Gezonde Voeding
Afdeling Diëtetiek
bij Prikkelbare Darm Syndroom
Diaconessenhuis Leiden Gezonde voeding bij PDS
Algemeen U heeft het advies gekregen om uw voedingspatroon aan te passen in verband met lichamelijke klachten bij het Prikkelbare Darm Syndroom. U kunt deze folder onder meer gebruiken als naslagwerk bij uw dagelijkse keuze van voedingsmiddelen. Inleiding Deze folder geeft informatie over een gezond voedingspatroon, bedoeld voor mensen die last hebben van Prikkelbare Darm Syndroom. Er wordt kort uitgelegd wat deze aandoening precies inhoudt en welke invloed voeding hierop heeft. Tot slot bevat deze folder een vezeltabel. Deze tabel geeft een overzicht van de hoeveelheden voedingsvezels per voedingsmiddel. Wat is het Prikkelbare Darm Syndroom? Het Prikkelbare Darm Syndroom (PDS) wordt ook wel een spastische darm genoemd. De klachten van PDS verschillen per persoon, en kunnen zelfs per dag verschillen. Soms hebben mensen maanden achtereen klachten, gevolgd door klachtenvrije perioden. De meest voorkomende klachten bij PDS zijn: • buikpijn en/of buikkrampen; • diarree en/of obstipatie; • opgeblazen gevoel; • winderigheid; • gasvorming; • zuurbranden. De klachten worden veroorzaakt door een stoornis in de darmbeweging, de zogenaamde peristaltiek. Mensen die geen PDS hebben kunnen dezelfde klachten hebben, maar bij PDS zijn de verschijnselen chronisch. Men kan hier jarenlang in meer of mindere mate last van hebben. Dé oorzaak van PDS is nog niet bekend. PDS kan door verschillende factoren worden veroorzaakt: • Bewegingsstoornissen in het maagdarmkanaal; • Voedingsfactoren; • Verlaagde pijndrempel in het maagdarmkanaal; • Psychosociale factoren; • Afwijkingen in de darmflora; • Mogelijke ontsteking in de darmen. De klachten zijn medisch gezien niet ernstig, maar kunnen wel erg vervelend en pijnlijk zijn en van invloed zijn op uw dagelijkse leven. Om de kans op een normale darmwerking te vergroten, is het belangrijk om een gezond eetpatroon te gebruiken met voldoende vezels (zowel bij diarree, als bij obstipatie).
2
Diaconessenhuis Leiden Gezonde voeding bij PDS
Wat is diarree? Er is sprake van diarree als u meer dan vier keer per dag waterdunne ontlasting heeft. Wat is obstipatie? Er is sprake van obstipatie als u minder dan 3 keer per week ontlasting heeft en/of als dit alleen lukt door heel hard te persen. Voedingspatroon Een gezond en gevarieerd eetpatroon voldoet aan alle belangrijke voedingsstoffen. Om voldoende voedingsstoffen binnen te krijgen, heeft u dagelijks de hierna genoemde hoeveelheden nodig, passend bij uw leeftijdscategorie.
Groente Fruit Brood Aardappelen, rijst, pasta, peulvruchten Melk(producten) kaas Vlees(waren), vis, kip, eieren, vleesvervangers Margarine met maximaal 40% vet Bak-, braad-, en frituurproducten, olie Dranken (inclusief melk)
19-50 jr 200 g 2 stuks 6-7 sneetjes 200-250 gram 450 ml 1½ plak (30 g) 100-125 gram 30-35 g 5 g/snee 15 g 1 eetlepel 1½-2 liter
51-70 jr 200 g 2 stuks 5-6 sneetjes 150-200 gram 500 ml 1½ plak (30 g) 100-125 gram 25-30 g 5 g/snee 15 g 1 eetlepel 1½-2 liter
>71 jr 150 g 2 stuks 4-5 sneetjes 125-175 gram 650 ml 1 plak (20 g) 100-125 gram 20-25 g 5 g/snee 15 g 1 eetlepel 1½-2 liter
Voedingsvezels Een gezond en gevarieerd eetpatroon volgens bovenstaande tabel bevat in principe voldoende vezels. Echter de meeste patiënten eten vaak minder dan hierboven geadviseerd, met name minder vezels. Een groot deel van onze voedingsmiddelen bevat van nature voedingsvezels. Dit zijn plantaardige bestanddelen, die in de maag en darm niet kunnen worden verteerd. De voedingsvezels bereiken onveranderd de dikke darm, waar ze uiteindelijk via de ontlasting het lichaam verlaten. Ze hebben de positieve eigenschap vocht vast te houden en vergroten de hoeveelheid ontlasting. Een grotere hoeveelheid ontlasting geeft bovendien een prikkel aan de darm om te bewegen (peristaltiek).
