Fantoompijn
Afbeelding: Stefaan van Biesen, Fantoompijnen 2000
Fantoompijn en de behandeling daarvan binnen de Traditionele Chinese Geneeskunst
scriptie ter afronding van de studie acupunctuur aan de academie voor chinese geneeswijzen ‘Qing Bai’ Nijmegen, november 2008 door Ingrid Lange scriptiebegeleider Marjan Hoff
1
Inhoudsopgave
Voorwoord
3
1.Inleiding
4
2. Pijn vanuit westers standpunt 2.1 Chronische pijn 2.2 Psychische factoren 2.3 Fantoompijn 2.4 Verschillende theorieën 2.5 Verschillende behandelmethodes
5 5 6 6 8 10
3. Pijn binnen de Traditionele Chinese Geneeskunst 3.1 Oorzaken van fantoompijn binnen de Traditionele Chinese Geneeskunst 3.1.1 De verstoring van de Qì en Xuè circulatie 3.1.2 De invloed van emotionele en mentale factoren
12 12 13 14
4. Verschillende vormen van aanpak bij behandeling van fantoompijn 4.1 De energetische disbalans bij patronen van exces en deficiëntie 4.1.1 Exces patronen 4.1.2 Deficiënte patronen
17 17 18 20
4.2 Qí Jing Ba Mai 4.2.1 Wanneer de Qí Jing Ba Mai gebruiken 4.2.2 Welke Qí Jing Ba Mai gebruiken bij fantoompijn 4.2.3 Behandeling met behulp van de Qí Jing Ba Mai
21 21 23 25
4.3 Het gebruik van distale en lokale punten bij de behandeling van fantoompijn 4.3.1 Triggerpoints
27 28
4.4 Schedelacupunctuur
29
4.5 Een combinatie van diverse invalhoeken van behandeling in de praktijk
31
5. Conclusie
36
Literatuurlijst
38
2
Voorwoord Jaren geleden, lang voordat ik begon aan mijn studie, droomde ik dat een goede vriendin met behulp van acupunctuur succesvol werd behandeld. Vanaf jonge leeftijd heeft ze te kampen met ernstige rugklachten. Drie keer heeft ze een zware operatie moeten ondergaan waarbij niets aan oorzaken werd ‘ontdekt’. Dan wordt het bijna automatisch onder het kopje psychisch geschaard. Van de artsen heeft ze inmiddels vernomen dat ze maar moet leren leven met haar pijn. Wat bij haar de eerste oorspronkelijke klacht is, is nog steeds onduidelijk. Maar inmiddels is er wel een heleboel ‘gerepareerd’ in haar rug, met als gevolgd dat haar onderrug muurvast zit. Bij de operaties zijn waarschijnlijk ook zenuwen geraakt. Ik heb altijd de idee gehad dat als ze niet geopereerd was er wel iets aan gedaan had kunnen worden. Nu ik me in de Traditionele Chinese Geneeskunst verdiept heb is dat gevoel nog meer versterkt. Door haar gevecht voor erkenning van haar pijn kreeg ik het idee voor deze scriptie. Onverklaarbare pijn. Het gebied van de onverklaarbare chronische pijnen is erg groot en het werd mij tijdens het verzamelen van informatie duidelijk dat het noodzakelijk was het onderwerp verder af te bakenen. Tijdens een kopje koffie met deze zelfde vriendin kregen we het er over hoe er naar pijnbestrijding binnen de Traditionele Chinese Geneeskunst wordt gekeken. Het gesprek kwam op fantoompijn. Zij vroeg zich af, of fantoompijn ontstaat door het ‘doorsnijden van de meridianen’. Mijn scriptie onderwerp was geboren. Op deze plaats wil ik ook mijn docenten van Qing Bai bedanken voor hun kennis die ze deelden, met name Marjan Hoff mijn scriptiebegeleider. Verder bedank familie en vrienden voor hun steun en het begrip dat ze mijn studiejaren op een tweede plan hebben gestaan. Als laatste wil ik mijn man Willem bedanken. Hij heeft me geïnspireerd deze opleiding te gaan volgen en de rust en de ruimte gegeven om het af te ronden. Zonder zijn onvoorwaardelijke steun was ik niet zo ver gekomen als waar ik nu ben. Bedankt voor je liefde, geduld en begrip!
3
1. Inleiding ‘Het spijt me, maar u zult er mee moeten leven’, is in het westen vaak het eindstation van de behandeling van fantoompijn. Naar schatting de helft van de mensen die een amputatie ondergaat krijgt chronisch last van fantoomklachten en de medische wetenschap heeft nog steeds de oorzaak van deze klachten niet kunnen vinden. Patiënten worden van arts, via specialist, naar psycholoog gestuurd. Het ledemaat bestaat immers niet dus zal het wel tussen de oren zitten. Veel patiënten kunnen niet meer slapen en lijden onder psychische onrust. De behandeling bestaat vaak uit symptoombestrijdende medicatie: pijnmedicatie, antidepressiva en slaapmiddelen. Na jaren van alles geprobeerd te hebben krijgt de patiënt te horen dat er geen verdere behandeling meer mogelijk is. De patiënt is uitbehandeld. Wat is fantoompijn? En is er een connectie tussen fantoompijn en emotionele en mentale factoren, met andere woorden: heeft fantoompijn een Shén aspect? Dit zijn de twee centrale vragen van mijn scriptie. Om ze te kunnen beantwoorden is het noodzakelijk om de oorzaken van pijn en fantoompijn, westers en Chinees gezien, eerst toe te lichten. Daarna zal ik ingaan op de westerse en Chinese behandelmethoden van fantoompijn.
4
2. Pijn vanuit westers standpunt ‘An unpleasant sensory and emotional experience associated with actual or potential tissue damage or described in terms of such damage’.1 Pijn is een normale reactie van het lichaam. Als we ons stoten, snijden of ergens aan verbranden zal pijn als een vervelende sensatie gevoeld worden. Pijn heeft hiermee een belangrijke signaalfunctie, het waarschuwt ons dat er iets mis is. Pijn is een goed hulpmiddel, we zouden ons immers zwaar letsel kunnen toebrengen zonder het te voelen of te laat reageren op pijnprikkels. Pijn kan op veel verschillende manieren veroorzaakt worden en variëren van zeer subtiel tot ondraaglijk. Het kan komen en gaan, scherp of dof zijn, voelbaar in een bepaald gebied of over het hele lichaam. Onze lichamelijke reactie op pijn is dat we de pijnlijke plaats vasthouden of verwarmen, we wrijven over een pijnlijke plek of houden het lichaamsdeel stil. Dit zijn reacties die ons helpen de pijn te verminderen en herstel te bevorderen. Normaliter gaat de pijn over als deze behandeld wordt. Het lichaam herstelt vanzelf. Iedereen weet, na verloop van tijd, wat er gebeurd als je je hand op een hete kachel legt. Onze hersenen zullen ons waarschuwen dat er gevaar dreigt. In veel gevallen kan pijn worden verklaard, er is een duidelijke oorzaak-gevolg reflex. Het kan echter gebeuren dat de pijn blijft aanhouden zonder duidelijke oorzaak, iets dat jaren kan duren. Op dat moment spreken we van chronische pijn. Als pijn chronisch wordt is het vaak niet meer duidelijk wat nu precies de betekenis is van het pijnsignaal, de pijn wordt ‘onverklaarbaar’. 2.1 Chronische pijn ‘De algemeen gebruikelijke definitie van chronische pijn is pijn die langer aanhoudt dan 3 tot 6 maanden. Enkele veel voorkomende voorbeelden zijn: chronische rugpijn, chronische hoofdpijn, fantoompijn, oncologische pijn (kankerpijn) en reflexdystrofie’.2 Lichamelijke pijn is grofweg onder te verdelen in weefselpijn en zenuwpijn. Weefselpijn is meestal acuut en het ontstaat door allerlei verwondingen waarbij pijnreceptoren het signaal van de beschadiging opvangen. Zenuwpijn is het gevolg van beschadigingen of afwijkingen van de zenuwen zelf, het ruggenmerg of de hersenen. Bij zenuwpijn waarbij pijnreceptoren geen rol spelen gaat het in veel gevallen om chronische pijn. Er is geen verband meer met weefselbeschadiging, maar het zorgt wel voor veel hinder bij degenen die het hebben. Chronische pijn komt veel voor. Van de 18- tot 39 jarigen heeft 14% last van chronische pijn die vaak al tien jaar duurt. Boven de 60 jaar is dit percentage verdubbeld. Dit betekent dat meer dan een kwart van de ouderen last heeft van chronische pijn.3 Psychische factoren kunnen in pijnbeleving een rol spelen, maar pijn is zelden uitsluitend psychisch van aard. Het staat wél vast, dat diverse vormen van pijn kunnen verergeren door psychische oorzaken. Aangezien chronische pijn vaak niet is te behandelen met gewone pijnstillers, worden andere middelen en methoden toegepast. Soms kunnen antidepressiva de pijn verlichten, maar vaak zal naar een andere aanpak dan de behandeling met geneesmiddelen worden gezocht om de pijnklachten te verminderen. 1 Definitie van: The International Association for the Study of Pain. NINDS is onderdeel van het National institute of Health. 2 http://nl.wikipedia.org/wiki/Chronische_pijn 3 Volgens een TIPO NIPO enquête, 8 november 2000
5
‘Een groot probleem is de chronische pijn zonder dat daaraan organische afwijkingen aan ten grondslag liggen. De verleiding bestaat om hiervoor steeds meer en steeds sterkere pijnstillers te nemen bij de patiënt (en om die voor te schrijven bij de arts). Dit is echter in het algemeen geen zinvolle behandeling, namelijk een die gedoemd is te falen; de pijn gaat niet weg en de bijwerkingen worden steeds erger. Deze vorm van chronische pijn is verreweg de meest voorkomende’.4 Zoals hierboven beschreven is chronische pijn, westers gezien, vaak al moeilijk te behandelen. Maar hoe behandel je pijn in een lichaamsdeel of orgaan dat niet meer aanwezig is? En waarom blijft men bijvoorbeeld, een geamputeerde arm nog voelen. Waarom accepteert het lichaam niet dat deze gewoon verdwenen is? Is dat dan pijn door psychische factoren? 2.2 Psychische factoren ‘Psychogene pijn is pijn zonder duidelijke lichamelijke afwijking, waarbij geestelijke factoren een rol lijken te spelen’. 5 Bij het ontstaan en het hebben van pijn kunnen allerlei psychologische en sociale factoren meespelen. Pijn kan versterkt worden door spanningen, stress en emoties zoals verdriet en angst. Soms is niet duidelijk waar de pijn vandaan komt. Als, westers gezien, een patiënt pijn heeft waar geen oorzaak voor gevonden kan worden, wordt die pijn psychisch of psychogeen genoemd. Psychische klachten kunnen pijn verergeren, waardoor een dieper gelegen lichamelijke oorzaak soms verhuld kan worden. ‘Harry Brakel (36) raakte twee jaar geleden zijn rechteronderarm kwijt. Een bedrijfsongeval. Af en toe voelt hij steken in zijn geamputeerde arm, of bij de stomp. Soms jeukt het, soms is er sprake van pijn. “Alsof er met een lange naald in de stomp wordt gestoken of mijn arm wordt afgekneld.” De fantoomsensaties komen altijd onverwacht. “Maar wel vaker als ik een drukke dag heb, of gespannen ben”, zegt Harry. Aanvankelijk kreeg hij pillen tegen de pijn. Tegenwoordig niet meer, omdat de pijn minder vaak opduikt. “Nu zorg ik dat ik me ontspan. Ik ga lezen of even op bed. Tot rust komen is belangrijk om er mee om te kunnen gaan. De pijn wordt niet minder, maar ik kan me er dan makkelijker bij neerleggen.’6 Samengevat kan worden gesteld dat de pijnsensatie door psychische factoren kan worden aangewakkerd. 2.3 Fantoompijn Bij mensen die een ledemaat of orgaan moeten laten amputeren, kan het zijn dat ze na de operatie het geamputeerde lichaamsdeel nog kunnen voelen alsof het er nog is. Dit wordt een fantoom genoemd, wat letterlijk ‘spook’ of ‘hersenschim’ betekent. Fantoompijn is de verzamelnaam voor vormen van zenuwpijn die zijn ontstaan door amputatie van ledemaat of orgaan. Meestal zijn het de ledematen maar het kan ook zo zijn dat fantoompijn gevoeld wordt bij borstamputaties, getrokken tanden of interne organen zoals de uterus. Bij patiënten waar een ledemaat wordt geamputeerd ontwikkelt
4 5 6
http://nl.wikipedia.org/wiki/Chronische_pijn http://www.dokterdokter.nl/medisch/begrippen/view/title/psychogenepijn http://www.umcg.nl/cms/store/pdf/triakel2008_fantoom.pdf
6
70% tot 80% pijn in de eerste dagen na de amputatie.7 Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen fantoompijn en pijn in de stomp (stomppijn). Voor veel mensen is deze ervaring niet te begrijpen, het ledemaat is immers niet meer aanwezig. Zeker als pijn en krampen in het geamputeerde lichaamsdeel langere tijd voelbaar blijven is het moeilijk te aanvaarden. Je kunt het geamputeerde lichaamsdeel niet vasthouden, je kunt niet over de pijnlijke plek wrijven en in geval van kramp kan er niet overstrekt worden. Iedereen met een geamputeerd ledemaat of orgaan kan te maken krijgen met fantoompijn. De pijn kan van patiënt tot patiënt variëren in vorm en intensiteit. Eigenschappen van fantoompijn8 • De pijn voelt vaak tintelend, prikkelend of jeukend aan in het afwezige lichaamsdeel, variërend in sterkte. Soms worden ook felle scheuten of krampen gevoeld en meestal is de hevigheid met periodes meer of minder. Men kan zelfs het gevoel hebben dat het fantoomledemaat wordt ingedrukt alsof het onder een zware last ligt. • Allerlei omstandigheden hebben invloed op de fantoompijn. Variatie in gevoelstemperatuur van het fantoomlichaamsdeel, het lichaamsdeel kan dan zelfs extreem koud of warm aanvoelen, wat de pijn vaak verergert. Externe factoren zoals koude, warmte en vocht kunnen eveneens invloed op de pijn hebben. • De eerste tijd na de amputatie kan dezelfde pijn in ledemaat of orgaan worden gevoeld worden als voor de operatie, vooral als deze pijn chronisch was. • Prikkeling op andere plaatsen van het lichaam kan als pijn in het fantoom gevoeld worden, bijvoorbeeld: Prikkeling van de wang kan fantoompijn geven in geamputeerde vingers. • Na verloop van jaren wordt het fantoom voor het gevoel geleidelijk korter. Men noemt dit het “telescoop fenomeen”. Daarmee wordt uitgedrukt dat het fantoom als een telescoop in elkaar schuift, een voet kan als het ware op kniehoogte komen zitten. Bovendien kan het voor het gevoel ontstaan dat er een gedeelte mist, er ontstaat een leegte tussen bijvoorbeeld bovenbeen en voet. • Stomppijn is pijn in de stomp zelf, voornamelijk aan het eind van het bot. Het wordt vaak versterkt door druk, zoals bij prothesis en weersomstandigheden. Deze pijnen worden toegeschreven aan zenuwpijn. • Spanningen en emoties, maar ook vermoeidheid kunnen de pijn verergeren. Eigenlijk zou je kunnen stellen dat ons lichaam op twee manieren wordt waargenomen, namelijk het eigenlijke lichaam en het pijngeheugen, de registratie van alle pijnervaringen van ons lichaam. Verschillende westerse studies geven aan dat fantoompijn zijn oorsprong heeft in de hersenen. Wanneer door amputatie een deel van het werkelijke lichaam verdwenen is, dan is de ervaring van het hebben van dit ledemaat of orgaan in de hersenen nog aanwezig in het geheugen. Informatie die in de loop van de tijd over dit lichaamsdeel in de hersenen is vastgelegd, blijft gewoon bestaan. Dit betekent dat het ‘voelen’ van dit deel nog mogelijk is. Het gebied in de hersenen dat het ledemaat controleerde voor het geamputeerd werd heeft geen functie meer. Andere functies van de hersenen zullen dit gebied in gaan vullen en overnemen.9 In het volgende hoofdstuk wordt hier dieper op ingegaan.
