Africa, I presume? Reisverslagen van ontdekkingsreizen in Afrika in de 19e eeuw uit de collectie van de UB Nijmegen
Gids bij de tentoonstelling
Universiteitsbibliotheek Nijmegen 2014
Afrika in 1813 door de cartograaf John Thomson. Het is een vroege en historisch belangrijke weergave van het Afrikaanse continent. Grote delen hebben simpelweg de aanduiding 'unknown parts'.
2
Inleiding De exploratie van Afrika in de negentiende eeuw is een verhaal van moed en overmoed, hevige koortsaanvallen en toevallige ontdekkingen, bloedvergieten en innige vriendschappen, onmogelijke volharding en volhardende onmogelijkheden, van falen en van triomferen. Het is onvoorstelbaar hoe slecht voorbereid en uitgerust een man als Mungo Park eind 18 e eeuw op pad ging, alsof vastbeslotenheid en wilskracht voldoende waren. Maar ook de aanzienlijk beter geïnformeerde en geoutilleerde reizigers van eind 19e eeuw liepen op de meest onverwachte momenten vast. Klimaat, geografische omstandigheden, vijandelijkheden met inheemse volkeren en Arabieren, onderlinge ruzies, ongelukken, alles kwam voor, ook bij de exploratie van de laatste witte gebieden op de kaart van donker Afrika. Het karakter van de ontdekkingsreizen veranderde in de loop van eeuw: waren het aanvankelijk nog expedities met een min of meer wetenschappelijk-geografisch doel (bijvoorbeeld het in kaart brengen van het binnenland vlak achter de handelsnederzettingen aan de kust), later werden het steeds meer door territoriumdrift geïnspireerde tochten met als hoogte- of dieptepunt de ‘scramble for Africa’, het claimen van grote gebieden door de Europese grootmachten, die hun macht alleen konden bevestigen door het uitbreiden van hun koloniale aanspraken. Werkelijk wetenschappelijk gemotiveerde expedities zijn er naar verhouding maar weinig geweest: ontdekkingsreizigers met een avontuurlijke inslag hadden de overhand. Ook de bekendste van alle Afrikareizigers, David Livingstone, was geen wetenschapper, maar een missionaris met een medische training. De collectie reisverslagen zoals die in Nijmegen te vinden is geen collectie in strikte zin, dat wil zeggen niet verworven met het oog op bestudering van historie, sociologie of etnografie van Afrika, maar opvallend is de grote hoeveelheid wel. De tentoonstelling en de neerslag daarvan in deze begeleidende gids is vooral bedoeld om een indruk te geven van het aanwezige materiaal. Dat wordt gedaan vanuit een tamelijk eenzijdige historische invalshoek. Het onderwerp – de ontsluiting van Afrika voor de rest van de wereld – laat natuurlijk heel wat andere invalshoeken toe, van biologisch via economisch tot antropologisch en alles daartussen, maar dat wordt hier alleen gesuggereerd. De verzameling ís er en alhoewel er zeker lacunes zijn aan te wijzen is ze geschikt ter verdere bestudering, zoals bijvoorbeeld destijds is gebeurd bij Instituut Kulturele Antropologie (IKA), ooit onderdeel van de Sociale Faculteit en inmiddels opgegaan in het NISCO. Dat de kaart van Afrika aan het eind van de 19 e eeuw geheel getekend kon worden, wilde nog niet zeggen dat alle aspecten van het continent in kaart waren gebracht. En het herzien van de reeds geformuleerde waarnemingen, meningen en inzichten is in de loop van de twintigste eeuw een blijvende noodzaak gebleken. Vandaar de titel van deze tentoonstelling die meer moet worden gezien als een echte vraag dan als een veronderstelling.
Léon Stapper
3
Leidraad De tentoonstelling is uitsluitend te volgen aan de hand van deze gids, die ook als PDFbestand is te downloaden (zie: www.ru.ubn.nieuws/tentoonstellingen). Begin bij vitrines A en B (na binnenkomst van de tentoonstellingsruimte rechts) en volg in een uitgerekte U-bocht alle vitrines (C tot en met N). De grote vitrine in de hal onderaan de trap (O) is vooral bedoeld als ‘etalage’. De getoonde werken worden in de gids voorzien van de aanduiding VITRINE + Letter. De indeling in hoofdstukken en de chronologie van deze tentoonstelling zijn voornamelijk gebaseerd op Frank McLynn, Hearts of Darkness: the European exploration of Afrika, 1992.
4
I West-Afrika en de Niger Nadat in de periode van 1450-1700 de kuststreken van Afrika grotendeels in kaart waren gebracht, vooral om de handelsroutes naar Indië te kunnen bevoorraden, kwam de belangstelling voor het vrijwel onbekende binnenland pas eind achttiende eeuw op gang, deels uit commerciële motieven. De focus lag in den beginne op West-Afrika en de Niger. Dit gebied werd zowel vanuit Egypte als vanaf de westkust benaderd. De Arabieren oefenden hun macht uit in heel Noord-Afrika tot en met de gebieden ten zuiden van de Sahara en vormden een belangrijk obstakel voor de blanke Europeanen, vooral omdat ze (niet ten onrechte) als potentiële concurrenten gezien werden voor de lucratieve slaven-, goud- en ivoorhandel. Eén van de meest intrigerende reisdoelen was de legendarische stad Timboektoe.
1790: Eerste poging van de African Association (opgericht in 1788; volledige naam: Association for Promoting the Discovery of the Interior Parts of Africa) om het raadsel van de Niger op te lossen: Daniel Houghton. 1795-1797 en 1805: Mungo Park, Schotse arts. Expeditie om verloop en bron van de Niger te achterhalen. Vanaf de monding van de Gambiarivier trok hij oostwaarts het binnenland in. Onervaren en slecht toegerust, maar uiterst koppig zette Park zijn reis voort. Na vele conflicten met Arabieren, gevangenschap, ontsnapping staat hij eindelijk in 1796 aan de Niger. Doel is nu Timboektoe, maar is daartoe fysiek niet meer in staat en keert om. Met alleen nog de kleren aan zijn lijf als bezit arriveert hij bij de monding van de Gambia. De tweede expeditie, in gezelschap van twee ander Schotten, Alexander Anderson en George Scott, verliep rampzalig (ziekte, sterfte, wilde dieren in alle vormen en maten, plundering) en eindigde met de dood van Park, toen hij werd aangevallen bij Bussa, slechts enkele honderden kilometers van de monding van de Niger verwijderd. Mungo Park (1771-1806) VITRINE A Mungo Park, Travels in the interior districts of Africa: performed in the years 1795, 1796, and 1797, with an account of a subsequent mission to that country in 1805, to which is added an account of the life of Mr. Park. Vol. 1: Travels in 1795, 1796 and 1797, with an appendix containing geographical illustrations of Africa by Major Rennell, 1816. Vol. 2: The journal of a mission to the interior of Africa, in the year, together with other documents, official and private, relating to the same mission, to which is prefixed an account of the life of Mr. Park. - 2nd ed., rev. and corr. with additions, 1815. London: Printed for John Murray, by William Bulmer, 1815-1816 (2 dl). Aanvraagnummer: CB1 b 5794 AANW.: dl.1-2
Mungo Park (1771-1806); James Rennell (1742-1830); Friedrich Konrad Hornemann (1772-1800) VITRINE A en O Mungo Park, Reize in de binnenlanden van Afrika, gedurende de jaren 1795, 1796 en 1797; benevens een aanhangsel, behelzende aardrijkskundige ophelderingen over Afrika door Rennel; verrijkt met een uittreksel uit het dagboek van de reize van Hor-
5
neman; naar de derde uitg. uit het Engelsch vert.; [met portr. door Portman, afb. door Vinkeles en krt. door Van Baarsel]. Den Haage: Leeuwestijn, 1801-1802 (3 dl). Aanvraagnummer: NE 528 c 27 AANW.: dl.1-3
1805-1815: Tijdelijke stop in de exploratietochten vanwege de oorlogen met Napoleon 1815-1816: Britse poging om vanuit twee richtingen (de Gambia en de Congo) de Niger geheel te bedwingen: James Hingston Tuckey. Mislukt door voortdurende ziekte (kinine zou pas na 1850 zijn intrede maken). 1817: tocht van Caïro tot aan Fezzan: Johann Friedrich Blumenbach en Joseph Freudenberg. Mislukt. 1818: Britse poging vanaf Fezzan naar de Niger: Joseph Ritchie en George Francis Lyon. Mislukt. Friedrich Konrad Hornemann (1772-1800) The journal of Frederick Horneman's travels from Cairo to Nourzouk, the capital of the kingdom of Fezzan in Africa in the years 1797-8, London: G. and W. Nicol, 1802. Aanvraagnummer: MFC 527 Noot: 3 microfiches. - Leiden : IDC. - (H-6132)