3
Diaconessenhuis Leiden Gezonde voeding bij PDS
Bij diarree zorgen de vezels ervoor dat het vocht geabsorbeerd en gebonden wordt in de darmen. De vezels leveren dus een positieve bijdrage aan het verstevigen van de ontlasting. Bij obstipatie zorgen de vezels ervoor dat er vocht in de ontlasting wordt opgenomen en vastgehouden waardoor deze zachter en soepeler wordt en makkelijker het lichaam verlaat. Het belang van vezels en vocht voor een gezonde spijsvertering Voor een gezonde spijsvertering heeft u 30 tot 40 gram vezels per dag nodig. Voedingsvezels zijn te verdelen in twee soorten, namelijk de oplosbare en de niet-oplosbare vezels. Oplosbare vezels, zitten o.a. in groenten, fruit, peulvruchten en aardappelen. Deze vezels komen onverteerd in de dikke darm terecht, waar onze darmbacteriën de vezels afbreken. Hierbij komen stoffen vrij, die als energiebron dienen voor de darmbacteriën en de darmcellen. Daarnaast komen er gassen vrij, die er voor zorgen dat de ontlasting luchtig en soepel blijft, en die de darmwand prikkelen. Niet oplosbare vezels, zitten o.a. in bruin- of volkorenbrood, volkoren crackers, zemelen, volkoren- of meergranen pasta, zilvervliesrijst, noten en zaden. Deze vezels worden niet verteerd in de dikke darm en zijn onveranderd in de ontlasting terug te vinden. De vezels werken in de darm als een soort spons doordat ze veel vocht opnemen. De ontlasting wordt hierdoor zachter en kan sneller in de richting van de anus worden afgevoerd. Daarnaast zorgen de niet-oplosbare vezels voor een snellere verzadiging en vergroten ze het volume van de ontlasting. Bij sommige mensen met PDS kunnen onoplosbare vezels tijdelijk meer klachten geven. Verminder dan de hoeveelheid van deze vezel, maar vermijd het niet. Neem in dit geval contact op met de diëtist. Zij kan beoordelen of uw voeding nog volwaardig is. Vraag uw arts voor u een verwijzing naar de diëtist. Voor een gezonde spijsvertering zijn vezels dus erg belangrijk. Van belang daarbij is dat er een evenwicht bestaat tussen beide soorten vezels. Het is daarom verstandig om gevarieerd te eten en daarbij zowel oplosbare als onoplosbare vezels te gebruiken. Niet alleen de soort vezel is van belang, maar ook de vorm waarin het gegeten wordt: • rauw heeft een beter effect dan gaar • grof heeft een beter effect dan fijn.
