ADVIES VAN DE PROVINCIALE MINA-RAAD ANTWERPEN aan
DE PROVINCIERAAD over
HENNEP
Besproken en goedgekeurd op de plenaire zitting van 14 maart 2011
1
Inleiding Meestal beperken maatregelen om biodiversiteit te bevorderen in landbouwgebied, tot de perceelsranden. Er worden (knot)bomenrijen, houtkanten en heggen aangeplant, er worden beheersovereenkomsten ‘perceelrandbeheer’ afgesloten enz… Dit zijn waardevolle initiatieven, maar ‘biodiversiteit mag zich niet beperken tot een randfenomeen dat enkel naast de akker aandacht krijgt’. Dit citaat hoorden we tijdens een lezing van Wervela op het Symposium van de PMiNa-Raad over Biodiversiteit, 9 november 2011. Tijdens deze lezing werd aangetoond dat men ook bij de gewaskeuze en keuze van de teelttechniek rekening kan houden met de biodiversiteit. Meer informatie werd o.a. gegeven over hennep, Agroforestry en de teelt van eiwitgewassen (grasklaver, luzerne,…)1. Ook in het advies van de PMiNa-Raad over Biodiversiteitb werd er op gewezen dat deze gewassen en teelttechnieken een gunstig effect vertonen op de biodiversiteit en daarom ondersteuning van de provincie verdienen. In dit advies wordt het onderwerp verder uitgediept aan de hand van één voorbeeld, nl. Hennep. Hennep is een voorbeeld van een snelgroeiend landbouwgewas met veel duurzame toepassingsmogelijkheden, dat kan geteeld worden op een milieuvriendelijke manier (zie intermezzo I). Het probleem is echter dat de landbouwers in Vlaanderen wachten op een verzekerde afzet en dat de afzet hier niet van de grond komt omdat er te weinig aanbod is. Door haar bevoegdheden binnen de landbouw-, natuur- én economische sector, kan de Provincie door een geïntegreerde samenwerking te bevorderen tussen telers, verwerkers en afnemers, de keten op gang trekken.
Intermezzo I : Hennep een milieuvriendelijk te telen gewas Hennep (Cannabis sativa L.c) ook wel ‘Kemp’ genoemd is een uit China afkomstige plant, verwant aan hop. Hennep groeit zeer snel (tot 4 cm/dag) en is daardoor een zeer goede onkruidonderdrukker, vooral bij hoge zaaidichtheden (vezelproductie). Onkruidverdelging is daarom overbodig2. Hennep kent een diep wortelgestel en dat is gunstig voor de bodemstructuur en de bodemkwaliteit. Het gewas stelt geen bijzondere eisen aan de bodembewerking. Een beperkte bemesting is voldoende en kan gegeven worden via organische mest, wat het gebruik van kunstmest overbodig maakt3. Hennep is heel resistent tegen plagen en ziektes. Vandaar dat de plant zich ook uitstekend leent tot biologische teelt: fungiciden en insecticiden zijn niet nodig. Hennep levert volgende ecosysteemdiensten: koolstoffixatie, biodiversiteitsverhoging en humusaanbrenga De verschillende rassen en toepassingsmogelijkheden van hennep maken dat er verschillende teeltsystemen zijn. Vezelhennep groeit snel en tot meer dan 4 meter hoog, met een hoge massaopbrengst. Het is dus een bijzonder efficiënte oppervlakte-invulling in een klein land als Vlaanderen.
Advies Vergroot de bekendheid van hennep als duurzaam natuurproduct Naast de inzet van hernieuwbare energiebronnen, zal men in de toekomst ook meer en meer gebruik moeten maken van ‘hernieuwbare’ natuurproducten. Oliebronnen zijn immers eindig waardoor de kostprijs van synthetische producten zal toenemen. De industrie dient dan ook geleidelijk aan over te stappen op bioplastics en natuurvezels.
a b
vzw
Werkgroep voor Rechtvaardige en Verantwoorde Landbouw
PMiNa-Raad, advies aan de provincieraad over Biodiversiteit, 14 maart 2011 c behoort tot dezelfde familie als hop. In de EU mogen een twintigtal soorten hennep gekweekt worden, namelijk die met een laag THC-gehalte (tetrahydrocannabinol zorgt voor het drogerend effect van de andere cannabissoorten).
