Resultaten open planproces Eindversie
Advies Spoorverbinding Apeldoorn Arnhem
“Is een rechtstreekse spoorverbinding tussen Apeldoorn en Arnhem haalbaar en zo ja, hoe kan deze het beste worden gerealiseerd”?
Wij concluderen: Een rechtstreekse spoorlijn tussen Apeldoorn en Arnhem voldoende vervoerwaarde heeft voor realisatie. De woningbouw in de IJsselsprong bij Zutphen onzeker is, waardoor de variant met de Emperboog minder aantrekkelijk is. De relatie met het gebruik van de rechtstreekse busverbinding via de A50 beperkt is. De verbinding via de Emperboog vanwege de langere
Een dergelijke verbinding een versterking kan betekenen voor de ruimtelijk-economische hoofdstructuur van deze gebieden en van Gelderland in bredere zin, alsmede een versterking van het toeristisch product Gelderland. De potentie van deze verbinding ook gedeeld wordt door marktpartijen, zowel spoorwegbouwers als exploitanten, die aangeven graag in de gelegenheid te komen voor deze verbinding een integrale aanbieding te kunnen
reistijd en de onzekerheid van de plannen van de
doen in de vorm van bouwen, beheren en exploiteren
IJsselsprong vervoerkundig duidelijk minder aantrekkelijk
van de verbinding.
is dan een alternatief via de VSM-lijn. Het reactiveren van de VSM-lijn, zeker indien deze met
Uitvoering als trein het meest kansrijk is, uitgaande van de wens minstens door te rijden tot Arnhem.
relatief weinig halten wordt uitgevoerd, vervoerkundig
Dit standpunt wordt zowel door ProRail als door de
erg aantrekkelijk is, mede omdat nieuwe gebieden
marktpartijen onderschreven.
als Apeldoorn-Zuid en Eerbeek op het spoor ontsloten kunnen worden.
Deze optie nog wel met veel onzekerheden omgeven is, zoals spoorwegveiligheid, capaciteit op het bestaande spoor, de positie van VSM en de ruimtelijke inpassing.
Wij bevelen hiermee aan om : Voort te gaan met de bestuurlijke inspanning om te
Onderzoek op te starten om de onzekerheden,
komen tot realisatie van een directe spoorverbinding
samenhangend met heringebruikname van de VSM-lijn
tussen Apeldoorn en Arnhem in de vorm van een trein.
te verkleinen. Dit betreft met name de positie van de
Dit gezamenlijk te doen samen met belanghebbende partijen, zijnde de betrokken gemeenten en de stadsregio Arnhem – Nijmegen.
VSM, overwegveiligheid en ruimtelijke inpassing. Een marktconsultatie uit te voeren uitgaande van een integrale contractvorm (Design, Built, Operate, Maintain
De wens voor deze spoorverbinding mee te nemen in
en mogelijk Finance), rekening houdend met een nader
de te voeren besprekingen in het kader van PHS, met
te bepalen vorm van overheidsbijdrage in de exploitatie,
name met het oog op de spoorwegcapaciteit ten oosten
de investering of een mix van beiden.
van Arnhem (Arnhem – Velperbroek aansluiting en het baanvak Velperbroek aansluiting – Dieren/Zutphen). Vooralsnog verschillende opties open te houden en nader uit te werken: Kopmaken in Zutphen, Emperboog en VSM-lijn. Noodzakelijke maatregelen voor de doorstroming van de bus in Apeldoorn en Arnhem op korte termijn uit te voeren en uit te gaan van continuering van de rechtstreekse snelbusrelatie.
Dit project ten aanzien van het wettelijk kader onder te brengen onder de ‘wet lokaal spoor’. Ten aanzien van de spoorwegveiligheid overleg met de Inspectie Verkeer en Waterstaat op te starten. ProRail te betrekken bij de nadere uitwerking in verband met specificaties die voortvloeien uit het doorrijden op het hoofdspoor.