1822--1825: Hugh Clapperton, Walter Oudney, Dixon Denham: van Fezzan naar de Niger. Ondanks de grote karakterverschillen, die tot felle onderlinge ruzies leidden, bereikten ze het Tsjaadmeer. De verdere expeditie stond vooral in het teken van gevechten tussen zwarte stammen en Arabieren, waarbij Clapperton, Oudney en Denham niet altijd dezelfde kant kozen. Oudney sterft in 1924. Denham verkent op eigen gelegenheid de oostkant van het Tsjaadmeer en reist daarna terug via de Sahara naar Tripoli. Clapperton trekt aanvankelijk naar het westen, maar keert uiteindelijk ook terug naar Tripoli. Hugh Clapperton (1788-1827); Richard Lemon Lander (1804-1834) VITRINE B Hugo Clapperton, Reis in de binnenlanden van Afrika, gedurende de jaren 1825, 1826 en 1827: benevens het reisverhaal van Richard Lander, zijn bediende, van daar terug naar Engeland; [vert. uit het Engelsch], Rotterdam: Wed. J. Allart, 1830-1831 (2 dl). Annotatie: Vert. van: Journal of a second expedition into the interior of Africa [...] to which is added the journal of Richard Lander. - 1829 Aanvraagnummer: 1294 c 144 AANW.: dl. 1-2
VITRINE B Commander Clapperton, Journal of a second expedition into the interior of Africa, from the Bight of Benin to Soccatoo; to which is added the journal of Richard Lander from Kano to the sea-coast, partly by a more eastern route, Philadelphia: Carey, Lea and Carey, 1829. Aanvraagnummer: NE CB1 c 52165
6
1825-1826: Alexander Gordon Laing: de Niger en Timboektoe. Hij is de eerste Europeaan die die stad bereikte: zijn verslag is verloren gegaan. 1825-1827: Clappertons tweede expeditie, nu met Richard Lander: opnieuw de Niger. Clapperton bezwijkt in 1826 aan dysenterie. 1830-1831: Richard en John Lander: ontdekking van de Benue-rivier. 1832-1834: derde expeditie van Richard Lander, opnieuw met John. Een aaneenschakeling van tegenslagen. Richard bezwijkt in 1834 aan verwondingen tijdens een gevecht, John sterft niet lang daarna, na zijn terugkeer naar Londen, aan de gevolgen van een tropische ziekte. Zij zijn beiden rond de dertig jaar oud en ook in dit opzicht exemplarisch voor de Europese ontdekkingsreiziger in de 19e eeuw, die zelden ouder dan veertig wordt. Richard Lemon Lander (1804-1834); John Lander VITRINE B Robin Hallett (ed. and abridged with an introd.), The Niger journal of Richard and John Lander, London: Routledge and Kegan Paul, 1965 [Travellers and explorers; 1]. Annotatie: De oorspr. uitg. verscheen in 3 dl o.d.t.: Journal of an expedition to explore the course and termination of the Niger; with a narrative of a voyage down that river to its termination (1832). Aanvraagnummer: 951 c 286
1818, 1824-1828: diverse expedities van René Caillié: belangrijkste doel: Timboektoe. Bereikt, maar bij terugkeer in Frankrijk: ongeloof (hij zou Laings verslag hebben gevonden en overgeschreven).
en
(1799-1838) ailli , Tombouctou no ce biographi ue et li ouvelle biblioth ue populaire; 398].
raire par A. . , aris
au er,
Aanvraagnummer: Tz c 14734 nr.398 Noot: Titelpagina ontbreekt; Deel van convoluut
VITRINE B en
ailli , 'observations faites chez les Maures Braknas, les Nalous, et d'autres peu1824, 1825, 1826, 1827, 1828; avec une carte i n raire, et des remar ues g ographi ues, par M. Jomard, Paris: Imprimerie Royale, 1830 (3 dl). Aanvraagnummer: 1296 c 94 AANW.: dl. 1-3
1850-1854 : Heinrich Barth (eerdere tochten: van Marokko tot Egypte, de Nijl tot aan Wadi Halfa) met James Richardson: eerste doel Tjaadmeer. Vanuit Tripoli naar het zuiden. Vanuit Tsjaadmeer naar Timboektoe. Bevestigt bij terugkeer naar Europa de waarnemingen van Caillié, wiens naam daarmee gezuiverd wordt. Barth was tevens de eerste ontdekkingsreiziger die ouder werd dan veertig jaar.
7
Johann Christoph Heinrich Barth (1821-1865) VITRINE C Heinrich Barth, Im Sattel durch Nord- und Zentral-Afrika: Reisen und Entdeckungen in den Jahren 1849-1855; hrsg. von Rolf Italiaander, Wiesbaden: F.A. Brockhaus, 1967 [Klassiker der Entdeckung]. Annotatie: Verkorte uitg. van schrijvers "Reisen und Entdeckungen in Nord- und Central-Afrika in den Jahren 1849 bis 1855". (2 bdn) Gotha, 1859-1860. Deze laatstgenoemde uitg. was een verkorte uitg. van een werk in 5 bdn onder gelijke titel (Gotha, 1857-1858) Met bibliogr. van het werk van Heinrich Barth. Aanvraagnummer: 948 c 120
VITRINE B Heinrich Barth, Reisen und Entdeckungen in Nord- und Central-Afrika in den Jahren 1849 bis 1855: Tagebuch seiner im Auftrag der Brittischen Regierung unternommenen Reise, Gotha: Perthes, 1857-1858 (5 dl). Aanvraagnummer: NE CB1 c 52201 AANW.: dl.1-5
VITRINE C Heinrich Barth, Lotgevallen en ontdekkingen op eene reis in het noorden en midden van Afrika, op last der Britsche regering in de jaren 1849-1855 gedaan, naar het Engelsch en Hoogduitsch bew. door H.M.C. van Oosterzee; met eene voorrede van J. van der Hoeven, Haarlem: A.C. Kruseman, 1861 (5 dl). Aanvraagnummer: NE 207 c 38
Andere ontdekkingsreizen naar West-Afrika en Timboektoe: Jan Hendrik van Boudyck Bastiaanse (1793-1861) J.H. van Boudyck Bastiaanse, goelette, le Lancier, La Haye: Belinfante, 1853.
VITRINE C -
Aanvraagnummer: NE 421 c 276
Johann Christoph Heinrich Barth (1821-1865) -Asiens nach Scutari im Herbst 1858, mit einer Karte von A. Petermann, Gotha: Perthes, 1860 [Erg n ungshe u etermann's geograph. Mittheilungen; [Erg. H. 3]]. Aanvraagnummer: Tz b 4545 nr.3 Deel van convoluut
Heinrich Barth, Reisen und Entdeckungen in Nord- und Central-Afrika in den Jahren 1849 bis 1855: Tagebuch seiner im Auftrag der Brittischen Regierung unternommenen Reise, Gotha: Perthes, 1857-1858 (5 dl). Aanvraagnummer: NE CB1 c 52201 AANW.: dl.1-5
8
Jan Simon Gerardus Gramberg (1823-1888) J.S.G. Gramberg, ’ w 1861.
, Amsterdam: Weijtingh & Brave,
Aanvraagnummer: NE 790 c 111
(1862-1945 VITRINE C Felix Dubois, Timbuctoo the mysterious, transl. from the rench b iana hite, e or egro niversi es ress, ( ert. van ombouctou la m st rieuse). Oorspr. uitg.: New York : Longmans Green, 1896 Aanvraagnummer: IKA 5761
Oskar Lenz (1848-1925) VITRINE C Oskar Lenz, Timbuktu: Auftrag der Afrikanischen Gesellschaft in Deutschland in den Jahren 1879 und 1880, Leipzig: Brockhaus: 1884 (2 dl). Aanvraagnummer: NE CB1 c 52222 AANW.: dl.1-2
Kaart van West-Afrika uit 1839, het gebied rond de Niger dat door Mungo Park werd doorkruist. De legenadarische stad Timboektoe is aangegeven en ook Boussa (rechts van het midden) waar Park het leven liet. De ‘Mountains of Kong’ ijn door de aartenma er James ennell toegevoegd, op basis van en ele opmer ingen van Park: de bergketen bleek echter in het geheel niet te bestaan.
9
II Zuid- en zuidoost-Afrika De tweede fase van de ontdekking van Afrika begon in Zuid-Afrika. Het verdrag van Parijs in 1815 had de Kaapprovincie aan Groot-Brittannië toegewezen en dat bracht een verschuiving teweeg van de oorspronkelijke Nederlandse kolonisten, die zich uiteindelijk in de Oranje Vrijstaat en Transvaal vestigden. De nieuwe Britse kolonisten begonnen eveneens met een expansieve beweging landinwaarts, maar nu vooral gedreven door territoriumdrift, de jacht op grootwild en bekeringsijver. Robert Moffat en zijn vrouw speelden in die laatste beweging een belangrijke rol, niet in de laatste plaats door de stimulerende werk g p m r d d j r ’40 r Z d-Afrika kwam en die de bekendste van alle ontdekkingsreizigers zou worden: David Livingstone.