4
Diaconessenhuis Leiden Gezonde voeding bij PDS
Vocht Bij een normale, gezonde voeding moet dagelijks minimaal 1½ liter gedronken worden. Bij een vezelverrijkte voeding is extra vocht erg belangrijk, omdat de extra vezels anders niet genoeg vocht aangeboden krijgen om op te zwellen. Wanneer de vezels niet voldoende vocht op kunnen nemen, kunnen ze averechts werken en juist obstipatie veroorzaken. Bij een vezelverrijkte voeding wordt minimaal 2 liter vocht per dag aanbevolen zoals water, thee, mineraalwater, melkproducten, soep, bouillon of vruchtensap. In een gemiddeld kopje zit ongeveer 150 ml. U moet dus ongeveer 14 van deze kopjes per dag drinken om aan 2 liter vocht te komen! Gebruik niet meer dan 4 koppen koffie verdeeld over de dag, omdat dit darmkrampen kan veroorzaken. Beperk ook het gebruik van grote hoeveelheden koolzuurhoudende drank, aangezien deze een vol gevoel en/of gasvorming kunnen geven. Winderigheid Als u niet gewend bent aan het eten van vezelrijke voeding, kunt u in het begin last krijgen van winderigheid. Dit komt doordat de bacteriën in de dikke darm bij het verwerken van vezels extra gas vormen. Deze klachten verdwijnen echter weer in de loop van de tijd. Ook kunnen bepaalde voedingsmiddelen extra winderigheid veroorzaken. Welke producten dit zijn, verschilt van persoon tot persoon en hangt ook af van de hoeveelheid die ervan wordt gegeten. Voedingsmiddelen, die voor extra gasvorming kunnen zorgen zijn: gekookte en afgekoelde aardappelen (slaatje), onrijpe bananen, meloen, komkommer, koolsoorten, paprika, peulvruchten, prei, uien, vruchtensap, producten die veel suiker of sorbitol (een zoetstof) bevatten, bier en koolzuurhoudende dranken. Ook uw manier van eten kan extra klachten veroorzaken. Let bijvoorbeeld op bij: • het tijdens het eten veel lucht mee naar binnen happen. • het kauwen van kauwgom. • drinken met een rietje. • het eten wegspoelen met iets te drinken. • praten tijdens de maaltijd. Aandachtspunten • Een regelmatig voedingspatroon is belangrijk: 3 hoofdmaaltijden en ca. 3 tussendoortjes. Probeer vooral extra aandacht te besteden aan de 3 hoofdmaaltijden op een dag, waaronder een stevig ontbijt aan het begin van de dag. Zo kunt u bij iedere maaltijd of tussendoortje wat extra vezels verwerken; dit stimuleert uw darmen tot een goede darmwerking. • Ga bij obstipatie meteen naar het toilet als u aandrang voelt, anders bestaat de kans dat de ontlasting nog meer indroogt en harder wordt. Vermijd hard persen, hierdoor werkt u het ontstaan van aambeien in de
5
Diaconessenhuis Leiden Gezonde voeding bij PDS
• •
• •
•
hand. Neem er de tijd voor. Probeer bij chronische diarree niet bij elke aandrang naar de wc te lopen. Op deze manier traint u uw darmen weer tot een normale stoelgang. Probeer meer aan lichaamsbeweging te doen. Een half uur stevig wandelen per dag is al voldoende. Zwemmen, fietsen, tennissen of een andere sport zijn natuurlijk ook prima. Bewegen heeft een positief effect op uw algehele conditie, zowel lichamelijk als psychisch. Bovendien bevordert het een betere darmwerking doordat de darm van buitenaf gestimuleerd wordt. Plaats uw voeten wat hoger wanneer u op het toilet zit. De zwaartekracht werkt dan mee, omdat de darm op deze manier vertikaal staat. Indien uw specialist extra oplosbare vezels voorschrijft, meestal plantaardige psylliumvezels, neem ze dan in met een groot glas water. De darm zal hier eerst aan moeten wennen wat vaak een tijdelijke toename van buikklachten geeft, een opgeblazen gevoel of een verandering van het ontlastingspatroon. Wanneer gedurende 4 weken op een vast tijdstip de vezels worden ingenomen, ontstaat er vaak een sterke verbetering van het ontlastingspatroon en een vermindering van het ongemakkelijke gevoel in de buik. Het kan voorkomen dat u klachten krijgt na het eten van een bepaald voedingsmiddel. Welke producten dit zijn kan erg verschillen per persoon. U kunt dit voedingsmiddel voor maximaal 4 weken vermijden, maar introduceer het na deze periode weer rustig. Als u dit niet zou doen, wordt de kans groot dat u een onvolwaardig eetpatroon aanwent. Hiermee kunnen tekorten ontstaan aan bepaalde vitaminen en andere belangrijke voedingsstoffen.
