PROVINCIALS S I A l fcN
VAN OVERSJSSEL
^ J 2 o l o \ CP lif a.d. Dat. ontv.
3 1 AUG 2010
Routing
Bijl.:
Aan1ueaeputeercleatatenvan0~veiijssel t.a.v.mevr.drs.C.Abbenhues Postbus 10078 8000GBZwolle
Onsnummer:S1853
Overijssel Secretariat:' Luttenbergstraat 2 Postbus 10Q7S 8Q00GBZwoite TdefoOR 038-439 74 04 E-maild.melenhorst©58roverijssd,nl www,sefoverijsset,nil
Datum:30augustus2010
Onderwerp: Provinciaal innovatiebeleid,suggesties m.b.t.stimuleringvan innovatie (in de bouw) Geachte mevrouwAbbenhues, Investeringenenmaatregelenmetdeambitieomtotdewereldtopvankenniseconomieente behoren leidentoteenhogereeconomischegroei1. Uitgavenaanonderwijs,onderzoeken innovatieblijkensterkterenderen.Uitonderzoek2 blijktdat bijnadehelftvande economischegroeitussen 1995en2008afkomstigisvaninvesteringen inkennisen innovatie. Ookopregionaal niveaustaan innovatieeninnovatiebeleid endeimpactdaarvanopde economiealjarenvolopindeaandacht. Inregio'sontwikkelenbedrijfsleven,overheden, kennis-enonderwijsinstellingengezamenlijkestrategieenomdeeigenconcurrentiepositie te verbeteren enduurzamegroeienwelvaartte realiseren.Hetontwikkelenennaar marktproductenvertalenvan kennisgeeftdaarinsteedsvakerdedoorslag.Regio'swaarin meninstaatiseenkennisvoorsprong opte bouwenenmendeze kennisweetomtezetten innieuweproducten,dienstenenprocessen,creereneenconcurrentievoordeel enhebben debestepapierenvooreenduurzameeconomischegroei. Provinciaal beieiden innovatie Provinciaal beieidspeelt intoenemendemateeenrolindevormgevingvanhet innovatieproces. Datvergtinzicht indebestaandetoestandvan hetinnovatiesysteem inde provincie,eenhelderevisieopdeontwikkelingsrichting enhetmedevormgevenvande focus inhetsysteem3. NautaenEveleens (2009)signalerentweevoorwaardenvoor succesvol provinciaal beieid:erdientvoldoendeautonomietezijnomdespelregels ende 1
Dat blijkt onder meer uit onderzoek vanTheConference Board,een internationaal onderzoeksinstituut voor het bedrijfsleven,in opdracht vandewerkgroep Kennisinvesteringsagenda van het Innovatieplatform. Destudie verschaft een kwantitatieve onderbouwing vandestelling dat uitgaven aan onderwijs, onderzoek en innovatie sterk renderen. 2 Ark,van B.en K.Jager (2010),Intangible Capitalin theNetherlandsanditsImplications for Future Growth, TheConferenceBoard. 3
Nauta F.enC. Eveleens (2009),Provinciatesterktesin beeld,i.o.v. Werkgroep Innovatie van het Inter Provinciaal Overleg (IPO).
financieringsstromeninnetsysteemte be'i'nvloedenenerdienteengoedesamenwerking tussendesleutelspelers opbestuurlijk niveautezijn. InOverijssel iseconomische innovatieeenvandevier programmalijnenwaarlangshet provinciaal economisch beleid inhetcoalitieakkoord isopgebouwd.Ditprovinciaalbeleid vooreconomische innovatie isuitgewerktinhetuitvoeringsprogramma "Meerjarig Economisch Uitvoeringsprogramma 2008-2011:OverijsselWerkt!". Deprovincie Overijssel heeft heteconomisch innovatiebeleid deafgelopenjarenstevigvorm gegeven. Reedsin2004 heeftdeprovincieOverijssel hetinitiatiefgenomeneen InnovatieplatformTwente(IPT)intestellen.Deledenvan hetIPTvertegenwoordigen gezamenlijkde4O's:deoverheden,ondernemingen,onderwijs-enonderzoeksinstellingen, waarbijdeprovincieOverijsselenderegioTwentezittinghebbengenomeninhetIPT namensderegionaleenlokaleoverheid.Hetprogrammadat isopgesteldomde economische innovatie inTwentetestimulerenisde"Innovatieroute Twente".Gekozenis hierbijvooreenopzet rond5veelbelovendeclusters:Voeding,Gezondheid,Materialen& HighTechSystemen,VeiligheidenBouw. Derodelijnhierin is"Technologie",eenvande drieaanwezige kennisclusters (naast FoodValley (Wageningen) enHealthValley (Nijmegen))vanTriangle,eengezamenlijkevisievandeprovincies OverijsselenGelderland. DeTrianglesamenwerking maaktintussenonderdeel uitvanhetOperationeel Programma Oost-Nederland:GOgebundelde Innovatiekracht.Andereprogramma'sinhet kadervan innovatiebeleid zijn KennisparkTwente,Pieken inDelta,Nano4Vitality, ICT-Diensteninnovatie,Overijsselinnoveertverder! enderegio(innovatie)programma's voorderegio Zwolle/IJsselvechtenderegio Stedendriehoek. Naaronze meningzijn massa,ontwikkelingsrichting enfocusop heteerstegezicht voldoende aanweziginhetprovinciaal(economisch) beleid(Overijsselwerkt, Innovatieroute Twente).SEROverijsselzaldekomendejarenechter blijvendbelangstellingtonenvoorde effectenvan innovatie(beleid)voordeOverijsselse economie.ZozalSEROverijssel ineen laterstadium noggezamenlijk metSERGelderlandadviserenover hetspecifieke element vanspin-off