Vóór Livingstone: Peter Kolb (1675-1726) Peter Kolb, Reise zum Vorgebirge der Guten Hoffnung; bearb. von Paul Germann, Leipzig: Brockhaus, 1922 [Alte Reisen und Abenteuer ; Bd. 4]. Annotatie: bovenaan omslag de titel: Peter Kolb: Caput Bonæ spei Aanvraagnummer: Tz c 14145 nr.4
Peter Kolb (1675-1726) Peter Kolb, Naaukeurige en uitvoerige beschryving van de Kaap de Goede Hoop: behelzende een zeer omstandig verhaal van den tegenwoordigen toestand van dat vermaarde gewest ..., alles ... na waarheit beschreven; met kurieuse nieuwe en nodige kaarten en vele printverbeeldingen opgeheldert en versiert, Te Amsterdam: By Balthazar Lakeman ..., 1727 (2 dl.). Vertaling van: Caput Bonae Spei hodiernum. - rnberg: Monath, 1719 Kaarten: 'Caarte van de Kaap de Goede Hoop leggende in't Zuyder Gedeelte van Africa', 'Caarte van de Oost-Kust van Africa van Mosambique tot digt aan Kaap de Goede Hoop', 'Caarte van de Colonie van de Kaap', 'Caarte van de Colonie van Stellenbosch', 'Caarte van de beyde Afgelegenste Colonien Drakensteen en Waveren', Aanvraagnummer: MFC 403 AANW.: dl.1: p. 1-7, 145-325 Aanvraagnummer: OD b 72
r M. Le Vaillant, Travels into the interior parts of Africa: by the way of the Cape of Good Hope; in the years 1780, 81, 82, 83, 84 and 85. Translated from the French, Dublin: [printed by Graisberry and Campbell: for Chamberlaine & Rice, P. Byrne, J. Moore, B. Dornin [and 5 others in Dublin], 1790. Annotatie: "The remaining volume of this curious and interesting work, containing an account of the author's travels towards the western coasts of the southern extremity of Africa, is now translating, and will be published with .. speed" (Advertisement) Aanvraagnummer: Elektronisch document (ECCO Collectie) http://sfx.ubn.ru.nl/sfx_local?sid=UBN:ECCO&pid=CW104248979-ESTCT117817
10
Robert Jacob Gordon (1743-1795) Patrick Cullinan, Robert Jacob Gordon, 1743-1795: the man and his travels at the Cape, Cape Town: Struik Winchester, 1992. Aanvraagnummer: CB1 b 5197
Robert Jacob Gordon (1743-1795) Peter E. Raper and Maurice Boucher (ed), Robert Jacob Gordon: Cape travels, 1777 to 1786, Houghton: Brenthurst Press, 1988 (2 dl. ) [Brenthurst. Second series ; 4,5]. Aanvraagnummer: CB1 b 7991 AANW.: dl.1-2
Martin Heinrich Karl Lichtenstein (1780-1857) Hinrich Lichtenstein e.a., Zwischen Kap und Kilimandscharo: Reisen deutscher Forscher des 19. Jahrh ausge hlt und eingel. von Herbert Scurla, Berlin: Verlag der Nation, 1973. Aanvraagnummer: 154 c 130
Martin Heinrich Karl Lichtenstein (1780-1857) VITRINE D H. Lichtenstein's reizen in het zuidelijk gedeelte van Afrika, in de jaren 1803, 1804, 1805 en 1806: verkort [naar de vert. van W. Goede bew. door B.]; met koperen platen, ordrecht luss en an raam, 1818. Vert. van: 1803, 1804, 1805 und 1806. - 1811 Aanvraagnummer: NE 2 c 74
John Barrow (1764-1848) VITRINE D John Barrow, Reizen in de binnenlanden van het zuidlijk gedeelte van Afrika, in de jaren 1797 en 1798; behelzende korte aanmerkingen over de weereld- en aardrijkskunde van het zuidlijk gedeelte van dat vaste land, en de natuurlijke historie der dieren, planten en mineralen, uit het Engelsch [met pl., krt. en taf. door Veelwaard], Haarlem: F. Bohn, 1803-1805 (4 dl). Vert. van: An account of travels into the interior of Southern Africa, 1801-1804. Bibliografische referentie: Tiele (Bibl.) 73 Aanvraagnummer: 1294 c 213
George Thompson (1796-1889) VITRINE D Reizen en ontmoetingen in het zuiden van Afrika, beschreven door George Thompson; behelzende een overzigt over den tegenwoordigen toestand dier kolonie; benevens eenige aanmerkingen over den aanwas en de vooruitzigten der Britsche landverhuizingen derwaarts; uit het Engelsch vert., Groningen: W. van Boekeren, 1828 (2 dl). Vert. van: Travels and adventures in southern Afrika, 1827 Aanvraagnummer: NE 467 c 212 AANW.: Dl. 1-2
William John Burchell (1781-1863) VITRINE F William J. Burchell, Travels in the interior of southern Africa; repr. with some additional material and with an introd. by I. Schapera, London: The Batchworth Press, 1953 (2 dl). 11
Repr. from the original ed.: Vol. I: London : printed for Longman, Hurst, Rees, Orme, and Brown, 1822; en: Vol. II: London : printed for Longman, Hurst, Rees, Orme, Brown, and Green, 1824 Aanvraagnummer: IKA 12124 Plaatsingscode: 180 - B 5.3 AANW.: dl. 1-2
Ewart Scott Grogan (1874-1967) VITRINE F Ewart S. Grogan and Arthur H. Sharp, From the Cape to Cairo: the first traverse of Africa from South to North, London: Hurst and Blackett, 1902. Aanvraagnummer: 432 c 271
1815: Verdrag van Parijs: Zuid-Afrika gaat van Nederlandse handen over in Britse. Boeren worden teruggedrongen: voortdurende onlusten. Boeren vestigen zich in Transvaal en de Oranje Vrijstaat. Exploratie van Zuid-Afrika dus eerder het gevolg van gedwongen expansie. 1849: David Livingstone (al o’n tien jaar als medisch-missionaris gevestigd in Zuid-Afrika, sterk gevormd door de ideeën van zijn voorganger Robert Moffat en diens vrouw) gaat met grootwildjagers William Cotton Oswell en Mungo Marray door de Kalahari op zoek naar het Ngamimeer. Geslaagd. Robert Moffat (1795-1883); Mary Smith Moffat (1795-1870) Ethel Daniels Hubbard, The Moffats; ill. by Jessie Gillespie, New York: Missionary Education Movement of the United States and Canada, 1917. Aanvraagnummer: 334 c 342
Robert Moffat (1795-1883); Mary Smith Moffat (1795-1870) John S. Moffat, The lives of Robert & Mary Moffat, London: T. Fisher Unwin, 1886 (New ed., with pref. and suppl. Chapter). Aanvraagnummer: NE 151 c 343
1851: Livingstone en Oswell: ontdekking van de Zambezi. 1853-1856: derde expeditie van Livingstone: op zoek naar geschikt terrein voor een Europese kolonie. Mislukt. Voortzetting tocht naar de westkust. Bereikt Portugees Angola. Nieuw doel: Afrika van west- naar oostkust. Diverse nieuwe rivieren ontdekt. Victoriawatervallen ontdekt (1855). 20 mei 1856: L bereikt de oostkust. 1856: Missionary Travels een daverend succes. 1857-1864: uitvoerige verkenningen van het binnenland vanuit de oostkust; o.a. Nyasameer. 1866-1873: laatste exploraties verder noordelijk op zoek naar de bron van de Nijl. Tanganyika-meer.
12
David Livingstone (1813-1873) VITRINE E David Livingstone, Missionary travels and researches in South Africa: including a sketch of sixteen year's residence in the interior of Africa, London: Ward, Lock, [1857]. Aanvraagnummer: NE 420 c 394
VITRINE E Horace Waller, The last journals of David Livingstone in Central Africa, from 1865 to his death: continued by a narrative of his last moments and sufferings, obtained from his faithful servants, Chuma and Susi, London: Murray, 1880 (oorspr. uitg. 1874) (2 dl). Aanvraagnummer: NE 414 c 118 AANW.: dl.1-2
VITRINE E David Livingstone, Livingstone's African journal: 1853-1856; ed. with an introd. by I. Schapera, London: Chatto & Windus, 1963 (2 dl). Aanvraagnummer: 341 c 120 AANW.: dl.1-2
David Livingstone, 1873 abr g s par . a emare, aris familles].
ache e,
'Afrique centrale 1840iblioth ue des coles et des
Aanvraagnummer: NE 442 c 251
Livingstone, Le centre de l'Afrique, aris laire; 473]
au er,
ouvelle biblioth
ue popu-
Aanvraagnummer: Tz c 14734 nr.473 Noot: Deel van convoluut
VITRINE E David Livingstone, Erforschungsreisen im innern Afrika's: in Schilderungen der bekann w 1840-1856, [bearb. von Fr. Kiesewetter], Leipzig: Spamer, 1860 (2. verm. Aufl.) [Malerische eierstunden das uch der eisen und ntdec ungen neue illustrirte ibliothe der nder- und l er unde ur r eiterung der Kenntniβ der remde. Afri a Annotatie: Bovenaan titelp.: Aanvraagnummer: 2100 c 57
1850-1855: Charles John Andersson en Francis Galton: exploraties van zuidelijk en zuidwestelijk Afrika, ook later in de periode tot aan zijn dood in 1867. Charles John Andersson (1827-1867) VITRINE F Charles J. Andersson, w -Afrika bis zum See Ngami in den Jahren 1850 bis 1854 aus dem ch edischen von ermann ot mit tahls chen in ondruc von Ale ander Alboth, eip ig urf rst, 1857 (2 dl). Aanvraagnummer: NE 253 c 337 AANW. dl.1-2 in 1 bd
13
1871-1872: Karl Mauch ontdekt tijdens zijn tochten door oostelijk Zuid-Afrika de ruïnes van Zimbabwe, een middeleeuwse ommuurde stenen stad. Karl Mauch (1837-1875) C ’ I Gotha: Justus Perthes, 187 heilungen; 37].
