harris zit eveneens op de boot, als werkkracht om hout op het vuur voor de stoomboot te gooien. Tussentitel: Always haunting the river boats, risking capture and punishment — searching for his wife and baby. Wanneer hij beneden op uitkijk staat of zijn vrouw misschien aan boord zou gaan, komt Haley naar beneden, ziet hem en roept uit: Tussentitel: "Well, if it ain't George Harris — the runaway." George kijkt hem verschrikt aan en Haley zegt: Tussentitel: "Guess I'll send you back to your master —" De boot gaat aanmeren en George loopt terug naar zijn werk.
31. 0h 48m 08s – 0h 48m 59s Op de oever staat Eliza met Harry, geketend aan andere slaven, te wachten om aan boord van de rivierboot te gaan, als gevangene van Marks en Loker. Tussentitel: Stolen by Marks and Loker — chained to their string of human freight, Eliza and Harry await shipment — down the river. Marks zegt lachend tegen Loker: Tussentitel: "Once the girl and the baby are on the boat, who can tell them from the slaves we bought."
32. 0h 49m 00s – 0h 50m 50s Terwijl de boot aan het aanmeren is, vlucht George naar buiten. Via het rad van de stoomboot springt hij in het water en zwemt zo naar de oever. Mensen gaan van boord, en Eliza wordt geketend samen met de andere slaven aan boord gebracht en benedendeks ondergebracht. De boot vaart opnieuw verder, en George is uitermate opgelucht dat hij aan Haley is kunnen ontsnappen.
33. 0h 50m 51s – 0h 52m 23s Terwijl Eliza met de andere slaven naar een plaats benedendeks geleid worden, ziet ze Oom Tom naast Eva zitten. Ze zijn allebei zeer verbaasd elkaar daar te zien, maar kunnen niet bij elkaar komen door hun ketens. Loker ziet hen praten en komt met zijn zweep achter de rij slaven kletsen om de rij vooruit
206
te doen gaan. Verschrikt gaan de slaven verder. Oom Tom kijkt met pijn in het hart naar Eliza. Kleine Eva krijgt een idee: Tussentitel: "Uncle Tom, I'm going to ask Papa to buy you." Ze gaat het meteen gaan doen, en Oom Tom glimlacht vertederd. Ondertussen hebben Loker en Marks Eliza en Harry naar een afgelegen, verborgen plaats op het schip gebracht, bij de lading. Ze duwen haar op een baal stro en zeggen: Tussentitel: "Haley's aboard! If you want to keep your kid — lay low." Eliza beseft dat Haley Harry zal wegnemen van haar als hij hem ziet, aangezien hij hem rechtmatig bezit.
34. 0h 52m 24s – 0h 53m 00s Augustine St. Clare koopt op aansporing van zijn dochter Eva Oom Tom van Haley. St. Clare is tevreden met Tom en vraagt hem: Tussentitel: "Do you think you'll be happy with your little mistress?" Tom knielt voor St. Clare en betuigt zijn dankbaarheid.
35. 0h 53m 01s – 0h 57m 49s Kleine Harry is naast zijn slapende moeder vrolijk aan het spelen, terwijl Marks, Loker en een andere man geniepig aan het kijken zijn. Tussentitel: Lemuel Proctor — plantation owner. Al lachend zegt hij: Tussentitel: "I'll give you three hundred dollars for the boy." Marks overlegt met Loker en schudt van neen. Eliza is nog altijd diep in slaap en zich van geen kwaad bewust. Tussentitel: "Four hundred — and not a cent more." Marks gaat akkoord en haalt een contract uit zijn zak om te ondertekenen. Harry zit nog altijd rustig te spelen, en blijft gehoorzaam naast zijn mama zitten. Marks en Proctor wisselen het geld en contract uit. De stoomboot fluit, en Proctor zegt: Tussentitel: "I take my slaves off at the next landing. Get the boy ready." Harry ligt echter op Eliza en zij heeft een houten plank vast. De laffe Marks draagt Loker op om Harry voorzichtig te lokken met een snoepje, zonder dat Eliza wakker wordt. Op dat moment ziet Harry hen, en Loker laat het kind lachen en doet domme trucjes om het bij hem te krijgen. Harry kijkt naar moeder en aarzelt. Hij zegt tegen Loker dat híj bij hém moet komen. Loker springt op een grappige manier dichter naar Harry, die hard begint te lachen. Loker maant hem echter aan stil te zijn om zijn mama niet wakker te maken. Harry kruipt stilletjes naar Loker toe, en laat zijn schoen achter die zijn mama vasthoudt. Loker kruipt steeds verder achteruit en Harry blijft hem volgen, tot aan waar Marks en Proctor staan. Dan zegt Loker:
207
Tussentitel: "Now you're goin' for a nice, long walk." Harry probeert geschrokken weg te krabbelen, maar Proctor pakt hem op, bedekt zijn mond en loopt met een tegenstribbelende Harry vlug weg. Eliza blijft rustig verder slapen.
36. 0h 57m 50s – 1h 02m 20s Eliza wordt wakker door het fluiten van de stoomboot die opnieuw aanmeert. Ze schiet in paniek wanneer ze Harry niet ziet, en rent door het schip op zoek naar hem. Ondertussen is Proctor met Harry van boord gegaan (terwijl Marks en Loker zich staan te verkneukelen over hun geslaagd plan) samen met zijn andere slaven. Wanneer Proctor Harry in de kar met slaven wil zetten, rukt hij zich los en rent snel terug naar de boot, waar hij door Loker wordt tegengehouden. Wanneer in Eliza in wanhoop naar buiten kijkt, ziet ze Harry in Proctors armen die luidkeels roept: Tussentitel: "Mama! Mama!" In paniek rent ze naar de loopplank van het schip, maar Loker vangt haar op. Ze vecht om los te komen, terwijl de omstanders (blank en zwart) staan te kijken. Ze kan zich losrukken en holt achter de kar aan waar Harry in zit, die reeds vertrokken is. Loker zit haar achterna met zijn zweep, samen met Marks en de toeschouwers. Harry kan zich in de kar losrukken en kruipt in de armen van zijn mama. Loker gaat echter aan Eliza hangen om haar tegen te houden, terwijl Proctor Harry opnieuw vastgrijpt. Uiteindelijk trekt Loker Eliza los, die van woede zijn zweep afpakt en hem begint te slaan. Wanneer ze de kar met Harry ziet wegrijden, stort ze in en zinkt verslagen al wenend neer.
37. 1h 02m 21s – 1h 03m 27s Beeld van het Witte Huis. Abraham Lincoln verschijnt op het scherm terwijl hij spreekt: Tussentitel: "A house divided against itself cannot stand. I do not believe that this Government can permanently endure, half slave and half free." Tussentitel: Friday, April 12, 1861 — — Fort Sumter is fired upon. Noorderlingen en zuiderlingen beschieten elkaar. Er verschijnt een krant met de titel: “Civil War is Begun!!”.
38. 1h 03m 28s – 1h 04m 39s Tussentitel: The St. Clare home in New Orleans. Een groot huis met veel slaven die rondlopen. Eva ligt buiten ziekjes op een ligbed, terwijl Oom Tom haar voorleest uit de krant. Tussentitel: Little Eva's spirit touched the life of Uncle Tom, like a sunbeam in a darkened room. Tom leest aandachtig de krant, die kopt: “Lincoln proclaims freedom of slaves”. Eva merkt op: Tussentitel: "— that means you can go home to your wife and babies!"
208
Tom dankt God.
39. 1h 04m 40s – 1h 06m 29s Ophelia komt thuis van een winkelnamiddag en loopt de tuin in van haar neefs huis. Ze zoekt Topsy die zich verstopt achter haar rug. Tussentitel: "Topsy!" Tussentitel: "Yes, Miss Feely —" Terwijl Ophelia ronddraait, blijft Topsy zich achter haar rug verstoppen. Tussentitel: "Topsy, where are you?" Tussentitel: "Heah I is, Miss Feely." Topsy valt naast een bloemperk neer en plukt wat bloemen. Tussentitel: "What are you doing?" Tussentitel: "I is pickin' flowers." Tussentitel: "Don't you know you mustn't pick them?" Topsy lacht en knikt, maar: Tussentitel: "But I's pickin' dem for Missy Eva." Tussentitel: "Very well, take them to her, and then come to me."
40. 1h 06m 30s – 1h 07m 40s Eva (in haar ligzetel) en Oom Tom zitten nog steeds buiten en lachen samen wanneer Topsy bij hen komt om de bloemetjes te geven. Eva is verrukt met dit mooie gebaar. Ondertussen vraagt Ophelia zich af waar Topsy toch blijft, en: Tussentitel: "Topsy!" Topsy doet alsof ze het niet hoort. Tussentitel: "Topsee!" Tussentitel: "I think Miss Feely wants me." Topsy gaat weg met een paar rads en valt op die manier de kamer van Ophelia binnen.
41. 1h 07m 41s – 1h 11m 34s Topsy valt echter juist naast Ophelia neer, en sleurt haar bol garen met zich mee. Ophelia zet Topsy ongeduldig op de poef en ziet opeens verbaasd een lint uit Topsy’s mauw hangen. Topsy kijkt er minstens even verwonderd naar als Ophelia. Tussentitel: "Golly! How did dat ribbon get up mah sleeve?" Ophelia neemt het lint vast en trekt eraan tot ze het lint volledig in haar handen houdt. Tussentitel: "Topsy, don't you know it's wicked to steal?" Verontwaardigd kijkt Topsy Ophelia aan:
209
Tussentitel: "I nebber seen dat ribbon till dis blessed minute!" Ophelia schudt Topsy eens goed door elkaar en er vallen twee witte handschoenen uit haar kleedje. Ze houdt ze beschuldigend voor Topsy’s gezicht. Tussentitel: "— I nebber seen dem gloves befo'!" Ophelia zegt dat ze het moet toegeven, maar Topsy zegt dat ze ze nog nooit gezien heeft. Topsy ziet Ophelia voor haar vervormen en zegt dan: Tussentitel: "Well, Miss Feely — maybe I did take dem gloves—" Ophelia knikt goedkeurend. Tussentitel: "— but I nebber did see dat ribbon befo'!" Tussentitel: "What am I going to do with you?" Topsy kijkt ondeugend en zegt lachend: Tussentitel: "'Specs you'd better whip me —" Ophelia zegt dat ze gelijk heeft, en haalt een twijgje boven. Topsy begint te roepen, springen en gebaren te maken om het niet te laten doen. Ze springt hysterisch in de lucht terwijl Ophelia haar zacht mepjes geeft. Eva komt kijken waar het lawaai vandaan komt, verschiet van het tafereel en smeekt Ophelia er mee op te houden. Augustine St. Clare komt eveneens binnen gestormd, maar Topsy geeft hem een guitige knipoog (die hij op dezelfde manier beantwoordt). Eva gaat naar Ophelia: Tussentitel: "Please, Aunt Ophelia, let me talk to Topsy." Ophelia stemt toe en voor ze weggaan zegt Topsy: Tussentitel: "It's jes' pos'ble I did take dem gloves —" Tussentitel: "— but I nebber did see dat ribbon befo'." Eva en Topsy gaan hand in hand naar buiten, terwijl St. Clare er naarstig om moet lachen.
42. 1h 11m 35s – 1h 14m 25s Eva en Topsy gaan samen op een rieten bank zitten. Topsy zit wat te wiebelen en te lachen en Eva vraagt haar: Tussentitel: "Topsy, what makes you so bad?" Tussentitel: "'Specs it's 'cause I is so wicked." Tussentitel: "— if you'd only try to be good." Eva zegt met tranen in de ogen: Tussentitel: "Oh Topsy — I love you." Topsy lacht een beetje verlegen, en vraagt haar of ze van háár houdt. Opnieuw zegt Eva ja, terwijl ze Topsy troostend op haar schouder klopt. Topsy moet er van wenen, nog nooit hield iemand van haar. Tussentitel: "Don't cry, Topsy." Tussentitel: "I ain't cryin' — it's jes' my weak eyes." Topsy valt opzij en weent schokschouderend; Eva ook en vraagt: Tussentitel: "Topsy, won't you be good? I don't think I'll be with you long."
210
Topsy kijkt geschrokken op en smeekt: Tussentitel: "Oh, Missy Eva, please — please don't say dat!" Topsy valt op haar knieën voor Eva en roept uit: Tussentitel: "I'll try to be good, Missy Eva."
43. 1h 14m 26s – 1h 15m 57s Tussentitel: But the light that touched the St. Clare home like a benediction, had slowly faded — Eva ligt tijdens haar laatste momenten op bed, met haar familieleden, Topsy, Oom Tom en een slavin naast haar. Een doorzichtige engel daalt in een stralende lichtstraal neer op Eva’s bed, neemt de doorzichtige ziel van Eva in haar armen, en zweeft ermee naar boven naar het licht. Iedereen barst in huilen uit.
44. 1h 15m 58s – 1h 19m 17s Eva ligt dood op haar bed, dat net als de kamer mooi versierd is met bloemen. Haar vader staat diepbedroefd naar haar te kijken. Topsy komt met betraand gezicht haar kamer binnen langs de verandadeur, met één bloem in haar hand. Ze gaat naar Eva’s bed en blijft huilend naar haar staan kijken. Ze hoort Ophelia binnenkomen en zegt snikkend: Tussentitel: "I — I brung her a flower —" Tussentitel: "— such a pretty one —" Ze legt de bloem in Eva’s hand en brengt uit: Tussentitel: "Oh, Missy Eva — I wish I wuz dead, too." Ze valt naast het bed in verdriet en wanhoop neer. Ophelia die medelijden heeft, knielt naast haar en probeert haar te troosten. Topsy zegt wenend tegen haar: Tussentitel: "She said — she loved me." Tussentitel: "Now, there ain't nobody to love me, no mo'." Ophelia antwoordt aangedaan: Tussentitel: "I — I will love you, Topsy." Topsy valt in haar armen.
45. 1h 19m 18s – 1h 22m 09s Tussentitel: Augustine St. Clare did not long survive his daughter — and his entire estate came under the auctioneer's hammer. Krant topt: "SALE! SALE! SALE! ST. CLARE ESTATE OF NEGROES" Een slavenmarkt. Een slavin loopt achter haar kindje aan dat aan iemand anders verkocht werd, maar wordt bruut van het kind weggetrokken. Oom Tom staat op een podium terwijl er op hem geboden wordt. Een robuuste man in lichtgrijs kostuum staat vooraan nors te kijken.
