Activiteitenverslag 2011 Directoraat-generaal Penitentiaire Inrichtingen
MInister Mij uitspreken over de realisaties van het DG EPI in 2011 vind ik moeilijk aangezien ik mijn mandaat als Minister van Justitie pas in december van dat jaar heb opgenomen. Tijdens de afgelopen maanden heb ik mij echter kunnen verdiepen in de strafuitvoering en dus ook in de wereld van de gevangenissen. De gevangenissen vormen al jaren een belangrijke schakel in de strafuitvoeringsketen. Overbevolking en een gebrekkige infrastructuur zijn steeds terugkerende woorden. Ook de uitvoering van de straffen onder de drie jaar, vooral onder de vorm van elektronisch toezicht, is een zorgenkind. Om de problemen gericht aan te pakken zal het beleid dus moeten worden aangepast. Het aantal plaatsen in de Belgische gevangenissen en de kwaliteit van die plaatsen zijn vaak onvoldoende. We moeten dus verder werken aan de uitvoering van het Masterplan, waarvan de eerste realisaties stilaan zichtbaar worden. De contracten voor de vier nieuwe gevangenissen in Beveren, Dendermonde, Marche-en-Famenne en Leuze-enHainaut zijn ondertussen ondertekend. De andere dossiers, zoals het Forensisch Psychiatrisch Centrum in Antwerpen, de gevangenis in Haren, de nieuwe gevangenis in Wilrijk en de inrichting in Achène, werden voorbereid. Bovendien ging de bouw van start van het Forensisch Psychiatrisch Centrum in Gent en van de gevangenis in Marche-en-Famenne.
als op het vlak van de voorlopige hechtenis. Ik ben ervan overtuigd dat een betere werking van de diensten en een aanpassing van de wetgeving terzake van het elektronisch toezicht een succesverhaal kunnen maken in de strijd tegen de overbevolking en tegen de perceptie dat straffen onder de drie jaar niet worden uitgevoerd. Ook de situatie rond de voorlopige hechtenis zal verbeteren. Op veiligheidsvlak was 2011 helaas geen modeljaar. De gevangenisadministratie werd geconfronteerd met een golf van ontsnappingen die gepaard gingen met onaanvaardbaar geweld, waaronder gijzelingen. Deze incidenten tonen des te meer aan hoe ingewikkeld de veiligheidsproblematiek binnen de gevangenissen is. Maar ik weet dat het DG EPI hier dagelijks mee bezig is en alle mogelijke inspanningen levert om de situatie te verbeteren. De verhoging van het aantal gsm-sweepings, de veiligheidsaudits in een twintigtal gevangenissen, de start van de opleidingen van de interventieteams en de levering van het nodige interventiemateriaal zijn voorbeelden van initiatieven die op termijn de veiligheid in de gevangenissen zullen verbeteren. Ik wil het DG EPI bedanken voor al haar realisaties van het afgelopen jaar en voor haar blijvende inzet om een dynamische organisatie te zijn. Annemie Turtelboom
De uitbreiding van het elektronisch toezicht is een belangrijk punt, zowel op het vlak van de strafuitvoering
1
voorzitter van het directiecomite Omwille van de politieke en budgettaire situatie in ons land was 2011 zeker geen gemakkelijk jaar voor de FOD Justitie. Het was een lange periode van lopende zaken die gelukkig tot een einde kwam toen Annemie Turtelboom Minister van Justitie werd in december. Net als de andere entiteiten van de organisatie, heeft het DG EPI duidelijk ook een moeilijke periode gekend. Daar komen dan nog de terugkerende thema’s bij die specifiek zijn voor een gevangenisadministratie. Het beheer van een organisatie als het DG EPI vraagt met andere woorden een dagelijkse inzet. Ik ben dan ook tevreden als ik de resultaten bekijk die het DG EPI jaar na jaar bereikt en die u in dit activiteitenverslag kunt lezen. De realisaties van het DG EPI zijn opmerkelijk, vooral omdat de werkomstandigheden verre van ideaal zijn. De problemen van de overbevolking of van de soms slechte staat van de gebouwen worden vaak besproken tijdens het directiecomité van de FOD Justitie om naar constructieve en geïntegreerde oplossingen te zoeken. Ook veiligheid is een blijvend aandachtspunt: de verontrustende stijging van het aantal ontsnappingen met gijzeling in 2011 toont aan hoe belangrijk het is om te blijven werken aan de veiligheid van het personeel, de gedetineerden en de maatschappij.
2
Als voorzitter van het directiecomité ben ik blij dat het DG EPI zich volledig inschrijft in de logica van het geïntegreerd management. Ik ben ook tevreden over het beheer van de financiële processen en het optimaal gebruik van de budgettaire middelen. Daarnaast trad in 2011 een groot deel van de basiswet in werking. Ook al moet deze wet hier en daar nog worden verbeterd, toch draagt de uitvoering ervan integraal bij tot de modernisering van de gevangenissen en van Justitie. De publicatie van een aanvullend activiteitenverslag bij het jaarverslag van de FOD Justitie, en dit voor het vijfde jaar op rij, past perfect binnen de logica om zich in te schrijven in de processen van de FOD Justitie. Ik vind het dan ook een goed initiatief dat een belangrijke organisatie als het DG EPI haar activiteiten aan de buitenwereld voorstelt en dat deze activiteiten kunnen blijven plaatsvinden ondanks de dagelijkse moeilijkheden waaraan de gevangenisadministratie het hoofd moet bieden. Ik twijfel er niet aan dat de lezer van dit activiteitenverslag zal merken hoe het DG EPI steeds moderner en meer resultaatgericht te werk gaat en zo bijdraagt tot de uitvoering van de doelstellingen van de FOD Justitie. Alain Bourlet
Directeur-generaal Dit vijfde activiteitenverslag verschijnt tijdens het laatste jaar van mijn eerste mandaat als directeur-generaal van de Penitentiaire Inrichtingen. Het is dus tijd om even terug te blikken naar de voorbije jaren. In 2007 besloten we om jaarlijks een activiteitenverslag te publiceren. Dat was een enorme uitdaging. De laatste jaarverslagen van de gevangenisadministratie dateerden immers van eind jaren ’90. De vorm, de inhoud en de presentatie waren achterhaald. De communicatiedienst moest dus het concept van het activiteitenverslag bijna volledig heruitvinden en dit in bijzonder moeilijke omstandigheden. De middelen waren immers zeer beperkt, de expertise bijna onbestaande en de termijnen zeer kort. Toch slaagde de communicatiedienst erin. Op 12 juni 2008 werd het activiteitenverslag 2007 in het opleidingscentrum in Marneffe voorgesteld. Tijdens de volgende jaren werd het basisconcept behouden en verder verfijnd: de nadruk lag op de belangrijke activiteiten, er kwam een focusartikel bij, gespecialiseerde software werd gebruikt en de equipe die aan het activiteitenverslag werkt, werd versterkt. Dankzij de inzet van de communicatiedienst, de gevangenissen en de centrale diensten, maar ook van het Belgisch Staatsblad, de drukkerij in het penitentiair schoolcentrum van Hoogstraten en de vertaaldienst van de FOD justitie, publiceert het DG EPI nu haar vijfde activiteitenverslag. Dit verslag valt dus samen met mijn zesde jaar als directeur-generaal. Het is erg belangrijk dat een gevangenisadministratie zo open mogelijk
met de samenleving communiceert. Wij moeten niet wachten op anderen om zelf onze realisaties voor te stellen. Zij zijn misschien minder spectaculair en sensationeel dan zware incidenten, stakingen of ontsnappingen. Maar zij zijn wel veel belangrijker, want zij staan symbool voor alle inspanningen die het personeel van het DG EPI elke dag levert om van onze organisatie een modern en goedwerkend geheel te maken. Dat zal voor mij een prioriteit blijven. In 2011 werkten wij uiteraard verder aan de modernisering van onze organisatie. Het was nochtans een van de moeilijkste jaren uit mijn mandaat. Een aantal ontsnappingen met extreem geweld, de sluiting van het grootste deel van de gevangenis van Verviers, de zware budgettaire inspanningen voor de administratie en het management, de maandenlange periode van lopende zaken op het vlak van beleid en de soms zware sociale conflicten hebben hun tol geëist. Toch zijn er ook positieve berichten: de verdere uitwerking van de basiswet, het begin van de werkzaamheden van het Forensisch Psychiatrisch Centrum in Gent en de gevangenis in Marche-en Famenne, de verdere voorbereidingen van de bouw van nieuwe gevangenissen in Beveren, Haren, het Forensisch Psychiatrisch Centrum in Antwerpen en Leuzeen-Hainaut, de ophoging van de gevangeniscapaciteit in de penitentiaire inrichting in Tilburg, de start van ons eigen intranet, de veiligheidsaudits, de verdere ICT-modernisering, de gsm-sweepings en de implementatie van de mesoniveaus bij de CDRGA zijn daar maar een paar voorbeelden van. Ook het feit dat de opvulling van de posten voor het bewakingspersoneel nu al een aantal jaren op een hoge realisatiegraad blijft, is een prestatie op zich. Hans Meurisse
3
Inhoud Missie en visie............................................5 Organogram...............................................5 Centrale diensten.....................................6 Opleidingscentra......................................28 Gevangenissen..........................................40 EPI in cijfers.................................................184
4
MISSIE
Directeur-generaal
Het directoraat-generaal EPI: > is verantwoordelijk voor een rechtsconforme, veilige en humane uitvoering van vrijheidsberovende straffen en maatregelen, > heeft, vanuit haar expertise, een adviserende rol op penitentiair vlak, > verzekert een doelgericht beheer van elke entiteit binnen haar bevoegdheid. En dit alles binnen een herstelgerichte Justitie.
VISIE Het directoraat-generaal EPI wil: > op basis van het professionalisme van haar medewerkers, een organisatiebrede resultaatgerichtheid en integrale kwaliteitszorg, een toonaangevende dienstleverancier zijn, > een innoverende organisatie zijn door alert in te spelen op relevante ontwikkelingen en gericht te investeren in de ontplooiing van haar medewerkers, > optimaal intern en extern communiceren.
Directie Strategische Ondersteuning
Managementondersteuning
Directie P&O
PMO & Strategische Planning
Directie ICT
Coördinatie & Kwaliteitsbewaking
Directie BB & L
Financiële Ondersteuning
Regionale Directie Zuid
Regionale Directie Noord Directie Detentiebeheer
Juridische Ondersteuning
BAB
Conceptuele Voorbereiding
Antwerpen
Brugge
Andenne
Arlon
R&D + Documentatie
Dendermonde
Gent
Dinant
Forest
DGZG
Hasselt
Hoogstraten
Huy
Ittre
PSD
Ieper
Jamioulx
Lantin
Mechelen
Marneffe
Mons
Merksplas
Oudenaarde
Namur
Nivelles
Ruiselede
St-Gillis
Paifve
St-Hubert
Turnhout
Wortel
Tournai
Verviers
GFC Everberg
Tilburg
CFPP Marneffe
CFF St-Hubert
GFC Tongeren
OCPP Brugge
Leuven Hulp
Leuven Centraal
Logistieke Ondersteuning DOGV CDRGA CDRGA Veiligheidskorps Centrale Garage Mobiele Equipe NCET
OCPP OCPP- Merksplas
5
Centrale diensten Het DG EPI is een van de grootste entiteiten binnen de FOD Justitie. De organisatie bestaat uit een centraal bestuur en buitendiensten die alle penitentiaire inrichtingen en opleidingscentra omvatten. Voor de uitvoering van zijn opdrachten beschikt de directeur-generaal over verschillende centrale diensten en directies die rechtstreeks onder zijn bevoegdheid vallen. Door hun sturende en ondersteunende rol houden zij toezicht op en monitoren zij de buitendiensten. Zij behandelen ook de individuele dossiers van gedetineerden en beheren zowel het personeel als het materieel. De Regie voor Gevangenisarbeid en het Veiligheidskorps, dat instaat voor de overbrenging van de gedetineerden, behoren ook tot het directoraat-generaal.
6
7
Operationeel en strategisch Managementplan De doelstellingen en projecten uit het managementplan vormen de leidraad voor de ganse organisatie. Via dat dynamisch beleidsinstrument draagt het DG EPI ook bij tot realisatie van het geïntegreerde managementplan van de FOD Justitie en het beleidsplan van de minister. Het DG EPI legde sinds de opmaak van het managementplan in 2006 reeds een hele weg af. Dat is duidelijk zichtbaar in het schematisch overzicht waar de taartdiagrammen de voortgang per strategische doelstelling weergeven. Deze voortgang werd zowel door de centrale diensten als de gevangenissen gerealiseerd. In 2011 lag de nadruk vooral op veiligheid, infrastructuur en kwaliteitsbeheer. De evolutie van de realisaties verliep trager gedurende de periode van lopende zaken. Met het aantreden van de nieuwe regering kwam eind 2011 een nieuwe golf van initiatieven. In 2012-2013 wordt de voltooiing van de organisatiestructuur voortgezet op het niveau van de Centrale Dienst van de Regie voor Gevangenisarbeid (CDRGA), de psychosociale dienst (PSD), het Veiligheidskorps en de regionale directie. Daarnaast zullen de vier basisprocessen ‘veiligheid’, ‘hotelfunctie’, ‘uitvoering van het detentietraject’ en ‘beheer van de activiteiten tijdens de detentie’ beschreven worden op metaniveau. De veiligheidsprocedures zullen in detail uitgewerkt worden (actieve en passieve veiligheid, technologische middelen, rollen en verantwoordelijkheden). Tot slot zijn ook de projecten SIDIS-suite en de uitvoering van het Masterplan prioritair.
8
Dienst Interne Rechtspositie De Dienst Interne Rechtspositie (DIRP) is operationeel sinds begin 2011 en vormt samen met de Dienst Externe Rechtspositie (DERP) de Directie Detentiebeheer. Terwijl de DERP beslist over de toekenning van strafuitvoeringsmodaliteiten (uitgaansvergunning, penitentiair verlof, voorlopige invrijheidstelling, enz.) aan veroordeelden, beslist de DIRP over de plaatsing en overplaatsing van gedetineerden. De DIRP neemt in haar dagelijkse werking individuele beslissingen over de overbrenging van gedetineerden aan de hand van criteria rond veiligheid, infrastructuur en capaciteit. De dienst houdt hierbij rekening met de straf en
het sociaal en familiaal vangnet van de gedetineerden. Bij elke beslissing wordt alle informatie bekeken die op dat moment beschikbaar is in het dossier van de betrokken persoon: zijn strafcategorie en gedrag, de verslagen van de psychosociale dienst, eventuele incidenten, bezoekmomenten, opleiding, personen van wie hij of zij moet gescheiden worden, vluchtgevaarlijkheid, reclasseringsplan, enz. Omdat de gevangenissen met overbevolking kampen, waakt de DIRP ook over de optimale benutting van de schaarse gevangeniscapaciteit en dit in samenspraak met de regionale directie. Bij de verdere inwerkingtreding van de basiswet voor het gevangeniswezen zullen de bevoegdheden van de DIRP vermoedelijk nog uitbreiden.
Veiligheid in de gevangenissen onder de loep Na enkele incidenten in de zomer van 2011 gaf de directeurgeneraal de opdracht om extra aandacht te besteden aan veiligheid. Het garanderen van de veiligheid, zowel intern als extern, is immers een van de belangrijkste opdrachten van het DG EPI. Verschillende diensten sloegen de handen in elkaar. De regionale directie is verantwoordelijk voor het algemene beleid rond veiligheid, de dienst Ondersteuning, Gebouwen en Veiligheid (DOGV) staat in voor het beleid rond infrastructuur en gebouwen en de dienst Kwaliteitsbewaking voor de evaluatie van het risicobeheer omtrent veiligheid in de gevangenissen. De DOGV startte met de doorlichting van de veiligheidsprocedures in de gevangenissen. Die moet duidelijk maken wat per gevangenis de sterke en zwakke
Interventieteams De oprichting van de interventieteams in de gevangenissen ging in november 2011 van start. Het is een grootschalig project binnen het DG EPI waarbij per gevangenis enkele personeelsleden deel uitmaken van een interventieteam. Zij worden opgeleid om bij conflicten professioneel tussen te komen. De opleiding in conflict- en agressiebeheersing wordt gegeven door medewerkers van het Veiligheidskorps en duurt tien dagen. Naast het gebruik van interventiekledij en -materiaal, staat ook teamwork tijdens de opleiding centraal. Het is immers belangrijk dat de leden van het interventieteam in team kunnen werken en kunnen rekenen op hun collega’s. De personeelsleden in de gevangenissen van Vorst en
punten op vlak van veiligheid zijn. De dienst onderzocht hoe veilig de verplaatsingen van de gedetineerden verlopen van en naar de wandeling, de bezoekzaal en de werkplaatsen alsook de veiligheid tijdens deze activiteiten zelf. Zij hield daarbij rekening met menselijke factoren, procedures en technische hulpmiddelen. Andere aspecten die tijdens het onderzoek aan bod kwamen, waren sleutelbeheer, controles, interventieplanning, fouillering, personeelstekorten, interne oefeningen, enz. Na de doorlichting bracht de regionale directie een bezoek aan de gevangenissen om samen met de lokale directie de veiligheidsbevindingen te bespreken en actieplannen uit te werken. Daarnaast startte de dienst Kwaliteitsbewaking met een evaluatie van de risico’s binnen belangrijke veiligheidsprocessen in de eerste gevangenissen. De dienst valt bovendien sinds eind 2011 rechtstreeks onder de bevoegdheid en de aansturing van de directeur-generaal. Deze reorganisatie benadrukt de onafhankelijkheid van de dienst en haar specifieke opdracht.
Op basis van deze resultaten kan het DG EPI de gevangenissen beter beveiligen en een zo veilig mogelijke werkomgeving creëren voor het personeel. Tot nog toe werden al 23 gevangenissen doorgelicht. De overige gevangenissen volgen. De doorlichtingen zullen regelmatig herhaald worden.
Sint-Gillis volgden als eerste de opleiding en vormen hier gestructureerde interventieteams.
en de centrale ronde hal van de gevangenis van Verviers te evacueren. De regionale directie Zuid werkte daarop een actieplan uit en leidde alles in goede banen. Op 31 oktober waren in totaal 130 gedetineerden overgebracht naar de gevangenissen in Andenne, Huy, Lantin en Sint-Gillis. De volledige evacuatie nam slechts een maand in beslag. De gevangenis van Verviers is voortaan enkel een arresthuis voor 58 personen.
In 2011 werden in totaal tien gevangenissen uitgerust met interventiepakken, interventieschoenen, handboeien, wapenstokken, enz. Het contract voor het materiaal loopt over een periode van drie jaar waardoor de volgende bestellingen zullen volgen in 2012 en 2013.
Evacuatie vleugels A en B in Verviers in goede banen geleid Op 7 september 2011 vaardigde de burgemeester van Verviers een administratieve politieverordening uit waarin om veiligheidsredenen werd bevolen de vleugels A en B
Er werden in het kader van de veiligheid ook diverse projecten opgestart. De projectgroepen worden samengesteld met vertegenwoordigers van de centrale diensten en de gevangenissen. Zo werd een visie rond integrale veiligheid voor de Belgische gevangenissen geformuleerd. Ook werden werkgroepen opgestart rond de identificatie van risicogedetineerden en rond het beheer van crisissituaties
Ook de personeelsleden moesten naar andere gevangenissen worden overgeplaatst. Zij gingen aan de slag in de gevangenissen van Andenne, Huy, Lantin en Sint-Gillis. Ongeveer 77 voltijdse personeelsleden zijn in Verviers gebleven voor de werking van het arresthuis. Het overschot aan materiaal in de gevangenis van Verviers werd over de gevangenissen verdeeld, met voorrang aan de gevangenissen die de gedetineerden en het personeel van Verviers opvingen. 9
Tilburg + In afwachting van de bouw van nieuwe gevangenissen werd op 31 oktober 2009 een verdrag afgesloten tussen België en Nederland over de overbrenging van Belgische gedetineerden naar een penitentiaire inrichting in Nederland. De eerste 500 mannelijke gedetineerden die definitief werden veroordeeld door een Belgische rechtbank, werden in het voorjaar van 2010 ondergebracht in de penitentiaire inrichting in Tilburg. Na een eerste positieve evaluatie werd de capaciteit verhoogd. In het voorjaar van 2011 werden onder de noemer ‘Tilburg+’ nog eens 150 personen overgebracht. Momenteel verblijven een 650-tal Belgische gedetineerden in deze Nederlandse gevangenis. Iets meer dan 500 van hen werden veroordeeld door een Nederlandstalige rechtbank. Het overige deel komt uit het Franstalige landsgedeelte.
Hoewel deze gedetineerden opgesloten zitten op Nederlands grondgebied, zijn de Belgische penitentiaire regelgeving en de basiswet voor het gevangeniswezen op hen van toepassing.
Mesoteams van start in Brugge en Marneffe Sinds april 2011 zijn de mesoteams in Brugge en Marneffe operationeel. Deze teams zijn de schakel tussen de centrale dienst in Brussel en de gevangenisateliers. Zij focussen zich op commerciële activiteiten en de aanwerving van klanten om zoveel mogelijk gedetineerden te werk te stellen. Het team in Brugge beheert en coördineert het werk van de gedetineerden in de ateliers van de gevangenissen in Brugge, Gent, Oudenaarde, Dendermonde, Ruiselede en Ieper. Het team in Marneffe houdt zich bezig met de ateliers in de gevangenissen in Marneffe, Andenne, Namur, Huy, Dinant en Jamioulx. In totaal moeten in de toekomst zes mesoteams over het ganse land de tewerstelling van de gedetineerden in telkens vier tot zeven gevangenissen coördineren op technisch, commercieel en administratief vlak. De volgende mesoteams die van start zullen gaan zijn dat van Hasselt (met als mesozone de gevangenissen Hasselt, Leuven-Centraal, Leuven-Hulp en Mechelen) en dat van Lantin (met als mesozone de gevangenissen Lantin, Saint-Hubert, Verviers, Paifve en Arlon).
De eerste contacten met de klanten Ieder mesoteam bestaat uit een teamleider, twee technisch commerciële medewerkers en een administratief team. De beide mesoteams werden in april voorgesteld aan de gevangenisdirecties en het technisch personeel van de ateliers van de gevangenissen uit de mesozone. De 10
technisch commerciële medewerkers ontmoetten de privéondernemers van deze ateliers. Onder toezicht van de coördinatiecel van de CDRGA contacteerden de mesoteams honderden ondernemingen. Uit de prospectie blijkt dat de CDRGA niet erg gekend is bij de privé-ondernemers. Bovendien zijn die ondernemers en de huidige klanten niet op de hoogte van de diensten van de CDRGA. De ondernemers zijn ook niet meteen geneigd om hun werk aan gedetineerden aan te bieden, vooral omdat zij vrezen voor een gebrek aan kwaliteit en productiviteit, de niet-naleving van termijnen en personeelsproblemen.
Kennismaking met de gevangeniswereld De CDRGA besloot om deze ondernemingen een bezoek te laten brengen aan enkele gevangenisateliers. Dankzij de commerciële prospecties werden werden eind november 27 nieuwe werkovereenkomsten afgesloten, zodat zeventig extra gedetineerden aan het werk kunnen worden gesteld.
So far, so good... Sinds de start van de twee mesoteams werd bekeken hoe zij omgaan met crisismomenten, zoals de sluiting van de ateliers in de gevangenis van Huy als gevolg van een ontsnappingspoging uit de ateliers, of de staking in Andenne. De mesoteams verhuisden toen de productielijnen naar andere gevangenissen, zelfs tot buiten hun eigen mesozone. Zij verhuisden soms ook het werk van de ene gevangenis naar de andere om aan de vraag van de klanten tegemoet te komen. Naast de commerciële activiteiten werkten de teamleiders en de technisch commerciële medewerkers aan uniforme en betere werkwijzen in de ateliers om de tevredenheid van de bedrijven te verhogen. Zij keken naar de productieprocessen en de processen voor kwaliteitscontrole van de productie.
Bezinningsdag voor de zorgequipes De gijzeling in de gevangenis van Namur op 3 februari was een van de meest traumatische gebeurtenissen van 2011. Een geïnterneerde van de psychiatrische annex van de gevangenis gijzelde toen vier leden van de zorgequipe en een andere gedetineerde die daarbij om het leven kwam. Om het trauma te helpen verwerken en om duidelijkheid te scheppen over wat er precies is gebeurd, organiseerde de dienst Gezondheidszorg van de Gevangenissen een bezinningsdag voor de zorgequipes in de gevangenissen. De deelnemers kregen de kans om met elkaar te praten over de gewelddadige gijzeling en konden hun emoties delen. De dienst gebruikte de opmerkingen van de zorgequipes om denkpistes en mogelijke acties naar de toekomst toe uit te stippelen. Een commandant van Landsverdediging gaf bovendien een uiteenzetting over omgaan met emotionele shock na een crisissituatie. Deze bezinningsdag was een eerste aanzet om op het terrein tot concrete acties te komen die aan iedereen toelaten om in optimale omstandigheden bij te dragen tot de missie van het DG EPI. De dienst werkte al enkele actievoorstellen uit. Naast steun aan de gijzelaars en aan personeelsleden die een gijzeling hebben meegemaakt zonder zelf gijzelaar te zijn, is voor de leden van de zorgequipes ook een specifieke opleiding voorzien over het verwerken van traumatische gebeurtenissen en omgaan met geweld en psychopathie.
CRM-programma en marketingplan voor CDRGA De CDRGA wil via Customer Relationship Management (CRM) de technisch commerciële medewerkers van de mesoteams toelaten hun initiatieven naar potentiële klanten toe en
hun klantenportefeuille beter te beheren. Het programma registreert de verkoopsmogelijkheden, de klanten en hun contacten, de uit te voeren taken, de afspraken en verslagen, de betalingen en de oproepen. Daarnaast kunnen de contracten via het programma worden opgevolgd. Zo hebben de technisch commerciële medewerkers van de mesoniveaus een volledige gegevensbank van bestaande en potentiële klanten en een volledige historiek van de uitgevoerde stappen. Zij kunnen hun dagelijks stappenplan uitprinten op één pagina. CRM laat ook toe om gestructureerde commerciële campagnes uit te tekenen. De potentiële klanten worden geselecteerd volgens een welbepaald thema. Hun gegevens worden in de CRM-databank ingevoerd en zij kunnen worden opgevolgd via e-mail en telefoon. De geïnteresseerde potentiële klanten die een afspraak willen, kunnen dan worden gecontacteerd door de technisch commerciële medewerkers. In het CRM-programma kunnen ook alle nuttige documenten, zoals het contract en een kostenraming, bij de gegevens worden gevoegd. De invoering van de mesoniveaus, hun lokale commerciële acties, de invoering van CRM en de commerciële acties van de CDRGA, maken deel uit van een marketingplan. Momenteel start de CDRGA haar commerciële campagnes via CRM op. Het is de bedoeling dat de mesoniveaus in de toekomst hun eigen campagnes kunnen voeren. Zij kunnen zelf initiatieven nemen naar potentiële klanten toe, deelnemen aan lokale jobbeurzen en hun eigen netwerken uitbouwen. De CDRGA wil uiteindelijk al haar commerciële acties en die van de mesoteams opnemen in een jaaragenda en een geïntegreerd marketingplan. Zo krijgt iedereen in een oogopslag een overzicht van de belangrijke geplande commerciële acties van alle actoren over een volledig jaar.
Operationeel plan van de CDRGA Sinds eind september 2011 heeft de CDRGA haar eigen operationeel plan 2011-2013. De dienst wil voldoende vacatures aanbieden om meer gedetineerden te werk te stellen. Enkele leidinggevenden kregen al een opleiding om de doelstellingen uit het operationeel plan op te volgen. De CDRGA wil een dienstencatalogus ontwikkelen met standaardprijzen en een klant-, resultaat- en kwaliteitsgerichte organisatiecultuur invoeren via een nieuwe samenwerkingsovereenkomst. Zij wil bovendien gestructureerd overleg organiseren en samenwerkingsovereenkomsten afsluiten, vooral met de beschutte werkplaatsen. De dienst wil daarnaast haar processen beter beheren via de nieuwe mesoteams die de budgettaire ramingen van hun zones zullen maken. De dienst wil ook de BPR-processen gefaseerd invoeren. Zo moeten de vergoedingen dagelijks worden ingegeven en commerciële procedures worden uitgewerkt om hun klantenbestand te vergroten. De CDRGA wil bovendien een interne audit doorvoeren en dankzij het SAS-platform haar activiteiten beter controleren en opvolgen. De CDRGA wil ook haar organisatiestructuur aanpassen door alvast twee mesoteams en een centrale coördinatiecel op te richten, die al operationeel zijn. Aan de hand van een financieel plan zal de CDRGA haar budgettaire ramingen kunnen controleren, een gegrond personeelsbeleid voeren en de vergoedingen voor gedetineerden uniformiseren. Innovatie staat centraal bij de CDRGA. Zij zal een wetsontwerp opstellen om het huidige wettelijke kader te vervangen en jaarlijks deelnemen aan twee industriële jaarbeurzen. De dienst zal ook haar aanbod van diensten, betrekkingen en stages diversifiëren.
11
Business Process Management In juni 2010 besliste het directiecomité van de FOD Justitie om een Business Process Management (BPM) te implementeren. Een BPM is een continu proces om de werkprocessen te beheren en te verbeteren. Om de uitvoering van dat project te begeleiden en te sturen, werden een BPM-platform en een stuurgroep opgericht. Elk directoraat-generaal en elke stafdienst kreeg de opdracht om een specifieke ondersteuningsstructuur op te richten en een projectfiche en actieplan op te stellen. Prioritair was de opmaak van een inventaris van de werkprocessen en het bepalen van de processen die kritiek zijn voor de organisatie. De omschrijving van deze laatste processen krijgt voorrang.
Iedere entiteit duidde een BPM-correspondent aan, meestal ook de BPM-projectleider, om haar te vertegenwoordigen in het BPM-platform. Sinds maart 2011 komt het BPM-platform één à twee keer per maand samen. Zij begeleidt de invoering van het totaalproject en denkt na over de methodologie die nodig is om het project in de FOD Justitie tot een goed einde te brengen (communicatie, organisatie van de structuur, definitie van de rollen, enz.). Daarnaast bestudeert het platform de functionaliteiten van de BPM-tools voor modelvorming, analyse en automatisering van de processen. Ten slotte analyseert zij de moeilijkheden die opduiken bij de omschrijving van de processen op het terrein. De medewerkers van de FOD Justitie konden een opleiding volgen over de methodologie van de omschrijving van processen in BPMN en over BPM in het algemeen. Veertig
Common Assessment Framework In 2008 introduceerde het DG EPI in verschillende gevangenissen het Common Assessment Framework (CAF). Het gaat om een model van zelfevaluatie voor overheidsdiensten waarmee de organisatie een analyse kan maken van haar sterke en verbeterpunten. Op basis van die analyse kunnen de gevangenissen voor hun toekomstig operationeel plan projecten opstarten en doelstellingen vastleggen om de kwaliteit van hun dienstverlening te optimaliseren. De ondersteuning van eigen CAF-deskundigen binnen het DG EPI zorgde voor enkele vernieuwingen om het instrument aan te passen aan de behoeften van de gevangenissen. Belangrijke verwezenlijkingen zijn de opmaak van een model op maat bestemd voor de Belgische gevangenissen, geconcretiseerd aan de hand van een 12
gepersonaliseerde brochure, een nieuw schema met actieprioriteiten, een affichecampagne en de opleiding van nieuwe CAF-begeleiders voor de ondersteuning van nieuwe gevangenissen bij de implementatie van CAF. De gevangenissen van Arlon, Marneffe, Ieper en Tongeren voerden in 2011 voor het eerst een CAF-oefening uit. In totaal gebruiken nu 13 gevangenissen de CAFmethodologie voor de opmaak van hun operationeel plan. Een evaluatievergadering met de CAF-deskundigen en -begeleiders staat op het programma om een balans op te maken van 2011 en toekomstige initiatieven voor te bereiden.
personeelsleden van het DG EPI namen deel. Zij zullen voor hun dienst de ‘procescoördinatoren’ zijn. De opleiding maakte hen vertrouwd met alle begrippen rond BPM en in het bijzonder met de methodologie van de omschrijving van de processen in BPMN, de symbolische taal die de FOD Justitie heeft gekozen voor procesomschrijving. Het actieplan loopt over vier jaar. De opstelling van dit plan vergde veel analyse- en coördinatiewerk, rekening houdend met het aantal diensten binnen het DG EPI, het aantal verschillende processen dat door die diensten wordt beheerd en ook het aantal lopende verbeterprojecten. Het DG EPI ging de uitdaging aan om het grootste deel van haar sleutelprocessen te omschrijven tegen 2015.
Samen nadenken over meerwaarde van gevangenisactiviteiten De Service Education à la Santé van Huy organiseert in enkele gevangenissen activiteiten met gedetineerden en personeelsleden van het gezondheidsnetwerk. Eind 2011 konden de verschillende actoren deelnemen aan een studiedag met als thema ‘A la recherche du sens... Approches et réflexions pluridisciplinaires sur le sens et la plus-value des actions en milieu carcéral’. De regionale directie Zuid gaf uitleg over de meerwaarde van de activiteiten die in de gevangenissen worden georganiseerd. De aanwezigen konden hun standpunt en mening geven over het thema, zo ook de vertegenwoordigers van het DG EPI en de diensten waarmee het departement samenwerkt. Mensen van de universiteit leidden de discussies in goede banen. Daaruit bleek dat iedereen met dezelfde problemen en moeilijkheden kampt. Hun opdracht is verschillend, maar daarom niet minder complementair.
Personeel Gewijzigde regelgeving In 2011 veranderden enkele specifieke regels in het personeelsbeleid van het DG EPI in uitvoering van het globaal eisendossier 2008-2009. Zo werd de regeling rond het verlof voorafgaand aan het pensioen lichtjes gewijzigd. Voortaan hoeven ambtenaren die voldoen aan de voorwaarden na de leeftijd van 55 jaar niet meer voltijds te werken om een jaarlijkse premie te krijgen. De premie wordt berekend op basis van hun deeltijds stelsel. Ook de regelgeving rond de specificiteitstoelage voor personeelsleden die niet tot
het bewakings- of technisch kader behoren, ziet er anders uit. De competentietoelage is nu cumuleerbaar met de specificiteitstoelage voor deze beroepscategorie, wat vroeger niet het geval was.
Rekruteringsproces beter beheerd De directie P&O startte een project op om het gegevensbeheer binnen de directie P&O via één tool te laten verlopen: IF-Pipe. De rekruteringscel volgt via IF-Pipe de weg van de rekruteringsdossiers die verstuurd zijn naar de Inspecteur van Financiën (IF) tot het moment dat de dossiers zijn getekend. Bovendien kan via IF-Pipe ook de impact van de lopende aanwervingen op het budget op de voet worden gevolgd. Wanneer er vacatures zijn, plaatst de directie P&O een ‘order’ in IF-Pipe met de daaraan verbonden goedkeuring. Alle stappen verlopen via automatische e-mails. De aangeworven kandidaten worden vervolgens geregistreerd, hun dossier wordt opgevolgd en de rapporten worden opgemaakt. Begin 2011 werd de tool in gebruik genomen en ondertussen geüpgradet op basis van de bevindingen van de gebruikers. IF-Pipe voorziet ook een link naar de personeelsdatabank zodat de gegevens in de tool dagelijks up-to-date zijn. Ook is het mogelijk om vanuit IF-Pipe gegevens van Selor, het wervingsbureau van de federale overheid, te matchen met de gegevens in de personeelsdatabank.
om vervangingscontracten beter te beheren. De tool zal bovendien ook een uitwisseling van gegevens mogelijk maken tussen Empreva (de dienst die instaat voor het welzijn van alle federale personeelsleden van de aangesloten federale overheidsinstellingen) en de opleidingscentra voor penitentiair personeel. Zo kunnen de stages van het beginnend bewakings- en technisch personeel beter worden opgevolgd wat ook een beter zicht geeft op de invulling van het personeelsplan en de lopende wervingen. De directie P&O wil ten slotte ook het technisch platform van IF-Pipe verbeteren. De tool is ontwikkeld via MS Access maar in de toekomst zal de dienst waarschijnlijk overstappen naar een andere omgeving. Vooral de rapportfunctie in IF-Pipe zal zeker en vast worden gekoppeld aan de SAS-software die de bedrijfsprocessen en -gegevens in kaart brengt.
Nieuwe kentekens op uniformen In 2009 voerde het DG EPI een nieuw loopbaantraject in. Veel bewakings- en technisch personeel van het vroegere niveau D in de gevangenissen volgt nu het loopbaanpad in niveau C. Met een nieuw loopbaantraject horen ook nieuwe kentekens op de uniformen. Voor de nieuwe graden van bijvoorbeeld technisch deskundige en penitentiair technisch assistent bestonden bovendien nog geen kentekens. Mensen van het terrein en de opleidingscentra werkten de ontwerpen van de nieuwe kentekens uit. Belangrijk daarbij was dat er een analogie was tussen de kentekens van het bewakings- en technisch kader.
In de toekomst wil de directie P&O de tool verder verbeteren. Via IF-Pipe zou de directie P&O ten eerste de lopende wervingen kwantitatief kunnen evalueren en zo een duidelijker zicht hebben op het nog beschikbare budget. Daarnaast zal alle informatie over verloven, afwezigheden en wedden in IF-Pipe worden geïntegreerd 13
Welzijn op het werk in de gevangenis De gouverneur van de provincie Luik toont reeds lange tijd interesse in het gevangeniswezen. Hij organiseerde daarom een colloquium rond het thema ‘welzijn op het werk in de gevangenis’ met als titel ‘Travailler en prison: et si on parlait bien-être?’. De regionale directie Zuid gaf een presentatie over ‘architectuur en stress op het werk in de gevangenisomgeving’ en ‘een geïntegreerd beleid van conflictbeheer in de gevangenissen’. Door de verschillende toespraken kon de moeilijke thematiek vanuit verschillende benaderingen worden behandeld en konden de deelnemers, die voornamelijk in de gevangenis werken, constructieve en verrijkende discussies voeren.