6
Diaconessenhuis Leiden Gezonde voeding bij PDS
Vezeltabel
Voedingsmiddel
Verstrekkingseenheid
Gewicht (gram)
Brood en graanproducten Beschuit Beschuit volkoren Bruinbrood Bruinbrood Croissant Knäckebröd Knäckebröd vezelrijk Krentenbrood Krentenbrood Ontbijtkoek Ontbijtkoek volkoren Ontbijtkoek, minder suiker Pannenkoek Rijstwafel Roggebrood licht Roggebrood donker Volkorenbrood Volkorenbrood Witbrood Witbrood Brinta Cornflakes Havermout Muesli zonder suiker Muesli met suiker/ cruesli Tarwekiemen Zemelen
1 stuk 1 stuk 1 snee 1 bolletje 1 stuk 1 stuk 1 stuk 1 snee 1 bolletje 1 plak 1 plak 1 plak 1 stuk 1 stuk 1 snee 1 snee 1 snee 1 bolletje 1 snee 1 bolletje 1 eetlepel 1 eetlepel 1 eetlepel 1 eetlepel 1 eetlepel 1 eetlepel 1 eetlepel
10 10 35 50 40 10 10 35 50 25 25 25 100 5 25 45 35 50 35 50 5 4 5 10 10 6 5
0 1 2 2,5 1 1 2,5 1 2 1 1 4 1 0 2 4 2,5 3,5 1 1 0,5 0 0 1 0,5 1 2
15 15 15 20 15
1 0,5 0 1 1
Broodbeleg Chocolade hagelslag/vlokken voor op 1 snee puur Chocolade hagelslag/vlokken voor op 1 snee melk Chocoladepasta voor op 1 snee Kokosbrood voor op 1 snee Pindakaas voor op 1 snee
7
Vezel (gram)
Diaconessenhuis Leiden Gezonde voeding bij PDS
Voedingsmiddel
Verstrekkingseenheid
Gewicht Vezel (gram) (gram)
Soep Soep gebonden vlees/groente 1 kop Soep heldere vlees/groente 1 kop Soep op peulvruchtenbasis 1 kop Tomatensoep 1 kop
250 250 250 250
1,5 1 6 1,5
Groente Champignons gebakken Erwten groen gekookt Groente gekookt Groente rauw/geroerbakt Maïs gekookt Paprika gekookt Paprika rauw Sperziebonen gekookt Tomaat rauw/ gekookt Wortelen gekookt Wortelen rauw
1 groentelepel 1 groentelepel 1 groentelepel 1 groentelepel 1 kolf 1 groentelepel 1 stuks 1 groentelepel 1 groentelepel 1 groentelepel 1 schaaltje
50 60 50 50 80 50 80 40 70 55 70
1,5 5 1,5 1 2 1,5 2 1 1 1,5 2
Peulvruchten (gekookt) Bonen witte/ bruine Kapucijners Linzen
1 opscheplepel 1 opscheplepel 1 opscheplepel
60 55 70
7 4,5 3,5
Aardappelen en vervanging (gekookt) Aardappelen 1 opscheplepel/stuk Aardappelpuree 1 opscheplepel Gierst gekookt 1 opscheplepel Macaroni/ Spaghetti 1 opscheplepel macaroni/ spaghetti volkoren 1 opscheplepel Patat 1 opscheplepel Rijst 1 opscheplepel Zilvervliesrijst 1 opscheplepel Couscous 1 opscheplepel Bulgur 1 opscheplepel
70/50 50 50 50 50 50 55 60 30 50
1 0,5 0,5 0,5 2 1,5 0,5 1,5 0,5 0,5
Fruit (vers) Aardbeien Abrikozen Appel met schil Appel zonder schil
100 20 120 120
1 0 2,5 2
1 schaaltje 1 stuks 1 stuks 1 stuks 8
Diaconessenhuis Leiden Gezonde voeding bij PDS
Voedingsmiddel
Verstrekkingseenheid