1 Bestuurlijk kader en werkproces Een open opdracht Het provinciebestuur hecht grote waarde aan een kwalitatief hoogwaardig spoornetwerk, dat als drager van het regionaal openbaar vervoer kan functioneren. Om die reden is de wens om te komen tot een rechtstreekse spoorverbinding tussen Apeldoorn en Arnhem ook in het collegeprogramma opgenomen. Het onderzoek dat in voorgaande jaren naar deze verbinding is verricht heeft niet tot het gewenste resultaat geleid. Om die reden heeft het bestuur een open opdracht geformuleerd, waarin aan alle belanghebbende partijen is gevraagd om met een breedgedragen advies over de haalbaarheid en de weg naar realisatie van deze spoorverbinding te komen.
Een open planproces Met betrokken gemeenten, vervoerbedrijven, spoorweg-
hierdoor tot een gedeeld inzicht gegroeid dat is samengevat
bouwbedrijven, spoorwegbeheerder ProRail en organisaties
in de belangrijkste conclusies en aanbevelingen van dit
van belanghebbenden, waaronder reizigersorganisatie
advies. De discussie heeft zich gericht op drie kernvragen:
ROCOV, is in de afgelopen maanden een open planproces
Waarom een spoorverbinding tussen Apeldoorn en
gevolgd. In drie ateliers is over de haalbaarheid en inrichting van een spoorverbinding tussen Arnhem en Apeldoorn gesproken. Daarnaast hebben verdiepende
Arnhem? Hoe moet een spoorverbinding tussen beide steden lopen?
gesprekken met partijen plaatsgevonden en is in opdracht
Op welke wijze kunnen we het beste tot realisatie komen?
van en gestuurd door het gezamenlijke overleg nader
In dit advies zijn de belangrijkste inzichten en meningen
vervoerkundig en ruimtelijk-economisch onderzoek verricht.
zoals die door de deelnemers aan het overleg breed
Een verslag van deze werkzaamheden en van de ateliers is
gedragen worden samengevat.
te vinden in het bijlagenrapport. De betrokken partijen zijn
Advies Spoorverbinding Apeldoorn Arnhem
2 Waarom een spoorverbinding tussen Arnhem en Apeldoorn? Versterken van ruimtelijk-economische hoofdstructuur als basis Ruimtelijk-economische veranderingen leiden tot bundeling van vervoerstromen van en naar de steden. Dit proces is op landelijk niveau merkbaar in groeiende vervoerstromen van en naar de Randstad. Op landsdeelniveau trekt de ruimtelijk economische groei naar de belangrijkste stedelijke knooppunten rond Arnhem - Nijmegen, Zwolle en in mindere mate Twente. Het is voor de Stedendriehoek, maar ook voor kleinere steden van groot belang om goed met de Randstad verbonden te zijn en op landsdeelniveau met de stedelijke gebieden van Zwolle, Arnhem-Nijmegen en Twente. De overtuiging wordt breed gedeeld dat de verbinding tussen Arnhem en Apeldoorn moet worden gezien in dit brede netwerkperspectief, waarbij ook een mogelijke doortrekking naar Nijmegen en/of Ede van
Verschillende alternatieven als vertrekpunt
belang is. De inrichting van de verbinding moet niet alleen
In het voorgaande onderzoek, uitgevoerd door
gericht zijn op het verbeteren van de relatie tussen de twee
adviesbureau Arcadis, zijn verschillende alternatieven voor
steden onderling, maar op het hele netwerk van relaties
verbetering van het openbaar vervoer tussen Arnhem en
tussen de steden en kernen in Gelderland. Daarnaast moet
Apeldoorn onderrzocht en op basis van een eerste sectorale
de verbinding concreet bijdragen aan het verbeteren van
verkenning gewogen:
de bereikbaarheid per openbaar vervoer van economische
een verbinding via de A50-corridor
kerngebieden in Arnhem en Apeldoorn. De focus moet
een verbinding via Dieren en de VSM-lijn
daarbij meer dan voorheen gericht zijn op het versterken
een verbinding via de Emperboog
van bestaande ruimtelijke en economische potenties boven
een verbinding via Zutphen
het creëren van nieuwe uitbreidingen.