7
The Treatment of Phantom Limb Pain by Scalp Acupuncture By Jason Jishun Hao, DOM, MTCM, MBA and Linda Lingzhi Hao, DOM, PhD 8 Ramachandran, V.S and Blakeslee, Sandra. Phantoms in the brain, probing the mysteries of the human mind. 9 Ramachandran, V.S and Blakeslee, Sandra. Phantoms in the brain, probing the mysteries of the human mind.
7
2.4 Verschillende theorieën Er zijn verschillende theorieën die het ontstaan van fantoompijn proberen te verklaren.10 a. Doorgesneden zenuwen Het zenuwstelsel bestaat uit twee delen: een centraal en een perifeer deel. Het centrale zenuwstelsel omvat de hersenen en het ruggenmerg. Alle overige zenuwen vertakken zich steeds verder door het hele lichaam. Ze zijn te onderscheiden in sensorische en motorische zenuwen. De sensorische zenuwen sturen signalen, waaronder pijnprikkels, uit het hele lichaam door naar de hersenen. De motorische zenuwen werken in omgekeerde richting. Vanuit de hersenen sturen zij instructies naar alle organen en spieren.11 Diverse gebieden communiceren voortdurend met elkaar en uit dat complete netwerk van activiteit komt een georganiseerde beweging tevoorschijn. Op de plaats van de amputatie worden zenuwen doorgesneden waardoor het doorgeven van impulsen geblokkeerd wordt. Bij een gedeeltelijke beschadiging van een zenuw in het perifere deel van het lichaam kan het zijn dat de zenuw nog wel prikkels kan doorgeven naar het centrale zenuwstelsel, maar geen prikkels kan meer opvangen. Het zenuwstelsel kan hiervan in de war raken en kan veroorzaken dat die zenuwen nog steeds 'denken' dat ze prikkels door moeten geven aan het lichaamsdeel, dit proces kan pijn veroorzaken. Bij dit soort zenuwpijn wordt de pijn vaak erger bij het aanraken van de huid waar de pijn vandaan lijkt te komen, waarschijnlijk omdat de aanraking nog meer zenuwpulsen veroorzaakt. b. Pijngeheugen Alle ervaringen die we hebben opgedaan zijn vastgelegd in de hersenen, in ons geheugen. Dit kan men opvatten als een soort gegevensbestand waarin al onze ervaringen met het gebruik van het eigen lichaam vastliggen. Deze gegevens zijn noodzakelijk voor alle dingen die we doen: om een voorwerp vast te pakken moeten we weten hoe lang de eigen arm is, we moeten de grijpfunctie van de hand herkennen. Al deze gegevens liggen vast in ons geheugen. Men denkt dat je in je geheugen opslaat hoe het voelt als een bepaald lichaamsdeel pijn doet. Er bestaat dan als het ware een herinnering van de oude pijn van toen het lichaamsdeel er nog was. Pijn kan uit het geheugen opgeroepen worden, dus als het ware andersom ontstaan. Informatie uit pijngeheugen wordt actief, er wordt pijn gevoeld, maar er is niets gebeurd op de plaats waar de pijn gevoeld wordt. c. Verschuiven van taakfuncties op de hersenschors Vlak onder de schedel zitten de buitenste hersenen of cortex. Ze kunnen worden gezien als een soort plattegrond, specifieke gebieden op de cortex corresponderen met bepaalde delen van het lichaam. Onderzoeker Penfield kwam er in 1937 achter dat deze gebiedjes zo naast elkaar lagen als de vorm van het lichaam zelf. Dat wil zeggen dat bijvoorbeeld het middelvingergebied naast het polsgebied ligt, wat weer naast het onderarmgebied ligt enzovoort. Hoe groter de gevoeligheid van het lichaamsdeel is, hoe groter het gebied op de hersenschors is. Handen zijn bijvoorbeeld erg gevoelig waardoor er is dus een groter gevoelsgebied op de cortex gereserveerd is. Deze vorm van organisatie in je hoofd kun je zien en weergeven als een soort mannetje, de homuclus. (zie afbeelding 1) 10 Ramachandran, V.S and Blakeslee, Sandra. Phantoms in the brain, probing the mysteries of the human mind. 11 Martini, Frederic H. en Bartholomew Edwin F. Anatomie en Fysiologie, een inleiding.
8
Abeelding 1: Bovenaanzicht van de sensorische en motorische gedeeltes van de hersenen en de plaatsing van de gebieden voor specifieke gedeeltes van het lichaam. De linker hersenhelft correspondeert hierbij met de rechter en omgekeerd.12
De nieuwste aanname is dat je hersenen na het wegvallen van een lichaamsdeel de taken van de verschillende hersengebiedjes moeten herrangschikken en dat daar iets mis gaat. Als het gebied, dat voor de amputatie de betreffende hand of voet aanstuurde geprikkeld wordt, denk je dat je toch nog iets voelt. Fantoompijn kan verergeren als een lichaamdeel wordt aangeraakt dat in de hersenschors naast een gebied ligt van het geamputeerde lichaamsdeel. Stel nu dat iemand een arm mist. Dan kan het zo zijn dat als de wang wordt aangeraakt, men kan ervaren dat het in de fantoomvingers worden gevoeld. Dit komt omdat het gebied van de vingers naast het gebied van de wang gesitueerd ligt. Hieronder is een experiment beschreven waarin de Indisch-Amerikaanse neuroloog prof. Dr. Vilayanur Ramachandran wil laten zien hoe plooibaar onze hersenen zijn door te laten zien hoe snel je je lichaamsbeeld kunt veranderen, je kunt als het ware een fantoom creëren. ‘U zult naar een theater- of feestartikelenwinkel moeten om een rubberen nephand te kopen. Maak een kartonnen ‘wandje’ van zestig bij zestig centimeter en zet dit op tafel voor u. Leg de hand achter het karton, zodat u hem niet kunt zien en leg de nephand vóór het karton zodat u deze wel goed ziet. Laat vervolgens u helper gelijktijdig zowel uw hand als de nephand strelen op precies dezelfde plekken, terwijl u naar de nephand kijkt. Na een paar seconden krijgt u het gevoel alsof de strelingen afkomstig zijn uit de nephand. Dit is een griezelige ervaring, want u weet heel goed dat u naar een levenloze rubberen hand kijkt, maar dat weerhoudt uw hersenen er niet van er sensaties aan toe te kennen. Deze illusie laat opnieuw zien hoe vluchtig uw lichaamsbeeld is en hoe makkelijk het te manipuleren is’.13
12
afbeelding: http://www.merck.com/mmpe/sec16/ch210/ch210a.html Ramachandran, V.S and Blakeslee, Sandra. Phantoms in the brain, probing the mysteries of the human mind. (pag. 51)
13
9
d. Uit het geheugen oproepen van pijn door emotieprikkels In het midden van het hoofd zitten de binnenste hersenen, ook wel onze 'oerhersenen' of limbisch systeem genoemd. Dit limbische systeem regelt veel autonome lichaamsfuncties, zoals slapen, de bloedsuikerspiegel, lichamelijke pijn, stressreacties waaronder vluchtreacties etc. Een gedeelte van het limbisch systeem heet de amygdala. De amygdala legt verbanden tussen informatie die van verschillende zintuigen afkomstig is en koppelt deze aan emoties. Door bijvoorbeeld enorme angst en pijn kan de amygdala en het hele gebied van de binnenhersenen in alarmtoestand schieten en daar in blijven hangen. Er wordt pijn ervaren. Normaal zwakt de pijn weer langzaam af, maar door een trigger zoals bijvoorbeeld angst of stress kan het alarm opnieuw afgaan terwijl het gevaar al lang geweken is. Ook de herinnering aan hevige pijn wordt opgeslagen in de amygdala. Het lijkt erop dat de pijn uit de periode van voor of na de amputatie kan blijven hangen in de hersenen. De amygdala geeft dan aan dat er nog steeds iets pijn doet. Een gedeelte op de cortex kan dan aangeven dat de pijn vanuit het fantoomledemaat komt. Het rare is dat de patiënt heel goed weet dat dit ledemaat er niet meer is. Het is net of deze gedachte het alarm van de amygdala niet kan bereiken om het gerust te stellen en de patiënt voelt dus wel degelijk pijn in het betreffende fantoomledemaat. 2.5 Verschillende behandelmethodes Er zijn therapieën die tijdelijk verlichting geven. De resultaten hiervan verschillen echter enorm van persoon tot persoon en er zijn geen therapieën die fantoompijn definitief bestrijden met voldoende effect. a. Medicatie Het gaat hierbij voornamelijk om middelen die een gunstig effect op pijn hebben. Dit kunnen normale pijnstillers zijn zoals paracetamol. In ernstige gevallen maakt men gebruik van middelen die de zenuwen ontspannen of zwaardere pijnstillers zoals morfine. In de meeste gevallen bootsen de medicijnen de chemicaliën na die in de hersenen vrijkomen bij pijnervaringen (lichaamseigen pijnbestrijding). De medicijnen vervangen of ondersteunen de pijnbestrijding van het lichaam en helpen zo de pijnsensatie onderdrukken. Een deel van de patiënten wordt behandeld met antidepressiva welke normale hersenfuncties proberen te blokkeren. Het nadeel van al deze medicijnen is dat ze verslavend kunnen werken. Tevens kunnen ze bijwerkingen kunnen hebben die soms vervelend en soms ook zeer schadelijk zijn. b. Chirurgische methodes Soms wordt bij erge stomppijn overwogen om opnieuw een deel van het ledemaat te verwijderen. Men gaat er dan van uit dat de zenuwbanen pijnprikkels doorgeven en men hoopt door de zenuwuiteinden opnieuw te verwijderen de pijn op te heffen. In het begin is het vaak zo dat de ingreep een gunstig effect heeft, maar na verloop van enige tijd komt de pijn vaak terug en dan veelal veel erger dan voorheen. Deze methode wordt binnen de westerse geneeskunst dan ook vaak afgeraden.