2
Enkel import van goedkopere vezels o.a. uit Azië en een tijdelijke daling van de olieprijs (als bijvoorbeeld een nieuwe oliebron wordt ontdekt) kunnen nog roet in het eten strooien. Algemeen genomen mag men aannemen dat de belangstelling voor hennepteelt de komende jaren zal toenemen omwille van de groeiende vraag naar duurzame en natuurlijke producten. Hennep heeft bijzonder veel toepassingsmogelijkheden, ook als duurzaam en gezond voedingsmiddel (zie intermezzo II). Het volledige gewas wordt ook ingezet voor productie van biobrandstoffen. Intermezzo II: Hennep een duurzaam en veelzijdig product Van hennep wordt het grootste deel van de plant gebruikt (stengel, bloem, zaad en ev. ook blad). Hennepvezels en –schevend kunnen hout vervangen bij de productie van papier2. Voor dezelfde hoeveelheid papier is er 4 maal minder oppervlakte hennep nodig dan bos. Hennep zal kunnen profiteren van het strengere beleid rond houtkap en de daarmee stijgende kosten van hout. Bovendien is bij henneppapier geen bleking nodig.3 Zeer zuivere hennepvezels kunnen verwerkt worden tot textiel, dat tot 5 keer duurzamer dan katoen is, en even aangenaam om te dragen. Als isolatiemateriaal vormen hennepvezels een biologisch afbreekbaar en een milieuvriendelijk alternatief voor glasvezels. Vermengd met kalk kunnen van de korte vezels ook sterke maar lichte betonblokken en andere bouwmaterialen worden gemaakt4 . De houtige stengelkern bevat kortere vezels. Deze maakt het product uitermate geschikt als stalstrooisel. Dit strooisel heeft een bijzonder groot absorptievermogen, blijft droog aan de oppervlakte (minder vliegen in de zomer) en is een goede isolator5. Hennepvezels zijn ook te verwerken tot tuinmulch, wat een nieuwe oplossing is tegen onkruid7., hoewel een natuurlijke bodembedekker een betere oplossing is. Van de bloemen kan men thee vervaardigen. De planten met een hoger THC-gehalte (1 à 2 %) kennen ook medicinale toepassingen vanwege hun bedwelmend effect, maar mogen in de EU niet gekweekt worden. Het zaad bevat ongeveer 30 % olie waarvan 80 % bestaat uit onverzadigde vetzuren, waaronder omega-3 en omega-6 vetzuren. Het bevat ook een hoog gehalte aan gammalinolinezuur: een zeldzaam maar gezondheidsbevorderend vetzuur. De olie is dan ook bijzonder geschikt als tafelolie voor menselijke consumptie, maar eveneens in de productie van verf, inkt, smeermiddelen en cosmeticaproducten (shampoo, conditioner, badolie, lipbalsem, zeep, ...). Hennepzaad bevat ook eiwit met veel essentiële aminozuren. De voedingswaarde is daardoor erg hoog. Het zaad kan direct gebruikt worden in de menselijke voeding, maar kan ook vermalen worden tot glutenvrije bloem voor de bereiding van brood of pasta. Verder wordt hennep ook gebruikt bij de productie van o.a. thee, koffie, bier, energiedrank, chips, chocolade, müsli, burgers en energierepen6. Momenteel wordt onderzocht of hennepzaad eveneens kan toegepast worden in het rantsoen van melkvee. Vooral de eiwitrijke koek die overblijft na het persen van de olie lijkt hiervoor geschikt3. Van zaadrassen kan ook het stro geoogst worden als bijproduct3. Het blad kan gebruikt worden als veevoeder2.
