Advies provinciale regiocommissie Foodvalley voor de Gelderse omgevingsvisie © Regiocommissie Foodvalley, 31 januari 2013
OPDRACHT De provinciale regiocommissies, waaronder de regiocommissie Foodvalley, zijn in het najaar van 2012 geïnstalleerd met de opdracht Gedeputeerde Staten van Gelderland (GS) te adviseren (gevraagd en ongevraagd) over allerlei trends en vraagstukken die op regionaal niveau in Gelderland spelen. Daarnaast hebben de commissies tot taak om de provincie maar ook de regio zelf te inspireren over nieuwe opgaven, trends en ontwikkelingen. De eerste opdracht betreft de nieuwe Gelderse provinciale Omgevingsvisie en Omgevingsverordening. Door het advies in te winnen van de regiocommissies "hopen GS de juiste regionale accenten te leggen zodat de provincie met partijen in diverse gebieden constructief en gericht aan concrete opgaven werkt die in verschillende delen van Gelderland actueel zijn. We kunnen ons goed voorstellen dat in elke regio een andere manier van omgaan met deze opdracht mogelijk en wenselijk is. Creativiteit wordt in deze gewaardeerd. "1 De provinciale regiocommissie Foodvalley pakt deze handschoen graag en creatief op! WERKWIJZE De provinciale regiocommissie Foodvalley is als volgt te werk gegaan: • De leden bezochten in wisselende samenstelling de regionale gebiedsavonden (24 oktober, 1 en 8 november) Foodvalley. Tijdens deze avonden werden verschillende thema's in het raakvlak tussen de provinciale omgevingsvisie en de regionale gebiedsvisie belicht. • De voorzitter (Nicolet Hoorn) van de commissie nam op 26 oktober 2012 deel aan het bezoek van de Food Valley aan Brainport Eindhoven. • De leden maakten samen met ambtenaren en bestuurders van de regio en met studenten van ARTEZ een busrit door het gebied (18 januari). Hierdoor kregen de leden in a nutshell inzicht in de regio en wat er speelt. • De commissie is driemaal bij elkaar geweest (23 november, 21 december en 18 januari) om alle informatie te bespreken, strategisch te brainstormen en het advies te formuleren. Tijdens de eerste bijeenkomst kregen de leden presentaties van de Gelderse omgevingsvisie (Olof Mudde) en de regionale gebiedsvisie (René Hilhorst). • De voorzitter en secretaris (Robert Duzijn) hebben tweemaal overleg gevoerd (17 december en 23 januari) met de voorzitter (Jan Wolleswinkel) en de secretaris (Gerard van Santen) van de Gebiedscommissie Vallei en Heuvelrug. Deze gebiedscommissie, die zich intensief bezighoudt met de agenda voor het landelijk gebied, heeft voor de advisering aan GS van Utrecht de artikel 82-status. Om deze reden, maar ook vanwege draagvlak, achtte de (Gelderse) regiocommissie Foodvalley de afstemming met deze gebiedscommissie van groot belang. Klik hier voor meer informatie. • Tussentijds is veel informatie uitgewisseld via email, telefoon en de dropbox op Gelderlandanders.nl.
1
Citaat uit Adviesopdracht Regiocommissies, 25 september 2012. 1
•
•
De commissie heeft nadrukkelijk voor een bottum-up benadering gekozen. Er is geen nieuwe visie op het gebied ontwikkeld, maar nadrukkelijk gezocht naar het accentueren van trends en ontwikkelingen die versterkt kunnen worden. Dit advies is via een aantal concepten tot stand gekomen en vervolgens door ARTEZstudenten verwerkt tot een creatief produkt.