10
c. Fysiotherapie Massage, beweging en andere hulpmiddelen zoals wisselbaden, kunnen de bloedsomloop naar de stomp stimuleren om de pijn te laten afnemen. Dit kan ook verlichting geven in het fantoomledemaat of orgaan. Amerikaans revalidatiearts Todd Kuiken probeert van alles om fantoompijn tegen te gaan. ‘Ik begin met een behandeling om de hersens te laten wennen aan de nieuwe situatie en bewust te maken van de stomp. Dat doe je door op de stomp te kloppen, wrijven, knijpen en hem te masseren. Werkt het niet voldoende, dan pas ik een andere techniek toe om het bloed goed te laten doorstromen, namelijk wisselbaden. De stomp in afwisselend warm en koud water te dompelen. Mijn voorkeur gaat er naar uit om eerst dit soort alternatieven te proberen, voor ik naar het medicijnenkastje loop. Antidepressiva werken wel, maar mensen worden er suf van, worden dikker en krijgen er een droge mond van.’14 d. Diverse psychologische benaderingen Patiënten leren in zogenaamde pijnpoli’s, door een psychologische benadering met de pijn om te gaan. Dat wil niet zeggen dat de pijn psychisch is of ingebeeld. Het gaat meer om het leren omgaan met de aanwezigheid van pijn. Een andere methode heeft neuroloog prof. dr. Vilayanur Ramachandran. Hij past onder andere spiegeltechnieken toe op fantoompijn. Met de spiegel wordt gesuggereerd dat het ‘oude’ been er weer aan zit. Hij masseert dan op het spiegelbeeldbeen, wat in feite het echte been is, de fantoompijnen weg. Hier is een interessante overeenkomst met een TCM benadering die verder wordt toegelicht in het hoofdstuk symptomatische aanpak in het gedeelte in deze scriptie over fantoompijn en TCM.15
14 15
http://www.ric.org/aboutus/people/doctors/results.aspx?doctorID=43 pag. 27
11
3. Pijn binnen de Traditionele Chinese Geneeskunst “Het algemene principe dat in de Chinese geneeskunde wordt gebruikt als verklaring voor het fenomeen ‘pijn’ luidt: ‘tong ze bu tong, bu tong ze tong’. Dit betekent dat wanneer de stroming vrij is er geen pijn is, maar wanneer de stroming geblokkeerd raakt er pijn zal optreden. Deze uitspraak geldt voor alle soorten pijn, ongeacht de oorzaak. Het is de subjectieve beleving van een gebrek aan stroming van qi en xue”.16 Pijn ontstaat dus als de stroming van Qì en Xuè geblokkeerd is. In geval van een amputatie ontstaat het omdat de stroming wel heel letterlijk geblokkeerd is. Er zijn binnen de TCM pijnsyndromen die niet overeenstemmen met de westerse manier van denken. Soms vertonen patiënten pijnen die westers gezien niet ‘kunnen’ maar wel passen bij een verstoring van het meridiaansysteem. Welk meridiaansysteem en welke pijnbehandeling in aanmerking komt hangt af van de vragen of de pijn oppervlakkig of diep gevoeld wordt, wat voor soort pijn het is en de lokalisatie van de pijn. In dit kader zijn de volgende aspecten belangrijk: • Waar zit de pijn, veranderd deze van locatie of is deze altijd op hetzelfde gedeelte in het lichaam aanwezig. • Hoe voelt de pijn, is deze tintelend, voelt het eerder dof aan of stekend. • Op welke momenten van de dag is er meer of minder pijn aanwezig. • Is de pijn heftiger als men beweegt of ook in rust. • Welke bewegingen leveren meer of minder pijn op. • Wordt de pijn beïnvloed door bijvoorbeeld kou of vochtigheid. • Hebben spanningen invloed op de pijn. Het lichaam wordt gezien als een balans van Yin en Yang en Qì en Xuè. Qì en Xuè bewegen zich door het lichaam door middel van het meridiaansysteem. Als er een deficiëntie of een blokkade of exces ontstaat, zal er een disbalans ontstaan tussen Yin en Yang, Qì en Xuè, maar ook de emoties en interne organen, de Zang Fu. Pijn, en dus ook fantoompijn behandelen door middel van acupunctuur zal dus gericht zijn op het voeden van Qì en Xuè, het activeren van de Qì en Xuè circulatie in het lichaam, en het harmoniseren van de Yin en Yang balans van de emoties, de Zang Fu en andere delen van het lichaam. 3.1 Oorzaken van fantoompijn binnen de Traditionele Chinese Geneeskunst Wat veroorzaakt nu fantoompijn? Zoals gezegd is alle pijn te herleiden tot een verstoring van de circulatie van Qì en Xuè. Bij fantoompijn kan die veroorzaakt zijn door de amputatie, het trauma. Maar ook door externe pathogene factoren of juist invloeden van binnenuit, zoals bijvoorbeeld een verstoorde werking van een orgaan. Daarnaast is er nog een belangrijke interne factor. Het blijkt dat emotionele en mentale factoren een grote rol spelen. Angst, stress of verdriet van voor of na een amputatie, kunnen fantoomklachten verergeren. Verder blijkt uit onderzoek dat als een trauma door een ongeval is ontstaan, dus een onverwachte amputatie, deze mensen minder last hebben van fantoompijnen. Daarentegen, mensen die een ledemaat of orgaan na een langdurig ziekteproces moeten missen, een grotere kans last te krijgen van fantoompijn maar ook van depressies.17
16 17
syllabus Qing Bai acu-2 2007-2008, topic Hoofdpijn Ramachandran, V.S and Blakeslee, Sandra. Phantoms in the brain, probing the mysteries of the human mind.
12
Kun je zeggen dat het lichaam al zo verzwakt door ziekte en emotie kan zijn dat de Qì, en uiteindelijk ook Xuè stagneert en daardoor lichaam en geest aantast? Deze vragen zal ik in de navolgende hoofdstukken trachten te beantwoorden. 3.1.1 Oorzaken van de verstoring van de Qì en Xuè circulatie Laat ik eerst het aspect, de blokkade van stroming van Qì en Xuè eens verder bekijken. Waar komt fantoompijn vandaan? Er zijn geen weefsels zoals spieren, botten en huid meer aanwezig en de Jing Luo worden op alle niveau’s ontregeld. Het antwoord lijkt simpel, er is tenslotte een ledemaat of orgaan verwijderd, dus zou je denken een ‘extern’ trauma. Dat is echter niet het enige. Als je het via de Ba Gang bekijkt wordt er in eerste instantie een differentiatie gemaakt tussen extern en intern. Extern heeft meer met de oppervlakkige lagen van het lichaam te maken, de huid, spieren en Jing Luo: de meridianen en collateralen. Intern heeft meer betrekking op Zang Fu en botten, de extra Fu. Je zou dus kunnen stellen dat het hier een zowel intern als extern probleem betreft. Zowel de meer externe spieren, huid en Jing Luo als de meer interne botten en eventuele verwijderde interne organen zijn er niet meer. Ga je verder met differentiëren dan kan er een verdeling worden gemaakt tussen exces en deficiëntie. Stagnatie van Qì en Xuè wordt gezien als exces en kan vaak een gevolg zijn van een van de volgende oorzaken: • beschadiging - trauma: dit gebeurt bijvoorbeeld door een operatie of simpelweg verstuiken, stoten of bloeduitstorting. • invloeden van buitenaf: dit gebeurt bijvoorbeeld een aanval van externe pathogene factoren zoals Koude, Wind en/of Damp • invloeden van binnenuit: dit gebeurt bijvoorbeeld een verstoorde werking van een orgaan • emotionele invloeden van binnenuit: dit gebeurt bijvoorbeeld door spanningen, angst of verdriet. a. De verstoring van de circulatie van Qì en Xuè door trauma Binnen de Traditionele Chinese geneeskunst wordt een operatie of amputatie als trauma gezien. Zoals hiervoor al aangegeven kan dit leiden tot een verstoring van Qì en Xuè circulatie, aantasting van pezen en spieren, beschadiging van weefsel en het kan een blokkade van de Jing Luo veroorzaken. Dit leidt tot verstoring in het fysieke deel van het lichaam en kan leiden tot pijn die continue aanwezig is. Hoe langer de stagnatie van Qì en Xuè aanwezig is hoe meer complicaties het kan opleveren.18 ‘Trauma: external injury, any damage from the body from outside. Most external injuries involve damage to the skin and flesh, the sinews and bone, and the Qì and blood’.19 Tijdens de operatie kunnen er allerlei problemen ontstaan die fantoompijn kunnen veroorzaken of verergeren. Een van de oorzaken is dat er zich bloedklonters kunnen vormen die direct of op een later tijdstip Xuè stase kunnen veroorzaken. Deze Xuè stase kan ook elders in het lichaam een blokkade veroorzaken en de Qì en Xuè stagnatie versterken waardoor de pijn verergerd.
18 19
Peilin, Sun The management of post-operative pain with acupuncture. Nigel Wiseman and Feng Ye. A Practical Dictionary of Chinese Medicine, second edition
13
Bij een operatie heb je altijd te maken met bloedverlies waardoor er een verlies van Qì, Xuè en lichaamvloeistoffen ontstaat. Ook kan men kan zich na een operatie erg slecht voelen waarbij men kan gaan braken of zweten, de eetlust is over het algemeen wat slechter en men kan onvoldoende rust nemen. Hierdoor kan een Qì en Xuè deficiëntie ontstaan, men voelt zich zwakker en kan daardoor ook ontvankelijker zijn voor pathogene factoren. Anesthesie wordt toegediend om de patiënt geen pijn te laten ervaren maar het kan ook de functies van het Hart verstoren. Het kan de Xuè circulatie en regulatie van de bloedvaten verstoren waardoor Xuè stase kan ontstaan.20 b. De verstoring van de circulatie van Qì en Xuè door invloeden van buitenaf Bij fantoompijn kan een blokkade ontstaan door aanwezigheid van externe pathogene factoren die een belemmering kunnen zijn voor de normale circulatie zoals: Wind, Koude of Vocht. Deze kunnen tijdens een operatie het lichaam binnendringen en obstructies in het lichaam vormen. Houden deze obstructies voor langere tijd aan dan kunnen ze Hitte vormen in het lichaam. Fantoompijn is vaak gevoelig voor temperatuur. Bepaalde weersomstandigheden zoals koud en vochtig, of juist warm weer, kunnen de pijn verergeren. c. De verstoring van de circulatie van Qì en Xuè door interne invloeden De circulatie van Qì en Xuè is ook afhankelijk van de samenwerking met de Zang Fu. Belangrijke organen zijn daarbij vooral de Yinne organen, de Zang. De Lever, welke Xuè opslaat en voor de vrije stroom van Qì zorgt. Het Hart, welke de Xuè circulatie regeert en de Shén huisvest. De Longen die de Qì van het lichaam beheerst en het Hart helpt bij de bloedcirculatie. De Milt en ook de Maag die belangrijk zijn bij de productie van Xuè. En de Nieren, de basis van alle Yin en Yang in het lichaam. Een amputatie van weefsels en organen heeft dus een grote invloed op de circulatie van Qì en Xuè, wat ook hier tot pijn door stagnatie van Qì en Xuè kan leiden. Door de connectie tussen de Zang Fu, weefsels en Jing Luo kan dit een reden zijn waarom door een amputatie, een disbalans in juist andere delen van het lichaam kunnen ontstaan dan het geamputeerde deel. Meestal is het bij fantoomklachten wel zo dat dit een onderliggende disbalans is en niet de hoofdoorzaak van de klachten. Bij de behandeling zal men dus moeten kijken welke Zang Fu mee behandeld kunnen worden om de disbalans in het lichaam op te heffen. 3.1.2 De invloed van emotionele en mentale factoren Als laatste wil ik de invloed die emotionele en mentale factoren kunnen hebben op pijn benadrukken. Het betreft ook een van de vragen die ik mezelf heb gesteld voordat ik met deze scriptie begon. Namelijk, heeft fantoompijn een emotionele kant. Met andere woorden heeft pijn een Shén aspect? Om daar achter te komen moet eerst duidelijk worden wat Shén en emoties nu zijn en welke invloed ze hebben op lichaam en geest. Binnen de TCM wordt geen onderscheid gemaakt in wat wij zien als lichaam en geest. Het zijn twee facetten van de mens die elkaar wederzijds beïnvloeden en kunnen daarom niet los van elkaar gezien worden. Een ziektebeeld binnen de TCM heeft daarom zowel mentale als fysieke aspecten en symptomen. Depressie, stress en andere mentale verstoringen worden binnen de westerse geneeskunst vaak als een apart ziektebeeld gezien. Binnen de TCM zijn dit symptomen 20
Peilin, Sun The management of post-operative pain with acupuncture.
14
die in verschillende ziektebeelden kunnen terug komen. Hoe is nu ons concept van geest, ziel en emoties met elkaar verweven? De Shén maakt deel uit van de San Bao, de drie schatten: Jing, Qì en Shén. Jing en Qì worden gezien als de materiële basis en oorsprong van Shén. Ze bepalen samen onze zogenaamde constitutie of fysieke, mentale en emotionele conditie. Gedrieën worden ze vaak weergegeven als aarde, mens en hemel, tezamen met hun corresponderende organen: de Nieren, de Milt en het Hart. Er wordt dus een directe relatie gelegd tussen zowel het fysiek als psychisch functioneren van het lichaam. Tijdens de conceptie versmelt het witte Jing van de vader met het rode Jing van de moeder en ontstaat er een nieuw individu, een nieuwe Shén. In deze Voorhemelse periode worden de Qì Jing Ba Mai gevormd en deze vormen de basis voor de constitutie, zowel fysiek als mentaal. Jing wordt opgeslagen in de Nieren. Het bevat overgeërfde energie die de gesteldheid van een persoon bepaald. Tijdens de zwangerschap en direct na de geboorte is er geen bewustzijn op Qì niveau, alleen op Jing niveau. Er is nog geen sprake van zelfbewustzijn. Na de geboorte wordt de eerste Nahemelse Qì gevormd uit ademhaling en voeding en beginnen de orgaanfuncties te werken. Met het ontluiken van de orgaanfuncties ontluiken tegelijkertijd ook de mentale entiteiten. Wanneer het Qì niveau voldoende ontwikkeld is ontstaat hieruit de Shén, het resultaat van de vermenging van de mentale entiteiten. De San Bao vertegenwoordigt de verschillende staten van Qì. Jing is de basis van alle Qì. Qì is de meest dynamische vorm, de vitale kracht. De Shén wordt gezien als de drijvende energie achter de mentale en emotionele processen. Als Jing en/of Qì uitgeput raken kan de Shén daaronder leiden. Andersom kunnen Jing en Qì ook leiden onder een Shén die ontregeld is door emotionele stress, het kan Jing en Qì in het lichaam uitputten. Eigenlijk bestaan er twee soorten Shén. De Shén als totaalbeeld voor alle mentale, spirituele en emotionele aspecten van de mens. En de Shén als een onderdeel van de vijf entiteiten gekoppeld aan de vijf Zang, de Yinne organen • Shén hoort bij het Hart, staat voor een gebalanceerd emotioneel leven, inzicht, intelligentie, bewustzijn, een heldere geest, een goed geheugen, helder denken en gezonde slaap. • Hun hoort bij de Lever en staat voor slaap en dromen, bijstaan van alle mentale activiteiten, balanceren van emoties, moedig en resoluut zijn, het stellen van grenzen, het kunnen nemen van beslissingen, creativiteit, plannen maken voor de toekomst, en richting geven aan het leven. Het is het spirituele deel van de ziel. • Po hoort bij de Longen en het meest fysieke en materiële deel van de menselijke ziel. Het slaat lichamelijke pijn op in het geheugen en zorgt ervoor dat we sensaties als pijn, kunnen ervaren en voelen. Het is de database met gegevens over pijn, de fysieke herinnering. • Zhi hoort bij de Nieren en is verantwoordelijk voor wilskracht en motivatie. Zijn de Nieren en dus de wilskracht sterk, dan zal men doelen nastreven en zal men zich durven manifesteren. Gebrek aan wilskracht en motivatie zijn vaak belangrijke aspecten bij mentale depressie. • Yi hoort bij de Milt en is verantwoordelijk voor peinzen, overwegen, toegepast denken, studeren, herinneren, concentreren en het genereren van ideeën. Emoties zijn een normaal menselijk aspect en worden alleen een oorzaak van ziekte als ze excessief worden of lang aanhouden. Het eerste effect dat verstoorde emoties op het lichaam hebben is op de circulatie en de richting van Qì. Woede laat Qì stijgen, vreugde vertraagd Qì, verdriet lost Qì op, angst laat Qì dalen, een shock slaat Qì uiteen en overmatig denken beknot Qì. Samengevat zou je kunnen stellen dat alle emoties de neiging hebben om na een bepaalde tijd een Qì stagnatie te veroorzaken wat na verloop van tijd kan resulteren in
15
een Xuè stase. Indien de toestand van emotionele stress gedurende langere tijd aanhoudt, kan die ook tot uitputting van onze energiereserves leiden. Voor of na de amputatie kunnen patiënten, naast pijn ook emoties zoals angst, stress, verdriet en shock ervaren. Dit kan leiden tot ontregeling van Qì en Xuè en verstoring van de Shén waardoor de pijn juist kan verergeren. Ook zullen de patiënten vaak meer last hebben van insomnia, hoofdpijnen en rusteloosheid. Het kalmeren van de Shén en het voeden van het Hart zal effect hebben op de patiënt. Deze zal zich rustiger en ontspannen voelen waardoor de pijn of een vervelend gevoel gemakkelijker te verdragen zal zijn. De patiënt zal beter slapen en kan de emoties beter de baas zijn waardoor men zich sterker zal voelen. Maar waar huist nu de Shén? Binnen de Traditionele Chinese Geneeskunst bestaan twee opvattingen over mentale, spirituele en emotionele aspecten van de mens. Wordt de Shén nu meer in het Hart of in de Hersenen geherbergd.21 Binnen de ene stroming huist de Shén in het Hart. Het Hart, als Keizer, is de heerser over dit domein. ‘The Heart stores the Shen’.22 Het Hart herbergt de Shén, waardoor het dus ook een belangrijke rol heeft in mentale activiteiten. Overigens spelen alle organen en dan met name de Yinne organen een mentale rol die overlappen met het Hart. Dit zou je kunnen verklaren aan de hand van de rode tip van de tong, welke veroorzaakt zou worden door Hart Vuur. Maar deze rode tip komt praktisch altijd voor bij emotionele problemen, ongeacht welk orgaan met welke emotie verbonden is. Binnen de andere stroming huist de Shén meer in de hersenen. De Shén is nauw verwant aan de Nieren en het Jing. Ondanks dat de Shén huist in het Hart heeft het zijn biologische oorsprong in het Jing. De Nieren slaan Jing op, produceren Merg en vullen de hersenen, ook wel de Zee van Merg. Li Shi Zhen zegt ‘The brain is the residence of the original shen’.23 De Hersenen zijn tenslotte gevormd door Merg en de Nieren welke Voorhemelse Jing opslaan, en dat is de oorsprong van de Shén. Om deze reden zou de Shén in de hersenen verblijven. Samengevat zou je dus kunnen stellen: Om de Shén te versterken en een sterke invloed te hebben op de mentale emotionele toestand kun je de Shén op verschillende manieren beïnvloeden. Door de Nieren, die de basis zijn van de ‘drie schatten’, de Shén, Qì en Jing. Door het Hart, die de Shén herbergt. En door de Hersenen, die ook de Shén herbergt volgens verschillende Chinese artsen waaronder Li Shi Zhen. Bij het behandelen is het dus belangrijk zowel de Nieren te versterken als het Hart te voeden.