Destijds is op basis van een eerste verkenning verondersteld dat een rechtstreekse spoorverbinding
Versterken toeristisch product
te geringe vervoerwaarde zou kennen om omvangrijke
Een rechtstreekse spoorverbinding tussen Arnhem en
investeringen te verantwoorden. Daarom is gekozen voor
Apeldoorn kan ook een belangrijke bijdrage leveren in
verbetering van de busverbinding via de A50-corridor
het versterken van het toeristisch recreatieve product
en verbetering van de overstap in Zutphen. Beide zijn
van Gelderland. Locaties voor dagrecreatie in zowel
inmiddels gerealiseerd. Ook de Emperboog kent een
Arnhem (Nederlands Openluchtmuseum, Burgers’ Zoo)
relatief laag investeringsniveau. Ook zijn er meer dan
als in Apeldoorn (Apenheul, Paleis Het Loo, Julianatoren,
alleen sectorale argumenten. Reden om opnieuw de
Klimbos) worden onderling verbonden. Mogelijkheden
potentie van een rechtstreekse spoorwegverbinding op
voor fiets- en wandeltochten in de Veluwezoom worden
de bestuurlijke agenda te plaatsen. Deze alternatieven
verbeterd. Gekoppeld aan de vele voorzieningen voor
vormden ook de input voor het open planproces.
verblijfsrecreatie in het gebied levert dit een versterking op van het toeristisch recreatieve product van Gelderland. Ook het additioneel inzetten van stoomtreinen door de VSM kan hierin mogelijk worden opgenomen.
Advies Spoorverbinding Apeldoorn Arnhem
3 Hoe moet een spoorverbinding tussen beide steden lopen? Verbinding langs A50 niet realiseerbaar; bus versterken wel
Overstaploze verbinding via Zutphen minder kansrijk
Een rechtstreekse spoorverbinding langs de A50 biedt
Een verbinding via Zutphen, zelfs zonder overstap, biedt
weliswaar de kortste verbinding, maar vraagt zo hoge
weinig meerwaarde. Deze optie is weliswaar voor Zutphen
investeringen dat deze als niet realistisch wordt bevonden.
interessant, er worden kwartierdiensten naar Arnhem
Het verbeteren van de bestaande busverbinding is echter
en Apeldoorn geboden, maar voor de relatie Apeldoorn
wel mogelijk en zelfs nodig, ook indien op langere termijn
Arnhem is de vervoerwaarde door de lange reistijd beperkt.
een spoorverbinding wordt gerealiseerd. Deze markten
Bovendien kent deze verbinding inpassingproblemen op het
zijn in hoge mate aanvullend in plaats van concurrerend.
spoor in verband met het openingsregime van de IJsselbrug
Verbeteren van de doorstroming van de bus in Arnhem op
in Zutphen. Het vraagstuk van het openingsregime van
de Apeldoornseweg en in Apeldoorn op de Arnhemseweg
de brug bij Zutphen is weliswaar in PHS erkend, maar een
blijft daarom nodig.
oplossing is vooralsnog niet voorhanden. Omdat deze optie voor Zutphen een duidelijke verbetering betekent en voor
PHS: Capaciteit Arnhem Velperbroek aansluiting
Apeldoorn - Arnhem toch meerwaarde biedt, bevelen
vergroten
we aan de mogelijkheid wel in beschouwing te houden.
Om een spoorverbinding tussen Apeldoorn en Arnhem,
Mogelijk dat de optie aan relevantie wint door de manier
in welke vorm dan ook, mogelijk te maken, is het
waarop de problematiek met de IJsselbrug binnen PHS
noodzakelijk om de capaciteit van het spoor bij de
wordt aangepakt.
aansluiting Arnhem Velperbroek te vergroten. Dit project staat in het kader van PHS op de begroting. De
Verbinding via Koningslijn meeste meerwaarde
spoorlijn Arnhem Apeldoorn biedt hiermee een kans om
Meer nog dan een verbinding via de Emperboog blijkt
de regionale meerwaarde van PHS voor Gelderland te
daarom een verbinding via de Koningslijn (de huidige
versterken. PHS vraagt wel een nadere afweging van de
VSM-lijn, aangelegd ten behoeve van Koning Willem III)
diverse regionale ambities op het spoor in relatie tot de
vervoerkundig kansrijk, zeker indien deze met relatief
capaciteit.
