= Energie()r*n*l*gie ,an n/012**r3iening 0*0 li4erali1ering 2an de 6ar70 !89:;<::9 !a#envatting *a++ort Energie 0hronologie3 45!6 o7tober 9::5
!
"aren ()*, een stilzwijgend sociaal contract !
!ls n&tsbedrij.en le.erden de samen1erkende elektriciteits4r5d¢en elektra met als enig d5el gr5ei .an de 7ederlandse 1el.aart en ind&strialisatie8 een stil91ijgend s5ciaal c5ntract met de maatsc:a44ij.
!
<5ntract4artners 1aren de =E? @=amen1erkende Elektriciteits4r5d&ctiebedrij.enB en de 5.er:eid als .ertegen155rdiger .an :et maatsc:a44elijk belang.
!
De =E? 54ereerde nagen5eg a&t5n55m. De enige D5rmele in.l5ed .an :et kabinet .5nd 4laats middels de be55rdeling .an de elektriciteits4lannen @eens in de t1ee jaarB.
!
!ls reactie 54 de eerste 5liecrisis en :et ra445rt !"en%en aan (e !"oe*, 1erden naast ec5n5misc:e 5nt1ikkeling, 55k +*,*e-. (--"%aa+/e*( en 0oo"%*en*n12%e3e"/e*( als aandac:ts4&nten aan :et energiebeleid t5ege.5egd.
!
De c5ntract4artners 1erden &itgebreid met de milie&5rganisaties. Fet 4rinci4e .an :et stil91ijgend c5ntract bleeD. !
"#$%& ()*+ ,%-.%/0% ##& &1%23% ,%-%%$440$2502$%& 6 .78.940 :1,%$#:14%$1&; !
Begin jaren ‘80 vond een eerste poging plaats om te komen tot een grootschalig nationaal productiebedrijf, om zo meer greep op het energiebeleid te krijgen. De noodzaak daarvoor kwam voort uit het feit dat: – –
–
!
!
!
de prijs van stroom 50% duurder was dan in West-Duitsland (1982) een reeks onrendabele investeringen was gedaan in dure, lange leveringscontracten, stadsverwarming en de bouw van een kolenvergasser, wat tot een financiële erfenis van zo’n ! 7,5 miljard leidde (echter ingegeven door aandacht voor duurzaamheid en voorzieningszekerheid) zich een elektriciteits-overcapaciteit ontwikkelde van 30% (jaren ’80-’90).
Conflicten en wantrouwen verhinderden het ontstaan van een nationaal productiebedrijf. De elektriciteitsproducenten gingen uiteindelijk samen in vier regionale eenheden, vertegenwoordigd in een SEP. Bij het aantreden van Thatcher en Reagan begon een algemene mondiale liberaliseringsgolf. Het EU-vrijhandelsverdrag werd nieuw leven ingeblazen. In 1987 besloten ook de EU-energieministers tot een liberaliseringsinhaalslag. In navolging van de privatisering van de sector in het VK nam Nederland in 1989 de Elektriciteitswet aan: scheiding van productie en distributie. Zeggenschap over de stroomvoorziening kwam bij de producenten te liggen; de distributiebedrijven werden buitenspel gezet. !
"e %E'( %amen,erkende Elektri3iteitsprodu3tiebedrij:en •
!"#$%#&'(#w*r%"#*ll%#r%gi/"*l%#%l%01ri2i1%i134%$rijv%"#v%r1%g%"w//r$ig$ 7'89:;#('<;#(='>;#(?'>;#(:'>;#(@'>;#A%g%vB;#C%1#/D#EF"#4%Fr1 Dr/vi"2i*l%#%"#g%C%%"1%lij0#**"$%%lE/F$%r3G
•
HI3Dr*0%"#1G*GvG#%"%rgi%v//rJi%"i"g#%"#*"$%r%#*3D%21%"#$i%#v*" C**132E*DD%lij0#4%l*"g#w%r$%"#g%*2E1#w%r$%";#vi*#0/r1%#lij"%";#C%1#'@#%" *"$%r%#/v%rE%$%"#g%r%g%l$G#8%#E/%v%%lE%i$#w%1g%vi"g#w*3#4%D%r01G
•
8%#&'(#J/rg$%#v//r#Dl*""i"g#%"#2*D*2i1%i13i"J%1#%"#4%D**l$%#i"#4%l*"grij0% C*1%#E%1#%"%rgi%4%l%i$G#8%#Fi1g*"g3DF"1%"#v*"#$%#%l%01ri2i1%i13Dl*""%" w*r%"K L#%"%rgi%4%3D*ri"gM4%D%r0i"g#Cili%F32E*$% L#$iv%r3iIi2*1i%#NF*#%"%rgi%$r*g%r3 L#4%1r/Fw4**rE%i$#v*"#%l%01ri2i1%i13v//rJi%"i"g L#%%"#*22%D1*4%l#0/31%""iv%*FG
!