Advies De PMiNa-Raad vraagt aan de Provincie om zelf het goede voorbeeld te geven en hennepproducten te gebruiken waar het kan : - bij isolatie van provinciale gebouwen - het aanbieden van hennepvoedingsproducten in het personeelsrestaurant … Advies De PMiNa-Raad vraagt aan de Provincie om te sensibiliseren en te informeren over het duurzaam karakter van hennepproducten zoals : - via tentoonstellingen op Kamp C en de informatiesessies voor architecten en kandidaat bouwers : informatie over bouwmaterialen op basis van hennepvezels. - een sensibiliserend artikel in de provinciale en gemeentelijke infoblaadjes d
houtige stengelresten
3
Stimuleer de afzet van hennepproducten
Landbouwers aarzelen om hennep te telen, omdat er geen afzet is. Verwerkende bedrijven kunnen geen lijnen opstarten als er geen grondstoffen zijn. Enkel geïntegreerde samenwerking tussen telers, verwerkers en handelaars kan de keten op gang brengen. Ook onderzoek op landbouwkundig en verwerkingstechnisch vlak en een politieke interesse zijn bepalend voor de ontwikkeling van de hennepteelt in Vlaanderen3. Er zijn nochtans reeds mooie initiatieven waarbij de afnemer een contract heeft met de teler : de afnemer stelt zelf het zaaizaad ter beschikking en komt met eigen gespecialiseerde machines oogsten7. Advies De PMiNa-Raad vraagt aan de Provincie om: 1. te investeren in bijkomend onderzoek naar verschillende (nieuwe) hoogwaardige toepassings-mogelijkheden voor hennep. Hennepvezels worden immers ook ingezet voor de productie van methaan- en methanolbrandstoffen2, maar dit is geen hoogwaardige toepassing en dus te vermijden. 2. te investeren in bijkomend onderzoek naar (nieuwe) afzetmogelijkheden voor hennep. 3. goede initiatieven waarbij teler en afnemer samenwerken bij het zaaien en oogsten, meer bekendheid te geven.
Onderzoek teelt- en oogsttechnieken Hennep komt oorspronkelijk uit Azië. Om dit gewas op de meest rendabele manier te kunnen telen en oogsten in onze contreien, moet de juiste variëteit gecombineerd worden met de juiste teelt- en oogsttechniek. Het doel van de teelt (zaad, vezel of scheven) moet op voorhand goed doordacht worden a.d.h.v. marktgegevens en zal zijn invloed hebben op de teeltwijze (rassenkeuze, zaaidichtheid, oogstwijze, opslag en verwerking,….)3.
Bij onderzoek naar variëteiten is veredeling in Europa echter (met uitzondering van Finola), exclusief gericht op vezelproductie. In Canada gebeurde er heel wat veredeling naar voedingskwaliteit, maar deze variëteiten zijn nog niet aangevraagd voor de erkenning in Europa8. In Vlaanderen onderzocht het Interprovinciaal Proefcentrum voor de Biologische Teelt (PCBT) vzw te Rumbeke reeds wat de meest rendabele hennepteelt voor Vlaanderen zou zijn. Volgens hen is dit de teelt waarbij alle delen van de plant benut kunnen worden. Concreet betekent dit dat men een dubbeldoelras zaait (combinatie zaad en vezels). Het leek niet mogelijk om productie van goede textielvezels en zaadoogst te combineren. In Vlaanderen is het waarschijnlijk gemakkelijker verwerkingslijnen op te zetten om het stro te verwerken tot technische vezels, isolatie, strooisel e.d. Bij enkele individuen/firma.s bestaat reeds interesse om van hennepstro de verwerking te beginnen tot isolatie, briketten e.d.3 Momenteel loopt er ook een project bij het Provinciaal Onderzoeks- en Voorlichtingscentrum voor Land- en Tuinbouw (POVLT) van West-Vlaanderen rond ketenmanagment8. Dit kadert in het Interreg-project ‘Groene grondstoffen, innovatief gebruik van landbouwgewassen’ en wordt financieel gesteund door Europa en de provincie West-Vlaanderen10. Advies De PMiNa-Raad vraagt om, in overleg en samenwerking met de andere proefcentra in Vlaanderen onderzoek te verrichten naar de beste variëteiten en de meest aangewezen teelt- en oogstmethode (onder onze klimatologische omstandigheden) voor gekende en nieuwe toepassingsmogelijkheden, bijvoorbeeld op de Hooibeekhoeve.