weinig halten wordt uitgevoerd. Deze relatie trekt, afhankelijk van de uitvoering, tussen de 10.000 en 16.000
Spoorverbinding vervoerkundig realiseerbaar;
reizigers op het drukste punt tussen Eerbeek en Apeldoorn-
snelheid is van belang
Zuid. Ter vergelijking levert de huidige Valleilijn (Ede
In het aanvullende vervoerkundig onderzoek is gebleken
- Wageningen - Barneveld) op doorsnede op het drukste
dat vervoerkundig de verbinding tussen Apeldoorn en
punt ongeveer 11.000 reizigers op. Naast een meer directe
Arnhem realiseerbaar is en zelfs een hoge vervoerwaarde
routering biedt de Koningslijn een railgebonden ontsluiting
kent indien de snelheid en directheid van de verbinding
van Apeldoorn-Zuid (inclusief de grote werkgevers in
voldoende hoog zijn. Dit is in het bijzonder het geval
Apeldoorn) en Eerbeek. Deze gebieden kennen in de
bij uitvoering via de VSM-spoorlijn (‘Koningslijn’) en
huidige situatie geen railgebonden vervoer. Ook liggen er
in mindere mate bij uitvoering via de Emperboog. De
mogelijkheden voor medegebruik door goederentreinen
vervoerwaarde is in alle gevallen zeker hoog genoeg om
van en naar de aanliggende papierfabrieken in Eerbeek.
een halfuursfrequentie te realiseren.
Advies Spoorverbinding Apeldoorn Arnhem
Verbinding via Emperboog vervoerkundig ook
Positie gemeente Rheden, Brummen en VSM van
mogelijk
belang
De verbinding via de Emperboog is ook mogelijk, maar zit
Gebruik maken van de Koningslijn lijkt daarom een
qua vervoerwaarde met 3.000 – 7.000 reizigers aanmerkelijk
interessante optie, die nader zou moeten worden verkend.
lager. Daarbij komt dat de woningbouwplannen voor de
Vanzelfsprekend speelt hierbij ook het belang van de
IJsselsprong in Zutphen onzeker zijn. Zonder woningbouw
gemeente Rheden en de gemeente Brummen en van
is de verbinding minder aantrekkelijk. Ook is door de
de VSM een grote rol; het spoor loopt immers voor een
langere reistijd van de verbinding via de Emperboog de
belangrijk deel door de gemeente Rheden en Brummen
netwerkfunctie minder groot dan bij een rechtstreekse
en is eigendom van VSM. Gemeente Rheden is in een
relatie via de Koningslijn.
eerste reactie afwachtend. Zij maakt zich zorgen over de inpassing van het spoor op het gemeentelijk grondgebied, de consequenties voor de bediening van Dieren en de eventuele consequenties voor het onderliggende busvervoer (lijn 43). De gemeente Brummen geeft in een
Apeldoorn Centraal
eerste reactie aan kansen te zien die deze verbinding kan bieden voor het versterken van het centrumplan in Eerbeek en voor eventueel medegebruik door goederentreinen van
Apeldoorn Zuid
en naar de papierfabrieken in Eerbeek. Zij wil graag over dit initiatief doorpraten. Het opnemen van een station in Eerbeek moet daarbij wel uitgangspunt zijn. Ook met de VSM is overleg gevoerd. Voor hen is het kunnen uitvoeren Eerbeek
van hun activiteiten vanzelfsprekend van groot belang. Kansen op synergie liggen er vanwege het noodzakelijk groot onderhoud aan het spoor, vanwege een eventueel nieuw te realiseren depot en omdat verbetering van de
Dieren
spoorwegveiligheid ook voor de VSM kansen biedt voor een betere uitvoering van hun diensten.