Opleiding criminogenese In 2011 konden de Franstalige medewerkers van de psychosociale diensten deelnemen aan een opleiding criminogenese. Het was al een aantal jaren geleden dat de psychosociale analyse van gepleegde feiten aan bod kwam in het opleidingspakket. Gedurende twee dagen gaven drie professoren van verschillende universiteiten cursus. De opleiding bestond uit theorie en praktijk. Tijdens de eerste voormiddag leerden de deelnemers over de theoretische aspecten van de criminogenese en over de verschillende stromingen die deze leer beïnvloeden. De biologische, psychologische en sociologische aspecten die een rol kunnen spelen bij het plegen van een misdrijf werden besproken. De rest van de opleiding focuste zich op praktijk. Verschillende ‘cases’, gekozen uit de voorstellen van de deelnemers, werden in groep geanalyseerd. Bij deze praktische gevalstudie kregen de deelnemers de kans om op basis van concrete situaties theorie om te zetten in praktijk. 14
De pedagogische kwaliteiten van de professoren en de verscheidenheid van de psychosociale beroepen die zij vertegenwoordigen, zorgden ervoor dat deze opleiding criminogenese een meerwaarde was voor het dagelijks werk van het gevangenispersoneel.
Opleiding forensisch psychosociaal onderzoek De centrale psychosociale dienst (PSD) organiseerde in 2011 een tweedaagse opleiding voor de medewerkers van de directie Detentiebeheer om hen te laten kennismaken met de onderzoeksmethodologie van de PSD. Ook de PSD-directeurs in de gevangenissen konden op een later moment de opleiding volgen. Tijdens de opleiding kaartte de centrale PSD verschillende onderwerpen aan, zoals de basisprincipes voor adviesverlening en rapportage en de meest voorkomende psychiatrische ziektebeelden en persoonlijkheidsstoornissen binnen de gevangeniscontext. Tijdens het persoonlijkheidsonderzoek ging specifieke aandacht uit naar het testdiagnostisch onderzoek. Ook de merites, de beperkingen van risicotaxatie en mogelijke reclasseringstrajecten kwamen aan bod. De deelnemers leerden de onderzoeksmethodologieën kennen aan de hand van casusmateriaal. De PSD-directeurs vonden de opleiding leerrijk en een vervolgopleiding zal dan ook in 2012 plaatsvinden om dieper in te gaan op de theoretische en methodologische modellen. Op die manier sluit de opleiding perfect aan op de dagelijkse werking van de PSD-directies.
Cursus managementtechnieken voor bewakingspersoneel Sinds juni 2011 kunnen de penitentiair bewakingsassistenten tijdens hun basisopleiding een cursus managementtechnieken volgen. De opleiding geeft hen informatie over de verschillende managementtools en leert hen dat zij zelf ook bijdragen tot de realisatie van de doelstellingen van de organisatie. Aan de hand van de omschrijving van de managementcontext toont de cursus het belang van de definitie van een doelstelling en de uitwerking van een actie om het gewenste resultaat te behalen. Termen als missie, visie, strategische kaart, SWOT-analyse, CAFoefeningen, operationeel plan, projecten en ontwikkelcirkels worden op een praktische en interactieve manier uitgelegd. De penitentiair bewakingsassistent begrijpt na deze opleiding de lokale bijdrage van de gevangenis aan de realisatie van de prioriteiten van de FOD Justitie.
Nieuwe administratieve standplaatsen voor Veiligheidskorps Hoewel de veiligheidsbeambten van het Veiligheidskorps vaak op de baan zijn, is het toch belangrijk dat zij een vaste centrale werkplaats hebben. Een van de doelstellingen van het samenwerkingsakkoord van 2010 over de herstructurering van de dienst was dan ook om hen een administratieve standplaats te geven in de justitiepaleizen of in de leegstaande ambtswoningen van de gevangenissen. In 2011 waren de eerste verhuizingen een feit. De veiligheidsbeambten van de zone Brugge, Brussel-Zuid en Mons namen hun intrek in een ambtswoning en die van Gent en Verviers installeerden zich in de lokalen binnen het justitiepaleis. De dienst Ondersteuning, Gebouwen en
Veiligheid werkte samen met twee lokale chefs van het Veiligheidskorps om de lokalen op vlak van infrastructuur en informatica in orde te brengen. De lokale chefs beschikken nu over een rechtstreekse fax- en telefoonlijn en toegang tot het intranet zodat zij de dagelijkse opdrachten van het Veiligheidskorps beter kunnen coördineren.
praktijkgericht met concrete oefeningen in de simulatiecel en training in de dojo.
Gedetineerden
Boekhouders op de schoolbanken
Centraal Aanmeldingspunt voor druggebruikers in de gevangenissen
In het opleidingscentrum in Marneffe vonden eind 2011 drie opleidingssessies plaats over het beheer van de massa van de gedetineerden en over het programma Justix. De opleiding duurde twee dagen. De eerste dag was gewijd aan boekhouding, de tweede aan ‘Justix’. Met deze opleiding wilde de dienst Begroting, Aankopen en Boekhouding de boekhouders in de gevangenissen ondersteunen bij hun dagelijkse taken en hen de verschillende functionaliteiten van het programma Justix uitleggen. De opleiding werd op een interactieve manier gegeven en kreeg positieve reacties.
Naar het succes van proefprojecten in enkele Nederlandstalige gevangenissen werd in 2011 in elke gevangenis een Centraal Aanmeldingspunt voor druggebruikers (CAP) opgericht. Het CAP zorgt ervoor dat gedetineerden die hun vrijlating voorbereiden, de toegang naar de hulpverlening in de vrije samenleving gemakkelijker kunnen vinden. Het CAP bestaat uit externe drughulpverleners die, dankzij hun expertise en contacten met de bestaande drughulpverlening, het best geplaatst zijn om gedetineerden door te verwijzen naar drughulpverleningsorganisaties.
Opleiding tot lesgever in conflict- en agressiebeheersing In juni 2011 organiseerde het Veiligheidskorps een opleiding tot interne trainer in conflict- en agressiebeheersing. Zes Franstalige en negen Nederlandstalige kandidaten behaalden hun diploma. Zij sloten zich aan bij de bestaande groep van lesgevers om de veiligheidsbeambten van het Veiligheidskorps en het gevangenispersoneel op te leiden. Omwille van hun expertise werkt deze equipe nu samen met de opleidingscentra om de interventieteams in de gevangenissen op te leiden. Deze opleiding is voornamelijk
In elke gevangenis komt een CAP-medewerker op vaste tijdstippen ter plaatse. Gedetineerden kunnen een vertrouwelijk gesprek aangaan op eigen initiatief of op doorverwijzing van een dienst binnen of buiten de gevangenismuren. Zij krijgen informatie over de bestaande hulpverleningsmogelijkheden en samen wordt gezocht naar een gepast drugprogramma. Het CAP legt de contacten met de hulpverleningsorganisatie zodat de gedetineerden na hun detentie hier een behandeling kunnen volgen.
15
Evaluatie strategisch plan voor hulpen dienstverlening in Vlaamse gevangenissen De Vlaamse Gemeenschap staat in voor de sociale hulpverlening aan gedetineerden om hen te ondersteunen in hun voorbereiding op een terugkeer naar de maatschappij. De activiteiten van de Vlaamse gevangenissen zijn opgenomen in het strategisch plan voor hulp- en dienstverlening aan gedetineerden. Samen met het bijkomend implementatieplan van 2007 vormt dat plan de basis om hulp- en dienstverlening te organiseren in de gevangenissen in Vlaanderen en Brussel. Gedetineerden verliezen door hun detentie hun recht op vrijheid maar blijven hun andere grondrechten behouden waaronder ook het recht op maatschappelijke hulp- en dienstverlening, zoals onderwijs, cultuur, tewerkstelling, sport, gezondheid, welzijn, enz. In alle gevangenissen in Vlaanderen en Brussel slaan het DG EPI en externe partners de handen in elkaar om het aanbod aan hulp- en dienstverlening te organiseren. Deze externe partners zijn bijvoorbeeld de VDAB, vzw De Rode Antraciet, het Centrum Geestelijke Gezondheidszorg, het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk, het Vlaams ondersteuningscentrum
16
voor volwassenenonderwijs, Justitieel Welzijnswerk, enz. Een werkgroep van personeelsleden uit de afdeling Welzijn en Samenleving van de Vlaamse Gemeenschap, een lid van de regionale directie en enkele leden van de centrale psychosociale dienst volgen de implementatie op van het strategisch plan en voeren, samen met de lokale partners, regelmatig een evaluatie uit. In 2011 bezochten zij, op twee inrichtingen na, alle Vlaamse gevangenissen en bekeken samen met de lokale partners wat de stand van zaken was in de verschillende werkvelden van het strategisch plan. Uit deze bezoeken blijkt dat de diensten die instaan voor de hulp- en dienstverlening de laatste jaren geleidelijk aan hun plek gevonden hebben in de gevangenissen en hun bevoegdheden opnemen. Binnen verschillende domeinen zijn er gunstige evoluties. Zo is er de invoering van e-learning in tal van inrichtingen, een uitgebreid maar vooral aangepast aanbod op vlak van onderwijs, bijkomende mogelijkheden voor psychosociale begeleiding, projecten gericht op de voorbereiding van de invrijheidstelling, betere bibliotheekwerking, enz. De belangrijkste aandachtspunten voor de toekomst zijn de precaire en complexe situatie van de geïnterneerden, de problematiek van de anderstaligen en de overbevolking.
Modernisering van detentiebeheer Het DG EPI startte een project op om het administratief detentiebeheer in de gevangenissen te moderniseren en daarbij ook een nieuwe informaticatoepassing te voorzien. Deze nieuwe toepassing voor het beheer van de gedetineerden in de Belgische gevangenissen zal het huidige Sidis-griffie programma vervangen. De nieuwe informaticatoepassing moet beantwoorden aan de technische en functionele behoeften van een modern en geïntegreerd beheer van de detentiedossiers. Dankzij deze toepassing kan ook de uitvoering van de nieuwe reglementering rond de interne en externe rechtspositie van gedetineerden worden gegarandeerd. Daarnaast zal de informatie die in de toepassing is opgeslagen ook kunnen gelinkt worden aan andere toepassingen binnen Justitie. In 2011 werd een overheidsopdracht uitgeschreven waarbij de geselecteerde bedrijven een voorstel konden indienen volgens de vereisten van het lastenboek. Sinds augustus analyseert een selectiecommissie de voorstellen en een onderhandelingsprocedure is opgestart. De selectieprocedure voor het beste voorstel loopt op haar einde. In september 2012 wil het DG EPI starten met de productie van het programma en met de nodige aanpassingen op lokaal en centraal niveau om het te implementeren.
Automatische verwerking van kantinebestellingen In de gevangenissen van Gent, Lantin en Vorst verlopen kantinebestellingen van de gedetineerden voortaan efficiënter. Waar de bestellingen voordien manueel moesten worden ingevoerd, verwerkt een nieuw informaticaprogramma ze nu automatisch. De gedetineerde maakt zijn keuze uit de kantinecatalogus en vult daarna een speciale bestelbon in waarop hij de code, de prijs, het aantal en een beschrijving van zijn gewenste artikelen noteert. Op de bestelbon staat ook een streepjescode met zijn identificatiegegevens. Tijdens de scanning van deze bon worden de gegevens van de gedetineerde gecontroleerd en de bestelling gevalideerd. Als de gegevens onleesbaar of ongeldig zijn of als de gedetineerde niet langer in de gevangenis aanwezig is, meldt het systeem dat aan de gebruiker. Zodra hij eventuele wijzigingen doorvoert, worden
de gegevens gestuurd naar het programma Justix. De boekhouder valideert de bestelling en betaalt het bedrag met de rekening van de gedetineerde. Dankzij de link met Justix kan de gedetineerde dus niet meer artikelen bestellen dan zijn budget toelaat. Het nieuwe programma encodeert de bestellingen tot driemaal sneller dan het vroegere manuele systeem met als resultaat een grote tijdswinst. Bovendien maakt het gebruik van streepjescodes de bestelbonnen bijna anoniem, alleen het SIDIS-nummer verschijnt. De scanning van de bestelbonnen kan dan ook zonder enig vertrouwelijkheidsprobleem door gedetineerden worden uitgevoerd. Een boekhoudkundig medewerker blijft bovendien de touwtjes in handen hebben. Na een laatste controle voert hij de financiële verrichting uit met de rekening van de gedetineerden.
Samenwerking rond hulpverlening aan geïnterneerden in Antwerpen Naar analogie met de samenwerkingsverbanden voor geïnterneerden met een verstandelijke beperking met het dienstverleningscentrum Obra in de gevangenis van Gent en het dienstverleningscentrum ‘t Zwart Goor in de gevangenis van Merksplas werd in juni 2011 het startschot gegeven voor het samenwerkingsproject tussen de dienst Gezondheidszorg van de Gevangenissen, de gevangenis Antwerpen en het diensten- en begeleidingscentrum Openluchtopvoeding vzw (OLO). OLO engageerde zich om haar expertise in ontwikkelingsstoornissen en motorische en verstandelijke beperkingen te delen met de gevangenis. Twee medewerkers van OLO brachten de gedetineerdebevolking met een verstandelijke beperking in de gevangenis van Antwerpen in kaart. Samen met de zorgequipe werkten ze voor hen een zorgaanbod op maat uit. Het aanbod bestaat zowel uit individuele ondersteuning (sociaal-administratieve ondersteuning bij aanvragen tot erkenning door het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH), persoonlijke begeleiding, enz.) als specifieke groepsactiviteiten (koken, ontbijt, werken aan hygiëne, enz.) worden aangeboden. Het samenwerkingsproject richt zich niet enkel op geïnterneerden, maar ook op veroordeelden en beklaagden met een verstandelijke beperking (en een erkenning bij het VAPH).
17
Infrastructuur en materiaal
Publiek-private samenwerking
Vier nieuwe gevangenissen gepland Om de overbevolking in de Belgische gevangenissen aan te pakken en het welzijn van de gedetineerden te verbeteren, voorziet het Masterplan in een aanzienlijke capaciteitsuitbreiding van 2500 extra cellen tegen 2016. Zo worden de oudere gevangenissen gerenoveerd, worden extra cellen voorzien in bestaande gevangenissen en zullen twee Forensisch Psychiatrische centra onderdak bieden aan geïnterneerden. Het gespreksonderwerp van 2011 is echter de bouw van de nieuwe gevangenissen in Beveren, Dendermonde, Leuze-en-Hainaut en Marche-en-Famenne.
18
Het DG EPI koos voor de bouw van deze gevangenissen voor een DBFM-formule. Deze beslissing was een mijlpaal in de geschiedenis van het Belgische gevangeniswezen. DBFM staat voor ‘Design, Build, Finance & Maintain’ en is een vorm van publiek-private samenwerking waarbij een private partner instaat voor het ontwerp, de bouw, de financiering en het onderhoud van een infrastructuurproject.
Mens en milieu Consortia konden zich kandidaat stellen om de gevangenissen te bouwen. De DOGV stelde samen met de Regie der Gebouwen een performantiebestek op waaraan de nieuwe gevangenissen moesten beantwoorden. Zowel bij het ontwerp en de bouw als bij het gebruik staan mens en milieu centraal. De gevangenissen moeten meer zijn dan veilige strafinrichtingen. Het moeten plaatsen zijn waar gedetineerden een menswaardig bestaan hebben. Dat heeft immers een positieve invloed op hun gedrag, wat bijdraagt
tot de veiligheid. De gevangenissen moeten daarnaast zo energiezuinig mogelijk zijn.
Ondertekening contracten Op 16 juni 2011 besliste de Ministerraad welke consortia als winnaars uit de bus kwamen. Twee weken later ondertekenden toenmalig Vice-Eerste Minister en Minister van Financiën Reynders en toenmalig Minister van Justitie De Clerck het contract met het consortium EIFFAGE BENELUX - EIFFAGE - DG INFRA+ voor de bouw van de nieuwe gevangenis in Marche-en-Famenne en het contract met het consortium BAM PPP voor de bouw van de nieuwe gevangenissen in Beveren en Dendermonde. Na een extra onderhandelingsronde voor de bouw van de gevangenis in Leuze-en-Hainaut werd in september 2011 het contract gesloten met het consortium FUTURE PRISONS.
Marche-en-Famenne
Leuze-en-Hainaut
Beveren
Dendermonde
>> EIFFAGE BENELUX - EIFFAGE - DG INFRA+ >> 312 plaatsen
>> FUTURE PRISONS >> 312 plaatsen
>> BAM PPP >> 300 plaatsen
>> BAM PPP >> 444 plaatsen
Copyright Regie der Gebouwen
Gsm-sweepings
Forensisch Psychiatrisch Centrum in Gent
In de gevangenissen mogen gedetineerden geen gsm’s bezitten of gebruiken. Het gevangenispersoneel voert dan ook regelmatig celfouilles uit ter controle. Sinds 2010 bestaat binnen de dienst Ondersteuning, Gebouwen en Veiligheid een team dat het gevangenispersoneel hierbij ondersteunt door gsm-sweepings uit te voeren. Dat team beschikt over gespecialiseerde apparatuur waarmee zij gsm-toestellen kunnen opsporen. Dat maakt het voor het personeel gemakkelijker om deze terug te vinden tijdens celfouilles. Jaarlijks voert het team twee tot vier sweepings uit in elke inrichting. In de grotere inrichtingen kan dat aantal hoger liggen. In 2011 voerde het team 65 sweepings uit in de Belgische gevangenissen en één in de penitentiaire inrichting van Tilburg waar 650 Belgische gedetineerden verblijven. Er werden 169 gsm’s gevonden en 60 andere verboden voorwerpen, zoals USB-sticks, modems, oplaadsystemen en andere gsm-toebehoren. Regio Belgische gevangenissen
PIT Tilburg (Nederland)
Aantal sweepings
Aantal vondsten
65 sweepings
227 vondsten waarvan 167 GSM’s
1 sweeping
2 GSM’s
Vanaf 2014 zal in Gent het Forensisch Psychiatrisch Centrum (FPC) opvang bieden aan 272 mannelijke geïnterneerden. Verschillende partners uit de justitiële en de ziekenhuissector werkten intensief samen om in deze psychiatrische instelling een volledig zorgcircuit en een beveiligd centrum voor de behandeling van geïnterneerde misdaadplegers uit te bouwen. Op donderdag 13 oktober 2011 werd de werf van het FPC officieel ingehuldigd en vond een persconferentie plaats. Het is de bedoeling dat het FPC voor een periode van 25 jaar wordt uitgebaat door een externe partner die verantwoordelijk is voor de behandeling van de geïnterneerden en voor de bewaking. In het FPC zullen de geïnterneerde patiënten behandeld worden volgens de kwaliteitsnormen van een psychiatrische instelling en volgens de veiligheidsnormen van het DG EPI. Het centrum is opgedeeld in verschillende behandelafdelingen die de geïnterneerden gradueel doorlopen. De patiënten starten hun behandeltraject in de ‘observatie- en oriëntatieafdeling’. Daarna gaan zij naar de afdeling ‘intensieve behandeling’ om via de ‘verpleegafdeling’ op de ‘resocialisatieafdeling’ terecht te komen. Van daaruit worden de patiënten ofwel in vrijheid gesteld, ofwel in een ander psychiatrisch ziekenhuis of zorgvoorziening opgenomen. Geïnterneerden met een hoog of middelhoog veiligheidsrisico blijven in het FPC Gent.
19
Personeelskledij elektronisch bestellen
Werkkledij voor verpleegkundigen en keukenpersoneel
Sinds oktober 2011 werken de kledijverantwoordelijken van het DG EPI met een programma om de uniformkledij van haar 8000 penitentiaire personeelsleden elektronisch te bestellen. De bestellingen en leveringen van de kledij zijn gelinkt aan het personeelslid en niet meer aan de gevangenis. Als een personeelslid in een andere gevangenis gaat werken, wordt de kledij automatisch geleverd in deze gevangenis. Het programma zal worden geëvalueerd en verbeterd. De bedoeling is dat alle personeelsleden in het najaar van 2012 zelf hun kledij kunnen bestellen en dat de personeelsgegevens vanuit de databank van de directie P&O automatisch worden geïmporteerd.
Werkgevers zijn verplicht om hun werknemers werkkledij te geven en moeten voldoen aan de specifieke aanbevelingen van de Hoge Gezondheidsraad van de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu in het kader van infectiebeheersing. Daarom werd besloten om de verpleegkundigen en het keukenpersoneel in de gevangenissen aangepaste en professionele werkkledij te geven. Eind 2011 werd een contract afgesloten met een externe gespecialiseerde firma zodat de verpleegkundigen en het keukenpersoneel in alle gevangenissen aangepaste werkkledij ontvingen. Het contract omvat de levering, het onderhoud, de herstelling en de vervanging van de werkkledij.
E-learning Online cursussen zijn al een tijdje ingeburgerd in de onderwijs- en opleidingswereld. Nu hebben zij ook hun weg gevonden naar de gevangenissen. Gedetineerden van vijf Nederlandstalige gevangenissen kunnen zich voortaan dankzij het project e-learning in 133 digitale VDAB-cursussen bijscholen. Een geslaagd voorbeeld van werken aan reïntegratie. Het DG EPI werkte samen met de Vlaamse Gemeenschap om deze interactieve manier van leren in de gevangenissen te lanceren.De gedetineerden hebben de keuze uit een resem opleidingen zoals boekhouden, automechanica, lassen, solliciteren, een eigen zaak starten en Nederlands of Frans leren. Dankzij een dialoogmodule kunnen ze zelfs op bepaalde momenten beroep doen op een leraar.
20
Aangezien elke deelnemer ook bij de VDAB wordt aangemeld, is deelname aan het project ook al een eerste stap naar een tewerkstellingsreclassering. De gedetineerden van het penitentiair landbouwcentrum van Ruiselede beten eind 2009 de spits af, gevolgd door de gevangenissen van Hoogstraten, Brugge en Ieper. Sinds 16 september is ook het Gesloten Federaal Centrum (GFC) voor jongeren in Tongeren met e-learning gestart. Binnenkort zijn de gevangenissen van Antwerpen, Hasselt en Wortel aan de beurt. In de Franstalige gevangenissen kunnen de gedetineerden voorlopig nog geen gebruik maken van e-learning. Het DG EPI onderzoekt verschillende pistes om het project ook hier uit te werken. Besprekingen met FOREM zijn volop aan de gang.
Snijwerende handschoenen Eind 2011 werden voor alle penitentiaire inrichtingen snijwerende handschoenen aangekocht om te gebruiken bij de fouille van gedetineerden. Deze handschoenen bieden een bescherming tegen scherpe voorwerpen (bv. injectienaalden) en vervangen de medische wegwerphandschoenen die enkel een hygiënische bescherming boden. Daarnaast werden ook persoonlijke beschermingsmiddelen aangekocht voor het personeel en de gedetineerden die werken in de gevangeniskeuken.
Veiligere transfers dankzij ASTRID Om de veiligheid van het personeel tijdens de transfers van gedetineerden beter te kunnen garanderen, sloot het Veiligheidskorps zich aan op het ASTRID-netwerk. ASTRID is de operator van het nationale netwerk van radiocommunicatie voor hulp- en veiligheidsdiensten. Via ASTRID kunnen politiediensten, brandweer, medische hulpdiensten en andere organisaties die een rol spelen in de openbare veiligheid beter communiceren, zowel binnen hun eigen organisatie als met andere organisaties. Tijdens transfers zal het Veiligheidskorps het ASTRID-netwerk gebruiken om te communiceren met de politiediensten en met haar eigen personeelsleden. Na meer dan een jaar van overleg met de politie was hierover een akkoord. Het Veiligheidskorps mag beroep doen op hun ervaring en op hun dispatching. De eerste radio’s zijn aangekocht en geprogrammeerd met verschillende communicatiegroepen van de politie en met eigen communicatiegroepen van het Veiligheidskorps. In de toekomst zal elke eenheid van het korps en elk justitiepaleis haar eigen communicatiegroepen hebben en zal elke transfer via de radio opgevolgd worden. Het personeel van de pilooteenheden in Brugge en BasseMeuse is momenteel uitgerust en opgeleid om de radio’s te hanteren. Gebruikstesten met de politie volgen.
gebruik kunnen maken van het besturingssysteem Windows 7. Het ganse proces zal ongeveer anderhalf jaar in beslag nemen. Bovendien kan ieder personeelslid via het Home Use Program (HUP) tegen een voordeeltarief een licentie van MS Office 2010 kopen voor privé-gebruik.
Communicatie EPIsite: een eigen intranet voor het DG EPI Sinds 29 maart 2011 heeft het DG EPI een eigen intranet: EPIsite. Met dat centraal communicatiekanaal wil het departement de personeelsleden van haar centrale diensten, de gevangenissen en de opleidingscentra op de hoogte houden van wat reilt en zeilt binnen het gevangeniswezen. EPIsite draagt bij tot een transparante en doeltreffende interne communicatie en een efficiënt kennisbeheer. Het intranet is bovendien ook toegankelijk voor alle personeelsleden van de
FOD Justitie zodat zij op de hoogte kunnen blijven van wat er binnen het DG EPI gebeurt. Op EPIsite vinden gebruikers heel wat nuttige informatie. Zo lezen zij hier onder andere de laatste nieuwsberichten van het departement, de geplande evenementen, de nieuwsbrieven en de persberichten. Daarnaast kunnen zij ook nuttige formulieren of documenten downloaden, de reglementering en dienstnota’s raadplegen, de antwoorden op parlementaire vragen bekijken, enz. Iedere centrale dienst, gevangenis en opleidingscentrum alsook de CDRGA en het Veiligheidskorps krijgen binnen EPIsite een eigen stek waar zij informatie kunnen delen met hun personeelsleden. Op die pagina’s vindt de gebruiker lokale en specifieke informatie, zoals interne dienstnota’s, lokale formulieren, nieuwsberichten, een overzicht van projecten, het menu van de week, enz.
PC@work: een modernere e-mailomgeving Van september 2011 tot 2013 schakelt de FOD Justitie over naar Windows 7 en MS Office 2010. De overschakeling naar een nieuw e-mailsysteem is afgerond en binnen het DG EPI heeft elk personeelslid nu een persoonlijke e-mailaccount. Vanaf eind 2012 zullen alle medewerkers geleidelijk aan 21
DG EPI profileert zich op nieuwe website FOD Justitie
Periodiek overleg tussen centrale PSD en lokale PSD-directeurs
Infodagen over begroting, aankopen en boekhouding
De FOD Justitie vernieuwde in 2011 haar website. De burger vindt hier voortaan veel meer informatie over het DG EPI dan op de oude website. Via het thema ‘Gevangenissen’ op de startpagina komt de burger alles te weten over het leven in de gevangenis (contact met de buitenwereld, het regime, enz.), de bezoekuren en -modaliteiten van iedere gevangenis, de bouw en renovatie van de gevangenissen, bezoeken en stages van studenten, gevangenisarbeid en nog veel meer.
Sinds begin 2011 vindt om de twee maanden een vergadering plaats tussen de centrale psychosociale dienst (PSD) en de Nederlandstalige of Franstalige PSD-directeurs in de gevangenissen. Jaarlijks nemen ook de regionale directie en het intermediair kader van de PSD aan een vergadering deel. Voordien was er enkel overleg tussen de centrale dienst en de individuele directeurs bij problemen in een gevangenis of als er specifieke vragen waren.
In maart 2012 organiseerde de dienst Begroting, Aankopen en Boekhouding (BAB) twee informatiedagen om het personeel in de gevangenissen te informeren over haar activiteiten en projecten. De dienst beantwoordde de vragen van de aanwezigen en maakte van de gelegenheid gebruik om de functie en taken en ook de te volgen procedures van de dienst BAB in herinnering te brengen.
Meer weten? Surf naar http://justitie.belgium.be
Deze periodieke vergaderingen brengen het centrale en lokale niveau en ook de verschillende gevangenissen onderling met elkaar in contact rond thema’s die relevant zijn voor de werking van de PSD. Als volwaardig lid van de lokale PSD-equipe is de PSD-directeur immers een belangrijke partner bij de integratie, ondersteuning en organisatie van de dienst in de gevangenis. Samen met de adviseur-psycholoog en de inspecteur maatschappelijk werk waakt hij op lokaal niveau over de correcte toepassing van de methodologische instructies die door de centrale PSD zijn opgesteld. Om de werking van de dienst te verbeteren wordt tijdens de vergaderingen besproken hoe deze zo uniform mogelijk kunnen worden toegepast in de verschillende gevangenissen.
Contactdagen met directeur-zaakvoerders In juni vonden informatiesessies plaats voor de personeelsleden van de diensten BAB en P&O, de regionale directie en de lokale gevangenisdirecties. De directeurzaakvoerders haalden toen enkele onderwerpen aan over het dagelijks beheer van een gevangenis waarover zij met hun collega’s van de andere gevangenissen wilden debatteren. Daarom organiseerden de regionale directies en de dienst BAB in oktober contactdagen voor alle directeur-zaakvoerders. Zij wisselden ideeën en best practices uit over verschillende thema’s, zoals aankopen, boekhouding, begroting, techniek, logistiek en opleidingstrajecten. De aanwezigen waren tevreden dat zij andere manieren van werken en oplossingen voor bepaalde problemen hadden leren kennen. Het initiatief zal voortaan een- tot tweemaal per jaar worden georganiseerd.
22
Het overlegplatform is een ideaal forum om ‘best practices’ in kaart te brengen en onderling uit te wisselen. Zowel lokale als bovenlokale thema’s komen aan bod. De centrale dienst licht het uitgestippelde psychosociaal beleid toe en de PSDdirecteurs bespreken punten die voor hen belangrijk zijn.
Daarnaast nodigde zij samen met de regionale directie de zaakvoerders van de gevangenissen uit voor twee ontmoetingsdagen in oktober. De deelnemers wisselden werkmethodes en ervaringen uit en bespraken moeilijkheden die zij tijdens hun dagelijks werk ondervinden. Deze ontmoetingsdagen dragen bij tot een doeltreffende communicatie tussen de centrale administratie en de lokale zaakvoerders over begroting en boekhouding.
Nieuwe brochures voor open inrichtingen
Statistieken over tewerkstelling gedetineerden via SAS-platform De CDRGA beschikt over heel wat cijfermateriaal over de tewerkstelling van de gedetineerden, zoals de vergoedingen, de facturatiegegevens van de verkoop en alle andere boekhoudkundige gegevens, zoals de omzet, de samenvatting van de vergoedingen, de aankopen, investeringen, afschrijvingen van investeringen, de opvolging en het beheer van de budgetten. Geen enkel programma kan echter al deze gegevens verwerken tot statistieken. Het SAS-platform biedt hier soelaas. De software laat toe om gegevens te analyseren waarmee statistieken en grafieken kunnen worden gemaakt. De CDRGA voerde samen met de directie ICT de gegevens over de vergoedingen in voor de periode van 1 januari 2008 tot 31 december 2011. Statistieken over het aantal gedetineerden dat sinds januari 2008 in iedere gevangenis zijn tewerkgesteld in de verschillende soorten ateliers, zijn binnenkort beschikbaar.
Een werkgroep stelde samen met de open inrichtingen van Ruiselede, Hoogstraten, Marneffe en Saint-Hubert voor iedere inrichting twee brochures op, één voor personeelsleden en één voor gedetineerden. De bedoeling van de brochures is om zowel het personeel als de gedetineerden en hun familie zo goed mogelijk te informeren over het regime, de activiteiten, de opleidingen, de toelatingsvoorwaarden en de bezoekmogelijkheden in deze inrichtingen.
hoe zij het akkoord verder kunnen implementeren aan de hand van een boordtabel die de vooruitgang tot nog toe aantoont. Daarnaast werden een aantal thema’s gedefinieerd die in kleine werkgroepen verder werden uitgewerkt tot procedures of processen. De lokale chefs communiceren hierover op hun beurt aan de veiligheidsbeambten binnen hun team en aan de lokale partners van het Veiligheidskorps. Tijdens de vergaderingen wordt belangrijk nieuws gedeeld en wordt een stand van zaken gegeven van projecten binnen de dienst en binnen het DG EPI.
Budget Elektronische treinbiljetten In 2011 besliste de FOD Justitie om aan het personeel niet langer papieren treinbiljetten te geven, maar over te stappen naar het elektronisch CTOL-systeem (Contractual Ticket Online). In april kregen de gevangenissen voor een laatste keer een aantal papieren bulkbiljetten toegestuurd.
Betere interne communicatie binnen het Veiligheidskorps Sinds begin 2011 organiseert de directie van het Veiligheidskorps maandelijks een vergadering met de lokale chefs van elke eenheid. Deze chefs werden eind 2010 aangeduid als hiërarchische verantwoordelijken van hun eenheid bij de herstructurering van het korps. Tijdens deze vergaderingen staat de implementatie van het samenwerkingsakkoord van april 2010 over de herstructurering van de dienst centraal. Het akkoord bevat een reeks voorstellen die moeten zorgen voor een betere rendabiliteit en een meer uniforme werking en die ook een intern administratief beheer en een bredere dienstverlening mogelijk maken. De directie bespreekt samen met de chefs 23
Milieu en duurzame ontwikkeling DG EPI denkt groen en zuinig Het DG EPI zette zich in 2011 verder in voor het milieu en voor duurzame ontwikkeling. Het departement nam initiatieven om energie te besparen, archieven op te ruimen en personeelsleden beter te informeren over de milieuwetgeving.
Energiebesparingen Om het energieverbruik van de gevangenissen te verminderen, voerde de dienst Milieu en Duurzame Ontwikkeling samen met Fedesco, die zich inzet om overheidsgebouwen meer energie-efficiënt te maken, en de Regie der Gebouwen belangrijke energiebesparende werken uit. In de gevangenissen van Andenne, Huy, Ittre en Jamioulx werd een warmtekrachtkoppeling (WKK) geïnstalleerd. Dat is een installatie die naast warmte ook elektriciteit produceert. De opgewekte elektriciteit kan in de gevangenis
24
zelf worden verbruikt of bij overschot worden verkocht aan een elektriciteitsdistributeur met een lagere energiefactuur als resultaat. Behalve de installatie van WKK’s, werden het dak van de gevangenis van Jamioulx en de zolders van die van Andenne, Arlon en Mons beter geïsoleerd. Omdat ook het personeel zelf een belangrijke rol speelt op vlak van duurzame ontwikkeling, ging een sensibilisatiecampagne van start in het opleidingscentrum voor penitentiair personeel van Merksplas en in de gevangenissen van Dinant, Jamioulx, Mechelen en Merksplas. De campagne informeert de personeelsleden over onze natuurlijke rijkdommen en leert hen kleine, dagelijkse gewoontes aan om energie te besparen. In de inrichtingen werd een ‘green team’ (of ‘ecoteam’) samengesteld met aan het hoofd een energiewaker om gedurende twee jaar de campagne te leiden. Onder begeleiding van Fedesco en de milieuorganisatie Ecolife zet dat team zich in om de energiedoelstellingen te realiseren die aan het begin van de campagne werden geformuleerd. Als het project succesvol blijkt, zal het ook in de andere gevangenissen van start gaan.
Beter archiefbeheer Het archief van de directie Detentiebeheer werd opgeruimd. Ook verschillende gevangenissen doken in hun archieven om orde te scheppen. Resultaat van deze opruimacties zijn een beter archiefbeheer en meer beschikbare opslagruimte.
Informatiedag over milieu Alle Nederlandstalige contactpersonen voor milieu en de milieuverantwoordelijken in de gevangenissen konden deelnemen aan een informatiedag over de milieuwetgeving en meer specifiek over de toepassing ervan binnen de gevangenissen.
Internationaal Betere samenwerking tussen Europese gevangenisadministraties
In 2011 beslisten een aantal directeurs-generaal van het gevangeniswezen in Europa om zich te verenigen in The European Organisation of Prison and Correctional Services, kortweg EuroPris. Deze organisatie brengt praktijkbeoefenaars binnen het gevangeniswezen samen, die een expertisegroep vormen binnen Europa. Directeur-generaal Hans Meurisse is de voorzitter ad interim van deze organisatie. EuroPris wil de samenwerking tussen de Europese penitentiaire organisaties bevorderen om de publieke veiligheid te verhogen, recidive te verminderen en het professionalisme binnen de gevangenissen te vergroten. De formele launch van EuroPris vond plaats op 25 en 26 oktober 2011 in Edinburgh.
Twee stagedoende directeurs van het SPIP op bezoek
Veiligheidskorps krijgt bezoek van Nederlandse collega’s
De regionale directie Zuid ontving gedurende een week twee stagiair-directeurs van de Franse diensten voor integratie en probatie. Zij kregen informatie over het Belgische systeem met bijzondere aandacht voor ‘de regels voor de evaluatie van de gevaarlijkheid van personen in handen van Justitie’, het thema van hun stage. Zij ontmoetten mensen uit de gevangenissen, justitiehuizen, strafuitvoeringsrechtbanken, de directie Detentiebeheer, de psychosociale dienst, het Nationaal Centrum voor Elektronisch Toezicht en het opleidingscentrum. Na afloop vonden zij hun kennismaking met de Belgische gevangenisadministratie boeiend en verrijkend.
De personeelsleden van het Veiligheidskorps bouwden doorheen de jaren een goede relatie met hun collega’s van de dienst Vervoer en Ondersteuning (DV&O) van de Nederlandse Dienst Justitiële Inrichtingen. Zij ontmoeten elkaar regelmatig om ‘best practices’ uit te wisselen, ervaringen te delen en elkaar te ondersteunen. Eind september 2011 kreeg de cel Opleiding van het Veiligheidskorps bezoek van haar Nederlandse collega’s om hun werkmethoden te bespreken. Daarnaast zakten de directeur van de DV&O en zijn adjunct op 19 oktober af naar België om hun dienst voor te stellen aan de lokale chefs en zijn organisatie en opdrachten te verduidelijken. Een eenheidschef en twee transportbegeleiders waren aanwezig om de dagelijkse taken van de Nederlandse agenten toe te lichten. Tijdens het bezoek konden beide diensten hun materiaal vergelijken. De Belgische veiligheidsassistenten stelden vast dat hun collega’s van over de grens handboeien, een korte wapenstok, pepperspray en een vuurwapen bij zich dragen. De Nederlandse groep gaf ten slotte een demonstratie met een gecompartimenteerde celwagen met zeven plaatsen.