en(kennis)valorisatie vanhetinnovatiebeleidvandetweeprovincies inOostNederland4. Advies 1:Extra aandacht in het innovatiebeleid voor het MKBin Overijssel hlijft noodzakelijk Ominnovatie breedte benuttenenomtezetten ineconomischegroeiisaandachtvoor overdrachtvaninnovatie naarkleinere bedrijvenvangroot belang.Ineerdereadviezen hebbensociale partners hier reedsopgewezen5.Indepraktijk blijkteengrootgedeeltevan het MKBgeneigd bijhetoudeenvertrouwdete blijven.Hulpbijdeoverdrachtvan innovatie voor bredetoepassing isnodigomdatkleine bedrijvenvaakeenbeperkte 'absorptiecapaciteit' hebben,d.w.z.eenbeperktvermogenomnieuwe kennisentechnologie teabsorberen.Ditgeldtnietzozeervoorde'spin-offs'van hethogeronderwijs,maarwel voordemeertraditioneleofmeerambachtelijke bedrijvendiehunkundeindepraktijk geleerdenontwikkeld hebben.Speciale maatregelenvoor innovatie inkleinere bedrijven 4
ZieSEROverijssel/SERGelderland (2009),Samenwerkingsagenda SER Gelderland/SER Overijsselperiode 2009-2011. 5
Zie bijvoorbeeld SEROverijssel (2006), Europese structuurfondsen,advies1741.
blijkenblijvend nodig.DaaromisSEROverijsselverheugd metdebedrijfsgerichte Innovatieregeling Overijssel InnoveertVerder!.Dedoelgroepvandezeregeling isimmers hetMKB-bedrijf inde(kennisintensieve maak-)industrie. Hetsuccesisinmiddelsookwel geblekenuithetfeitdatdezeregelingdriemaalisovertekend.Alssuggestieombrederover deprovincie uitterollenwijstSEROverijssel inditkaderook naareenaantalinstrumenten dieKennispoortZwolle heeftontwikkeld (kenniskringen,innovatiebijeenkomsten, innovatieversneller,financieringsdesk enhetprojectondememendinnoveren).SER Overijsselgeeftdeprovincieverderalssuggestie meeteonderzoekenwatdemogelijkheden zijnominOverijssel meerruimtetemakenvoorexperimentenenproeven bijhet invoeren van innovaties.Metnamebestaan nogteveel regelingendiezijntoegesneden op bestaande productenenpraktijken.Daaropzoudenontheffingenmogelijkmoetenzijn.Ookzou,naar voorbeeldvanhetAmerikaanseSBIR-programma,vanpublieke bestedingenaaninnovatie verplicht eenbepaald percentage kunnenwordentoegekendaankleinerebedrijven6. Advies 2:Innovatieprograrnma's vragen om langduhge politieke en bestuurlijke commitment Innoveren betekent risico's nemen.Hetgaatomeenontwikkeling meteenrelatief kleine kansopeengrootsucces,vooreenperiodediemeerderebestuurstermijnenomvat,metin deloopvandetijdgegarandeerdtegenvallers. Eendergelijk omvattendtraject heeftalleen kansvanslagenals hetkanrekenenopduurzamepolitiekeenbestuurlijkesteun7. Deverbeteringvandeconcurrentiekracht endeoplossingvandeknelpuntenzijnopeen dergelijke kortetermijnnogbeperktmeetbaar,maarSEROverijsselsignaleertweleen toegenomenbundelingvankrachten,eenintensiveringvan(private) investeringen enerzijn onderlinggoede lessente leren.Degrootsteuitdagingvoordekomendejaren ligtinhet waarmakenvanbredevalorisatie enadoptievandevernieuwingen,vooralook bij(MKB)bedrijvendienietintensief betrokkenzijngeweest. Hetduurtenigejarenvoordat effecten van R&Deninnovatievolopzichtbaarzijn. HetisindeogenvanSEROverijsseldus nogniet mogelijkteoordelenover hetstructurele effectvandeprovinciale aanpakvanhet innovatiebeleid.Ook hetLectoraat Innovatie8 komt,nabestuderingvanvijf Europese regio's diesuccesvoleenregionale innovatiestrategie hebbenontwikkeldenuitgevoerd,totde conclusiedatdeeerstevruchten pasteplukkenzijnnaeeninvesteringsperiode vanten minstetienjaar9. Decentraleconclusie isdat hetsuccesvandevijf regio'sgeentoevalis, maarhetresultaatvaneengoede langdurigesamenwerkingtussenbedrijven, kennisinstellingen enoverheden.Hetprovinciale innovatiebeleid zorgt medevoorhet bundelenvankrachtendoor betrokkenen:bedrijven,kennisinstellingen endeoverheid.Eris 6
Nooteboom, B. (2009), Ruimte voor innovatie. In: Gatz,S.van Rouverij &Ch. Leysen (2009), Vitale Steden, VUBpress: 91-100. Ook in Nederland is recent eenSBIR-regeling gestart, maar het NederlandseSBIR(Small Business Innovation Research) istoegankelijk voor alle bedrijven,ongeacht hungrootte. DeSBIR aanbesteding houdt wel rekening met de bedrijfsvoering van kleinere ondernemingen: korte doorlooptijdenenfasering van deprojecten. 7 Nauta F., M.Gielenen H.deGroot (2009),Regionale innovatiealseconomische strategie,actiesenlessen uit Antwerpen,Beieren, Dresden,0resund enUlmvoorderegionaleinnovatieagenda vanderegioArnhemNijmegen.Slotessay Onderzoeksprogramma Regionale Innovatie. 8
9
Het Lectoraat Innovatie van de Hogeschool Arnhem Nijmegen (HAN), in het levengeroepen in2007.