DE REGIO FOODVALLEY De regio Foodvalley bestaat uit 8 gemeenten: 5 in Gelderland (Ede, Wageningen, Barneveld, Nijkerk, Scherpenzeel) en 3 in Utrecht (Renswoude, Rhenen en Veenendaal). De naam van deze regio is tot stand gekomen doordat de gemeenten het concept Food Valley als gezamenlijke besturen omarmen en verder willen uitdragen. Zie bijlage 1 voor nadere informatie over de regio en het concept. Deze combinatie tussen de regio en het concept Food Valley wordt verder versterkt nu besloten is dat Ede de vestigingsplaats wordt voor het zgn. World Food Center Nederland. Zie ook hiervoor bijlage 1. KENMERKEN VAN DE REGIO FOODVALLEY De provinciale regiocommissie Foodvalley heeft in haar korte bestaan de regio leren kennen als een regio met een grote dosis ondernemerschap, vakmanschap, onderscheidende kennis, innovatief vermogen, trots op het gebied, noaberschap en de wil om Foodvalley tot een succes te maken. De ambitie is om de Valleiregio te ontwikkelen tot een topregio, een kennisregio voor het agrifoodcluster in Nederland. Wat in de ogen van de regiocommissie nog mag groeien is de concrete bestuurlijke samenwerking binnen de regio. Misschien is de stand van zaken van de regio nu te vergelijken met een onderneming die is ontstaan na een fusie van meerdere bedrijven: na een aanvankelijk onderscheid in bloedgroepen ontwikkelt zich geleidelijk een nieuwe bedrijfscultuur. Hierbij is een gemeenschappelijke bedrijfsfilosofie van groot belang. En die is er dus in de regio! Zie bijlage 1 voor nadere informatie over de strategische agenda Foodvalley. HET ADVIES Met in het achterhoofd de kenmerken van de regio en de gesignaleerde trends ziet de regiocommissie Foodvalley vijf duidelijke speerpunten, waar de provincie via haar Omgevingsvisie een rol in kan spelen. Als regiocommissie komen we per speerpunt met een korte analyse en vervolgens met ons advies aan de provincie. Speerpunt 1. Samenwerking Analyse We zien een passie, bereidwilligheid én noodzaak van bedrijven, overheden en (onderwijs)instellingen (3xO) om samen te werken. Deze willen we graag nog meer versterken om een zgn. Midsize Utopia (Zandbelt & van de Berg, klik hier voor meer info) te krijgen: de regio Foodvalley heeft meerwaarde als poort naar de Randstad (mainport
2
Rotterdam) én als kwaliteitsgebied (ook landschappelijk) in de directe omgeving ervan. Voor het goed 'neerzetten' van dit Midsize Utopia is het van belang het concept Food Valley en de regio sterker aan elkaar te verbinden: je hebt elkaar nodig als kaas en boterhammen. Dit kan o.m. door de kennisas Ede-Wageningen verder uit te bouwen. Het noaberschap in de regio is belangrijk en kan nog meer gefaciliteerd worden: als iemand iets wil ondernemen, praat hij eerst met de buren voordat hij een vergunning aanvraagt. Dit zou gemeengoed moeten worden. Maar ook: niet iedere gemeente zijn eigen bedrijventerrein, maar samen ontwikkelen. Op dit punt is verbetering mogelijk: de gemeenten zouden meer als één man hun schouders onder de gebiedsontwikkeling mogen zetten, waarbij financiële belangen van individuele gemeenten bespreekbaar worden gemaakt. Advies aan provincie Maak werk van de (bestuurlijke) samenwerking binnen de regio, met de provincie Gelderland en ook met de provincie Utrecht. Onderken het belang dat ook de provincie heeft bij een stevige kennisas rondom Food en investeer zelf mee, bijvoorbeeld via passende infra. Denk mee over een samenwerkingsmodel binnen en met de regio Foodvalley, waarin de financiële belangen van de partners een herkenbare plek hebben: een cultuur waarin de financiële gevolgen van inrichtingskeuzen als bovenstroom bespreekbaar gemaakt worden (en niet als onderstroom de discussie vertroebelen). Speerpunt 2. Kaders scheppen Analyse We zien een gebied waar hard wordt gewerkt aan Food in de breedste zin van het woord. Er is ruimte nodig om te onderzoeken, uit te proberen en te ondernemen. Vaak nog stranden initiatieven op gebrek aan ruimte om te experimenteren of te groeien. Het