Meer info? www.europris.org
25
F OCUS
Inwerkingtreding van het tweede luik van de basiswet Op 8 april 2011 werden een aantal koninklijke besluiten ondertekend over de inwerkingtreding en uitvoering van de basiswet van 12 januari 2005 betreffende het gevangeniswezen en de rechtspositie van de gedetineerden. Op 1 september 2011 traden deze artikelen effectief in werking. Het gaat om een tweede belangrijk luik na een eerdere inwerkingtreding van een beperkt deel van de basiswet in 2006. Heel wat punten, die in de basiswet zijn bepaald, waren al ‘de facto’ van toepassing op het terrein. De meeste regels waren opgenomen in het Algemeen Reglement of in ministeriële omzendbrieven. Het gaat bijvoorbeeld over de bezoekregeling, de kantine en de tuchtprocedure. Met de inwerkingtreding van de basiswet zijn deze regels voortaan wettelijk verankerd. Zij zijn duidelijker en worden toegepast in alle gevangenissen. Gedetineerden, personeelsleden en externen zijn voortaan precies op de hoogte van wat toegelaten is en wat niet. Zo neemt de rechtszekerheid voor alle partijen toe.
De veranderingen sinds 1 september gaan over de volgende zaken: >> het huishoudelijk reglement en het onthaal: iedere gevangenis heeft voortaan een huishoudelijk reglement met de concrete richtlijnen over het dagelijks leven in de gevangenis. >> de materiële levensvoorwaarden: de regels rond het verblijf en de toegelaten voorwerpen op cel zijn duidelijk omschreven. Ook de kantine, de persoonlijke ‘financiële’ vergoedingen van de gedetineerden, voeding en hygiëne worden bepaald. >> de contacten met de buitenwereld: de bezoekregeling, briefwisseling, telefoon, contacten met de advocaat of de media komen hierin aan bod. >> de opleidingsactiviteiten en vrijetijdsbesteding zoals de wandeling, sportactiviteiten, enz.
Materiële levensvoorwaarden De huidige regels blijven grotendeels behouden met enkele kleine aanpassingen. De toegelaten en verboden voorwerpen voor gedetineerden op cel zijn opgenomen in een lijst die dezelfde is voor alle gevangenissen, uiteraard met ruimte voor de verschillen tussen de gevangenissen. Een open inrichting werkt bijvoorbeeld anders dan een gesloten inrichting. Daarom is er een zekere, hetzij beperkte, flexibiliteit in de toepassing van de regels.
Contacten met de buitenwereld Ook hier blijven de meeste bestaande regels van toepassing, maar met een aantal verduidelijkingen. De regels zijn coherenter en bepaalde punten worden in herinnering gebracht. Zo hebben verdachten altijd recht op dagelijks bezoek. Het basisprincipe van de bezoekregeling is bezoek aan tafel, behalve bij een tucht- of veiligheidsmaatregel.
>> de sociale hulp- en dienstverlening en rechtshulpverlening >> het tuchtregime en tuchtrecht: de wet beschrijft duidelijk wat de inbreuken zijn, welke sancties kunnen worden opgelegd, hoe zij bepaald worden en wat de te volgen procedure inhoudt.
26
Het probleem van de identificatie van bezoekers wordt ook bepaald. In de basiswet staat duidelijk vermeld hoe een bezoeker zich kan en moet identificeren. De basiswet regelt ook of ex-gedetineerden op bezoek mogen komen en welke regels van toepassing zijn op bezoekers met een pacemaker.
Tuchtmaatregelen
Een werk van lange adem
Deze richtlijnen veranderen grondig. De tuchtprocedure in de wet werd in 2010 aangepast om de werkbaarheid ervan te verbeteren. Zo zijn de termijnen aangepast en zijn meer mogelijkheden voorzien om een voorlopige maatregel op te leggen. Voor de rest blijft de bestaande procedure van toepassing.
Op 1 september 2011 trad een groot deel van de basiswet in werking. Dat vroeg een grondige voorbereiding van de centrale diensten van het DG EPI en van de beleidscel van de minister. Bovendien moesten deze bepalingen van de basiswet worden toegelicht in collectieve brieven die aan de gevangenissen werden overgemaakt. Het DG EPI voorzag ook bijkomende voortgezette opleidingen voor het personeel zodat zij die het wensen en nodig hebben, grondig geïnformeerd worden over de inhoudelijke aspecten van de bepalingen en over de impact ervan op de werkvloer.
De tuchtinbreuken en -sancties zijn voortaan wettelijk bepaald. Dat heeft als voordeel dat het duidelijk is wanneer een gedetineerde een tuchtinbreuk pleegt en wat de sanctie is. De basiswet geeft dus rechtszekerheid aan gedetineerden en aan personeel en zorgt ook voor meer uniformiteit. Een ICT-toepassing is in ontwikkeling om het beheer van de tuchtprocedure te vergemakkelijken.
Het DG EPI zal verder werken aan de invoering van de laatste delen van de basiswet die nog niet in werking zijn getreden. De voorbije jaren werd de nadruk gelegd op de middelen (budget, personeel en ICT) en op een aantal beheersinstrumenten (implementatie ontwikkelcirkels, arbeidsreglement). Nu kan het DG EPI focussen op de gedetineerde, zijn levensomstandigheden en zijn toekomstige reïntegratie. Dat maakt immers deel uit van haar dienstverlening naar de maatschappij toe.
27
OPLEIDINGSCENTRA Het DG EPI telt drie opleidingscentra: de Opleidingscentra voor Penitentiair Personeel (OCPP) in Brugge en Merksplas voor de Nederlandstalige opleidingen en het Centre de Formation du Personnel pénitentiaire (CFPP) in Marneffe voor de Franstalige opleidingen. Het OCPP in Brugge voorziet een basisopleiding voor het beginnende Nederlandstalige penitentiair personeel. Het CFPP in Marneffe neemt deze taak op zich voor de Franstalige personeelsleden. De basisopleiding duurt een jaar en bereidt de personeelsleden voor om hun taak op een professionele en gecontroleerde manier uit te voeren. Bovendien leren zij ook hoe zij gedetineerden kunnen helpen tijdens hun voorbereiding op de reïntegratie. Tijdens de opleiding volgen de penitentiair bewakingsassistenten afwisselend opleiding in het opleidingscentrum en in verschillende penitentiaire inrichtingen. Tijdens hun ‘terreinweken’ worden zij begeleid door een mentor. Na deze stage treden de penitentiair bewakingsassistenten in dienst. Om de competenties van haar personeel permanent te ontwikkelen, biedt het DG EPI uiteraard ook voortgezette opleidingen aan. In het OCPP Merksplas en het CFPP Marneffe kunnen personeelsleden van de gevangenissen zich bijscholen.
28
29
Radicalisering Radicalisering maakt deel uit van de maatschappij. De gevangenissen zijn een onderdeel van die maatschappij en blijven hier dan ook niet van gespaard. Het is echter moeilijk om een objectieve definitie van ‘radicalisering’ te geven. In de loop van 2007 liep daarom een sensibiliseringscampagne bij de inrichtingshoofden van de gevangenissen. De campagne moest het thema ‘radicalisme’ onder de aandacht brengen en de samenwerking tussen de Veiligheid van de Staat en de gevangenissen verbeteren. Belangrijk hierbij is een goede doorstroming van informatie tussen de verschillende diensten. De campagne mondde uit in een samenwerkingsakkoord tussen het DG EPI en de Veiligheid van de Staat. De bedoeling is onder meer om de personeelsleden van het DG EPI te sensibiliseren over en bewust te maken van de verschillende vormen van radicalisme. Daarom volgden enkele medewerkers van de OCPP’s in Brugge en Merksplas en van het CFPP in Marneffe een tweedaagse opleiding bij de Veiligheid van de Staat. De informatie die zij hier kregen, wordt geïntegreerd in de basisopleidingen voor de personeelsleden van het DG EPI. De opleidingscentra organiseren ook, in samenwerking met de Veiligheid van de Staat, een specifieke opleiding van één dag voor directeurs en penitentiair assistenten. Het OCPP biedt op haar beurt nog een flitstraining rond radicalisering aan voor personeelsleden die hun kennis over het thema willen opfrissen. De opleidingen die de opleidingscentra in samenwerking met de Veiligheid van de Staat organiseren, bestaan uit verschillende modules zoals ‘sektarische organisaties’, ‘islamitisch extremisme’, ‘rechts extremisme’ en ‘extreemlinks’. De deelnemers krijgen een overzicht van de geschiedenis, de verschillende vormen of groeperingen, de typische symbolen en de middelen waarmee de ideologie wordt verspreid. Daarnaast wordt ook dieper ingegaan op radicalisering in de 30
gevangenissen en dit via zogenaamde ‘hotspots’, de vormen en de zichtbaarheid ervan, wie de kwetsbare gedetineerden zijn, de omgevingsfactoren en ten slotte het belang van de consulenten en van het personeel in de gevangenis.
Interventieteams Om het gevangenispersoneel de middelen en expertise te geven om doeltreffend en veilig op te treden bij ernstige incidenten, besliste het DG EPI om interventieteams op te richten en hen professioneel op te leiden. Ernstige en soms gewelddadige incidenten teisteren het gevangeniswezen immers al jaren. Ook 2011 kende enkele gijzelnemingen en soms gewelddadige ontsnappingen. De opleiding duurt tien dagen en legt de nadruk op praktijk. De regionale directie coördineert het project en het Veiligheidskorps en de interne trainers staan in voor de opleiding van de leden van het team. De opleiding vindt plaats in de opleidingscentra van het DG EPI. Het Centre de Formation du Personnel pénitentiaire van Marneffe en het Opleidingscentrum voor Penitentiair Personeel in Brugge stelden een opleidingszaal, hun dojo en een oefencel ter beschikking. Omdat in Marneffe nog geen aangepaste oefencel voor deze opleiding bestond, bracht het CFPP een bezoek aan het opleidingscentrum in Brugge om inspiratie op te doen. De oefencel werd geïnstalleerd op de simulatievleugel van het CFPP. Net zoals in het OCPP heeft de cel de afmetingen van een eenpersoonscel en is volledig bekleed met tatami’s om verwondingen te voorkomen. De schrijnwerkerij van het centre pénitentiaire école van Marneffe maakte meubels om de cel in te richten en de realiteit zo goed mogelijk na te bootsen. Om de deelnemers te beschermen, werden de hoeken van de meubels voorzien van schuimrubberen randen. Een hek gemaakt door de smidse in
Marneffe doet dienst als celdeur. Dat hek bevat twee luiken om hand- en voetboeien te kunnen aanbrengen. De oefencel is bovendien uitgerust met een stelling zodat de deelnemers de handelingen van hun collega’s kunnen observeren. De DOGV zorgde voor een volledige interventieuitrusting zodat de deelnemers in een reële situatie het materiaal konden uitproberen dat zij in de gevangenis ter beschikking hebben. Het gaat over helmen, been-, knie- en elleboogbeschermers, handschoenen, veiligheidsschoenen, borstbescherming, wapenstokken, schilden en hand- en voetboeien. Dankzij een ‘red man’-pak kan de persoon die de rol van gedetineerde speelt zich beschermen tegen slagen en verwondingen. Op deze manier vinden realistische simulatieoefeningen plaats. In november 2011 gingen de eerste opleidingssessies van start in het OCPP in Brugge en het CFPP in Marneffe. De kandidaat-leden voor de interventieteams van de gevangenissen van Sint-Gillis en Vorst beten de spits af. Hoewel er uiteraard ruimte is voor verbetering, waren de deelnemers enthousiast en evalueerden zij de installaties, het materiaal, de uitrusting en de inhoud van de cursus positief. In 2012 zijn tien sessies voor 120 personeelsleden gepland in het CFPP in Marneffe en 12 sessies in het OCPP in Brugge.
Opleidingscentra voor Penitentiair Personeel in Brugge en Merksplas Een job als PBA?
toeval dat op beide plaatsen op dat moment een jobbeurs was gepland. Mijn opdracht: verkoop de job van penitentiair bewakingsassistent. In Brussel werden zo’n 2000 bezoekers verwacht. Het werden er uiteindelijk 8000. Ik mocht van geluk spreken dat we met een team vertegenwoordigd waren. Samen met afgevaardigden van de gevangenis van Vorst, het CFPP en de centrale diensten kregen de bezoekers de nodige informatie. Ik was de dag nadien blij te horen dat via het e-mailadres
[email protected] heel wat e-mails waren binnengekomen.
Op woensdag 19 oktober organiseerde de VDAB en Actiris in het Brusselse Tour & Taxis de jobbeurs ‘Job Contact’. In de Brabanthal in Leuven ging op woensdag 23 november de jobbeurs ‘Career Launch’ door. Personeelsleden van de centrale diensten van de FOD Justitie, het DG EPI, de justitiehuizen, de rechterlijke organisatie en Selor, het wervingsbureau van de federale overheid, gaven de geïnteresseerden uitleg over een job “Op het einde van het gesprek merk je Tijdens de jobbeurs in Leuven werden we bijgestaan door de mensen bij Justitie. Zo was ook Serge Lukacs, meestal verbazing op bij de bezoeker van Selor. De bezoekers die hun penitentiair assistent bij het OCPP, en krijg je als antwoord: Ik wist niet toekomstige job niet bij Justitie wilden op beide jobbeurzen aanwezig. Zijn dat jullie dat allemaal deden. Dat uitbouwen, stuurden we door naar deze opdracht was om zoveel mogelijk spreekt mij absoluut aan.” collega’s. Samen met mijn teamgenoten mensen warm te maken voor een van de rechterlijke organisatie en de centrale diensten job als penitentiair bewakingsassistent door hen informatie te deelden we promomateriaal en informatie uit. geven over de jobinhoud en de opleiding: Hoe dan ook merk je dat onze job aanspreekt, ondanks het “In het najaar van 2011 stonden in mijn agenda twee data onbekende. Dat onbekende probeer je in een paar minuten in het rood aangestipt: 19 oktober in Tour en Taxis, Brussel te ontdoen van alle sensatie. Op het einde van het gesprek en 23 november in de Brabanthal, Leuven. Het was geen
merk je meestal verbazing op bij de bezoeker en krijg je als antwoord: “Ik wist niet dat jullie dat allemaal deden. Dat spreekt mij absoluut aan.” Of in onze termen uitgedrukt: een boeiend beroep.”
Opleiding leidinggeven voor technisch assistenten In het voorjaar van 2011 organiseerde het OCPP in Merksplas twee sessies ‘leidinggeven voor technisch assistenten’. Tijdens deze vijfdaagse opleiding kregen de technisch assistenten een aantal handvaten aangereikt die zij kunnen gebruiken in hun rol als leidinggevende. De deelnemers werkten interactief aan hun leidinggevende vaardigheden en kregen zo inzicht in hun eigen leiderschapsstijl. Op die manier konden zij hun communicatievaardigheden verder ontwikkelen, leerden zij hoe zij hun team beter kunnen motiveren en hoe zij moeten omgaan met conflicten en weerstand.
31
Basisopleiding niet-geüniformeerd personeel onder de loep Het OCPP evalueerde in 2011 haar basisopleiding voor het niet-geüniformeerd personeel. Elk nieuw personeelslid dat geen uniform moet dragen, neemt zo snel mogelijk na de indiensttreding deel aan de zesdaagse basismodule ‘Werken in penitentiaire context’. Het OCPP organiseert ook specifieke modules voor de verschillende personeelsgroepen die zich toespitsen op hun concrete taken, en dit in samenwerking met de expertdiensten. Het OCPP bevroeg de 65 deelnemers (psychologen, administratief assistenten, griffiemedewerkers, enz.) die in 2010 en 2011 de algemene basismodule ‘Werken in penitentiaire context’ hebben gevolgd. Twaalf van hen vulden de enquête in. In tegenstelling tot het evaluatieformulier dat iedere deelnemer na een opleiding moet invullen, geeft deze enquête een beter beeld van de kwaliteit van de opleiding. De deelnemers hadden nu immers de tijd om alles te laten bezinken. In de enquête vroeg het OCPP aan de deelnemers hoe relevant de module is voor hun functie, of het cursusmateriaal voldoende is en wat zij met de opgedane kennis doen.
32
Uit de resultaten blijkt dat de deelnemers tevreden zijn over de opleiding. De modules ‘strafrecht’, ‘strafprocesrecht’, ‘externe rechtspositie’ en ‘deontologie’ werden unaniem als relevant aangeduid. Heel interessant blijken ook de modules ‘organisatie van de FOD en DG EPI’, ‘basiswet’, ‘drugbeleid en productherkenning’ en ‘Conflict- en agressiebeheersing’ aangeduid. Het cursusmateriaal over strafrecht en de basiswet blijkt het meest te worden gebruikt na de opleiding. Het OCPP heeft deze resultaten besproken met de juridische dienst en de lesgevers zodat zij hiermee rekening kunnen houden als zij het nieuwe cursusmateriaal samenstellen. Samen met de lesgevers en expertdiensten, stelde het OCPP ook de lesdoelen van de modules verder op punt. De basismodule werd verder uitgebouwd van zes tot tien opleidingsdagen. In maart 2012 wordt de tiendaagse opleiding voor het eerst georganiseerd.
Flitstrainingen over basiswet Op 1 september 2011 traden heel wat artikelen van de basiswet in werking. Het OCPP besloot om hierover een aangepaste opleiding te organiseren. In samenwerking met de juridische dienst en enkele ‘interne trainers basiswet’ werkte het OCPP een tweedaagse flitstraining over de basiswet uit. Tijdens de training wordt stilgestaan bij het ‘waarom’ van de verschillende regels die in de basiswet zijn opgenomen. De lesgevers, telkens een vliegende jurist en een interne trainer basiswet, tonen aan de hand van concrete voorbeelden aan hoe deze regels in de praktijk worden toegepast. De opleiding wil misverstanden op de werkvloer wegwerken. In 2011 organiseerde het OCPP vier sessies van deze flitstraining. De evaluaties zijn unaniem positief. De deelnemers appreciëren vooral de ruimte voor onderlinge discussie en verschillende mensen vinden dat deze opleiding een verplichting zou moeten zijn voor iedereen die in een gevangenisomgeving werkt. Vooral het bewakingspersoneel toonde interesse. Het OCPP wil in 2012 ook andere personeelsgroepen bereiken met deze flitstraining.
Lessen in welzijn en preventie Alle personeelsleden die werken uitvoeren met ladders, (rol) stellingen, steigers en/of hoogtewerkers kregen in 2011 de kans om zich bij te scholen tot ‘vakbekwaam persoon’. De opleiding is bij wet verplicht en kwam tot stand dankzij de samenwerking tussen het OCPP en de preventiedienst. De opgeleide medewerkers mogen voortaan deze arbeidsmiddelen gebruiken, onderhouden en keuren. De opleiding bestaat uit een module ‘stellingbouw’ en een module ‘veilig werken met een hoogtewerker’. In totaal kregen 44 personeelsleden uit verschillende gevangenissen een attest ‘veilig werken met hoogwerker’ en 62 personeelsleden een attest ‘stellingbouw’.
Daarnaast verleende het OCPP in 2011 haar logistieke ondersteuning bij de sensibiliseringsactie BA4/BA5 die personeelsleden aanspoort om veilig te werken op elektrische installaties. Volgens het Algemeen reglement op Elektrische Installaties moet de werkgever ervoor zorgen dat iedereen die op een elektrische installatie werkt, een aangepaste opleiding krijgt. Deze opleiding is speciaal gericht op de werkpost of functie en de risico’s die verbonden zijn aan dat soort werk. Tijdens informatiesessies voor de inrichtingshoofden, zaakvoerders en technisch verantwoordelijken van de gevangenis gaven de vertegenwoordigers van de interne preventiedienst en van de Algemene Directie Humanisering van de Arbeid (FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg) uitleg over de organisatiemodaliteiten van de
toekomstige opleidingen en toekenningsprocedures van de codes BA4/BA5. In het najaar organiseerde het OCPP in samenwerking met de preventiedienst de opleiding ‘machineveiligheid’. De bedoeling is de preventieadviseurs inzicht te geven in het web van richtlijnen en normen rond machineveiligheid. Het OCPP zet de constructieve samenwerking met de preventiedienst verder om ook in de toekomst opleidingen over welzijn en preventie te voorzien.
33
Scholen op bezoek Enkele jaren geleden startten een aantal Vlaamse scholen met de secundair na secundair opleiding ‘Integrale Veiligheid’. In West-Vlaanderen wordt deze opleiding gegeven in Roeselare en in Torhout. De bedoeling van de opleiding is om, zowel op BSO- als op TSO-niveau, mensen klaar te stomen voor een job in de veiligheidssector, zoals die van politieagent, penitentiair bewakingsassistent (PBA), brandweerman, steward, bewakingsagent bij private firma’s en aanverwante jobs. Het lessenpakket is praktijkgericht. De leerlingen moeten zoveel mogelijk ‘proeven’ van de realiteit. Daarom werd aan het OCPP enkele jaren geleden gevraagd om deze jongeren een blik op de gevangeniswereld te geven. De twee scholen brengen sindsdien jaarlijks een bezoek aan het penitentiair complex en het OCPP in Brugge. Tijdens de algemene rondleiding krijgen zij een sectie, een gevangeniscel en enkele gemeenschappelijke ruimtes van de gedetineerden te zien. In het opleidingscentrum krijgen zij informatie over
de selectieprocedure voor de job van PBA, de jobinhoud, het loon, de werkuren en de basisopleiding voor de nieuwe PBA’s. Steve Poppe, hoofd penitentiair assistent in het OCPP, was van bij het begin bij de bezoeken betrokken en vertelt over zijn ervaringen: “Bij de start van het eerste bezoek vroegen we wie effectief interesse had in een job als PBA. Dat was toch even een teleurstelling. Al snel bleek dat nagenoeg alle cursisten een job ambieerden bij de politie. Toch gingen we verder vanuit het principe ‘onbekend is onbemind’ en wat bleek? Naarmate het bezoek vorderde, steeg de interesse, kwamen er gerichte vragen en stelden we vast dat mensen toch even stilstonden bij ‘de wereld achter de muren’. Aan het einde van het bezoek durfden we de vraag nogmaals stellen. Tot onze grote verbazing zag zowat de helft van de groep een job als PBA wel zitten. Na een bezoek van drie uur in een omgeving die ze totaal niet kenden en die hen om die reden ook niet aantrok, waren wij erin geslaagd om mensen te motiveren voor het beroep van PBA. Missie geslaagd, zou ik dus durven zeggen.
Ondertussen zijn we drie jaar verder en elk jaar kwamen beide scholen op bezoek. Dit jaar mochten we zelfs drie groepen van de school uit Roeselare en twee groepen van de school uit Torhout verwelkomen. In totaal ging het om een 150-tal leerlingen. Telkens beginnen we met dezelfde vraag en stellen we vast dat de interesse beperkt is. Telkens eindigen we ook met dezelfde vraag en zien we dat een aanzienlijk groter aantal cursisten rekening houdt met een job als PBA aan het einde van het bezoek. Dat motiveert ons om er keer op keer voor te gaan. De eerste mensen die dit zevende jaar ‘Integrale Veiligheid’ hebben gevolgd, zijn ondertussen werkzaam op onze werkvloer. Enkele anderen zijn ingeschreven bij Selor.”
“Na een bezoek van drie uur in een omgeving die ze totaal niet kenden en die hen om die reden ook niet aantrok, waren wij erin geslaagd om mensen te motiveren voor het beroep van PBA.” 34
Opleidingscentrum voor Penitentiair Personeel in Marneffe Al doende leren Om het gevangenispersoneel beter op te leiden wil het CFPP gebruik maken van andere methoden dan het klassieke onderwijs, zoals simulatieoefeningen in aangepaste lokalen.
Simulatielokalen Het CFPP bouwde een deel van de lokalen om tot simulatieruimte. Lokalen werden ingericht als portierzone met detectiepoort en metaaldetector, een spreekkamer voor de advocaat en een individuele spreekkamer, een bezoekerszaal en polyvalente zaal en ook een naakte cel om interventietechnieken te oefenen. Er is ook een bewakingscentrum, een lokaal voor het rapport, een medische dienst, een keukentje, een technische ruimte, een eenpersoons-, driepersoonscel en naakte cel en ook drie fictieve cellen. De verschillende lokalen zijn uitgerust met een camerasysteem dat de simulatieoefeningen van de stagiairs registreert. De simulatielokalen zijn sinds maart 2011 in gebruik. Een eerste oefendag vond plaats op 16 maart.
Oefenen in de ‘mini-gevangenis’
Tijdens simulatieoefeningen krijgt iedere stagiair specifieke begeleiding, met vier acteurs die de rol van de gedetineerden in gevangeniskledij vertolken, een penitentiair bewakingsassistent-ploegchef van het CFPP die de rol van de penitentiair bewakingsassistent-ploegchef van het kwartier op zich neemt, een penitentiair assistent van een gevangenis die advies geeft over de oefeningen en een penitentiair assistent van het CFPP die de oefeningen stuurt en de stagiairs ook evalueert. De terugkomdagen verlopen ongeveer op dezelfde manier, maar dan met versterking van directieleden van het CFPP. Na de simulatieoefeningen vinden interviews plaats waarbij twee jury’s, samengesteld uit een directeur en een penitentiair assistent van het CFPP, de prestaties van de stagiairs beoordelen.
Op termijn Hoewel de simulaties gepaard gaan met een zekere stress, angst en soms een flinke dosis adrenaline, is deze pedagogische methode zeer populair bij de deelnemers. Het CFPP wil in de toekomst nog meer gebruik maken van de simulatieruimte en de oefeningen verbeteren. Het opleidingscentrum werkt aan testscenario’s om te evalueren hoe goed de deelnemers kunnen samenwerken met hun collega’s.
Tijdens de basisopleiding trainen de stagiairs in deze simulatielokalen en worden zij op basis van de simulaties geëvalueerd. Ook de oefeningen tijdens de terugkomdag op het einde van de basisopleiding vinden hier plaats. Op basis daarvan wordt voor elke stagiair een evaluatieverslag opgesteld. De nieuwe infrastructuur wordt ook gebruikt tijdens voortgezette opleidingen van personeelsleden die al in dienst zijn. Daarnaast gaan ook andere opleidingen voortaan door in deze ‘mini-gevangenis’, zoals de praktijkdagen rond crisissituaties, de cursussen fouillering en het beheer van de bewegingen. 35
Hoe correct omgaan met gedetineerden? Werken in een gevangenis is niet zonder risico’s. Personeelsleden worden vaak blootgesteld aan verbale en fysieke agressie of krijgen soms te maken met opstanden, gijzelingen, enz. Daarnaast moeten zij ook leren hoe zij een correcte relatie met de gedetineerden opbouwen en wat de valkuilen zijn: psychologisch en fysiek machtsmisbruik, angst voor de gedetineerde, moeite met ‘nee’ zeggen, te sterke betrokkenheid, enz. Daarom besloot het CFPP om een opleiding te organiseren voor de penitentiair bewakingsassistenten (PBA’s) die hen inzicht geeft in het relationele aspect van hun functie. De opleiding is interactief en zet aan tot nadenken. De PBA’s krijgen eerst een aantal fragmenten te zien uit films zoals ‘Le Boulet’ en de serie ‘Prison Break’ om samen met de lesgever ongepast gedrag te analyseren en fragmenten
36
te bekijken waarbij iemand een verkeerde keuze maakt. De personeelsleden vertellen ook vanuit hun eigen ervaringen. De lesgever maakt daarnaast de link met andere cursussen zoals de cursus deontologie, psychologie en de opdrachten van een PBA. De nadruk ligt op het verantwoordelijkheidsgevoel van de PBA’s ten opzichte van zichzelf en hun collega’s. Grensoverschrijdend gedrag, machtsmisbruik en een relatie met een gedetineerde zijn immers onverenigbaar met hun functie als PBA en houden bovendien een veiligheidsrisico in. Na de cursus, die in twee delen wordt gegeven, geven de PBA’s een voorbeeld uit hun werkervaring waarin zij te maken kregen met een risicovolle relatie. Die stap is verrijkend, zet de deelnemers aan het denken en maakt duidelijk dat het noodzakelijk is om steeds weer de nadruk te leggen op aspecten zoals respect, ethiek, deontologie en verantwoordelijkheidszin van iedereen, ongeacht de functie.
“De cursus geeft ons de gelegenheid tot nadenken, om onszelf voortdurend in vraag te stellen en wijst ons erop waakzaam te zijn ten aanzien van gedetineerden en collega’s.”
Kwaliteit basisopleiding onder de loep Een van de grootste uitdagingen voor een opleidingscentrum op kruissnelheid is om een up-to-date opleidingsprogramma aan te bieden dat perfect beantwoordt aan de behoeften van de personeelsleden en waaraan enthousiaste en bereidwillige lesgevers meewerken. Het CFPP wilde in 2011 haar opleidingsaanbod dan ook kwalitatief evalueren om zowel de basisopleiding van de PBA’s als de opleidingsmethode te verbeteren.
Syllabi op punt gesteld Als eerste actiepunt stond een systematische herziening van de syllabi op de agenda. Opmerkingen, wijzigingen en nieuwe voorstellen worden besproken. De mondelinge cursus wordt hieraan aangepast. Daarnaast komen de titularissen regelmatig samen met hun plaatsvervangers om ervoor te zorgen dat alle neuzen in dezelfde richting wijzen en dat de lesgevers de nodige aandacht besteden aan de belangrijkste punten van de leerstof. Deze titularissen wonen samen met de directie van het opleidingscentrum regelmatig de cursussen bij. Met de opening van de toekomstige nieuwe gevangenissen zal het CFPP immers meer stagiairs over de vloer krijgen en een beroep moeten doen op interne
lesgevers. Daarom besloot het CFPP om nieuwe interne lesgevers te selecteren en op te leiden.
Cursussen ‘recht’ bijgewerkt Het CFPP besloot om ook de cursussen ‘recht’ te actualiseren met de medewerking van de directie Strategische Ondersteuning. De leerstof werd geherstructureerd. Er werd rekening gehouden met de leerdoelstellingen van de basisopleiding met als doel om deze complexe materie toegankelijker te maken zonder aan precisie in te boeten. Zo werden de cursussen ‘algemeen strafrecht’ en ‘strafrechtspleging’ in één module gegroepeerd. Daarnaast werden de Europese penitentiaire regels, het algemeen reglement en de basiswet in de cursus ‘interne rechtspositie’ gegoten. De cursus ‘strafuitvoering’ werd ten slotte verder uitgewerkt en heet voortaan ‘strafuitvoeringsmodaliteiten’.
de cursussen voor de PBA’s herschreven en werden nieuwe pedagogische hulpmiddelen uitgewerkt, met de bedoeling deze in 2012 te testen.
In de toekomst Het CFPP wil op termijn meer personen betrekken bij de evaluatie van de kwaliteit van de opleidingen. Het opleidingscentrum wil bijvoorbeeld gevangenisdirecteurs en penitentiair assistenten bepaalde cursussen laten bijwonen (vooral de simulatieoefeningen) en de syllabi laten nalezen door opleidingsprofessionals. Daarnaast wil het CFPP ook bekijken in hoeverre zij multimedia kunnen gebruiken in hun opleidingen en een heuse ‘opleidingsraad’ kunnen oprichten.
Het CFPP besloot om ook nieuwe cursussen te organiseren. Drie werkgroepen werkten hieraan mee, aangestuurd door een vliegende juriste, een directrice van het CFPP en enkele vrijwilligers waaronder gevangenisdirecteurs, psychologen en penitentiair assistenten. Hun uitgangspunt waren de opleidingsdoelstellingen van het CFPP. Drie vliegende juristen stelden in hun stageverhandeling de nieuwe syllabi samen voor de lesgevers. Na enkele vergaderingen werden
37
F OCUS
De vernieuwde basisopleiding voor PBA’s: één jaar later Op 3 november 2010 startten de eerste penitentiair bewakingsassistenten met de nieuwe basisopleiding in het OCPP en het CFPP. Sindsdien volgt iedere nieuwe PBA een opleiding van een jaar waarin theorielessen en praktijkervaring elkaar afwisselen. De nieuwe basisopleiding biedt ruimte voor nieuwe vakken, waaronder zelfmoordpreventie en risicorelaties. Sommige vakken krijgen meer aandacht, zoals sport en deontologie. Een jaar na de start van de nieuwe basisopleiding is het tijd voor een korte evaluatie.
Enkele cijfers Sinds november 2010 volgden 259 Nederlandstalige en 215 Franstalige nieuwe PBA’s de vernieuwde opleiding. Hun gemiddelde leeftijd is 33 jaar. Meer dan 60% van de nieuwe PBA’s zijn mannen. Zo’n 66% van de nieuwe Vlaamse PBA’s werkt in de gevangenissen in de regio Kempen en Antwerpen. Een vijfde van hen werkt in de gevangenis van Merksplas. Van de Franstalige nieuwe PBA’s is 42% hun loopbaan gestart in een Brusselse gevangenis. De gevangenis in Arlon is de nieuwe werkplek van 16% van deze PBA’s.
Theorie en praktijk De stagiairs volgen een opleiding van 12 maanden. Tijdens het eerste semester wisselen 12 theoretische lesweken zich af met 14 terreinweken in verschillende gevangenissen. Tijdens het tweede semester doen de stagiairs praktijkervaring op in de gevangenis waar zij uiteindelijk zullen werken.
38
Mentoren De nieuwe basisopleiding van één jaar betekent niet enkel een zware investering voor de stagiairs en de opleidingscentra, maar ook voor de gevangenissen. Zij krijgen immers heel wat nieuwe PBA’s over de vloer. De mentoren, ervaren medewerkers die speciaal voor deze opdracht werden geselecteerd en opgeleid, begeleiden de stagiairs, leren hen hoe de gevangenis werkt, maken hen wegwijs in hun takenpakket en slaan bruggen met andere collega’s. De ervaringen van stagiairs tonen aan dat deze mentoren duidelijk worden geapprecieerd. Ondertussen hebben nog eens 67 nieuwe mentoren een vierdaagse opleiding gevolgd om de stagiairs te begeleiden.
Keuzevakken De stagedoende PBA’s krijgen ook de kans om hun horizon te verruimen. Het OCPP biedt twee ‘specialisatiedagen’ aan waaruit de Nederlandstalige stagiairs kunnen kiezen. Tijdens de ‘criminologische dag’ kan de PBA kennismaken met criminologie als wetenschap en een bezoek brengen aan het justitiehuis in Brugge. PBA’s die kiezen om de ‘islamitische dag’ te volgen, krijgen informatie over de dagelijkse gebruiken en rituelen van de islam en over bepaalde vooroordelen en stereotypen. Daarna brengen zij een bezoek aan een moskee in Brugge. Het CFPP organiseert voor de Franstalige stagiairs ook een islamitische dag om kennis te maken met de islamcultuur. Hun tweede optie is een dag die in het teken staat van het thema ‘victimologie’, de wetenschappelijke studie van slachtoffers en slachtofferschap. Zij krijgen ook de kans om te debatteren met penitentiair assistenten en gevangenisdirecteurs over hoe zij de aangeleerde en ontwikkelde competenties zullen vertalen in de praktijk.
Even wennen... De opleiding is voor de toekomstige PBA’s op verschillende vlakken een heuse investering. Een van de stagedoende PBA’s vertelt hoe hij dit zelf ervaart: “Na geruime tijd te hebben uitgekeken naar de opleiding, ging alles plots heel snel. Ik kreeg een telefoontje van het OCPP en vooraleer ik het me goed realiseerde, deed ik mijn laatste dagen op mijn vorig werk en stond ik voor de gevangenispoort van het PC Brugge. Het was met een klein hartje. Het gebouw leek op een grote reus. Ik had op de televisie wel al eens een gevangenis gezien maar in het echt zag het er zo groots uit en… de deuren zijn er zo enorm zwaar! Al kort na het binnenkomen was het ijs snel gebroken. De begeleiders van het OCPP verrichtten fantastisch werk! Zij hebben mij echt op mijn gemak gesteld. Ook al zijn het je hiërarchische oversten, toch had ik niet het gevoel door hen als ‘mindere’ te
worden behandeld. Integendeel, ik werd met enorm veel respect ontvangen. Tijdens de eerste twee weken kon ik een bepaalde routine opbouwen. Daarna was het tijd voor de eerste terreinweek in de gevangenis van Gent. Ook daar werd ik heel goed opgevangen en werd ik snel gerust gesteld. We kregen ook een uitgebreide rondleiding. De twee eerste terreinweken zijn letterlijk voorbij gevlogen en ik voel me elke dag meer en meer gedreven in mijn job. Het was wel zwaar om van het terrein terug naar het leslokaal te keren. Het is inmiddels zestien jaar geleden dat ik nog op de schoolbanken zat. Ook al worden de lessen op een zeer aangename manier gegeven, toch is het terug even wennen. De ene les is al zwaarder dan de andere maar mijn gedrevenheid en de goede begeleiding zorgen ervoor dat ook deze berg kan worden beklommen!”
Bijsturen waar nodig De nieuwe basisopleiding wordt voortdurend geëvalueerd en, waar nodig, bijgestuurd. De module ‘regelgevend kader’ werd in samenwerking met de dienst Juridische en Conceptuele Ondersteuning grondig herbekeken en omgedoopt tot een module ‘interne rechtspositie’. Het gevangenispersoneel is ook duidelijk geïnteresseerd in bepaalde nieuwe modules uit de basisopleiding. Dankzij flitstrainingen over ‘zelfmoordpreventie’ en ‘procedure en verslaggeving’ krijgen zij de kans om hun kennis over deze onderwerpen bij te schaven. De basisopleiding is een verhaal in volle ontwikkeling. Verschillende partners werken mee aan dit verhaal en dit vanuit een gemeenschappelijke bekommernis: een opleiding aanbieden die bijdraagt tot een hoog niveau van professionalisme en deskundigheid van de penitentiair bewakingsassistenten.
39
GEVANGENISSEN De Belgische gevangenissen bestaan uit twee groepen: de arresthuizen en de strafhuizen. In een arresthuis worden personen in hechtenis opgesloten in toepassing van de wet op de voorlopige hechtenis, de zogenaamde beklaagden. In een strafhuis verblijven personen die veroordeeld zijn tot een vrijheidsberovende straf of maatregel. De inrichtingen zijn onderverdeeld in drie categorieën: >> open inrichtingen met beperkte veiligheids-voorzieningen. Gedetineerden die hier verblijven aanvaarden vrijwillig een opvoedingsregime met minieme dwangmiddelen. >> halfopen inrichtingen met een cellulair regime ’s nachts en met tewerkstelling overdag in open lucht of in werkplaatsen. >> gesloten inrichtingen met alle nodige bewakingsmiddelen en versterkte veiligheidsvoorzieningen (zoals een omheiningsmuur, tralies en veiligheidsdetectie). Hier verblijven gedetineerden die niet in aanmerking komen om te worden doorverwezen naar een open of halfopen inrichting.