Nauta F.&M.Gielen (2009), Voorwaarden vooreensuccesvolregionaalinnovatiesysteem.In: HANBusiness Publications,december 2009, nmr 2, p. 9-17.
indeogenvanSEROverijsselmeersamenwerkingtussen bedrijvenenkennisinstellingen, terwijl hetook isdatdestrategischesamenwerking isvergroot.Bedrijvendurvenmetname bijpreconcurrentieel onderzoek meer(strategische) informatieuittewisselen,waarze voorheenangstvallig probeerden kennisafteschermen. Eigenlijk issprakevaneenparadoxdieinnovaties belemmert,of iniedergevalvertraagt.In vakliteratuur10 wordtditde"regelparadox" genoemd:'waarregelswordenopgehevenom marktwerkingeninnovatievepraktijkentebevorderenontstaanvaak regelsvancontroleen toezichttussentijds enachteraf,dieophunbeurtzeergedetailleerd enstringent kunnenzijn eninnovatieve praktijken belemmeren'. Erisbijdeverschillende overheden eencontinue drangeenafweging tussenkostenenbatentemaken.Zeer relevant,ookindeogenvan SEROverijssel,maardaarbij ishetergbelangrijkomdekorteenlangetermijn-effectente onderscheiden.Vaakzijn innovaties opkortetermijnkostbaar, maarkunnenzeop langere termijnzichzelfvoorderegio meerdanterugverdienen. Eenanderevraag isoverigenswelkresultaatwordt nagestreefd.Zokanwerkgelegenheid eenelementzijn, maardatzelfdegeldtvoordegroeivanhetbruto regionaal product, arbeidsproductiviteit, duurzaamheidsdoelstellingenetc.etc.Erisduseengratevariatievan mogelijkeresultatenvan innovatiedenkbaar. Hetisechter nietaltijdvooraftransparantte makenwatderesultatenzullenzijnenhoediebereiktworden. Innovereniseenprocesdat deelsvooraftransparant kanworden ingericht, maardatookdooronverwachte enniet bedachtedrukofkansenzichstapsgewijsvoortzet. Erzijndusgrenzenaandematewaarin overheden,professionals enbedrijfsleventransparant kunnenzijnvanuithetmotiefvan financieel-economischedoelmatigheid.Bijhetbeantwoordenvandevraagnaar doelmatigheidvan innovatiebeleidzalhetindepraktijknoglejstiggenoegblijkenomaante gevenwat nuexacttoetewijzen isaanhetregionale innovatiebeleid;ofdatdegroeivan bijvoorbeeld dewerkgelegenheid,hetbrp,dearbeidsproductiviteit ofdeC02-reductiejuist grotendeelsdoorandere (externe)variabelenzijnbemvloed. SEROverijsselwil benadrukken dathetnooitvantevorenduidelijk iswateeninnovatiegaat opleveren.Eenoverheiddie,metrecht,voorzichzelfeen belangrijke rolweggelegd zietbij innovatiezalverstandig moetenomgaanmetregelparadox enonzekerheden.Nuzienwe nogweleens,datgedurende eeninganggezetinnovatietraject deoverheidzoscherpde voortgang bewaakt,datdebureaucratische drukdiedaaruitvoortvloeit deaandacht bijde innoverendeorganisatieafleidtvanhetinnovatieproces zelf.Opzich isbijdeinzetvan publieke middelengoedecontrolevanzelfsprekend.Maarhetresultaatvaninnoveren isper definitiewatongewis.Hetbedrijfsleven neemtenaccepteertvakerdergelijke risico's.Plaats definanciele enmaatschappelijkegevolgenvaninnovaties ineenlangetermijnperspectief, waarbij innovaties meestalstapsgewijsverlopen inplaatsvan revolutionair. Cruciaalisdat provincieenregiobijhetformulerenvanrandvoorwaardenenbijhetbei'nvloedenvanwet-en regelgevingmeerrekeninghoudenmetdeterugverdientijddiebijinnovaties noodzakelijkis.Een testerkbeheersmatigecultuurstaatinnoverenindeweg. Eenbestendige omgeving,duurzamepolitiekeenbestuurlijke steunmeteenstabiel meerjarenperspectief blijktalseerdergenoemdeenbelangrijkevoorwaardevoorhetslagen 10 Putters K. en P.Frissen (2006), Vertrouwenvoorendoorinnovatie. Overdenoodzaak vanchecks & balances bij vernieuwingsprocessen in dezorg.Tilburgse schoolvoor Politiek en Bestuur, Universiteit vanTilburg.