211
Tussentitel: Simon Legree, who had come from the North, bore an evil reputation for cruelty to his slaves. Tussentitel: "Sold — to Simon Legree." Oom Tom stapt van het podium en Legree duwt Tom ruw weg. Eliza komt op het podium, zonder hoofddoek zoals de andere slavinnen dragen. De verkoper prijst haar mooie, lange zwarte haar. Er wordt duchtig op haar geboden, maar dan komt Legree terug te voorschijn en roept uit dat hij haar eerst wil bekijken. Hij betast haar armen en haar, Eliza moet haar opperste best doen om zich niet weg te rukken van zijn aanraking. De blik op zijn gezicht maakt duidelijk genoeg voor welke doeleinden hij Eliza wil kopen. Uiteindelijk wint hij het duel van opbieden. Tussentitel: "Fifteen hundred dollars!" Eliza kijkt smekend om haar heen of niemand anders boven zijn bod wil gaan. Tussentitel: "Sold — to Simon Legree." In zijn nopjes neemt Legree Eliza mee, en dan ziet ze Oom Tom naast hem staan, eveneens door de vreselijke man gekocht.
46. 1h 22m 09s – 1h 22m 46s Tussentitel: Across two states — George Harris, ever on the trail of Lemuel Proctor, the buyer of little Harry. Hij loopt in een stadje en vraagt aan een slaaf: Tussentitel: "Is there a man named Proctor living in this town?"
47. 1h 22m 47s – 1h 23m 22s Tussentitel: Simon Legree's plantation. Eliza zit met Legree aan tafel en ze kijkt verschrikt naar een buldog die haar vastgeketend aangaapt. Legree kijkt met zijn geniepige oogjes lachend naar haar en zegt: Tussentitel: "I wouldn't hurt you, Honey — I wouldn't hurt anything." Een slaaf komt binnen met een fles drank voor Legree, maar laat ze per ongeluk op tafel vallen. Verschrikt kijkt hij naar Legree, die recht springt en hem een slag op zijn gezicht geeft. De slaaf strompelt weg en Legree smijt hem een lege fles achterna.
48. 1h 23m 22s – 1h 25m 55s Een vrouw sluipt stilletjes en voorzichtig door de gang. Tussentitel: Cassy — for twenty years enslaved to Legree — her life saddened by memories of the baby that had been torn from her breast, long ago.
212
Ze opent voorzichtig de deur op een kier en kijkt naar binnen. Ze ziet Legree die gemeen glimlachend op de armleuning van Eliza’s stoel gaat zitten en haar vast neemt. Legree merkt dat ze de deur opnieuw dicht doet. Hij staat recht, knipoogt naar Eliza en stapt stil en traag naar de deur, die hij na even aarzelen open rukt. Cassy staat nog steeds aan de deur te luisteren en kijkt van Legree, naar Eliza, en terug naar Legree. Hij volgt haar blik, lacht, en zegt honend: Tussentitel: "Jealous, eh — Cassy?" Ze bekijkt hem van kop tot teen en antwoordt walgend: Tussentitel: "You flatter yourself, Simon." Ze wil naar binnen komen maar Legree plet haar tussen de deur. Terwijl ze elkaar woedend aankijken, vlucht Eliza naar een andere kamer. Legree vraagt Cassy: Tussentitel: "What do you mean — comin' in here when I'm busy?" Tussentitel: "— nobody is going to rob me of my place in this household!" Ze loopt onbevreesd de kamer binnen. Legree is eerst beduusd, maar grijpt haar dan beet en roept: Tussentitel: "I've got a good mind to send you to the slave quarters — where you belong!" Tussentitel: "You don't dare! You're afraid of me."
49. 1h 25m 56s – 1h 28m 08s Twee slaven komen met Oom Tom tussen hen in naar het huis. Tussentitel: Sambo and Quimbo — darkened souls in brutalized bodies. Tussentitel: "Dis nigger's been makin' trubble 'mong de hands — preachin' an' a-prayin'!" Legree grijpt Oom Tom beet en zegt: Tussentitel: "I'll do all the prayin' around here!" Met een geniepige blik kijkt hij naar Cassy en lacht. Hij pakt een zweep en blaft tegen Tom: Tussentitel: "Whip her!" Maar Oom Tom roept ontsteld uit: Tussentitel: "No, Massa — I can't do it, nohow." Legree slaat Oom Tom woest tegen de grond en zegt: Tussentitel: "Didn't I pay twelve hundred dollars for you — ain't you mine, body and soul?" Tussentitel: "No, Massa! My body may belong to you, but my soul belongs to God." Legree beveelt Tom recht te staan, en slaat hem dan naar buiten, de trap af. Hij commandeert aan Sambo en Quimbo: Tussentitel: "Give him the worst floggin' he ever had!" Ze nemen Oom Tom mee.
50. 1h 28m 09s – 1h 30m 17s Tussentitel: And the marching feet of the liberating host thundered nearer — ever nearer — Rijen soldaten marcheren, met vlaggen en muziek.
213
Tussentitel: Terror spread before them — Blanken verlaten hun huizen in paniek met wat ze zoveel mogelijk op hun rijtuigen kunnen laden. Slaven lopen verward rond omdat hun meesters weg zijn en ze niet weten wat ze moeten doen. George is in dit tumult op zoek naar zijn zoon bij het huis van Proctor. Terwijl kleine Harry zaken buiten zet die mee moeten op de kar, kan George hem ongezien meenemen. De Unionisten marcheren door de stad, terwijl de slaven naar hen zwaaien, lachen, dansen en hen koekjes geven. George en Harry kijken ook blij naar de stoet. Tussentitel: And the song they sang was a new song of bondage broken and chains forever lifted — De slaven volgen opgewekt en opgetogen in het spoor van de marcherende noorderlingen, zo ook George en Harry.
51. 1h 30m 18s – 1h 30m 54s Tussentitel: While Legree, brute ruler of his realm, only ten miles distant from the flood of blue, held high carnival — Sambo en Quimbo maken muziek en zingen op onnozele manier voor Legree, die het uitermate grappig vindt, en Eliza, die hen onbehaaglijk aanschouwt. Legree trekt Eliza’s zetel dichter naar hem toe en pakt haar vast.
52. 1h 30m 55s – 1h 33m 06s Cassy verzorgt Oom Tom na zijn geseling in een schuur, terwijl Legree aan het feesten is. Tussentitel: "You am a ministerin' angel, Missy —" Tussentitel: "Don't call me Missy — I'm a slave, too — he owns me body and soul." Tussentitel: "Oh, Missy — don't be so bitter." Tussentitel: "Bitter? They kept me ignorant of my heritage of blood, while I learned to be a lady — a white lady." Tussentitel: "Then they sold my baby to a man named Shelby, and they sold me — down the river." Tussentitel: "And all these weary years, that baby's voice has been calling, Mama — Mama!" Oom Tom gaat recht zitten en zegt tegen Cassy: Tussentitel: "Why, Missy — that's 'Liza's story.'" Ze kijkt met betraande ogen op: Tussentitel: "Eliza?" Tussentitel: "Massa Shelby was my Massa, too. But we wuz sold down de river — Legree bought us both —" Ongelovig brengt Cassy uit: Tussentitel: "That means my child Eliza — is here!" Wanneer Oom Tom in volle ernst knikt, begint ze te lachen. Plots verdwijnt haar lach, want ze weet wat Legree met Eliza van plan is.
214
53. 1h 33m 07s – 1h 37m 56s Cassy komt het huis binnen en ziet dat Eliza Legree wegduwde, wat hij duidelijk niet apprecieerde. Ze wandelt de kamer in, kijkt met gemengde gevoelens naar Eliza, grijpt haar beet en geeft haar een duw waardoor Eliza op de grond belandt. Ze zegt: Tussentitel: "You will steal my man, will you?" Ze roept dat hij van haar is. Legree, die deze wending fantastisch vindt, gaat lachend in zijn zetel vinden. Cassy pakt zijn zweep af en laat die achter Eliza knallen, terwijl Legree buldert van het lachen. Eliza vlucht weg in een aangrenzende kamer, Cassy loopt er vlug achteraan en doet de deur op slot. Ze laat de zweep op de deur en de grond kletsen. Buiten blijft Legree lachen: Tussentitel: "Make 'em jealous — that's the way!" Eliza die denkt dat Cassy gek geworden is, blijft uit haar buurt. Cassy probeert haar vast te houden terwijl de tranen over haar wangen lopen, maar Eliza tracht zich los te rukken en Cassy brengt uit: Tussentitel: "Lord God Almighty, child — I'm your mother!" Dat zorgt ervoor dat Eliza stokstil blijft staan. Ze kijken elkaar aan en omhelzen elkaar dan. Tussentitel: "They tore you from my arms to sell you up the river, and me — to hell!" Tussentitel: "Mother!" Tussentitel: "My baby!" Legree, Sambo en Quimbo zitten opnieuw te zingen, en dan Legree gaat kijken wat Cassy met Eliza aan het doen is, maar de deur is op slot. Terwijl hij aan het morrelen is begint Cassy wederom met de zweep op de grond te slaan, wat Legree uiterst grappig vindt. Ondertussen vluchten Eliza en Cassy door het raam naar buiten. Legree trekt de deur uit het slot en beseft dat zijn beide vrouwen gevlogen zijn. Hij ziet ze bij Oom Tom staan. Cassy wijst naar boven en zegt tegen Eliza en Tom: Tussentitel: "He thinks the ghosts of his murdered victims haunt the attic. We'll be safe there!" Oom Tom wil echter niet meegaan met hen. Cassy en Eliza rennen weg, terwijl Legree hen met Sambo en Quimbo komt zoeken. Hij duwt Tom ruw opzij wanneer hij zegt dat hij niet weet waar ze zijn. Cassy en Eliza rennen de trap op richting zolder. Legree ziet hen buiten nergens en vraagt bruusk aan Oom Tom: Tussentitel: "Where are them women?" Tussentitel: "I can't say, Massa." Legree slaat hem neer en roept tegen zijn slaven dat ze hem mee moeten nemen. Eliza en Cassy zijn op zolder, de deur is op slot, en ze omhelzen elkaar opnieuw.
54. 1h 37m 57s – 1h 38m 26s Het federale leger marcheert steeds verder. Tussentitel: Over dusty roads they spread, ever closer to the Legree plantation.
215
Een hele stoet vrolijke en overgelukkige (en geëmancipeerde) slaven loopt in de achterhoede mee met het leger. Zo ook George met zijn zoontje Harry in zijn nek.
55. 1h 38m 27s – 1h 40m 03s Ondertussen ijsbeert Legree woest in zijn huiskamer en roept tegen Sambo en Quimbo: Tussentitel: "Bring Tom here. I'll find out where they are!" Hij slaat hen met zijn zweep om ze op te jagen. Doordat de wind zo hard waait, valt het luik van het raam op de zolder met een klap toe. Van het verschieten slaat Eliza een kreet. Legree staat onmiddellijk stokstil, begint te beven, en laat zijn glas vallen waarvan hij net wilde drinken (hij denkt dat de geesten er rondwaren). Cassy gaat voorzichtig kijken aan de deur, die met een klap openwaait. Legree, die op de onderste treden van de trap stond, blijft staan als hij de huilende wind door het huis hoort, die bovendien zijn kaars doet uitgaan en de voordeur met een bons doet dichtklappen. Hij durft zijn weg naar boven niet te vervolgen. Zijn huisslaaf stottert bang: Tussentitel: "Massa — it's dem ghosts in the attic ag'in!" Eliza en Cassy zitten boven in elkaars armen bang te wachten, terwijl de luiken klapperen. Legree jaagt zijn slaaf weg en zit nadenkend met zijn zweep te spelen op zijn stoel.
56. 1h 40m 04s – 1h 41m 52s Sambo en Quimbo brengen lachend Oom Tom binnen. Vol woestheid vouwt Legree zijn zweep op en richt dan zijn toegeknepen ogen op Tom. Tussentitel: "Tom, I've made up my mind to kill you —" Tom knikt gelaten. Tussentitel: "— unless you tell me where them women are!" Tom blijft neen knikken, hij wil de dames niet verraden. Legree slaat hem en de twee slaven vangen hem op. Tussentitel: "We'll make him tell!" Eliza en Cassy horen boven wat er gaat gebeuren. Slaven klimmen op de rekken aan de muren om te kunnen zien wat er gebeurd. Oom Tom wordt met touwen, met zijn armen gespreid, aan een balk in het plafond vastgemaakt, en met hun drieën (Legree, Sambo en Quimbo) laten ze hun zweep op hem neerkomen. Eliza fluistert al wenend: Tussentitel: "They're beating Uncle Tom —" Ze rukt de deur open en wil naar beneden lopen, maar Cassy houdt haar tegen. Ondertussen komt het leger steeds dichterbij. Legree blijft Tom geselen, tot één van de twee slaven zegt: Tussentitel: "He's done fo', Massa."
216
Legree brult tegen hen: Tussentitel: "Take him out!" Hij slaat hen met zijn zweep om ze spoed aan te jagen.
57. 1h 41m 53s – 1h 46m 12s Sambo en Quimbo brengen Oom Tom naar buiten, bij de slaven die er staan te wachten. Legree zet zich in zijn stoel en lacht hartelijk. De slaven leggen Tom bij de voordeur en dekken hem toe. Hij kijkt naar Sambo en Quimbo op en zegt: Tussentitel: "I forgive you — as I hope to be forgiven." Zijn hoofd valt op zijn borst; Oom Tom is niet meer. De slaven jammeren, maar Legree zit zichzelf te verkneukelen en vindt het grappig. Opeens grijpt hij naar zijn hoofd en ziet hij verbijsterend het hoofd van Oom Tom voor zich. Hij weet niet wat er gebeurt, maar wanneer het visioen over is, lacht hij al weer. Wanneer hij een borrel inschenkt ziet hij echter Oom Tom naast zich staan die beschuldigend naar hem wijst. Daarna staat Tom op de trap en maant hem aan naar boven te komen. Hij gaat naar de trap en slaat naar het doorzichtige beeld van Tom met zijn zweep. Cassy doet de deur op een kier om te kijken wat er gebeurt, maar opnieuw zwaait ze volledig open en doet de gierende wind de kaarsen uitgaan. Cassy doet vlug de deur dicht. Maar Legree, opnieuw angstig, stapt verbijsterd naar beneden en roept: Tussentitel: "Sambo! Quimbo!" Ze komen binnengestormd en Legree roept: Tussentitel: "He's in the attic! Drive him out!" Ze kijken angstig naar boven, maar Legree laat zijn zweep knallen op hun rug om ze naar boven te jagen en komt achter hen aan. Cassy ziet dat ze eraan komen en blokkeert de deur met een stoel, wat hen echter niet lang tegenhoudt. Eliza en Cassy verstoppen zich. Sambo en Quimbo proberen weg te vluchten van de zolder, maar Legree houdt hen tegen en dwingt hen (met zijn knallende zweep) de zolder te onderzoeken. Legree kijkt met zijn lantaarn rond en beschijnt ineens Eliza en Cassy met zijn licht. Hij zegt lachend: Tussentitel: "Well — if here ain't our two ghosts!" Cassy heft echter een dolk op om hen te verdedigen. Legree roept Sambo en Quimbo bij zich, maar die kiezen het hazenpad en vluchten de trap af.
58. 1h 46m 13s – 1h 46m 47s De federale troepen passeren de plantage van Legree. Sambo en Quimbo komen beneden en besluiten hun hulp in te roepen om Cassy en Eliza te redden. Ze proberen de soldaten op de paarden tegen te houden door te wijzen naar boven en te vertellen wat er aan de hand is. Maar de soldaten rijden verder, en iemand zegt hen: Tussentitel: "See the Captain — up front."