40
In 2011 telde België 31 gevangenissen, waarvan 15 in Vlaanderen, 14 in Wallonië en 2 in Brussel. Jongeren die als minderjarige een ‘als misdrijf omschreven feit’ hebben gepleegd en die niet in een gemeenschapsinstelling kunnen worden geplaatst, kunnen onder bepaalde voorwaarden worden ondergebracht in een van de gesloten federale centra voor jongeren in Everberg, Tongeren en SaintHubert. In Tongeren en Saint-Hubert kunnen ook jongeren geplaatst worden die als minderjarigen werden ‘uit handen gegeven’ door de jeugdrechter. In Paifve bevindt zich een inrichting tot bescherming van de maatschappij waar geïnterneerden door de Commissie tot Bescherming van de Maatschappij worden geplaatst om een aangepaste psychiatrische behandeling te volgen. Om de overbevolking in de Belgische gevangenissen op korte termijn aan te pakken, huurt het DG EPI 650 detentieplaatsen in de penitentiaire inrichting van Tilburg.
41
ANDENNE In 1997 werd de gevangenis van Andenne geopend als strafhuis met een gesloten regime. De meeste veroordeelden die hier verblijven, ondergaan lange straffen.
Gemiddelde bevolking Mannen Vrouwen Beklaagden
387,8 387,8 0 6,4
Veroordeelden
381,4
Geïnterneerden
0
Andere Gewoon regime
0,3 387,8
Halve vrijheid (veroordeelden)
0
Beperkte detentie
0
Beperkte vrijheid (geïnterneerden)
0
Gemiddelde capaciteit
402,5
Personeel voltijds equivalent Totaal Directie Totaal Attachés
4,00
Totaal Administratief
21,90
Totaal Medisch
6,70
Totaal PSD
18,96
Totaal Bewaking / Techniek
321,75
Totaal Erediensten Totaal Buiten kader
Totaal
42
6,00
1,80 0
381,11
Overlegorgaan voor gedetineerden
Fitnesszaal in een nieuw jasje
De gevangenis van Andenne beschikt sinds 2011 over een eigen overlegorgaan voor de gedetineerden. Zij kunnen hier hun ervaringen, opmerkingen en ideeën kwijt. In 2011 zijn twee projecten goedgekeurd die tijdens het overlegorgaan werden besproken: de renovatie van de wandelingen en het opknappen en aanpassen van de lokalen voor ongestoord bezoek.
Gedetineerden stellen fitnessactiviteiten erg op prijs. De gevangenis van Andenne vormt hierop geen uitzondering. Omdat veel gedetineerden vaak aan krachttraining doen, stelden zij tijdens het overlegorgaan voor om de fitnesszaal te vernieuwen. De gevangenisdirectie keurde hun voorstel goed en de zaal werd in een nieuw jasje gestoken. De muren werden opnieuw geverfd en de nieuwe vloer is nu perfect geschikt voor de fitnessactiviteiten. Dankzij nieuw professioneel materiaal kunnen gedetineerden voortaan fitnessen in een aangenamere omgeving. De oefeningen kunnen op muziek gebeuren dankzij de aankoop van een nieuwe radio.
De gedetineerden die deel uitmaken van het overlegorgaan kunnen de informatie die wordt besproken, doorgeven aan hun medegedetineerden zodat ook zij op de hoogte blijven van wat voor hen belangrijk is. De gevangenisdirectie kan via het overlegorgaan de gedetineerden ook op de hoogte houden van de stand van zaken van projecten en de reden van een eventuele vertraging.
De gedetineerden zijn erg tevreden over de vernieuwde fitnesszaal. Zij vinden de ondersteuning en de hulp van enkele sportmonitoren een duidelijke meerwaarde. Die monitoren sturen hen immers bij en leggen hen uit hoe zij de oefeningen correct moeten uitvoeren om de beste resultaten te behalen.
Het overlegorgaan is een belangrijke schakel in de gevangenis. Buiten de formele vergaderingen van het overlegorgaan organiseerden zowel de gedetineerden als de directie- of personeelsleden individuele ontmoetingen om projecten uit te werken die vooral met de invoering van het nieuwe regime te maken hadden.
Collectieve wandelingen De gedetineerden in de gevangenis van Andenne hechten veel belang aan de collectieve wandelingen omdat zij hier met hun medegedetineerden kunnen praten of samen sporten. Tijdens het overlegorgaan stelden zij voor om deze wandelingen te renoveren. Nadat de directie akkoord was om hier budget voor vrij te maken, maakten de gedetineerden een ontwerp voor de vloermarkering van het voetbalspel en werden de wandelingen gerenoveerd.
43
Marionettenvoorstelling De vzw Relais Enfants-Parents organiseert in de gevangenis van Andenne speciale bezoeken om de band tussen kinderen en hun gedetineerde vader te versterken. In het kader van deze ontmoetingen konden gedetineerde vaders en hun kinderen genieten van een marionettententoonstelling die werd georganiseerd in nauwe samenwerking met de gedetineerden van verschillende ateliers. De gedetineerden van het theateratelier schreven een scenario naar de novelles van Tim Burton, terwijl de gedetineerden van het atelier plastische kunsten de marionetten maakten. De kastelen werden gebouwd door de gedetineerden die de opleiding ‘lassen’ volgen. Een gedetineerde maakte ook zelf het doek voor de marionettententoonstelling met een naaimachine dat een gevangenisatelier staat. Het is de eerste keer dat gedetineerden van de ateliers voor culturele activiteiten en enkelen die een opleiding volgen, samenwerken aan een project.
44
F OCUS
Opleiding conflictbeheersing De psychosociale dienst van de gevangenis organiseerde een opleiding over conflictbeheersing om de personeelsleden beter te wapenen tegen agressie, om een serene en veilige werkomgeving te verzekeren en zo hun welzijnsgevoel te verhogen. De opleiding duurde drie dagen waarvan twee halve dagen theorie en vier halve dagen praktische oefeningen, waaronder enkele simulatieoefeningen. De personeelsleden leerden zich tijdens de opleiding verweren in verschillende situaties van fysieke agressie. Zo leerden zij bijvoorbeeld wat zij moeten doen als zij bij de keel worden gegrepen, als hun handen en polsen worden geïmmobiliseerd of als zij bedreigd worden met een mes. Zij leerden enkele nuttige technieken om zich te redden uit risicovolle situaties. De praktische oefeningen tonen aan dat eenvoudige bewegingen voor zowel mannen als vrouwen hun nut bewijzen. Op vraag van het gevangenispersoneel zal de gevangenis de opleiding een- of tweemaal per jaar organiseren. Door de juiste reacties regelmatig te oefenen, kunnen de personeelsleden zeker zijn van zichzelf en van hun eigen vaardigheden.
45
ANTWERPEN De gevangenis van Antwerpen werd in 1855 in gebruik genomen en werd ondertussen grondig gerenoveerd. De inrichting fungeert grotendeels als een arresthuis en beschikt over een vrouwenafdeling en een psychiatrische annex.
Gemiddelde bevolking Mannen
703,6 653,6
Vrouwen
49,9
Beklaagden
526,5
Veroordeelden
97,8
Geïnterneerden
74,2
Andere
5,1
Gewoon regime
688,5
Halve vrijheid (veroordeelden)
0,4
Beperkte detentie
10,9
Beperkte vrijheid (geïnterneerden)
Gemiddelde capaciteit
3,8
439,0
Personeel voltijds equivalent Totaal Directie
6,00
Totaal Attachés
3,00
Totaal Administratief
26,65
Totaal Medisch
14,05
Totaal PSD
11,20
Totaal Bewaking / Techniek
274,35
Totaal Erediensten
4,40
Totaal Buiten kader
0
Totaal
46
339,65
Terug Op Pad met TOP-coach Het project Terug Op Pad (TOP) coaching ging in oktober 2008 van start. Het is een samenwerking tussen de gevangenis van Antwerpen, het Antwerpse Minderhedencentrum de8, Samen Leven - Stad Antwerpen, het CAW Metropool en het departement Welzijn van de Vlaamse Gemeenschap. Zij stelden vast dat jonge gedetineerden na hun invrijheidstelling vaak opnieuw in de gevangenis terecht komen. Het project wil hen dan ook op maat ondersteunen in hun reïntegratie en een brug vormen naar de samenleving. De doelgroep bestaat uit jongvolwassenen van 18 tot 25 jaar uit Groot-Antwerpen die voor de eerste keer in de gevangenis zitten en van wie verwacht wordt dat ze binnen de drie maanden vrijkomen. Het gaat om gedetineerden zonder ernstige problemen. In het arresthuis van Antwerpen verblijven de gedetineerden meestal voor een korte periode. Het is dan ook moeilijk om een heus detentietraject op te starten. De bestaande hulpdiensten slaan momenteel nog geen brug tussen detentie en vrijlating en zijn vaak onbekend bij of moeilijk bereikbaar voor deze gedetineerden. Daarnaast gaan zij er dikwijls van uit dat de gedetineerden hun vraag om hulp duidelijk kunnen formuleren, maar dit is voor velen niet vanzelfsprekend. Justitieel Welzijnswerk Antwerpen en de psychosociale dienst van de gevangenis informeren jonge gedetineerden door hen een flyer over TOP-coaching te geven en proberen zo hun vertrouwen te winnen om aan het project deel te nemen. De jongere kan bij zijn TOP-coach terecht met vragen als: ‘Waar vind ik een studio en kan het OCMW tussenkomen bij
het betalen van mijn huurwaarborg? Welke documenten heb ik nodig om mijn SIS-kaart aan te vragen? Hoe kan ik de relatie met mijn ouders verbeteren? Hoe leg ik nieuwe contacten, enz.?’ Aangezien de jongere zelf kiest voor een TOP-begeleiding, zijn de kansen op succes groter. Een jongere en zijn coach beschrijven hun ervaring:
TOP Coach : “Vaak kijken onze jongeren op tegen een woeste berg. Ze geloven niet meer in zichzelf en in de maatschappij. Ze missen de vaardigheden om die berg te beklimmen. Door die berg overzichtelijker en kleiner te maken, bied ik hen weer hoop en zelfvertrouwen.”
Reorganisatie team penitentiaire assistenten De laatste jaren kwam er heel wat nieuw en jong personeel bij. Om zo goed mogelijk tegemoet te komen aan hun specifieke behoeften nam de gevangenis de organisatie en werking van het PA-team (het team van penitentiair assistenten) onder de loep. Het PA-team moest duidelijker aanwezig en aanspreekbaar zijn op de werkvloer. Daarom werd het team opgesplitst in een ‘operationele PA’ (OPERA) die de coachende maar ook controlerende rol consequenter kan opnemen en de ‘PA Personeel en Organisatie’ die het personeelsbeleid, de werkorganisatie en de planning van de dienstlijsten verder uitwerkt. Deze reorganisatie zorgde voor een efficiëntere werking van het PA-team.
Jongere : “Ik kan niet praten met mijn familie. Thuis wordt er alleen geroepen. Ik moet naar school. Ik moet werken. Ik moet opstaan. Maar mijn hoofd zit vol. Ik kan niet meer functioneren. Sliman luistert wel naar mij. Hij gaat met mij papieren in orde brengen. Hij is er gewoon, zoals een grote broer.”
TOP-coaching startte als een kleinschalig project met grote ambities. In 2011 maakten de TOP-coaches een uitgebreide brochure over hun werking, hun specifieke methodiek en reacties van partners. Deze brochure werd voorgesteld tijdens een persmoment en kreeg veel luister bij andere gevangenissen.
47
Integriteit op het werk Werken aan integriteit betekent duidelijkheid bieden over welk gedrag wenselijk is en welk gedrag niet tolereerbaar is binnen een organisatie. Daarom ontwikkelde de gevangenis van Antwerpen een gedragscode die officieel aan het personeel werd voorgesteld op 23 juni 2011. Via verschillende teammomenten en individuele notificatie kregen alle medewerkers deze code. De gedragscode omschrijft welke houding en gedrag gepast zijn binnen de gevangeniscontext. De kernwaarden respect, loyaliteit, beroepsernst en onpartijdigheid komen uitgebreid aan bod en zijn geïntegreerd in het personeelsbeleid van de gevangenis via de ontwikkelcirkels van de personeelsleden en in de onthaalprocedure van de nieuwe medewerkers. Om het belang van dit thema extra kracht bij te zetten, voerde de gevangenis een promotiecampagne via posters, een vitrinekast met informatie en een speciale banner in de gevangenis met daarop de slagzin ‘Integriteit. Daar sta ik voor.’ Iedere medewerker kreeg een agenda 2012 waarin de gevangenis uitlegt hoe belangrijk zij integriteit vindt. In 2012 zal de gevangenis het thema ‘integriteit’ verder verankeren bij haar personeelsleden door ankerpunten voor integriteit te voorzien, een checklist op te stellen over op te volgen gedrag en het spanningsveld tussen medisch beroepsgeheim en orde en veiligheid verder te verkennen.
48
F OCUS
Inkomende gedetineerden voortaan op één sectie Sinds 1 augustus 2011 verblijven inkomende gedetineerden op een gecentraliseerde plaats: de vierde sectie. Zo kan de gevangenis de dienstverlening naar hen toe verbeteren en kwaliteitsvol invullen. Gedetineerden zijn op die manier beter bereikbaar voor de verschillende diensten waar zij tijdens hun eerste dagen moeten langsgaan. Uit een eerste evaluatie blijkt dat er duidelijk minder bewegingen zijn naar andere secties en dat de gedetineerden beter geïnformeerd zijn over de huisregels. Personeelsleden konden zich kandidaat stellen om op deze sectie de nieuwkomers te onthalen. Pascalle Van der Elst, penitentiair bewakingsassistent (PBA), zag werken op de vierde sectie als een uitdaging: “Ik spreek graag en oefen graag verschillende talen en dat is toch wel noodzakelijk op de vierde sectie. Veel inkomende gedetineerden zijn immers van vreemde origine, wat communicatie niet altijd makkelijk maakt. Bovendien ben ik echt een bezige bij. Ik kan zeer moeilijk stilzitten. De nodige uitleg geef ik er voor alle gedetineerden gratis bij! In dat opzicht is het werken op de vierde sectie volledig mijn ‘dada’. Ik heb nog geen minuut spijt gehad van mijn engagement.”
Waar zit voor jou de meerwaarde van deze sectie? “Je kan beginnen bij het begin. De gedetineerde voorzien van alle nodige informatie. Niet alleen de informatie uit het huishoudelijk reglement, maar ook over het reilen en zeilen op ‘onze afdeling’ zoals het gebruik van het licht en tv, niet kloppen op winketten, iedereen haalt zijn eigen eten, enz. Wij stomen hen eigenlijk klaar voor de andere secties.”
De veranderingen op de vierde sectie stelden ook een efficiëntere werking voor de organisatie voorop. Wat zijn jouw bevindingen over het werken op deze afdeling? “Er heerst toch wel wat drukte en er zijn veel bewegingen. De gedetineerden komen ‘nieuw’ binnen en moeten alle diensten nog doorlopen. De eerste ochtend blijven ze dan ook in hun cel en kunnen ze niet deelnemen aan de wandeling. Ze komen op gesprek bij de directie, de medische dienst en de psychosociale dienst. Los daarvan kunnen ze dan nog eens opgeroepen worden om hun advocaat te spreken. Dat zijn een pak bewegingen die zeer geconcentreerd verlopen op onze sectie. Dat brengt ook tijdsdruk met zich mee. Met een nieuwe gevangenis in het vooruitzicht lijkt het me dan ook een goed idee om voor de inkomende gedetineerden een aparte vleugel te voorzien waarbinnen alle bewegingen kunnen plaatsvinden.”
Merk je ook een effect op de gedetineerden? “Ik heb het gevoel dat deze gedetineerden rustiger zijn. Zij ervaren misschien meer dat je de tijd voor hen neemt. Vooral ‘s nachts vind ik dit merkbaar. Maar of dit nu allemaal te danken is aan de werking van de vierde sectie, dat wil ik niet zo gezegd hebben. Ik ervaar wel dat ze dankbaar zijn voor de tijd en de informatie die wij hen bieden.”
Zie jij nog grote verbeterpunten of uitdagingen? “Op het eerste zicht draait onze sectie zoals wij hadden vooropgesteld. Na zes dagen zijn de gedetineerden vrij rustig. Ze hebben heel wat uitleg gekregen en zijn klaar om te verhuizen naar een andere sectie. De mix met geïnterneerden blijft echter moeilijk. Ook zij komen op deze sectie terecht. Zij vragen echter vaak die extra aandacht en dat is een zeer moeilijk evenwicht.”
Over welke capaciteiten moet een PBA op de vierde sectie beschikken? “Je moet toch wel over wat engelengeduld beschikken. Ik vind het persoonlijk niet erg om altijd hetzelfde uit te leggen. Maar dat is niet iedereen gegeven. Ook de directe collega’s op de sectie zijn heel belangrijk. Ik denk wel dat wij allemaal over een goede portie geduld beschikken. Bij de teamsamenstelling werd hier ook echt wel naar gekeken. En daar zijn wij wel heel blij om. Anders kan een dergelijke aanpak niet blijven werken. Wij werken ook steeds onder hoge tijdsdruk, aangezien het aantal bewegingen op onze sectie heel hoog ligt. Ook daar moet je tegen bestand zijn.»
49
ARLON
A a r l e n
Sinds 1867 fungeert de gevangenis van Arlon als arresthuis en strafhuis. Vooral gedetineerden uit Brussel, Luik, Charleroi en omgeving worden hier ondergebracht. Omdat vele vreemdelingen niet over een geldige verblijfsvergunning beschikken, is de in- en uitstroom van deze inrichting erg groot.
Gemiddelde bevolking Mannen
131,3 131,3
Vrouwen
0
Beklaagden
48,4
Veroordeelden
82,9
Geïnterneerden
0
Andere
0
Gewoon regime
130,9
Halve vrijheid (veroordeelden)
0
Beperkte detentie
0,4
Beperkte vrijheid (geïnterneerden)
Gemiddelde capaciteit
0
111,0
Personeel voltijds equivalent Totaal Directie
1,00
Totaal Attachés
1,00
Totaal Administratief
8,80
Totaal Medisch
2,40
Totaal PSD
4,00
Totaal Bewaking / Techniek Totaal Erediensten
1,00
Totaal Buiten kader
0
Totaal
50
103,80
122,00
Betere organisatie van opleidingen voor gedetineerden Gedetineerden kunnen in de gevangenis van Arlon opleidingen volgen om zich bij te scholen of om een beroep aan te leren. Tijdens de vergaderingen van het overlegorgaan kunnen zij aangeven in welke opleidingen zij interesse hebben. Omdat zij inspraak hebben, zijn zij ook erg gemotiveerd om aan de opleidingen deel te nemen en haken zij minder snel af. Bovendien kunnen zij ook gemakkelijker worden opgevolgd. De gevangenis bekijkt eerst of de voorgestelde opleidingen kunnen worden georganiseerd en neemt daarna contact op met de organisaties die de opleidingen geven.
Deelname aan de jobbeurs in Arlon Forem, de Waalse tegenhanger van de VDAB, organiseerde in 2011 de ‘Week van het Werk’ in heel Wallonië. In de gevangenis van Arlon vond voor het ruime publiek een jobbeurs plaats in de polyvalente zaal. Een administratief assistent en een penitentiair assistent stonden aan de stand van het DG EPI de geïnteresseerden te woord om hen een antwoord te geven op hun vragen. De aanwezigen waren vooral geïnteresseerd in de wervingsprocedures voor het bewakingspersoneel en over de vacante functies binnen de administratieve en psychosociale diensten van de gevangenissen. Heel wat mensen stuurden na de jobbeurs hun kandidatuurstelling op.
De voorgestelde opleidingsprogramma’s werden omgevormd tot intensieve modules van maximum zes maanden. Niet alle gedetineerden zijn gemotiveerd om een lange opleiding te volgen of kunnen niet aan de ganse opleiding deelnemen omdat zij worden vrijgelaten of overgeplaatst naar een andere gevangenis. Een kortere opleiding houdt hen gemotiveerd en is gemakkelijker te volgen tot het einde.
vangenis besloot daarom om een intern televisiekanaal voor de gedetineerden te voorzien. Sinds oktober kunnen de gedetineerden het kanaal raadplegen. De diensten van de gevangenis en de externe partners leveren zelf hun informatie aan. Maar ook de informatie die tijdens het overlegorgaan werd besproken, wordt via het televisiekanaal verspreid. Gedetineerden kunnen via het televisiekanaal berichten lezen die voor hen zijn bestemd,
maar ook informatie die iedere nieuwe gedetineerde krijgt of informatie over de werking van de verschillende diensten, de contactpersonen, de georganiseerde opleidingen, de sport- en culturele activiteiten, de nieuwe kantineproducten, de prijswijzigingen, het weekmenu, enz. Tijdens vergaderingen van het
51
Familieleden van personeel op bezoek De penitentiaire bewakingsassistenten waren al lang vragende partij om hun familieleden een bezoek te laten brengen aan hun werkplek. De gevangenis besloot dan ook om in maart voor hen geleide bezoeken te organiseren op twee zondagen. Dat waren twee momenten met weinig activiteiten voor de gedetineerden zodat de familieleden niet met hen in contact kwamen. Zo’n honderd personen, verdeeld over vier groepen, konden een blik werpen achter de gevangenismuren en kregen zo een realistisch beeld van het gevangenisleven.
52
Intern televisiekanaal Tijdens de vergaderingen van het overlegorgaan was duidelijk dat de gedetineerden nood hebben aan meer informatie over wat reilt en zeilt in de gevangenis. De gevangenis besloot daarom om een intern televisiekanaal voor de gedetineerden te voorzien. Sinds oktober kunnen de gedetineerden het kanaal raadplegen. De diensten van de gevangenis en de externe partners leveren zelf hun informatie aan. Maar ook de informatie die tijdens het overlegorgaan werd besproken, wordt via het televisiekanaal verspreid.
Gedetineerden kunnen via het televisiekanaal berichten lezen die voor hen zijn bestemd, maar ook informatie die iedere nieuwe gedetineerde krijgt of informatie over de werking van de verschillende diensten, de contactpersonen, de georganiseerde opleidingen, de sport- en culturele activiteiten, de nieuwe kantineproducten, de prijswijzigingen, het weekmenu, enz. Tijdens vergaderingen van het overlegorgaan was duidelijk dat de gedetineerden het informatiekanaal vaak raadplegen.
F OCUS
Teambuilding voor PBA-ploegchefs De afgelopen jaren kende de gevangenis van Arlon een groot personeelsverloop. In 2010 was de helft van het personeel nieuw. Dat kwam vooral door de opening van het gesloten federaal centrum voor jongeren in Saint-Hubert waar heel wat personeelsleden van de gevangenis van Arlon gingen werken. Ook heel wat penitentiair bewakingsassistenten-ploegchefs (PBA ploegchefs) verlieten de gevangenis van Arlon voor een nieuwe uitdaging.
Taak van de PBA-ploegchefs
Programma
De impact van die veranderingen is duidelijk merkbaar, vooral in het team van de PBA-ploegchefs. Dat team bestaat immers uit ‘nieuwe’ en ‘dienstdoende’ PBA-ploegchefs die een opleidings- en begeleidingsopdracht hebben. Hun opdracht is erg belangrijk voor de goede werking van het cellulaire gedeelte in de gevangenis. De PBA-ploegchefs leiden immers de nieuwe PBA’s op, die soms hun basisopleiding in het CFPP nog niet zijn gestart, en zij begeleiden hen tijdens hun eerste maanden. Het was dan ook belangrijk dat zij tijd kregen om elkaar te leren kennen en zo een hecht team te vormen.
De gevangenis werkte samen met het CFPP een programma uit dat was afgestemd op de behoeften en het specifieke karakter van het team van PBA-ploegchefs. Zij volgden een tweedaagse opleiding in het CFPP. Dankzij het ontspannen karakter en het enthousiasme van de opleider van de firma JIGAM viel het onderscheid tussen de ‘gewone’ en ‘dienstdoende’ PBA-ploegchefs volledig weg.
Opdracht volbracht De dag na de opleiding was het effect meteen voelbaar. De PBA-ploegchefs waren zich meer bewust van hun taken en bevoegdheden, van wat van hen wordt verwacht en van het belang van een hecht team. Dankzij individuele coaching door een penitentiair assistent worden zij van nabij opgevolgd en begeleid.
53
BRUGGE Het penitentiair complex in Brugge (PCB) is sinds 1991 een van de grootste gevangenissen van België en biedt plaats aan beklaagden en veroordeelden. Op de afdeling voor vrouwelijke gedetineerden kunnen moeders hun kind tot de leeftijd van drie jaar bij zich houden. Het complex beschikt ook over een medisch centrum, een drugsvrije afdeling en een Afdeling Individuele Bijzondere Veiligheid (AIBV).
Gemiddelde bevolking
771,7
Mannen
668,9
Vrouwen
102,8
Beklaagden
253,6
Veroordeelden
462,1
Geïnterneerden
34,8
Andere
21,2
Gewoon regime
755,9
Halve vrijheid (veroordeelden)
0,5
Beperkte detentie
15,1
Beperkte vrijheid (geïnterneerden)
0,1
Gemiddelde capaciteit
608,0
Personeel voltijds equivalent
54
Totaal Directie
6,00
Totaal Attachés
7,80
Totaal Administratief
35,35
Totaal Medisch
28,75
Totaal PSD
25,51
Totaal Bewaking / Techniek
560,55
Totaal Erediensten
2,20
Totaal Buiten kader
1,45
Totaal
667,61
Wandelingen beveiligd tegen helikopterontsnappingen Na de helikopterontsnapping uit het penitentiair complex in juli 2009 besloot het DG EPI in samenspraak met de Regie der Gebouwen om de wandelingen in Brugge te beveiligen tegen dit soort ontsnappingen. In 2010 werden de kleinere wandelbakken al beveiligd met netten die aan opgehangen kabels werden vastgemaakt of met palen die in de wandelbakken werden geplaatst. In 2011 werden de vijf grote wandelingen aangepakt. Sindsdien zijn de wandeling van de Afdeling Individuele Bijzondere Veiligheid (AIBV) en de grote wandelingen van de twee mannenafdelingen beveiligd tegen helikopterlandingen. Aan beide zijden van de omheining van de wandelingen staan palen op een afstand van ongeveer zes meter. Tussen de palen zijn metalen kabels gespannen.
Prijs voor strafste Music for Life-actie ooit De deelname van het penitentiair complex van Brugge aan Music for Life was de laatste jaren een traditie. De actie eind 2011 was nog meer bijzonder omdat dit de laatste editie was. Weer bleven de gedetineerden niet bij de pakken zitten. Naast de drugsvrije afdeling was ook de vrouwenafdeling bijzonder actief. De drugsvrije afdeling liep en fietste kilometers. Daarnaast bakten de gedetineerden pannenkoeken voor bezoekers en personeel. De vrouwenafdeling verkocht zelfgemaakte taarten en belegde broodjes. Op 21 december werd 2000 euro overhandigd aan de Studio Brussel-presentatoren in het Glazen Huis. Het Rode Kruis Vlaanderen zal met dit geld mee kunnen werken aan de bouw en onderhoud van waterinstallaties in Nepal om de plaatselijke bevolking veilig drinkwater te geven. Focus Knack organiseerde in 2011 een wedstrijd voor de beste actie ooit voor Music for Life. Uit alle acties die tijdens de vijf edities van Music for life werden georganiseerd, werd ‘Gevangen for life’ editie 2010 door de Knack-lezers gekozen als de opmerkelijkste actie ooit. De gedetineerden van de drugsvrije afdeling fietsten tijdens die editie 2013 km, liepen 93,5 km en bakten maar liefst 2500 pannenkoeken. De gedetineerden kregen in januari 2012 een kunstwerk van Serge Baeken overhandigd, dat een ereplaats kreeg op de afdeling en dat een blijvende herinnering is aan hun inzet voor Music for Life.
Dankzij deze beveiliging moeten de vluchtgevaarlijke gedetineerden die een interne veiligheidsmaatregel zijn opgelegd, niet langer in de beveiligde wandelbakken wandelen. In 2012 staan nog een aantal kleinere aanplantingen op het programma en wordt de voorziene helikopterlandingsplaats uitgerust met een transporteerbare beveiliging.
55
E-learning
Start-to-run
Sinds 2011 kunnen Brugse gedetineerden van de mannenafdeling 2, waar de beklaagden en de kortgestraften verblijven, kiezen uit meer dan 100 elektronische cursussen die de VDAB aanbiedt en zo op hun eigen tempo studeren. Hoewel zij voor deze cursus geen officieel diploma krijgen, kunnen zij toch bepaalde vaardigheden en competenties ontwikkelen. De directie, de ICT-dienst, trajectbegeleiding, de psychosociale dienst, de beleidsmedewerker en de onderwijscoördinator werkten de procedures uit rond toeleiding, screening en evaluatie. In een leslokaal in het educatief centrum werden een 16-tal pc’s geïnstalleerd, die niet enkel voor e-learning worden gebruikt maar ook voor andere lessen. Wekelijks kunnen de gedetineerden van de mannenafdeling 2 gedurende vier uur een cursus volgen op de computer met de ondersteuning van vrijwilligers van Justitieel Welzijnswerk. Ook op de drugvrije afdeling en de AIBV kunnen gedetineerden een cursus op de computer volgen. Het zorgteam is hier een belangrijke partner voor de opvolging van het project. In 2012 volgen de andere afdelingen. “E-learning is een schermcommunicatie die van de gedetineerde aandacht en actie vraagt. Het is een leergang die aanzet tot inbreng, inzicht en inzet. Het brengt de begrensde denkwereld van de gedetineerde tot openheid en als vrijwilliger dit mogen beleven en begeleiden, is een voorrecht. Vanuit een opgebrachte ontvankelijkheid, worden nu verwachtingen geboren en wordt de toekomst bevrijd uit haar geslotenheid.” (Louis Desmedt, vrijwilliger Justitieel Welzijnswerk)
56
Het penitentiair complex organiseerde van april tot eind juni het project Start-to-run op de mannenafdeling 2. Dertig gedetineerden startten een looptraining onder begeleiding van een team penitentiair bewakingsassistenten die in het PCB sportmonitor zijn. Het doel was om een half uur ononderbroken te kunnen lopen. De gedetineerden trainden drie keer per week en dit tien weken lang. Tijdens de slotloop op 29 juni bereikten 19 gedetineerden hun doel. De lokale pers was aanwezig en de sportmonitoren, topatlete Veerle Dejaeghere en de Brugse schepen van sport liepen mee. De gedetineerden kregen een brevet overhandigd en mochten de loopschoenen houden die zij voor het project hadden gebruikt.
“Mijn beleving van gans dit gebeuren is intens omdat ik toch van begin tot het einde alles doorlopen heb gaande van inschrijvingen (administratieve zaken) tot de contacten met notabelen en pers toe voor de organisatie van het slotevent. Ik kan wel zeggen trots te zijn op het uiteindelijke resultaat die we met een gans team verwezenlijkt hebben en denk eraan om in 2012 een nieuwe editie te maken.” (Koen Logghe, penitentiair bewakingsassistent)
“Start-to-run helpt om ons te verlossen van negatieve gevoelens zoals stress en angst. Het laat ons toe om ons vrij te voelen, om vooruit te kijken met een positief doel voor ogen. Het helpt ons even onze problemen vergeten. Het programma kan dienen als therapie om afkickverschijnselen, slechte nachtrust en negatieve gevoelens zoals agressie en frustratie te bestrijden. Startto-run is meer dan alleen kilometers lopen. Het betekent uit een stilstand ontwaken en vooruit kijken met veel kracht en hoop. De gevangenen bedanken hiermee met heel hun hart de organisatoren en verantwoordelijken van het programma.“ (C.S., gedetineerde)
F OCUS
Betere personeelswerking op afdeling voor langgestraften Werken in teamverband op gesloten secties Het penitentiair complex werkt steeds met vaste bewakingsassistenten per sectie. Dat heeft voor- en nadelen. Zo kennen deze personeelsleden het karakter en de voorgeschiedenis van de gedetineerden maar werken zij wel geïsoleerd en is het voor hen niet steeds gemakkelijk om niet te persoonlijk te worden met deze gedetineerden. Daarom werken sinds 2011 vaste bewakingsassistenten op de gesloten secties van de mannenafdeling 1 waar langgestraften verblijven, maar wel via een rotatiesysteem. Deze personeelsleden werken immers afwisselend op de vier gesloten secties. De voordelen zijn legio. Zo kennen zij de gedetineerden goed maar kunnen toch een professionele afstand bewaren. Bovendien is er meer uniformiteit in het regime dat op deze secties wordt toegepast en kunnen de personeelsleden onderling beter met elkaar communiceren. Het regime werd op voorhand met het personeel uitgewerkt en duidelijke richtlijnen over de werking en het regime werden uitgeschreven. Een uniforme manier van werken is daarbij erg belangrijk. Daarom werken deze secties met ‘maandelijkse aandachtspunten’ voor de gedetineerden. Rond elk aandachtspunt wordt dan maandelijks gewerkt tijdens de activiteiten.
De personeelsleden binnen de teamwerking op de mannenafdeling 1 communiceren met elkaar via ‘logboeken’. Hierin noteren de sectiebeambten de maandelijkse aandachtspunten, houden zij bij of de gedetineerde heeft gedoucht, gewandeld, zijn medicatie heeft gekregen, enz. Zij schrijven hier ook in wat de gemoedstoestand van een gedetineerde is, of er conflicten zijn tussen gedetineerden, of er een gedetineerde is die extra aandacht nodig heeft, enz. De penitentiair bewakingsassistent-ploegchef noteert dagelijks de belangrijkste informatie in de individuele observatiefiches van de gedetineerden. Deze observatiefiches worden elektronisch bijgehouden en zijn ook consulteerbaar door de psychosociale dienst en de directie. Vaste penitentiair bewakingsassistenten ploegchef volgen de groep personeelsleden binnen deze teamwerking van nabij op en geven hen de nodige structuur en ondersteuning. Bovendien waken zij over een uniforme werking en zijn zij het aanspreekpunt in geval van problemen. In april 2012 organiseert het penitentiair complex na één jaar teamwerking op de mannenafdeling 1 een teamdag voor de personeelsleden van de gesloten secties.
Efficiëntere personeelswerking Eind 2010 werd de mannenafdeling 1 gereorganiseerd met als doel het personeel zo efficiënt mogelijk in te zetten, een groter veiligheidsgevoel te creëren en de organisatie van activiteiten voor gedetineerden te verzekeren. Aan de hand van een werklastschema werd in kaart gebracht welke posten eventueel in aanmerking kwamen voor een flexibelere inzet van het personeel. De reorganisatie werd in januari 2011 met succes ingevoerd. Zo werden een aantal dagactiviteiten voor gedetineerden herschikt en werden een aantal personeelsposten op de afdeling niet meer bezet na 19u00. Op die manier zijn alle personeelsposten overdag bezet en verlopen de dagactiviteiten voor gedetineerden veiliger. De penitentiair bewakingsassistenten die hun vele overuren willen opnemen, kunnen dat nu ook zonder problemen. Deze verbetering had een positief effect op het ziekteverzuim.
57
DENDERMONDE Sinds 1863 fungeert de gevangenis van Dendermonde als arresthuis en strafhuis. Zij is gebouwd volgens het klassieke Ducpétiaux-model. Gemiddelde bevolking Mannen Vrouwen
221,9 221,9 0
Beklaagden
146,1
Veroordeelden
71,8
Geïnterneerden
1,6
Andere
2,4
Gewoon regime
214,5
Halve vrijheid (veroordeelden)
0,6
Beperkte detentie
5,3
Beperkte vrijheid (geïnterneerden)
Gemiddelde capaciteit
1,4
168,0
Personeel voltijds equivalent Totaal Directie
3,00
Totaal Attachés
1,00
Totaal Administratief
15,10
Totaal Medisch
2,95
Totaal PSD
7,60
Totaal Bewaking / Techniek Totaal Erediensten
2,00
Totaal Buiten kader
0
Totaal
58
108,85
140,50
Schildersopleiding
Justitie en burger dichter bij elkaar
De gevangenis ging in het najaar van start met de beroepsopleiding ‘schilder’ voor gedetineerden. In groepjes van zes leren de gedetineerden tijdens 40 lestijden alle aspecten van het echte schilderwerk: schilderen en reinigen van ondergronden, plamuren, afplakken, enz. De gedetineerden kunnen kiezen uit een basismodule en vervolgmodules. Zo krijgen de ‘starters’ de basisbeginselen van schilderen onder de knie en kunnen de gevorderden zich verder specialiseren.
In maart 2011 organiseerde Vormingplus Waas-en-Dender samen met het parket, de gevangenis, het Centrum Algemeen Welzijnswerk, de beleidsmedewerker, vzw Suggnomè en het justitiehuis een driedaagse informatie- en werksessie voor burgers over herstelgerichte detentie. Binnen het huidige strafbeleid staat herstelgericht werken met slachtoffers, daders en de samenleving immers voorop. Tijdens drie avonden kregen burgers uitleg over de gerechtsprocedure en de aandacht en zorg die besteed worden aan het herstel van de schade.
Het project biedt de gedetineerden de kans om werk en opleiding te combineren en binnen een relatief korte periode deelcertificaten te behalen die leiden tot het bekwaamheidsbewijs ‘schilder’. In samenwerking met de technische diensten werden enkele cellen opgeknapt tot leeren oefenterrein.
Yves Van Den Berge, substituut Procureur Des Konings, gaf tijdens de eerste avond een uiteenzetting over de taken en de rol van het parket, de link met de strafuitvoering en de begeleiding nadien. Heidi Suykens, werkzaam in de gevangenis van Dendermonde, vertelde over herstelgericht werken en hoe dit in de praktijk verloopt. Aan de hand van
voorbeelden uit het dagelijkse gevangenisleven kregen de deelnemers een duidelijk beeld van wat herstelgerichte detentie precies inhoudt. Een filmvertoning over herstelgericht werken in de gevangenis leidde de tweede avond in. Een panel met vertegenwoordigers van het werkveld stelden kort hun werking voor en gaven hun eigen visie op herstelgericht werken. Daarna konden de burgers debatteren over de manier waarop herstelgericht werken concreet kan worden ingevuld binnen en buiten de gevangenis. De laatste avond brachten zij een bezoek aan de gevangenis. Na de rondleiding konden zij met penitentiaire bewakingsassistenten en gedetineerden praten over hun ervaringen met herstelgerichte detentie. Zowel het personeel, de burgers als de gedetineerden vonden deze ontmoeting ingrijpend en verrijkend.