21
Peter Deadman and Mazin Al-Khafaji. The Treatment of Psycho-Emotional Disturbance by Acupuncture with particular reference to the Du Mai. 22 Su Wen, Hoofdstuk 62 23 Maciocia, Giovanni. The Channels of Acupuncture, Clinical Use of the Secondary Channels and Eight Extraordinary Vessels. blz 424
16
4. Verschillende vormen van aanpak bij behandeling van fantoompijn Bij de meeste situaties die je in de praktijk tegen komt zie je patronen die niet duidelijk volgens het boekje zijn. Meestal heb je te maken met meerdere patronen of ziektebeelden door elkaar heen. Je kunt te maken hebben met een externe of interne oorzaak of beide, zowel intern als extern. Het kan een exces of een deficiëntie zijn of je kunt met zowel een deficiëntie als exces te maken hebben. Door middel van anamnese, observatie, palpatie en pols- en tongonderzoek kunnen we vaststellen waar het probleem aanwezig is. Wat moet er nu gebeuren bij de behandeling van fantoompijn? Naast het voeden van Qì en Xuè, het activeren van de Qì en Xuè circulatie in het lichaam zijn de emoties een erg belangrijke factor bij de behandeling. Fantoompijn wordt door Xing Guifang gezien als een mentale verstoring en omvat zowel de Shén en het Hart. Bij de behandeling zou men zich volgens Xing Guifang moeten richten op het reguleren van de Shén om pijn te stoppen. Volgens hem moeten we via de meridianen die gerelateerd zijn aan mentale activiteiten de fantoompijn kunnen behandelen.24 Bij het behandelen van fantoompijn hebben de meridianen die zowel het fysieke als het mentaal-emotionele deel kunnen behandelen de voorkeur. In dit hoofdstuk differentieer ik in een aantal vormen van aanpak. Een aantal aspecten uit deze behandelingen overlappen elkaar. Vaak worden de beste resultaten behaald bij een mix van verschillende behandelmethodes.25 Enerzijds kun je behandelen uitgaande van een energetische disbalans bij patronen van exces en deficiëntie met toevoeging van punten die het mentale en emotionele aspect behandelen. Anderzijds kun je differentieren volgens de Qí Jing Ba Mai. Daarnaast kan bij de meer symptomatische pijnbehandeling gebruik gemaakt worden van vooral distale en soms ook lokale punten. En hoewel het een geheel andere discipline betreft wil ik nog een ander deel van de acupunctuur aanstippen. Het gaat hier om een redelijk jonge manier van aanpak, een samenwerking tussen oost en west, de schedelacupunctuur. 4.1. De energetische disbalans bij patronen van exces en deficiëntie Met behulp van deze energetische differentiatie wordt gekeken naar een patroon van exces of deficiëntie. Ze kunnen worden gezien als de onderliggende oorzaak voor het ontstaan van fantoompijn en/of stomppijn. Naast het behandelen van exces of deficiënte patronen is het belangrijk ook op mentaal en emotioneel gebied het lichaam te versterken. In het overzicht heb ik enkele punten aangestipt die hiervoor gebruikt kunnen worden.26 Natuurlijk moet er ook nog altijd gekeken worden naar een onderliggende disbalans van de Zang Fu. Punten die daarbij geprikt worden hebben betrekking op deze diverse organen.
24
Xing Guifang. Acupuncture Treatment of Phantom Limb Pain, A Report of 9 Cases. Journal of Traditional Chinese Medicine 18 (3): 199-201, 1998 25 Peilin, Sun. The management of post-operative pain with acupuncture, blz 312 26 gebaseerd op een combinatie van de boeken: Peilin, Sun. The management of post-operative pain with acupuncture, en Rossi, Elisa. Shen, Psycho-Emotional Aspects of Chinese Medicine.
17
4.1.1. Exces patronen a. Stagnatie van Qì Scherpe pijn, soms verplaatsend, geen duidelijke palpeerbare locatie, palpeerbare zachte delen op het litteken, versterking van de pijn van het litteken bij beweging, mogelijke versterking van de pijn bij emotionele verstoringen en stress, insomnia, rusteloosheid, hoofdpijn, slechte eetlust, pijn in hypochondrium. Tong: wit tongbeslag Pols: Xian Mai (wiry) Behandelprincipe: Los de (Lever) Qì stagnatie op, kalmeer de Shén en verzacht de pijn. In aanmerking komende punten: • LIV3 en LI4: ‘four gates’, voor het reguleren van circulatie van Qì in het algemeen, versterken de circulatie van Qì en Xuè en het verzachten van de pijn. • LIV3: circuleert Lever Qì en voedt Xuè. • LIV3, LIV5, LIV8, GB34, GB41, LIV14: reguleren de Lever en Galblaas, bevorderen de Qì circulatie, heffen Qì stagnatie op, verzachten emoties en de verminderen de pijn. • P6 en LIV5 samen met GB36 worden gebruikt om de Qì circulatie te versterken, de Lever te kalmeren en pijn te verlichten. • LI4, SP6, GB20: reguleren de Qì en Xuè circulatie en verlichten de pijn. • GB20 en GB34: vooral te gebruiken bij symptomen op musculair gebied, spanning, krampen en pijn. • GB34: Hui-meeting punt van de pezen: reguleert en ontspant pezen en gewrichten, beweegt Lever Qì en elimineert Damp-Hitte van de Lever en de Galblaas. • P6, H5: kalmeren de Shén, bevorderen slaap en verlichten de pijn. • P6: Luo connecting van de Yin Wei Mai: beweegt de stagnatie van Qì, Xuè en Phlegm, klaart Hitte en kalmeert de Shén. De Pericardmeridiaan is gerelateerd aan de Levermeridiaan door middel van dezelfde polariteit, Jue Yin. Het punt kan dus kalmerend werken bij Lever Qì stagnatie. • BL15 en H7: voor het tonifiëren van Qì en het Hart. • BL18 en BL19: tonifiëren van de Lever. b. Stagnatie van Xuè Langdurige stekende pijn op een duidelijk aan te wijzen locatie, purperen kleur van de huid rond de verwijderde delen van het lichaam, verergering van de pijn bij beweging, na de operatie of ’s nachts, palpeerbare harde delen op het litteken. Tong: paarse tong met dun beslag Pols: Xian Mai (wiry) Behandelprincipe: Versterk de circulatie van Qì en Xuè, verdrijf Xuè stase en verzacht de pijn. In aanmerking komende punten: • SP6, SP10: versterken circulatie van Xuè, verdrijven Xuè stase en verzachten de pijn. • SP6: ontmoetingspunt van de drie Yinne meridianen van het been: voedt Yin en Xuè en tonifieert Qì, kalmeert de Shén en reguleert Lever Qì, lost Damp op en beweegt en koelt Xuè. • LI4, LIV3: versterken de circulatie van Qì en Xuè en verzachten de pijn. • H6: versterkt de circulatie van Xuè, verdrijft Xuè stase, kalmeren de Shén en verzachten de pijn. • P4: beweegt en koelt Xuè en kalmeert de Shén.
18
• • • • • • •
P6: Luo connecting van de Yin Wei Mai: beweegt de stagnatie van Qì, Xuè en Phlegm, klaart Hitte en kalmeert de Shén. BL17: Hui meeting punt van Xuè: voor alle verstoringen gerelateerd aan Xuè, beweegt, voedt, reguleert en koelt Xuè. ST36 en BL23: tonifiëren van Qì en het elimineren van interne Koude waardoor een Xuè stase kan ontstaan. BL15 en H7: voor het tonifiëren van Qì en het Hart. LIV8: voeden van Xuè en Yin BL18: Back Shu punt van de Lever: voor alle verstoringen die te maken hebben met de Lever en dus ook met Qì en Xuè. Helpt de Lever te kalmeren en kan gebruikt worden bij onrust. BL20: tonifiëren de Milt en dus ook Qì en Xuè.
c. Accumulatie van Hitte Scherp en heet aanvoelende fantoompijn en litteken, roodheid, zwelling en brandend gevoel aan de verwijderde delen van het lichaam, dorst, rusteloosheid, insomnia, constipatie, donker gekleurde urine. Tong: rode tong met droog geel beslag Pols: Shou Mai en Hua Mai (snel en slippery) Behandelprincipe: Klaar Hitte, versterk de Xuè circulatie, verdrijf toxines, verminder de zwelling en verzacht de pijn. In aanmerking komende punten: • LI4, LI11: klaren hitte, verdrijven toxines, versterken de circulatie in de meridianen en verzachten zo de pijn. • P7 en KID3: belangrijke actie bij Hart en Nieren, de Vuur – Water as. Voedt het Water en kalmeert Hitte. Hierbij P7 in plaats van H8 wat te pijnlijk kan zijn. • P7: kalmeert de Shén en vermindert Hitte in Xuè. • KID3: voedt Nier Yin, Yang en Jing, verwarmt de Ming Men, voedt hersenen en botten. • SJ6, ST44: klaren hitte, verminderen roodheid en zwelling. • SP6, SP10: koelen Xuè, verdrijven toxines, verminderen zwelling en verzachten de pijn. • KID2, LIV2: klaren hitte en verminderen zwelling. • LIV2: draineert Lever Hitte en reguleert Qì. • P6, H5: kalmeren de Shén, verzachten emoties, bevorderen slaap, versterken de Qì en Xuè circulatie en verlichten de pijn. • H5: reguleert Hart Qì en kalmeert de Shén, klaart Hitte en activeert Qì in de Hartmeridiaan. d. Accumulatie van Damp-Phlegm Langdurige pijn met zwellingen en een zwaar gevoel, het niet goed kunnen bewegen van lichaam en gewrichten, zeurend of doof gevoel in spieren, vermoeidheid, slechte eetlust, vol gevoel in abdomen. Tong: wit kleverig beslag Pols: Chen Mai en Hua Mai (diep en slippery) Behandelprincipe: Versterk de circulatie van Qì, verdrijf Damp-Phlegm en verzacht de pijn. In aanmerking komende punten: • LI4: versterkt de Qì circulatie, verdrijft Damp-Phlegm en verzacht de pijn. • SP4: reguleert Qì en lost Damp op, versterkt de Milt en kalmeert de Shén.
19
• • • • • •
ST40: lost Phlegm op in het gehele lichaam en elimineert Damp, kalmeert de Shén en activeert Qì in de Maagmeridiaan. ST36: tonifieert Qì en voedt Xuè, kalmeert de Shén, klaart Hitte, ondersteund de Milt en lost Damp op, reguleert Nahemelse Qì wat belangrijk is in verstoringen van de Shén. SP6, SP9, ST40: versterken de Qì circulatie, verdrijven Damp-Phlegm in lichaam en meridianen en verzachten de pijn. SP6: ontmoetingspunt van de drie Yinne meridianen van het been: voedt Yin en Xuè en tonifieert Qì, kalmeert de Shén en reguleert Lever Qì, lost Damp op en beweegt en koelt Xuè. SP3: tonifieert Milt Qì en lost Damp op. P6, H7: kalmeren de Shén, verzachten emoties, bevorderen slaap versterken de Qì en Xuè circulatie en verlichten de pijn.