vaninnovatiebeleid.OokhetCPBwijstineenrecentrapport11 nogopdenegatievegevolgen vanwijzigingen inhetbeleidvoorinnovatie inhetalgemeenendeonzekerheid diehet oproeptmetbetrekkingtotinvesteringen innieuwetechnologieen.Landenenregio'smet eenconsistentenstabiel beleid metlangdurige bestendige programma'sblijkenhetmeest succesvol. Innovatie inde bouw DeSociaal EconomischeRaadGelderland (SERGelderland)endeSociaalEconomische RaadOverijssel (SEROverijssel) hebbenrecentineengezamenlijkevergadering stilgestaan bijdeeconomische situatieendearbeidsmarktvanOost-Nederland12.DeeconomieinOostNederland isdoordewereldwijdecrisiszwaargetroffen.Ookdekomendejarenzullende effecten daarvanopdiversefrontenzichtbaar blijven.Deprovincies OverijsselenGelderland blijken in2008en2009zwaarder getroffendanlandelijk,mededoordeafwijkende regionale economischestructuren,zoalsderelatiefgroteaanwezigheidvanindustrieenbouw.Ook zijndevooruitzichtenvergeleken metNederlandalsgeheelvoor2010beduidend negatiever tenoemen.Ookalwordtin2010zowelinOverijsselalsinGelderlandeenlichtegroeivande economieverwacht, dezegroeiblijft inbeideprovincies achter bijhetlandelijke groeicijfer. Momenteelzitdegrootste pijnindeOost-Nederlandseeconomie indebouwsector,de daaraangerelateerdetoeleverende industrietakken,zoals hout-,bouwmaterialen-ende meubelindustrieendeaandebouwgerelateerde zakelijkedienstverlening,waaronderde architecteneningenieursbureaus. Daarliggenevenwelookgroteontwikkelingsmogelijkheden,bijvoorbeeld gerelateerdaaninnovatiebeleid. Decijfers bevestigendejuistheidvandeverschillende recenteoproepenvanSEROverijssel ende(mededaaruitvoortvloeiende) actiesvan beideprovincies omeenbelangrijk gedeelte vande provinciale recessiepakketten aanmaatregeleneninvesteringenjuistterichtenopde fysieke leefomgeving(monumentenzorg,infrastructuur,woningbouw etc.)13.SEROverijssel vraagtdeprovincieomhiervooral meedoortegaanendaarwaar mogelijkditsoort investeringenteversterken.Dergelijke investeringen blijken immersuitersteffectief envoor hetovergrotedeelneerteslaanbinnenhetregionalebedrijfsleven,c.q.eenlaag"weglekeffect"tekennen. IndevergaderingvanSEROverijsselvan3juni 2010enineenaparte werkgroepbijeenkomst 1 julijl. ismetenkeleexternedeskundigenverderafgetastwaar naast dedoor ustevig ingezette"productiestimulerendemaatregelen"nogmogelijkhedenliggen omalsprovincieinnovatie indebouwsectorverdertestimuleren.SEROverijsselwilu middelsditadviesenkelesuggesties meegeven.
11
Centraal Planbureau (2010),Home greenhome- Acase studyofinducingenergy-efficientinnovationsinthe Dutchbuilding sector. 12
In degezamenlijke vergadering van SEROverijssel en SERGelderland van 20 apriljl. heeft desecretarisvan SEROverijssel,de heer Melenhorst,een presentatie gehouden overdestand vandeeconomieende arbeidsmarkt in Oost-Nederland. Daarbij isook nader ingezoomdopdesituatie vandeverschillende sectoren binnen deOost-Nederlandse economie. Degehele presentatie istedownloaden via http://www.seroverijssel.nl/publicaties/index.asp?Id=287. 13
Zie bijv. SEROverijssel (2009), (Gevolgen) Kredietcrisls in Overijssel, advies S1842. SEROverijssel (2009), Blijvende aandachtvoorbouwsectorin Overijssel vangroot belangvoorregionaleeconomie, adviesS1849.