Gerenoveerde buitenmuur De gevangenis van Dendermonde werd in gebruik genomen in 1863 en bestaat dus bijna 150 jaar. Dat laat zijn sporen na. De buitenmuur aan de voorkant van de gevangenis was op sommige plaatsen niet meer voldoende stabiel. De muur werd op sommige plaatsen volledig afgebroken en heropgebouwd en op andere plaatsen hersteld en gereinigd. De onderstructuur werd ook verstevigd. De hele muur werd opnieuw ingevoegd en van een nieuwe deksteen en nieuwe mesjesdraad voorzien.
59
Onderwijs- en gezondheidsbeurs Op vrijdag 2 september startte de gevangenis met een heuse ‘zomerbeurs’ voor de gedetineerden en het personeel. De beurs stond in het teken van onderwijs en gezondheid. De wandelingen in de voor- en namiddag waren volledig gewijd aan het thema. De aftrap was het project ‘10 000 stappen’. Dankzij affiches en ander promotiemateriaal werden gedetineerden en personeel warm gemaakt voor het project. De gevangenis voorzag ook een ‘gezond kraam’ waar geïnteresseerden informatie kregen over gezond leven en waar zij hun BMI konden berekenen, de calorieën van voedingswaren vergelijken en vragen stellen aan een diëtiste. Gedetineerden konden zich bij de sportfunctionaris aanmelden om aan de sportactiviteiten deel te nemen. Het startschot van het nieuwe schooljaar in de buitenwereld werd ook in de gevangenis gegeven. De gedetineerden kregen inlichtingen over het onderwijsaanbod van de gevangenis en konden voor meer informatie terecht bij de leerkrachten en de onderwijscoördinator. Heel wat gedetineerden schreven zich in voor een opleiding. Een dj zorgde tijdens het evenement voor de nodige sfeer en ambiance.
60
F OCUS
10 000 stappen naar een gezonder leven Om zowel de gedetineerden als het personeel te motiveren om meer te bewegen, startte de gevangenis in het najaar met het project ’10 000 stappen’, een initiatief van de Vlaamse overheid. De bedoeling is dat mensen in hun dagelijks leven meer bewegen via kleine en eenvoudige activiteiten, zoals met de fiets of te voet naar het werk gaan of de auto iets verder parkeren. De gevangenis werkte hiervoor nauw samen met vzw Logo Dender, CAW Regio Dendermonde, vzw De Rode Antraciet en de Vlaamse Gemeenschap.
Aan de slag voor meer energie Via affiches in de gevangenis weten personeelsleden en gedetineerden hoeveel stappen een activiteit vergt. De slagzinnen op de affiches zijn bijvoorbeeld ‘van hier naar de bezoekzaal = 28 stappen’ of ‘een rondje stappen op de wandeling = 165 stappen’. In de gevangenis zijn ook voetjes op de grond geplakt richting de wandeling, de personeelsrefter, het centrum, enz. Tijdens infosessies kregen gedetineerden en personeel informatie over het project en het gebruik van een stappenteller. De gevangenis wilde nog een stapje verder gaan. Om het project nog aantrekkelijker te maken, organiseerde zij een wedstrijd. De personen die gedurende minstens zes weken de stappenteller droegen en hun stappen noteerden in een
boekje, maakten kans op een mooie prijs. De gedetineerden konden een kantinebon winnen voor gezonde voeding. De winnende personeelsleden kregen een boek ‘start 2 run’ of ‘start 2 bike’ en waardebons van een lokale sportwinkel. De vzw Logo Dender zorgde voor extra sportmateriaal zodat voortaan meer gedetineerden tegelijkertijd kunnen sporten.
Succesverhaal Een veertigtal gedetineerden kwam opdagen tijdens de infosessies, waarvan een twintigtal (voornamelijk werkende gedetineerden) effectief aan de activiteiten deelnam. De meesten van hen hielden het minimum zes weken vol en waren enthousiast over het project. In totaal droegen een zeventigtal gedetineerden de stappenteller. Het project kreeg dan ook veel positieve reacties op de werkvloer. De zin ‘aan hoeveel stappen zit jij vandaag?’ behoorde tot een van de standaardzinnen. Er namen iets meer mannen dan vrouwen deel van verschillende leeftijdsgroepen. Meer info? www.1000stappen.be
De deelnemers geven aan dat zij zich nu bewuster zijn van hun dagelijkse portie beweging en van het belang hiervan op hun gezondheid:
“Mijn voornemens zijn veranderd: meer bewegen, minder roken, …” “Iedereen zou dit moeten doen. Het motiveert echt!” “Leuke uitdaging, maar niet altijd evident om je aantal stappen op te bouwen.”
61
DINANT Met plaats voor 33 gedetineerden is Dinant de kleinste gevangenis van het land. In theorie is dit een arresthuis maar zij fungeert vaak ook als strafhuis. Zij is gebouwd volgens het Ducpétiaux-model en er heerst een gesloten regime. Gemiddelde bevolking Mannen Vrouwen
52,6 52,6 0
Beklaagden
32,0
Veroordeelden
20,7
Geïnterneerden
0
Andere
0
Gewoon regime
52,6
Halve vrijheid (veroordeelden)
0
Beperkte detentie
0
Beperkte vrijheid (geïnterneerden)
0
Gemiddelde capaciteit
32,0
Personeel voltijds equivalent Totaal Directie
2,00
Totaal Attachés
0
Totaal Administratief Totaal Medisch
0
Totaal PSD
1,95
Totaal Bewaking / Techniek
41,40
Totaal Erediensten
0
Totaal Buiten kader
0
Totaal
62
7,55
52,90
Waardencharter
Competentiepas voor het personeel
Een van de operationele doelstellingen van de gevangenis was de opmaak van een waardencharter om een gemoedelijke werksfeer te creëren binnen de gevangenis zodat alle personeelsleden en externe actoren naar behoren kunnen werken. Het waardencharter werd verspreid onder het personeel en onder de aandacht gebracht van iedereen die de gevangenis betreedt.
In een kleine gevangenis is het belangrijk dat personeelsleden veelzijdig zijn, gelet op hun uiteenlopende taken en opdrachten. De directie stelde daarom de competentiepas voor, een boekje bestemd voor alle personeelsleden en voor de externe actoren die regelmatig in de gevangenis werken. De personeelsleden worden tijdens een functioneringsgesprek met hun functionele chef gevraagd om zich aan te melden bij de verschillende diensten van de gevangenis. Iedere bladzijde in het boekje is opgedeeld in drie vakken met een beschrijving, algemene informatie die de contactpersoon binnen de dienst geeft aan elk personeelslid, de vereiste basiscompetenties wanneer een personeelslid moet inspringen en de vereiste competenties en kennis om de post naar behoren in te vullen. De functionele chef geeft het boekje aan zijn medewerker en duidt het kennisniveau aan dat de medewerker moet verwerven. Ieder personeelslid krijgt twee jaar de tijd, het equivalent van een ontwikkelcirkel, om zijn boekje aan te vullen.
Het charter legt de nadruk op professionalisme op de werkvloer en de kernwaarden die de personeelsleden moeten respecteren in hun contact met gedetineerden: respect, onpartijdigheid, beroepsernst en loyaliteit.
Een heer in het verkeer Twee opleiders van de vzw ‘10 de conduite’ gaven in september 2011 een opleiding van twee uur aan twee groepen van zes gedetineerden rond milieuvriendelijk, verantwoord en defensief rijgedrag. De gedetineerden wisselden ervaringen uit en vertelden hun persoonlijke verhalen. Specifieke thema’s kwamen aan bod, zoals de risico’s achter het stuur, de kostprijs van het autogebruik en de impact van de verplaatsingen op het milieu. Een van de gedetineerden, een veelpleger op het vlak van verkeersovertredingen, was bijzonder actief in een van de groepen. Aan het einde van de opleiding vroeg hij om een opleiding voor het theoretisch rijbewijs te volgen. Hij behaalde zijn theoretisch rijbewijs tijdens zijn eerste penitentiair verlof en het praktisch rijbewijs tijdens een volgend verlof.
63
Partnergeweld en geweld binnen het gezin onder de aandacht In februari en maart 2011 organiseerde het Centre de Planning Familial des Femmes Prévoyantes Socialistes van de provincie Namen een vertoning van de Canadese televisieserie ‘Un gars, une fille’, waarbij de personeelsleden en gedetineerden bewust gemaakt werden van partnergeweld en geweld binnen het gezin. De bedoeling was dat zij hun vooroordelen in vraag stelden, in groep nadachten over stereotypen en dieper ingingen op de relaties in hun dagelijkse leven. Het beeld van de man als een sterk, dominant, actief, zelfzeker en strijdlustig figuur tegenover de vrouw als een zwak, zachtaardig, affectief en vooral moederfiguur is nog steeds aanwezig in de opvoeding van meisjes en jongens.
Praatcafé Tijdens het praatcafé, dat van start ging in mei 2011, kunnen gedetineerden praten over een thema dat zij zelf kiezen. Zij kunnen hun gevoelens uitdrukken en met elkaar discussiëren over hun ideeën, overtuigingen en waarden in het leven. Het praatcafé komt tot stand dankzij de samenwerking met de Fondation pour l’Assistance Morale aux Détenus en het Centre d’Action Laïque van de provincie Namen. Maximum tien gedetineerden kunnen deelnemen. De sessies gaan tweemaal per maand door in de bezoekzaal en duren telkens twee uur. Tijdens het praatcafé praten de gedetineerden met elkaar over verschillende thema’s en maatschappelijke onderwerpen, zoals solidariteit, autonomie, eigen wil, waarheid, gelijkheid, tijd, diversiteit en geweten. De deelnemers praten vrijuit, luisteren, stellen vragen en vormen zo hun eigen mening over het thema.
64
Dankzij de samenwerking tussen de gevangenis en de vzw Praxis kregen acht gedetineerden in mei en juni tijdens enkele sessies de gelegenheid om te discussiëren over de eigenlijke betekenis van partnergeweld en geweld binnen het gezin. Iedereen kreeg de kans om over zichzelf te praten, na te denken over hun eigen gevoelens van agressie en respectvol en aandachtig te luisteren naar het standpunt van anderen.
F OCUS
Zelfexpressie via kunst Sinds april 2011 begeleiden twee animatoren in beeldende kunsten van Miroir Vagabond een tiental gedetineerden gedurende een halve dag per week tijdens een artistieke workshop. Miroir Vagabond is een socioculturele organisatie uit Bourdon in de provincie Luxemburg. Tijdens de workshops kunnen de gedetineerden zich uitdrukken en hun creativiteit de vrije loop laten door kunst te maken. De gedetineerden voelen zich beter in hun vel en leren de mogelijkheden kennen van beeldende kunst. Enkele deelnemers bleken echt talent te hebben. Zij probeerden rond het thema ‘zelfbeeld’ verschillende technieken uit, zoals boetseren, schilderen, tekenen en (zelf )portretten maken. Zij kregen ook les over de basisprincipes uit de kunstgeschiedenis. Op 27 juni konden de lokale gerechtelijke autoriteiten en de personeelsleden van het justitiehuis van Dinant de werken bewonderen in de bezoekzaal van de gevangenis. De tentoonstelling was ook toegankelijk voor de familieleden en vrienden van de gedetineerden die deelnamen aan de artistieke workshop, voor het personeel en voor de externe actoren die meewerken aan de projecten voor de reïntegratie van de gedetineerden. De gedetineerden waren blij dat zij de ruimte kregen om creatief te zijn, zich te ontspannen en te werken aan hun zelfbeeld. Uit de schilderijen bleek dat zij hun emoties en hun levensverhaal kwijt konden. Op vraag van de gedetineerden vond de artistieke workshop opnieuw plaats in september. Het thema van die workshop was ‘droom en verbeelding’.
65
GFC EVERBERG De wet van 1 maart 2002 richtte het gesloten federaal centrum (GFC) De Grubbe in Everberg in als centrum voor voorlopige plaatsing van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd. Hier verblijven jongens tussen 14 en 18 jaar voor een periode van maximum twee maanden en vijf dagen.
Gemiddelde bevolking
22,5
Mannen
22,5
Vrouwen
0
Beklaagden
0
Veroordeelden
0
Geïnterneerden
0
Andere
22,5
Gewoon regime
22,5
Halve vrijheid (veroordeelden)
0
Beperkte detentie
0
Beperkte vrijheid (geïnterneerden)
0
Gemiddelde capaciteit
35,0
Personeel voltijds equivalent Totaal Directie
2,00
Totaal Attachés
1,00
Totaal Administratief
6,90
Totaal Medisch Totaal PSD Totaal Bewaking / Techniek
0 70,30
Totaal Erediensten
0
Totaal Buiten kader
0
Totaal
66
0
80,20
Maaltijden, lekker en warm Net zoals in 2010 spande het GFC zich ook in 2011 in om betere maaltijden voor de jongeren en het personeel te voorzien en hierbij de normen op vlak van voedselveiligheid te respecteren. Het is niet het jongerencentrum zelf, maar de centrale gevangenis van Leuven die deze maaltijden bereidt en aanlevert. Het proces bestaat uit verschillende stappen: bereiding en opslag in de centrale Leuvense gevangenis, transport van Leuven naar Everberg, onderweg warm houden, verdeling over de secties en bedeling in de refter van het GFC. Nadat een HACCP-audit in 2009 enkele tekortkomingen op vlak van voedselveiligheid vaststelde in dit proces, richtte het jongerencentrum in samenspraak met de preventieadviseur een werkgroep op om de kwaliteit van de maaltijden te verbeteren. Het eerste actiepunt was een HACCP-opleiding in het OCPP in Merksplas waaraan alle werkgroepleden, zowel gevangenispersoneel als medewerkers van de Vlaamse Gemeenschap, deelnamen. Een nieuw dienstvoertuig en nieuwe Thermoport transportboxen zorgden in 2010 al voor een hygiënischer transport van de maaltijden. In 2011 werden isothermische transportboxen aangekocht om warme en koude etenswaren nog beter te kunnen bewaren.
De maaltijden kunnen voortaan op een hygiënische manier in de koelkast worden gehouden dankzij afsluitbare schotels. Voor het personeel werden dan weer individuele maaltijdschotels aangeschaft. Om ongedierte te bestrijden, sloot het GFC bovendien een nieuw onderhoudscontract met een externe firma. Naast deze materiële verbeteringen, is het vooral een nauwgezettere opvolging die een verschil maakt. Zowel bij vertrek in de centrale gevangenis van Leuven als bij aankomst in het GFC wordt dagelijks de temperatuur van het eten gecontroleerd. Deze opvolging is cruciaal om een goede kwaliteit te garanderen. Bovendien organiseren de HACCP-werkgroepen van beide gevangenissen regelmatig vergaderingen om hun samenwerking verder op punt te stellen. Momenteel bereiden zij richtlijnen voor over de distributie van voeding met duidelijke taakomschrijvingen voor de betrokken personeelsleden. Op enkele werkpuntjes na, was het resultaat van een recente HACCP-audit dankzij deze inspanningen positief.
Jongeren aan het werk Sinds 2011 nemen de jongeren een aantal huishoudelijke taken en onderhoudswerken binnen het GFC voor hun rekening. Waar binnen de gevangenissen veel aandacht gaat naar het werkaanbod voor gedetineerden, kan het centrum de jongeren niet op dezelfde manier tewerkstellen. Enerzijds verbiedt de regelgeving de tewerkstelling van minderjarigen en anderzijds heeft de Vlaamse Gemeenschap een gestructureerde dagindeling
voor de jongeren uitgewerkt waarin school, sport en recreatie centraal staan. In het GFC moeten de jongeren om de twee dagen hun kamer poetsen. Binnen de dagindeling krijgen zij hiervoor vijftig minuten de tijd. Als zij sneller klaar zijn, helpen zij mee met het schoonmaken van de gangen en de polyvalente ruimten. Zij dragen zo bij tot de orde en de netheid en zijn mee verantwoordelijk voor een goede werking van het centrum.
67
‘Het Strafblad’
Kindvriendelijke bezoekzaal
Het jongerencentrum beschikt voortaan over haar eigen nieuwsbrief, ‘Het Strafblad’. Voor de redactie slaat het gevangenispersoneel de handen in elkaar met haar collega’s van de Vlaamse Gemeenschap. Zij informeren elkaar over hun werking en lichten nieuwe projecten toe. Op deze manier willen beide groepen hun samenwerking versterken. In het GFC staat het DG EPI in voor de orde en veiligheid, terwijl de Vlaamse Gemeenschap (opvoeders, leerkrachten, pedagogen, psychologen, maatschappelijk werkers, enz.) psychosociale begeleiding aanbiedt en onderwijs voorziet.
Sinds november 2011 kunnen de jongeren van het GFC hun familie ontvangen in een gerenoveerde en vooral kindvriendelijke bezoekzaal. Enkele administratieve medewerkers vormden samen met enkele collega’s van het bewakingspersoneel het toch wat kille containerlokaal om tot een warme en uitnodigende plek voor groot en klein.
‘Het Strafblad’ verscheen tweemaal in 2011. In de eerste nieuwsbrief kwam de bouw van het nieuwe polyvalente gebouw aan bod en vond de redactie het interessant om in de geschiedenis te duiken en op zoek te gaan naar de betekenis van de naam van het centrum, ‘De Grubbe’. Belangrijke gebeurtenissen uit de regio en het penitentiaire werkveld kregen ook een plaatsje. De renovatie van de kamers van de jongeren, de voorstelling van het opvangteam, de Bijzondere Jeugdzorg en de jeugdcriminaliteit in Antwerpen waren de belangrijkste artikels in de tweede nieuwsbrief. Uiteraard kunnen ook personeelsleden ideeën aanreiken via de ideeënbus.
68
Om het lokaal op te fleuren, kregen de muren een nieuw kleurtje en werden tekeningen en kaders opgehangen. Het jongerencentrum kocht nieuw meubilair aan en voorzag voor de allerkleinsten een verzorgingstafel, een kinderstoel en een MaxiCosi. De kers op de taart is de speelhoek waar de broertjes en zusjes van de jongeren zich tijdens het bezoek kunnen amuseren.
F OCUS
Inschrijving van jongeren voortaan elektronisch Sinds november 2011 verloopt de inschrijving van de jongeren in het GFC Everberg elektronisch. De informatisering van administratieve processen is een aspect waar het jongerencentrum zich al enkele jaren voor inzet en heel wat personeelsprocessen zijn dan ook al geïnformatiseerd. Met de lancering en ingebruikname van het elektronische inschrijvingsprogramma achter de rug, wil het GFC nu ook de uitschrijvingsprocedure elektronisch laten verlopen.
Tijdsbesparend en efficiënt Het inschrijvingsproces start bij de griffie waarna het bewakingspersoneel de persoonlijke en verboden voorwerpen van de jongere in bewaring neemt en hem kledij geeft. De samenwerking tussen beide groepen was in dit project dus zeer belangrijk. Bij de inschrijving van een jongere moet het personeel heel wat documenten invullen, zoals de inlichtingenfiche, het klasseringsbriefje en de verklaringen rond levensbeschouwing, telefoongebruik en het al dan niet beschikken over een advocaat. Dankzij het elektronische inschrijvingsprogramma is het handmatig invullen van deze papieren documenten verleden tijd.
Hoe verloopt de inschrijving nu? Het programma loodst de personeelsleden stap voor stap door de verschillende documenten en toont duidelijk welke velden zij verplicht moeten invullen. Waar zij voordien op elk document de identificatiegegevens van de jongere en de inschrijvingsdatum moesten schrijven, moeten zij deze gegevens nu slechts eenmaal invoeren omdat de documenten aan elkaar gekoppeld zijn. Deze werkwijze is tijdsbesparend en voorkomt fouten. Het programma drukt de ingevulde documenten bovendien automatisch af in het vereiste aantal exemplaren. Daarna moeten de medewerkers enkel alle documenten met de jongere overlopen en hem deze laten handtekenen. In de voetnoot van elk document staat ook duidelijk aan wie het moet worden bezorgd.
On-the-job trainingen Om alle medewerkers die betrokken zijn bij de inschrijvingsprocedure wegwijs te maken in het nieuwe programma organiseert de gevangenis on-the-job trainingen. De personeelsleden krijgen op rustige momenten uitleg over hoe zij met het programma moeten werken.
69
V o r s t
FOREST De gevangenis van Vorst dateert van 1910 en is hoofdzakelijk een arresthuis. Er is een psychiatrische afdeling aanwezig voor geïnterneerden. De inrichting is op twee locaties gelegen: de vrouwengevangenis, ook wel ‘Berkendael’ genoemd, is fysiek gescheiden van de gevangenis van Vorst. Gemiddelde bevolking
740,2
Mannen
652,3
Vrouwen
87,9
Beklaagden
521,7
Veroordeelden
115,3
Geïnterneerden
100,6
Andere Gewoon regime Halve vrijheid (veroordeelden) Beperkte detentie Beperkte vrijheid (geïnterneerden)
Gemiddelde capaciteit
2,6 739,7 0 0,5 0
469,0
Personeel voltijds equivalent Totaal Directie Totaal Attachés
3,00
Totaal Administratief
39,60
Totaal Medisch
15,70
Totaal PSD
16,00
Totaal Bewaking / Techniek
343,30
Totaal Erediensten
6,50
Totaal Buiten kader
0
Totaal
70
5,00
429,10
Fitnesstoestellen op de wandeling De huidige infrastructuur van de gevangenis van Vorst biedt weinig ruimte om moderniseringsprojecten te plannen en uit te voeren. De bescheiden sportzalen op vleugels A en B, waar iets meer dan honderd gedetineerden verblijven, voldeden niet langer aan de behoeften van de gevangenisbevolking. 400 à 500 gedetineerden konden dus amper sporten. Met de steun van de CDRGA plaatste de gevangenis in 2011 drie fitnesstoestellen op de twee grootste wandelingen. Een bedrijf gespecialiseerd in stadsmeubilair leverde het materiaal. Hoewel op het eerste zicht eerder bescheiden, betekende dit initiatief een verbetering van de detentievoorwaarden. Met deze fitnesstoestellen biedt de gevangenis de gedetineerden een extra mogelijkheid om aan sport te doen. De gedetineerden maken er alvast dagelijks gebruik van. In 2012 zullen nog extra fitnesstoestellen worden aangekocht.
Betere medische zorgen voor gedetineerden De gevangenis werkte in 2011 samen met de gevangenis van Sint-Gillis, het Veiligheidskorps en de artsen om de medische zorgen voor gedetineerden te verbeteren. Dankzij een systeem van eendaagse overbrengingen kunnen de gedetineerden sneller naar het genees- en heelkundig centrum (GHC) van Sint-Gillis voor gespecialiseerde behandelingen. De gevangenis van Vorst telt meer dan 3500 opsluitingen per jaar. Wanneer een gedetineerde in de gevangenis belandt, moet hij een medisch onderzoek ondergaan. Voor vele gedetineerden is het vaak al een hele tijd geleden dat zij nog op consultatie zijn geweest. Bij het onderzoek stellen de artsen dan soms ziektes vast die een gespecialiseerde
behandeling in het GHC vereisen. De organisatie van de consultaties in dit medisch centrum is echter niet gemakkelijk. Het aantal opsluitingen, de begeleiding die noodzakelijk is om gedetineerden naar het GHC over te brengen en de strikte uurregeling van de artsen gecombineerd met het hectische gevangenisleven maakten dat gedetineerden soms heel lang moesten wachten alvorens zij een behandeling kregen.
Reorganisatie van vleugels A en B Naar aanleiding van de inwerkingtreding van de artikelen van de basiswet over de tewerkstelling van de gedetineerden, moesten de vleugels A en B worden gereorganiseerd. Op deze vleugels verblijven een honderdtal werkende gedetineerden in een gemeenschapsregime. Omdat in de cellen geen stromend water is, eten de gedetineerden in groep buiten hun cel. De gedetineerden werken voortaan slechts vijf dagen per week en maximaal acht uur per dag. Door deze aanpassing moesten de ploegen van gedetineerden die werkzaam zijn in de verschillende diensten van de gevangenis worden uitgebreid. De cellen werden herverdeeld en iedere cel kreeg een werkpost toegewezen. Dat automatiseert niet alleen de tewerkstelling van de gedetineerden op de vleugels A en B, maar vergemakkelijkt ook de organisatie van de bewegingen en zorgt ervoor dat geen enkele cel leeg blijft. Wegens overbevolking is het immers noodzakelijk om alle cellen te benutten. De gevangenis paste ook de uurroosters aan. Dankzij een goede samenwerking tussen de directie en het personeel van de vleugels A en B en de leidinggevende voor gevangenisarbeid verliep alles probleemloos. Gedetineerden konden nog steeds snel aan de slag en het werk werd beter verdeeld. Hoewel de gedetineerden niet tevreden waren met het loonverlies, konden ze dankzij de reorganisatie wel aangenaam blijven samenleven op de vleugels A en B.
71
Opleiding schoonheidsspecialiste in Berkendael In samenwerking met de kappersschool van Elsene en de Service Laïc d’Aide aux Justiciables organiseerde de gevangenis voor de vrouwelijke gedetineerden een opleiding van 60 uur tot schoonheidsspecialiste. De geslaagden kregen tijdens een speciale uitreiking hun diploma in handen. Een tiental gedetineerden schreven zich in. Drie van hen slaagden met glans en behaalden een score van meer dan 70%. Het eerder lage slaagpercentage is te wijten aan de complexiteit van de gevangenisrealiteit en een aantal invrijheidstellingen.
72
De gedetineerden zelf waren enthousiast en leerden veel bij: “Ik vond het vooral erg fijn om een opleiding te volgen waar ik al doende kon leren. Ik ben niet echt aangelegd voor al wat schriftelijk is.” “Ik heb veel geleerd over de huid en de verschillende huidtypes. Nu ken ik de eigenschappen van de verschillende types en weet ik welke producten ik moet gebruiken.” In 2012 wordt de opleiding herhaald, aangevuld met twee sessies informatica. Met deze opleiding(en) komt de gevangenis tegemoet aan de vraag van de gedetineerden zelf. Meer opleiding was immers een van de prioriteiten die naar voren kwam tijdens een peiling bij 50 gedetineerden georganiseerd door de Vlaamse Gemeenschap samen met de Franstalige Gemeenschap en de diensten van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie.
F OCUS
Beter optreden bij conflicten Door de overbevolking in de gevangenis van Vorst hebben de gedetineerden weinig persoonlijke ruimte en zijn de detentievoorwaarden moeilijk. Dat leidt soms tot gewelddadige conflicten tussen de gedetineerden onderling en tussen de gedetineerden en het personeel. Om interventies in goede banen te leiden, beschikt de gevangenis sinds 2011 over een interventieteam dat professioneel optreedt bij conflicten met respect voor de veiligheid van allen. Dat team bestaat uit 40 bewakingsassistenten die professioneel zijn opgeleid en met aangepast interventiemateriaal zijn uitgerust. De gevangenis van Vorst is de eerste Franstalige gevangenis met een interventieteam.
Opleiding conflict- en agressiebeheersing
Samenwerking met gevangenis Sint-Gillis
Toezicht en debriefing
De oprichting van een interventieteam in de gevangenis van Vorst verliep parallel met de oprichting van eenzelfde team in de nabijgelegen gevangenis van Sint-Gillis. Omdat beide gevangenissen in Brussel liggen en dus tweetalig zijn, werd voor de organisatie van de opleiding van het personeel samengewerkt. Dankzij deze samenwerking konden beide gevangenissen hun ervaring en best practices met elkaar delen.
Naast het interventieteam zelf, zijn ook de penitentiair assistenten actief betrokken bij het project. Zij spelen een belangrijke rol in het toezicht op het interventieteam en bij de debriefing na een interventie.
Personeelsleden die geselecteerd waren als lid van het interventieteam, volgden een opleiding conflict- en agressiebeheersing. De opleiding duurde tien dagen en werd gegeven door lesgevers van het Veiligheidskorps. De opleiding werd aangepast aan de tweetalige werkrealiteit van beide gevangenissen. Tijdens een bijkomende opleidingsdag kregen collega’s van eenzelfde gevangenis bovendien de kans om de theorie in een tweetalige werkcontext in de praktijk om te zetten. De deelnemers waren tevreden over de inhoud en de kwaliteit van de opleiding.
73
GENT Sinds 1862 doet de gevangenis van Gent dienst als arrest- en strafhuis. Zij is gebouwd volgens het Ducpétiauxmodel en is ondertussen grondig gerenoveerd. Zij beschikt ook over een vrouwenafdeling en een psychiatrische annex. Hier heerst een gesloten regime.
Gemiddelde bevolking Mannen
392,6 346,3
Vrouwen
46,3
Beklaagden
162,6
Veroordeelden
119,8
Geïnterneerden
105,6
Andere Gewoon regime
4,6 386,0
Halve vrijheid (veroordeelden)
0,2
Beperkte detentie
5,6
Beperkte vrijheid (geïnterneerden)
0,7
Gemiddelde capaciteit
286,6
Personeel voltijds equivalent Totaal Directie
4,00
Totaal Attachés
1,80
Totaal Administratief
21,80
Totaal Medisch
8,00
Totaal PSD
11,62
Totaal Bewaking / Techniek
198,05
Totaal Erediensten
3,20
Totaal Buiten kader
0
Totaal
74
248,47
Renovatie van de douches De gevangenis startte met de renovatie van de douches voor gedetineerden op de vier vleugels en dit in samenwerking met de Regie der Gebouwen. Daarbij werden ook de sanitaire leidingen in de kelders vernieuwd. De verouderde doucheruimtes worden vleugel per vleugel gemoderniseerd in overeenstemming met de hedendaagse hygiënenormen en vereisten op vlak van legionellapreventie. De computergestuurde werking van de douches zal een praktischer en vlotter gebruik van de douches toelaten en het waterverbruik aanzienlijk verminderen. De doucheunits op het einde van iedere vleugel, worden opnieuw betegeld en een nieuwe vloer wordt gelegd. De cabines zijn stevig, afwasbaar en praktisch uitgerust. Er zullen zeven douchecellen per unit komen. In de douche-unit van vleugel C komt ook een zitbad voor mindervaliden en hulpbehoevenden. In de vrouwenafdeling zullen binnenkomende gedetineerden bovendien gebruik kunnen maken van een kleedruimte. Het einde van de werken is voorzien voor april 2012. Een gedetineerde geeft zijn reactie over de vernieuwde douche-installatie op zijn vleugel: “De nieuwe douches zijn super. Het is nu ook veel hygiënischer en netter.”
Bijzondere bezoeken voor geïnterneerden De gevangenis stelde vast dat de bezoekfaciliteiten voor personen met een psychotische stoornis, autismespectrumstoornis of met een zwaardere verstandelijke beperking niet zijn aangepast aan hun behoeften. Het gewone bezoek aan tafel gaat door in een grote zaal met veel mensen tegelijkertijd. Sommige van deze geïnterneerden ervaren te veel prikkels en het vraagt te veel inspanning van
hen om 50 minuten te blijven zitten en zich te concentreren op een gesprek. Toch zijn de contacten met hun familie erg belangrijk. Daarom organiseert de gevangenis voor hen een speciaal bezoekmoment op zondagvoormiddag en dit drie keer per jaar. Het bezoek wordt begeleid door mensen van het zorgteam, het centrum Obra en Justitieel Welzijnswerk. Op die manier trachten zij de interactie en het contact tussen de geïnterneerden en hun familieleden te stimuleren. Het bezoek gaat door in de zorgzaal die mogelijkheden biedt tot ongedwongen contact. De geïnterneerden kunnen samen met hun familie koffie zetten, een gezelschapspel spelen of samen knutselen terwijl er wordt gezorgd voor een hapje en een drankje. De eerste bezoekmomenten waren alvast een succes. Een penitentiair bewakingsassistent die verantwoordelijk is voor de bezoekzaal getuigt:
“Ik heb tijdens dit bezoek gedetineerden zien lachen die ik daarvoor nog nooit had zien lachen.”
Informatiesessies Basiswet
Sportwandeling heraangelegd De laatste originele ‘leeuwenkooien’ van de wandelkoer B werden in 2009 gesloopt en vervangen door een wandelplaats met veilige draadomheining. De gevangenis voorzag op deze wandelplaats sportvoorzieningen en doopte de wandeling om tot sportwandeling. De gevangenis kon sindsdien dan ook meer sportactiviteiten organiseren. In samenwerking met de Regie der Gebouwen is een multifunctioneel sportveld aangelegd voor volleybal, basketbal, minivoetbal en badminton. De gevangenis plaatste in eigen beheer een sportpoint op de wandeling met negen outdoor fitnesstoestellen. Twee petanquepleinen en een looppad rond de wandeling zorgen voor nog meer sportvariatie. Vijf platanen fleuren de wandeling op. Sinds 2011 wordt deze nieuwe sportwandeling dagelijks gebruikt door de geïnterneerden, meer specifiek door de zorgdoelgroep en de doelgroep die begeleid wordt door het centrum Obra voor personen met een handicap. In 2012 zullen bovendien alle gedetineerden er ’s avonds gebruik van kunnen maken.
In september 2011 gingen heel wat artikelen van de basiswet in uitvoering. Een penitentiair assistent van de Gentse gevangenis gaf daarom informatiesessies voor het personeel om de wijzigingen uit te leggen in het regime, het dagelijkse leven en de bewegingen van gedetineerden, enz. 93% van de personeelsleden volgden een informatiesessie. Een personeelslid zei hierover: “Deze sessie was echt in orde, heel informatief en begrijpelijk. Op onze vragen werd een duidelijk antwoord gegeven.”
75
Nieuw verflaagje voor celvleugels De celvleugels die begin jaren ‘80 werden gerenoveerd, waren na dertig jaar aan een opfrisbeurt toe. Het team ‘celrenovatie’ van de technische dienst van de gevangenis gaf in 2010 en 2011 de celvleugels een nieuwe verflaag met een andere kleur voor iedere vleugel op de ribben van het plafondgewelf. Het team bestaat uit een zestal gedetineerden onder leiding van een penitentiair bewakingsassistent. Een ganse uitdaging, want het team moest een heuse oppervlakte onder handen nemen en soms op grote hoogte werken. In 2012 wordt de koepel boven het centrum opnieuw geverfd.
76
F OCUS
Boek ‘150 jaar Nieuwewandeling, gevangenis Gent 1862-2012’ In de stad Gent zijn in de loop der tijden verschillende gevangenissen geweest, waaronder het tuchthuis van Vilain XIV met zijn internationale uitstraling. Vandaag blijft alleen de gevangenis aan de Nieuwewandeling over. In 2012 bestaat deze gevangenis 150 jaar en is daarmee één van de oudste penitentiaire inrichtingen van België. Dankzij een grondige renovatie kan het monumentale gebouw tot het culturele erfgoed van de stad worden gerekend.
Redactieteam
een uitgebreid beeldverhaal over het detentietraject van een gedetineerde. Het boek geeft een beeld van het leven in de gevangenis en de manier waarop de veranderende penitentiaire opvattingen doorheen vijftien decennia in de praktijk werden geconcretiseerd. Het boek vertelt een boeiend verhaal dat zowel de penitentiaire insider als de modale lezer zal interesseren. In het boek staan ook getuigenissen van gedetineerden en medewerkers te lezen en via een heuse fotoreportage kan de lezer zich een beeld vormen van het leven in de gevangenis vandaag.
Officiële boekvoorstelling De gevangenis stelde het boek voor aan de buitenwereld op 7 januari 2012. Het hele jaar door biedt de gevangenis ook een programma aan dat in het teken staat van haar 150e verjaardag met activiteiten voor gedetineerden, personeel, bezoekers, partners én het grote publiek. Zo organiseert zij een overzichtstentoonstelling, een voetbaltornooi met de veiligheidsdiensten van de Stad Gent en een studiedag over zelfmoordpreventie. De gevangenis neemt ook deel aan openmonumentendag en geeft het ganse jaar door een extra dimensie aan de familiale activiteiten.
De gevangenis stelde een redactieteam samen om over haar 150-jarige geschiedenis een boek te schrijven. In 2010 is een team van acht mensen aan de slag gegaan. Professoren, archivarissen, historici, een student-architectuur en gevangenisdirecteuren bepaalden de inhoud en de indeling van het boek. Tijdens de redactievergaderingen volgden zij de voortgang op.
Geschiedenis van de gevangenis Het boek geeft op een toegankelijke manier een historisch overzicht van de rijke geschiedenis van de gevangenis. In chronologische volgorde komen de gevangenissen in Gent aan bod die vóór 1862 bestonden, maar ook het ontstaan van de gevangenis aan de Nieuwewandeling en ten slotte het leven in deze gevangenis voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog. Het boek sluit af met een hoofdstuk over het hedendaagse leven in de Nieuwewandeling en schetst
77
HASSELT De gevangenis van Hasselt, die werd geopend in 2005, is de nieuwste inrichting in België. Zij doet dienst als arrest- en strafhuis. Er is een vrouwenafdeling voorzien waar gedetineerde moeders met hun kind (tot drie jaar) kunnen verblijven.
Gemiddelde bevolking
545,2
Mannen
508,7
Vrouwen
36,5
Beklaagden
170,9
Veroordeelden
364,4
Geïnterneerden
2,1
Andere Gewoon regime
7,8 537,9
Halve vrijheid (veroordeelden)
0,3
Beperkte detentie
6,8
Beperkte vrijheid (geïnterneerden)
0,2
Gemiddelde capaciteit
450
Personeel voltijds equivalent Totaal Directie Totaal Attachés
3,80
Totaal Administratief
20,75
Totaal Medisch
2,25
Totaal PSD
18,30
Totaal Bewaking / Techniek
344,40
Totaal Erediensten
2,40
Totaal Buiten kader
0
Totaal
78
4,00
395,90
Ontbijtsessies voor werkgevers
Een job in uniform De gevangenis van Hasselt en het gesloten federaal centrum voor jongeren in Tongeren werkten in 2011 mee aan het project ‘Een job in uniform, ook voor jou?’ van de provincie Limburg. De bedoeling was om enkele beroepen in uniform, waaronder dat van penitentiair bewakingsassistent, in de kijker te zetten. De focus lag op beroepen binnen overheidsdiensten met lage diplomavereisten die herkenbaar zijn door het dragen van een uniform.