VITRINE F -Afrika, 1865-1872. Mit einer Originalkarte . rg n ungsheft u etermann’s ‘ eographischen Mitt-
Aanvraagnummer: Tz b 4545 nr. 37
Kaart uit 1873 met de reizen en ontdekkingen van David Livingstone. Rechts van het midden ligt het Tanganyika-meer, met aan de oostzijde de plaats Ujiji, waar Stanley zijn beroemde ontmoeting met Livingstone had.
14
III Egypte, Oost-Afrika en de bronnen van de Nijl Na de uitgebreide verkenningen van Egypte, de Nijldelta en de benedenloop van de Nijl, onder andere door Napoleon, werden vanaf 1840/1850 de onderzoeksgrenzen verder verlegd naar het zuiden, naar Oost- en later Centraal-Afrika.
Exploratie van Egypte en de Nijl vóór 1850: William George Browne (1768 – 1813) W. G. Browne, Travels in Africa, Egypt, and Syria, from the year 1792 to 1798, London: printed for T. Cadell junior and W. Davies; and T. N. Longman and O. Rees, 1799 Reproduction of original from the British Library Aanvraagnummer: Elektronisch document (ECCO Collectie) http://sfx.ubn.ru.nl/sfx_local?sid=UBN:ECCO&pid=CW106248091-ESTCT83753
James Bruce (1730-1794) James Bruce of Kinnaird, Esq. F. R. S. ..., Travels to discover the source of the Nile, in the years 1768, 1769, 1770, 1771, 1772, and 1773 in five volumes. Edinburgh: : print. by J. Ruthven, for G.G.J. and J. Robinson, Paternoster-Row, London, 1790 (Dl. 5 o.d.t.: Select specimens of natural history, collected in travels to discover the source of the Nile, in Egypt, Arabia, Abyssinia and Nubia). Aanvraagnummer: MFC 527 Noot: 37 microfiches. - Leiden : IDC. - (H-6128)
VITRINE G James Bruce, Travels to discover the source of the Nile; selected and edited with an introd. by C.F. Beckingham, Edinburgh : University Press, [1964]. Annotatie editie: Oorspr. uitg. 1790 Aanvraagnummer: 403 b 37
James Bruce of Kinnaird, Esq. F.R.S ..., Travels to discover the source of the Nile: in the years 1768, 1769, 1770, 1771, 1772, and 1773: in five volumes, Edinburgh: print by J. Ruthven, for G. G. J. and J. Robinson, London, 1790 (5dln). Annotatie: Vol.V is entitled: 'Select specimens of natural history, collected in travels to discover the source of the Nile, in Egypt, Arabia, Abyssinia, and Nubia.' Reproduction of original from the British Library Aanvraagnummer: Elektronisch document (ECCO Collectie) http://sfx.ubn.ru.nl/sfx_local?sid=UBN:ECCO&pid=CW101440350-ESTCT51608
An interesting narrative of the travels of James Bruce, Esq. into Abyssinia, to discover the source of the Nile. Abridged from the original work. To which are added, notes and extracts, from the travels of Dr. Shaw, M. Savary, and the memoirs of Baron de Tott. Second American edition; being a literal copy of the English, Boston: Printed by Samuel Etheridge, for Alexander Thomas and George Merriam, sold by A. Thomas in Walpole, by G. Merriam in Worcester, and by S. Etheridge in Boston, 1790. Aanvraagnummer: Elektronisch document (ECCO Collectie) http://sfx.ubn.ru.nl/sfx_local?sid=UBN:ECCO&pid=CW100523395-ESTCW20546
15
Dominique Vivant Denon (1747-1825) VITRINE G Vivant Denon, Reize in Opper- en Neder-Egipte, gedurende den veldtocht van Bonaparte, uit het Fransch door Herm. Bosscha, Amsterdam: Johannes Allart, 1803-1805 (3dln). Vert. van: . – 1802 Aanvraagnummer: NE 762 c 35 AANW.: dl.2-3
Dominique Vivant Denon (1747-1825) Vivant Denon, , Paris: Didot, 1802. Aanvraagnummer: MFC 527 Noot: 14 microfiches. - Leiden : IDC. - (H-6130)
Richard Tully VITRINE G [Miss Tully], Narrative of a ten years' residence at Tripoli in Africa, from the original correspondence in the possession of the family of the late Richard Tully, Esq., the British consul. Comprising authentic memoirs and anecdotes of the reigning Bashaw, his family, and other persons of distinction; also, an account of the domestic manners of the Moors, Arabs, and Turks, London: Printed for H. Colburn, 1817 (2d ed). Annotatie: "Written by the sister-in-law of the late Richard Tully."--Pref. The author is called the "sister" of R. Tully in 1st ed. She is commonly referred to as Miss Tully. Aanvraagnummer: CB1 b 5798
Alexander William Kinglake (1809-1891) VITRINE G Alexander Kinglake, Eothen, or, Traces of travel brought home from the East, with an introduction by Jan Morris, Oxford: Oxford University Press, 1982. [Oorspr. uitg.: 1844 (anoniem verschenen)] Aanvraagnummer: IKA 7657
VITRINE G Alex. Will. Kinglake, Eothen, Paris: Galignani, 1846 Aanvraagnummer: NE 176 d 23
[Alexander William Kinglake], Eothen: schetsen van eene reis door Turkije, Syrie en Egypte, naar den vijfden druk uit het Engelsch vert. door C.J. Zweerts, Amsterdam: Binger, 1847. Aanvraagnummer: NE CB1 c 12717
Robert Curzon Jr. (1810-1873) Robert Curzon, Visits to monasteries in the Levant, with an introd. by Seton Dearden; [with] a pref. by Basil Blackwell; [and with] a series of photogr. by Ralph Richmond Brown, London: Barker, 1955. [Oorspr. verschenen: London : Murray, 1849. Deze uitg. is gebaseerd op de laatste door de auteur herz. ed. van 1865] Aanvraagnummer: IOC 7378 Plaatsingscode: D 4.0.1 CUR
16
VITRINE G Robert Curzon, Visits to monasteries in the Levant, London: Newnes, 1897. Aanvraagnummer: IOC UB 3 c 73
Soedan en Ethiopië/Abessynië vóór 1850: Henry Salt (1780-1827) VITRINE G Heinrich Salt's neue Reise nach Abyssinien in den Jahren 1809 und 1810, aus dem Engl. bers. und mit einigen Anm. begleitet von riedrich K hs, eimar andesndustrie- omptoir, eue ibliothe der ich gsten eisebeschreibungen ur r eiterung der rd- und l er unde. eite l e der ersten enturie ; Bd. 4]. ijlage harte von Ab ssinien und dem angren enden ebiete ent orfen nach den rtlichen eobachtungen und einge ogenen achrichten von einrich alt 1809 u. 1810. Aanvraagnummer: 1286 c 197
William Fitz William Owen (1774-1857) VITRINE G W.F.W. Owen, Narrative of voyages to explore the shores of Africa, Arabia and Madagascar performed in H.M. ships Leven and Barracouta, under the direction of W.F.W. Owen, London: Bentley, 1833 (2 dl). Aanvraagnummer: 1287 c 12 AANW.: dl. 1-2
d rd m r m pp (1794-1884) VITRINE H duard ppell, Reise in Abyssinien, Frankfurt am Main: Schmerber (Commission), 1838-1840 (2 dl). Bevat ook: , auf seiner Reise nach Habesch in den Jahren 1831-1833 angestellt. om r. M dler Aanvraagnummer: 1287 c 157 AANW.: dl. 1-2; Bijlage + dl.1: p.417-? ontbreken
d rd m r m duard ppell, besch Schmerber, 1835-1840.