Advies 3:Algemeen: innovatie injuist debouwsectoris voor Overijssel van groot belang HetbelangvandebouwvoordeOverijsselse economieisduidelijk14. InTwente iszelfs10 tot 15procentvandearbeidsplaatsen directgekoppeldaandebouw,beduidend meerdanin andere regio's inNederland.Ditpercentagewordt noggraterwanneer men uitstralingseffecten naaraanpalendesectoren (bijvoorbeeldtoelevering,transport, dienstverlening) meeneemt.InTwentezorgtdebouwdanvoormeerdan30%vande werkgelegenheid15. Debouwisdanookaangewezenalseenvandevijf kansrijke innovatieclustersbinnendeInnovatierouteTwente.Vandezevijfclusterszorgtditclusterin Twenteookvoordemeestearbeidsplaatsen16.Desterke positievandebouwisvoorde toekomst echtergeenvaststaandgegeven.DebouwbedrijvigheidinOost-Nederlandistotnu toe relatieftraditioneel enbestaat uitveel MKB.Op basisvancapaciteitalleen ishetniet mogelijkomdebelangrijke bijdrageaanderegionaleeconomiete handhaven.Inaansluiting oplandelijk beleid (bijvoorbeeldvanuit Regieraad Bouw) ishetnodigteveranderen naar kennisbedrijvendiemeer proactief indemarktopereren,meer nieuwe productenen technologieenontwikkelen,meersamenwerken inketensenbetereuitwisselingmet kennisinstellingenonderhouden17. Diverse kenmerkenvandebouwleidentoteenonvolkomenwerkingvandemarkteneen heersendeopvattingdatinnovatie inde bouwniet loont18. DoreeenBoes(2002)noemen eengrootaantal kenmerken (lagetoetredingsdrempels,grootaantalkleinespelers,sterke concurrentie,lageconcentratiegraad,sterkegevoeligheidvoorafzetfluctuaties)datleidttot eengrateterughoudendheid metstrategisch investeren,waardoor "opportunisme, korte termijn focusenstrategieenvoorkostenbeheersirtgnoodgedwongenprevaleren boven kwaliteitsstrategieen eninnovatie".n Hetombuigenvandezenegatievedynamieknaareen positievedynamiekvergtvolgensdeauteurseenopdebouwnijverheid toegesneden marktreguleringeneconomischepolitiek. Denoodzaak hiervan blijktookuitde interventies inandere landenzoalsinhetVerenigd Koninkrijk ("rethinking construction") eninAustralie ("reinventing Construction"). Wantinnovatie loontwel,ook indebouw. Innovatieindebouw isniettemetendoor louter deR&Dinspanningen bijbouwbedrijven bekend bijhetCBSoptetellen.Veel innovaties vinden immersplaats brnnenprojectenofwordenvooreendeelontwikkeldin bouwgerelateerdeonderzoeksinstituten.JansenenvanderVlist(2010)hebben277 14 Zie bijvoorbeeld Melenhorst DGB(2008),SER-Overijssel-Notitie: Hetbelangvandebouw(het bouwcluster)in Overijssel.Melenhorst DGB(2004),Debouwregionaalbezien,Oost-Nederland, Economisch Instituut voor de Bouwnijverheid,Amsterdam. 15
Lectorale rede B.vander Veen,"Balanceren opderand vanmorgen. Vernieuwendondernemen in de bouw". Stichting Pioneering (2008), ProgrammaplanVernieuwend Ondernemen indebouw. 16
Twente index 2009, pag.33.
17
PSIBouw (2008),"Transitieagenda Bouw".Gouda.
18
SMO(1992),"Deeconomische kracht vandebouw",Stichting Maatschappij enOnderneming; publicatie 0199; DenHaag. 19
A.G. DoreeenJ. Boes(2002), Naareen innovatie belonende bouwpraktijk, in:BuildingBusiness September 2002, bijlage over bouwenquete p. 3-7.
bouwbedrijvenoverdeperiode2004-2007onderzochtop8variabelen/aspecten.Kort gezegd,innoverendebouwbedrijvenblijken beterte presteren,zeker intermenvan arbeidsproductiviteit20. Innovatie blijktvoor bouwbedrijvendeafgelopenjarenvansteeds graterbelangomhetrendementteverbeteren,omzichteonderscheidenindemarktenom decontinuiteittewaarborgen.Debrancheorganisatie Bouwend Nederlandgeeft ineen visiedocumentaandatinnovatie noodzakelijk isomdepositie (regiefunctie)vanhet bouwbedrijf inde ketentebehoudenenteversterken endesamenwerkingindeketente verbeteren.Innovatie istevens noodzakelijk omde kwaliteitvan hetbouwprocesenhet eindresultaatteverbeterenendraagtuiteindelijkook bijaaneenbeter imagovandebouw21. SEROverijsselheeftindevergaderingvan3junigesprokenoverdeactiviteitenvan Stichting Pioneering,hetcluster bouwvanhetinnovatieplatformTwente.Gezien hetgrate belangvan hetclustervoorde regionaleeconomie(grotendeels bestaand uittraditionele MKB-bedrijven) enhetbelangvanhetstimulerenvan innovatie injuistdezesector,wilSER Overijsselviadezeweg hetadvies meegevenrichting provincie (enregioTwente)om (verstevigd) doortezetten metdeondersteuningvandit cluster. Advies 4: Laatkansrijke koppelingen tussen debouw enandere innovatieaandachtsgebieden niet iiggen SEROverijsseladviseertverbindingenteleggentussendeinnovatieve aandachtsgebieden enervoortewakendatclustersteveelopzichzelf komentestaan.Gekoppelde clusters blijkeneffectiever inhuninnovatiecapaciteit dannietgekoppelde,gei'soleerdeclusters22.De attractiviteitvandeclusters hangtookinbelangrijke mateafvande samenwerkingsmogelijkhedenmetverwante clusters.Eenkansrijkvoorbeeldmetbetrekking totdebouwisvolgens SEROverijsseleenmogelijkekoppelingmethetprogramma Nano4Vitality.Voordebouwsector heeft nanotechnologie eenaantal interessante kenmerken:nanomaaktmaterialensterkeren lichter,endoorde betere prestatiesook duurzamer.Staalroestniet meerdooreendunne coatingvan koolstofnanodeeltjes enbeton wordtzodanigverdichtdatschadelijke stoffenzoalschloride nietmeer kunnen binnendringen enhetwapeningsstaal kunnenaantasten.Gebouwen kunnenzelfsals energieleverancier dienendoorgeveltedekkingvannanobuisjes enerzijnmetbehulpvan nanotechnologie reeds"smartwindows"ontwikkelddienietalleendehoeveelheid lichtfilterenwaardoor minder koeling nodig is,maarookenergieopleveren23.Ondanksdevelevoordelenwordt nanotechnologie indebouwnogweiniggebruikt,deelsdoordekosten,maar belangrijker is deonbekendheid vandetechnologie enzijn mogelijkheden.SEROverijsselziethierdoorde koppelingvaninnovatie-aandachtsgebieden "bouw"en"nanotechnologie" kansenvoor(de innovatie in)deregio. 20
F.Jansen enA.J.vanderVlist (2010),Business'Innovation StrategyinDutchConstruction Industry, Economic Institute for construction and Housing (EIB) / Department of Economic Geography, Faculty of Spatial Sciences,RijksuniversiteitGroningen.