Het leernetwerk Ba(c)k@work organiseerde in de gevangenis van Hasselt twee informatiesessies voor werkgevers van knelpuntberoepen. Het Erkend Regionaal Samenwerkingsverband en de VDAB zochten naar geïnteresseerde werkgevers. Het programma werd aangepast aan de sector. Zo brachten de werkgevers van grootkeukens een bezoek aan de keuken voor gedetineerden en kregen zij informatie over de opleiding in de gevangeniskeuken. De werkgevers uit de bouwsector kregen de werkhuizen en de technische diensten te zien. Zij zagen ook de gedetineerden aan het werk en konden zich een beeld vormen van de kwaliteit van het werk.
De actie richtte zich tot alle burgers en specifiek tot allochtonen, kortgeschoolden en vrouwen. Tijdens de promotiecampagne in september en oktober werden flyers en affiches verspreid. Geïnteresseerden werden aangesproken via nieuwe wervingskanalen. Zij konden terecht bij een centraal contactpunt voor meer informatie. Daarnaast konden zij informatie- en oriëntatiesessies bijwonen over de jobinhoud van een penitentiair bewakingsassistent en de selectievoorwaarden. Zij konden via een gratis test hun vaardigheden laten meten en kijken hoe groot hun slaagkans zou zijn als zij deelnamen aan een selectieproef. Zij konden ook drie korte deeltijdse opleidingsmodules volgen: de cognitieve module, de taalgerichte module en de persoonlijkheidsmodule.
Een job in uniform? Ook voor jou! Dris, eerste soldaat fuseliers van de landmacht in Leopoldsburg
Bereid je voor in
Michael, brandweerman in Genk Lutgarde, penitentiair bewakingsassistente in de gevangenis van Hasselt
Fatima, politie-inspecteur bij de grenscontrole op de luchthaven van Zaventem
stappen stap 1 informeer en test jezelf stap 2 oriënteer jezelf en volg eventueel een vooropleiding stap 3 ga ervoor! Provinciaal Integratiecentrum 011 30 57 00 www.limburg.be/jobinuniform Een initiatief van de Provincie Limburg Universiteitslaan 1, B-3500 Hasselt limburg.be/jobinuniform
Tijdens een ontbijt kregen de werkgevers bijkomende informatie over de tewerkstelling van (ex-)gedetineerden, het project Ba(c)k@work en de strafuitvoeringsmodaliteiten. Het werkaanbod in de gevangenis en nieuwe manieren om samen te werken, werden besproken tijdens het debat. Een brochure van Ba(c)k@work werd ontwikkeld om werkgevers verder te ondersteunen in het werken met (ex-)gedetineerden.
In totaal namen 132 personen deel aan de testsessies, waarvan 25% vrouwen en 36% allochtonen. 34% van hen had interesse in een job in het gevangeniswezen. 72 personen werden doorverwezen naar één of meerdere opleidingsmodules.
79
Persoonlijk ontwikkelingsplan voor gedetineerden De organisatie Wonen en Werken startte in vier gevangenissen, waaronder de gevangenis van Hasselt, het project ‘De Werkpuzzel’ op. De bedoeling is dat de organisatie samen met de gedetineerden een persoonlijk ontwikkelingsplan opstelt en hen zo bewuster maakt van hun eigen werkcapaciteiten. Aan de hand van verbeterpunten weten de gedetineerden waar zij aan moeten werken om hun kansen op de arbeidsmarkt te verhogen. De organisatie Wonen en Werken werkt hiervoor nauw samen met de VDAB, Justitieel Welzijnswerk en de psychosociale dienst van de gevangenis. De gedetineerde wordt begeleid op de werkvloer. Het bewakingspersoneel werd hierover geïnformeerd en opgeleid zodat zij ook de competenties en gedragingen van de gedetineerden kunnen volgen. Het project focust zich vooral op mannelijke gedetineerden die in de werkhuizen werken en vrouwelijke gedetineerden die werkzaam zijn in de personeelskeuken.
80
Nieuwe individuele wandeling Naast de vier bestaande individuele wandelingen, beschikt de gevangenis sinds eind 2011 over een bijkomende nieuwe individuele wandeling. Een van de vijf ‘leeuwenkooien’ wordt immers voortaan gebruikt als grotere, overdekte individuele wandeling.
In deze afgesloten ruimte kunnen enkele gedetineerden relatief comfortabel samen wandelen. Het gaat om gedetineerden die niet naar de gewone wandeling willen of durven gaan of die een tuchtsanctie, veiligheidsmaatregel of veiligheidsregime zijn opgelegd en niet op de gewone wandeling mogen lopen.
F OCUS
De weg naar Compostela begint in Hasselt De organisatie Oikoten organiseert al bijna dertig jaar voettochten voor jeugddelinquenten naar het Spaanse Santiago de Compostela. Met de positieve ervaringen van deze jongeren in het achterhoofd, stelde de nu overkoepelende vzw Alba aan de gevangenis van Hasselt eind 2010 de vraag om ook veroordeelde meerderjarigen deze kans te bieden. De gevangenis was hier al snel voor te vinden. In september zouden 1 à 3 langgestrafte gedetineerden die voorwaardelijk in vrijheid werden gesteld, de beroemde tocht aanvatten onder begeleiding van een begeleider van de vzw. Deze tocht zou een van de voorwaarden zijn tot voorwaardelijke invrijheidstelling.
Om nooit te vergeten Achteraf zei de ex-gedetineerde dat hij beseft dat hij meer kan dan hij zelf dacht. Het was voor hem een succeservaring, iets wat hem al lange tijd niet meer overkomen was. De tocht zorgde er ook voor dat de band tussen de ex-gedetineerden en zijn rechtstreekse familie (zijn kinderen, zijn moeder, zijn grootmoeder en zijn vader die in Spanje woont) opnieuw werd opgebouwd. Werken aan de uitbouw van een sociaal netwerk en opvangnet was immers een belangrijke doelstelling van het project. Onrechtstreeks wordt zo ook de kans op hervallen verkleind. De gedetineerde die naar Compostela wandelde, had al een lang gevangenisparcours achter de rug en zijn reïntegratie in de maatschappij was niet vanzelfsprekend. Met herwonnen zelfvertrouwen en een sociaal vangnet heeft hij meer kans op een geslaagde nieuwe start buiten de gevangenismuren. De gevangenis van Hasselt wil daarom in 2012 meer gedetineerden motiveren voor deze voettocht.
Eén gemotiveerde (ondertussen ex-)gedetineerde was bereid om te voet naar Compostela te gaan. Op 7 september 2011 vertrok hij met tent en rugzak en samen met een begeleider van vzw Alba vanuit Waals-Brabant naar Santiago de Compostela voor een tocht van 2464 km die ongeveer vier maanden zou duren. Onderweg werd hij af en toe vergezeld door familieleden of mensen die sympathie hadden voor zijn uitdaging. De gedetineerden uit de Hasseltse gevangenis volgden zijn avonturen op de voet via zijn brieven en een uitgeprinte versie van zijn blog. Zij stuurden ook regelmatig aanmoedigingsbrieven en -kaartjes naar de stappende man. Op maandag 26 december 2011 kwam hij moe maar voldaan in Santiago de Compostela aan.
81
HOOGSTRATEN Het penitentiair schoolcentrum (PSC) in Hoogstraten is gevestigd in het Gelmelslot en is een open inrichting die enkel bedoeld is voor veroordeelden. Zij werken in ateliers en kunnen een gevarieerd opleidingsaanbod volgen. Er heerst een sterk gemeenschapsregime.
Gemiddelde bevolking Mannen Vrouwen Beklaagden
165,5 165,5 0 1,3
Veroordeelden
163,2
Geïnterneerden
0
Andere Gewoon regime Halve vrijheid (veroordeelden) Beperkte detentie Beperkte vrijheid (geïnterneerden)
Gemiddelde capaciteit
1,0 165,4 0 0,1 0
170
Personeel voltijds equivalent Totaal Directie
2,00
Totaal Attachés
2,00
Totaal Administratief
11,00
Totaal Medisch
1,00
Totaal PSD Totaal Bewaking / Techniek Totaal Erediensten
1,00
Totaal Buiten kader
0
Totaal
82
7,70 119,30
144,00
Vrijwilligerswerk door gedetineerden
Hart voor het milieu
In 2011 zetten zes gedetineerden zich als vrijwilliger in voor organisaties zoals de kringloopwinkel, het rusthuis, het dierenasiel, enz. Een van de gedetineerden die niet in aanmerking kwam voor een uitgaansvergunning, kon zijn vrijwilligerswerk via de computer vanuit zijn cel uitvoeren. Dankzij hun engagement konden deze gedetineerden via het herstelfonds een deel van de schadevergoeding aan hun slachtoffer afbetalen.
Het PSC nam in 2011 het initiatief om het afval van gedetineerden gescheiden op te halen. Voordien werd het afval niet gesorteerd en werd enkel restafval opgehaald. Met haar afvalplan 2011-2012 bewijst het PSC dat zij zich ook het komende jaar verder zal inzetten voor duurzame ontwikkeling.
Het herstelfonds bestaat sinds 2002 en is momenteel operationeel in zeven gevangenissen. Het laat gedetineerden toe om via vrijwilligerswerk aan hun herstel te werken en tegelijkertijd hun slachtoffers te vergoeden. Het principe is simpel: als compensatie voor hun inzet en arbeidsuren wordt via het fonds een deel van de schadevergoeding rechtstreeks aan het slachtoffer uitbetaald. Een van de doelstellingen van het PSC is om meer gedetineerden aan te sporen om zich hiervoor in te zetten.
Fase 1 van het afvalplan ging in 2011 van start. Sinds oktober sorteren 170 gedetineerden hun afval in vier groepen: papier, PMD, restafval en groenafval. Het PSC stelde een gedetineerde aan als afvalverantwoordelijke en paste het lokale containerpark aan zodat het afval gescheiden kan worden opgehaald. Een week na de opstart waren de resultaten al duidelijk voelbaar. Waar voordien wekelijks twaalf containers van 1100 liter restafval werden opgehaald, zijn het er nu slechts acht. In 2012 gaat fase 2 van het plan van start en zal ook het afval van de administratieve diensten in het PSC gescheiden worden opgehaald.
Aandacht voor persoonlijke relaties van gedetineerden Voortbouwend op de initiatieven van 2010, besteedde het PSC ook in 2011 veel aandacht aan de relatie tussen de gedetineerden en hun gezin. Naast het bestaande aanbod vonden in 2011 vijf bijkomende activiteiten plaats die de persoonlijke relaties van de gedetineerden ondersteunen. In 2010 had de werkgroep ‘affectieve relaties’ al een jaarkalender voor 2011 opgemaakt waarin deze activiteiten werden voorgesteld. Deze kalender kreeg toen een positief advies van de kinderrechtencommissaris. Voor de gedetineerden in het PSC was 14 februari een feestelijke aangelegenheid. Wie in aanmerking kwam voor ongestoord bezoek, kon zijn partner uitnodigen voor een Valentijnsdiner in intieme sfeer. In de sfeervol versierde bezoekzaal genoten zij van een aangepast menu en met een romantisch muziekje op de achtergrond waagden sommige koppels zich zelfs aan een slowdans. Ook 6 april was een ‘feestdag’ in het PSC. Het schoolcentrum nam immers deel aan de vierde editie van de Buitenspeeldag. De kinderen van de gedetineerden konden naar hartenlust spelen in de buitenspeeltuin, een ritje maken op een pony of zich laten grimeren. Een ballonnenartiest zorgde voor animatie en wie honger had, kon terecht in een hotdogkraam. Daarnaast zorgde het PSC ervoor dat gedetineerden onder begeleiding van een professional een verhaal of een boodschap op bandrecorder konden inspreken voor hun kinderen. Zij konden deze opgenomen verhalen dan thuis beluisteren. Ten slotte konden de gedetineerden in 2011 met hun partner genieten van een theatervoorstelling of deelnemen aan een infosessie over opvoeding.
83
Gedetineerden leren online Zoals in verschillende andere gevangenissen, deed e-learning in 2011 haar intrede in het PSC. Het schoolcentrum werkte samen met de directie ICT en de Vlaamse Gemeenschap om het project op te starten en aan gedetineerden de mogelijkheid te bieden online te leren. Om ervoor te zorgen dat de gedetineerden de nodige vaardigheden hebben om via e-learning een opleiding te kunnen volgen, moeten zij een intake gesprek doorlopen voor zij aan de slag kunnen. Het aanbod aan opleidingen is ruim en gevarieerd. Gedetineerden kunnen kiezen uit alle beschikbare VDAB-cursussen, maar kunnen er wel maar één tegelijkertijd volgen. Ook verschillende modules van de beroepsopleidingen zijn in het online aanbod opgenomen. Voor de start van een opleiding kunnen gedetineerden zich via e-learning voorbereiden. Wie al bezig is met een beroepsopleiding, kan zich online verder in de materie verdiepen. De gedetineerden krijgen educatieve ondersteuning van de onderwijspartners van het PSC, het Centrum voor Basiseducatie Kempen en het Centrum voor volwassenenonderwijs LBC. Zij zorgen ervoor dat eenmaal per week een coach aanwezig is tijdens het gezamenlijke e-learningmoment in het computerlokaal.
84
F OCUS
Renovatie van de theaterzaal Mooi decor voor grote evenementen Dankzij de renovatie van de theaterzaal in 2011 kan het PSC voortaan film- en theatervoorstellingen, muziekoptredens, proclamaties en lezingen in een aangepaste omgeving organiseren. Hoewel activiteiten centraal staan in het open regime van het schoolcentrum, was er jarenlang geen polyvalente zaal om grotere evenementen te laten plaatsvinden. De theaterzaal voldeed niet aan de normen op vlak van brandveiligheid en kon dus niet worden gebruikt. Het PSC behielp zich met de bezoekzaal en liet optredens en voorstellingen zoveel mogelijk in open lucht doorgaan.
Samen met enkele gedetineerden die de VDABberoepsopleiding ‘schilder en stukadoor’ volgen, renoveerde de technische dienst van het PSC de volledige theaterzaal. Zij herschilderden de zaal en konden zo praktijkervaring opdoen. Het schoolcentrum kocht projectiemateriaal aan om in de zaal films op een groot doek te kunnen vertonen en plaatste zonnewering om de zaal te verduisteren. Ook werden nieuwe stoelen aangekocht. Eind 2011 kon het PSC haar gerenoveerde theaterzaal in gebruik nemen.
Benefietconcert ‘The Folsom Brothers’ Het schoolcentrum had budget van de CDRGA ter beschikking om de renovatie te bekostigen. Omdat het totale kostenplaatje hoger bleek dan oorspronkelijk geschat, vond op 1 oktober een benefietconcert van The Folsom Brothers plaats. In de kapel van het PSC speelde de groep nummers van Johnny Cash, die zelf ook vaak in gevangenissen heeft gespeeld. Het schoolcentrum organiseerde het concert in samenwerking met Lions Markland Hoogstraten en Unizo Hoogstraten. Tegen een kleine inkomprijs konden de deelnemers niet alleen van de muziek genieten, maar kregen zij ook een rondleiding in het schoolcentrum. De 300 tickets waren snel uitverkocht en in totaal werd 4000 euro ingezameld.
85
H o e i
HUY
De gevangenis van Huy behoort tot de kleinste inrichtingen van het land en werd gebouwd in 1871. Zij deed oorspronkelijk dienst als arresthuis maar er worden vandaag ook veroordeelden ondergebracht.
Gemiddelde bevolking
79,6
Mannen
79,6
Vrouwen
0
Beklaagden
24,1
Veroordeelden
55,2
Geïnterneerden
0
Andere
0,3
Gewoon regime
78,9
Halve vrijheid (veroordeelden) Beperkte detentie Beperkte vrijheid (geïnterneerden)
Gemiddelde capaciteit
0 0,7 0
64,0
Personeel voltijds equivalent Totaal Directie Totaal Attachés
0
Totaal Administratief
10
Totaal Medisch
0
Totaal PSD
1,80
Totaal Bewaking / Techniek
79,55
Totaal Erediensten
0
Totaal Buiten kader
0
Totaal
86
2,00
93,35
Overlegorgaan voor gedetineerden
Aan de slag met slaginstrumenten
‘MARCEL’ op de planken
De opstart van een overlegorgaan voor gedetineerden was een van de operationele doelstellingen van de gevangenis. De directie tekende samen met het bewakingspersoneel het algemene werkkader uit en bepaalde hoe zij dit op poten gingen zetten. Het ging om een grote, maar noodzakelijke uitdaging omdat het overlegorgaan een van de rechten van de gedetineerden is, zoals bepaald in de basiswet. Dat overleg moet de relaties tussen de directie, het personeel en de gedetineerden verbeteren wat zo de werking van de inrichting ten goede komt.
Om de gedetineerden kennis te laten maken met nieuwe muziekinstrumenten organiseerde de gevangenis samen met de vzw Adeppi een slagwerkopleiding. Onder begeleiding van een specialist in slagwerk gingen verschillende gedetineerden tijdens tien sessies van twee uur aan de slag met slaginstrumenten.
Het Théâtre de la Communauté van Seraing bracht in de gevangenis van Huy een voorstelling van het stuk ‘Marcel’. Ongeveer twintig gedetineerden waren aanwezig, net als personeelsleden, medewerkers van de opleidingscentra en twee journalisten van de lokale pers.
Er werd een informatiecampagne voor de gedetineerden op touw gezet, gevolgd door een oproep voor kandidaten. Na een kiescampagne via het infokanaal volgde de verkiezing en was het overlegorgaan een feit. Om specifieke vragen te beantwoorden, nodigen de gedetineerden bepaalde technische personeelsleden uit voor de vergaderingen.
Van de zeven deelnemers doorliepen er vier de volledige opleiding. De organisatie van de inrichting en het ruime activiteitenaanbod maken dat de gedetineerden soms keuzes moeten maken. De vier gedetineerden die de opleiding tot een goed einde brachten, waren zeer enthousiast. Zij denken er dan ook aan om hun werk te bekronen met een concert.
‘Marcel’ gaat over het leven met zijn ups en downs en over momenten die je naar de keel grijpen. Het is een harde en indringende voorstelling die haar publiek confronteert met een realiteit die niet altijd gemakkelijk te verdragen is. Het is een collectieve creatie. Het gaat over kruisende blikken langsheen een weg in het park en over het verhaal van twee mannen die op straat belanden met slechts een stuk karton boven hun hoofd. ‘Marcel’ is ook de terugblik van een man op zijn grootvader, zijn vader, zijn zoon en het verhaal van iemand pootje lappen, tegen de grond smakken en van alcohol die warm houdt.
Tijdens het eerste semester vindt om de twee maanden een vergadering plaats. Daarna zal het om de drie maanden zijn. Indien nodig, kunnen ook buitengewone vergaderingen worden gepland. Reeds twee vergaderingen vonden plaats. De materiële problemen en de nieuwe bezoekregeling werden toen besproken.
87
Betere kansen op de arbeidsmarkt
Verfborstel in de hand
De gevangenis organiseerde in 2011 het conferentiedebat “Où trouver du travail? (“Waar vind ik werk?”) in samenwerking met de vzw Aide et Reclassement, Forem en het Comité Subrégional de l’Emploi et de la Formation”. Het doel was de gedetineerden te informeren over de beste manieren om werk te zoeken.
Op 20 november 2011 ging in de gevangenis van Huy een schildersopleiding van start. De inrichting werkte hiervoor samen met de vzw Aide et Reclassement van Huy en met het Institut de Promotion Sociale van Seraing, dat voor een lesgever zorgde. Elke donderdag nemen twaalf gedetineerden deel aan deze beroepsopleiding die in de bezoekzaal doorgaat. Gedurende drie maanden leren zij over schilderproducten en –technieken en ook over stukadoors- en behangwerken.
Achttien gedetineerden woonden het debat bij en kregen de gelegenheid om medewerkers van de verschillende organisaties te ontmoeten. Vooraf moesten zij een vragenlijst invullen en hun verwachtingen en vragen op papier zetten. Op basis van deze lijsten werd een synthese gemaakt zodat tijdens het debat op ieders vragen kon worden geantwoord. De basisvragen werden nog aangevuld met vragen over diploma’s, opleidingen, stages en vereiste competenties en voorwaarden. De gedetineerden waren alvast overtuigd en vroegen om regelmatig zulke sessies te organiseren. Deze zijn immers nuttig bij de voorbereiding of uitbreiding van penitentiair verlof, uitgaansvergunning, voorwaardelijke invrijheidstelling, elektronisch toezicht of beperkte detentie.
88
Deze beroepsopleiding is een win-winsituatie voor zowel de gedetineerden als de gevangenis. De gedetineerden kunnen niet alleen hun detentie nuttig besteden door zich verder te ontwikkelen en te werken, maar verhogen met deze opleiding als schilder ook hun kansen op de arbeidsmarkt na vrijlating. De gevangenis langs haar kant krijgt een mooie opknapbeurt dankzij het schilderswerk.
F OCUS
Groenten kweken in de moestuin Voor een kleine gevangenis als Huy is het niet gemakkelijk om gedetineerden tewerk te stellen. Er zijn maar een beperkt aantal huishoudelijke taken, technische klusjes en keukenwerk. Het werkaanbod is dus beperkt, goed voor in totaal 25 betrekkingen.
Tewerkstelling van gedetineerden Al meer dan tien jaar lang bleef de moestuin, gelegen langs de ommuring aan de buitenkant van de inrichting, braakliggend terrein. De gevangenis besliste in 2011 om de moestuin terug aan te leggen en in gebruik te nemen. Deze herexploitatie bood meteen ook tewerkstellingsmogelijkheden voor de gedetineerden. In de tuin kunnen twee gedetineerden voortaan aan de slag. De bebouwde oppervlakte bedraagt 60 m², waarvan 20 m² in broeikassen.
Eigen groenten op de menukaart In de moestuin worden tal van groenten verbouwd: radijzen, krulsla en blonde sla, uien, platte en gekrulde peterselie, groene en rode eikenbladsla, raketsla, kropsla, enz. Ook tal van tuinkruiden, zoals dragon, tijm, munt, venkel, enz. worden gekweekt. Het keukenpersoneel gebruikt deze bij de bereiding van de menu’s voor zowel personeel als gedetineerden. Door eigen groenten en kruiden te gebruiken, kan de gevangenis flink besparen op de aankoop van voedingsmiddelen, wat een grote impact heeft op de begroting. In de toekomst zal de gevangenis zich ook toespitsen op biologische teelt.
89
IEPER De gevangenis van Ieper is een kleine gevangenis. Zij werd in 1876 in gebruik genomen als arresthuis maar doet ondertussen ook dienst als strafhuis. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de gevangenis volledig vernield en in 1919 weer opgebouwd. In de jaren ’70 werd een vleugel bijgebouwd en eind jaren ’90 werd zij grondig gerenoveerd.
Gemiddelde bevolking
91,1
Mannen
91,1
Vrouwen
0
Beklaagden
66,2
Veroordeelden
23,8
Geïnterneerden
0,2
Andere
0,9
Gewoon regime
87,7
Halve vrijheid (veroordeelden) Beperkte detentie Beperkte vrijheid (geïnterneerden)
Gemiddelde capaciteit
0 3,4 0
67,0
Personeel voltijds equivalent Totaal Directie
1,00
Totaal Attachés
1,80
Totaal Administratief
8,05
Totaal Medisch
0,50
Totaal PSD
2,75
Totaal Bewaking / Techniek
65,00
Totaal Erediensten Totaal Buiten kader
90
Totaal
0 0
79,10
E-learning voor gedetineerden
Common Assessment Framework
Sinds november 2011 kunnen gedetineerden in de gevangenis van Ieper via e-learning cursussen volgen. Zij kunnen zo talen leren maar ook aan computerlessen of technische cursussen deelnemen. In de gevangenis is een coach aanwezig die eventuele vragen beantwoordt maar de gedetineerden kunnen ook een beroep doen op specialisten van de VDAB. Nadat zij een cursus volledig hebben gevolgd, krijgen de gedetineerden een deelnameattest.
Ook de gevangenis van Ieper werkt sinds 2011 met de CAFtool ter voorbereiding van haar operationeel plan. Hierin neemt iedere gevangenis de projecten en doelstellingen op die zij het komende jaar wil realiseren. Met de CAF-tool kan de gevangenis steeds bekijken hoe het met de realisatie van haar doelstellingen staat.
Na een eerste evaluatie blijkt dat e-learning in de Ieperse gevangenis een succes is. Er zijn steeds minimum twee gedetineerden die een cursus volgen. Op de eerste evaluatievergadering bleek dat een vijftal gedetineerden elf cursussen hadden aangevraagd. De evaluatie leert dat e-learning vooral een goed initiatief blijkt te zijn voor de hoger geschoolde gedetineerden.
Na een aantal informatiesessies nam een vijftiental personeelsleden deel aan zogenaamde ZEG-vergaderingen. Tijdens deze vergaderingen stonden zij stil bij de sterke punten en de verbeterpunten van de gevangenis en dit op verschillende domeinen zoals personeel, leiderschap, strategie en planning, resultaten bij gedetineerden, enz. Daarna stelden zij een honderdtal verbeteracties en zo’n 50 quick wins voor. De gevangenis zal haar volgende operationeel plan uitvoeren in 2012 en 2013. In dat plan geeft de gevangenis vooral aandacht aan zes verbeterpunten. Uit de ZEG-vergadering bleek dat de communicatie binnen de gevangenis via formeel en informeel overleg verloopt en via de officiële procedures zoals dienstorders en mededelingen. De CAF-oefening maakte duidelijk dat de personeelsleden dit vaak niet voldoende vinden. De organisatie van een
personeelsvergadering, en dit minstens tweemaal per jaar, is dan ook een must. Op de agenda moet onder andere een stand van zaken van het operationeel plan en de verbouwingswerken staan. Daarnaast kan elk personeelslid ook zelf agendapunten indienen. De vergadering met de penitentiair bewakingsassistenten ploegchef (PBAP) moet vaker worden georganiseerd. Elke PBAP zal ook een aantal verantwoordelijkheden krijgen over de werking van de gevangenis. Een volgend actiepunt is dat de dienstnota’s van de gevangenis voor iedereen duidelijk en verstaanbaar moeten zijn zodat iedereen ook op dezelfde manier kan werken. Elk document zal door een personeelslid worden geëvalueerd en, indien nodig, worden aangepast. De inzet van het personeel verloopt bovendien niet optimaal. De gevangenis zal dan ook een nieuwe ploegverdeling opmaken. Zij gaat hiervoor op zoek naar knelpunten en schetst een ideale situatie om zo een realistische personeelsbezetting uit te werken. Ten slotte wil de gevangenis ook een enquête houden om de personeelstevredenheid te meten en ieder personeelslid de kans te geven om zijn leidinggevende te evalueren. Een andere enquête moet polsen naar de reden waarom personeelsleden met elkaar van shift wisselen en welke shift de voorkeur krijgt.
91
Zomeractiviteiten De gevangenis werkte in de zomer van 2011 opnieuw een heus programma uit voor de gedetineerden. Zo organiseerde zij, naast het jaarlijkse minivoetbaltornooi en een barbecue, een crea-workshop. Gedetineerden konden grote panelen beschilderen die werden tentoongesteld op de wandeling tijdens het festival ‘Dranouter achter Tralies’. De workshop stond in het teken van het thema ‘vrijheid’. Tijdens het festival ‘Dranouter achter Tralies’ kwamen een bekende DJ, een Puertoricaanse en een Britse muziekgroep langs. Aan het einde van de zomervakantie konden de gedetineerden met hun kinderen genieten van een speciaal kinderbezoek. De kinderen konden circusacts leren, zich laten grimeren en samen met hun ouders genieten van een circusoptreden.
92
F OCUS
Laatste fase van verbouwingswerken De gevangenis van Ieper onderging sinds de jaren ’70 al heel wat verbouwingswerken. Zo kwam er een nieuwe cellenvleugel bij en werden eind jaren ’90 de cellen van de oudste vleugel gerenoveerd. De rest van de gevangenis wordt in drie fasen vernieuwd. In een eerste fase werd al een nieuwe wandeling gebouwd en de tweede fase zorgde voor een modern accesgebouw. In de derde fase worden alle bijgebouwen afgebroken en zullen twee nieuwe vleugels worden gebouwd waar onder andere een bezoekzaal, een bibliotheek, sportruimtes en burelen worden voorzien.
Afbraakwerken In 2011 stonden de afbraakwerken op het programma. De griffie, de boekhouding, de keuken, de strafcel, het tandartslokaal, de ruimte voor ongestoord bezoek, de kleedruimte voor gedetineerden en de polyvalente zaal
werden afgebroken. In de kelder waren eveneens enkele lokalen onbruikbaar. De gevangenis moest een goede organisatie aan de dag leggen om al deze diensten een tijdelijk nieuw onderkomen te geven. Tijdens de graafwerken werd trouwens een bom gevonden uit de Eerste Wereldoorlog die door DOVO onschadelijk werd gemaakt.
Puzzelwerk Tijdens de afbraak- en bouwwerken moet de gevangenis voor heel wat diensten andere lokalen voorzien en kunnen er minder gedetineerden in de gevangenis verblijven. De directeurswoning werd in de mate van het mogelijke aangepast. De woonkamer doet nu dienst als griffie en boekhouding. In de slaapkamers zijn burelen ingericht voor de directie, de psychosociale dienst en de diensten van de Vlaamse Gemeenschap. Waar de gevangenis maar
plaats biedt aan 65 gedetineerden, verblijven hier in tijden van overbevolking meestal zo’n 110 gedetineerden. Tijdens de werken wordt dit aantal teruggebracht naar 75 gedetineerden. De gevangenis bouwde ook een tijdelijke keuken. De gevangenis wil de activiteiten voor gedetineerden zo goed mogelijk blijven organiseren. Het atelier blijft behouden maar in dezelfde ruimte vinden ook heel wat andere activiteiten plaats, zoals het kinderbezoek, ontspanningsavonden, vormingsactiviteiten, sportgebeurtenissen en vergaderingen. Het ongestoord bezoek gaat voorlopig door in een cel die de gevangenis hiervoor heeft aangepast. De meeste diensten zijn verhuisd naar een tijdelijk onderkomen. De werkzaamheden zullen jaren in beslag nemen. In 2011 vonden al de afbraakwerken plaats. 2012 is de start van de bouw van de twee nieuwe vleugels.
93
I t t e r
ITTRE
De gevangenis van Ittre is een van de recentste gevangenissen in België. In 2002 werd zij in gebruik genomen als strafhuis. Zij is ook een van de hoogbeveiligde gevangenissen in het land. Gemiddelde bevolking Mannen Vrouwen Beklaagden
434,4 434,4 0 7,5
Veroordeelden
426,8
Geïnterneerden
0
Andere Gewoon regime
0,1 434,4
Halve vrijheid (veroordeelden)
0
Beperkte detentie
0
Beperkte vrijheid (geïnterneerden)
0
Gemiddelde capaciteit
444,0
Personeel voltijds equivalent Totaal Directie
5,00
Totaal Attachés
4,00
Totaal Administratief
22,45
Totaal Medisch
6,55
Totaal PSD
17,81
Totaal Bewaking / Techniek
334,60
Totaal Erediensten Totaal Buiten kader
Totaal
94
0,50 0
390,91
Werkgroep rond tuchtprocedures
Workshop rapmuziek
De gevangenisdirectie richtte een werkgroep op die zich toelegde op de tuchtaspecten. Deze werkgroep bestond uit penitentiair assistenten, directeurs, een jurist, penitentiair assistenten-ploegchefs en penitentiair bewakingsassistenten. Zij zijn immers een belangrijke schakel in het informatie- en beslissingsproces van een tuchtprocedure. De werkgroep stelde ook een balans op van de geldende praktijken in de gevangenis. Er werden statistieken opgemaakt over de frequentie van de misdrijven en de zwaarte van de straffen.
Een groep gedetineerden richtte in 2011 een workshop ‘rapmuziek’ op. Zij komen iedere zondagochtend samen. De gevangenis investeerde hiervoor in het nodige materiaal, waaronder een mengpaneel en microfoons, en organiseerde zelfs een concert. Omwille van het grote succes, besloot de gevangenis om nog een tweede concert te geven.
De werkgroep maakte vervolgens een nauwkeurige analyse van de wetsartikelen die in werking gingen treden. Daarna werden de straffen die tot dan toe werden opgelegd, ondergebracht in verschillende categorieën. Ten slotte bekeek de werkgroep welke straf werd opgelegd aan ieder misdrijf.
Twee gedetineerden getuigen over de impact van deze activiteit op hun dagelijks leven: “Waarom maak ik rap? Ik ben blijkbaar geboren voor muziek, ook al heb ik mij hier in mijn jeugd nooit mee bezig gehouden. Het maakt weinig uit waar ik ben. Ik zing en schrijf de woorden die in mij opkomen. Ik doe mijn best om met opgeheven hoofd door het leven te gaan, zelfs in de gevangenis. Ik kan mij in mijn teksten uitdrukken. Dat verzacht de zeden en biedt mij een ‘geestelijke uitweg’. Onze workshop verschilt van andere activiteiten. Dat geeft een zekere houvast tijdens mijn opsluiting. Ik heb een bladzijde kunnen omslaan en ik kan mij richten op de toekomst! “ “De workshop ‘rapmuziek’ is een zeer verrijkende activiteit omdat ik mijn verlegenheid kon overwinnen, de blik van de ander kon trotseren en mij kon uitdrukken zonder risico op vooroordelen. Muziek heeft steeds een kalmerende werking op mij gehad in mijn jeugd en puberteit, en ook nu nog. Muziek is het enige dat me voor een ogenblik laat zweven en dat gevoel heeft mij de moed gegeven om die aangename kunstvorm te beoefenen. (...) Dat geeft ons in de gevangenis een zekere vrijheid. “
Op basis van de bevindingen van de werkgroep zullen de verschillende actoren hun eigen ervaringen over de tuchtprocedures onder de loep nemen, zullen de tuchtprocedures waar nodig worden aangepast en zal beter over het strafbeleid worden gecommuniceerd. Het gevangenispersoneel zal ook duidelijk worden geïnformeerd over de nieuwe procedures.
95
Een blik achter de gevangenismuren De gevangenis wilde in 2011 naar buiten treden. Zij werkte mee aan de reportage over voorwaardelijke invrijheidstelling en ontving studenten die op bezoek kwamen of stage liepen in de gevangenis. Daarnaast nam de gevangenis deel aan verschillende projecten van vzw’s, zoals aan het project ‘Cicatrices’ waarbij littekens van gedetineerden werden gefotografeerd. Tijdens het project ‘Caravane’ kwamen levensverhalen aan bod over de relatie tussen gedetineerden en personeel. Vzw Autrement werkte ten slotte samen met de gevangenis aan een pedagogische kit voor gedetineerden. Een blik van buitenaf kan immers de levensomstandigheden binnen de gevangenismuren verbeteren en het publiek een beter beeld geven van het leven in de gevangenis van Ittre.
96
Gedetineerden als contactpersoon voor gezondheid Sinds 2009 fungeert een groep gedetineerden als contactpersoon voor gezondheid. De groep bestaat uit verschillende gedetineerden die op vrijwillige basis een opleiding rond algemene gezondheid volgden die binnen de gevangenismuren werd gegeven door de vzw Service Education pour la Santé. Zij willen in alle vertrouwen aan hun medegedetineerden een antwoord geven op vragen rond overdraagbare aandoeningen, zoals aids, hepatitis of tuberculose, maar ook over hygiëne, drugs en veilig vrijen. In 2011 maakten vijf gedetineerden deel uit van die groep. Zij vergaderden elke maandagnamiddag. Twee keer per
maand waren een of meer begeleidsters van de SES aanwezig om de groepsprojecten op te volgen, vragen te beantwoorden van de gedetineerden die contactpersoon zijn voor gezondheid en hen zowel materiële als pedagogische ondersteuning te bieden. De gedetineerden van deze groep brengen driemaandelijks het krantje ‘L’alchimiste’ uit met algemene gezondheidsinformatie bestemd voor hun medegedetineerden. De vergaderingen verlopen erg vlot. De bewustmaking rond gezondheid blijft als opdracht erg belangrijk in de gevangenis. Begin 2012 was de werkgroep al aan haar 24e vergadering toe. De laatste vergadering had als thema ‘geestelijke gezondheid’.
F OCUS
Betere familiale banden Elke verdachte of veroordeelde gedetineerde heeft volgens de basiswet minstens eenmaal per maand recht op ongestoord familiebezoek gedurende minimum twee uur. Voortaan is het ongestoord bezoek niet langer beperkt tot één bezoeker. Er zijn nu meerdere personen tegelijk toegelaten tot dat bezoek, waaronder ook minderjarigen. De gevangenis startte daarom een denkoefening over de manier waarop de procedures rond ongestoord bezoek moesten worden aangepast. Een werkgroep binnen de gevangenis voerde een onderzoek naar de bestaande praktijken in andere landen zoals Frankrijk, Duitsland, Canada, Engeland, Denemarken, Spanje en Italië. Daaruit bleek dat ongestoord bezoek heel wat voordelen biedt voor de gedetineerden en hun familie. De
familiebanden blijven sterk en gedetineerden kijken anders naar hun opsluiting en hun terugkeer naar de maatschappij. De gevangenis onderzocht verschillende aspecten van het ongestoord bezoek: plaats, duur, doelpubliek, toegangsvoorwaarden, veiligheid, welzijn, noodzakelijke herinrichting, de statistieken over het gebruik van de bestaande lokalen, budget, enz. De gevangenis voerde daarna de nodige materiële en technische aanpassingen door. Sinds 1 september 2011 vindt in Ittre dan ook het ongestoord familiebezoek plaats, conform de basiswet. Een gedetineerde getuigt over de nieuwe bezoekregeling:
“Ik waardeer vooral het intieme karakter van het ongestoord bezoek. Ik voel mij minder gespannen dan in de bezoekzaal omdat ik mezelf kan zijn. Tijdens die twee uur kan ik volledig opgaan in mijn vaderrol. Ik kan opnieuw voeling krijgen met hoe ik dagdagelijks omga met mijn baby, zodat ik kan ‘ontsnappen’ en de dagelijkse beslommeringen in de gevangenis kan relativeren. Ik kijk vooral naar de toekomst, want zo’n intens moment geeft mij de kracht om verder te gaan. Ik vertrek met een glimlach en met hernieuwde energie. Het zou voor mij de ergste straf zijn als ze dat bezoek zouden afschaffen.”