gaat hier om fysieke ruimte maar ook om planologische ruimte en vergunningen. Als andere gebieden dit net iets slimmer doen, zijn de (jonge!) initiatiefnemers vertrokken. Jammer voor de regio, jammer voor de provincie, soms ook jammer voor Nederland. Food als sector verder opstuwen vraagt om een faciliterende overheid met durf. Advies aan provincie Werk vanuit een faciliterende houding. Niet alles willen “dicht” regelen, maar ruimte bieden aan initiatieven die vanuit het gebied en haar burgers en partijen zelf komen. Ja, mits i.p.v. Nee, tenzij! Stimuleer een duurzaam gebruik van ruimte, door planologisch en financieel mee te denken met gemeenten en particuliere initiatiefnemers. Gebruik de ruimte die er al is maximaal. Laat regelgeving over aan gemeenten zelf, binnen kwalitatieve kaders. Maak wel de noodzaak voor innovatieve ruimte bespreekbaar. Ook wat betreft duurzame groene energiewinning. Wees duidelijk over de (gezamenlijke) opgave. Stimuleer gemeenten vraag- en kwaliteitsgericht te werken, door (ruimtelijk) beleid en financiële prikkels: • Voorbeeld (intensieve) veehouderij: als initiatieven voldoen aan criteria zoals "samenwerken", "diervriendelijkheid", "gezondheid" en "ruimtelijke kwaliteit", is veel mogelijk. • Voorbeeld recreatie: van kwantiteit naar kwaliteit, gedifferentieerd beleid t.a.v. recreatiewoningen, combinaties met lokaal produceren en natuurbeheer.
3
•
Voorbeeld innovatieve spin-off: startende ondernemers goedkoop en snel ruimte bieden, regelarm, experimenteerruimte, niet alleen fysiek maar ook vergunningtechnisch. Maak hergebruik van leegstaande gebouwen laagdrempelig, evt. tijdelijk. Het Manifest van de Ruimte (Arnhem) kan ter inspiratie dienen (voor nadere info, klik hier): "een jonge generatie trappelt van ongeduld om te laten zien wat ze kunnen".
Speerpunt 3. Zichtbare identiteit Analyse Van oudsher produceert de regio zelf het voedsel, duurzaam en kwalitatief van hoog niveau. Daaromheen hebben zich allerlei zaken ontwikkeld: onderwijs, onderzoek, innovatief ondernemerschap en passende recreatie. Deze ontwikkeling verdient het om versterkt te worden, zowel binnen de regio als naar buiten. De kernkwaliteit van Foodvalley is het gebied zelf! Inclusief de aanwezigheid en organisatie van heel veel kennis op voedingsgebied. Daarbij komt een sterke ondernemersgeest. En dat alles in een gebied met enorme landschappelijke schoonheid. Advies aan provincie Stimuleer gemeenten en andere gebiedspartijen (ook bedrijven en onderwijsinstellingen) om de kracht van deze regio veel meer regio-overstijgend zichtbaar te maken (ook internationaal verbindend):
"HIER wordt gewerkt aan uw voedsel van vandaag en morgen" Voorkom braindrain, zet in op aantrekkingskracht om te wonen en het vasthouden van hoger opgeleiden én MBO-personeel. Studenten-werkende jongeren ook sociaal verbinden aan het gebied door huisvesting, cultuuraanbod (voorbeeld: Akoesticum Ede) en recreatie/sport. Verbind de kracht van Foodvalley aan overige (groene) regio’s in Gelderland: bijvoorbeeld op het niveau van de Veluwe, maar ook de Stadsregio met haar Radbouduniversiteit en ARTEZ. Foodvalley is binnen Nederland toonaangevend en ons innovatieve antwoord op de toekomst van ons voedsel, maak dat méér ervaarbaar en zichtbaar in de algehele beleving. De recente selectie van Ede als vestigingsplaats voor het Nederlandse World Food Center draagt hier al flink aan bij. Provincie, blijf hierin participeren! Versterk en verbind de identiteit van stedelijk en landelijk gebied van Foodvalley en vergroot de beleefbaarheid ervan. Landschappelijke waarde (zoals het Binnenveld, de landgoederen en het bekengebied) meer dan nu beschouwen als kernkwaliteit van de regio. Zorg naast economische en recreatieve verbindingen (assen) voor de noodzakelijke ecologische verbindingen en realiseer slimme combinaties. Voorbeeld: de Veluwe verbinden met de Utrechtse Heuvelrug via fiets- en wandelpaden, waarbij tevens landschapselementen worden toegevoegd.