21
Bouwend Nederland (2009),Innovatie indebouw,visiedocument.
22
Zie ookVught,van F.A. (2010), Kern-ensatellietclusters, het Oost-Nederlandseinnovatiebeleid in internationaal perspectief. In: ScienceWorks (2010),Expertstudienaarhetinnovatiebeleidvandeprovincies Gelderlanden Overijssel. 23
Zie ook EUNanoforum"NanotechnologyandConstruction"en"Nanotechnologie kanleidentot revolutiein bouwsector" in: Financieel Dagbladvanzaterdag 3juli 2010.
Eenvoorbeeldvaneenanderekansrijke koppelingtussendebouwsectoreneenander aandachtsgebied,isdietussen bouwenduurzaamheid.SEROverijssel noemtbijvoorbeeld inditverbandhetdoor hetCentrumvoor InnovatievandeBouwkolom (CIB)ge'fnitieerde project "Meerdan>Bouwen", maarvooraldeverschillende programma'svanStichting Pioneering indeze(o.a."Individueel DuurzaamenFlexibelBouwen","Conversieen Hergebruik"en"Klimaatneutraalrenoveren").SEROverijsselzietveelpotentieineen dergelijkekoppeling metduurzameoplossingendiebijdragenaaneenschoner milieuen energiebesparing. Metanderewoorden:stimuleerinnovatie indebouwsector door bijvoorbeeld intezettenopefficientie van bouwproduct enbouwproces,terwijlkosten, energieverbruik,vervuiling enbouwafvalwordenverminderd. Advies 5:Innovatief aanbestedingsbeleid loont Traditionelevormenvanaanbestedenenachterelkaaraanwerkenindeketenenhet bouwentegendescherpste prijsleidtnauwelijkstotinnovatie.Aandachtvoor vernieuwend aan-enuitbestedingsbeleid bijopdrachtgevers moetleidentoteen nieuwe maniervan samenwerkenbinnenderegelsvanwetgevingentransparantie. DiversedeelmarktenzijnvolgensSEROverijssel prima intezettenalsleadmarket,waarbij deprovincie innovatieveeisensteltendaarmeeinnovatieve bedrijven bevoordeelt,die daarmeehun(intemationale)positie kunnenversterken.Alslaunchingcustomer kande provincie innovatie bevorderen.Leadmarketsenlaunchingcustomershipbetekenendatde provincie haareigen uitgaven innovatiever moetinrichten,innovatiever moetaanbesteden24 enmeersamenhangmoetbrengentussen haarinnovatiedoelen endevelemiljoeneninal haarbestedingen eninvesteringen. Prijscompetitie opbestekentekeningen nodigtindeogenvanSEROverijsselimmersniet uittotproductinnovatie.Dezeaanpakstimuleertdeaanbieders niet ietsteontwikkelendat beteraansluit bijdebehoeftenvandeopdrachtgever. Zeworden primairaangezettot kostenreductie. Hetstuurtaanopprijsconcurrentie,enloktallerminstuittotwaardecreatie. Wanneer innovatie indebouwbevordert dientteworden,danisconcurrentie inandere vormendanbestekentekeningen kansrijker danhetverderopvoerenvande concurrentie opprijs.Ermoetvolgens SEROverijssel nietalleengekekenwordennaardebeste inkoopbeslissing per project, maarde provinciedientook meeroogtehebbenvoordemarktproduct-entechnologieontwikkeling opdelangeretermijn.GeTntegreerdecontractvormen biedenmeer ruimtevoorge'integreerdeproduct-enprocesontwikkeling. Binnende Europese richtlijnen bestaangoedemogelijkhedenomde aanbestedingen zodaniginterichtendatinnovatiewordtbevorderd.Demeestewinstisdanookte behalen dooroptimaalgebruiktemakenvanderuimtediede Europesewetgeving biedt.De aanbestedende dienst kanineenaanbestedingsprocedure kiezentussengunnenopbasis vande laagste prijsofop basisvandeeconomischmeestvoordelige aanbieding.Het 24
Deprovincie Overijssel heeft bijvoorbeeld in het kadervan"innovatief aanbesteden'als proef een nieuwe aanbestedingsmethodeingevoerd met eenbonus-malus-systeem. Dit houdt indat er bij deaanbesteding een directe relatie istussen deaanneemsomen hetaantal benodigde dagenvoor deuitvoering van het werk, diede aannemer opgeeft. Bovendien kandeaannemer een bonusvan 30.000 euro perdag ontvangen,als hij eerder klaar is met deuitvoering van het werk dan hij bij deaanbesteding heeft opgegeven.Alsdeaannemer echter later klaar zou zijn, dan iser een malus (boete) van 60.000 euro per dag. Bij de N348 heeftde aannemerscombinatie zichexact gehouden aan het opgegeven aantal van 9dagen.