97
JAMIOULX In 1975 werd de gevangenis van Jamioulx in gebruik genomen als arrest- en strafhuis. De inrichting is niet gebouwd volgens het bekende Ducpétiaux-model maar in een vierkant. Alle cellen hebben uitzicht op een wandeling van één hectare. De gevangenis heeft ook een psychiatrische annex. Op drie van de negen secties heerst een open regime. Gemiddelde bevolking Mannen Vrouwen
319,8 319,8 0
Beklaagden
198,6
Veroordeelden
91,9
Geïnterneerden
28,7
Andere
0,7
Gewoon regime Halve vrijheid (veroordeelden) Beperkte detentie Beperkte vrijheid (geïnterneerden)
Gemiddelde capaciteit
318,3 0 1,5 0
232,0
Personeel voltijds equivalent Totaal Directie
4,80
Totaal Attachés
1,00
Totaal Administratief
21,90
Totaal Medisch
9,00
Totaal PSD
11,30
Totaal Bewaking / Techniek
218,95
Totaal Erediensten
2,00
Totaal Buiten kader
0
Totaal
98
268,95
De violen gelijk gestemd
Een streepje klassieke muziek
Een van de operationele doelstellingen van de gevangenis is om een tevredenheidsenquête te organiseren bij het bewakingspersoneel en dit om de arbeidskwaliteit te evalueren. Begin 2011 startte de gevangenis dan ook een project op om de operationele begeleiding door de penitentiair bewakingsassistenten ploegchefs en de penitentiair assistenten te verbeteren. Op die manier kan iedereen op dezelfde manier werken en wordt de kloof tussen even en oneven teams opgeheven. De gevangenis organiseerde daarom een tweedaagse opleiding om ploegchefs en penitentiair assistenten te helpen het personeel optimaal te begeleiden en bij te staan.
Op 20 december 2011 bereikte het culturele activiteitenprogramma voor de gedetineerden zijn hoogtepunt met een concert van het Koninklijk Kamerorkest van Wallonië. De gevangenis wilde zo een tipje van de sluier oplichten van een cultuurdomein dat in de gevangenis zelden aan bod komt: klassieke muziek. Meer dan 73 gedetineerden woonden het concert bij en genoten van de muziek van grootmeesters zoals Brahms, Massenet, Mozart en Suk. Het orkest werd onthaald op een warm applaus en de musici konden tijdens een kleine receptie zelfs even met enkele gedetineerden praten. Het evenement kon rekenen op heel wat media-aandacht en werd beschreven als “een verrijkende ervaring voor zowel de externe actoren als gedetineerden. Een initiatief dat voor herhaling vatbaar is.” De RTBF, Télésambre en de kranten Le Soir en La Nouvelle Gazette brachten verslag uit over het evenement.
De RTBF publiceerde onderstaand artikel op haar website:
In de zomer vond een dramatisch incident plaats in de gevangenis waaruit bleek dat niet alle hiërarchische niveaus op dezelfde manier werken. De gevangenis besloot dan ook om de focus niet zozeer op het individueel en interpersoonlijk niveau te leggen maar eerder op samenwerken en teamverband. De gevangenis verving daarom de oorspronkelijke opleiding door een seminarie met als doel de verschillende werkwijzen binnen het bureau van de penitentiair assistenten zo goed mogelijk op elkaar afstemmen. Het directieteam en de penitentiair assistenten ploegchefs hadden hun eigen werking al doorgelicht vooraleer aan het seminarie deel te nemen. In 2012 vindt een teambuilding plaats voor de gevangenisdirectie en de penitentiair assistenten en daarna zullen zij op vaste tijdstippen met elkaar vergaderen. Een ander project zal ook worden ontwikkeld voor de ploegchefs.
Musique classique à la prison de Jamioulx Les détenus du pénitencier de Jamioulx, près de Charleroi, ont pu assister ce mardi soir à un concert de musique classique. Il s’agissait d’un rendez-vous exceptionnel avec l’Orchestre Royal de Chambre de Wallonie. La formation musicale a livré son concert devant une centaine de détenus. Il s’agissait d’une première en Belgique. Jamais, à ce jour, la musique classique n’avait franchi les portes d’une prison. L’accueil a été au-delà des espérances des organisateurs. A tel point que rendez-vous a déjà été pris pour l’année prochaine. Durant une heure, les 12 musiciens ont joué des extraits de leur répertoire. Parmi eux figurait Ronald Van Spaendonck, clarinettiste mondialement reconnu. Avant le concert, ce dernier avouait s’interroger sur la réaction de ce public particulier. Mais, après la prestation, il était conquis par la réaction de l’assistance. Ses propos ainsi que ceux de Christine Oliosi, directrice de l’établissement pénitentiaire et ceux de Laurent Facq, directeur général de l’Orchestre Royal de Chambre de Wallonie, sont à écouter ci-contre dans les reportages de Christine Borowiak et Nicolas Poloczek. Augustin Dumay, violoniste de renommée internationale, et le procureur du roi de Charleroi, Christian De Valkeneer ont aussi livré leurs impressions à nos envoyés spéciaux. Daniel Barbieux, Nicolas Poloczek et Christine Borowiak Bron : www.rtbf.be, 21 december 2011
Bron: Sudpresse 99
Duurzame ontwikkeling In het kader van een Europees project ondertekende de cel Duurzame Ontwikkeling van de FOD Justitie in 2010 een partnerschap met Fedesco, een onderneming die zich inzet om overheidsgebouwen meer energie-efficiënt te maken. Verschillende projecten werden op touw gezet, onder andere in de gevangenis van Jamioulx. De bedoeling van dat project was om het energieverbruik te verminderen dat goed was voor een van de hoogste peilen van alle overheidsgebouwen. Het elektriciteitsverbruik was niet extreem hoog in vergelijking met de andere gevangenissen, maar het gasverbruik rees wel de pan uit in verhouding tot de oppervlakte van het gebouw. Er werden drie pijlers ontwikkeld om het energieprobleem aan te pakken. Ten eerste moesten de daken en de buitenmuren
100
worden geïsoleerd en moesten de ventilatiesystemen worden aangepast. Vervolgens zou een warmtekrachtkoppeling tegelijkertijd elektriciteit en warmte kunnen opwekken en ten slotte werd beslist om zonnepanelen te plaatsen. Tijdens de laatste maanden van 2011 werd gestart met de dakisolatie en de installatie van de warmtekrachtkoppeling. Deze investering kan op zes jaar worden afgeschreven. De dakisolatie, met een totale oppervlakte 5 800 m², is ideaal om te combineren met zonnepanelen met een isolerende laag, die warm water voor het sanitair produceren. Een dakoppervlakte van 900 m² is naar het zuiden gericht en wordt nooit overschaduwd, wat meteen een buitenkans is voor energiebesparing.
F OCUS
Brandveiligheid voorop Voor de gevangenis in Jamioulx is preventie van incidenten bij brand een van de pijlers van het beleid rond veiligheid en welzijn op het werk. Het gebouw dateert van 1975 en de normen voor brandveiligheid zijn sindsdien erg geëvolueerd. De gevangenis deed de voorbije twee jaar dan ook de nodige inspanningen om de brandveiligheid in het gebouw te verbeteren.
Evacuatieoefeningen Daarnaast startte de gevangenis in 2010 en 2011 een denkoefening met de regionale brandweer en de federale en gemeentelijke overheden over een algemene evacuatieoefening van het gebouw. De betrokken partijen sloten een akkoord over de interventiescenario’s bij rampen.
Interventieteams bij brand
Brandveilige infrastructuur
In 2010 werd het eerstelijns interventieteam gereorganiseerd en versterkt. 24 personeelsleden volgden hiervoor een opleiding in het opleidingscentrum in Marneffe. Die opleiding werd in 2011 aangevuld met een specifieke module waarin de thema’s ‘interventie bij brand en bij sterke rookontwikkeling’ en ‘het gebruik van zuurstofflessen’ aan bod kwamen. Deze opleidingen werden gegeven door brandweerlui. Het interventieteam kon hun kennis al twee keer toepassen bij interventies in cellen waarin gedetineerden brand hadden gesticht. Door hun snelle reactie en professionele optreden konden zij tijdens de laatste interventie een leven redden.
Dankzij de steun van de gemeentelijke overheden kregen de brandbeveiligingswerken aan het gebouw groen licht. De eerste werken in het cellulair gedeelte zijn bijna klaar. De vleugels werden in compartimenten onderverdeeld en er zijn overal brandwerende deuren geplaatst.
en gelokaliseerd. Het tweede deel van het project, de beveiliging van het administratieve gebouw, bevindt zich in de planningfase.
Betere interventieprocedures Sinds september 2011 houdt een werkgroep zich bezig met de verbetering van de interne interventieprocedures bij incidenten en met de evacuatie van gedetineerden en personeel bij brand. Er wordt een scenario uitgetekend waarin niet op de interventie van de brandweer kan worden gewacht. De werkgroep analyseert elk type incident op basis van de plaats in de gevangenis waar het incident zich voordoet en de eventuele aanwezigheid van personeelsleden en gedetineerden. In 2012 zal de werkgroep simulaties uitwerken.
Niet minder dan 450 rookdetectoren werden ‘s nachts door werkploegen in het gebouw geplaatst, buiten het zicht van de gedetineerden. Deze installaties zullen op korte termijn elektronisch kunnen worden bediend vanuit het controlecentrum. Via dat paneel kunnen incidenten met warmte- en/of rookontwikkeling snel worden geïdentificeerd
101
LANTIN De penitentiaire inrichting van Lantin is gebouwd naar Amerikaans en Duits model. Zij is de grootste inrichting van het land en daarom opgesplitst in afzonderlijke entiteiten: een arresthuis, een strafhuis, een vrouwenafdeling, een psychiatrische annex en een polikliniek. Gemiddelde bevolking
971,0
Mannen
891,6
Vrouwen
79,4
Beklaagden
390,6
Veroordeelden
535,8
Geïnterneerden
40,8
Andere Gewoon regime Halve vrijheid (veroordeelden) Beperkte detentie Beperkte vrijheid (geïnterneerden)
Gemiddelde capaciteit
3,8 970,9 0 0,1 0
694,0
Personeel voltijds equivalent Totaal Directie Totaal Attachés
4,00
Totaal Administratief
52,20
Totaal Medisch
19,95
Totaal PSD
26,25
Totaal Bewaking / Techniek
688,66
Totaal Erediensten Totaal Buiten kader
Totaal
102
9,00
4,80 0
804,86
Nieuwe vleugel met gemeenschapsregime in strafhuis In het strafhuis van de gevangenis is een nieuwe vleugel met gemeenschapsregime geopend waar gedetineerden een groot deel van de tijd samenleven. Het gedrag van de gedetineerde tegenover het personeel vormt het hoofdcriterium om op deze vleugel te mogen verblijven. Het personeel was nauw betrokken bij de uitwerking van het project en analyseerde het profiel van mogelijke kandidaten. Het gaat om een halfopen vleugel waar de celdeuren op verschillende tijdstippen van de dag open blijven. In een gemeenschappelijke zaal kunnen de gedetineerden samen eten, televisie kijken, aan sport doen, enz. Op deze vleugel sorteren de gedetineerden ook hun afval. Hassan vertelt: “Het is een voordeel omdat je op deze vleugel voor een groot deel zelf je dag kan inplannen. Het verzacht de spanningen en bevordert de relaties met het personeel. (…) Het is niet altijd gemakkelijk want je kan natuurlijk niet met iedereen even goed overweg. Je moet hiermee leren omgaan en je moet respect hebben voor elkaar. Het is een goed systeem want je inzet wordt beloond.” Een penitentiair bewakingsassistent-ploegchef vertelt waarom het project een succes is: “Het personeel, van bewakingsassistent tot directie, week niet af van de opzet. Geen enkele gedetineerde kreeg zomaar een plaats op de vleugel. Zij hebben allen hun plaats moeten verdienen en moeten bewijzen dat zij in staat zijn die te behouden. De personeelsleden hebben onderling overlegd om een gestroomlijnd, efficiënt en vooral autonoom beheer te realiseren en de tucht te handhaven. De gedetineerden voelen zich betrokken bij het leven op de vleugel omdat zij kunnen praten met het personeel en zelf dagelijkse taken in handen nemen.”
Op de catwalk Tijdens het schooljaar 2010-2011 volgden enkele vrouwelijke gedetineerden een opleiding ‘snit en naad’. Uit oude kledij maakten zij nieuwe kledingstukken die aan een goed doel werden geschonken. In juni organiseerden acht van hen een modeshow. Zij maakten kleding voor hun familie en voor zichzelf en defileerden ermee op de catwalk. In aanwezigheid van medegedetineerden, directies van de scholen voor sociale promotie, leden van de psychosociale dienst en van Justitieel Welzijnswerk toonden zij hun creaties. De modeshow was een ware boost voor hun zelfvertrouwen.
Twee gedetineerden vertellen: “Het is goed om te kunnen tonen wat wij hebben gerealiseerd. De schoonheidsspecialisten zorgden ervoor dat de make-up en het kapsel bij onze gelaatskleur, onze kleren en de kleur van onze ogen en haar pasten en daardoor voelden wij ons mooier. Het geeft ons een ander zelfbeeld en maakt ons vreugdevol. Wij voelen ons gewaardeerd en dat doet goed. Bovendien kan het ook anderen aanmoedigen.” Ook de leerkracht snit-en-naad weet hoe belangrijk de opleiding voor hen was: “Het geeft elke gedetineerde, ongeacht haar oorspronkelijke vakkennis, de gelegenheid om haar creaties te tonen die ze volledig zelf heeft gemaakt. Bij het maken van de kledij zijn ze immers vrij om de stof en de snit te bepalen.”
Cel Personeelsbegeleiding Sinds maart 2011 is de cel Personeelsbegeleiding operationeel in de gevangenis van Lantin. Het personeel kan hier terecht voor psychologische begeleiding en informatie over sociale zaken. Maandelijks wordt de permanentie van deze cel vastgelegd. Alle personeelsleden kregen via e-mail informatie over de praktische regeling en over de permanentiedata. Zij vinden de informatie ook terug op het intranet van de gevangenis en in de brochure ‘Des psychologues à votre écoute’.
103
Gloednieuwe keuken
Een gedetineerde reageerde alvast enthousiast:
Sinds 11 april 2011 kan het keukenpersoneel van de gevangenis van Lantin aan de slag in een gloednieuwe keuken. De vroegere keuken was verouderd en renovatie was dan ook broodnodig. In augustus 2010 startte de Regie der Gebouwen met de werken. Tijdens de renovatie nam het keukenpersoneel hun intrek in containers met een uitgeruste maar kleine keuken. Hoewel op vlak van menu’s en werkwijze soms improvisatie nodig was, leidde de situatie op geen enkel moment tot incidenten.
“Ik heb ‘Cinévasion’ gevolgd vanaf de eerste sessie. Ik ben erg tevreden over de discussies en de thema’s uit de reportages. Dankzij deze activiteit kon ik het gevangenisleven en vooral de negatieve discussies op de wandeling een beetje vergeten. De meeste discussies met de andere gedetineerden waren hoogstaand.”
Dankzij het advies van het Federaal Agentschap voor Voedselveiligheid en het lokale brandweerkorps voldoet de nieuwe keuken volledig aan de veiligheidsnormen. In de keuken is er voortaan een ‘koude zone’ voor de bereiding van koude gerechten, een ‘warme zone’ met bak- en braadplaten, ovens, frituurpannen, enz. en een ‘vuile zone’. Dankzij de nieuwe infrastructuur en de betere werkomstandigheden kunnen de personeelsleden en de gedetineerden die in de keuken aan de slag zijn op een professionelere manier de maaltijden voor de zowat 1000 gedetineerden bereiden.
Rapmuziek met Kaer
Filmclub Cinévasion In samenwerking met de Stichting voor Morele Bijstand aan Gevangen en de vzw’s ‘Artatouille’ en ‘CTV Médias’ organiseerde de gevangenis maandelijks de filmclub ‘Cinévasion’ voor gedetineerden in het arresthuis. Een moreel consulente van de gevangenis, een mediapedagoge en een filmexpert zorgden voor begeleiding. Aan de hand van verschillende thema’s konden de deelnemers van gedachten wisselen, hun kritische zin ontwikkelen en filmkennis opdoen. Enkele onder hen kregen bovendien de kans om hun kennis toe te passen als juryleden van het Vrijheidsfestival, een kunst- en filmfestival over rechten en vrijheden. 104
In het kader van een alfabetiseringscursus in het strafhuis maakten elf gedetineerden rapmuziek samen met Kaer, zanger van de groep ‘Starflam’. Zij schreven de teksten en de artiest zette ze op muziek. Daarna werd de muziek op een cd opgenomen. Tijdens La Fête de la Music in juni konden de medegedetineerden de muziek beluisteren. Dit artistiek project is een samenwerking tussen de gevangenis, een kunstenaar en een organisatie die alfabetiseringscursussen geeft. De gedetineerden waren enthousiast. Zij kregen de kans om via muziek uitdrukking te geven aan hun belevingen, hun ervaringen, hun opstandigheid en hun hoop.
“Ik kon mijn gedachten de vrije loop laten. Ik wist niet dat ik in staat was tot zulke resultaten. Wat ik onthoud uit dit mooie avontuur is dat men zichzelf kan verbazen wanneer men zich ergens echt op toelegt.”
F OCUS
Kantinebestellingen beter beheerd Dankzij een nieuwe leverancier en een elektronische werkwijze kan de gevangenis van Lantin de kantinebestellingen efficiënter beheren. Sinds 1993 werkte de gevangenis samen met een zelfstandige leverancier die in de kantine zijn stock bewaarde en de bestellingen beheerde volgens een eigen systeem waarvan de gevangenis volledig afhankelijk was. Hij deed daarvoor een beroep op gedetineerden. Het pensioen van deze leverancier was dan ook voor de gevangenis de perfecte gelegenheid om een nieuwe leverancier te zoeken en haar kantinesysteem te verbeteren. Resultaat is een betere dienstverlening aan de gedetineerden en tijdswinst voor het personeel.
Nieuwe leverancier Om een nieuwe leverancier te vinden, schreef de centrale dienst Begroting, Aankopen en Boekhouding een overheidsopdracht uit. Op 18 mei tekende de gevangenis een overeenkomst met een bedrijf dat een GB Partner beheert.
Efficiënt beheer van kantinebestellingen
Eén bestelbon voor vier kantines
In de kantine van Lantin bestellen de gedetineerden wekelijks voor 12 000 tot 20 000 euro aan artikelen. In het oude systeem moesten drie gedetineerden de bestelde artikelen encoderen in het programma van de leverancier. Om de bestellingen efficiënter te beheren, besliste de gevangenis in samenwerking met de directie ICT om de bestelbons te digitaliseren. De digitale bons worden ingevoerd in het programma Justix en het geld gaat automatisch van de rekening van de gedetineerden af. Vervolgens worden de bestelbonnen elektronisch aangemaakt. De gevangenis maakt sinds juni 2011 gebruik van dit nieuwe efficiëntere systeem. De overgang van het oude naar het nieuwe systeem verliep probleemloos. Het personeel leerde ermee werken en paste haar werkgewoontes aan.
Het systeem voldoet volledig aan de verwachtingen. Naast gewone en verse artikelen, zorgde de gevangenis er ook voor dat de gedetineerden via hetzelfde systeem telefoontijd kunnen aankopen en tijdschriften kunnen bestellen. In plaats van vier bestelbonnen, moeten de gedetineerden er nu nog maar één invullen. Met het nieuwe systeem is het noodzakelijk dat zij dit correct doen en dat zij hier dus de nodige aandacht aan besteden.
Het scansysteem betekende bovendien een grote tijdswinst voor de dienst van de lopende rekeningen in de gevangenis. Deze werd gereorganiseerd met als resultaat een vlottere en meer overzichtelijke behandeling van de bestellingen.
105
LEUVEN-CENTRAAL De Leuvense centrale gevangenis is sinds 1860 een van de weinige Belgische gevangenissen waar een uitsluitend gesloten regime heerst dat aangepast is aan een langdurig verblijf. De gevangenis is bedoeld voor strafuitvoering.
Gemiddelde bevolking Mannen Vrouwen
344,2 344,2 0
Beklaagden
38,2
Veroordeelden
294,3
Geïnterneerden
1,9
Andere Gewoon regime Halve vrijheid (veroordeelden) Beperkte detentie Beperkte vrijheid (geïnterneerden)
Gemiddelde capaciteit
9,7 342,5 0 1,7 0
350
Personeel voltijds equivalent Totaal Directie
2,60
Totaal Attachés
2,00
Totaal Administratief
14,35
Totaal Medisch
1,90
Totaal PSD
10,75
Totaal Bewaking / Techniek
198,25
Totaal Erediensten
2,60
Totaal Buiten kader
0
Totaal
106
232,45
Theatervoorstelling
Een vleugje klassieke muziek
De toneelgroep ‘Leven-Centraal’ gaf eind april weer het beste van zichzelf tijdens enkele voorstellingen van hun 43e toneelproductie ‘Met volle goesting’ in de Leuvense gevangenis. Zij traden op voor gedetineerden én voor personeel en hun familie. Het publiek was na een avondje humor op de planken laaiend enthousiast. Tijdens de zes avonden dat zij het toneelstuk speelden, kwamen telkens meer dan 130 personen kijken.
De gevangenis betreedt in haar cultuuraanbod ook de minder voor de hand liggende paden. Naast popconcerten organiseert zij ook regelmatig klassieke concerten. In 2011 genoten telkens een dertigtal gedetineerden van een klavecimbelconcert van een internationaal vermaarde virtuoze, van een concert door het 80-koppige Universitair Harmonieorkest van de KU Leuven en van een concert van een blazersensemble van de Munt.
2011 was een speciale editie. Marijke Bollen, een van de externe actrices speelde voor de 20ste keer mee: “Niet alleen voor de genodigden zijn dit speciale avonden, ook voor mij zijn de voorbije jaren zeer speciaal geweest. Ik werd vanaf het eerste ogenblik aanvaard, nergens of op geen enkel ogenblik heb ik me hier onveilig gevoeld of is iemand niet correct tegenover me geweest. Het doet wat met een mens als je ziet wat de toneelgroep ‘Leven Centraal’ voor de mannen betekent, hoe ze er zich voor inzetten, hoe je ze erdoor ziet veranderen. Het is een hechte groep die er veel voor over heeft. Kijk maar eens naar de prestatie van verleden jaar gekoppeld aan een goed doel. Ik zou het voor geen geld hebben willen missen.”
Bibliotheek voor beklaagden De centrale gevangenis van Leuven is in de eerste plaats een inrichting voor veroordeelden. Toch verblijven hier ook een vijftigtal beklaagden. De gevangenis bouwde in 2011 het regime voor de beklaagden verder uit door onder andere een betere onthaalprocedure te voorzien, meer sport- en ontspanningsactiviteiten aan te bieden en de bibliotheekwerking te verbeteren.
en hun sociale contacten onderhouden. Een veroordeelde gedetineerde werkt als bibliothecaris met de ondersteuning van een vrijwilliger, die de bibliotheek de jaren voordien beheerde.
De beklaagdenafdeling beschikte al over een eigen bibliotheek, maar de infrastructuur, het materiaal en het beheer moesten dringend worden verbeterd. Een klein en rommelig lokaal met een beperkt en verouderd aanbod werd uitgebreid en omgevormd tot een aangename ruimte, verdubbeld in oppervlakte, waar gedetineerden de keuze hebben uit een ruime collectie boeken, tijdschriften, kranten, strips, cd’s, gezelschapspellen, enz. Gedetineerden kunnen hier niet enkel boeken lenen maar zich ook ontspannen
107
Gevangenenactie Bond zonder Naam
KURT, ZEVEN JAAR IN DE GEVANGENIS LEVENSLANG PAPA
De Bond zonder Naam organiseerde in 2011 een actie waarin zij aandacht vroeg voor de situatie van gedetineerden. De centrale gevangenis van Leuven droeg haar steentje bij om van deze actie een succes te maken. Zo was de gevangenis de setting voor het campagnespotje en de persconferentie. De campagne ging van start onder ruime mediabelangstelling en in aanwezigheid van bekende Vlamingen, die als campagneambassadeurs fungeerden, en verschillende politici. De Bond zonder Naam maakte de campagne bij het grote publiek bekend in het Radio2-programma ‘En nu serieus’ dat rechtstreeks werd uitgezonden vanuit de bezoekzaal van de gevangenis. Een twintigtal gedetineerden volgden de uitzending, samen met hun familieleden en een vijftiental personeelsleden. Zo kon de buitenwereld zien dat de gevangenissen een open geest hebben en betrokken zijn met wat leeft in de buitenwereld.
Paasbrunch Op paasdag organiseerde de werkgroep affectieve relaties van de Leuvense centrale gevangenis voor het eerst een paasbrunch voor de gedetineerden en hun familie. De kosten van dit initiatief werden volledig gedragen door de deelnemende gedetineerden die samen met hun familie konden genieten van een uitgebreid ontbijtbuffet. De leden van de werkgroep affectieve relaties namen de bediening voor hun rekening. V.U.: Bond zonder Naam vzw, Sint-Jacobsmarkt 39, B-2000 Antwerpen
Wie achter tralies voelt dat hij nog toekomst heeft, hervalt minder na vrijlating. Kijk op bzn.be wat jij kan doen. We worden er allemaal beter van.
Within-Without-Walls
gevangenisactieBZN_A3-affiche_dd.26.10.2011-finaal.indd 1
108
26-10-2011 09:55:11
De reacties tijdens en na de brunch waren zeer positief. Voor sommige familieleden was het leuk om nog eens met het hele gezin te ontbijten. Voor de allerkleinsten waren een bezoek van de paashaas en lekkere chocolade-eieren voorzien. Om iedereen de kans te geven werd in twee shiften gewerkt en om alles tussendoor klaar te zetten moest van
elk bezoekmoment wat tijd worden ingeleverd. Maar de gedetineerden hadden dit er zeker voor over. Ook het gewone bezoek ging door in een aparte bezoekruimte zodat niemand een bezoekmoment moest inleveren. Twee groepen van 22 gedetineerden en hun familie, goed voor 160 personen, namen deel aan deze eerste paasbrunch.
Opendeurdag voor potentiële werkgevers De gevangenis startte in 2010 met een project om de tewerkstelling van gedetineerden te verbeteren. In mei 2011 brachten enkele potentiële werkgevers een bezoek aan de gevangenis. In totaal namen 21 bedrijven uit specifieke sectoren een kijkje achter de gevangenismuren en maakten zij kennis met gevangenisarbeid. Vooral bedrijven uit de bouw- en horecasector en verschillende wasserijen namen deel. Gedetineerden en werkhuisbegeleiders lieten hen zien hoe zij werken. Aan de hand van de competentieprofielen en de ervaringspas konden de werkgevers zien over welke competenties gedetineerden beschikken. Zo kunnen zij zich een realistischer beeld vormen over de vaardigheden die een ex-gedetineerde opgedaan heeft in de gevangenis als hij in de toekomst bij hen komt solliciteren.
F OCUS
Rampoefening Op 22 november 2011 organiseerde de veiligheidscel van de stad Leuven voor het eerst een multidisciplinaire, grootschalige rampoefening in de centrale gevangenis van Leuven. De gevangenis was nauw betrokken bij de voorbereidingen, de organisatie en de uitwerking van deze oefening. De bedoeling was om de werking van het Bijzonder Nood- en Interventieplan te evalueren. De hulpverleningsinstanties en de gevangenis oefenen regelmatig elk hun eigen nood- en interventieprocedures. De gevangeniscontext heeft echter een grote invloed op de manier waarop de verschillende hulpverleningsdiensten tussenkomen. Een multidisciplinaire rampoefening is nuttig om de violen gelijk te stemmen.
Brandveiligheid als prioriteit De brandstuurgroep van de gevangenis bereidde deze rampoefening voor binnen de gevangenis. Zij ondernamen samen met de preventieadviseur allerlei acties op vlak van brandveiligheid. De rampenoefening maakt zo deel uit van een heleboel initiatieven rond nood- en interventieplanning.
Scenario Een realistisch scenario van de oefening met voldoende uitdagingen en evaluatiemogelijkheden voor de verschillende disciplines was een absolute must. Er werd beslist dat de oefening enkel het niveau van de gemeentelijke fase van het rampenplan zou activeren. Als scenario werd gekozen voor een vecht- en steekpartij in de nieuwe gevangeniskeuken met brand en rookontwikkeling als gevolg. De brandweer zou de slachtoffers evacueren uit een met rook gevuld gebouw en een vooruitgeschoven medische interventiepost zou de
slachtoffers opvangen en verzorgen. In het scenario stond dat negen gedetineerden en drie personeelsleden tijdens het incident verwondingen hadden opgelopen zoals breuken, brand- en steekwonden. Om alles zo realistisch mogelijk te maken, werden vrijwilligers van het Rode Kruis ingeschakeld als figuranten.
Ready, set... go! De oefening startte met een briefing van de observatoren en figuranten. De observatoren moesten op strategische locaties de gebeurtenissen observeren. De figuranten namen hun positie in de keuken en het personeelsrestaurant in waar de steek- en vechtpartij zou plaatsvinden. De locatie werd in een dikke rook gezet. Het alarm ging af. De eerste interventieploeg van penitentiair personeel onder leiding van de penitentiair assistent kwam ter plaatse maar kon niets doen door de rookontwikkeling. Het gevangeniscentrum waarschuwde daarna via het noodnummer de externe hulpdiensten en vroeg de interne brandweerploeg en medische dienst om zich voor te bereiden op de komst van de hulpdiensten. Het sas en de cyclist, de PBA die met de fiets het binnenkomende verkeer binnen de gevangenismuren begeleidt, werden door de centrumoverste verwittigd dat de hulpdiensten eraan kwamen zodat zij de ringweg konden evacueren en vrijhouden. Het centrum gaf vervolgens instructies om alle bewegingen te staken.
en de brandweerwagens toe. Alle hulpverleningsdiensten kregen bij aankomst relevante informatie en plannen van de gevangenis. De kapitein van de brandweer nam het commando van de interventie voor zijn rekening. De leidinggevenden van de verschillende disciplines kwamen samen voor ‘motorkapoverleg’ bij het voertuig van de brandweer om de interventies te coördineren en aan te sturen. De oefening was afgelopen toen alle slachtoffers geëvacueerd, opgevangen en opgelijst waren in de vooruitgeschoven medische interventiepost en klaar waren om overgebracht te worden naar verschillende ziekenhuizen.
Lessen voor de toekomst Elke discipline stelde een eigen evaluatierapport op met de belangrijkste leermomenten en aanbevelingen. De hulp- en stadsdiensten zullen actiepunten uittekenen om het Bijzonder Nood- en Interventieplan verder te verbeteren. De oefening werd gefilmd zodat ze ook in andere leeromgevingen kan worden gebruikt.
De politie was binnen de vijf minuten ter plaatse met twee politieploegen. Eén politieploeg werd begeleid naar de plaats van onheil en de andere ploeg nam de bewaking en toegangscontrole over ter hoogte van de saspoort. Daarna kwamen de eerste ziekenwagen, het Medisch Urgentieteam 109
LEUVEN-HULP Sinds 1869 fungeert de Leuvense Hulpgevangenis als arresthuis, maar zij herbergt ook een aantal veroordeelden. Bovendien beschikt zij over een psychiatrische annex. Gemiddelde bevolking Mannen Vrouwen
184,9 184,9 0
Beklaagden
77,7
Veroordeelden
63,9
Geïnterneerden
41,2
Andere
2,2
Gewoon regime
182,3
Halve vrijheid (veroordeelden)
0,5
Beperkte detentie
1,2
Beperkte vrijheid (geïnterneerden)
0,8
Gemiddelde capaciteit
149,0
Personeel voltijds equivalent Totaal Directie
2,00
Totaal Attachés
1,00
Totaal Administratief
14,20
Totaal Medisch
8,60
Totaal PSD Totaal Bewaking / Techniek Totaal Erediensten
0,50
Totaal Buiten kader
0
Totaal
110
6,45 103,50
136,25
‘Eeuwige passie’: Vrouwen met vaart
Kaffee Detinee Ciné
Op 21 mei 2011 stond de stad Leuven in het teken van de honderdste verjaardag van de vzw Katholieke Vereniging van Landelijke Vrouwen (KVLV). Onder het thema ‘Eeuwige passie’ konden ook gedetineerden deelnemen aan workshops uit het KVLV-aanbod, onder begeleiding van vrijwilligers van de vzw. Buitenstaanders konden de resultaten van deze workshops bewonderen in een oud gedeelte van de gevangenis.
Van 24 tot en met 27 oktober was de gevangenis opnieuw gastheer van de vierde editie van Kaffee Detinee Ciné. Een vierhonderdtal burgers uit de vrije samenleving kregen binnen het unieke decor van de gevangenis de kans om films te bekijken over gevangenissen of reïntegratie. Aansluitend was er een nabespreking. De films ‘12 Angry men’, ‘A somewhat gentle man’, ‘The Reader’ en de documentaire ‘Prison Island Bastoy’ stonden op het programma. De gedetineerden konden deze films ook bekijken in de cinemazaal van de gevangenis. Als afsluiter van het filmfestival vond een panelgesprek plaats waarbij een ex-gedetineerde, een slachtoffer en een familielid van een gedetineerde kwamen getuigen. De bezoekers waren duidelijk onder de indruk:
In een kookworkshop maakten de gedetineerden eenvoudige hapjes uit ‘Ons Kookboek’ en tijdens de workshop ‘Schalen in natuurlijke materialen’ maakten zij kommetjes en schalen. Houten doosjes en kadertjes werden onder handen genomen met zilververf. Rond Pasen maakten de gedetineerden leuke paasdecoraties voor de bezoekzaal en zelfgemaakte wenskaarten met shadowpainting. In de workshop kalligrafie leerden zij deze wenskaarten mooi beschrijven. Enkele gedetineerden volgden ook de workshop poëzie. Niet enkel de gedetineerden waren erg positief over deze workshops. Ook voor de begeleidsters van KVLV was dit een unieke ervaring. Ongeveer 600 vrouwen met vaart en toevallige passanten bezochten de tentoonstelling met een hapje en een drankje, gemaakt door de geïnterneerden op de psychiatrische annex.
“Na het zien van deze film wens ik iedereen hier moed en geduld. De film maakte een hele indruk op mij.” “Beklijvende film. In iedereen schuilt licht en schaduw, goed en kwaad. Het toont op een pakkende wijze hoe moeilijk het is om een tweede kans te krijgen.”
111
Beroepsopleiding metselen
(Veel) meer sport
Sinds november 2011 geeft het Centrum voor Volwassenenonderwijs Leuven-Landen een opleiding metselen in de Leuvense hulpgevangenis. De gedetineerden leren in 80 lesuren de basis van eenvoudig metselwerk. Na deze cursus zijn zij nog geen volwaardige metselaar, maar kunnen al mortel maken, bakstenen en muren metselen, cement plaatsen en voegen. Wie interesse heeft, kan na de detentie de volledige opleiding verder zetten. En wie direct aan de slag wil gaan, heeft toch al een attest in handen, wat meer kansen biedt op de arbeidsmarkt. In de regio Leuven worden immers de meeste vacatures uitgeschreven voor ruwbouw.
De gevangenis ging in 2011 de uitdaging aan om het georganiseerd sportaanbod met minstens 10% te verhogen. Zij zijn hier met succes in geslaagd dankzij een goede samenwerking met de externe partners. Zo werd het voetbalveld heraangelegd op de wandelplaats. Op die manier kan de gevangenis zich concentreren op
Dankzij een samenwerking tussen de gevangenis en de Vlaamse Gemeenschap werd het atelier gebruiksklaar gemaakt. Van de 27 gedetineerden die zich inschreven, startten er 11 na een grondige screening. Vanaf dag 1 gingen zij aan de slag met mortel en stenen. Eind januari 2012 studeerden negen cursisten met succes af en kregen hun attest ‘basis metselen’. Het enthousiasme en de motivatie is groot. De aanwezigheidsgraad in de les ligt opvallend hoog. De eerste stappen zijn dus gezet om van ‘de metsersschool’ in de hulpgevangenis een vaste waarde te maken.
112
buitensportactiviteiten en organiseert zij één à twee keer per week bewaakte en begeleide sportwandelingen waar gedetineerden kunnen voetballen, lopen, badmintonnen, enz. Ook doet de gevangenis haar best om alle gedetineerden twee uur per week te laten fitnessen. Heel wat toestellen werden vernieuwd. Op weekdagen biedt de gevangenis groepslessen aan in Fitbal, Tai Chi en Total Body Impact.
F OCUS
Familie en vrienden op bezoek: bruggen naar de toekomst Gedetineerden die na hun vrijlating op een sociaal vangnet kunnen rekenen, zijn minder geneigd om te hervallen. Daarom is het belangrijk dat gedetineerden tijdens hun detentie contact houden met het thuisfront. Het bezoek speelt daarin een grote rol. Studenten van de VUB deden in de hulpgevangenis een onderzoek naar de wensen en verwachtingen van gedetineerden en bezoekers over de bezoekmogelijkheden. Op basis van deze resultaten ondernam de gevangenis enkele initiatieven om beter aan de wensen tegemoet te komen.
week bezoek, maar 35 à 40% van de gedetineerden krijgt nooit bezoek. Deze groep bestaat voornamelijk uit Vlaamse jongeren uit de regio. De gevangenis organiseert ook ‘speciale’ bezoeken ter gelegenheid van Kerstmis, Sinterklaas, het Suikerfeest, Moederdag, Valentijn, enz. De gedetineerden die nooit of zelden bezoek ontvangen, krijgen rond Kerstmis een kerstmaaltijd dankzij de inzet van vrijwilligers van de Gemeenschap van Sant’ Egidio. Bovendien is het veertiendaags kinderbezoek met monitoren van de Vlaamse jeugddienst Crefi al aan zijn veertiende jaargang toe.
De bezoekuren en -regels van de gevangenissen zijn terug te vinden op de website van de Federale Overheidsdienst Justitie (justitie.belgium.be). De Leuvense hulpgevangenis heeft daarnaast nog een eigen website www.leuvenhulp.be waar hierover ook informatie te vinden is.