4.1.2 Deficiënte patronen Deze kunnen ontstaan door uitputting van Qì en Xuè door bijvoorbeeld bloedingen tijdens de operatie. Qì Xu en Xuè Xu Lichte pijn aan het litteken, de pijn komt en gaat, is dof van karakter, verbetert door rust en verergert door inspanning, bleke huid rond het litteken, slechte heling van de huid, zwakke spieren en gewrichten, vermoeid, slechte eetlust, losse stoelgang, slecht geheugen, droge huid, duizeligheid, rusteloos, wazig zicht. Tong: bleke tong met tandafdrukken of dunne tong Pols: Xu Mai, Chén en Xi Mai (empty, deep and fine) Behandelprincipe: Tonifieert Qì en Xuè, versterk het lichaam en verzacht de pijn. In aanmerking komende punten: • H7, ST36, en SP3: worden samen gebruikt om de Shén te kalmeren, Qì te tonifiëren en Xuè te voeden. Dus goed om lichaam en geest samen te versterken. • H7: kalmeert de Shén en reguleert Qì, tonifieert de vier deficiënties van het lichaam: Qì, Xuè, Yin en Yang. • ST36: tonifieert Qì en voedt Xuè, kalmeert de Shén, klaart Hitte, ondersteunt de Milt en lost Damp op, reguleert Nahemelse Qì wat belangrijk is in verstoringen van de Shén • ST36, SP6, SP3, BL20: activeren de Milt en Maag en tonifiëren zo Qì en Xuè. • SP3: tonifieert Milt Qì en lost Damp op. • SP6, SP10: versterken circulatie van Xuè, verdrijven Xuè stase en verzachten de pijn. • DU20: laat Yang Qì stijgen, en versterkt de Zang Fu. • REN4, REN6, KID3, KID10: versterken het Jing en de Yuan Qì in het lichaam en bevorderen de productie van Qì en Xuè. • BL17: Hui meeting punt van Xuè: voor alle verstoringen gerelateerd aan Xuè, beweegt, voedt, reguleert en koelt Xuè. • BL18: Back Shu punt van de Lever: voor alle verstoringen die te maken hebben met de Lever en dus ook met Qì en Xuè. Helpt de Lever te kalmeren en kan gebruikt worden bij onrust. • BL23, DU4 en BL54: omdat deze punten op dezelfde lijn op het lichaam liggen kunnen ze samen gebruikt worden om Nier Yang te tonifiëren en de Ming Men te verwarmen.
20
4.2 Qí Jing Ba Mai De tweede differentiatie is volgens de Qí Jing Ba Mai. Bij behandeling van fantoompijn zijn ze effectief te gebruiken omdat ze zowel het fysieke als het mentale en emotionele gedeelte aan te pakken. De Qí Jing Ba Mai vormen samen met de Jing Luo een netwerk in het gehele lichaam. Het omvat alle delen van de anatomie, links en rechts, onder en boven, intern en extern. Ze reguleren de balans van de Qì en Xuè circulatie in het lichaam. Zijn onder andere verbonden met de Nieren, de Lever en het Hart, die een belangrijke basis zijn van basissubstanties in het lichaam zoals, Jing, Qì en Xuè en dus ook een connectie maken met de Shén. Tevens zorgen ze voor regulatie en interactie tussen de Zang Fu en de Qí Heng Zhi Fu, de Extra Fu. Ze maken daardoor connectie met onder andere de hersenen, het ruggenmerg, het skelet en de bloedcirculatie. We hebben al gezien dat het hebben van pijn en dus ook fantoompijn, een blokkade is van de stroming van Qì en Xuè. Qì stagnatie en Xuè stase zijn een vorm van exces. Bij de behandeling van fantoompijn zal het gebruiken van de Qí Jing Ba Mai een goede keuze zijn omdat dit over het algemeen goede resultaten oplevert bij excessituaties. 4.2.1 Wanneer de Qí Jing Ba Mai gebruiken Maciocia geeft de volgende mogelijkheden:27 a. Bij problemen van meerdere meridianen tegelijk ‘The extraordinary meridians ensure the regulation and the first laws for the relationship and circulation of Blood and Qì, essence and Qì, and Yin and Yang’.28 ‘De Qí Jīng Bā Mài reguleren de balans van Qi en Xue in het hele lichaam’.29 De Qí Jing Ba Mai versterken het gehele energetische systeem en reguleren de balans van Qì en Xuè in alle hoofdmeridianen en het gehele lichaam. Ze vormen een evenwichtsherstellend systeem waarbij ze fungeren als een soort van reservoir waarbij ze zowel energie kunnen absorberen als overbrengen naar de hoofdmeridianen. Dit betekent dat de Qí Jing Ba Mai zowel energie van de hoofdmeridianen kan opnemen als afgeven indien dit nodig is. In geval van fantoompijn met een Qì stagnatie en Xuè stase zal dus de excesenergie geabsorbeerd worden, wat voor een goede Yin en Yang balans in het lichaam zorgt en dus een goede gezondheid. Bij de problemen van meerdere meridianen tegelijk, wordt het reservoir van de Qí Jing Ba Mai door meerdere meridianen aangesproken en zal het uitwerking hebben op al deze meridianen. In geval van fantoomklachten, waarbij pijn langs twee van de Yange meridianen van het been gevoeld wordt, kun je de Yang Wei Mai kunnen gebruiken omdat deze alle Yange meridianen verbindt.
27 Maciocia, Giovanni. The Channels of Acupuncture, Clinical Use of the Secondary Channels and Eight Extraordinary Vessels. 28 Larre, Claude and Rochat de Vallée, Elisabeth. The Eight Extraordinary Meridian. Blz 16 29 syllabus Qing Bai acu-2 Qí Jing Ba Mai
21
b. Gecompliceerde condities Met gecompliceerde condities wordt bedoeld: Chronische condities gekarakteriseerd door meerdere, verwarrende patronen met veel verschillende symptomen in verschillende lichamelijke systemen. De Qì Jing Ba Mai worden in dit geval gekozen omdat ze een diepere invloed hebben dan de hoofdmeridianen en omdat ze Jing bevatten. Door behandeling met de Qì Jing Ba Mai kan het lichaam aan de ene kant getonifieert worden, de Shén kan versterkt worden en diep gewortelde excessen kunnen worden verwijderd. c. Betrokkenheid van een intern orgaan met een niet gekoppelde meridiaan. In de meeste gevallen zal een pathologie van de Zang Fu de gerelateerde of de gekoppelde meridiaan aantasten, maar het kan ook zo zijn dat er andere meridianen beïnvloedt worden. Bijvoorbeeld in geval van een Lever Qì stagnatie samen met pijn die langs het verloop van de Blaasmeridiaan loopt. Hierbij kan bijvoorbeeld de Dai Mai gebruikt worden omdat alle meridianen van en naar het been de Dai Mai kruisen. De circulatie van Qi in de benen kan hiermee beïnvloedt worden. Tevens harmoniseert de Dai Mai de Lever en de Galblaas, vooral bij excespatronen van de Lever. d. Verwarrende situaties van Hitte en Koude, exces en deficiëntie De Qí Jing Ba Mai zijn bruikbaar bij complexe situaties waar tegelijkertijd Hitte en Koude, exces en deficiëntie aanwezig zijn. Dit is bijvoorbeeld het geval in een situatie van Xuè stase samen met een Qì en Xuè deficiëntie waarbij een patroon van Hitte en Koude te zien is. Behandelen via de Chong Mai kan dan een goede keuze zijn. Het zal meerdere meridianen zoals de Nieren, Lever en Maag/Milt beïnvloeden waardoor ze alledrie gebalanceerd worden. e. Sommige mentale problemen Er wordt ook wel relatie gelegd tussen Hart en Nieren, Vuur en Water. Drie van de Qì Jing Ba Mai, de Ren Mai, Du Mai en Chong Mai ontspringen in de onderbuik, en zijn verbonden met het Hart, de Nieren en de Hersenen. Het is door deze connectie dat er wordt gezegd dat de Hersenen de drie schatten, Jing, Qì en Shén reguleren. Er zijn dan ook verschillende punten op de Qí Jing Ba Mai die gebruikt worden voor emotionele en mentale klachten. De Du Mai heeft uitwerking op drie organen welke een grote invloed hebben op het mentaal-emotionele gedeelte. De Nieren en daardoor de wilskracht, Zhi. Het Hart en daardoor de geest, de Shèn. En de hersenen en daardoor ook de Shèn. Om deze reden wordt bijvoorbeeld de Du Mai gebruikt om de wilskracht te versterken en de Shèn op te beuren en het Hart te voeden bij depressies. f. Sommige neurologische problemen Vooral de Qí Jing Ba Mai die in connectie met de hersenen en het ruggenmerg staan, kunnen gebruikt worden bij neurologische problemen. De Du Mai en de Dai Mai kunnen gebruikt worden om de circulatie van Qì te stimuleren in benen en ruggenwervel bij neurologische problemen. Ook de Yin en Yang Qiao Mai kunnen het evenwicht tussen de linker- en rechter lichaamshelft harmoniseren en zijn verbonden met de hersenen. Dit wordt nog verder uitgediept in het volgende hoofdstuk.
22
4.2.2 Welke Qí Jing Ba Mai gebruiken bij fantoompijn Hieronder zal per Qí Jing Ba Mai worden aangegeven wat de functie is in het lichaam en wat de relatie is met betrekking tot het behandelen van fantoomklachten.30 a. Du Mai Een belangrijke functie van de Du Mai is het voeden van merg en dus ook de hersenen. Jing produceert Merg welke het ruggenmerg en de hersenen vult. Het verloop van de Du Mai gaat door het ruggenmerg naar de hersenen en daarom heeft de Du Mai invloed op het voeden van de hersenen en dan vooral het balanceren van Yin en Yang. Het Hart, de Hersenen en de Nieren worden door de Du Mai gemeenschappelijk gevoed. De Du Mai heeft een sterke invloed op de mentaal-emotionele toestand, met het gebruiken van de Du Mai kan de Shén versterkt worden. De Shén huist in het Hart en is afhankelijk van Hart Xuè voor zijn voeding. Een andere theorie is dat de Shén huist in de Hersenen en ontstaat vanuit Voorhemelse Jing. In beide gevallen is het belangrijk om Nieren en Hart te voeden en daardoor de Shén te versterken. Veel gebruikte punten op de Du Mai zijn DU20, DU24 en DU14. Ook door het versterken van de Ming Men wordt het Hart geassisteerd in het herbergen van de Shén. Tevens kan de Du Mai gebruikt worden bij fantoomklachten die als een gevoel van pijn, stijfheid, spasmen, tremoren en krampen ervaren worden. b. Ren Mai De Ren Mai wordt bij fantoomklachten meer in combinatie met de Du Mai gebruikt. Het is een balans van Yin en Yang, waarbij de Ren Mai is gekoppeld aan Yin. Ze verbinden de vitale substanties met elkaar. Leggen de connectie met Jing via de Nieren, Xuè via het Hart, Merg via ruggengraat en Nieren en de Zee van Merg, de hersenen. De Ren Mai controleert daarnaast de Qì en kan Qì voeden en tonifiëren. De Ren Mai kan dus worden ingezet bij deficiënties van Yin en Xuè en tevens in situaties waarbij Qì deficiënt is. Het versterken van Qì en Xuè na een operatie bijvoorbeeld. Door de connectie met Hart en Nieren, en dus Xuè en Jing, zijn er tevens diverse punten op de Ren Mai die de Shén beïnvloeden. c. Chong Mai ‘All the texts, especially the Nei Jing, stress the fact that the Chong Mai is able to regulate both Blood and Qì. Because of that the Chong Mai is called the ‘sea of blood’, but is also called the ‘sea of the meridians’. And of course the meridians are nothing but the regulation of the circulation of Qì, allowing Blood and Qì to circulate in a correct way without deviation.’31 De Chong Mai is de Zee van de twaalf meridianen en de Zee van Bloed en beïnvloedt de beweging van Qì en Xuè in het gehele lichaam. Bovendien beweegt de Chong Mai het Bloed van het Hart. De Chong Mai kan gebruikt worden om Qi en Bloed te laten bewegen en obstructie weg te halen. Door het verloop van een interne tak naar de voeten kan de Chong Mai gebruikt worden in geval van problemen met de circulatie naar benen en voeten. Ook de drie Yinne meridianen worden hierbij beïnvloedt. Symptomen die daarbij horen zijn koud, doof gevoel, tintelen en een paarse kleur. 30
Samengevat met behulp van diverse boeken zoals Maciocia en Pirog en teksten uit de syllabi van de diverse studiejaren van Qing Bai 31 Larre, Claude and Rochat de Vallée, Elisabeth. The Eight Extraordinary Meridian. blz 109
23
Chong Mai verbindt de Maagmeridiaan en de Niermeridiaan, en verbindt daardoor de Voor- en Nahemelse Qi met elkaar. De Maagmeridiaan is een Yang Ming meridiaan, vol van Qì en Xuè en zorgt voor een goede voeding van de pezen en spieren. ‘Yangming is the source of nourishment for all the zang fu viscera. Only with this nourishment can the tendons, bones, and joints be lubricated. The Chong channel is considered the reservoir of the twelve main meridians. It is responsible for the permeability of nutrients throughout the body and into the muscles. It works together with the yangming in this function. The yangming/stomach can be said to be the primary channel that is responsible for this. In its distribution it involves the Dai and Du channels, too. When the yangming channel is deficient, the tendons will become flaccid. The dai channel cannot integrate all the systems, and paralysis of the feet results’.32 d. Dai Mai ‘In the pathology of the Dia Mai we are concerned with the lower limb, where a deficiency of the function of the Dai Mai leads to relaxation of the muscles in the thighs and legs.’33 Dai Mai loopt rond het middel en verbindt alle meridianen van de benen. Hierdoor reguleert de Dai Mai onder en boven en daardoor de Qì circulatie in de benen. Belangrijk hierbij zijn de Levermeridiaan die zorgt voor de vrije stroom van Qi van de Lever, de Maag- en Miltmeridiaan in zijn functie om Qi en Bloed te vormen en spieren te voeden. Verder wordt aangegeven dat de Dai Mai gebruikt kan worden wanneer de patiënt geen controle heeft over de ledematen, waaronder ook het gevoel alsof een fantoomledemaat beweegt. Verder kan het helpen bij zwelling, een doof gevoel van het gehele lichaam, spasmen in de spieren en pijn in de botten, die laatste twee als gewone pijn en als fantoompijn.34 e. Yang en Yin Qiao Mai De Yin en Yang Qiao Mai balanceren het Yin en Yang in het lichaam, met name de beweging naar boven en naar beneden. Ze kunnen het evenwicht tussen de linker en rechter lichaamshelft harmoniseren en balanceren de spanning tussen de binnen- en buitenzijde van het been. Bij fantoomklachten kunnen ze worden gebruikt bij een gevoel van spanning en pijn, een doof gevoel en gevoel van spasmen in armen en benen.35 Ze zijn ook belangrijk in het harmoniseren van de Shén en de hersenfuncties, en het balanceren van Yin Qì en Yang Qì in het hoofd en de hersenen. Ze dringen alle twee de hersenen binnen en kunnen daardoor allebei worden ingezet op mentaal en neurologisch vlak. De Yang Qiao Mai is in te zetten in geval van insomnia. Dit komt door de relatie met de ogen en de harmoniserende werking van deze meridianen op de Shén. Daardoor kunnen de Yin en Yang Qiao Mai ook ingezet worden als er sprake is van mentale rusteloosheid. Een groot deel van de patiënten met fantoomklachten krijgt antidepressiva en slaapmiddelen voorgeschreven. Het gebruiken van de Yin en Yang Qiao Mai zou dus ook hierbij kunnen helpen. 32