criteriumdelaagste prijslaatweinigruimtevoorinnovatieve oplossingen.Aanbieders wordennietgestimuleerdommeertedoendanhetaanbiedenvaneenzolaagmogelijke prijsenduseenzolaagmogelijkkwaliteitsniveau binnendeeisenvandeopdrachtgever. Bij deeconomischmeestvoordeligeaanbieding kan(mede)opbasisvankwalitatieve aspecten vandeaanbiedingen gegundworden.Hetbiedtmeer ruimtevoor innovatieenvooreen optimalekwaliteit/prijsverhouding.Zowelinderegelgevingalsinhetbeleidmoetworden gezocht naarmogelijkhedenomgunningopgrandvandeeconomisch meestvoordelige aanbiedingtestimuleren.SEROverijsselwijst hier bijvoorbeeld ophetdoorde Regieraad Bouwen PSIBouwontwikkelde DecisionSupport System (DSS,LeidraadAanbesteden). Deze"webtool"vooropdrachtgeverswordt uitgegevendoor hetCROWenondersteunt opdrachtgevers bijdekeuzevandecontractvorm(enstimuleertinnovatief aanbesteden)25. EencridecoeurvanSEROverijssel:laat innovatie lonendzijn,maakruimtevoor experimenten,gebruikderuimte(binnendewetgeving)zoveeldieeris.Hetisookvoorde provincieOverijssel mogelijkomzoveel mogelijk innovatieveelementeninde aanbesteding meetenemen.Alleinspanningen engoedevoornemenstenspijt komternogaltijdweinig terechtvandeinnovatieveaanbestedingvan bouwwerken.Hetblijktbuitengewoon lastigom hetingesletenrollenpatroontussenopdrachtgever enopdrachtnemertedoorbreken.Uiteen inventarisatievanhetAanbestedingsinstituut Bouw&Infrablijktdat87%vandelagere overheden nogsteedsgaatvoordelaagste prijs.Veelbouwbedrijvenzuchtenonderde aanbestedingsdrang van lokaleoverheden.Veeloverheden besteden projectenvanafeen relatieflaagbedragalaan,terwijldatvolgensdeEuropese regels nieteenshoeft. Hetheeft erveelvanwegdat lagereoverhedenzichbeperkentotkortetermijndenkenenvooralwillen profiterenvandemoordendeconcurrentie.Kwaliteit,duurzaamheidofanderecriteria krijgen slechtseenkansbij 15%vandeaanbestedingenwaarbijdelaagste inschrijvingermetde opdrachtvandoor gaat.Daaromkrijgenalleenderijksopdrachtgevers als Rijkswaterstaat van hetAanbestedingsinstituut eenruimevoldoendevoorhunbeleid.Daarzijn innovatieve contracten eerder regeldanuitzondering.Bijveelvandieprojecten schietde kwaliteit omhoogomdatbehalvevoordeaanlegvan bijvoorbeeld eenwegde bouwerook verantwoordelijk isvoor hetonderhoud26. Advies 6:Steials provincie eenloket 'Unsolicited Proposal' / 'Eigen initiatief in Indebouwzijn hetmeestalopdrachtgevers dieeenproject initieren.Maarveel opdrachtgevers ontvangen regelmatigvanbouwbedrijveneenplanvoorstelzonderdat daarom isgevraagd:het'unsolicited proposal'.DeKoninklijke BAMGroepheeftdeterm "Eigen Initiatief gemtroduceerdalsNederlandse naamvoorhet Unsolicited Proposal inde bouw.Deze proactieveopstellingvan bouwbedrijvenwordt helaasslechts inbeperkte mate dooropdrachtgevers gewaardeerd27.IndeogenvanSEROverijssel ishetechtereen instrumentdatuitstekend pastbijhetstrevenominnovatie indebouwtestimuleren. SEROverijsseladviseertdeprovinciedanookeenloket"Eigen Initiatief inte richtenom zodoendedebehandelingvandergelijke initiatieventekanaliseren enversnipperingte 25
Zie: www.leidraadaanbesteden.nl
26
"Gunnenoplaagsteprijs staat innovatieindeweg"in: DeFinancieleTelegraaf (10-6-2010).