217
Sambo en Quimbo rennen naar het begin van de stoet.
59. 1h 46m 48s – 1h 48m 08s Legree wil Cassy en Eliza aanvallen met zijn zweep, maar ze springt op en probeert hem te raken met de dolk. Hij valt achterover en kruipt voor haar weg. Ze achtervolgt hem, laat dozen op hem vallen. Haar woedende blik vol haat maakt Legree angstig, die weerloos achteruitstapt. Wanneer ze wil toesteken, pakt Legree haar dolk af. Nu zijn de rollen omgekeerd en bedreigt hij haar. Eliza probeert via het raam hulp te roepen. Wanneer hij Cassy in een hoek dringt, smijt ze een stoel op zijn rug kapot. Op dat moment pakt Cassy zijn zweep op en begint hem er onophoudelijk mee te slaan, waardoor hij valt. Eliza ziet het leger en de slaven voorbij marcheren, maar ze kan hun aandacht niet trekken. George stopt en kijkt naar boven, maar ziet niets en stapt verder. Het leger gaat door. Legree neemt Cassy’s zweep af. Opnieuw zijn de rollen omgekeerd, Legree heeft nu zowel de dolk als de zweep.
60. 1h 48m 09s – 1h 49m 25s Sambo en Quimbo hebben de kapitein vooraan de stoet bereikt, en vertellen hem in alle haast wat er gebeurd is. Hij laat de stoet halt houden en beslist terug te keren om een kijkje te nemen. Cassy smijt een vaas op Legrees hoofd kapot. Legree bedreigt hen nu met de dolk, ze kunnen geen kant op. Dan aarzelt Legree en draait zich om. Ontsteld ziet hij de geest van Oom Tom staan die naar hem kijkt. Legree slaat met zijn zweep naar de geest, die dan aan het deurgat verschijnt. De geest lokt Legree mee de trap af. Oom Tom staat nu lachend voor het raam in het midden van de trap. Legree slaat er naar, terwijl de verschijning achteruit stapt.
61. 1h 49m 26s – 1h 51m 42s. De soldaten komen aan bij het huis van Legree en stormen de woning binnen. Legree staat op de trap en werpt zich uit het raam om Tom te pakken. Hij komt een verdieping lager op de grond terecht. Hij spartelt nog even na, terwijl Eliza en Cassy komen kijken, maar geeft dan de geest. Eliza en Cassy omhelzen elkaar opgelucht. Ze zien de soldaten naar hen kijken, met het geweer opgeheven. De kapitein beveelt hen de wapens te laten zakken. Cassy begint hem uitvoerig te bedanken en legt hem uit wat er op zolder gebeurd was. Kleine Harry wringt zich door de soldaten naar voren, en zegt iets grappig waardoor ze moeten lachen. Eliza ziet hem en verstijft. Vol ongeloof zet ze een paar stappen en roept “Harry” terwijl ze haar armen uitsteekt. Harry lacht en roept “mama”. Hij loopt naar haar toe en ze omhelzen elkaar wenend en vol liefde. George die Harry aan het zoeken is tussen de soldaten, ziet hen verbaasd geknield zitten. Eliza ziet hem, en hij loopt naar hen toe en omhelst hen. Terwijl ze geknield zitten, met de soldaten rond, verschijnt boven hen een beeld van Shermans mars met de Amerikaanse vlag.
218
Tussentitel: The End. Zwart scherm. KINO International
219
Bijlage 11: Scènes Mandingo Uitgeschreven scènes Mandingo (1975), regisseur Richard Fleischer.
1. 0h 00m 20s – 0h 05m 14s Muddy Waters zingt “I was born in this time… To never be free”. In bloedrode letters verschijnt Dino de Laurentiis presents … MANDINGO. Hierna worden de namen van de cast en medewerkers getoond.
Lange shot van oprit van de plantage Falconhurst, met een kapot hek, en het huis op de achtergrond. We zien hangende struiken en gewassen, en een verloederde villa. Een zwarte die beter gekleed is dan de rest, leidt een rij van 15 slaven (mannen en vrouwen) naar de voorkant van de villa, waar ze naast elkaar gezet worden. Warren Maxwell en slavenhandelaar Brownlee komen uit het huis. Brownlee inspecteert de slaven terwijl Maxwell en Mem kijken en wachten. Slaven kijken stuurs langs de handelaar. Hij grijpt de hand van een slaaf en bekijkt zijn vingers en inspecteert daarna de mond, terwijl hij sigarenrook in het gezicht van de slaaf uitblaast. Hij loopt verder langs de rij met bespiedende aandachtige blik, zoals op een beestenmarkt, en onderzoekt er nog een paar. Hij wil een slavenvrouw met baby aan de borst niet kopen omdat Warren te veel voor haar vraagt. Als hij een slaaf omdraait ziet hij dat hij gebrandmerkt is met een ‘R’. Warren stelt hem voor als Cicero, a runner, die veel praat, preekt en anderen van hun werk houdt, maar voor de rest goed werkt en waarover te onderhandelen is. De handelaar laat Cicero met het bevel “go fetch” (apporte) een stok halen, wat hij geïrriteerd doet en de stok voor zijn voeten smijt. Brownlee vindt hem een sterke slaaf, goed voor op de suikerrietplantages; hij zou het 7 a 8 jaar kunnen volhouden. Hij koopt Cicero en nog twee andere, waarvan Warren tegen Mem zegt dat ze in de schuur geketend moeten worden, terwijl de rest terug moet keren naar de slavenkwartieren. Hammond wordt voorgesteld aan Brownlee, “een handelaar”, wanneer hij er bij komt staan, waarop die antwoordt dat wie slaven houdt handelaars nodig heeft. Warren stemt in met de woorden dat “je ze niet kunt opeten en niet onder de grond stoppen”. Hammond zegt dat dokter Redfield gearriveerd is voor Big Pearl.
2. 0h 05m 14s – 0h 06m 44s In een hut in het slavenkwartier onderzoekt Refield een zwart meisje dat in bed ligt te jammeren. Warren zegt tegen Brownlee dat dokter Redfield de beste dierenarts uit de omgeving is. Redfield vraagt of Big Pearl nog maagd is, waarop Hammond antwoordt dat hij dat vermoedt, maar bij een zwarte weet je het nooit zeker. Haar moeder Lucy zegt dat haar dochter nog zuiver is, zoals master
220
Maxwell haar opgedragen heeft. Maxwell zegt dat ze een “Mandingo wench” is en die laat je niet zomaar door eender welke vent “dekken”. Big Pearl knikt gegeneerd dat ze nog maagd is. Redfields diagnose is dat ze gezond is en enkel hartstikke “loops” is, dat ze volledig geobsedeerd is. Refield draagt Hammond op haar zo vlug mogelijk te ontmaagden en dat ze dan beter zal worden. Warren prijst Redfield dat hij echt wel alles weet van de aard van de neger en zijn symptomen. Maar Big Pearl zegt tegen Hammond dat ze te zwart is en niet geschikt voor hem (“mastra, I’m to black for ya, I’m not fitten for ya”), waarop Warren reageert dat het de plicht van de meester is haar te ontmaagden. Big Pearl begint te wenen en loopt weg. Brownlee vraagt of hij ook Mandingomannen heeft, en Warren ten antwoord geeft dat hij 3000 dollar overheeft voor een Mandingo buck, zodat hij met het meisje kan “fokken”.
3. 0h 06m 45s – 0h 09m 47s Dokter Redfield, Warren, Hammond en Brownlee zitten in de eetkamer aan tafel te eten terwijl twee zwarte jongetjes met grote waaiers hen koelte toe wuiven. Het interieur is zeer sober, er staan twee kasten met hier en daar een vaas en kandelaars op en één schilderij aan de muur, terwijl de ramen niet veel licht doorlaten. Warren kondigt aan dat toen hij zo oud was als Hammond er geen 14-jarige maagden waren op Falconhurst. Hammond verlangt wel naar Big Pearl maar ze ruikt alleen zo sterk. Dokter Redfield zegt dat je dat er zo afwast met kaliumpermanganaat in water. De oudere slavin Lucrezia Borgia bedient hen en Warren roept nogal beledigend naar Agamemnon dat hij haar moet komen helpen. Ze zegt in antwoord op haar meesters vraag dat ze vierentwintig kinderen gebaard heeft, onder andere de tweelingjongetjes met de waaiers. Ze reageert instemmend wanneer Warren zegt dat ze nu te oud is om te fokken. Warren roept dreigend naar dat Hammond hem zal geselen als hij hem niet haast, waarop Hammond zegt dat hij zich niet moet opwinden want dat is slecht voor zijn reuma. Warren repliceert op Brownlees vraag dat zijn slaven geen religie belijden, want hoe meer ze geloven hoe chagrijniger ze worden, en dan doen ze hun werk niet goed. Dokter Redfield vraagt hoe het dan zit met hun “immortal souls” (zieleheil). Warren reageert dat ze geen zielen hebben, maar dat ze dat dan wel gaan geloven en denken dat ze even goed zijn als blanken. Wanneer Warren aan Mem vraagt of hij denkt dat hij een ziel heeft, wacht hij even terwijl hij naar de meester kijkt en antwoordt dan, tot algemeen jolijt van de blanken: “Een luie, waardeloze, godverlaten nikker als ik kan geen ziel hebben, meester”. Volgens Redfield geloven abolitionisten in het Noorden dat zwarten zo goed zijn als blanken. Warren windt zich op en roept uit: “die vervloekte klootzakken”. Hij zegt dat “slavernij hen gegeven is door God zelf en dat nikkers niets anders willen dan eten, werken en ontucht plegen.” Hij scheldt de abolitionisten uit voor fanatiekelingen en lichtzinnige dwazen, die zich bemoeien met andermans zaken.
221
Warren klaagt over zijn reuma en Brownlee vertelt dat slapen naast een Mexicaanse naakthond helpt omdat de reuma overspringt naar de hond. Volgens Redfield werkt een nikker evengoed en wijst op de jongetjes. Men moet de nikker tegen zijn voetzolen aanleggen en dan hard duwen en de reuma via de voetzolen naar buiten dwingen. Hammond legt Lucrezia Borgia op dat zij en Lucy Big Pearl moeten klaar te maken en gaat dan de kamer uit. Brownlee merkt op dat Hammond nog eens een uitstekende dekhengst zal zijn. Maar Warren zegt dat hij beschaamd is over zijn been. Als kind wierp een pony hem af en stond vervolgens op zijn knie, waardoor hij mankt.
4. 0h 09m 48s – 0h 10m 24s Big Pearl zit in een badtobbe en wordt gewassen door Lucy in hun barak. Lucrezia Borgia giet iets in het badwater en zegt tegen Big Pearl dat ze alles moet doen wat de meester haar opdraagt. En ze moet hem bedanken, ook al geeft hij haar niets. Lucy zegt (nogal sarcastisch) dat ze het als een eer beschouwd wordt dat de blanke meester haar ontmaagd. Big Pearl jammert het water verschrikkelijk slecht riekt, maar Lucy antwoordt dat het goed genoeg is voor blanken en dat ze maar had moeten zwijgen dat ze ziek was.
5. 0h 10m 25s – 0h 12m 34s Hammond is op weg naar Big Pearls slavenhut, waarvan de houten planken niet goed op elkaar passen en er zijn bijgevolg veel spleten tussen zijn. Lucy en Lucrezia Borgia drogen Big Pearl af, terwijl Hammond binnen komt en hen wegstuurt. Lucy geeft haar een kus op het voorhooft en zegt dat moet doen zoals ze haar gezegd heeft. Na een stilte vraagt Hammond haar hem te helpen met zijn laarzen en of ze er naar uitkijkt. Na een aarzeling glimlacht ze en antwoordt “natuurlijk meester Hammond”, want haar mama heeft gezegd dat het heel fijn is. Terwijl hij zijn broek uittrekt gaat ze op bed liggen. Buiten probeert een kind door de spleet onder de deur te kijken, maar Lucrezia Borgia trekt hem aan zijn oren weg.
6. 0h 12m 35s – 0h 15m 13s Cicero die samen met twee andere slaven in de schuur geketend zit, probeert zijn ketenen zonder succes los te trekken. Mem is hen komen opzoeken en Cicero vraagt hen hoe ze het vinden geketend te zijn, terwijl de blanke zijn zin doet en zich opdringt aan een zwart meisje. Misschien hebben ze geen gevoel, zoals die bleekscheet zei. Mem zegt dat zijn volk in Afrika in vrijheid werd geboren. Cicero beaamt dit: vrij, meester over zichzelf en niet als slaven, meester over het oerwoud, de rivieren en de bergen. Hij zegt dat diep vanbinnen die bleekscheet weet dat zwarten even menselijk zijn als hijzelf. Want waarom zou hij hen
222
anders verbieden te leren, te geloven en te lezen. Cicero vraagt aan Mem hun broeders te leren lezen, terwijl die een papier uit zijn zak haalt. Hammond komt in het donker teruggewandeld en hoort Mem in de schuur iets opzeggen. Cicero verbetert hem een aantal keer als hij iets verkeerd leest en verklaart woorden die ze niet begrijpen. Het is een vers uit de Bijbel. Hammond valt de schuur binnen, en Mem stopt verschrikt het papier achter zijn rug. Hammond vraagt wat Mem daar doet, en beveelt te tonen wat hij verbergt, en nadat hij dit drie maal gecommandeerd heeft, geeft Mem het papier. Hammond is verrast wanneer hij beseft dat Mem kan lezen en schrijven en dat Cicero het hem geleerd heeft. Hij duwt Mem mee naar buiten en slingert hem naar het hoofd dat hij waarschijnlijk niet eens verstaat wat erop staat.
7. 0h 15m 14s – 0h 17m 01s Dokter Redfield legt één van de tweelingjongetjes aan het voeteneinde van Warrens bed, plaatst Warrens voetzolen tegen zijn buik, en zegt dat hij zo moet blijven liggen. Op die manier vloeit de reuma in het kind over. Hammond komt binnen en zegt dat hij Mem moet geselen omdat hij te “arrogant” wordt. Warren roept uit of hij hem weer in bescherming neemt en vraagt wat hij gedaan heeft. Hammond toont hem het papier waarop Warren vloekend schreeuwt dat die neger kan lezen. Hij zegt dat andere slavenhandelaars een oog uitsteekt bij negers die lezen, dan is het meteen gedaan. Maar slechts één oog (want blind zijn ze niet nuttig meer), en dan werken ze even hard en zijn ze minder lastig. Maar volgens Hammond is een goed pak slaag genoeg. Warren waarschuwt hem dat hij hard genoeg moet slaan, dat het goed pijn moet doen. Want een neger voelt minder pijn dan een blanke. En daarna moet hij er pepers in smeren, dat brandt wel, maar het geneest dan beter. Hij moet tegen Lucrezia Borgia zeggen dat ze verse pepers, verse citroen en ruim genoeg zout moet gebruiken. Hammond knikt, maar ziet er ongemakkelijk uit en gaat weg, terwijl Warren met zijn voeten tegen de buik van het kind stampt.