4
Speerpunt 4. Eigenaarschap, duurzame innovatie en kennisoverdracht Analyse We zien in de regio publiek en particulier eigenaarschap vanuit een gevoel van verantwoordelijkheid en betrokkenheid. Bij Food als bron van inspiratie, kennis en inkomen, maar ook bij een duurzame inrichting en ontwikkeling van het gebied. Er is in Foodvalley ongelooflijk veel kennis aanwezig op universitair, HBO, MBO en VMBO niveau. Hoe bed je dat onderwijs, bedrijfsleven en technische innovatie sociaal in? M.a.w.: hoe zorg je ervoor dat de regio Foodvalley het vanzelfsprekende vestigingsgebied is en blijft voor "Food" gerelateerde innovatie? En dat "de mensen" dit ook vinden? Advies aan provincie Zet de bottom-up aanpak van de beleidsvorming (co-creatie) door naar de operationele fase (programma's en projecten). Zorg ervoor een participerende partner te zijn i.p.v. alleen opdrachtgever of regelgever. Stel zelf actief kennis beschikbaar, speel een makelaarsrol, faciliteer ontmoeting en draag goede ideeën breed uit. Voorbeeld: "haring en friet" ontmoetingen in businesspark Wageningen georganiseerd door Keygene. Deze ontmoetingen tussen onderzoekers en ondernemers leveren veel nieuwe ideeën op, maar blijven nog bescheiden. Haak aan! Bied kansen aan sociaal cultureel ondernemerschap en regionaal produceren/consumeren via provinciaal stimuleringsbeleid. Speerpunt 5. Duurzame bereikbaarheid Analyse De regio Foodvalley ligt centraal in het land en is over de weg, per spoor en per OV prima bereikbaar. Daarentegen krijgt vervoer en bereikbaarheid over water nog weinig aandacht. We zien een aantal zaken die beter kunnen, bijvoorbeeld de verkeerssituatie in en rond Wageningen, de fietsroutes van en naar de WUR, de ontsluiting van de Wageningse haven, sluipverkeer in het Binnenveld, de brug bij Rhenen en de ontsluiting van Zuid naar West (A15-A30). Allemaal geen nieuwe dingen, maar voor het verder brengen van Foodvalley wel wezenlijk om aan te pakken. Voor de versterking van de beleefbaarheid van het landschappelijk aantrekkelijke buitengebied zijn goede recreatieve fiets- en wandelverbindingen van belang. Vooral de fietsverbindingen kunnen tevens een belangrijke utilitaire functie vervullen. Advies aan provincie Foodvalley als concept voor een gezonde ontwikkeling van onderwijs, onderzoek en innovatie vraagt om duurzame investeringen in bereikbaarheid. Door gemeenten en door de provincie. Een paar voorbeelden: • Realiseer een OV-rondje Wageningen-Ede-Rhenen-Veenendaal, • Maak snelle fietsverbindingen en maak ze comfortabel door windsingels met snelgroeiend hout (energieproductie!), • Maak een recreatief fietsrondje Binnenveld, • Breid de wandelmogelijkheden (klompenpaden) in het buitengebied nog verder uit,, zodat er een (ont)sluitend netwerk ontstaat. • Geef de Wageningse haven als regionale ontsluiting van vervoer over water meer uitstraling en een betere toegankelijkheid.