4
Een nieuwe teelt vraagt begeleiding en ondersteuning Omdat het een relatief nieuwe teelt betreft is informatiedoorstroming ontzettend belangrijk. De Provincie kan bestaande onderzoeken en ervaringen mee helpen bekend maken. Advies De PMiNa-Raad vraagt om vanuit de dienst landbouw en de Hooibeekhoeve de teelt van hennep te stimuleren, door degelijk onderbouwde informatie te verschaffen aan landbouwers en landbouworganisaties over rassen en teeltwijzen. De PMiNa-Raad vraagt om ook de sociale en economische aspecten hierbij niet uit het oog te verliezen. Belangrijk zijn alvast : - continuïteit. Een sterke fluctuatie van het areaal werkt immers nadelig voor de continuïteit van de hennepteelt. Een strakke productieplanning voor de lange termijn, ondersteund door een vaste afzet, zal helpen continuïteit te verkrijgen. - een degelijk teeltcontract. Vermits er in onze contreien geen echte marktwerking bestaat inzake hennep, wordt meestal onder contract geteeld. Wie met hennepteelt wil beginnen, doet er goed aan om vooraf een degelijk teeltcontract af te sluiten omdat vrije teelt in een onbestaande markt bijna onbegonnen werk is12. Er is nood aan een overkoepelende organisatie van henneptelers en -verwerkers In Nederland zijn henneptelers verenigd in de Natuurvezelunie9. In Wallonië werd in augustus 2006 de vzw Chanvre Wallon opgericht. Deze vereniging heeft als doel alle geïnteresseerde spelers samen te brengen en zo een nieuwe Waalse hennepketen te ontplooien. Advies De PMiNa-Raad vraagt aan de Provincie om het initiatief te nemen om voor de (nieuwe) henneptelers en -verwerkers een onafhankelijke organisatie op te richten, die hun belangen behartigt. Mogelijk is de uitbreiding van de vzw Chanvre Wallon met een Vlaamse vleugel een optie.
Stimuli voor henneptelers Mits enkele voorwaarden vervuld zijn, kan de landbouwer bij hennepteelt in aanmerking komen voor een bedrijfstoeslag3. Om de hennepteelt aan te moedigen zijn extra stimuli, zoals groepsaankopen meer dan welkom. Het gewas is eenvoudig te telen, enkel voor de oogst is een aangepaste oogstmachines nodig om de lange, zeer vezelige stengels te kunnen verwerken tot hennepstro. De aankoop van een dergelijke oogstmachine kan voor een potentiële teler een hinderpaal zijn. Het POVLT van West-Vlaanderen zet vanaf 2011, dankzij financiering vanuit het Interregprogramma Vlaanderen-Nederland, voor de oogst een hennepoogstmachine in van het Noord-Nederlandse bedrijf HempFlax10. Advies De PMiNa-Raad vraagt om stimuli uit te werken voor beginnende henneptelers. We denken daarbij aan : - groepsaankoop van zaaizaad - samengebruik van een oogstmachine …
5
Hennepteelt moet in harmonie met biodiversiteit Advies De PMiNa-Raad dringt er op aan om hennepteelt te laten plaatsvinden op bestaande akkers(vb. maïsakker). Als er weilanden worden omgezet in hennepakkersis dit immers nadelig voor de biodiversiteit. De ervaring leert dat met een evenwichtige teeltrotatie hogere opbrengsten verkregen worden en er duurzamer kan verbouwd worden. Bij teeltrotatie heeft men minder onkruid, plagen, ziektes en schadelijke insecten. Bij monocultuur worden immers ongunstige invloeden telkens versterkt. Teeltrotatie verbetert ook aanzienlijk de fysische en chemische bodemvruchtbaarheid, de bodembiodiversiteit en de bodemstructuur11. Onderzoek wees aan dat ongeveer 42 % van de biomassa van hennep op het land bleef (bladeren, wortels, toppen). Deze biomassa bevatte meer dan de helft van de nutriënten aanwezig in het gewas en vormde dus een waardevolle reserve voor het volgende gewas. Resultaten uit het Verenigd Koninkrijk toonden aan dat er significant minder onkruiden voorkwamen in graan als hennep de voorteelt was3.