Banaan Bessen (rode) Bessen (blauwe) Bramen Druiven Frambozen Grapefruit Kersen Kiwi Mandarijn Meloen Peer Perzik Pruim Sinaasappel Granaatappel Mango
1 stuks 1 schaaltje 1 schaaltje 1 schaaltje 1 trosje 1 schaaltje 1 halve 1 schaaltje 1 stuks 1 stuks 1 schijf 1 stuks 1 stuks 1 stuks 1 stuks 1 stuks 1 halve
Gedroogd fruit Abrikozen Appeltjes Dadels, gekonfijt Krenten Pruimen Rozijnen Tutti frutti Vijgen
1 stuks 1 stuks 1 stuks 1 eetlepel 1 stuks 1 eetlepel 1 schaaltje 1 stuks
3 3 5 10 5 10 80 20
0,5 0,5 0,5 1 1 0,5 10 2
Geconserveerd fruit Appelmoes Vruchten op siroop/ sap
1 schaaltje 1 schaaltje
205 125
2 2
1 glas 1 glas 1 glas 1 glas
150 250 250 250
1 3,5 4 1
1 glas 1 glas 1 glas
150 150 150
0,5 1 1
Dranken Bessensap Chocolademelk, mager Chocolademelk, halfvol Chocolademelk, vol Sinaasappelsap zonder vruchtenvlees Tomatensap Vruchtensap
9
Gewicht Vezel (gram) (gram) 130 2,5 100 8 100 8,5 125 4 125 2 100 2,5 70 1 200 2,5 75 1,5 55 0,5 120 0,5 130 2 110 1,5 40 1 120 2,5 150 5 175 3
Diaconessenhuis Leiden Gezonde voeding bij PDS
Voedingsmiddel
Verstrekkingseenheid
Gewicht Vezel (gram) (gram)
Zoete versnaperingen Amandelbroodje Volkoren biscuitje Bounty Chocolade met noten Evergreen Evergreen Crunchy Gevulde koek Haverkoek Koffiebroodje Kokosmakroon Mueslireep Sultana
1 stuks 1 stuks 1 stuks 1 reep 1 stuks 1 stuks 1 stuks 1 stuks 1 stuks 1 stuks 1 stuks 1 stuks
60 10 55 45 20 20 60 45 75 50 25 13
1,5 0,5 1 2 1 2 1,5 1,5 2 4,5 1,5 0,5
Zoutjes en nootjes Amandelen Borrelnootjes Chips Noten, gemengd Pijnboompitten Pinda’s Studentenhaver Zonnebloempitten
1 eetlepel/10 stuks 1 handje 1 handje 1 handje 1 eetlepel 1 eetlepel 1 eetlepel 1 eetlepel
20 25 10 25 15 20 20 15
1,5 1 0,5 1,5 0 1,5 1 1
Vezelverrijkte producten All Bran Lijnzaad Tarwekiemen Zemelen
1 eetlepel 1 eetlepel 1 eetlepel 1 eetlepel
5 5 6 5
1,5 2 1 2
Meer informatie Heeft u naar aanleiding van deze informatie vragen, neem dan contact op met de afdeling Diëtetiek van het Diaconessenhuis Leiden: bereikbaar tijdens het telefonisch spreekuur, maandag t/m vrijdag van 9.00 – 12.00 uur, telefoonnummer: 071 - 517 81 78. U kunt voor meer informatie ook terecht bij de volgende instanties: Stichting Voedingscentrum, voor het bestellen van de Eettabel (tabel met o.a. vezelgehaltes); www.voedingscentrum.nl, telefoonnummer: 070 - 308 88 88 Maag Lever Darm Stichting; www.mlds.nl, telefoonnummer: 030 - 60 55 881
10
Diaconessenhuis Leiden Gezonde voeding bij PDS
Afdeling Diëtetiek Telefoonnummer: 071 - 517 81 78 0114/702778/DIA869
11