8. 0h 17m 02s – 0h 17m 55s Mem helpt Hammond in zijn kamer zijn laarzen en broek uit te trekken en vraagt zijn meester om voor hem te bidden vanavond. Hammond reageert dat hij dat niet zal doen, aangezien hij het blijkbaar zelf kan, maar misschien de volgende dag, nadat Mem gegeseld is. De licht gekleurde slavin Dite zit op zijn bed te wachten en zegt dat ze zwanger is. Ze vraagt voorzichtig of ze het kind niet mag houden als het er is. Hammond zegt van niet, maar dat het voor haar eigen bestwil is, zodat het minder pijn doet als ze het verkopen. Hierna knielt Hammond naast het bed en bidt.
223
9. 0h 17m 56s – 0h 20m 09s Mem wordt in een schuur gereed gestoomd om gegeseld te worden. Mem wordt met zijn voeten, elk been os omwonden door een touw, omhoog gehangen, terwijl hij smeekt hem niet met de zweep te slaan. Hij is naakt behalve een doek rond zijn middel. Hammond laat de slaaf Vulcan de geseling uitvoeren, commandeert dat hij een eindje van Mem moet afstaan en met een houten plank op zijn achterste moet slaan; niet op zijn benen want dan doet geen pijn en absoluut niet op zijn rug, want dat doet meer pijn. Mem krijgt een doek over zijn mond. Camera zoemt in op Hammonds gezicht, terwijl het holle, doffe geluid van de slagen en Mems gekreun te horen is. Hammond voelt zich ongemakkelijk en onrustig, wendt zijn gezicht af, en na een paar slagen gaat hij ervandoor naar buiten, waar hij staat te vloeken. Er komt een blanke jongeman op een paard aangereden, die de schuur binnenloopt. Terwijl hij het tafereel bekijkt, blaft hij de slaaf toe dat hij de geseling niet goed uitvoert, pakt de houten plank over en begint Mem met al zijn kracht te slaan. Hammond duwt hem gewelddadig weg terwijl hij hem gebiedt zijn handen van zijn negers af te houden. De jongeman vraagt of hij hem niet erkent, hij is Hammonds neef Charles, de zoon van majoor Woodford van de Crowfoot-plantage. Hammond koelt af en neemt hem mee naar de villa.
10. 0h 20m 10s – 0h 21m 57s Eén van de tweelingjongetjes loopt door de grote gang van het huis en als hij op de veranda komt waar Warren zit, begint hij krom te lopen, te hinken en zegt dat hij zoveel pijn heeft door de reuma van de meester. Warren noemt hem leugenaar, legt hem neer voor zijn stoel, en zet zijn voeten op zijn buik. Hammond komt bij zijn vader zitten. Warren zegt dat Charles’ vader een lening gevraagd heeft, die hij zou overwegen te geven indien Hammond zijn oog zou laten vallen op zijn dochter Blanche. Falconhurst heeft een erfgenaam nodig heeft en Hammond moet een blanke vrouw zoeken die hem een echte zoon met menselijk bloed kan geven. Hammond protesteert dat hij niet zou weten wat hij aanmoet met een blanke vrouw. Daarenboven mag hij niet meer vreemdgaan (slapen met slavinnen) als hij getrouwd is. Warren wuift dat weg en verklaart dat hij dat wel nog mag doen, maar het alleen niet aan zijn vrouw moet vertellen, wat niet wil zeggen dat ze het niet weet. Blanke vrouwen hebben het liever dan dat ze zichzelf moeten onderwerpen. Maar als ze zich wel onderwerpt moet hij wel zijn onderbroek en hemd aanhouden, want een blanke vrouw ziet haar man niet graag naakt. Warren vraagt Hammond gewoon es te gaan kijken naar zijn nicht, indien ze hem niet bevalt zoeken ze verder naar een andere blanke vrouw en dan krijgt majoor Woordford geen lening.
224
11. 0h 21m 57s – 0h 23m 06s Charles en Hammond vertrekken samen op een rijtuig naar Charles zijn plantage. Onderweg komen ze twee rijen aan elkaar geketende slaven met gebogen hoofden tegen, onder leiding van twee blanken te paard. Hun kettingen rinkelen. De eerste slaaf speelt opgewekte muziek op zijn viool. Zijn compagnon draagt de Amerikaanse vlag. Ze komen toe op een naburige plantage en worden er verwelkomd door de heer des huizes.
12. 00.23’07” – 00.23’40” De plantagehouder Wallace informeert bij Hammond of Warren nog steeds die Mandingomeid met dat kind heeft. Hij zegt dat het kind nu ongeveer oud genoeg zouden moeten zijn om mee te fokken. Hammond verklaart dat dat de reden voor zijn bezoek hij, want Wallace had een Mandingo, en zijn vader wil hem graag lenen om 2 meiden te laten dekken. Wallace deelt echter mee dat die Mandingo al gestorven is. Charles zegt dat Mandingo’s de beste vechtneger zijn, waarop Hammond uitroept dat hij er zelf ook één wil, een die iedereen aankan.
13. 0h 23m 41s – 0h 29m 49s Hammond en Charles zijn op hun kamer. Meneer Wallace biedt hen 2 slavinnetjes in nachtkleren aan voor nachtelijk gezelschap en hoopt dat ze naar hun zin zijn, waarna hij weggaat. De meisjes kijken naar beneden en voor zich uit. Charles verlustigt zich al betast hen, maar Ellen trekt zich geschrokken weg, en Charles vraagt of ze nog maagd is, en Ellen knikt. Charles zegt tegen Hammond dat hij de maagd mag hebben, want dat is teveel werk. Hammond streelt Ellen zacht. Charles dwingt het meisje naar het bed en begint haar te kussen op de mond terwijl hij haar kleed uittrekt. Hammond vraagt verontwaardigd wat hij aan het doen is, om haar zo op de mond te kussen. Charles duwt het meisje op haar buik op het bed en doet zijn riem uit en slaat haar ermee op haar billen. Het meisje heeft een geschokte en verschrikte blik op haar gezicht en grijpt zich vast aan het deken op bed. Hammond vraagt opnieuw wat hij aan het doen is, waarop hij zegt dat het hem een leuk gevoel heeft. Hij vraagt aan Katie “jij vindt het toch ook leuk niet?”. Ze zegt stil “yes, master”. Ellen staat er schuw en angstig naar te kijken. Hammond gaat naar zijn kamer, gevolgd door Ellen. Hij zegt dat het hem ook niet aanstaat wat Charles doet, dat hij er misselijk van wordt. Ellen blijft tegen de deur geplakt staan en kijkt stiekem naar hem. Op zijn boze vraag waarom ze dat doet antwoordt ze dat hij een rare blanke is omdat hij zich bekommert over wat een blanke doet met een zwarte meid. Ze doet zijn laarzen uit en vraagt wat er gebeurt is met zijn been, wat nog nooit iemand gedaan heeft. Hij gaat op bed zitten en zegt haar haar hoofd op te liften. Ze doet dit, maar hij zegt dat hij haar niet kan zien. Ze draait haar om, maar slaat haar ogen neer. Hij vraagt haar hem aan te kijken, maar ze
225
blijft haar ogen naar beneden gericht houden. Hij vraagt haar recht in zijn ogen te kijken. Ze antwoordt bedeesd dat negers een blanke niet aankijken. Maar hij zegt dat als ze gezegd wordt, gevraagd wordt, dan kan ze het toch wel. En terwijl hij haar naar zich toe trekt kijkt ze hem aan. Hij streelt haar en wanneer hij de twee tranen ziet die over haar wangen rollen zegt hij dat ze niet bang moet zijn en dat, als ze hem niet aardig vindt, ze weg mag gaan. Ze antwoord dat ze hem aardig vindt en wil plezieren. Hij droogt de tranen op haar wangen zachtjes en terwijl ze naast hem op bed zit, kust hij eerst haar wang en hoewel hij eerst aarzelt, kust hij haar daarna op de mond, terwijl ze zich neervlijen op het bed.
14. 0h 29m 50s – 0h 32m 00s Hammond, Charles en Brownlee zijn op een markt waar slaven naast paarden en muilezels verkocht worden. Rijen slaven lopen geketend achter elkaar, staan op een podium, worden bekeken, betast, en verkocht. De slaven kijken de blanken niet recht aan. Een man komt op het podium en zegt dat hij een volbloed en sterke Mandingo heeft. Een Duitse vrouw komt naar voor en zegt dat hij precies is wat ze zoekt. Ze betast hem, en grijpt zonder schaamte in zijn onderbroek, terwijl de Mandingo voor zich uit blijft kijken en gebaart of hij het niet voelt. Hammond roept tegen de vrouw dat ze zich moet gedragen, waarop ze venijnig antwoordt dat ze geen kat in de zak wil kopen. Brownlee zinspeelt erop dat Duitse weduwen het bed delen met zwarten en dat ze niet genoeg van kunnen krijgen. Hammond en de vrouw bieden tegen elkaar op, maar Hammond wint en koopt hem voor 4500 dollar. De verkoper verzekert hem dat hij een gehoorzame en betrouwbare slaaf is die de zweep kent, en dat hij Mede noemt, van Ganymedes. Hammond is verrukt, hij heeft zichzelf een vechtneger gekocht, en eindelijk de Mandingo die zijn vader wou. Mede kijkt Hammond aan, maar als Hammond naar hem opkijkt, kijkt hij weer voor zich.
15. 0h 32m 01s – 0h 32m 12s Charles en Hammond komen op de plantage van Charles aan. De tuin is zeer verzorgd en de villa is groot, mooi en uitnodigend.
16. 0h 32m 12s – 0h 33m 00s Charles kijkt uit het raam, zijn moeder en zus zitten naast elkaar op een stoel, zijn vader staat achter hen, en Charles zit tegenover hen. Blanche werpt verlegen blikken op Hammond, die duidelijk zenuwachtig is, en ze glimlachen allebei. Moeder en vader kijken verwachtingsvol naar elkaar. Moeder vraagt Blanche of ze niet denkt dat neef Hammond knap is. Charles barst uit dat dat niets uitmaakt, want Hammond moet Blanche begeerlijk vinden, omdat Warren anders de lening niet geeft. Hij heeft hen duidelijk afgeluisterd.
226
17. 0h 33m 00s – 0h 33m 48s Blanche wast in haar kamer haar betraande gezicht, wanneer Charles binnenkomt. Hij wil niet dat ze met Hammond trouwt en dreigt ermee hem te vertellen wat ze gedaan hebben, wat Blanche wegwimpelt (hun vader zou hem buitensmijten). Maar ze is happig om met Hammond te trouwen, want hij is een goede partij: knap, rijk en romantisch, en hij komt van ver weg. Ze wil vooral weg uit het huis en het gezin.
18. 0h 33m 49s – 0h 36m 31s Blanche komt naar beneden, ziet Hammond buiten roken, en gaat de veranda op. Ze vraagt hem of hij gekomen is om haar te kopen. Hij excuseert zit voor wat er gezegd is en ze lopen de tuin in en praten. Hij vraagt haar wat ze er van zou vinden om te trouwen. Ze vraagt of hij mooie plantage heeft. Hij zegt dat hij een huis kan bouwen. Ze stemt erin toe om te trouwen en wanneer Hammond haar verlegen kust, omhelst Blanche hem en kust ze hem vurig.
19. 0h 36m 32s – 0h 38m 13s Blanche en Hammond zijn getrouwd en komen aan in het hotel in New Orleans. Blanche heeft veel nieuwe kleren gekocht. Ze zijn allebei gelukkig en Hammond zegt dat hij haar graag kust. Ze vraagt ondeugend wat ze nu moeten doen. Hij weet wel wat hij bij een slavin moet doen, maar niet bij een blanke dame. Hij zegt dat ze waarschijnlijk een aantal kleren moeten uitdoen, en ze toont hem hoe hij haar kleed los moet maken.
20. 0h 38m 14s – 0h 40m 05s Het is de ochtend na hun huwelijksnacht, maar Hammond is boos en vraagt Blanche wie ze heeft gehad voor hem. Hij beschuldigt haar dat ze geen maagd weer was. Ze roept verontwaardigd dat ze zuiver was en een maagd. Ze verwijt hem dat hij zoiets zelfs maar kan denken. Hij gelooft haar niet, schreeuwt dat ze moet zeggen wie de man was, en dat hij hem zal vermoorden. Ze zegt dat hij haar beschuldigd van iets dat ze nooit ofte nimmer gedaan heeft. Hij zegt dat hij walgt van haar en stampt de kamer uit.
21. 0h 40m 06s – 0h 40m 15s Hammond vlucht samen met Bronwlee naar het bordeel van Madame Caroline, eveneens in New Orleans. Madame Caroline vertelt hem lachend dat zijn vader tot een paar jaar geleden een van haar beste klanten was, en dat zijn zoon die avond gratis mag, van het huis. Een blonde vrouw, die op Blanche gelijkt, komt hem verleiden en beweert uitdagend dat ze alles wil doen met hem. Hammond begint zich zeer ongemakkelijk te gedragen, kronkelt om onder haar aanraking uit te komen en wijst haar af. Van pure miserie neemt ze dan Brownlee maar mee.
227
0h 40m 16s – 0h 45m 15s Mede zit in de binnentuin te wachten op meester Hammond, terwijl een opgedirkte slaaf van mevrouw Caroline buitenkomt en roept dat negers daar niet toegelaten zijn en beveelt hem weg te gaan. Mede repliceert dat hij ook een neger is en ze beginnen te vechten, terwijl de blanken naar het terras buiten stormen om te kijken. Hammond en Caroline roepen dat ze moeten ophouden, Maar een oudere gentleman zegt dat ze hen moeten laten verder vechten en geeft 1000 dollar aan de eigenaar van de overwinnaar. Mede wint. Hammond vraagt of hij gewond is, hij is bezorgd. Hij krijgt 1000 dollar van de oudere man, die hem het dubbele biedt van wat Hammond betaald heeft voor Mede, maar Hammond weigert te verkopen. De man stelt voor om Mede binnen 2 of 3 maanden te laten vechten tegen zijn eigen mannetje, Topaz, en Hammond stemt toe.
22. 0h 45m 16s – 0h 46m 50s Hammond, die met Blanche en Mede op de terugweg naar Falconhurst is, gaat opnieuw langs bij de plantage-eigenaar van Ellen, zogezegd omdat het paard moe is. Wallace vertelt hem dat Brownlee langs geweest was en hem Cicero verkocht had. Hammond zegt dat het een herrieschopper is, maar dat geeft de man blijkbaar niet, want hij temt ze graag. Hij drukt bezorgd uit dat er te veel negeropstanden in Virginia, de Carolina’s en zeker Georgia zijn; mensen praten nog altijd over die Nat Turner. Hij zegt dat de abolitionisten die met hun krant The Liberator naar hier komen, de slaven nog op ideeën brengen. Hij roept Ellen die de was aan het ophangen is, en zegt dat meneer Hammond haar wil kopen. Hij vraagt of ze met hem mee wil gaan, waarop ze instemmend knikt en haar spullen gaat halen. Wanneer ze weer vertrekken vraagt Blanche wie de “wench” is. Hij zegt dat het gewoon een slavin is die hij ooit eens gekocht heeft. Wanneer ze vraagt of ze voor de Mandingo is, antwoordt hij resoluut van niet. Blanche draait zich om en kijkt woedend naar Ellen, die even terugkijkt, maar daarna haar blik opnieuw op de grond richt.