Su Wen Hoofdstuk 44 Larre, Claude and Rochat de Vallée, Elisabeth. The Eight Extraordinary Meridian. blz 155 34 Volgens Zhen Jiu Ju Ying 1529 in: Maciocia, Giovanni. The Channels of Acupuncture, Clinical Use of the Secondary Channels and Eight Extraordinary Vessels. blz 541 35 Volgens Zhen Jiu Ju Ying 1529 in: Maciocia, Giovanni. The Channels of Acupuncture, Clinical Use of the Secondary Channels and Eight Extraordinary Vessels. blz 576 33
24
f. Yang en Yin Wei Mai De Yang Wei Mai verbindt alle Yange meridianen met elkaar en zorgt voor de fysieke kracht en verbinding. Als de fysieke kracht is afgenomen of als de spieren of gewrichten verzwakt voelen of uit balans zijn, dan is het prikken van de Yang Wei Mai aan te raden. In geval van fantoomklachten kan de Yang Wei Mai worden gebruikt bij de behandeling van pijn door stagnatie en een gevoel van zwakte van spieren en gewrichten. Yin Wei Mai verbindt alle Yinne meridianen met elkaar en zorgt voor emotionele kracht en verbinding, het houdt met andere woorden het mentale deel van het lichaam op zijn plaats. De Yin Wei Mai kan Xuè en Yin voeden en daarmee ook het Hart. De Yin wordt voornamelijk gebruikt om een deficiëntie aan te vullen en heeft een opmerkelijke kalmerende invloed op de Shén. Vooral als het mentale evenwicht verstoord is, heeft het meenemen van de Yin Wei Mai in de behandeling toegevoegde waarde. Maciocia zegt de Yin Wei Mai vaak te gebruiken bij patiënten die leiden aan depressies en spanningen van mentaal-emotionele problemen zoals treuren, droefheid, zorgen of shock.36 4.2.3 Behandeling met behulp van de Qí Jing Ba Mai
37
Heel algemeen gezien kunnen de Qí Jing Ba Mai worden ingedeeld volgens Yin en Yang. De Yange meridianen van de Qí Jing Ba Mai worden gebruikt in oppervlakkige regio’s, musculoskelatale buitenkant, Yange stoffen en lichaamsregio’s. Dit zijn de Du Mai, Dai Mai, Yang Qiao Mai en Yang Wei Mai. De meer Yinne meridianen, de Ren Mai, Chong Mai, Yin Qiao Mai en Yin Wei Mai worden gebruikt bij een meer diepe problemen zoals pijn in het Hart en verstoring van de Shén, de Zang Fu en meer Yinne stoffen en lichaamsregio’s. Op de ledematen bevinden zich acht openingspunten of master points, waarmee de Qí Jing Ba Mai ieder afzonderlijk kunnen worden ingeschakeld. Het kan gezien worden als een soort afstandsbediening. De meridiaan wordt als het ware geactiveerd en al de punten op deze meridiaan zijn dan meer ontvankelijk voor de behandeling. De impact van de behandeling wordt vergroot omdat meerdere meridianen verbonden zijn op de route van de Qí Jing Ba Mai. Het is als een boom, die Qì kan bewegen tussen hoofdmeridianen en Qí Jing Ba Mai. Dus naast het draineren bij een exces kan men ook voeden bij leegte omdat in de Qí Jing Ba Mai een overschot aan Xuè en Jing naar de deficiënte meridianen kan worden vervoert. In de Qí Jing Ba Mai therapie worden de openingspunten gebruikt volgens het traject dat ze afleggen, hun functie, de pathologische indicatie en de connectie die ze hebben met de verschillende hoofdmeridianen. De Qí Jing Ba Mai zijn aan elkaar verbonden in vier paren: twee Yin en twee Yang. Ze hebben hun eigen openingspunten met daaraan verbonden het gekoppelde punt, of coupled point van de gekoppelde Yinne of Yange meridiaan. openingspunten Ren Mai (LU-7) Du Mai (SI-3) Chong Mai (SP-4) Dai Mai (GB-41)
gekoppelde punten -
Yin Qiao Mai (KID-6) Yang Qiao Mai (BL-62) Yin Wei Mai (P-6) Yang Wei Mai (SJ-5)
Yin Yang Yin Yang
36 Maciocia, Giovanni. The Channels of Acupuncture, Clinical Use of the Secondary Channels and Eight Extraordinary Vessels. 37 Samengevat met behulp van diverse boeken zoals Maciocia en Pirog en teksten uit de syllabi van de diverse studiejaren van Qing Bai, waaronder die van Robin Tiberi (acupunctuur 1)
25
Het zal soms onduidelijk zijn welke Qí Jing Ba Mai te kiezen omdat er meerdere meridianen bij de aandoening gebruikt kunnen worden. Als eerste wordt bekeken of het een meer Yinne of Yange Qí Jing Ba Mai betreft. Dit kan op basis van de lokatie van de symptomen of de algemene karakteristieken van het probleem. Als de keuze tussen Yin of Yang meridiaan is gemaakt wordt er gekeken naar de Qí Jing Ba Mai als ‘master-coupled’ paren, er wordt bekeken welke van de twee paren het best bij het probleem past. Daarna wordt één van de twee binnen het paar als de ‘master’, welke het meest bij de symptomen past. Als duidelijk is welke het meest belangrijk is zal de behandeling meer gefocust zijn. Als het niet duidelijk genoeg is welke van de twee het meest in aanmerking komt, wordt de lokatie van de symptomen gekozen. Voor het bovenlichaam kies men het masterpunt op de armen, voor het onderlichaam het punt op de benen. Als eerste wordt het openingspunt geprikt, bij vrouwen rechts, bij mannen links. Daarna worden andere punten geprikt die betrekking hebben op de behandeling. In de meeste gevallen zul je punten gebruiken die op het verloop van de gekozen Qi Jing Ba Mai (masterpunt) liggen of de gekoppelde Qi Jing Ba Mai. Over het algemeen is het raadzaam om punten te kiezen waarbij je verloop en energetische functie in het oog houdt. Maar er kunnen ook punten gekozen worden die niet op het verloop liggen, maar wel bijdragen aan de behandeling. Als laatste kan het gekoppelde punt geprikt worden, maar dit is niet altijd noodzakelijk. Het wordt toegevoegd om het bereik van de openingspunten uit te breiden en zijn effect te verbeteren. De naalden worden in volgorde van prikken weer verwijderd. In hoofdstuk 4.5, dat gericht is op de praktijk, zal ik de behandeling van fantoomklachten met behulp van de Qí Jing Ba Mai nog verder verduidelijken.
26
4.3 Het gebruik van distale en lokale punten bij de behandeling van fantoompijn Bij de behandeling van pijn wordt de lokale circulatie van Qì en Xuè hersteld. Nu blijkt dat bij fantoompijn ook de distale circulatie beïnvloedt kan worden, de pijn die gevoeld wordt in het deel van het lichaam dat niet meer aanwezig is. Deze punten corresponderen met de pijn die langs het verloop van de meridiaan gevoeld wordt. In geval van fantoompijn is dat vaak niet mogelijk omdat door amputatie de punten er gewoonweg niet meer zijn. De eerst beschikbare acupunctuurpunten, die dan toch distaal liggen, kunnen geprikt worden langs het verloop van de meridiaan waarlangs de fantoompijn gevoeld wordt. Het gevoel van fantoomklachten kan daarmee direct verlicht worden.38 Het is zaak om bij de behandeling te kijken naar de balans in het lichaam. Fantoomklachten komen meestal unilateraal voor. Bij pijn aan de ene zijde van het lichaam kunnen gerelateerde punten gebruikt worden op de andere zijde van het lichaam. Het gaat om het balanceren van links en rechts, Yin en Yang. ‘About five years ago, I began having acupuncture, and found that it had an immediate effect on reducing phantom sensation, and seemed to help prevent the phantom pain from returning for a longer period. My acupuncturist also showed me some acupressure tricks. For example, if my “big toe” was hurting, I could apply acupressure to the same point on my big toe on the other foot (the “real” one), and that might relieve it. Also, putting acupressure on a similar point on my thumb could help. As I studied a little more about qi energy flows, I started noticing that when my phantom pain flared, it was always focused somewhere on my “phantom right leg”. Some days, it would be “tingling, and prickling in my big toe, right at the tip,” sometimes it would be “stabbing pain on the outside of my ankle, right between the ankle bone and the Achilles tendon”, or wherever. So, I got charts and diagrams that showed where the Chinese meridians (energy pathways) ran. Sure enough, my pain was always along a meridian line, and I could pick other points along that meridian line where acupressure would work to reduce my pain’. Janelle Durham, 2004
39
Het prikken van unilaterale punten kan zeer effectief zijn. Vooral de punten die balanceren tussen links - rechts en boven - onder, zijn zeer krachtig. Het is alsof de energie dan als een wiel aangezwengeld wordt en nieuwe kracht krijgt.40 Een mooie combinatie bij Qì stagnatie en Xuè stase is bijvoorbeeld het prikken van een punt op het rechterbeen zoals LIV3 en een punt op de linkerarm zoals P6. LIV3 te gebruiken bij Qì stagnatie, P6 beweegt Xuè en kalmeert de Shén. Unilateraal prikken is ook effectief bij het gebruiken van twee meridianen met dezelfde polariteit. Het gaat dan bijvoorbeeld om Yang Ming gerelateerde meridianen, de Maagen Dikke Darm meridiaan. Men kan zo corresponderen tussen armen en benen van gekoppelde meridianen. Bij behandeling van de heup kan de schouder gebruikt worden, bij de knie de elleboog, en bij behandeling van de enkel de pols. Een voorbeeld: fantoompijn aan de fantoompols langs het traject van de Shao Yang San Jiao meridiaan rond SJ4 kan behandeld worden met punten op de enkel langs het traject van de Shao Yang Galblaasmeridiaan, in dit geval GB40.
38
In hoofdstuk 4.5 wordt hiervan een praktijkvoorbeeld gegeven. http://www.transitiontoparenthood.com/janelle/energy/PhantomEnergy.htm 40 Maciocia, Giovanni. The Foundations of Chinese Medicine, A Comprehensive Text for Acupuncturists and Herbalists, blz 1145 39
27
Corresponderende punten tussen de armen en benen van de gekoppelde meridianen: Schouder LI15 SJ14 SI10
Heup ST31 GB30 BL36
Elleboog LI11 SJ10 SI8
Knie ST36 GB34 BL40
Pols LI5 SJ4 SI5
Enkel ST41 GB40 BL60
Bij chronische verstoringen worden ook wel de Luo connecting punten gebruikt. Het Luo punt heeft een interne - externe connectie en kan het effect hebben links en rechts te balanceren. Voorbeeld: bij fantoompijn door een exces langs het traject van de Dikke Darmmeridiaan kan LU7 aan de andere zijde van het lichaam geprikt worden. Zo wordt de Qì van de ene naar de andere zijde overgebracht. De Luo connecting punten van de Yinne meridianen kunnen tevens gebruikt worden bij emotionele en mentale verstoringen. 4.3.1 Trigger points Trigger points zijn kleine stukjes in spieren die constant in verkrampte toestand zijn. Deze trigger points kunnen op een heel andere plaats in het lichaam pijn afgeven dan waar het daadwerkelijke pijnpunt zit. Ze veroorzaken een groot aantal klachten van stijfheid, tot verminderde mobiliteit van een gewricht, of pijn. Omdat ze symptomen van pijn op afstand bestrijden, kunnen ze ook worden ingezet bij fantoompijn of stomppijn. Tevens kan de patiënt ze zelf opzoeken en ze stimuleren door er druk op te zetten. Opmerkelijk van trigger points is dat deze zich niet altijd ontwikkelen in de zone waar de pijn wordt beschreven. Meestal is de oorzaak te vinden in een spier op afstand van de klacht. Zo kan pijn aan de elleboog veroorzaakt worden door een trigger point in de grote borstspier, door een overbelasting, of door de ontwikkeling van een trigger point in een spier op het schouderblad. De oorzaak van de pijn moet dan gezocht worden op een andere plaats. Kennis van de locatie van de trigger points en palpatie in het juiste gebied zijn cruciaal bij het opsporen van het juiste trigger point. Bij een gezonde spier geeft het palperen geen klachten maar komt men in de buurt van een trigger point dan zal men de zogenaamde ‘jump and shout’ reflex geven. Dat houdt in dat tegelijkertijd het lichaam de reflex zal geven van zich terug willen trekken en tevens verbale expressie van pijn geven. Er bestaan hierbij verschillende werkwijzen waarbij een naald oppervlakkig of dieper in of boven het trigger point in de huid gebracht zal worden. Door middel van deze techniek zullen lokale, verharde punten sterk verminderen of verdwijnen, waardoor ook de pijn vermindert of verdwijnt. Voor de exacte locatie van de trigger points verwijs ik door naar het boek van Peter Baldry.41
41
Baldry, Peter E. Acupuncture, Trigger Points and Musculoskeletal Pain.