5
TOT SLOT Wij hebben met enthousiasme gewerkt aan deze eerste opdracht en hopen met ons advies een bijdrage te leveren aan de inhoud en uitvoering van het provinciale omgevingsbeleid, en de betekenis daarvan voor de regio Foodvalley. Vanzelfsprekend horen wij graag terug hoe het college van GS denkt om te gaan met ons advies. En uiteraard staan wij open voor een nadere gedachtenwisseling. Met vriendelijke groet, namens de provinciale regiocommissie Foodvalley,
Nicolet Hoorn, voorzitter
6
COLOFON De provinciale regiocommissie Foodvalley bestaat uit de volgende personen: • Nicolet Hoorn, voorzitter • Anook Cléonne Visser (docent ARTEZ), onafhankelijk lid • Dirk van Uitert (onder meer voorzitter Landschapsbeheer Gelderland en Vrienden van de Veluwe), lid namens maatschappelijke organisaties • Ab Groen (WUR), lid namens onderwijs- en onderzoeksinstellingen • Dirk Dekker (agrarisch ondernemer en LTO-bestuurder), lid namens het bedrijfsleven • Marjan Brouwer (heemraaad waterschap Vallei en Veluwe), lid namens waterschappen • Wouter Kolff (burgemeester Veenendaal), lid namens de regiogemeenten • Robert Duzijn (provincie Gelderland), secretaris regiocommissie Foodvalley Website: www.gelderlandanders.nl, groep Foodvalley. Email:
[email protected] Tel.: 026-3599777.
7
Bijlage 1: Regio Foodvalley, Stichting Food Valley en World Food Center Nederland Regio Foodvalley Gevestigd in Ede (www.regiofoodvalley.nl). Samenwerking van acht gemeenten (Nijkerk, Barneveld, Ede, Wageningen, Scherpenzeel, Rhenen, Renswoude, Veenendaal), die antwoord hebben gegeven op de Ambitie FoodValley 2020 (klik hier voor meer info).De ambitie is om de Valleiregio te ontwikkelen tot een topregio, een kennisregio voor het agrifoodcluster in Nederland. Behalve dat de regio uitvoering geeft aan een regionale agenda met overheidsopgaven, werkt Regio Foodvalley ook aan een regionaal cluster Foodvalley. Juist op regionale schaal worden kansen verzilverd voor kennisuitwisseling en -toepassing. De regio stimuleert bedrijven om gebruik te maken van de faciliteiten die om de hoek beschikbaar zijn. Ook werkt de regio aan communicatie en marketing van het gebied. Daarin benadrukt ze het unieke karakter van de regio: ze is de thuisbasis van kennisinstellingen in de agrifoodsector. Naast Wageningen UR (die een bijzondere positie heeft wereldwijd) huisvest de regio nog een groot aantal kennisinstellingen en onderwijsinstituten. In de regio wordt gewerkt aan verbinding en clustering van deze instellingen. Een eerste aanzet hiervoor is het concept Kennisas FoodValley. Dit gaat leiden tot een samenhangend stelsel van campussen en clusters in de regio. Momenteel wordt ingezet op de as Ede-Wageningen. Daar ligt de kiem voor de rest van de regio. Klik hier voor een filmpje. Veenendaal profileert zich met ICT, waarbij wordt samengewerkt met onderzoekers van Wageningen UR. Klik hier. Stichting Food Valley Gevestigd in Wageningen (www.foodvalley.nl). Inzet van de stichting Food Valley is kennis en bedrijven te matchen. De stichting bestaat sinds 2005. In het bestuur zitten grote foodbedrijven, die ook buiten de regio gevestigd zijn. Door de stichting is de term Food Valley breder gepresenteerd dan alleen de regio. De stichting is vooral ook internationaal actief, o.a. in de Verenigde Staten. Opvallend is dat de bekendheid van de stichting in de regio gering is. Veel bedrijven in de regio weten in feite niet wat ze met het concept Food Valley kunnen doen. Dit geldt voor foodbedrijven, maar zeker ook voor bedrijven die gerelateerd zijn aan de foodsector. In deze regio zitten heel veel bedrijven in deze sector. Denk aan logistieke bedrijven, machinebouwers e.d. World Food Center Nederland Een bijzonder initiatief dat voortvloeit uit de FoodValley Ambitie 2020 is het World Food Center, waarvoor recent Ede als vestigingsplaats werd geselecteerd. In twee jaar tijd is WFC Ede ontwikkeld tot een initiatief dat gedragen wordt door grote spelers en waar inmiddels wereldwijd veel belangstelling voor is. Kijk op www.worldfoodcenters.com.
8