23. 0h 46m 51s – 0h 48m 19s Het rijtuig met de twee blanken voorop en de twee slaven erachter komt aan in Falconhurst. Hij waarschuwt Blanche dat ze niet tegen zijn vader mogen zeggen dat ze niet zuiver was. Hij zegt dat het zijn hart zou breken indien hij zou weten dat een Maxwell het doet met zo een vrouw. “Maar we zijn nu getrouwd, er is niets meer aan te doen.” Warren, Mem, Lucrezia Borgia, Lucy en de tweeling komen naar buiten om ze te begroeten. Lucrezia omhelst Hammond blij lachend en zegt bewonderend dat de nieuwe vrouw des huizes zeer mooi is, waarop Blanche eveneens een dikke knuffel krijgt wat duidelijk tegen haar zin is. Zijn vader is
228
dolgelukkig dat Hammond een bruid én een Mandingo heeft meegebracht. Hij groet Blanche en begeleidt haar mee naar binnen.
24. 0h 48m 20s – 0h 49m 58s Blanche pakt haar gerief uit op haar nieuwe kamer op Falconhurst. Ze is niet al te vriendelijk tegen de slavin Tense, die haar helpt. Hammond komt binnen en begint slordig zijn zaken bijeen te rapen. Op Blanches bezorgde vraag waar de slavin zal slapen, antwoordt Hammond kortaf desnoods op het voeteneinde als ze wil. Ze informeert verbaasd of hij niet bij haar slaapt, waar hij bits op reageert van niet. Maar zijn vader zal niet denken dat ze ongelukkig zijn, want zijn ouders sliepen ook apart. Blanche zegt dat ze het hem zal vertellen. Hammond stuurt eerst Tense naar buiten en hamert er dan koud op dat hij haar misschien beter zal behandelen als ze vertelt wie ze voor hem gehad heeft. Hij stormt de kamer uit, maar Blanche duwt hysterisch Tense naar buiten, omdat ze haar niet op haar kamer wil.
25. 0h 49m 58s – 0h 51 m 54s Mede en Ellen worden in de slavenkwartieren omringd door een aantal andere slaven, terwijl Mede zijn macht toont. Medes eigendomspapieren bewijzen dat hij een volbloed is, waar Warren achter vraagt. Warren draagt Lucrezia Borgia op dat ze Big Pearl moet gereed maken, omdat hij ze direct bij elkaar wil zetten. Warren keurt Mede en betast zijn spieren. Hammond beklemtoont echter dat Mede te moe is van het vechten, die hem tegenspreekt dat hij niet moe is en er klaar voor is. Warren tikt hem en snauwt dat als zijn meester zegt dat hij moe is, dat hij dan ook moe is. Hammond zegt dat hij hem gaat trainen en geeft Lucrezia de opdracht hem vol te stoppen met eten en 6 rauwe eieren. Hammond onthult aan Warren verontrust de papieren van Mede, waarop staat dat Big Pearl zijn zus is en Lucy zijn moeder. Warren zegt dat hij verkocht was als baby en het bijgevolg niet zeker is. Hammond stribbelt tegen met het argument dat het incest is. Warren werpt tegen dat het uitstekend werkt bij dieren en ook bij negers. Hammond vraagt wat ze dan gaan doen als het baby’tje een monster is. “ombrengen” zegt Warren schouderophalend, terwijl hij naar Ellen kijkt en Hammond aanmaant de gekkigheid uit zijn hoofd te zetten. Ten eerste heeft hij teveel voor haar betaald. Hammond verdedigt zich en zegt dat hij op haar valt en ze zijn concubine wordt. Warren voorspelt echter dat Blanche het niet leuk gaat vinden, want blanke vrouwen hebben niet graag dat hun man het met de meid doet, hoewel hij voordien anders sprak.
26. 0h 51m 55s – 0h 54m 50s Hammond begint met de training van Mede. Hij moet een boom omhakken terwijl Hammond erop staat te kijken en in een grote ketel gaan zitten met gloeiend heet pekelwater in. Volgens Warren
229
maakt dit zijn huid sterk, hoewel Hammond denkt dat dit zijn huid eerder gevoeliger zou maken. Het is niet erg dat het water heet is, zolang het niet kookt en Mede er ondanks zijn protest in blijven zitten. Mede worstelt met een andere slaaf om te trainen. Hammond zegt dat hij goed vooruit gaat en een prima vechter gaat worden. Hammond gelast Lucrezia en Lucy dat ze hem goed moeten masseren en verwennen en Mem dat hij hem moet droogwrijven. Mem lacht en stemt in, maar eens Hammond zich omgedraaid heeft, verdwijnt de lach en kijkt hij hem met een boze blik na. Mem zegt spottend tegen Mede dat hij een goede vechthond van de blanken gaat worden. Hij vraagt wanneer ze hem gaan leren ze grommen en grauwen en wanneer Mede eindelijk de kleur van zijn huid gaat leren. Mede antwoordt van zodra Mem stopt met da stompzinnige geglimlach (“smiling niggerface”) tegen meester Hammond.
27. 0h 54m 51s – 0h 57m 46s Blanche zit met Warren in de halfdonkere huiskamer. Hammond komt binnen en roept uit dat ze drank achterover slaat als een oude dronkaard. Warren verdedigt haar dat ze het nog niet gewend is op Falconhurst en dat het niet helpt dat Hammond haar negeert. Hammond stelt enthousiast dat Mede een goede vechtslaaf zal worden. Blanche barst uit en zegt dat negers het enige is waar Hammond nog over praat. Hammond blaft haar toe dat haar papa failliet is. Blanche is verrast en geschokt en loopt de kamer uit. Warren die verbaasd naar de ruzie zat te kijken, draagt Hammond op achter zijn vrouw aan te gaan. Op haar kamer brengt Blanche uit dat alles draait en Hammond zegt minachtend dat hetkomt omdat ze dronken is. Ze verklaart echter onbeholpen dat ze zich moed indronk om hem iets te zeggen. Ze verlangt naar zijn aanraking, ze benadrukt dat ze heeft hem nodig en naar hem verlangt. Ze omhelst Hammond op zijn stoel, die haar wegduwt, en opmerkt dat ze vreemd is voor een blanke vrouw, waarna hij de kamer uitloopt.
28. 0h 57m 47s – 1h 01m 14s Ellen en Hammond liggen op bed in zijn slaapkamer. Een knus licht schijnt en laat haar huid blinken en het zijne als een parel eruitzien. Ellen wuift hem verkoeling toe terwijl ze naast hem ligt. Toen hij klein was deed Lucrezia dat om hem in slaap te brengen. Volgens Lucrezia Borgia is Ellen zwanger want ze heeft haar maandbloeding gemist. Ze zegt dat Hammond haar dan niet meer gaat willen, of haar gaat verkopen. Hammond verzekert haar dat hij haar nooit weggeeft, dat ze van hem is. Ze vraagt of hij niet boos is, maar als antwoord kust hij haar. Hij stelt haar bovendien gerust dat hij het kind ook niet zal verkopen, zoals Dites kinderen, want tussen Ellen en hij is dit iets anders. Hij zal hun kind op Falconhurst houden en het samen opvoeden. Hij wil haar blij maken. Aangemoedigd hierdoor vraagt ze of hij het kind vrijlaat als het groot is. Boos en verontwaardigd vraagt hij of zij haar vrijheid wil hebben. Na een korte aarzeling schudt ze van nee, maar zegt zacht dat
230
een vrije jongen op die manier veel ellende misloopt. Anders kan hij nooit iets doen, nooit ergens naartoe gaan, kan hij geslagen worden, kan hij niet leren lezen en schrijven zonder geslagen of vermoord te worden, of wordt hij niet opgesloten als een varken. Hij roept dat hij dat zeker niet zal doen. Ze draait zich om en begint zachtjes te wenen. Hij gaat opnieuw kalm naast haar liggen en vraagt haar teder of het zoveel betekent voor haar. Ze knikt van ja. Dan belooft hij dat hij het kindje vrijlaat, hij wil alles doen om haar gelukkig te maken.
29. 1h 01m 15s – 1h 03m 52s Hammond en Mede komen op paarden aanrijden als ze schoten horen. De eigenaar van een naburige plantage meneer Wallace komt aangereden, met twee kompanen. Hij zegt dat er een slavenopstand ontstaan is en dat Cicero een vuurwapen stal en er vandoor ging met een aantal anderen, waarvan ze er al twee kunnen pakken hebben. Hammond vergezelt hen om Cicero te zoeken en neemt Mede mee. Op de andere plantage werden vijf vermoorde blanken buiten gelegd en bedekt met een laken. Het gaat om een vrouw, twee mannen, een jongetje en een meisje. De ontsnapte slaven hebben zich opgesloten in een schuur, die omsingeld is, en breken uit in de hoop weg te geraken. Hammond en Mede gaan achter Cicero aan, die in het been geschoten werd. Hammond kan niet meer volgen te paard in dicht begroeid bos en stuurt Mede erachteraan. Hij vangt hem, maar Cicero zegt dat zijn meester wil dat hij hem vermoordt, hij kon evengoed zelf de strop om zijn nek doen, dat hij een dode zwarte broeder op het geweten heeft. Mede laat hem beduusd gaan, maar hij wordt gevangen door anderen.
30. 1h 03m 53s – 1h 05m 26s Cicero wordt klaargemaakt om opgehangen te worden. Hij beschuldigt Mede dat het zijn fout is dat ze hem gevangen hebben, en dat hij hem vermoord heeft, maar dat hijzelf tenminste niet sterft als een slaaf. Hij zegt dat slaven als Mede het gelijk van de blanken bevestigen, namelijk dat zwarten beesten zijn, bereid om alles te doen wat ze vragen, gevoelloos, hersenloos. Maar hij slingert hen toe dat blanken onderdrukt werden in hun vorig land en daarom naar Amerika kwamen. Hij poneert dat zwarten vrij waren in hun eigen land, en dat de blanken hen geketend naar Amerika brachten. Hij zegt dat het evengoed hun land is als dat van de blanken. Zijn laatste woorden: “And after you hang me, kiss my ass”. Daarna wordt Cicero opgehangen. Hammond is aangedaan, net als Mede, en trekt hem weg van het schouwspel.
31. 1h 05m 27s – 1h 06m 01s Hammond en Warren vertrekken met Mede naar New Orleans voor het gevecht met Topaz. Dokter Redfield gaat ook mee. Warren laat het huishouden aan Lucrezia Borgia over tot wanneer hij terugkomt. Lucy, Big Pearl, Dite en de tweeling wuiven hem uit.
231
32. 1h 06m 02s – 1h 09m 38s Blanche wordt steeds meer een dronkaard. Ze kleedt zich niet meer op, ze ziet er niet uit zoals een blanke dame en verzorgt zich niet meer. Ze loopt dronken in haar nachtkledij op haar kamer en beveelt Tense Ellen bij haar te brengen. Ze neemt een rijzweep en slaat er in het wilde weg mee, zoals op de stoel waar Hammond voordien op zat toen hij haar afwees. Ellen komt de kamer binnen en Ellen beveelt haar bits haar kleren uit te doen. Tense zegt aarzelend dat ze zwanger is. Blanche wist dit duidelijk niet, maar dit vergroot haar woede nog meer, en ze zegt koel en vastberaden: “I’m gone whip that sucker right out of you”. Ze barst los en begint Ellen te slaan met de zweep en haar te beledigen: zwijn, hoer, achterlijk en overspelig beest, … Lucrezia stormt de kamer binnen en probeert haar te stoppen, en zegt dat ze dat niet kan maken. Ellen vlucht de kamer uit, Blanche loopt achter haar aan, en duwt haar de lange trap af. Ze komt beneden met een smak op de vloer terecht.
33. 1h 09m 39s – 1h 16m 09s Een blanke menigte staat opgewonden te wachten in het bordeel van Madame Caroline in New Orleans op het gevecht tussen Mede en Topaz. Topaz is de slaaf van markies Bernard de Veve en bovendien kampioen van Jamaica. Het is een gevecht tot het einde en alles is toegestaan. Mede lijkt eerst aan de verliezende hand, hij krijgt veel slagen te verduren. Topaz probeert Medes nek om te draaien en zijn ogen uit duwen. Hammond (die vreest dat het faliekant afloopt voor Mede) roept wanhopig dat het gevecht moet stoppen, en dat hij de weddenschappen wel betaalt. Als Mede deze blijk van zorg hoort, krijgt hij een opstoot en begint terug te vechten (hij wil niet dat zijn meester gezichtsverlies lijdt). Hij neemt de bovenhand en bijt de halsslagader in de nek van Topaz door, die sidderend neervalt terwijl het bloed eruit spuit. Hammond is euforisch, en terwijl Mede bebloed en uitgeteld op de grond ligt, roept Hammond tegen hem dat ze gewonnen hebben. De markies biedt 10 000 dollar om Mede te verkopen. Maar Hammond wil niet verkopen, niet als het is om Mede nog te laten vechten, hoewel zijn vader het wel zou gedaan hebben. Hammond is duidelijk bezorgd over hem.
34. 1h 16m 10s – 1h 18m 02s Terwijl ze op de terugweg zijn is Warren tevreden dat ze zoveel geld gewonnen hebben. Mede vraagt zich luidop af waar al dat vechten en moorden goed voor is. Hammond geeft hem een vriendelijk klopje, terwijl Warren zich verbaasd dat Hammond hem dit laat zeggen. Warren heeft een cadeau gekocht heeft voor Blanche, een ketting en bijpassende oorbellen in robijnen, en hij wil dat hij het haar geeft.
232
Ze komen de oprijlaan oprijden en Hammond schiet met zijn geweer in de lucht en ze roepen vreugdekreten. Warren zegt vol vermaak en lachend dat Mede Topaz in de hals gebeten heeft en dat het bloed eruit spoot. Mem brengt Mede naar Lucy’s barak en hij zegt tegen Mede: “Gefeliciteerd. Niet elke zwarte krijgt de kans een andere zwarte te vermoorden. Dood er nog een paar en dan wordt je misschien wel blank.” Mede protesteert dat Mem het niet begrijpt, dat die andere hém wou vermoorden. Mem zucht dat ze zwarten tegen elkaar laten vechten als dolle honden.