28
4.4 Schedelacupunctuur Schedelacupunctuur is een moderne acupunctuurtechniek waarbij de klassieke acupunctuur gecombineerd wordt met de westerse kennis van regio’s op de schedel die corresponderen met de cortex. In tegenstelling tot de klassieke Chinese acupunctuur werd schedelacupunctuur pas ontwikkeld vanaf de jaren ’60 en pas later in het westen geïntroduceerd. Er zijn verschillende methoden van Chinese schedelacupunctuur waarbij ik de methode van Zhu Ming Qing even kort zal aanstippen. Op de methode van Jiao Shunfa ga ik dieper in omdat deze methode wordt gebruikt in het praktijkvoorbeeld dat ik in hoofdstuk 4.4 zal uitwerken. a. Het systeem van Zhu Ming Qing Deze vorm van Chinese schedelacupunctuur sluit aan bij de traditionele acupunctuur. Er wordt uitgegaan van de lokalisatie van klassieke acupunctuurpunten op de schedel en een aantal zones op het hoofd. Deze worden krachtig met de naald gestimuleerd. Daarnaast worden door Zhu ademhalingsoefeningen en lichaamsoefeningen gebruikt, die gebaseerd zijn op Qi Gong. Er wordt tijdens de behandeling niet gepraat, meditatie versterkt het effect van de naalden. De nadelen van Zhu’s schedelacupunctuur zijn dat hij lange Chinese naalden in de hoofdhuid brengt, en het een relatief pijnlijke methode is waarbij het soms nodig is dat de naalden 3 tot 24 uur blijven zitten. b. Het systeem van Jiao Shunfa De Chinese schedelacupunctuur volgens Jiao Shunfa is geen klassieke methode omdat de naalden niet volgens de klassieke punten op meridianen geprikt worden. De naalden worden in de schedel geprikt op de plaats corresponderend met de motorische en sensorische regio’s in de hersenen. Hiermee worden díe onderliggende regio’s op de cortex gestimuleerd die corresponderen met dat deel van het lichaam dat je wil behandelen.42 Dit geldt ook voor fantoom-lichaamsdelen. Een bewijs dat lokale stimulatie effect kan hebben op diverse verstoringen, kan volgens Jiao Shunfa43 bijvoorbeeld geleverd worden als je kijkt naar de Front Mu punten. Ieder van de twaalf organen heeft een specifiek punt om verstoringen van de corresponderende organen te behandelen. De meeste Front Mu punten liggen niet op de eigen meridiaan maar dichtbij de locatie van het orgaan. Bijvoorbeeld REN12, het Front Mu punt van de Maag, ligt niet op de maagmeridiaan maar wel ter hoogte van de Maag. Met het behandelen van de Front Mu punten worden goede resultaten behaald als het om de behandeling van het desbetreffende onderliggende orgaan gaat. Je zou dus kunnen zeggen dat door het stimuleren van locaties op de schedel die corresponderen met bepaalde regio’s in de hersenen, je verstoringen van de hersenen kunt behandelen.
42 43
zie hoofdstuk 2.4 Verschillende theorieën Zoals Jiao Shunfa aangeeft dat in: Scalpacupuncture and Clinical Cases. blz 4
29
‘The injury of the left corner (of the head) may cause dysfunction of the right foot’.44 . In de klassieke teksten is al beschreven dat een beschadiging aan de linkerregio van het hoofd, correspondeert met de rechterkant van het lichaam. Het bewijst dat ze wisten dat de beweging van een ledemaat aan de ene zijde van het lichaam, gestuurd wordt door de andere zijde van de hersenen. Punten op de schedel die bij de behandeling van fantoompijn geprikt worden, worden dan ook aan de andere zijde van de schedel geprikt dan het fantoomledemaat.
Afbeelding 2: De indeling van de schedel volgens Jiao Shunfa
Bij de juiste locatie van insertie zal eerst het motorische en sensorische gedeelte op de schedel gevonden moet worden. De gebieden, zoals hierboven op de afbeelding te zien is, worden verdeeld in vijf gelijke delen. Het bovenste 1/5e deel, het dichtst bij de kruin, komt overeen met benen en voeten, het middelste 2/5e deel met armen en handen. Deze twee gedeeltes worden gebruikt bij fantoompijn aan de ledematen. Het vinden van Deqi is belangrijk om een goed resultaat te krijgen. Jiao Shunfa gelooft dat als de Deqi gevoeld wordt tot in de fantoomledematen de naaldstimulatie dan het grootste effect heeft om fantoompijnen te genezen. Aangezien weinig therapeuten deze techniek beheersen wordt er veelal gebruik gemaakt van electro-stimulatie.
44 Zoals Jiao Shunfa aangeeft dat in de Ling Shu beschreven wordt. Uit: Scalpacupuncture and Clinical Cases. blz 4
30
4.5 Een combinatie van de diverse invalhoeken van behandeling in de praktijk ‘Het behandelen van fantoompijn met behulp van acupunctuur geeft goede resultaten. Volgens onderzoek in praktijksituaties blijkt dat zowel bij klassieke acupunctuur als bij schedelacupunctuur er in sommige gevallen geen, of in ieder geval een sterke vermindering van fantoompijn ervaren wordt.’ 45 In de praktijk zal het niet zo heel vaak voorkomen dat er een patiënt met fantoomklachten binnenkomt. Het was dan ook uitzonderlijk dat ik de kans gekregen om vanaf augustus 2008 iemand met fantoomklachten te volgen. Mevrouw S. (60 jaar) komt op krukken de praktijk binnen met als hoofdreden dat ze wil afvallen. Ze vindt dat ze te zwaar wordt, waardoor ze pijn krijgt in spieren en gewrichten. Ze mist haar linkerbeen en blijkt nog een grote verscheidenheid aan klachten te hebben, waaronder fantoompijn in haar linkerbeen. In 1977 is ze behandeld aan een goedaardige tumor in haar linkerknie. De tumor werd succesvol door middel van een operatie verwijderd. Tijdens haar verblijf in het ziekenhuis liep ze echter een stafylokokkeninfectie op, die zo ernstig was, dat er besloten werd tot amputatie van het been (tot iets hoger dan halverwege het bovenbeen). Sinds die tijd heeft ze last van fantoompijn zowel overdag als ’s nachts, hoewel de pijnervaring ’s nachts vaak erger is. Vanwege deze pijnen slikt ze slaapmiddelen, maar wordt desondanks nog vaak wakker van de pijn. De pijn is prikkelend tot heftig stekend voornamelijk langs het traject van Blaas- en Galblaasmeridiaan. Ze geeft aan dat deze erger wordt bij koud en nat weer. Ze klaagt verder over rugklachten in voornamelijk de bovenrug en pijn in de rechter schouder. Ze wijdt dit zelf aan haar gewicht en het gebruik van de krukken. De belasting op haar rechterschouder is zwaar door het gemis van haar linkerbeen. Als de pijn te heftig wordt slikt ze pijnstillers. Veder slikt ze antidepressiva sinds 1978. Ze geeft aan dat ze het erg moeilijk heeft met het gemis van haar been en voelt zich verminkt. Voorafgaand aan iedere behandeling wordt middels een pols- en tongdiagnose bekeken welke punten geprikt gaan worden. Mevrouw S. had bij de eerste diagnose een Chen Mai (deep), vooral de 3e positie aan beide zijden was nauwelijks voelbaar. Haar tong was licht gezwollen, blauwachtig bleek, met een rodere tongpunt en had een wit tofu beslag. Omdat ze, naast fantoomklachten ook problemen op psychisch gebied heeft, is een belangrijk onderdeel van de behandeling het kalmeren van de Shén. Het algehele behandelprincipe is erop gebaseerd, in eerste instantie de Shén te kalmeren en daarnaast de Qì stagnatie en vooral Xuè stase te verwijderen. Er wordt bij de behandeling van mevrouw S. vanuit verschillende invalshoeken gewerkt. Bij een van de eerste behandelingen werd een methode gebruikt die in Duitsland door Xing Guifang werd toegepast.46 Bij deze methode wordt er vanuit gegaan dat men zich voornamelijk moet richten op het reguleren van de Shén om pijn te stoppen. Naast het gebruik van Shén versterkende punten, worden punten ingezet die specifiek gericht zijn op pijnbehandeling en wat meer algemeen versterkende of bewegende punten.47 45 Vertaald en samengevat uit: Xing Guifang. Acupuncture Treatment of Phantom Limb Pain, A Report of 9 Cases en Jason Jishun Hao, DOM, MTCM, MBA and Linda Lingzhi Hao, DOM, PhD. The Treatment of Phantom Limb Pain by Scalp Acupuncture 46 Tussen maart 1991 en mei 1993 zijn in een Duits ziekenhuis voor traditionele Chinese geneeskunst te Munchen, negen gevallen van fantoompijn onderzocht en behandeld met acupunctuur en moxa. 47 De punten die zowel in het Duitse onderzoek als in de praktijk gebruikt werden, worden hier beschreven onder de kopjes: de Shén versterkende punten, punten specifiek gericht op pijnbehandeling en de punten wat meer algemene punten zoals GB34, GB39, LIV3, SP6 en ST36.
31
Punten die daarbij gebruikt werden zijn: Shén versterkende punten: • P6: is het Luo connectiepunt van de Pericardmeridiaan en een van de openingspunten van de Qí Jing Ba Mai. Het kan obstructie in de borst bewegen en kalmeert de Shén. • H7: is het Yuan sourcepunt van de Hartmeridiaan en kalmeert de Shén P6 en H7 als basispunten bij iedere behandeling, de onderstaande punten werden afwisselend geprikt: • DU16: verbindt de hersenen en het ruggenmerg. GB20 is het Hui-meetingpunt van Galblaas en Yang Wei Mai. Een combinatie van DU16 en GB20 helpt de functies van het centrale en perifere zenuwstelsel te reguleren. • Sishengcong (extra punten): twee punten van de extra punten Sishengcong liggen op de Du Mai, de andere twee dicht bij de Blaasmeridiaan. Ze gaan de vertex binnen en communiceren met de hersenen en helpen daarbij het reguleren van de Shén om fantoompijn te stoppen. Tijdens de eerste behandeling gaf ze direct aan dat ze, bij het prikken van de Sishengcong, een prikkelend gevoel in haar fantoombeen ervoer. Dit was niet pijnlijk en was verrast dat ze zo snel iets voelde. • DU20: heeft gunstig effect op hersenen en kalmeert Shén. • DU24: heeft gunstig effect op hersenen en kalmeert Shén. • Het bovenste 1/5 gedeelte van het rechter sensorische gedeelte op de schedel volgens Jiao Shunfa. (zie afbeelding 2 blz. 30). Het bovenste gedeelte omdat dit het gebied van de sensorische impulsen van de benen reflecteert. Mevrouw S. is het grootste gedeelte van haar been kwijt, het gebied is daarom ook vrij groot. Vanaf de eerste behandeling voelt ze een tintelend gevoel in haar fantoombeen langs de Blaas- en Galblaasmeridiaan. Punten specifiek gericht op pijnbehandeling: • De Hua Tuo Jia Ji (extra) punten in de lumbale regio worden gebruikt om de perifere zenuwen in het been te reguleren en omdat het verlichting kan geven in de perifere zenuwen van de stomp waardoor pijnprikkels minder worden. • GB30: is het meetingpunt van de Galblaas en de Blaasmeridiaan. Ook lopen diverse grote zenuwen dicht langs dit punt. • BL54: heeft gunstig effect op lendenen (palperen is pijnlijk en straalt uit naar beneden), activeert de meridiaan en verlicht pijn. Ook lopen diverse grote zenuwen dicht langs dit punt. Het viel op dat als GB30 en BL54 aan de fantoomzijde werden geprikt de patiënt een prikkelende sensatie voelde langs de Galblaas en Blaasmeridiaan in dij, kuit en voet en dat de fantoompijn direct verlicht werd. Verder werden nog geprikt: • ST40: heeft het effect om Phlegm op te lossen. Deze wordt mede geprikt omdat mevrouw S. wat extra gewicht wil kwijtraken en omdat ze soms wat duizelig is. Een tak van de Miltmeridiaan gaat de Maag binnen en vervolgt zijn weg door het middenrif naar het Hart. Om deze reden wordt ST40 gekozen om Phlegm op te lossen en het Hart te kalmeren. Volgens Xing Guifang werden in vroegere tijden alle vreemde verstoringen toegeschreven aan Phlegm, zo ook fantoompijn.48 • GB34: is het Hui meetingpunt van de pezen, hoofdpunt om de pezen door het gehele lichaam te beïnvloeden. • GB39: is het Hui meetingpunt van merg, voor voeden van merg (vooral beenmerg) en heeft een gunstig effect op pezen en botten. • LIV3: is het Yuan Source punt van de Levermeridiaan en wordt gebruikt bij Qì stagnatie.
48
Xing Guifang. Acupuncture Treatment of Phantom Limb Pain, A Report of 9 Cases
32
•
SP6: is naast een punt op de Miltmeridiaan ook een meetingpunt van Milt, Nieren en Lever. Het voedt Yin en Xuè en tonifieert Qì, kalmeert de Shén en reguleert Lever Qì, lost Damp op en beweegt en koelt Xuè. De Miltmeridiaan maakt connectie met het Hart en controleert de Yun Hua functie, de transformatie- en transportfunctie: het voeden van Hart Xuè en het oplossen van Phlegm wat belangrijk is bij mentale problematiek, Phlegm vertroebelt de Shén. • ST36: tonifieert Qì en voedt Xuè, kalmeert de Shén, klaart Hitte, ondersteunt de Milt en lost Damp op, reguleert Nahemelse Qì wat belangrijk is in verstoringen van de Shén. Deze laatste zes punten worden tijdens de behandeling aan de gezonde zijde geprikt en blijken een goed therapeutisch effect te hebben op de behandeling van fantoompijn. • •
• • • • • •
SP9 samen met REN9: voor het verdrijven van vocht in de buikregio. REN12: dit punt is belangrijk bij Shén verstoringen omdat het zowel Qì als Xuè tonifieert. Het reguleren van Qì is een belangrijk aspect bij de Yun Hua functie: het transporten en transformeren. Naast het verteren van voedingsstoffen gaat het hier ook om het ‘verteren’ van emoties. ST25: is het Front Mu punt van de Dikke Darm. Een belangrijke actie van ST25 samen met SP15 is de behandeling van darmproblemen en het reguleren van Qi. Voor het behandelen van constipatie. REN14: Front Mu punt van het Hart: reguleert Hart Qì en kalmeert de Shén. REN15: Luo punt van de Ren Mai: Versterkt Hart Qì en Xuè, kalmeert de Shén en lost Phlegm op. Kalmeert bij een gevoel van een knoop in de Maag. REN4: voedt Xuè en Yin, tonifieert de Nieren en heeft een gunstig effect op Jing, kalmeert de Shén in geval van onrust. REN6: tonifieert Qì en Yang, reguleert Qì en stuurt deze naar beneden, kalmeert de Shén bij verwarring. LI15, LI11, LI4 en trigger points op het schouderblad: worden gebruikt om de pijn in haar rechter schouder te verminderen.