De SEP - vervolg Kenmerken van het SEP-model •
Gegarandeerde voorzieningszekerheid: Mede door de beschikbaarheid van gas en grote overcapaciteit in de elektriciteitssector.
•
Onvoldoende prikkels voor verbetering: Geen marktprikkels door monopolie. Weinig politieke sturing door weinig informatie bij politici, en weinig klachten. Belangrijkste drijfveer: professionele trots van de sector en de verantwoordelijkheid voor betrouwbare energievoorziening.
•
Gebrekkige efficiency: Veel economisch onrendabele projecten, vooral gedreven door het belang van toekomstige elektriciteitsvoorziening. Ze leveren later economische lasten op (‘bakstenen’) die voor ernstige conflicten zorgen. Vergeleken met de toenmalige situatie worden de diensten thans aanmerkelijk efficiënter verleend.
•
Gebrek aan transparantie: Over de besluitvorming en afweging tussen de hoofddoelen (BBS) is weinig bekend. Die blijkt vooral gebaseerd op vertrouwen, dat afneemt als distributie en productiebedrijven elkaar dwarszitten en de overheid tevergeefs probeert greep te krijgen op het energiebeleid. 5
Liberalisering onder Paars 1 (1994-1998)
•
Tijdens Paars 1 werd het liberaliseringstraject gestart met als doel een efficiëntieslag te maken en de productiekosten op de rest van Europa af te stemmen (zie p. 3).
•
Onder het motto: Markt waar kan, overheid waar nodig, deed minister Wijers een nieuwe poging om een grootschalig productiebedrijf op te zetten. Dit strandde door persoonlijke tegenstellingen.
•
In 1996 werden de eerste gemeenschappelijke richtlijnen voor de Europese markt aangenomen (96/92/EG) ter ondersteuning van het streven naar eerlijke concurrentie.
•
De aanname van de Nederlandse Elektriciteitswet in 1998 was het startsein voor uitvoering van de energieliberalisatie: - fasegewijze opening van de elektriciteitsmarkt - instelling van een onafhankelijke toezichthouder - juridische splitsing van de netten, vooruitlopend op Europese richtlijnen.
6
"iberalisering onder /aars 0 (2334-0660) ! !et door (aars + ingezette liberaliserings2 en mar4twer4ingsbeleid maa4te overnames van energiebedrijven door buitenlandse bedrijven mogelij49 ! :ijdens (aars 2 dreigde dit een een aantal 4eren te gebeuren9 !et verzet tegen <et beleid groeide9 =n de :weede >amer was men nog niet bereid om de ?onse@uenties van mar4twer4ing te aanvaarden9 Ae over<eid moest ingrijpen9 2 !et Auitse RDE ziet 4ans om <et FutsbedrijG !aarlemmermeer te 4open, een sein dat Federland 4laar is voor privatisering en verdere overnames9 Ieer bedrijven tonen interesse in Federlandse bedrijven9 RDE <eeGt interesse in Obragas en =ntergas9 !et Kpaanse Endesa in FRE en REIL9 Ait wordt e?
! Ae visie van minister Torritsma blijGt e?
Liberalisering onder Paars 2 (1998-2002) - vervolg • De versnelde liberalisering van de energiemarkt leidt niet tot meer efficiëntie. - De grootverbruikersmarkt wordt geopend in 1999: er is nauwelijks dynamiek. Door te weinig interconnectiecapaciteit is onvoldoende goedkope stroomimport mogelijk en geen echte internationale markt. Grote bedrijven klagen. - De volgende fase in opening van de zakelijke markt vindt plaats in 2002: 30% van de MKB-bedrijven switcht van leverancier, waardoor grote administratieve problemen bij leveranciers ontstaan: foute switches, foute en/of te late of dubbele facturen, vertragingen etc.