35. 1h 18m 02s – 1h 20m 18s Lucrezia vertelt snikkend aan Warren wat er gebeurd is tussen Blanche en Ellen, en dat Ellen haar kindje verloren is. Warren gaat naar Ellen toe in de keuken en bekijkt haar rug die openligt van de zweepslagen. Hij gebiedt haar dat meester Hammond haar niet naakt mag zien en dat ze maar moet zeggen dat ze ziek is. Hij verbiedt haar iets te zeggen over Blanche, en dat ze gewoon maar moet zeggen dat ze per ongeluk van de trap gevallen is, waardoor ze haar kind verloor. Hammond komt binnen op zoek naar Ellen en Warren deelt hem mee wat er gebeurd is. Ellen begint te wenen en Hammond knielt bij haar en vraagt of zijn liefje in orde is. Warren en Lucrezia Borgia gaan naar buiten. Hammond streelt Ellen, stelt haar gerust dat het niet erg is. Hij verrast haar door te zeggen dat hij een geschenk heeft meegebracht om haar mooi te maken, niet dat ze het nodig heeft, en geeft haar de oorbellen. Ze zegt dat ze mooi genoeg zijn voor een blanke dame.
36. 1h 20m 18s – 1h 23m 07s Warren gaat naar Blanches kamer, waar ze in haar nachtjapon op bed ligt, en kaffert haar uit dat ze zich als een idioot gedraagt en er niet uitziet. Hij vraagt of ze geen trots heeft. Ze zegt dat het Hammonds fout is, dat hij die slavin boven haar verkiest, dat ze samen vuile dingen doen en schaamteloos zijn. Hij blaft haar toe dat zij dat dan ook maar moet doen om hem in haar bed te houden. Terwijl Hammond binnenkomt zegt Warren dat hij niet weet waarom ze zich niet als man en vrouw gedragen, maar dat ze nu gaan beginnen, want hij wil een kleinzoon. Hij vraagt aan Hammond of hij het cadeau voor Blanche heeft. Blanche kijkt blij verrast en glimlachend weer op. Warren zegt dat hij ze opsluit tot ze gedaan hebben met pleasuring, tot ze de echtelijke plichten vervuld hebben. Hammond geeft haar het cadeau zonder plezier, ze is verrukt want het is prachtig en zegt dat nu iedereen eindelijk zal weten wie zijn vrouw is. Ze omhelst en kust hem. Door haar kinderlijk enthousiasme reageert hij nu wel op haar toenadering.
37. 1h 23m 07s – 1h 24m 34s Warren, Hammond, Blanche en dokter Redfield gebruiken het avondeten. Blanche is helemaal verandert, ze is mooi opgekleed, praat honderduit en lacht. Ze vertelt tegen Redfield dat zij en Hammond een eigen huis gaan bouwen en chique feestjes gaan geven waar de nobelste mensen
233
naartoe zullen komen. Warren zegt dat hij lijst gaat opstellen met de slaven die ze in Natchez gaan verkopen, zodat Hammond geld heeft om zijn huis te bouwen. Ellen dient op en Blanche ziet de bijpassende oorbellen die Ellen aanheeft. Ze breekt haar zin af, is verbijsterd en kijkt geschokt naar Hammond. Ze staat plots recht, doet haar ketting uit, laat het op haar bord vallen, en loopt kwaad weg. Warren die dan ontdekt dat Ellen de oorbellen draagt, roept uit dat het een stommiteit.
38. 1h 24m 34s – 1h 25m 51s Hammond gaat haar achterna in haar kamer, ze roept tegen hem dat hij hen evengoed had kunnen brandmerken met zijn naam, zodat iedereen weet dat ze “de vrouwen van Hammond Falconhurst” zijn. Ze roept dat hij liever vrijt met een zwarte baviaan dan met een blanke dame. Hij vraagt haar woedend opnieuw wie de man was die haar ontmaagdde. Hij vraagt of het Charles was, en in haar boosheid bevestigt ze dat. Hij beent weg, terwijl Blanche hem wenend naroept dat ze dertien was en het maar één keer gedaan had.
39. 1h 25m 52s – 1h 28m 47s Warren loopt rond in de slavenkwartieren, terwijl hij alle slaven op zijn lijstje bijeenzoekt, die zich moesten gereedmaken om te vertrekken. Hij loopt onbewogen langs de rij treurige slaven. Mannen worden van vrouwen gescheiden, kinderen van ouders, familieleden van elkaar. Er is veel geween. Ze weten dat ze elkaar nooit meer weer gaan zien. Dite moet haar baby meegeven, maar Hammond komt naar haar toe en zegt dat ze hem mag houden, waardoor hij tegen de wil van Warren ingaat. De vrouwen en kinderen zitten in een kar, terwijl de mannen ervoor te voet stappen. Hij gaat naar Ellen en vraagt haar mee te gaan en op de kar te kruipen. Ellen knikt triestig en buigt haar hoofd. Hammond verzekert haar vlug dat hij haar niet gaat verkopen, maar gewoon verlangt dat ze meegaat. Dit is een openlijke erkenning van haar positie als partner. De stoet vertrekt en de slaven lopen achter het rijtuig aan, waar Hammond, met Ellen op haar knieën achter hem, op zit. Een wenende en roepende moeder wil haar kinderen niet laten gaan, die in een andere kar zitten, en valt op de grond van verdriet. Warren blijft er onbewogen onder terwijl de stoer voorbijtrekt. Blanche staat op de veranda te kijken terwijl de stoet voorbij trekt en ze ziet dat Hammond Ellen meeneemt, terwijl zij alleen achterblijft. Hammond kijkt triomfantelijk naar haar op, en kijkt dan weer voor zich. Hij is tevreden dat ze getuige is van zijn openlijke voorkeur voor Ellen, van zijn erkenning van haar als zijn minnares.
234
40. 1h 28m 48s – 1h 36m 30s Blanche zit dronken op haar verduisterde slaapkamer. Eén van de tweelingjongetjes komt haar een andere borrel brengen. Ze draagt hem op Mede in het geheim naar haar slaapkamer te brengen, zonder dat iemand het weet. Mem probeert Mede nog op andere gedachten te brengen, maar hij gaat toch de kamer binnen. Blanche laat Mede op bed zetten en vertelt hem dat ze tegen meester Hammond zal zeggen dat Mede haar verkracht heeft terwijl ze aan het wandelen was in het bos. Ze zegt dat Hammond hem niet zal geselen of verkopen, maar vermoorden. Mede zegt dat Hammond haar niet zal geloven, maar zij antwoordt dat hij haar wél zal geloven, want “he won’t believe a nigger”. Blanche zegt dat ze het niet zal vertellen als Mede alles doet wat zij wil. Ze legt haar twee handen op zijn wangen en vraagt of hij nog nooit naar een blanke vrouw verlangd heeft. Ze kust hem op de mond terwijl ze zeer dicht in zijn ogen kijkt. Ze omhelst hem en werpt haar lichaam tegen hem. Ze begint zijn hemd uit te doen, ze laat hem rechtstaan en knoopt zijn broek los. Terwijl ze dat doet, kijkt Mede niet naar haar. Dan doet ze haar eigen nachtkleed uit en schrankt zich tegen Medes borst. Ze wrijft haar hoofd tegen zijn borst terwijl ze hem omhelst. Mede omhelst haar nu ook. Ze kussen. Mede kijkt even naar haar, tilt haar dan op en legt haar op bed.
41. 1h 36m 31s – 1h 39m 40s Hammond en Ellen komen terug alleen aan in Falconhurst met het rijtuig. Dite komt vertellen dat Big Pearl een jongetje gebaard heeft. Hammond gaat onmiddellijk kijken en is zeer blij met de sterke jongen. Mede gaat naar buiten als Hammond binnen komt in de barak, die niet snapt wat er met Mede aan de hand is. Hammond wil het jongetje tonen aan zijn vader, en troont Mede mee. Warren en Hammond zitten alle twee te lachen met het kindje en zijn blij. Warren zegt dat het samengaan van Mede en Big Pearl duidelijk geen kwaad kon. Blanche komt binnen, mooi opgetooid zoals een echte dame en ze ziet er gelukkig uit. Ze verwelkomt Hammond dat hij terug is en reageert dat Medes zoon heel mooi is wanneer Hammond hem toont. Warren wil Mede 2 zilveren dollars geven, want hij verdient ze, maar Mede schudt van nee. Hammond geeft de baby aan Mede, zodat hij hem terug naar Big Pearl kan brengen. Warren zegt opgetogen dat ze de baby voor 2000 of 3000 dollar kunnen verkopen. Mede en Blanche kijken ondertussen steels naar elkaar, maar kijken altijd weg. Blanche biedt Warren en Hammond een borrel aan. Hammond zegt dat ze zich als een echte dame gedraagt, waarop ze glimlacht en eruit flapt dat ze in verwachting is. Warren en Hammond kijken verrast en verrukt. Hammond vraagt of dat de reden is waarom ze zo aardig is. Ze antwoordt niet, maar omhelst Hammond, terwijl ze afwisselend gelukkig en bedrukt en bezorgd kijkt.
235
42. 1h 39m 40s – 1h 40m 50s Hammond en Mede rijden paard op de plantage. Ze komen Ellen tegen, die naar hen kijkt, zich omdraait en de tegenovergestelde richting uitgaat. Hammond komt bij haar en vraagt haar ruw waarom ze zo doet tegen hem. Hij vraagt of ze bang is nu Blanche een kind krijgt, maar dat daar geen reden voor is, want het verandert niets tussen hem en haar. Ze is voor altijd de zijne. Niemand, blank of zwart, zal ooit haar plaats innemen, vertelt hij. Ze omhelst hem en zegt dat ze gewoon bang is. Hij glimlacht en zegt dat hij haar ’s avonds zal zien.
43. 1h 40m 50s – 1h 43m 30s Blanche is aan het bevallen op haar kamer. Mevrouw Redfield is de vroedvrouw van dienst en Lucrezia Borgia helpt eveneens. Beneden zitten de mannen (Warren, Hammond, en dokter Redfield) te wachten. Hammond is ongerust en ijsbeert door de kamer. Zijn vrouw roept naar Redfield dat ze hulp nodig heeft en vraagt of hij kan komen. Redfield gaat naar boven, en zijn vrouw fluistert wanhopig dat het kind niet blank is. Ze vraagt wat ze nu moeten doen. Hij zegt dat ze de navelstreng moet losmaken en het laten doodbloeden. Hij gaat mee de kamer binnen en doet de navelstreng los. Hij zegt onbewogen dat dat het was, gedaan. Blanche ligt half verdoofd in bed, Lucrezia gaat bij haar terwijl ze ‘nee’ roept en zegt dat het in orde is. Ze roept uit tegen Lucrezia dat ze alstublieft moet zeggen dat het niet zwart is, dat het geen negertje is.
44. 1h 43m 30s – 1h 47m 00s Redfield komt beneden bij Warren en Hammond. Ze vragen of het kind er al is. Hij zegt van wel, maar dat het doodgeboren is. Hammond vraagt of het een jongetje was en beent weg naar Blanches slaapkamer. Redfield zegt dat het kind nog helemaal vies is, en dat hij het nu niet wil zien. Maar Hammond luistert niet. Hij gaat de kamer binnen, blijft bij Blanche in haar bed staan en neemt haar hand vast en knijpt er bemoedigend in. Niemand van de vrouwen zegt iets, Blanche kijkt hem angstig aan. Hij gaat naar de wieg, Blanche zegt nog nee en probeert zijn hand te nemen, maar valt terug in de kussen. Hij kijkt in de wieg en verstijft, ongeloof staat op zijn gezicht te lezen. Stilaan daagt het besef dat zijn vrouw hem bedrogen heeft met een zwarte, een slaaf. Hij kijkt naar mevrouw Redfield die haar ogen neerslaat. Hij kijkt vol ongeloof en gekwetstheid naar Blanche, die doodsbang is. Ze gaat zachtjes dichter bij Lucrezia Borgia zitten en drukt zichzelf tegen haar borst, ze zoekt bescherming, steun. Lucrezia houdt haar beschermend vast. Hammond loopt de kamer uit, half beseffend wat er aan de hand is. Er werd geen woord gezegd. Hammond gaat de trap naar beneden, waar Redfield en Warren staan te wachten. Hammond vraagt aan Redfield of hij nog van dat vergifpoeder heeft dat hij gebruikt om oude negers die niet meer kunnen
236
werken in te laten slapen. Redfield moet het gaan halen uit zijn wagen. Hammond roept naar Lucrezia Borgia dat ze naar beneden moet komen.
45. 1h 47m 01s – 1h 49m 09s Dokter Redfield gaat zijn tas halen en komt terug binnen terwijl Lucrezia Borgia ondervraagd wordt door Warren en Hammond. Warren is boos dat ze wist wat er gebeurd was en het hen niet vertelde. Lucrezia zegt dat ze zich niet met blanken bemoeit, en dat die dame weet wat ze wil. Warren roept nors uit dat miss Blanche niet verlangde naar een zwarte aap. Lucrezia vraagt waarom ze hem dan vaker liet komen, maar Hammond zegt dat ze liegt. Lucrezia zegt dat ze Mede vier keer laten komen heeft terwijl Hammond weg was. Hammond zegt dat ze moet opdonderen en Warren gebiedt haar in huis te blijven en haar grote mond toe te houden. Ze gaat bedeesd weg. Dokter Redfield haalt zonder een woord te zeggen het vergifpoeder uit zijn tas, zet het op tafel, kijkt nog eens naar hen en gaat dan zonder een woord te zeggen de kamer uit. Hammond doet zwijgend het vergif in een glas wijn en vermengt het. Hij kijkt zwijgend naar zijn vader. Terwijl hij de kamer uit gaat oppert Warren dat het zou kunnen dat Lucrezia Borgia liegt. Waarschijnlijk was Blanche verkracht en te bang om het te zeggen. Hammond kijkt naar zijn vader en gaat de kamer uit en met de wijn naar boven.
46. 1h 49m 10s – 1h 51m 28s Hammond komt de kamer binnen, en laat Blanche rechtop zitten. Hij helpt haar en legt een kussen achter haar rug. Hij geeft haar het glas, en ze zegt dat mevrouw Redfield de baby meegenomen heeft. Hij maant haar zachtjes aan dat ze de wijn op moet drinken. Aarzelend neemt ze een slok, en zegt dan met grote eerlijke en vochtige ogen: “Hammond, I only done it because of you and Ellen”. Dan drinkt ze de rest van het glas leeg. Ze weet dat er vergif in zit, en ze berust in haar lot. Hammond kijkt haar tederder aan dan hij in tijden gedaan heeft. Ze omhelst hem nog, maar Hammond duwt haar terug, en zegt dat ze nu moet rusten, en gaat dan de kamer uit. Blanche blijft alleen achter.
47. 1h 51m 28s– 1h 52m 49s Hammond loopt met een geweer het huis uit, en gaat op weg naar de slavenkwartieren. Zijn gezicht is vertrokken, hij is nu niet rustig meer, maar de woede begint te borrelen. Ellen komt uit de keuken en probeert hem tegen te houden (ze vraagt begrip voor Medes situatie), maar hij gooit haar opzij op de grond. Hij zegt dat hij geen keus heeft. Ze vraagt hem of hij tevreden gaat zijn als hij hem vermoord, en hij zegt dat hij het niet weet. Ze smeekt hem het niet te doen, maar hij zegt dat ze hem niets te zeggen heeft en dat ze niet moet denken dat omdat ze in zijn bed ligt ze iets anders is dan een “nigger” is.