27
"Meeroogvoorinnovatiebij grote opdrachtgevers"in: LAND+ WATERnr. 5- mei2009.
voorkomen.Deprovinciezalnaasthetoprichtenvan netloketookbreedaande maatschappijbekenddienentemakendatzijbereidisdergelijke initiatieventeontvangenen welkeprocedureregels zijhanteertvoordebeoordelingvan Eigen Initiatievendiebijhetloket wordeningediend.Watdezeprocedureregels betreft kanvolgens SEROverijsselworden volstaan meteenverwijzing naardehandleiding"Unsolicited Proposals"diede Regieraad BouwenPSIBouw hebbenopgesteld28.OokverwijstSEROverijssel indezenaarhet Stappenplan loket EigenInitiatief Mobiliteit29 indeprovincieGelderland. Hetvoordeelvan Unsolicited Proposals isdatermaximaalgebruikwordtgemaaktvande kennisencreativiteitvaneenmarktpartij.Bijeen Unsolicited Porposal isde marktpartij namelijk nietafhankelijkvaneenuitvraagenwordthijniet beperktdoordekadersdiede opdrachtgever meegeeftinzijnprogrammavaneisen.VanderSluise.a.(2007)geeftaan dateenvandebelangrijkstevoorwaardenvoorsuccesdeaanwezigheidvan'loket' iswaar Unsolicited Proposalsworden ingediendenwaareenteaminstaat isdeingediende ideeen serieusenvertrouwelijktebehandelen entekoppelenaandejuiste personeninde organisatie. SEROverijssel realiseertzichdatvanwege(Europese) aanbestedingsprocedures hetnietwil zeggendatdeorder uiteindelijk naardeinitiatiefnemergaat.Hetisechterwelmogelijkom alsprovincie bijdeopvolgende meervoudigeuitvraagdewettelijke minimale inschrijvingstermijnaante houden,waardoordeinitiatiefnemer eengrotevoorsprongheeft, omdatdeze immersdevoorbereidingstijd zelfkonbepaleneneenuniekeoplossing kon bieden.Eenbelangrijkevoorwaarde isuiteraardookdat hetprobleemzofunctioneel mogelijkwordtomschreven,waarbijdedoordeinitiatiefnemer aangedragen oplossing niet wordtweggegeven30. Afrondend SEROverijsselgeeftaandathetprovinciale beleideenbelangrijke rolkanspelen inde vormgevingvanhet innovatieproces eneenstructureleversterking vande regionale economieinOverijssel.SEROverijsselzaldekomendejarenookdanookblijvend adviseren opditterrein.Over provinciaal innovatiebeleid inzijnalgemeenheidhebbenweinditadvies aangegeven hetvan belangtevindendaterextraaandacht bestaatvoor hetMKBenvoor overdrachtvan innovatie naar kleinere bedrijven.Daarnaast iseenbestendigeomgeving, metduurzamepolitiekeenbestuurlijkesteuneneenstabiel meerjarenperspectief indeogen vanSEROverijssel eenbelangrijkevoorwaardevoor hetslagenvaninnovatiebeleid.Bij regionale innovatiestrategieen blijkendeeerstevruchten paste plukkentezijnnaeen investeringsperiode vantenminstetienjaar. SEROverijssel heeft indevergaderingvan3juni2010naderstilgestaanbijde mogelijkhedenvande provincie metbetrekkingtotstimuleringvaninnovatie indebouw, 28
Regieraad Bouw/ PSIBouw (2006),"Unsolicitedproposals",HandleidingvoorEigen Intiatieven in debouwin het (semi-)publiekedomein. 29
Provincie Gelderland (2009),Stappenplan loket Eigen Initiatief Mobiliteit,6-5-2009.
30
E.vander Sluise.a. (2007), Wat maakteen Unsolicited Proposalsuccesvol? In: BuildingBusiness, oktober 2007. En:"Unsolicited Proposal'in opkomst. In: Binnenlands Bestuur28-03-2008.
10
medevanwegehetgrotebelangvandesector inderegionaleeconomie.SEROverijsselwil viadezeweghetadvies meegevenrichting provincie(enregioTwente)om(verstevigd)door tezetten metdeondersteuningvandeactiviteitenvanStichting Pioneering,hetclusterbouw vanhetinnovatieplatformTwente.Geziendegrote belangstellingvanpartijen uitderestvan deprovincie(maarookvanuitdeAchterhoek) ishet teoverwegen hetprogrammazelfs geografischteverbreden. SEROverijsseladviseertverbindingente leggentussendeinnovatieve aandachtsgebieden enervoortewakendatclustersteveelopzichzelf komentestaan.Gekoppelde clusters blijken immerseffectiever inhuninnovatiecapaciteit dannietgekoppelde,ge'isoleerde clusters.Voordebouw kanbijvoorbeeldwordengedacht aaneenkoppelingmet nanotechnologie. SEROverijssel roeptdeprovincieopomzoveel mogelijkinnovatieve elementenin aanbestedingen meete nemen.Binnende Europese richtlijnen bestaangoede mogelijkhedenomdeaanbestedingenzodaniginterichtendat innovatiewordtbevorderd. DaarbijwilSEROverijssel nogwijzenopverschil inurgentieenbeseftussenafdelingen, vaakwordt hetbelangvaninnovatiewelerkentopde"afdelingeconomischezaken",maar nietbijde"afdeling inkoop".Eeninstrumentdat uitstekend pastbijhetstrevenominnovatie indebouwtestimulerenisvolgensSEROverijsselde"Unsolicited Proposal"of het"Eigen Initiatief.SEROverijsseladviseertdeprovinciedanookeen loket"Eigen Initiatief inte richtenwaar Unsolicited Proposalsworden ingediendenwaareenteam instaat isde ingediende ideeenserieusenvertrouwelijkte behandelenentekoppelenaandejuiste personen indeorganisatie.
Hoogachtend,
drs.A.Peters, voorzitter SEROverijssel
11