Arnhem Centraal
Advies Spoorverbinding Apeldoorn Arnhem
4 Op welke wijze kunnen we het beste tot realisatie komen? Verbinding via Koningslijn lijkt kansrijk, maar er zijn Markt aan zet
veel onzekerheden
Gelet op de vervoerwaarde is er feitelijk sprake van een
Conclusie is dat vanuit de vervoerkundige inhoud een
voor marktpartijen interessante verbinding. Deze partijen,
verbinding via de Koningslijn, met haltering in Apeldoorn-
vervoerders en bouwers, geven aan geïnteresseerd te zijn
Zuid, Eerbeek, Dieren en mogelijk Velperpoort kansrijk
in een integrale aanbieding op deze verbinding: ombouwen
is. Aanvullende maatregelen rond nieuwe stations in
en onderhouden van het baanvak Dieren – Apeldoorn met
Apeldoorn-Zuid en Eerbeek lijken mogelijk en versterken
een vervoerconcessie voor treinexploitatie tussen Apeldoorn
de ruimtelijk-economische structuur van Apeldoorn en de
en Arnhem voor een maximale termijn van 22,5 jaar.
Veluwezoom. Er zijn echter ook belangrijke onzekerheden.
Marktpartijen geven unaniem aan dat zij verwachten
Deze betreffen:
een kostenbesparing van 30 à 40 % op de traditionele
de spoorwegveiligheid;
bouwkosten te kunnen realiseren. Het risico voor de kosten
de positie van VSM;
voor investering, beheer en onderhoud moet daartoe bij
de capaciteit op het bestaande spoor;
voorkeur bij de partijen zelf worden gelegd in combinatie
de consequenties voor de vervoerconcessie met NS op
met het exploitatierisico. Deze uitvoeringsvorm is alleen
het samenlooptraject tussen Dieren en Arnhem;
mogelijk onder het regime van de wet lokaalspoor,
de ruimtelijke inpassing.
waarbij de provincie zelf eigenaar en beheerder is van
In de aanpak zouden deze risico’s nader moeten worden
het spoor tussen Apeldoorn en Dieren. De provincie kan
verkend, leidend tot randvoorwaarden aan de uitvoering.
dan vervolgens het beheer (zijnde spoorwegonderhoud
Over onderhoud en exploitatie van het spoor in relatie tot
en verkeersleiding) in de aan te besteden contractvorm
de huidige en toekomstige activiteiten van de VSM zal bij
opnemen. De Inspectie Verkeer en Waterstaat (IVW) treedt
nadere uitwerking intensief overleg met de VSM nodig
in alle gevallen als toezichthouder op. Dit project vormt een
zijn. Ook de gemeente Rheden en de gemeende Brummen
unieke kans voor een pilot met deze werkwijze waarvoor
moeten bij de nadere uitwerking van deze optie intensief
ook in andere situaties belangstelling is van marktpartijen.
worden betrokken.
Vanuit de publieke partijen zou nader moeten worden vastgesteld op welke wijze wordt bijgedragen aan de
Emperboog en Kopmaken in Zutphen als terugvaloptie
financiering: in de vorm van een eenmalige bijdrage in de
Gelet op deze onzekerheden zouden de opties ‘Emperboog’
investering, in de vorm van een jaarlijkse bijdrage in de
en ‘Kopmaken in Zutphen’ ook serieus moeten worden
exploitatie of een combinatie van beide.
uitgewerkt in relatie tot PHS. Investeringskosten en exploitatie kunnen nader worden bepaald op traditionele wijze. In een later stadium kan dan een definitieve afweging worden gemaakt.
Advies Spoorverbinding Apeldoorn Arnhem
Deventer Snipperlingsdijk 4 7417 BJ Deventer T +31 (0)570 666 222 F +31 (0)570 666 888 Postbus 161 7400 AD Deventer
www.goudappel.nl
GDL255-001-03/Kni/0112
[email protected]
Goudappel Coffeng BV is gevestigd in Amsterdam, Den Haag, Deventer, Eindhoven en Leeuwarden