pp
(1794-1884)
, entdeckt und . IV: Fische des rothen Meeres. Frankfurt am Main:
Aanvraagnummer: NE 219 a 10 AANW.: Dl. 4
Charles William Isenberg; Johann Ludwig Krapf (1810-1881); James MacQueen Journals of the Rev. Messrs. Isenberg and Krapf, missionaries of the Church Missionary Society, detailing their proceedings in the Kingdom of Shoa, and journeys in other parts of Abyssinia, in the years 1839, 1840, 1841, and 1842 ; to which is prefixed a geographical memoir of Abyssinia and south-eastern Africa by James M'Queen, London: Seeley, Burnside, and Seeley, 1843 Aanvraagnummer: MFC 546 Noot: 8 MICROFICHES HTM-90
17
Walter Chichele Plowden (1820-1860) VITRINE H Walter Chichele Plowden, Travels in Abyssinia and the Galla country with an account of a mission to Ras Ali in 1848, from the mss. of the late Walter Chichele Plowden; edited by his brother Trevor Chichele Plowden, London: Longmans, Green, and Co, 1868. Aanvraagnummer: MFC 527 Noot: 6 microfiches. - Leiden : IDC. - (HT-113) Aanvraagnummer: 1287 c 151
1840-1850: Johann Ludwig Krapf en Johannes Rebmann: 1848 Rebmann ziet als eerste blanke de Kilimanjaro. Johann Ludwig Krapf (1810-1881) VITRINE H Johann Ludwig Krapf, 1837-1855: zur Be- und Missionskunde. Erster Theil: Des Verfassers Erlebnisse, Missionsth g eit und eisen in ord- und d-Ost-Afri a. p. – eiter heil Meine gr βere Reisen in Ostafrica, Stuttgart [etc.]: Stroh [etc.], 1858 (2 dl). Aanvraagnummer: 1286 c 244 AANW.: dl. 2
1853: Richard Francis Burton: grote kennis van het Arabisch en de Arabische cultuur stelde hem in staat tot in Mekka door te dringen, en nu gaat hij naar de verboden stad Harare in Somalië. Een volgende expeditie zuidwaarts met o.a. John Hanning Speke loopt bijna fataal af. Richard Francis Burton (1821-1890) 'Afrique et chez les Mormons , abr g s par J. elin-de auna d apr s le te te original et les trad. de Mme H. Loreau, Paris: Hachette, 1872. Aanvraagnummer: 2100 c 47
Richard Francis Burton (1821-1890) VITRINE H Richard F. Burton, A mission to Gelele, King of Dahome: with notices of the so called "Amazons", the grand customs, the yearly customs, the human sacrifices, the present state of the slave trade, and the negro's place in nature, London: Tinsley, 1864 (2 dl). Aanvraagnummer: 956 c 6 AANW.: dl.1-2
Richard Francis Burton (1821-1890) VITRINE O Voyage aux grands lacs de l'Afrique Orientale, par le capitaine Burton; ouvrage trad. de l'anglais par Mme. H. Loreau, Paris: Hachette, 1862. Aanvraagnummer: 1296 c 17
18
Richard Francis Burton (1821-1890); Isabel Burton (1831-1896) VITRINE H Richard F. Burton, First footsteps in East Africa, or, An exploration of Harar, edited by his wife, Isabel Burton, London: Tylston and Edwards, 1894 (2 vol) [The memorial edition of the works of captain Sir Richard F. Burton ... ; vol. 6-7]. Aanvraagnummer: NE 21 c 191 nr.7 AANW.: dl. 2
1856-1859: Burton en Speke op zoek naar de oorsprong van de Nijl. Overleg vooraf met Rebmann. Ontdekking van het Tanganyikameer (1857). Speke ontdekt op een aparte expeditie het Victoriameer, en daarmee, vooralsnog onbewezen, de bron van de Nijl. Rivaliteit tussen Burton en Speke neemt toe. 1860-1863: p k ’ g p d , m J m A g Gr . Doel is omcirkelen van Victoriameer en de Witte Nijl naar het noorden volgen. Ontmoeting gepland met de zuidwaarts langs de Nijl trekkende Pethericks. Speke aanschouwt op 28 juli 1862 de plek waar de Nijl uit het Victoriameer stroomt. Ontmoeting Nijlafwaarts met Samuel Baker (1863) en iets later met de Pethericks. Vervolg van de tocht noordwaarts tot aan Caïro. John Hanning Speke (1827-1864) VITRINE H John Hanning Speke, Journal of the discovery of the source of the Nile, Amsterdam: Time Life Books, 1987 (Fotomech. herdr. van de uitg.: Edinburgh [etc.]: William Blackwood, 1863) [Classics of exploration] Aanvraagnummer: SW 1968 Plaatsingscode: NW 41
John Hanning Speke (1827-1864); James Augustus Grant (1827-1892) Door zee en woud [bevat verhalen van Speke, Grant e.a.], Arnhem; Nijmegen: Gebrs. E.& M. Cohen, [ca. 1888] [Het boek der reizen en ontdekkingen; dl. 2]. Aanvraagnummer: SC.02 1298 c 97 nr.2
John Hanning Speke (1827-1864); James Augustus Grant (1827-1892) VITRINE H Jules Belin-De Launay, Les sources du Nil: voyage des capitaines Speke and Grant, abr g d apr s la traduc on de .D. Forgues, Paris: Hachette, 1867. Aanvraagnummer: 2100 c 77
John Hanning Speke (1827-1864); James Augustus Grant (1827-1892) ‘ ummar of observations… Made b the pe e and rant pedition’, in The journal of the Royal Geographical Society of London, 42 (1872), 243-342. London: J. Murray, 1831-1880. Aanvraagnummer: Elektronisch document Aanwezig: vol. 1 (1831) - vol. 50 (1880) http://www.jstor.org/journals/02666235.html
1861-1865: Samuel White Baker en zijn vrouw Florence von Sass. Omzwervingen in Soedan en Abessynië. Dan vanuit Khartoem zuidwaarts de Nijl op. Ontmoeting met Speke en Grant in 1863. Op 14 maart 1864: het Albertmeer, een andere bron van de Nijl. 19
1870-1873: Baker, inmiddels benoemd tot gouverneur van Equitorië (het huidige Soedan en zuidelijker) gaat op expeditie ter verdere opheldering van de onduidelijkheden over het verloop van de Nijl bij haar bronnen. Feitelijk mislukt doordat de tactloze en brute Baker van het ene conflict met zwarte stammen en Arabische slavenhandelaars in het andere geraakte. Samuel White Baker (1821-1893) VITRINE I Samuel White Baker, The Albert N'yanza, great basin of the Nile, and explorations of the Nile sources, London: Macmillan, 1866 (2 dl). Aanvraagnummer: IKA 314 AANW.: Dl.1-2
Andere ontdekkingsreigers in Egypte, Oost-Afrika en de Soedan na 1850: Martin Theodor von Heuglin (1824-1876) M.Th. von Heuglin, C in den Jahren 1861 und 1862; mit Vorwort von A.E. Brehm, Jena: Costenoble, 1868. Aanvraagnummer: MFC 527 Noot: 6 microfiches. - Leiden : IDC. - (H-6131)
Arnauld-Michel d' Abbadie (1815-1893) Arnauld d'Abbadie, (Abyssinie) pr f. de Joseph ubiana introd. et notes de Jeanne-Marie Allier, i del a cano: Biblioteca Apostolica Vaticana, 1980-1999 (4 dl) [Studi e testi, ISSN 1015-1311]. Annotatie: Deel 1: fotomech. herdr. v. d. uitg. Paris : Hachette, 1868 Aanvraagnummer: 1162 b 4 AANW.: dl.1-3
Ernst Marno (1844-1883) Ernst Marno, rold’s ohn,
VITRINE H w , in den Jahren 1869 bis 1873, Wien: Carl Ge-
7
Aanvraagnummer: 951 c 280
John Petherick (1813-1882); Katherine Harriet Edlman Petherick VITRINE I Mr. and Mrs. Petherick, Travels in Central Africa, and explorations of the Western Nile tributaries; with appendices on fresh- ater turtle, shes of the ile etc. b ra and nther, London: Tinsley, 1869 (2 dl). Aanvraagnummer: 1287 c 15 AANW.: dl. 1-2
Hormuzd Rassam (1826-1910) VITRINE I Hormuzd Rassam, Narrative of the British mission to Theodore, K w , London: John Murray, 1869 (2 dl). Aanvraagnummer: 1287 c 16 Noot: AANW.: dl. 1-2; Met kaart van Abyssinie
20
w
Benjamin Nachenius Jzn (1840-1898) B. Nachenius Jz,
VITRINE I , Amsterdam: Stemler, 1878.