• Het Energierapport 2002 legt de nadruk op: - verbetering van de marktwerking en een gelijk speelveld als panacee voor bovengenoemde problemen. - een stabiel investeringsklimaat voor schone en betrouwbare energievoorziening - investeringen in energietransitietrajecten - het feit dat de markt de voorzieningszekerheid dient op te lossen.
• De minister wil echter doorgaan met de privatisering en mogelijke verkoop van bedrijven. Na de val van Paars 2 en de moord op Fortuyn stopt het proces. De Tweede Kamer laat weten niet in te stemmen met nieuwe privatiseringen. 8
"iberalisering onder /aars 0 (1!!8-0550! ! #er#olg !De markt lost het wel op0; een voorbeeld m.b.t. groene stroom ! !
! ! !
!
!
"#$%%#$&'%()'*+)$#,,-$.,-()*'#/'-.%$0#1)-2.%#)%#$'.$)%('-)('.0#3%#$4,# 5%$3%607%-,601%%-5%$.,-()$'8$)%$6'11%#$&%)$5%$.0#01)%-$0#$'8$3-'%#%$1)-''.9 :'--0)1.,$'8%#)$5%$4-0;%$consumentenmarkt$4''-$groene stroom$%%-5%-$5,# 50%$4''-$niet!groene<$5%$*'#12.%#)$(,#$/0#,#*0%%6$,,#)-%((%60;($'4%-1),88%# #,,-$%%#$,#5%-%$6%4%-,#*0%-$,61$+0;$3-'%#%$1)-''.$,/#%%.)9 =0)$01$%%#$%#'-.%$1)0.26,#1$4''-$7%5-0;4%#$'.$0#$3-'%#%$1)-''.$)%$3,,#9 >%)$6%05)$)')$)%('-)%#$,,#$3-'%#%$%#%-30%$0#$?%5%-6,#59$=0%$@'-5)$5,#$,6$1#%6 3%A.8'-)%%-5$4,#20)$+%)$720)%#6,#59 B%4'63<$+%)$720)%#6,#5$%C8'-)%%-)$5''-$?%5%-6,#5$3%1271050%%-5%$3-'%#% 1)-''.$#,,-$?%5%-6,#5$%#$4%-(''8)$5%$-%1)%-%#5%$D4206%E$1)-''.$0#$%03%# 6,#59$?%))'$6%4%-)$50)$3%%#$@0#1)$4''-$+%)$.060%2$'89 =%&%$.,-()'8%#0#3$+%%/)$#,2@%60;(1$3%4'63$4''-$3-'%#%$1)-''.8-'52*)0%$0# ?%5%-6,#5F$'.5,)$720)%#6,#51%$1)-''.$3'%5('8%-$01$%#$'.5,)$5% 0#0)0,)0%4%#$0#$?%5%-6,#5$0#$@0#5F$70'3,1$%959$#0%)$@'-5%#$'#5%-1)%2#59 G,#$=,..%$HIJJI!$7%-%(%#)$5,)$5%&%$.060%21271050%1$,,#$+%)$720)%#6,#5 H%%#$20)46'%01%6$4,#$%%#$'#3%60;($18%%64%65!$5%$1*+,)(01)$&'E#$!$KLM$.06;'%# +%77%#$3%('1)9 !
#$l&e(e()e + ,!- ./l0 - !2 o&4o5er 7""78 •
!"#$%&"'()*'+#%,"'-%.$,$"/"'%*#01,'"*'("#2)##$*+3
•
45'("#.$"1,'*%+'6""#'+#""-'%-'"*"#+$"7"."$&3
•
!%.$,$"/'()8096:')&)+$06';!arkt waar !(gelijk. (ver0eid waar n(dig3 6))/,'-.)),1'(%%#'+"7#"/'))*'($1$"3
•
<"'("#)*,2%%#&".$=/>"&"*'()*'%("#>"$&'"*'"*"#+$"7"&#$=("*'?$=* *$",'>".&"#3
•
<"'6)#/,'(%%#'6$&?)/".$=/"'/.)*,"*'%-"*,'8>)%,$18>3
•
<"'"*"#+$"7"&#$=("*'2%#&"*'?%*&"7%/'(%%#').."1'2),'@%0,'+)),'7$= &"'.$7"#).$1"#$*+'"*'&$"*"*').1'7%/17).'$*'&"'-07.$"/"'%-$*$"A'&" 6$1.0//$*+'()*'""*'+#%%,'-#%&08,$"7"&#$=@'7.$=/,'""*'(#08>,7)#" (%"&$*+17%&"6'(%%#'B))+1"')("#1$"',"+"*'"*"#+$"7"&#$=("*3 !"