237
Hij passeert in de slavenkwartieren en de slaven stoppen met wat ze aan het doen zijn. Als hij eenmaal gepasseerd is, gaan alle slaven hun barak in en sluiten de deuren. Hij gaat de barak van Lucy, Big Pearl en Mede binnen en zegt ijzig tegen Mede dat hij een grote ketel moet vullen met water en er een vuur onder moet stoken en draait zich dan om.
48. 1h 52m 50s – 1h 57m 00s Warren, Mem en Hammond, die een riek vasthoudt, staan te kijken terwijl Mede het water in de grote ketel tot kook brengt. Hammond wil Mede eerst nog goed folteren. Terwijl hij het vuur verzorgt (meer hout onder de ketel legt), kijkt Mede constant naar Hammond. Hammond roept tegen Mede dat het genoeg is en snauwt dat hij in de ketel moet stappen. Mede kijkt eens naar het water dat aan het borrelen is en beweegt niet. Hammond zegt opnieuw “get in”, maar Mede weigert. Hij zegt dat de meester niet kan weten wat er echt gebeurd is en dat hij nooit iets zou doen om hem te schaden; hij heeft altijd respect voor hem gehad. Hammonds ogen schieten vuur, zijn gezicht vertrekt en hij schiet Mede in de schouder. Mede valt neer, kruipt recht, en kijkt vol ongeloof op naar Hammond. Hij brengt uit dat hij dacht dat Hammond beter was dan andere blanken, maar hij blijft gewoon blank. Hammond schiet opnieuw op hem en Mede valt in de ketel met kokend water. Hij roept en spartelt om eruit te geraken. Hammond grijpt de riek, loopt naar de ketel en pint Mede erop vast, terwijl hij hem onder water houdt. Hij blijft op de riek duwen. Mem roept ‘nee’, en probeert Hammond tegen te houden door zijn arm vast te grijpen. Hammond duwt Mem op de grond en roept dat hij een dwaas is; Mem belandt juist naast het geweer. Wanneer Mem hoort wat Hammond roept, kijkt hij boos naar hem, grijpt het geweer en richt het op Hammond. Hammond gooit zijn riek neer en roept dat hij het geweer neer moet leggen. Mem zegt echter van niet en waarschuwt Hammond niet meer dichterbij te komen. Warren, die op de veranda stond, barst uit en roept arrogant tegen hem “jij idiote neger, leg dat geweer neer, jij dolgedraaid zwart beest”. Mem richt zijn boze blik op Warren, draait het geweer naar hem en schiet hem neer, waarna hij wegloopt. Warren zet een stap achteruit, en valt achterover op zijn rug neer. Hammond komt aangelopen terwijl hij ‘popa’ roept, en knielt naast hem neer. Hij ziet dat zijn vader dood is, en kruipt beduusd en geschokt achteruit tegen een pijler van de veranda, waar hij doodstil en verslagen blijft zitten, terwijl hij beseft wat hij allemaal verloren is.
Op dat moment begint het beginlied opnieuw te spelen. 49. 1h 57m 00s – 1h 58m 14s Opnieuw wordt een shot van het huis getoond, maar nu glijdt de camera naar achteren, weg van het huis, het hek door, en draait de camera weg van de plantage, terwijl de aftiteling (van de acteurs) begint. De camera blijft staan op bomen, gras en de toegangsweg naar de plantage, wat hetzelfde beeld
238
is als waar de film mee aanvangt. Terwijl de camera toen naar de plantage toedraaide, draait de camera nu weg van het huis.
Dan zwart scherm.
239
BIBLIOGRAFIE Bibliografie Deel I
Artikels -
HESLING (Willem). “Het verleden als verhaal. De narratieve structuur van historische films”. In: Communicatie. 29, 1 (2000), pp. 2-20.
-
JONKER (Ed). “Misbruik van de geschiedenis? Het historisch gehalte van de nieuwe media”. In: Tijdschrift voor Mediageschiedenis, Vol. 1, nr. 1, 1998, pp. 93-101.
-
ROSENSTONE (Robert A.). “The Reel Joan of Arc: Reflections on the Theory and Practice of the Historical Film”. In: The Public Historian. vol. 25, No. 3, pp. 61-77.
-
SORLIN (Pierre). “How to look at an “Historical” Film”. In: LANDY (Marcia) (ed.). The Historical Film. History and Memory in Media. New Brunswick – New Jersey, Rutgers University Press, 2001, pp. 25-49.
Boeken -
ALLEN (Robert C.) en GOMERY (Douglas). Film History. Theory and Practice. New York, Knopf, 1985, 276 p.
-
BURGOYNE (Robert). Film Nation. Hollywood Looks at U.S. History. Minneapolis – London, University of Minnesota Press, 1997, 137 p.
-
LANDY (Marcia) (ed.). The Historical Film. History and Memory in Media. New Brunswick – New Jersey, Rutgers University Press, 2001, 350 p.
-
O’CONNOR (John E.). Image as Artifact. The Historical Analysis of Film and Television. Malabar – Florida, RE Krieger Pub. Co, 1990, 344 p.
-
ROSENSTONE (Robert A.). Visions of the Past. The Challenge of Film to Our Idea of History. Cambridge – London, Harvard University Press, 1995, 271 p.
-
TOPLIN (Robert Brent). History by Hollywood. The Use and Abuse of the American Past. Urbana & Chicago, University of Illinois Press, 1996, 267 p.
240
Bibliografie Deel II
Artikels -
BERLIN (Ira). “Time, Space, and the Evolution of Afro-American Society on British Mainland North America”. In: HEUMAN (Gad) & WALVIN (James) (eds.). The Slavery Reader. London and New York, Routledge, 2003, pp. 122-153.
-
BERLIN (Ira). “From Creole to African. Atlantic creoles and the origins of African-American society in mainland North America”. In: HEUMAN (Gad) & WALVIN (James) (eds.). The Slavery Reader. London and New York, Routledge, 2003, pp. 427-462.
-
BOSKIN (Joseph), “Race Relation in Seventeenth-Century America: The Problem of the Origins of Negro Slavery”. In: NOEL (Donald L.) (ed.). The Origins of American Slavery and Racism. Columbus, Ohio, Charles E. Merrill Publishing CO., 1972, pp. 95-105.
-
CODY (Cheryll Ann). “There was no ‘Absalom’ on the Ball Plantations. Slave-naming practices in the South Carolina Low Country, 1720-1865”. In: HEUMAN (Gad) & WALVIN (James) (eds.). The Slavery Reader. London and New York, Routledge, 2003, pp. 300-331.
-
CURTIN (Philip D.). “Epidemiology and the Slave Trade”. In: HEUMAN (Gad) & WALVIN (James) (eds.). The Slavery Reader. London and New York, Routledge, 2003, pp. 11-29.
-
De Standaard.
-
De Volkskrant.
-
ELTIS (David) & RICHARDSON (David). “West Africa and the Transatlantic Slave Trade. New evidence of long-run trends”. In: HEUMAN (Gad) & WALVIN (James) (eds.). The Slavery Reader. London and New York, Routledge, 2003, pp. 42-57.
-
FAUST (Drew Gilpin). “Proslavery Thought”. In: MORGAN (Kenneth) (ed.). Slavery in America. A Reader and Guide. Edinburgh, Edinburgh University Press, 2005, pp. 320-337.
-
FRANKLIN (John Hope) & SCHWENINGER (Loren). “Profile of a Runaway Slave”. In: MORGAN (Kenneth) (ed.). Slavery in America. A Reader and Guide. Edinburgh, Edinburgh University Press, 2005, pp. 281-308.
-
FREY (Sylvia R.) & WOOD (Betty). “The Americas. The survival of African religions”. In: HEUMAN (Gad) & WALVIN (James) (eds.). The Slavery Reader. London and New York, Routledge, 2003, pp. 384-404.
-
GENOVESE (Eugene D.). “The Gospel in the Slave Quarters”. In: MORGAN (Kenneth) (ed.). Slavery in America. A Reader and Guide. Edinburgh, Edinburgh University Press, 2005, pp. 173-194.
241
-
GUTMAN (Herbert). “Persistent Myths about the Afro-American Family”. In: HEUMAN (Gad) & WALVIN (James) (eds.). The Slavery Reader. London and New York, Routledge, 2003, pp. 252-273.
-
HANDLIN (Oscar) & HANDLIN (Mary F.). “The Origins of Negro Slavery”. In: NOEL (Donald L.) (ed.). The Origins of American Slavery and Racism. Columbus, Ohio, Charles E. Merrill Publishing CO., 1972, pp. 21-44.
-
JOHNSON (Walter). “Turning People into Products”. In: MORGAN (Kenneth) (ed.). Slavery in America. A Reader and Guide. Edinburgh, Edinburgh University Press, 2005, pp. 210-228.
-
JORDAN (Winthrop D.). “Modern Tensions and the Origins of American Slavery”. In: HEUMAN (Gad) & WALVIN (James) (eds.). The Slavery Reader. London and New York, Routledge, 2003, pp. 112-121.
-
JORDAN (Winthrop D.). “American Chiaroscuro. The status and definition of mulattoes in the British colonies”. In: HEUMAN (Gad) & WALVIN (James) (eds.). The Slavery Reader. London and New York, Routledge, 2003, pp. 641-653.
-
LAW (Robin) & MANN (Kristin). “West Africa in the Atlantic Community. The case of the Slave Coast”. In: HEUMAN (Gad) & WALVIN (James) (eds.). The Slavery Reader. London and New York, Routledge, 2003, pp. 739-763.
-
MANNING (Patrick). “Why Africans? The Rise of the Slave Trade to 1700”. In: HEUMAN (Gad) & WALVIN (James) (eds.). The Slavery Reader. London and New York, Routledge, 2003, pp. 30-41.
-
MCDONALD (Roderick A.). “Independent Economic Production by Slaves on Antebellum Louisiana Sugar Plantations”. In: HEUMAN (Gad) & WALVIN (James) (eds.). The Slavery Reader. London and New York, Routledge, 2003, pp. 486-506.
-
MENARD (Russel R.). “Transitions to African Slavery in British America, 1630-1730: Barbados, Virginia and South Carolina”. In: MORGAN (Kenneth) (ed.). Slavery in America. A Reader and Guide. Edinburgh, Edinburgh University Press, 2005, pp. 28-46.
-
MORGAN (Philip D.). “British Encounters with Africans and African-Americans, circa 16001780”. In: BAILYN (Bernard) and MORGAN (Philip D.), (eds.). Strangers Within the Realm: Cultural Margins of the First British Empire. Chapel Hill, University of North Carolina Press, 1991, pp. 160-182.
-
MORGAN (Philip D.), “Work and Culture. The task system and the world of lowcountry blacks, 1700 to 1800”. In: HEUMAN (Gad) & WALVIN (James) (eds.). The Slavery Reader. London and New York, Routledge, 2003, pp. 195-223.
-
MORGAN (Philip D.). “The Significance of Kin”. In: HEUMAN (Gad) & WALVIN (James) (eds.). The Slavery Reader. London and New York, Routledge, 2003, pp. 332-356.
242
-
MORRIS (Thomas D.). “Slave Property Crimes and the Law in the South”. In: MORGAN (Kenneth) (ed.). Slavery in America. A Reader and Guide. Edinburgh, Edinburgh University Press, 2005, pp. 244-263.
-
NOEL (Donald L.). “A Theory of the Origin of Ethnic Stratification”. In: NOEL (Donald L.) (ed.). The Origins of American Slavery and Racism. Columbus, Ohio, Charles E. Merrill Publishing CO., 1972, pp. 106-127.
-
PEARSON (Edward A.). “‘A Countryside full of Flames’. A reconsideration of the Stono Rebellion and slave rebelliousness in the early eighteenth-century South Carolina lowcountry”. In: HEUMAN (Gad) & WALVIN (James) (eds.). The Slavery Reader. London and New York, Routledge, 2003, pp. 569-593.
-
SCHAFER (Daniel L.). “Family Ties that Bind. Anglo-African slave traders in Africa and Florida, John Fraser and his descendants”. In: HEUMAN (Gad) & WALVIN (James) (eds.). The Slavery Reader. London and New York, Routledge, 2003, pp. 778-795.
-
SCHWARTZ (Stuart B.). “First Slavery. From Indian to African Slavery”. In: HEUMAN (Gad) & WALVIN (James) (eds.). The Slavery Reader. London and New York, Routledge, 2003, pp. 81-102.
-
THORNTON (John). “The African Experience of the “20. and Odd Negroes” arriving in Virginia in 1619”. In: HEUMAN (Gad) & WALVIN (James) (eds.). The Slavery Reader. London and New York, Routledge, 2003, pp. 764-777.
-
WOOD (Betty). “Some Aspects of Female Resistance to Chattel Slavery in Low Country Georgia, 1763-1815”. In: HEUMAN (Gad) & WALVIN (James) (eds.). The Slavery Reader. London and New York, Routledge, 2003, pp. 551-568.
-
WOOD (Peter H.). “Black Labor – White Rice”. In: HEUMAN (Gad) & WALVIN (James) (eds.). The Slavery Reader. London and New York, Routledge, 2003, pp. 224-244.
Boeken -
CLARKSON (Th.). Abolition of the slave-trade. London, 1808.
-
ELTIS (David). The Rise of African Slavery in the Americas. Cambridge, Cambridge University Press, 2000, 353 p.
-
EQUIANO (Olaudah). The Interesting Narrative of Olaudah Equiano, or Gustavus Vasa, the African, Written by Himself. London, 1790, Vol. 1, 359 p., ill.
-
FALCONBRIDGE (Alexander). An Account on the Slave Trade on the Coast of Africa. London, 1788, 72 p.
-
HEUMAN (Gad) & WALVIN (James) (eds.). The Slavery Reader. London and New York, Routledge, 2003, 800 p.
243
-
MARTINEAU (Harriet). Writing on Slavery and the American Civil War. Illinois, Northern Illinois University Press, 2002, 359 p.
-
MORGAN (Kenneth) (ed.). Slavery in America. A Reader and Guide. Edinburgh, Edinburgh University Press, 2005, 456 p.
-
MULLIN (Michael) (ed.). American Negro Slavery. A Documentary History. Harper Torchbooks, Harper & Row Publishers, New York, Evanston, San Francisco, London, 1976, 283 p.
-
NOEL (Donald L.) (ed.). The Origins of American Slavery and Racism. Columbus, Ohio, Charles E. Merrill Publishing CO., 1972, 181 p.
-
NORTON (Mary Beth),KATZMAN (David M.), BLIGHT (David W.), CHUDACOFF (Howard P.), LOGEVALL (Fredrik), BAILEY (Beth), PATERSON (Thomas G.) & TUTTLE William M.). A People and a Nation. A History of the United States. Boston, New York, Houghton Mifflin Company, 2007, 637 p.