Aanvraagnummer: NE 786 c 84 Noot: Platen ontbreken Aanvraagnummer: 1295 c 9 Noot: Platen ontbreken
Alexandrine Petronella Francina Tinne (1835-1869); Martin Theodor von Heuglin (1824-1876) VITRINE I Th. von Heuglin, Die Tinne'sche Expedition im Westlichen Nil-Quellgebiet, 1863 und 1864, aus dem Tagebuche von Th. von Heuglin, Gotha: Perthes, 1865 [Ergänzungsheft zu Petermann's "Geographischen Mittheilungen"; no. 15] Aanvraagnummer: Tz b 4545 nr.15 Noot: Deel van convoluut
Joannes Maria Schuver (1852-1883) VITRINE I J.M. Schuver, Juan Maria Schuver's travels in North East Africa 1880-1883, ed. by Wendy James, Gerd Baumann and Douglas H. Johnson, London: The Hakluyt Society, 1996. [Works issued by the Hakluyt Society, ISSN 0072-9396 ; 2nd series, no. 184] Aanvraagnummer: 942 c 139
Jules Borelli (1853-1941) Jules orelli, thiopie m ridionale journal de mon vo age au pa s Amhara, Oromo et idama, septembre novembre 1888, Paris: Ancienne maison Quantin, 1890 Aanvraagnummer: NE 1288 b 24
Antonio Cecchi (1849-1896) & Ettore Viterbo (1852-1932) VITRINE I Antonio Cecchi, Da Zeila alle frontiere del Caffa: viaggi di Antonio Cecchi pubblica a cura e spese della ociet geogra ca italiana; con una prefazione da Cesare Correnti, Roma: Loescher, 1886-1887 (3 dl) Aanvraagnummer: 1287 c 166 AANW.: dl. 1-3
Philipp Paulitschke (1854-1899) VITRINE K Philipp Paulitschke, , Leipzig: Baldamus, 1888. Inleidende titel: Dr. D. Kammel von Hardeggers Expedition in Ost-Afrika Aanvraagnummer: CB1 a 30
Arthur J. Hayes; Edward Bagnall Poulton VITRINE O Arthur J. Hayes, The source of the Blue Nile: a record of a journey through the Soudan to lake Tsana in Western Abyssinia, and of the return to Egypt by the valley of the Atbara, with a note on the religion, customs, etc. of Abyssinia, and an entomological appendix by E.B. Poulton, London: Smith, Elder, 1905. Aanvraagnummer: 1286 c 204
21
IV Vanuit Oost-Afrika richting Congo
1865/66-1871: David Livingstone: expeditie om het ongelijk van Burton en Speke aan te tonen: het Mwerumeer zou de oorsprong van de Nijl zijn. Speke had echter gelijk: het was en bleef het Victoriameer. Tocht van het Nyasameer naar het Tanganyikameer naar het Mwerumeer. Vergezeld door een Arabische slavenhandelaar Tippu Tip, zonder wiens bescherming de risico’s te groot ouden ijn ge eest. erste blan e die M erumeer iet en de ualabarivier. Door slinkende voorraad gedwongen terug te keren in oostelijke richting. Oktober 1871: de beroemde ontmoeting met Stanley in Ujiji. 1871-1872: Henry M. Stanley (eigenlijke naam John Rowlands) wordt door de New York Herald uitge onden om ivingstone te vinden (‘de scoop van de eeu ’). an ibar, abora, strijd tegen zwarte stammen, Tanganyikameer en terug naar Ujiji: Livingstone. Gezamenlijke expeditie naar het Tanganyikameer en definitief bewijs dat dit meer niet de uiteindelijke bron van de Nijl was (zoals Burton had verondersteld). Stanley vertrekt naar Engeland en publiceert daar met groot succes How I found Livingstone (1872). 1872-1873: Livingstone wordt dankzij de acties van Stanley voorzien van nieuwe voorraden. Expeditie richting Bangweulumeer en Mwerumeer, maar Livingstone heeft tegenslag na tegenslag, verzwakt fysiek (maar niet mentaal) en sterft uiteindelijk op 1 mei 1873. 1872-1875: Verney Lovett Cameron gaat op zoek naar L., in gezelschap van drie andere blanken die op de expeditie al spoedig zouden overlijden (o.a. Robert Moffat, een neef van Livingstone). In Tabora ontmoeting met Susi en Chuma, die het lichaam van Stanley terugbrengen. Verkenning van het Tanganyikameer en besluit om de Congorivier te exploreren en de westkust te bereiken. Dat mislukt en Cameron gaat zuidelijker, richting Portugees Angola. Eerste die Afrika van oost naar west doorkruist (Livingstone van west naar oost in 1856). elangrij gevolg van ameron’s e peditie ongo omt in beeld. 1874-1877: na de staatsbegrafenis van Livingstone in Londen besluit Stanley diens levenswerk af te maken. Tocht naar het Victoriameer en Tanganyikameer: volledig in kaart gebracht door rondtochten. Vandaar naar de Lualabarivier in de hoop dat die in de Congorivier zou uitmonden. Dat bleek het geval, maar de voortgang westwaarts werd bemoeilijkt door voortdurende conflicten met zwarte stammen. In augustus 1877 bereikt de uitgeputte Stanley de westkust. 1879-1882, 1883-1884: Stanley keert terug naar de Congo, ditmaal in dienst van Leopold II van België, die onder de dekmantel van humanitaire hulp en slavernijbestrijding de Congo wil inlijven als zijn persoonlijk eigendom. Sticht nederzettingen en uitvalsbases langs vrijwel de gehele Congorivier. Henry Morton Stanley (1841-1904) VITRINE J The exploration diaries of H.M. Stanley: now first published from the original manuscripts, ed. by Richard Stanley and Alan Neame, New York: Vanguard Press,1961. Aanvraagnummer: 460 c 111
22
VITRINE J Henry Morton Stanley, How I found Livingstone: travels, adventures, and discoveries in Central Africa: including an account of four months' residence with Dr. Livingstone; with maps and ill. after drawings by the author, New York: Scribner, Armstrong & Co, 1872. Aanvraagnummer: 948 c 226
VITRINE J Henry M. Stanley, How I found Livingstone: travels, adventures, and discoveries in Central Africa; including four months' residence with Dr. Livingstone, New York [etc.]: Time-Life Books, [cop. 1982] [Classics of exploration]. Fotomechanische herdr. van de 1e ed.: London: Sampson Low, Marston, Low and Searle, 1872. Aanvraagnummer: SW 1967 Plaatsingscode: NW 41
VITRINE J Henry M. Stanley, How I found Livingstone: travels, adventures, and discoveries in Central Africa: including four months' residence with Dr. Livingstone, Berlin: Asher, 1873 (3 dl) [Asher's collection of English authors, British and American, vol. 54-56]. Aanvraagnummer: NE 106 c 49 AANW.: dl.1-3
VITRINE J Henry M. Stanley, Through the dark continent, or, The sources of the Nile, around the great lakes of equatorial Africa and down the Livingstone river to the Atlantic ocean, London: Marston, Searle & Rivington, 1878 (2 dl). Aanvraagnummer: NE 443 c 200 AANW.: dl.1-2
Henry M. Stanley, , Leipzig: Brockhaus, 1922 [Reisen und Abenteuer]. Annotatie: Uittreksel uit: Durch den dunkeln Weltteil. - Leipzig, 1878 Aanvraagnummer: Tz c 14144 nr.21
VITRINE O Henry M. Stanley, dem Atlantischen autorisirte dt. Ausg. aus dem ngl. von . haus, 1878 (2 dl).