"#$%&'&'(&)**)+2-).&/)2001)2)10)34'/)20056 7&89:)'/&4;)<&$&/()/'9:&$$&' !
Na de beginperiode van Balkenende II komt EZ-minister Brinkhorst met een splitsingsvoorstel dat vervolgens wordt omgezet in een akkoord met de energiesector.
!
Bezuiniging van ! 500 miljoen (Energiepremieregeling (EPR) afgeschaft; ecotax op groene stroom).
!
Milieukwaliteit Elektriciteitsproductie (MEP) ingevoerd: subsidie wordt aanbod-gestuurd (was vraag-gestuurd).
!
Met name ‘wind op zee’ wordt middels MEP gestimuleerd.
7')=&8=>$?&'9)'/&4;)<&$&/()/':8&%%&' !
Motie-Crone alsnog uitgevoerd: de energiesector wordt geconfronteerd met de Splitsingswet van EZ-minister Brinkhorst als deze het door zijn departement bereikte akkoord van tafel veegt.
!
Na goedkeuring van het wetsvoorstel tot splitsing in de Tweede Kamer kiest de Eerste Kamer middels de !"#$%&'"%()*+,-%.#%/ voor 0$%#1.2,$#.%01#%03$4 energiebedrijven misbruik maken van netten en deze in gevaar brengen.
!
Binnen twee jaar wordt in de MEP-subsidie gesnoeid. Investeerders zijn boos. Van Geel moet zich als staatssecretaris voor milieu verontschuldigen voor zwalkend milieu- en energiebeleid. 11
#alkenende ++ ! vervolg ,EP-re1elin1 ! !a installatie van +et kabinet .ordt een nieu.e 3EP in6evoerd7 om .e6lekken van subsidie6elden te voorkomen .ordt er een vraag-6estuurde re6elin6 van 6emaakt: ! ;n mei <00> kondi6t minister ?rink+orst met instemmin6 van de @.eede Aamer een onmiddelliBk moratorium aC op de 3EP-subsidie: 3plitsin1 ! 3inister ?rink+orst besluit in maart <00E tot materiFle splitsin6 en neemt de motie-Grone over: HiB 6aat +iermee verder dan de Buridisc+e splitsin6 die de EJ-ric+tliBn vereist en verder dan .aartoe de overi6e EJ-lidstaten bereid KiBn: 3otivatie EL7 - nationaal 6eliBk speelveld - meer concurrentie - la6ere priBKen - kruissubsidiFrin6 verd.iBnt - betere netten - ener6iebedriBven bliBven +oe dan ook nMet in !ederlandse +anden: !"
#$%&'('()'*+++**,-./0&$12('34 !
567 !n augustus )**+ zet E/-minister 4ijn de 7E8 stop, met als gevolg veel beroering in energieland, onder meer in politiek Den Aaag Bn bij producenten die in de financiEle problemen komen. Aet zigzaggende energiebeleid van een zwalkende overHeid is HerbevestigdI de energiesector beticHt Den Aaag van onbeHoorlijk bestuur.
!
80%2392(: 7inister 4ijn probeert de Splitsingswet door een kritiscHe Eerste Kamer te loodsen. De Kamer accordeert de wet maar verbindt deze aan voorwaarden opgesteld in de motie-DoekLSylvesterN energiebedrijven moeten Hun netten alleen dan afstaan wanneer Orussel dit EP-breed voorscHrijft of wanneer zij misbruik maken van de netten.
1"
#$%&'('()'*+,*-..*/'012*.334*5*6')'(7 !
89'%:;'%%<(='(*1'=''1$&&991)*/'01>$1<*.334 - uitstoot broeikasgassen -/01 in 2020 - duurzame energie 201 in 2020 - 21 energiebesparing per jaar.
!
?@A E:-minister ;an der
!
BC%<;:<(= De minister stelt dat de netten in gevaar zijn en energiebedrijven zich niet conform de motie-DoekKLMlvester gedragen. Ber N augustus 200? mogen netwerk-, handels- enKof productiebedrijven geen onderdeel van PPn bedrijf zijnQ vanaf die datum hebben energiebedrijven 2,R jaar om te splitsen. Sf de netten daadwerkelijk in gevaar zijn, wordt door niemand onderschreven.
1"