-
PHILLIPS (Ulrich Bonnell). American Negro Slavery. A Survey of the Supply, Employment, and Control of Negro Labor as Determined by the Plantation Régime. New York, Peter Smith, 1952, 529 p.
-
ROBINSON (Randall). The Debt: What America Owes to the Blacks. New York, Plume, 2000, 272 p.
-
ROSE (Willie Lee) (ed.). A Documentary History of Slavery in North America. London and Toronto, Oxford University Press, 1976, 537 p.
-
VAN MINNEN (C.A.). Cursus Amerikaanse Geschiedenis. Eerste Semester, Academiejaar 2006-2007.
-
VERSLUYS (K.). Cursus American Culture. Part I, Sense of Place in the United States. Tweede Semester, Academiejaar 2005-2006.
-
WALVIN (James). Questioning Slavery. London and New York, Routledge, 1996, 202 p.
244
Bibliografie Deel III
Artikels -
BUSBY (Marquis). “Novel Makes Notable Film”. In: The Los Angeles Times. Los Angeles, 19 Maart, 1928, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fire35at.html
-
CAREWE (Regina). ““Uncle Tom’s Cabin”. Central Theatre.”. In: The Morning Telegraph. New York, 7 November, 1927, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fire165at.html
-
CODY (Cheryll Ann). “There was no ‘Absalom’ on the Ball Plantations. Slave-naming practices in the South Carolina Low Country, 1720-1865”. In: HEUMAN (Gad) & WALVIN (James) (eds.). The Slavery Reader. London and New York, Routledge, 2003, pp. 300-331.
-
COHEN (John S.). “‘Uncle Tom’s Cabin’. The Cinema Version of the Famous Novel Opens at the Central.”. In: The Sun. New York, 5 November, 1927, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fire162at.html
-
CROON (Anna). “Thought on ‘Uncle Tom’s Cabin’.”. In: The Liberator. Boston, 25 Frebruari, 1853, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/songs/sopo02ct.html
-
DICKSTEIN (Martin). “Uncle Tom’s Cabin. A Battle-Scarred Dramatic Institution, Having Been Sold Down the River to the Movies, Is Revived at the Central.”. In: The Brooklyn Eagle. New York, 5 November, 1927, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fire163at.html
-
DOHERTY (Thomas). “The Sound of Silents”. In: Cineaste. S.l., Vol. 25, Issue 2, 2000, pp. 60-63.
-
FREEMAN (Douglas Southall). R. E. Lee: A Biography. New York and London, Charles Scribner’s Sons, 1934, 2421 p.
-
GULICK (Paul). “Original Book Realism in Movie of ‘Uncle Tom’.”. In: The New York Times. New York, 13 November, 1927, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fire05ct.html
-
GUTMAN (Herbert). “Persistent Myths about the Afro-American Family”. In: HEUMAN (Gad) & WALVIN (James) (eds.). The Slavery Reader. London and New York, Routledge, 2003, pp. 252-273.
245
-
HALL (Mordaunt). “The Screen. Simon Legree and His Slaves”. In: The New York Times, New York, 5 November, 1927, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fire05bt.html
-
HALL (Mordaunt). ““Uncle Tom’s Cabin” More Desperate in Its Villainy Than Any Other Portrayal”. In: The New York Times. New York, 27 November, 1927, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fire05dt.html
-
HEFFERNAN (Harold). “The New Movies in Review. ‘Uncle Tom’ Off the Platform and Into Celluloid”. In: The News. Detroit, 28 November, 1927, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fire164at.html
-
HUNT (Harold E.). ““Uncle Tom’s Cabin” Is Satisfying. Film Version of Beloved Story Applauded”. In: The Oregon Daily Journal. Portland, 27 Augustus, 1928, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fire167at.html
-
MARSH (Franklin W.). “Metropolitan”. In: The Washington Post. Washington, 10 December, 1928, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fire19it.html
-
MORGAN (Philip D.). “The Significance of Kin”. In: HEUMAN (Gad) & WALVIN (James) (eds.). The Slavery Reader. London and New York, Routledge, 2003, pp. 332-356.
-
PIERCE (David). “‘Carl Maemmle’s Outstanding Achievement’: Harry Pollard and the Struggle to Film Uncle Tom’s Cabin”. In: Film History. s.l., Vol. 10, Nr. 4, 1998, pp. 1-53. Eveneens te vinden bij “Extra’s” op de DVD van Uncle Tom’s Cabin uit 1927.
-
POLLARD (Harry). “Books for FANS”. In: Screenland Magazine. Augustus, 1927, pp. 98-99. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fiar145at.html
-
RANSOM (C.). “Metropolitan”. In: The Washington Post. Washington, 3 December, 1928, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fire19ht.html
-
REID (Laurence). “Uncle Tom’s Cabin. Calculated to Please Most Any Type of Fan”. In: Motion Picture News. New York, November, 1927, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fire87bt.html
-
REVELL (Nellie). “Nellie Revell in New York”. In: Variety. s.l., 16 Novermber, 1927, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fire35at.html
-
“SID”. “Uncle Tom’s Cabin”. In: Variety. 9 November, 1927, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fire35bt.html
-
UNDERHILL (Harriette). ““Uncle Tom’s Cabin” Wins Praise as Film With Virginia Grey as “Eva””. In: The New York Herald Tribune. New York, 5 November, 1927, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fire07bt.html
-
WALLACE (Michele). “Uncle Tom’s Cabin. Before and After the Jim Crow Era”. In: The Drama Review. New York, MIT Press, Vol. 44, Nr. 1, pp. 136-156.
246
-
WATTS (Richard). “The Cinema Immortalizes The Plight of Uncle Tom”. In: The New York Herald Tribune. New York, 20 November, 1927, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onsage/films/1927/fire07at.html
-
WOOD (Bret). “Uncle Tom’s Cabin, 1927”. In: Turner Classic Movies, s.l., s.p. http://www.tcm.com/thismonth/article.jsp?cid=133208&mainArticleId=133204
-
X. ““A House Divided Against Itself Cannot Stand”. Abraham Lincoln. June 1858”. http://www.nationalcenter.org/HouseDivided.html
-
X. “Bars 'Uncle Tom's Cabin'; Atlanta Deems Film Unwise”. In: The New York Times. New York, 17 Augustus, 1928, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fiar05it.html
-
X. “[From] New Pictures. “Uncle Tom’s Cabin””. In: Exhibitors Daily Review, s.l., 7 November, 1927, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fire157at.html
-
X. “Illustrated “Text” of Pollard’s Film”. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/27titleshp.html
-
X. “Introducing “Uncle Tom”. James B. Lowe, in Playing Famous Character in "Uncle Tom's Cabin," Has Established a New Standard for the Negro in Motion Pictures.”. In: Universal Weekly. Los Angeles, Universal Pictures, 5 Maart, 1927, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fiar161ht.html
-
X. “The Lady Who Crosses The Ice”. In: Universal Weekly. Los Angeles, Universal Pictures, 12 Maart, 1927, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fiar161ft.html
-
X. ““Uncle Tom” Is Barred in Birmingham; “South Would Forget Sectional Feeling””. In: Exhibitors Herald and Moving Picture World. New York, November, 1928, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fiar168at.html
-
X. ““Uncle Tom” Opens as Film”. In: The Billboard. Cincinnati, 12 November, 1927, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fire48at.html
-
X. ““Uncle Tom’s Cabin.”. In: The Chicago Tribune. Chicago, 2 Februari, 1929, s.p. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fire51ct.html
-
X. “Universal’s UTC: The Sound Tracks”, http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/27musichp.html
-
X. “Why “Uncle Tom’s Cabin” Is Costing $2,000,000”. In: Universal Weekly. Los Angeles, Universal Pictures, 7 Mei, 1927, pp. 35-36. http://www.iath.virginia.edu/utc/onstage/films/1927/fiar161gt.html
247
Boeken -
BEECHER STOWE (Harriet). Uncle Tom’s Cabin; or, Life among the Lowly. Harmondsworth, Penguin, 1986, 629 p.
-
BUELENS (Gert). Cursus American Culture. Part II, Ethnicity in American Culture. Tweede Semester, Academiejaar 2005-2006.
-
DAVIS (Nathalie). Slaves on Screen: Film and Historical Vision. Cambridge, Harvard University Press, 2000, XI, 160 p.
-
HEUMAN (Gad) & WALVIN (James) (eds.). The Slavery Reader. London and New York, Routledge, 2003, 800 p.
-
NORTON (Mary Beth),KATZMAN (David M.), BLIGHT (David W.), CHUDACOFF (Howard P.), LOGEVALL (Fredrik), BAILEY (Beth), PATERSON (Thomas G.) & TUTTLE William M.). A People and a Nation. A History of the United States. Boston, New York, Houghton Mifflin Company, 2007, 637 p.
-
O’CONNOR (John E.). Image as Artifact: The Historical Analysis of Film and Television. Malabar - Florida, RE Krieger Pub. Co, 1990, 344 p.
-
ROSENSTONE (Robert A.). Visions of the Past. The Challenge of Film to Our Idea of History. Cambridge – London, Harvard University Press, 1995, 271 p.
-
VERSLUYS (K.). Cursus American Culture. Part I, Sense of Place in the United States. Tweede Semester, Academiejaar 2005-2006.
Websites -
Website International Movie Database: http://www.imdb.com
-
Website Institute for Advanced Technology in the Humanities: http://www.iath.virginia.edu
-
Website THE NATIONAL CENTER FOR PUBLIC POLICY RESEARCH: http://www.nationalcenter.org/HouseDivided.html
-
Website Turner Classic Movies: http://www.tcm.com
248
Bibliografie Deel IV Artikels -
“Dino De Laurentiis “Mandingo” Will Open Soon At Area Theatre”. In: Publicity. s.d., s.p.
-
“James Mason, Never One To Yearn For Nostalgia of Past Recounts His Varied Career During Mandingo Filming”. In: Publicity. s.d., s.p.
-
“Mandingo Co-Star Perry King’s From Famous Literary Heritage”. In: Publicity. s.d., s.p.
-
BRITTON (Andrew). “Mandingo”. In: Movie. s.l., 22, 1976, pp. 1-22.
-
BUCKLEY (Michael). “Mandingo”. In: Films in Review. nr. 5, 1975, pp. 311-312.
-
CAMERON (Ian) en PYE (Douglas). “Richard Fleischer on Mandingo”. In: Movie. s.l., 22, 1976, pp. 23-29.
-
CAMPBELL (Zach). “Follow Him Quietly: Richard Fleischer and the Consideration of Metteurs-en-scene”. In: The Film Journal. s.l., 13, 2006, s.p. http://www.thefilmjournal.com/issue13/metteurs.html
-
ERICKSON (H.). “Brenda Sykes”, in: All Movie Guide, s.l., s.p. http://www.allmovie.com/cg/avg.dll
-
GAREL (Alain) . “Mandingo”. In: La Revue du Cinéma. Image et Son. s.l., 301, 1975, pp. 9194.
-
HESLING (Willem). “Het verleden als verhaal. De narratieve structuur van historische films”. In: Communicatie. 29, 1 (2000), pp. 2-20.
-
KESER (Robert). “The Eye We Cannot Shut: Richard Fleischer’s Mandingo”. In: The Film Journal. s.l., 13, 2006, s.p. http://www.thefilmjournal.com/issue13/mandingo.html
-
MCGILLIVRAY (David). “Mandingo”. In: Films and Filming. Vol. 22, nr. 1 (1975), pp. 4243.
-
N. (H.). “Mandingo (Mandingo)”. In: Positif. Revue de Cinéma. Nr. 175, nov. 1975, pp. 6970.
-
RYAN (Tom). “Mandingo”. In: Cinema Papers. s.l., maart-april, 1976, pp. 359-361.
-
SHIMIZU (Celine Parreñas). “Master-Slave Sex Acts: Mandingo and the Race/Sex Paradox”. In: Wide Angle. s.l., issue 21, nr. 4 (1999), pp. 42-61.
-
SKLAR (Ronald). “Perry King. A Different Story”. s.l., s.p. http://www.popentertainment.com/perryking.htm
249
-
WILLIAMS (Linda). “Sexfilme als Grenzgänger der Lust. Scharze und weisse Haut in Mandingo”. In: BRÜTSCH (Matthias) en HEDIGER (Vinzenz). Kinogefühle. Emotionalität und Film. Marburg, Schüren, 2005, pp. 395-413.
-
WORRALL (Michael). “Richard Fleischer: A Career in Crime, Sex and Violence”. In: The Film Journal. s.l., 13, 2006, s.p. http://www.thefilmjournal.com/issue13/fleischerfilms.html
Boeken -
COOLSAET (Hendrik). Cursus Internationale Politiek na 1945. Academiejaar 2006-2007, Tweede Semester.
-
BRÜTSCH (Matthias) en HEDIGER (Vinzenz). Kinogefühle. Emotionalität und Film. Marburg, Schüren, 2005, 464 p.
-
KOVEN (Mikel J.). Blaxploitation Films. Harpender, Pocket Essentials, 2001, 96 p.
-
O’CONNOR (John E.). Image as Artifact. The Historical Analysis of Film and Television. Malabar – Florida, RE Krieger Pub. Co, 1990, 344 p.
-
WOOD (Robin). Sexual Politics & Narrative Film: Hollywood and Beyond. New York, Columbia University Press, 1998, 352 p.
Websites -
Website International Movie Database: www.imdb.com
-
www.georgiansarabians.com
-
www.hollywood.com
-
www.kennorton.com
-
www.nndb.com
-
www.popentertainment.com
-
www.thefilmjournal.com
250
Films -
Amistad (1997), Steven Spielberg.
-
Beloved (1998), Jonathan Demme.
-
Buck and the Preacher (1972), Raoul Walsh.
-
C.S.A. The Confederate States of America (2004), Kevin Willmott.
-
Crash (2004), Paul Haggis.
-
Drum (1976), Steve Carver.
-
Gangs of New York (2002), Martin Scorsese.
-
Gladiator (2000), Ridley Scott.
-
Glory (1989), Edward Zwick.
-
Gods and Generals (2003), Ronald F. Maxwell.
-
Gone With The Wind (1939), Victor Fleming.
-
Jefferson in Paris (1995), James Ivory.
-
Manderlay (2005), Lars Von Trier.
-
Mandingo (1975), Richard Fleischer.
-
Mansfield Park (1999), Patricia Rozema.
-
Mississippi Burning (1988), Alan Parker.
-
Santa Fe Trail (1940), Michael Curtiz.
-
Skin Game (1971), Paul Bogart.
-
The Birth of a Nation (1915), D.W. Griffith.
-
The Color Purple (1985), Steven Spielberg.
-
The Patriot (2000), Roland Emmerich.
-
Uncle Tom’s Cabin (1903), Siegmund Lubin.
-
Uncle Tom’s Cabin (1914), William Robert Daly.
-
Uncle Tom’s Cabin (1927), Harry Pollard.
251