w ger, Leipzig: Brock-
Aanvraagnummer: 949 c 50 AANW.: dl. 1-2
VITRINE O Stanley's reizen, ontdekkingen en lotgevallen in Midden-Afrika, uit het Engels vert. door G. van Rijn, J. Scherpenseel. I-II: Zes jaren aan den Congo en de stichting van een nieuwen vrijen staat / uit het Engelsch vert. ... door G. van Rijn. III: Hoe ik Livingstone vond / uit het Engelsch vert. ... door J. Scherpenseel. Amsterdam; Brussel: Maes, 1886 (3 dl). Aanvraagnummer: NE 531 b 7 AANW.: dl.1-3
23
VITRINE M Henry M. Stanley, I Pascha's, Gouverneurs der Aequatorialprovinz; autorisierte deutsche Ausg., aus dem Englischen von H. von Wobese, Leipzig: Brockhaus, 1890 (2 dl) Aanvraagnummer: SC.02 366 c 151 AANW.: dl.1-2 Aanvraagnummer: SC.02 341 c 114 AANW.: dl.1-2; Met: 2 kaarten (in dl.2) Aanvraagnummer: IKA 321 (100 - B 5.3) Plaatsingscode: 100 - B 5.3 AANW.: dl. 1
H. M. Stanley's wonderful adventures in Africa: from his first entrance into the dark continent in search of Livingstone to his last triumphal return from his search for and rescue of Emin Bey, prep. from Stanley's own fragmentary writings by J.T. Headley and Willis Fletcher Johnson, Washington: Excelsior, 1890. Aanvraagnummer: NE 454 c 306
VITRINE L Henry M. Stanley, In Afrikas donkere wildernissen: tochten, ontdekkingen en ontmoetingen : opsporing van, en terugkeer met Emin Pacha; met toestemming van den schrijver en de uitgevers in het Nederlandsch bew, Arnhem [etc.]: Cohen, 1892 (2 dl). Aanvraagnummer: NE 8 b 11 AANW.: dl.1-2
VITRINE M Henry M. Stanley, Afrika: door 't zwarte werelddeel: tochten, ontdekkingen en ontmoetingen : Stanley en Emin Pacha, Arnhem [etc.]: Cohen, 1892-1893 (3 dl) Aanvraagnummer: SC.02 644 b 1 AANW.: dl.1-3
1884-1885: Koloniale Conferentie van Berlijn over de verdeling van Afrika wijst de CongoVrijstaat toe aan Leopold II (persoonlijk!). 1887-1889: de Emin Pasha Relief Expedition, een campagne om de luitenant van generaal Gordon te redden, vertrekt onder leiding van Stanley vanaf de monding van de Congorivier. Moeizame tocht via de regenwouden van Midden-Afrika naar het Albertmeer. Gevechten met lokale stammen. April 1888: ontmoeting met Emin Pasha bij het Albertmeer. Emin Pasha (geboren als Eduard Schnitzer, maar bekeerd tot de islam) verwachtte van Stanley echter alleen materiële hulp om te kunnen blijven waar hij was. Stanley keert tijdelijk terug, om in min asha voor de t eede eer te ontmoeten en hem tegen asha’s il via de uidpunt van het Victoriameer mee terug te voeren naar de oostkust. Stanley keert terug naar Engeland, maar raakt al spoedig zijn heldenstatus kwijt na het bekend worden van alle gruwelen tijdens de Relief Expedition. Zijn wens om naast Livingstone begraven te worden, wordt na zijn dood in niet gehonoreerd. an ij tanle ’s rei en as de ennis van ‘don er Afri a’ echter el immens toegenomen.
24
Emin Pascha (=Eduard Carl Oscar Theodor Schnitzer (1840-1892)); A.J. MounteneyJephson; Henry Morton Stanley (1841-1904) VITRINE M A.J. Mounteney-Jephson, Emin Pasha and the rebellion at the Equator: a story of nine months' experiences in the last of the Soudan provinces, with revision and cooperation of Henry M. Stanley London: Sampson Low & Marston: Searle & Rivington, 1890. Aanvraagnummer: SC.02 948 c 124
Emin Pascha (1840-1892); A.J. Mounteney-Jephson VITRINE M A. J. Mounteney Jephson bij Emin Pacha in de Equatoriaal-Provincie, door Jephson zelf beschreven; met toestemming van den schrijver en de uitgevers in het Nederlandsch bewerkt Arnhem [etc.]: Cohen, 1890. Annotatie: Vervolg op: Henry M. Stanley, In Afrika's donkere wildernissen Aanvraagnummer: NE 338 b 81 Aanvraagnummer: NE 8 b 11 nr.3
Franz Stuhlmann (1863-1928); Emin Pascha (1840-1892) Franz Stuhlmann, Mit Emin Pascha ins Herz von Afrika: ein Reisebericht mit Beitr. von Dr. Emin Pascha, in seinem Auftrage geschildert im amtlichen Au r. der KolonialAbteilung des Aus r gen Amtes hrsg., erlin eimer, ( dl. in n band). Aanvraagnummer: SC.01 338 b 102 AANW.: dl.1-2 (in 1 bd.)
1884-1885: George Grenfell en Herman von Wissmann brengen Congo verder in kaart. 1882-1889: expedities van de Belgen Werner Vangele, Guillaume Van Kerckhoven en Georges Le Marinel (en vele anderen!) 1880-1883, 1884-1885: eerste grote expedities van Wissmann. Hij brengt het hart van de Congo nauwgezet in kaart. 1886-1890: diverse expedities van Wissmann in Zuidoost-Afrika, waar de Duitsers een kolonie wilden vestigen en uitbreiden. Wissmann bediende zich als een van de weinige ontdekkingsreizigers van een humaan beleid. Hermann von Wissmann (1853-1905) VITRINE M Hermann von Wissmann, w C w 1886 und 1887, Frankfurt a. O.: Crowitzsch, 1890. Aanvraagnummer: SC.02 341 c 309 Noot: Met 4 losse bijlagen
Tot in 1860-1870 hadden de Engelsen vrijwel de vrije hand, daarna kwamen tevens Franse en Duitse ontdekkingsreizigers in actie en begint rond 1880-1885 een pan-Europese koloniale strijd, met de Belgen voorop.
25
Afrika in 1885 door de Schotse cartograaf John Bartholomew (1831 – 1893). De kaart weerspiegelt de kennis van Afrika in 1885 w ‘ Scramble for Africa’, de koloniale wedloop om Afrika door de Europese grootmachten, moest nog op gang komen.
26
V Het hart van Afrika De laatste witte plekken van de kaart van Afrika (Kenia/Ethiopië, Uganda/Zuid-Soedan en Kameroen/Gabon/Congo-Brazzaville) werden ingevuld door mindere goden, die echter nog altijd belangrijk genoeg zijn om te vermelden.
1855-1859: Paul du Chaillu, Fransman, drie expedities ter verkenning van het binnenland, o.a. van Gabon. Eerste blanke die een gorilla zag. Zijn verslag daarvan veroorzaakte een sensatie ( ar in’s evolutietheorie erd nog heftig bestreden!) 1863-1865: laatste expeditie van Chaillu. Ervaringen neergelegd in A Journey to Ashangoland. Paul Belloni Du Chaillu (1831-1903) VITRINE N Paul B. Du Chaillu, Explorations and adventures in Equatorial Africa: with accounts of the manners and customs of the people, and of the chace of the gorilla, the crocodile, leopard, elephant, hippopotamus, and other animals, London: Werner Laurie, 1945 [Live books resurrected; 7] Aanvraagnummer: 317 c 26
Paul Belloni Du Chaillu (1831-1903); Hermann Wagner (1824-1879) VITRINE N Hermann Wagner, De nieuwste ontdekkingen aan de westkust van Afrika: reistogten, jagtavonturen en handelsreizen van Paul du Chaillu in Midden-Afrika, van Ladislaus Magyar in Benguela en Bihe; en van C. Joh. Anderson nabij de rivier Okavango, naar het oogduitsch vert. door .M. . van Ooster ee, eiden ijtho , e llustreerde familie-bibliotheek tot verbreiding van nuttige kennis; 6]. Vert. van.: 's, 1863. Aanvraagnummer: 1294 c 170
1875-1877, 1879-1881, 1883-1885: Pierre Savorgnan de Brazza, trok een aantal maal via de Congorivier in oostelijke richting. Zag Stanley als een gevaarlijke rivaal. Ontmoette hem in 1880 stroomafwaarts aan de Congo. Franse ontdekkingsreizigers waren vooral actief in West- en Centraal-Afrika, Duitsers vooral het gebied ten noorden en westen van de grote Oost-Afrikaanse meren, tussen het Tsjaadmeer en de Congorivier. 1861-1865: Gerhard Rohlfs, meer avonturier dan ontdekkingsreiziger. Verkende vooral Noord-Afrika van Marokko tot aan Tripoli en de Sahara-routes. Eerste blanke die de tocht door Afrika van de Middellandse Zee maakte tot aan de Golf van Guinee. Gerhard Rohlfs (1831-1896) Gerhard Rohlfs, ames nach Tripoli, remen K htmann, 1868 27
Annotatie: Bovenaan omslag: Afrikanische Reisen von Gerhard Rohlfs Aanvraagnummer: MFC 527 Noot: 3 microfiches. - Leiden : IDC. - (H-6133)
Gerhard Rohlfs (1892-1986) Gerhard Rohlfs, Kreuz und quer durch die Sahara, Leipzig: Brockhaus, 1936 [Reisen und Abenteuer; 43] Aanvraagnummer: Tz c 14144 nr.43
1869-1874: Gustav Nachtigal, arts en protégé van Rohlfs. Vanuit Tripoli trok hij met de Italiaan Giuseppe Valpreda zuidwaarts, ontmoette de Nederlandse avonturierster Alexine Tinne, vlak voor haar gewelddadige dood in 1869. Nachtigal verschafte vooral gedetailleerde kennis over het gebied tussen het Tjaadmeer, Kartoem en de Opper-Nijl. Gustav Nachtigal (1834-1885) VITRINE N Gustav Nachtigal, . Vorort um achdruc ietmar en e. ripolis, e n, ibes und orn . or , K nem, orn und agirmi. ad und d r- r, hrsg. von E. Groddeck, Graz: Akademische Druck- u. Verlagsanstalt, 1967 (3 dl.). Reprogr. herdr. van de uitg. Berlijn: Weidmann, Paul Parey, 1879-1881 en Leipzig: Brockhaus, 1889 Aanvraagnummer: 949 c 49 AANW.: dl. 1-3
1868-1871: Georg Schweinfurth, botanicus en kundig tekenaar. Begon zijn tocht langs de Nijl naar Kartoem en het zuidelijker gelegen Fashoda, vandaar naar het westen, en ontdekte twee belangrijke rivieren (de Linduku en de Welle). Op de terugweg gingen zijn aantekeningen voor een groot deel bij een brand verloren. Georg August Schweinfurth (1836-1925) VITRINE N Georg Schweinfurth, Im Herzen von Afrika: Reisen und C w 1868 bis 1871, Leipzig: Brockhaus, 1878. Aanvraagnummer: 1287 c 153
VITRINE O Georg Schweinfurth, I w d der Jahre 1868-1871: ein Beitrag zur Entdeckungsgeschichte von Afrika, Leipzig: F.A. Brockhaus, 1922 Aanvraagnummer: 338 b 66
1875-1878, 1879-1888: Wilhelm Junker: vertrek vanaf de Rode Zee landinwaarts, gïnspireerd door Schweinfurth. Junker was vooral geïnteresseerd in de lokale bevolking (en voegde veel toe aan de reeds bestaande ethnografische beschrijvingen van Afrika) en was ook de eerste die in hongersnood en ziekte een grotere bedreiging voor Centraal-Afrika zag dan slavernij. Tweede expeditie op zoek naar de bron van de Welle-rivier. Daarop volgde een jarenlang intensief onderzoek van het gehele Nijl-Congo-gebied. 28
Wilhelm Johann Junker (1840-1892) Dr. Wilh. 18 5-188 Mit . von ichard uchta hrsg. von dem eisenden.. (3 dl).