Advies Vermits teeltrotatie voordelen biedt voor de biodiversiteit, vraagt de PMiNa-Raad om voor hennep teeltrotatie aan te moedigen. Communiceer over hennep met het brede publiek De hennepsoorten die van nature in gematigde streken bloeien, hebben een THC-gehalte (tetrahydrocannabinol), van minder dan 0,3 %. Enkel de meer zuidelijke varianten (Afrika, India…), meer bekend als ‘Cannabis’, kunnen meer dan 4 % THC bevatten, wat een drogerend effect heeft (Marihuana). In de EU mogen alleen hennepsoorten gekweekt worden met een THC-gehalte van maximum 0,2%e. De industrieel toegepaste hennepvarianten zijn dus ook waardeloos voor de softdrugsproductie2. Toch gebeurt het dat hennepteelten worden vernield doordat mensen ’s nachts illegaal een deel hennep komen oogsten, waarbij een deel van het perceel ook wordt platgelopen. Het plaatsen van infoborden brengt weinig soelaas12 Advies De PMiNa-Raad vraagt om, via de gemeenten, de bevolking te informeren dat industriële hennep waardeloos is voor softdrugsproductie. Wervel vzw is reeds 5 jaar actief op dit vlak en is bereid de provincie met de info die ze bezit, te steunen13. Daarbij aansluitend kan men ook de positieve effecten voor de biodiversiteit en de duurzame toepassingsmogelijkheden nog eens in de kijker zetten.
REFERENTIES 1
presentatie van Wervel vzw, symposium Biodiversiteit, PMiNa-Raad, 9 nov. 2010, http://www.milieuraad.be/provincieAntwerpen 2 Peter Toelen, Hennep/Kemp voor de bouwsector, VIBE vzw, 2008 3 Freya Danckaert, Paul Verbeke, Lieven Delanote, Katlijn De Cubber, INLEIDING TOT DE BIOLOGISCHE TEELT VAN HENNEP, Interprovinciaal Proefcentrum voor de Biologische Teelt (PCBT) vzw, 2006 4
Tradical, chanvre et chaux www.bcb.fr
e
Verordening (EG) nr. 2860/2000 van de Commissie van 27 december 2000 tot instelling van een steunregeling voor producenten van bepaalde akkerbouwgewassen, met het oog op opname van vezelvlas en hennep
6
5 6 7
www.hempron.nl www.hanf-natur.com
http://hempflax.com/ mededeling van Wervel vzw, maart 2011 9 Martktverkenning, de Natuurvezelmarkt, Werkgroep Natuurvezelunie (NVU) en Agraficiënt, 2005 10 http://www.vilt.be/Kansen_voor_natuurlijke_vezels_uit_vlas_en_hennep 11 Stijn Vandelanotte, Fytotechniek en ecologie, deel I Gewasopbrengsten 12 Bart de Vleeschouwer, artikel over Hennep in ‘Boer en Tuinder’, jaargang 116 nummer 5, 5 februari 2010 13 mail van Patrick De Ceuster van Wervel, 3 maart 2011 8
7