Behandeling middels de Qí Jing Ba Mai: Naast de behandeling zoals hierboven beschreven, werd er ook behandeld middels de Qí Jing Ba Mai. Hiermee kunnen zowel de symptomen van fantoompijn alsmede het mentaal-emotionele aspect tegelijkertijd worden aangepakt. Tevens kan hiermee het aantal naalden per behandeling gereduceerd worden. Waarom is het in dit geval belangrijk minder naalden te gebruiken? Mevrouw S. is een wat oudere patiënt met een langdurige chronische verstoring. Oudere patiënten zijn over het algemeen wat zwakker en het kan energetisch te zwaar zijn als er teveel punten geprikt worden. Als meerdere symptomen en verstoringen tegelijkertijd worden behandeld in een Qì Jing Ba Mai meridiaan of paar, zijn er minder naalden nodig om de klachten te verminderen.49 Ook omdat Mevrouw S. verstoringen heeft die meerdere meridianen en organen betreffen, wordt er bij deze behandeling gebruik gemaakt van de Qì Jing Ba Mai. Deze versterken namelijk het gehele energetische systeem en reguleren de balans van Qì en Xuè in alle hoofdmeridianen en het gehele lichaam. Zij geven de therapeut hiermee de mogelijkheid om de omvang van de behandeling te vergroten en een groter oppervlak te bestrijken met minder punten.50
49 50
Pirog, John E. The Practical Application of Meridian Style Acupuncture Pirog, John E. The Practical Application of Meridian Style Acupuncture
33
Zoals hiervoor te lezen worden er verschillende Du Mai en Ren Mai punten gebruikt bij de behandeling. Verder werden de koppels Du Mai - Yang Qiao Mai en Dai Mai - Yang Wei Mai gebruikt. Dit omdat het bij mevrouw S. het linkerbeen, dus het meer Yange deel van het lichaam betreft en zij vooral fantoomklachten langs het verloop van de Blaas- en de Galblaasmeridiaan heeft. Maar ook bijkomende klachten zoals duizeligheid, insomnia, depressie en overgewicht, kunnen tegelijkertijd worden behandeld. Yang Qiao Mai en Du Mai De Du Mai heeft uitwerking op drie organen welke een grote invloed hebben op het mentaal-emotionele gedeelte. De Nieren en daardoor de wilskracht, Zhi. Het Hart en daardoor de geest, de Shèn. En de hersenen en daardoor ook de Shèn. Op mentaal vlak kunnen de Yang Qiao Mai en Du Mai gebruikt worden voor het gevoel van angst en geen controle over het leven te hebben, het gemis aan ‘back bone’. Maar ook het niet kunnen loslaten, het leven willen over-controleren kan behandeld worden. De wilskracht wordt versterkt en de Shèn wordt opgebeurd waardoor het Hart gevoed wordt bij depressies. Omdat mevrouw S. vooral fantoomklachten heeft langs het verloop van de Blaasmeridiaan wordt als openingspunt BL62 geprikt. • BL62: is het openingspunt van de Yang Qiao Mai wordt als eerste aan de rechterzijde geprikt. De Blaasmeridiaan maakt contact met Du Mai (DU13, DU14, DU17 en DU20) en de divergente meridiaan van de Blaas verspreidt zich in de regio van het Hart. • SI3: is het openingspunt van de Du Mai. SI3 kalmeert de Shén, dit doordat de Du Mai en de Dunne Darmmeridiaan beide een interne verbinding hebben met het Hart. SI3 samen met BL62 kunnen problemen van de gehele wervelkolom en ledematen behandelen. Ze maken ook een connectie tussen Hart en Hersenen waardoor ze ook in dit geval gebruikt werden de Shén te kalmeren en zo de klachten van insomnia en depressie mede aan te pakken. • LI15 en LI16: voor het verlichten van de pijn in de schouder • GB20: is het Hui-meetingpunt van Galblaas, Yang Qiao Mai en Yang Wei Mai. Dit punt beweegt Qì en laat Yang dalen in het bovenste gedeelte van het lichaam. In dit geval werd het gebruikt voor duizeligheid en pijn in de nek- en schouderregio. Afhankelijk van de emotionele klachten wordt er een keuze gemaakt welke Du Mai punten geprikt worden: • DU8: ligt op dezelfde hoogte als BL18. Samen kunnen ze helpen de Lever te kalmeren en kunnen gebruikt worden bij onrust. • DU11: ligt op dezelfde hoogte als BL15. Samen kunnen ze helpen het Hart te voeden en de Shén te kalmeren. • DU16 en DU20: Zee van Merg: hebben beide een gunstig effect op de Hersenen en kalmeren de Shén. • DU24: heeft een gunstig effect op de hersenen en kalmeert de Shén. • Yintang (extra punt): ligt op het verloop van de Du Mai en kalmeert de Shén. Dai Mai en Yang Wei Mai Ook hier maken beide meridianen contact met de Blaas- en Galblaasmeridiaan. Verder heeft mevrouw S. heeft last van een opgeblazen gevoel in het gebied van de taille. Dit is een van de indicaties waarbij de Dai Mai gekozen wordt. Op mentaal vlak kunnen ze samen gebruikt worden bij een tekort aan zelfvertrouwen, maar ook stress, frustratie en irritatie kunnen behandeld worden.
34
• • • •
GB41: openingspunt van de Dai Mai: een belangrijke actie is het verspreiden van Lever Qì. Behandelt de fysieke en emotionele symptomen van Lever Qì stagnatie. LIV13: Front Mu van de Milt en Hui meeting punt van de Zang: versterkt de Milt en de Lever waardoor Lever Qì verspreid en gereguleerd kan worden en de Milt ondersteund wordt in de functie van transporteren en transformeren. SJ5: openingspunt van de Yang Wei Mai en verbindt dus de zes Yange meridianen en de Du Mai. GB20: is het Hui-meetingpunt van Galblaas, Yang Qiao Mai en Yang Wei Mai. Dit punt beweegt Qì en laat Yang dalen in het bovenste gedeelte van het lichaam. In dit geval werd het gebruikt voor duizeligheid en pijn in de nek- en schouderregio. Een combinatie van DU16 en GB20 helpt de functies van het centrale en perifere zenuwstelsel te reguleren.
Op dit moment heeft mevrouw S. zes behandelingen gehad. Haar fantoomklachten zijn sterk verminderd. Ze geeft aan overdag nog af en toe een lichte prikkeling te voelen, maar de heftige pijnscheuten zijn geheel verdwenen. Ze is van twee slaappillen terug gegaan naar één per nacht en wordt ook niet meer wakker van de pijn die ze ’s nachts had. Met de antidepressiva is ze geheel gestopt. Ze voelt zich daar nog steeds goed bij, al heeft ze soms nog last van angstgevoelens en ‘pijn in het hart’.
35
5. Conclusie Wat is fantoompijn? Is het pijn van afgesneden zenuwen, pijn uit het geheugen opgeroepen? Komt het door verschuiving van functiegebieden op onze cortex of zit het ‘allemaal maar tussen onze oren’? Of is het helemaal niet zo zinnig om de vraag in honderd stukjes te hakken, zodat je honderd vragen moet beantwoorden? Misschien kan het westen leren van TCM die een eenvoudige basisaanname doet: fantoompijn is pijn. En als je verder gaat dan symptoombestrijding alleen, zoals in TCM, dan blijk je fantoompijn te kunnen behandelen, gewoon als pijn. Verandering, vernieuwing en integratie van westerse en Chinese geneeskunst kosten tijd. De TCM heeft veel meer dan het westen kijk op het menselijk lichaam voor wat betreft de onderlinge relaties tussen fysieke en mentale mechanismen in het lichaam. Als er een verstoring ergens in het lichaam is, wordt er gekeken naar het lichaam als een geheel. Acupunctuur kan van veel aandoeningen het behandeltraject verkorten, ondersteuning bieden en zelfs genezen. Daarmee is niet gezegd dat acupunctuur in alle gevallen zal helpen, ook niet bij fantoomklachten. Het grote voordeel is echter wel dat van medicatie, met de onvermijdelijke bijwerkingen, geen sprake is. Er wordt een beroep gedaan op het zelfherstellend vermogen van de mens in plaats van de bij fantoompijn vaak eindeloze symptoombestrijding en drastische operaties in een poging de pijn op te heffen. Mijn tweede belangrijke vraag was deze: Bestaat er een connectie tussen fantoompijn en emotionele en mentale factoren, met andere woorden heeft fantoompijn een Shén aspect? Tijdens mijn onderzoek blijkt dat juist de Shén een van de centrale aspecten is bij de behandeling van pijn en dus ook fantoompijn. Bij alle vormen van pijn wordt in TCM gekeken naar meridianen, stromingen van Qì en Xuè en de invloed die emotionele en mentale aspecten op de klacht hebben. Angst, stress of verdriet van voor of na een amputatie, blijken fantoomklachten te verergeren. In TCM verklaart men het als volgt: doordat angst, stress of verdriet leiden tot ontregeling van Qì en Xuè en verstoring van de Shén neemt de pijn toe en is moeilijker te dragen. Kalmeren van de Shén en het voeden van het Hart hebben een gunstig effect op de patiënt. Deze zal zich rustiger en ontspannen voelen waardoor de pijn afneemt en een vervelend gevoel gemakkelijker te verdragen is. De patiënt kan de emoties beter de baas en voelt zich sterker. In mijn onderzoek kwam ik tegen dat mensen die een ledemaat of orgaan plotseling moeten missen, minder fantoomklachten ervaren dan mensen waarbij een langdurig ziekteproces tot de amputatie heeft geleid. Waarom is dit? Een lang ziekteproces brengt een heleboel extra emotionele en mentale belasting met zich mee. Dit bracht mij op een gedachte: De Po, het meest fysieke en materiële deel van de menselijke ziel, slaat lichamelijke pijn op in het geheugen, het is onze fysieke pijnherinnering. De Po is een onderdeel van de Shén. Als nu onze emoties de Qì circulatie voor een lange periode doen stagneren, zou je dan kunnen stellen dat onze fysieke pijn in de Shén wordt opgeslagen? Ik denk van wel. Bij het bestrijden van fantoompijn wordt in een aantal gevallen gebruik gemaakt van de Qí Jing Ba Mai. Punten die hiertoe behoren hebben naar mijn mening meer potentie, meer mogelijkheden tot behandelen als het om chronische verstoringen gaat. Met minder punten wordt zowel de Shén versterkt als fysieke pijn verminderd. Ze openen diepe, sensitieve structuren waarmee verschillende verstoringen tegelijk behandeld kunnen worden. Omdat je op een diep en kwetsbaar niveau werkt moet je echter voorzichtig en zeker niet routinematig behandelen.
36
Het behandelen van fantoompijn met behulp van acupunctuur geeft goede resultaten. Ik heb in ieder geval in een praktijksituatie mogen ervaren dat er grote vooruitgang geboekt werd. Voor mij is er geen twijfel mogelijk, acupunctuur kan helpen bij de behandeling van fantoompijn.
37
Literatuurlijst Boeken Baldry, Peter E. Acupuncture, Trigger Points and Musculoskeletal Pain. Churchill Livingston - Elsevier, third edition 2005 Deadman, Peter and Al-Khafaji, Mazin with Kevin Baker. A Manual of Acupuncture. Journal of Chinese Medicine Publications, 2001. Deng, Tietao. Practical Diagnosis in Traditional Chinese Medicine. Churchill Livingston Elsevier, 1999. Larre, Claude and Rochat de Vallée, Elisabeth. The Eight Extraordinary Meridians. Monkey Press 1997 Maciocia, Giovanni. The Channels of Acupuncture, Clinical Use of the Secondary Channels and Eight Extraordinary Vessels. Churchill Livingston Elsevier, 2006 Maciocia, Giovanni. The Practice of Chinese Medicine, The treatment of Diseases with Acupuncture and Chinese Herbs. Churchill Livingston - Elsevier, 1994. Maciocia, Giovanni. The Foundations of Chinese Medicine, A Comprehensive Text for Acupuncturists and Herbalists. Churchill Livingston - Elsevier, 2nd edition, 2005. Martini, Frederic H. en Bartholomew Edwin F. Anatomie en Fysiologie, een inleiding. Vierde editie, Pearson Education Benelux, 2008 Peilin, Sun. The management of post-operative pain with acupuncture. Churchill Livingston - Elsevier, 2007 Pirog, John E. The Practical Application of Meridian Style Acupuncture. Berkeley, California: Pacific View Press, 1996. Ramachandran, V.S and Blakeslee, Sandra. Phantoms in the brain, probing the mysteries of the human mind. New York: Quill, 1998 Rossi, Elisa. Shen, Psycho-Emotional Aspects of Chinese Medicine. Churchill Livingston Elsevier, 2007 Shunfa, Jiao. Scalp Acupuncture and Clinical Cases. Foreign Languages Press, Beijing 1997 Van der Molen, C. Acupunctuur, Leer en handboek van de praktische acupunctuur. Elsevier - De Tijdstroom, 1999 Artikelen Xing Guifang. Acupuncture Treatment of Phantom Limb Pain, A Report of 9 Cases. Journal of Traditional Chinese Medicine 18 (3): 199-201, 1998 Jason Jishun Hao, DOM, MTCM, MBA and Linda Lingzhi Hao, DOM, PhD. The Treatment of Phantom Limb Pain by Scalp Acupuncture. Acupuncture Today September 2006, Vol. 07, Issue 09
38
Prof. dr. Jan M. Keppel Hesselink en Drs. David J. Kopsky. Neuroacupunctuur: een moderne acupunctuurvorm voor de behandeling van pijnen en neurologische stoornissen. Gepubliceerd op de website www. neuroacupunctuur.nl Peter Deadman and Mazin Al-Khafaji. The Treatment of Psycho-Emotional Disturbance by Acupuncture with particular reference to the Du Mai. Journal of Chinese Medicine, number 46, september 1994 Mw. drs. A.C. Veenstra, Informatie over de rol van de hersenen bij fantoompijn. St. Elisabeth Ziekenhuis Tilburg, Januari 2004 Websites http://www.lvvg.nl/index.php?option=com_content&task=view&id=20&Itemid=33 http://www.umcg.nl/cms/store/pdf/triakel2008_fantoom.pdf http://www.gezondheidsplein.nl/aandoeningen/1297/Fantoompijn.html http://www.neuroacupunctuur.nl/Neuroacupunctuur.htm http://www.medicalacupuncture.org/aama_marf/journal/vol16_2/article_2.html http://www.transitiontoparenthood.com/janelle/energy/PhantomEnergy.htm
39