VITRINE N , unter der ien etc. l el, 1889-1891
Aanvraagnummer: SC.02 1319 c 169
1874-1875: Charles Chaillé Long: een van de vele door de gouverneur van Equatorië, Charles Gordon, ingezette krachten om Oost- en Centraal Afrika in meer detail te exploreren. Met wisselend succes, zoals de door constante strijd met de inlanders gekenmerkte reizen van Chaillé Long bewijzen. Andere namen van ordon’s ontde ingsrei igers min asha, rederick Burnaby, Rudolph Slatkin, Romolo Gessi, Mason Bey, Gaetano Casati, Linant de Bellefonds en Carlo Piaggia. Charles g (1842-1917) VITRINE N . haill ong, Central Africa: naked truths of naked people: an account of expeditions to the Lake Victoria Nyanza and the Makraka Niam-Niam, West of the Bahr-elAbiad (White Nile), ill. from Colonel Long's own sketches, New York: Harper & Brothers, 1877. Aanvraagnummer: IKA 512
1879-1880, 1881, 1882: Joseph Thomson: in opdracht van de Royal Geographical Society, die achterdicht koesterde jegens Leopold II en zijn werkelijke bedoelingen, vertrok Thomson met een bont gezelschap (waaronder de rechterhand van Livingstone, Chuma) om de gebieden tussen Dar es Salaam en het Nyasameer en tussen het Nyasa- en Tanganyikameer te exploreren. Thomson en Chuma bleken een gouden koppel. Eerste blanke bij de noordpunt van het Nyasameer. Tweede expeditie in opdracht van de sultan van Zanzibar. Derde expeditie naar het Victoriameer en het gebergte rond de berg Kenia. Vriendschap met de gevreesde Masai. Latere expedities (1885, 1888 en 1890) naar de Niger, naar Marokko en naar het gebied ten westen van het Nyasameer. Joseph Thomson (1858-1895) VITRINE O Joseph Thomson, C 18 8 188 ; einzige, autorisirte deutsche Ausgabe, aus dem Englischen, Jena: Costenoble, 1886 (2 dln.) [Bibliothek geographischer eisen und ntdec ungen lterer und neuerer eit; 14. Bd] Vert. van: To the Central African lakes and back Aanvraagnummer: Tz c 17828 nr.14 AANW.: dl.1-2 (in 1 bd.)
1885-1887: Harry Johnston: botanist en zoöloog Johnston werd door de Royal Society uitverkoren de ontbrekende stukken van Kenia te onderzoeken. Een van de doelen, de beklimming van de Kilimanjaro, werd niet bereikt omdat Johnston een oorlog tussen zwarte stammen veroorzaakte. Johnston schreef veel en uitgebreid over zijn bevindingen. 29
Sir Harry Hamilton Johnston (1858-1927) VITRINE N Harry Johnston, The Uganda protectorate, London: Hutchinson, 1902 (2 dl). Aanvraagnummer: CB1 b 7974 AANW.: dl.1-2
VITRINE N H.H. Johnston, The opening up of Africa, London: Williams and Norgate & New York: Holt, [1911] [The home university library; 18] Aanvraagnummer: 411 c 461
1887-1888: de Hongaarse graaf Samuel Teleki was de ontdekker van twee grote meren in Kenia. Hij werd vergezeld door de Duitser Ludwig von Höhnel, een uitstekend organisator. Teleki bereikte zijn doel vaak ten koste van de lokale bevolking. Zijn exploratie van het laatste stuk onbekend Afrika opende de weg naar het onverholen kolonialisme en imperialisme van de late 19e eeuw. d g - 4 m k (1845-1916) VITRINE O ud ig von hnel, Discovery of Lakes Rudolf and Stefanie: a narrative of Count Samuel Teleki's exploring and hunting expedition in Eastern Equatorial Africa in 1887 and 1888, translated [from the German] by Nancy Bell (N. d'Anvers), London: Longmans, Green and Co., 1894 (2 dl). Vert. van: Zum Rudolph-See und Stephanie-See: die Forschungsreise des Grafen S. Teleki in Ost-Aequatorial-Afrika, 1887-1888. Aanvraagnummer: 2029 c 1
De wedloop om Afrika van 1890 tot 1910 resulteerde in een rücksichtlose verdeling van het continent
30
Algemeen Jennifer Speake (ed.), Literature of travel and exploration: an encyclopedia, New York [etc.]: Fitzroy Dearborn, 2003 (3 dl). Aanvraagnummer: Lz 114 / 74.05
Margery Perham and Jack Simmons [eds. and introd.], African discovery: an anthology of exploration, Harmondsworth: Penguin Books, Abridged ed., 1948 [Penguin Books. Travel and adventure; 619]. Annotatie editie: 1e uitg.: Faber and Faber, 1942 Aanvraagnummer: 118 c 186
Frank McLynn, Hearts of darkness: the European exploration of Africa, London [etc.]: Hutchinson, 1992. Niet aanwezig UBN
. . od e Molsbergen, Reizen in Zuid-Afrika in de Hollandse tijd. Eerste deel: I: Tochten naar het Noorden: 1652-1686. II: Simon van der Stel's reis naar de Koperberg. – Met Hottentotse woordenlijst. Tweede deel: Tochten naar het Noorden: 1686-1806. Derde deel: Tochten langs de Z.O.-kust en naar het Oosten: 1670-1752. - 1922. Vierde deel: Tochten in het Kafferland: 1776-1805. 's-Gravenhage: Nijhoff, 1916-1932 (4 dl) [Werken uitgegeven door de Linschoten-Vereeniging ; 11; 12; 20; 36]. Aanvraagnummer: Tz c 26924 nr.11,12,20,36 AANW.: dl. 1-4
Siegfried Huigen, Verkenningen van Zuid-Afrika: achttiende-eeuwse reizigers aan de Kaap, Zutphen: Walburg Pers, 2007. Aanvraagnummer: IKA 12838 (181 - B 5.3) Plaatsingscode: 181 - B 5.3
Elias N. Saad, Social history of Timbuktu: the role of Muslim scholars and notables, 14001900, Cambridge [Cambridgeshire]; New York [etc.]: Cambridge University Press, 1983 [Cambridge studies in Islamic civilization]. Aanvraagnummer: H.In.N 7864 Plaatsingscode: 9420/24
David Prescott Barrows, Berbers and Blacks: impressions of Morocco, Timbuktu, and the Western Sudan, Westport, Conn: Negro Universities Press, [1970] Annotatie: Reprint of the 1927 ed Aanvraagnummer: IKA 6475
Horace Miner, The primitive city of Timbuctoo, Princeton (NJ): Princeton University Press, 1953 [Memoirs of the American Philosophical Society held at Philadelphia for promoting useful knowledge, ISSN 0065-9738; vol. 32] Aanvraagnummer: Tz c 11664 nr.32
31
COLOFON
Deze gids behoort bij de tentoonstelling Africa, I presume? met een selectie van reisverslagen van ontdekkingsreizigers e in Afrika in de 19 eeuw, samengesteld door Léon Stapper.
De tentoonstelling is gehouden in de benedenverdieping van de Centrale Bibliotheek, Erasmuslaan 36, Nijmegen, van mei tot en met juli 2014.
Teksten, redactie en opmaak Léon Stapper
Zie ook www.ru.nl/ubn/nieuws/tentoonstellingen
©2014 Universiteitsbibliotheek Nijmegen
32