Resultaten De meeste mensen waren tevreden over de kwaliteit van het onthaal en de infrastructuur van de gemeenschappelijke bezoekzaal. Zij zouden wel graag nog meer algemene informatie krijgen, vooral tijdens de eerste bezoeken zodat zij weten wat hen te wachten staat. Ook de meeste gedetineerden waren tevreden met het bestaande aanbod van bezoekmogelijkheden en met de infrastructuur. Zowel bezoekers als gedetineerden vroegen wel naar meer privacy tijdens het bezoek. Ook de bezoekfrequentie werd onderzocht. Een opvolgstudie van de voorbije jaren toont aan dat de bezoekfrequenties stabiel zijn. Een derde van de gedetineerden krijgt wekelijks meer dan drie keer bezoek. Vooral personen die relatief veel bezoek krijgen, vroegen naar nog meer bezoekmogelijkheden. Een derde krijgt een- tot driemaal per
Acties Zowel beklaagde als veroordeelde gedetineerden kunnen voortaan dagelijks bezoek ontvangen. Ook het middag- en zondagbezoek zijn ingelast. Het maximum aantal toegelaten personen per gedetineerde tijdens het bezoek is verhoogd van drie naar vier volwassenen. Ongestoord bezoek kan elke twee weken plaatsvinden, wat voordien maar maandelijks kon. De gevangenis richtte daarom een tweede lokaal voor ongestoord bezoek in. Het familiaal bezoek vindt voortaan ook in een apart lokaal plaats.
113
MARNEFFE Het Centre pénitentiaire école (CPE) in Marneffe is omgeven door een domein van 40 hectare met een park, een bos en landbouwgrond. Er heerst een open regime voor veroordeelden die zich kunnen aanpassen aan een leven in gemeenschap. De gedetineerden kunnen hier opleiding volgen en werken en zich zo voorbereiden op hun vrijlating. Gemiddelde bevolking Mannen Vrouwen Beklaagden
126,8 126,8 0 0,5
Veroordeelden
126,3
Geïnterneerden
0
Andere Gewoon regime
0,1 126,8
Halve vrijheid (veroordeelden)
0
Beperkte detentie
0
Beperkte vrijheid (geïnterneerden)
0
Gemiddelde capaciteit
131,0
Personeel voltijds equivalent Totaal Directie
2,00
Totaal Attachés
1,00
Totaal Administratief
14,30
Totaal Medisch
114
0
Totaal PSD
7,75
Totaal Bewaking / Techniek
92,36
Totaal Erediensten
1,50
Totaal Buiten kader
0
Totaal
118,91
Herstel van seksueel delinquenten
Renovatie van douches op sectie
Sinds november 2011 schreven tien seksueel delinquenten zich in voor de groep ‘Antigone’ van de Service de Psychologie Clinique van de universiteit van Luik. Onder begeleiding van drie medewerkers van deze diensten leren zij hier hun psychologisch functioneren beter begrijpen en leren zij beter omgaan met triggers tot seksueel misbruik. Door meer wilskracht en verantwoordelijkheidszin te ontwikkelen en hun sociale vaardigheden te verbeteren, werken zij aan hun herstel en reïntegratie. Dat is niet alleen belangrijk voor het slachtoffer en de samenleving, maar ook voor de gedetineerden zelf. Er zijn vier modules gepland, gespreid over 32 sessies. De groep komt één keer per week samen, na de werk- of opleidingsdag.
Samen met de Regie der Gebouwen startte het CPE in het laatste trimester van 2011 met de renovatie van de douches op sectie. Om te beantwoorden aan de vraag van de gedetineerden om zich dagelijks te douchen, komen er ook vier nieuwe bij. In de loop van het eerste trimester van 2012 zullen de douches gebruiksklaar zijn. Tijdens de renovatie kunnen de gedetineerden zich douchen op het gelijkvloers. Het is de bedoeling om het verouderde douchecomplex na de werken te sluiten en om te bouwen tot een nieuwe fitnesszaal met douches.
De gevangenis werkte voor het douchegebruik een regeling uit en nam die op in het huishoudelijk reglement. Gedetineerden die voor de rechtbank moeten verschijnen of een uitgaansvergunning hebben, kunnen een douche nemen voorr hun vertrek. Niet-werkende gedetineerden kunnen zich ‘s ochtends douchen en de werkers bij voorkeur in de namiddag na hun werk. Zij kunnen er ook gebruik van maken tijdens de avondactiviteiten wanneer zij vrij op hun sectie kunnen rondlopen. De regeling is bovendien zo uitgewerkt dat gedetineerden zich steeds na het sporten kunnen douchen.
115
Beroepsopleiding schilder en bouwvakker Samen met het Institut de Promotion Sociale van Seraing organiseerde het CPE van november 2011 tot maart 2012 een opleiding tot schilder en bouwvakker. De opleiding bestond zowel uit theorie als praktijk. Twaalf gedetineerden namen deel. Samen met hun lesgever gaven zij verschillende lokalen in de gevangenis een nieuw laagje verf. Met deze opleiding kwam het CPE tegemoet aan de behoeften van gedetineerden die slechts enkele maanden in detentie verblijven. De beroepsopleidingen tuinbouw, betegeling en beheer die de inrichting samen met het Institut de Promotion Sociale van Huy-Waremme aanbiedt zijn immers gespreid over een volledig schooljaar en dus niet afgestemd op de vaak kortere duur van detentie in een open inrichting.
116
Noten leren en muziek maken
Gezond koken
In het CPE kunnen gedetineerden zich aansluiten bij een muziekgroep om onder begeleiding van een PBA muziek te maken. Sinds november 2011 kunnen zij ook deelnemen aan een cursus notenleer. Het gaat om een initiatief van een gedetineerde met kennis van zaken, of liever ‘noten’, die zijn medegedetineerden de basisbeginselen van muziek wilde aanleren. De cursus duurt anderhalf uur en vindt tweemaal per week plaats. Om ervoor te zorgen dat iedereen iets kan bijleren, werd de groep deelnemers opgesplitst in een groep voor gevorderden en een groep voor beginners.
In 2011 leerden verschillende gedetineerden van het CPE gezond koken. De idee om een opleiding te organiseren om gedetineerden bewust te maken voor gezonde voeding kwam er tijdens de Dag van de Diabetespreventie die de inrichting samen met de Service Education à la Santé van Huy in 2010 organiseerde.
Om hun muzikale kennis te verruimen en hun speelstijl te verbeteren, volgen alle leden van de muziekgroep deze opleiding notenleer. De inrichting kocht ook nieuwe muziekinstrumenten aan. Tijdens een concert in de bezoekzaal kon de groep haar muzikaal talent tonen. Wordt volgend jaar zeker vervolgd!
De workshop vond wekelijks plaats en bestond uit tien sessies van anderhalf uur. De deelnemers kregen niet alleen informatie over gezonde voeding en gezond koken, maar leerden ook technieken om zelf aan de slag te gaan. De opleiding vond plaats in een van de keukentjes op sectie. Ook in 2012 zullen gedetineerden met de gezonde keuken kunnen kennismaken.
F OCUS
Onder de motorkap Hoe het begon Onder toezicht van de centrale garage van het DG EPI werd in 1989 een garage als werkplaats opgericht in het CPE Marneffe. Twee tot zeven gedetineerden konden hier sleutelen aan voertuigen van de inrichting zelf en later ook aan die van de gevangenis van Huy en Namur. Hun taken varieerden van kleine mechanische werkzaamheden tot het strippen en herassembleren van voertuigen en bestelwagens. Omdat het lokaal te klein was, vond een deel van de activiteiten erbuiten plaats. De toenmalige technicus hield zorgvuldig een fotoalbum bij met foto’s van hun meest spectaculaire herstellingen. Ook het eerste personeelslid dat in de garage werkte, herinnert zich zijn tijd in het werkhuis nog goed: “Ik ben gestart in een te klein lokaal voor fietsen en zonder enige uitrusting. Ik had slechts zes schroevendraaiers en een persoonlijke schuurmachine.” Gelet op het succes en op de toenemende werklast, werden in 1991 meer ruimtes ter beschikking gesteld en werd ook gereedschap aangekocht. De garage kreeg ook haar eigen spuitcabine.
die deel uitmaken van het wagenpark van de centrale garage, die ze ter beschikking van de gevangenissen stelt. De gedetineerden houden zich in de eerste plaats bezig met koetswerk. Zij knippen de beschadigde staalplaten weg, maken de voertuigen roestvrij, maken nieuwe platen die niet in de handel zijn, solderen en plaatsen de mastiek, enz. Daarna geven zij de wagens een fris kleurtje met de spuitcabine. De werkende gedetineerden voeren daarnaast ook verschillende mechanische klussen uit. Zij staan in voor het onderhoud van de voertuigen, verversen olie, vervangen schokdempers en remmen, herstellen zetels en lekke banden, enz. Verschillende voertuigen van de gevangenissen zijn verouderd of vertonen gebreken. Zonder het handige werk van zowel de gedetineerden als het personeel zouden deze wagens niet meer rijden. Dankzij de garage in het CPE beschikken vele gevangenissen dus nog over een voertuig.
Opleiding van de gedetineerden Tweede adem In 2011 vond de garage een tweede adem met de aanstelling van een nieuwe, gedreven penitentiair bewakingsassistent als verantwoordelijke. Celwagens, bestelwagens, lichte voertuigen voor transfers, minibussen en andere voertuigen die ter beschikking staan van het personeel van het DG EPI komen hier voor herstellings-werken en onderhoud terecht. Het gaat om voertuigen
In de garage staan vier gedetineerden met wat kennis van zake de technicus bij. Via opleiding, begeleiding en ondersteuning leren zij beetje bij beetje de knepen van het vak. Zij hebben zo een streepje voor in hun zoektocht naar werk na hun vrijlating.
117
MECHELEN Sinds 1874 fungeert de gevangenis van Mechelen als arresthuis met een gesloten regime, maar ook als een inrichting voor recidivisten met middellange straffen. De gevangenis heeft een stervormige structuur.
Gemiddelde bevolking Mannen Vrouwen
109,2 109,2 0
Beklaagden
87,4
Veroordeelden
20,6
Geïnterneerden
0,8
Andere
0,4
Gewoon regime
109,2
Halve vrijheid (veroordeelden)
0
Beperkte detentie
0
Beperkte vrijheid (geïnterneerden)
0
Gemiddelde capaciteit
84,0
Personeel voltijds equivalent Totaal Directie
1,00
Totaal Attachés
2,00
Totaal Administratief Totaal Medisch
0
Totaal PSD
4,55
Totaal Bewaking / Techniek
78,30
Totaal Erediensten
3,40
Totaal Buiten kader
0
Totaal
118
10
99,25
Reis doorheen de Balkan De gevangenis van Mechelen nam in 2011 deel aan het Balkanfestival. Het was de uitgelezen kans voor het personeel om iets bij te leren over het land van herkomst van de vele Oost- en Zuid-Europeanen die in de gevangenis verblijven. Het festival was een initiatief van de provincie Antwerpen en zette gedurende vier maanden de rijke cultuur en geschiedenis van de Balkan in de kijker. Het publiek werd meegenomen op een verkenningstocht langs muziek, dans, film, literatuur, tentoonstellingen, gesprekken met experts en culinaire specialiteiten. In samenwerking met Vorming Plus en de Stedelijke Bibliotheek organiseerde de gevangenis in november 2011 twee lezingen voor mensen van buiten en binnen de gevangenis. De eerste lezing vond plaats in de ambtswoning van de gevangenis zelf, de tweede in de Stedelijke Bibliotheek. Tijdens de lezing ‘Balkan voor dummies’ in de gevangenis gaf Marijan Bilic, een Belg met Kroatische ouders, een introductie over de diversiteit van de regio en ging hij dieper in op de oorzaken van het conflict in de Balkan. De aanwezigen leerden ook veel bij over de nieuwe onafhankelijke landen ontstaan uit het voormalige Joegoslavië en dan vooral over wat deze landen gemeen hebben en hoe ze onderling op cultureel en historisch vlak verschillen. Na de lezing konden de deelnemers proeven van een typische Balkanese lekkernij.
Proactief personeelsbeheer Om het personeelsbeheer te verbeteren, bouwde de gevangenis de poolwerking verder uit voor de veilige inkom, het centrum, de centrale, de wasserij, het werkhuis en de keuken. Hoewel van het personeel in een kleinere inrichting met een eerder beperkt bewakingskader wordt verwacht multi-inzetbaar te zijn, legde de gevangenis voor deze posten een vaste pool van personeelsleden aan omdat ze specifieke vaardigheden nodig hebben. Alle medewerkers binnen het bewakingskader konden zich kandidaat stellen. De geselecteerde medewerkers werden op maat opgeleid door een ervaren collega. Bij de ingebruikname van de vernieuwde centrale in 2012 zullen de medewerkers van deze pool nog een extra terreinopleiding krijgen.
119
120
Theaterproject ‘Zinloos Geweld’
Verdere renovatie
In het kader van de actie tegen ‘Zinloos Geweld’ organiseerde de gevangenis een theatervoorstelling voor gedetineerden, bezoekers en het grote publiek. Onder leiding van een regisseur en een begeleider gingen vijf gedetineerden samen met vijf gelegenheidsacteurs en twee personeelsleden aan de slag om een theaterstuk rond het thema ‘geweld’ op poten te zetten. De groep maakte gebruik van dans, beeld, muziek en poëzie om zowel de dader- als de slachtofferaspecten van geweld te belichten. Aansluitend op de voorstellingen vond een nabespreking plaats waaraan zowel de gedetineerden als enkele van hun familieleden deelnamen.
Net zoals de voorbije jaren werd de Mechelse gevangenis in 2011 verder gerenoveerd. Alle cellen kregen nieuwe sloten, verlichting en interfonie en op de secties werden nieuwe balustrades geplaatst. De cellen op vleugel A werden heringericht met nieuw meubilair en de onderhoudsdienst van de gevangenis gaf ze ook een nieuw laagje verf. Daarnaast ging de bouw van een volledig nieuwe centrale en een nieuw toezichtslokaal voor de wandeling van start. Beide zullen in 2012 in gebruik worden genomen. Dankzij bijkomende overklimbeveiliging langs de tuinzijde en de binnenkoer is de volledige perimeter voortaan afgedekt.
F OCUS
Naar een integraal drugsbeleid De gevangenis van Mechelen maakte in 2011 werk van een integraal en geïntegreerd drugsbeleid. Samen met de Lokale Stuurgroep Drugs en de Centrale Stuurgroep Drugsbeleid werkte de gevangenis concrete initiatieven uit op vlak van preventie en voorlichting, vorming van het gevangenispersoneel, hulpverlening en controle en veiligheid.
Lokaal drugsbeleidplan De gevangenis stelde een lokaal drugsbeleidsplan op met een gedetailleerde en schematische beschrijving van de verschillende stappen die het personeel moet nemen bij een drugsgerelateerd incident. Dankzij dat plan worden deze inbreuken voortaan uniform afgehandeld en consequent opgevolgd. Het uitgangspunt is dat geen enkele inbreuk onbeantwoord mag blijven. Om de verschillende incidenten in kaart te brengen, introduceerde de gevangenis ook een tuchtregister. Op basis van dat register kan zij in samenwerking met de politiediensten en de gerechtelijke overheden specifieke en gerichte acties ondernemen.
Overleg met lokale politie en parket Naar aanleiding van de ministeriële omzendbrief van februari 2009 organiseerde de gevangenis ook een structureel overleg met de lokale politie en het parket. De omzendbrief geeft duidelijke richtlijnen over hoe gevangenisdirecties moeten omgaan met inbreuken op de drugswetgeving.
Meer drugscontroles Om de drugscriminaliteit in de gevangenis zelf aan te pakken, besliste de gevangenis om meer drugscontroles te organiseren. Om de drie maanden vindt een controle van de bezoekers plaats en twee keer per jaar van de gedetineerden in de gevangenis. Om deze controles uit te voeren, werkt de gevangenis samen met de lokale politie van Mechelen die een eigen drugshond heeft. In 2011 deed de gevangenis bovendien dienst als oefenterrein om deze hond te trainen in drugsopsporing.
Centraal Aanmeldingspunt voor druggebruikers Sinds april bestaat in de gevangenis van Mechelen een Centraal Aanmeldingspunt (CAP) voor druggebruikende gedetineerden. Het CAP maakt deel uit van een netwerk van zorgvoorzieningen en zorgt ervoor dat alle vragen over gespecialiseerde drughulpverlening voortaan gecentraliseerd zijn. Gedetineerden die ter voorbereiding op hun vrijlating hun drugsprobleem willen aanpakken, kunnen hier om de twee weken terecht bij een externe hulpverlener met hun vragen over het hulpaanbod buiten de gevangenismuren. Deze medewerker voert intakegesprekken en werkt samen met hen een plan uit voor begeleiding buiten de gevangenismuren.
121
Merksplas De strafinrichting van Merksplas fungeerde vroeger als landbouwkolonie, maar is nu een strafhuis met een halfopen regime. Zij bestaat uit acht paviljoenen. ‘De Haven’, een afdeling voor 60 mentaal gehandicapte geïnterneerden, werd in 2009 in gebruik genomen.
Gemiddelde bevolking Mannen Vrouwen
664,9 664,9 0
Beklaagden
22,6
Veroordeelden
299,7
Geïnterneerden
332,5
Andere
10,2
Gewoon regime
663,1
Halve vrijheid (veroordeelden)
0
Beperkte detentie
0,1
Beperkte vrijheid (geïnterneerden)
1,8
Gemiddelde capaciteit
694,0
Personeel voltijds equivalent Totaal Directie
5,00
Totaal Attachés
5,00
Totaal Administratief
24,45
Totaal Medisch
36,61
Totaal PSD
23,90
Totaal Bewaking / Techniek
411,95
Totaal Erediensten
3,00
Totaal Buiten kader
0
Totaal
122
509,91
Bewoners ‘De Haven’ trekken naar landbouwbedrijf in PSC Hoogstraten De strafinrichting van Merksplas en het penitentiair schoolcentrum van Hoogstraten (PSC) sloegen in 2011 de handen in elkaar om een boerderijproject uit te werken voor de geïnterneerden van ‘De Haven’. Onder permanente begeleiding van de dienstverleners van ’t Zwart Goor kan de groep beperkt verstandelijk gehandicapten voortaan regelmatig deelnemen aan activiteiten op het landbouwbedrijf van het PSC. Deze activiteiten zijn divers en seizoensgebonden. Tijdens een bezoek kunnen zij werken in de tuin, op de akkers of op de uienzolder. Zij kunnen ook koeien van de wei halen of stallen uitmesten. Aardappelen rooien, uien oogsten, onkruid wieden en sorteren van aardappelen zijn enkele andere mogelijke bezigheden. Afhankelijk van de mogelijkheden van de geïnterneerden ligt de klemtoon op het belevingsaspect of op de arbeidsvaardigheden. De taken op de boerderij worden bovendien regelmatig afgewisseld met sport- en spelactiviteiten. Dankzij het project kunnen de bewoners van ‘De Haven’ hun dag op een zinvolle manier besteden. Het landbouwwerk brengt hen niet alleen werkvaardigheden bij, maar ook sociale vaardigheden door in groep te werken. De deelnemers geven zelf aan dat een bezoek aan het PSC voor hen een dag is waarop ze even hun leven in de gevangenis vergeten en op adem kunnen komen.
Zij vinden het belangrijk dat zij het werk op hun eigen tempo en op basis van hun eigen capaciteiten kunnen uitvoeren. De waardering die zij voor hun prestaties krijgen, doet hen deugd. Een eerste evaluatie van dit project in oktober maakte duidelijk dat de samenwerking tussen de strafinrichting, het PSC en de hulpverleners van ’t Zwart Goor vlot verloopt en dat de vooropgestelde doelen voor de bewoners van ‘De Haven’ worden gehaald.
Nieuwsbrief Beleidscel Zorg De Beleidscel Zorg van de strafinrichting van Merksplas lanceerde in december een maandelijkse nieuwsbrief die de activiteiten van de zorgequipe toelicht. De zorgequipe staat in voor de psychiatrische zorg aan gedetineerden, terwijl de Beleidscel zich buigt over de beleidsaspecten rond het functioneren van deze zorgequipe. Met de nieuwsbrief wil de inrichting haar personeelsleden informeren en zo een maximaal draagvlak creëren voor de vele activiteiten die de zorgequipe organiseert. In de eerste nieuwsbrief konden de lezers kennismaken met de nieuwe namen van de bestaande projecten die de zorgequipe voor geïnterneerden voorziet: Labrys, Echo, Perroen, Bygga en Vesta. In plaats van de naam van het ziektebeeld dragen de verschillende projecten nu een betekenisvolle en originele naam.
Afstappen aan bushalte ‘Kolonie’ De strafinrichting werkte in 2011 mee aan de documentaire ‘De Kolonie’ die op 19 april werd uitgezonden in de reeks ‘Hedendaagse taboes’ op Canvas. Vanuit het standpunt van de bezoeker behandelde Filip Lenaerts hierin het taboe van gevangenschap. ‘Kolonie’ is een bushalte in een natuurgebied van 600 hectare. De enige reden om op of van deze bus te stappen is om op bezoek te gaan in de strafinrichting van Merksplas. De meeste bezoekers houden dit deel van hun leven verborgen.
123
124
Tegen zinloos geweld
Brand- en interventieoefening
Net zoals verschillende andere gevangenissen, zette de inrichting zich in voor de actie tegen ‘Zinloos Geweld’ die als logo een vlinder heeft. Door aan de ingang van ieder paviljoen een Vlindertegel aan te brengen is de boodschap ‘Tegen Zinloos Geweld’ steeds visueel aanwezig. Daarnaast kocht de inrichting het informatieve spel ‘Vlinderslag’ aan voor de geïnterneerden in ‘De Haven’ en organiseerde zij tal van activiteiten voor de gedetineerden: een workshop over geweldloze communicatie, een optreden van de stand-up comedian Piv Huvluv, een cursus ‘omgaan met agressie voor veroordeelden’, enz.
Op 19 december vond in de strafinrichting een interne brand- en interventieoefening plaats die de evacuatie van 28 gedetineerden inhield. De gevangenis werkte hiervoor samen met de lokale politie en brandweer, de hulpdiensten, de eerste interventieploeg Merksplas, de interne preventiedienst en de interne dienst gezondheidszorg. Met de oefening wou de inrichting niet alleen de interne evacuatie van gedetineerden oefenen, maar ook informatie- en communicatieproblemen opsporen en de interventieplannen evalueren. De werking van de eerste interventieploeg kon worden verbeterd en het lokale brandweerkorps leerde de infrastructuur van de inrichting beter kennen.
Een job als PBA in de kijker Kijkers van het Eén-programma ‘Man Bijt Hond’ konden op 11 april kennismaken met het gevangenispersoneel van Merksplas. In de rubriek ‘M/V gezocht’ gaven verschillende personeelsleden uitleg over het beroep van penitentiair bewakingsassistent en over werken in de gevangenis. De actie kaderde in een grote wervingscampagne van Selor die zich focuste op de regio’s met de grootste nood aan nieuwe personeelsleden: Kempen, Antwerpen en Brussel. De strafinrichting nam ook deel aan de derde editie van de werkweek van de VDAB door samen met de gevangenis van Turnhout de job van PBA in de kijker te zetten tijdens een jobbeurs in de Katholieke Hogeschool Kempen op 22 oktober. Deze deelname zorgde ook voor een betere samenwerking met de VDAB die het beroep van PBA een vaste plaats gaf op de WIS-computer en zich ertoe verbond om potentiële kandidaten door te verwijzen naar Selor.
F OCUS
Gedetineerden proeven van de wereld Van 25 tot en met 29 juli organiseerde de strafinrichting van Merksplas de ‘Week van de Wereld’, een project waarin veroordeelden en geïnterneerden konden kennismaken met andere culturen, gewoontes en gebruiken om taaloverschrijdend werken te stimuleren. De ‘Week van de Wereld’ komt jaarlijks tot stand in samenwerking met de FOD Justitie, de Vlaamse Gemeenschap, Justitieel Welzijnswerk Turnhout en Vormingplus Kempen. In deze grote inrichting waar gedetineerden van meer dan 70 verschillende nationaliteiten verblijven, werd de derde editie van de ‘Week van de Wereld’ zeer gesmaakt. Eén op de zes gedetineerden nam actief deel aan de workshops. Het dagmenu in Merksplas bestond tijdens die week uit typische gerechten afkomstig uit de verschillende werelddelen. Tijdens de avondwandelingen konden de gedetineerden genieten van wereldmuziek. Maandag: workshop Azië Op maandag 25 juli konden gedetineerden deelnemen aan een workshop ‘Tai Chi’ waar zij kennis maakten met deze eeuwenoude Chinese bewegings- en krijgskunst. Ook de workshop ‘yoga’ waar gedetineerden tot rust konden komen, was populair. Daarnaast konden zij tijdens een kookworkshop proeven van de Irakese keuken. Dinsdag: Europa in the picture De Roemeense en Italiaanse keuken stonden op 26 juli centraal. Tijdens de avondwandeling traden op de wandelingen de Lowland Pipers op, een groep doedelzakspelers. Een van de gedetineerden zei nadien: “Het is niet onmiddellijk mijn stijl van muziek, maar deze muziek is wel indringend en doet iets met je…” Woensdag: het zwoele Zuid-Amerika Tijdens de workshop Filigrana leerden de gedetineerden met conservenblikken miniatuurmeubelen ontwerpen wat ook vele straatkinderen in Latijns-Amerika doen om mee te spelen of om te kunnen verkopen. Latijns-Amerikaanse gerechten stonden die dag op het menu. Tijdens de quiz ‘De Pappenheimers on Cyberstreet’, met als thema ‘straatkinderen in Latijns-Amerika’, konden de gedetineerden producten van de Oxfam-wereldwinkel winnen. Donderdag: Noord-Amerika ontdekken Naast een workshop ‘basketbal’ konden gedetineerden tijdens de workshop ‘linedance’ kennismaken met deze typische dansvorm uit de Verenigde Staten. Op de psychiatrische crisisafdeling werd een wereldmarkt van zorgprojecten georganiseerd. Vrijdag: proeven van Afrika Nigeriaans koken en Afrikaans dansen stonden op 29 juli op het programma.
125
MONS
B ERGEN
De stervormige gevangenis van Mons is sinds 1870 een arrest- en strafhuis en beschikt ook over een vrouwenafdeling en een psychiatrische annex.
Gemiddelde bevolking Mannen
426,3 386,9
Vrouwen
39,4
Beklaagden
145,2
Veroordeelden
242,0
Geïnterneerden
37,7
Andere
1,5
Gewoon regime Halve vrijheid (veroordeelden) Beperkte detentie Beperkte vrijheid (geïnterneerden)
Gemiddelde capaciteit
426,0 0 0,4 0
307,0
Personeel voltijds equivalent Totaal Directie
3,00
Totaal Attachés
3,00
Totaal Administratief
25,40
Totaal Medisch
10,75
Totaal PSD
11,45
Totaal Bewaking / Techniek
238,20
Totaal Erediensten
0,70
Totaal Buiten kader
0
Totaal
126
292,50
De touwtjes in handen
Overlegorgaan voor gedetineerden
Voorraden beter beheerd
De gevangenis organiseerde in 2011 een workshop ‘marionettentheater’ op de vrouwenafdeling en dit onder begeleiding van Sandra de Boerdère, comédiennemarionettespeelster en animatrice van de vzw DéRives. Van januari tot mei vond de workshop wekelijks gedurende twee uur plaats. Als afsluiter stonden twee voorstellingen op het programma, één voor een extern publiek en één voor de gedetineerden. Het theaterstuk ‘N’Intérieur’ was een creatie van zeven vrouwelijke gedetineerden.
De basiswet voorziet dat iedere gevangenis een overlegorgaan voor gedetineerden in het leven roept. Binnen dat orgaan kunnen de gevangenisdirectie, de penitentiair assistenten en de vertegenwoordigers van de gedetineerden zaken van algemeen belang bespreken. De directie, de personeelsleden en de gedetineerden werkten vooraf de precieze omkadering van het overlegorgaan uit. Daarna kozen zij de vertegenwoordigers van iedere vleugel. In de zomer van 2011 vond de eerste vergadering plaats. Sindsdien komt het overlegorgaan maandelijks samen. Het orgaan biedt een onmiskenbare meerwaarde en de kans om problemen constructief op te lossen.
Om de organisatie van de maaltijden in de gevangenis vlot te laten verlopen, is het belangrijk dat de voedingsvoorraad goed wordt beheerd. Een personeelslid werkte daarom een heus beheerprogramma uit dat ‘in real time’ niet enkel een overzicht biedt van de voedselvoorraden in de gevangenis maar ook van de schoonmaakproducten en de kantoorartikelen. De bonnen voor de externe en interne leveringen en de productbewegingen worden voortaan elektronisch bijgehouden. Ook de naam van de verantwoordelijken, de bestemmeling, de datum en het uur worden geregistreerd.
Zij kozen ‘detentie’ als thema. Tijdens de workshop kwamen heel wat ‘woorden’ naar boven. Om die woorden draagkracht te geven, stelde de begeleidster voor ze te associëren met woorden van Paul Verlaine zodat de gedetineerden zich openstelden voor het onbekende. De vrouwelijke gedetineerden leerden verschillende expressievormen kennen: acteurstheater, marionetten, maskers en animatiefiguren, schimmenspel en film.
Het programma laat eveneens toe om statistieken op te maken over de levering en het gebruik van de producten. Jaararchieven van de voorraden en de bewegingen kunnen worden geraadpleegd met telkens een vermelding van de prijsopgaven voor de bestellingen. Ten slotte worden de bestelbonnen automatisch verstuurd naar de verschillende leveranciers op basis van vooraf gecodeerde en gecontroleerde prijsopgaven.
127
Boekje over personeelsbeleid
Onthaal van nieuwe contractuele PBA’s
De gevangenis van Mons stelde een boekje op over haar personeelsbeleid waarin wordt beschreven wat gepast gedrag is op de werkvloer. Ieder personeelslid ontvangt dat boekje van zijn functionele chef waarin informatie staat over de gedragsregels en de waarden binnen de gevangenis. Zij wil zo een duidelijk en transparant werkkader creëren voor alle betrokken partijen.
De nieuwe penitentiair bewakingsassistenten (PBA’s) krijgen een opleiding van zes maanden in het opleidingscentrum in Marneffe. Soms kunnen PBA’s contractueel worden aangeworven om tegemoet te komen aan dringende personeelsbehoeften. Die nieuwe personeelsleden komen echter niet in aanmerking voor de volledige opleiding.
De structuur van het boekje geeft de personeelsleden informatie over hun taken en verantwoordelijkheden. De onthaalprocedure van nieuwe personeelsleden was de basis voor de informatie in het boekje over de interne organisatie, gezondheid en welzijn op het werk, enz. Elk personeelslid krijgt ook een persoonlijk verlofboekje mee waarin hij kan invullen wanneer en welk soort verlof hij aanvraagt, hoeveel overuren hij heeft gewerkt, enz.
128
In 2011 zijn voor de gevangenis van Mons zes nieuwe PBA’s aangeworven. Een team van 17 personeelsleden van alle graden legden een onthaal- en inwerkingsprocedure vast voor de nieuwe personeelsleden die de basisopleiding niet hebben gevolgd. Ook al is dit niet te vergelijken met de echte basisopleiding, toch kunnen de nieuwe PBA’s zich gemakkelijker inwerken omdat zij duidelijke informatie krijgen over wat het beroep precies inhoudt en welke basisreglementering zij moeten kennen. Bovendien kunnen zij een beroep doen op een mentor die hen begeleidt.
F OCUS
Gevangenis beter beveiligd De veiligheidsvoorzieningen in de gevangenis van Mons stonden de laatste jaren niet meer op punt waardoor de veiligheid van het personeel in het gedrang kwam. Heel wat installaties waren verouderd of niet aanwezig. Daarom werd fors geïnvesteerd om de veiligheid in de gevangenis weer op punt te stellen, en dit op drie niveaus.
99Nieuw camerasysteem Dankzij de installatie van een gloednieuw camerasysteem kunnen de cellen en veiligheidsperimeters voortaan beter worden gecontroleerd. Voordien waren hier verouderde camera’s aanwezig met zwart-witschermen. Door de gebrekkige apparatuur kon het penitentiair personeel vanuit hun post en vanuit het centrum niet naar behoren toezicht houden. Een gesofisticeerd systeem met statistische en dome camera’s, kleurenschermen, beeldtransmissiesnelheid en de nodige opnamecapaciteit zorgt ervoor dat de personeelsleden die op strategische plaatsen van de gevangenis werken en alle uitgangen bedienen, voortaan beter en in alle veiligheid kunnen werken.
99Afweernetten De gevangenis van Mons bevindt zich midden in het stadscentrum. Dat heeft als voordeel dat zij toegankelijk is voor de bezoekers, maar het nadeel is de drukke locatie waar heel wat mensen langskomen. Zo kunnen buitenstaanders gemakkelijk verboden voorwerpen, zoals gsm’s, alcohol of wapens, over de buitenmuren op de wandelingen gooien. Daarom werden enkele jaren geleden al afweernetten geplaatst van ongeveer zeven meter hoog. Omdat deze nog niet alle wandelingen afschermden, werd de structuur verfijnd. De werken startten in 2011 en in 2012 zullen alle wandelingen afgeschermd zijn.
99Wandelingen beter beveiligd In de gevangenis van Mons kunnen alle gedetineerden dagelijks twee keer gebruik maken van de wandeling, één keer ’s ochtends en één keer in de late namiddag. Zo’n beweging houdt altijd een zeker veiligheidsrisico in en niet alle vleugels van de gevangenis waren voorzien van een minimumbeveiliging. Daarom werd in 2011 gestart met de installatie van veiligheidspoorten en metaaldetectieportieken die in 2012 volledig geïnstalleerd zullen zijn.
129
N a m e n
NAMUR Sinds 1874 doet de gevangenis van Namur dienst als arrest- en strafhuis met een vrouwenafdeling. De gevangenis is stervormig en bestaat uit open afdelingen. Hier is ook een psychiatrische annex gevestigd.
Gemiddelde bevolking Mannen Vrouwen
206,1 206,1 0
Beklaagden
110,1
Veroordeelden
71,1
Geïnterneerden
23,4
Andere
1,5
Gewoon regime
205,0
Halve vrijheid (veroordeelden)
0,8
Beperkte detentie
0,3
Beperkte vrijheid (geïnterneerden)
Gemiddelde capaciteit
0
140
Personeel voltijds equivalent Totaal Directie
3,00
Totaal Attachés
1,00
Totaal Administratief
17,85
Totaal Medisch
7,30
Totaal PSD Totaal Bewaking / Techniek Totaal Erediensten
1,50
Totaal Buiten kader
0
Totaal
130
8,10 151,95
190,70
Creatieve workshops Al jarenlang werkt de gevangenis van Namur voor de organisatie van sportieve, culturele of artistieke activiteiten samen met de dienst voor Hulpverlening aan Gedetineerden van het Gerechtelijk Arrondissement en met zijn vrijwillige animatoren. Zo organiseert de gevangenis al twaalf jaar lang een workshop ‘artistiek tekenen en schilderen’ voor de gedetineerden op maandagnamiddag. Binnen die populaire workshop zijn vele artistieke projecten georganiseerd en tentoongesteld aan het publiek, zowel binnen als buiten de gevangenis. De gedetineerden stelden in mei 2007 hun werken tentoon in het Maison de la Culture in Namen ter gelegenheid van de tentoonstelling ‘Couleurs de l’ombre’ (Schaduwkleuren). Hier werden ook werken van de gedetineerden van de gevangenis van Andenne tentoongesteld. In april 2010 organiseerden de diensten voor Hulpverlening aan Gedetineerden van Namur en Libramont in het Palais Abbatial van Saint-Hubert nog een
Sleutel tot verantwoordelijkheid andere tentoonstelling met tekeningen en schilderijen die in de gevangenis waren gemaakt. Maar ook in 2011 zaten de gedetineerden van de artistieke workshops niet stil. Vijf van hen beschilderden een groot patchworkdoek dat werd bevestigd aan het podium in de theaterzaal van de gevangenis. In deze zaal en in de bezoekzaal hangen ook schilderijen van verschillende gedetineerden. Eind 2011 beschilderden enkele leerlingen van de workshop bovendien een houten branddeur in het atelier die de administratieve gang en de rest van het cellulair gedeelte scheidt. Twee gedetineerden van de technische dienst van de gevangenis gingen met hun verfkwast aan de slag om het schilderoppervlak voor te bereiden. Op de deur staan meeuwen geschilderd met op de achtergrond een blauwe hemel, de zee en wolken. Na drie dagen was het fresco klaar en kreeg als naam ‘Vrijheid’.
In de gevangeniswereld staat de sleutel symbool voor opsluiting of vrijheid. Het is dus geen toeval dat een eenvoudige deur een grote symbolische waarde heeft voor de gedetineerden. In de gevangenis is een deur de afscheiding tussen de persoonlijke ruimte en gemeenschappelijke activiteiten. Zo is een deur een grens, maar ook een link naar de ander of een bescherming tegen bedreigingen. In een open vleugel blijven de celdeuren per definitie open. In de gevangenis van Namur beschikken de gedetineerden zelf over de sleutel van hun cel. Zij kunnen zich niet opsluiten, maar als de PBA ‘s ochtends de celdeuren openmaakt, kunnen de gedetineerden hun ‘thuis’ wel afsluiten als zij gaan werken, opleiding volgen, sporten of naar de bezoekzaal of de wandeling gaan. Dat geeft hen enerzijds verantwoordelijkheid en voorkomt anderzijds diefstallen uit de cellen, wat onvermijdelijk is binnen deze secties. Het systeem heeft zijn nut al bewezen in andere gevangenissen. Door veelvuldige diefstallen zijn de open deuren immers een probleem, terwijl de meeste gedetineerden perfect in staat zijn tot zelfdiscipline.
131
Aandacht voor een betere gezondheid Het project ‘Een moment voor...’ is een initiatief van de Lokale Stuurgroep Drugsbeleid en wil de gedetineerden informeren over drugsgebruik en hen motiveren om gezond te leven. De stuurgroep vergadert driemaandelijks in Namen en brengt de interne en externe diensten samen die zich inzetten voor drugspreventie en -behandeling in het gevangenismilieu. Het project is ontstaan vanuit een vraag van de gedetineerden naar meer gezondheidsinformatie.
132
Het project bestaat uit drie basispijlers. Ten eerste moet een groter publiek dan enkel druggebruikers worden aangesproken. Daarnaast mag het niet enkel gaan om risicovol gedrag en het gebruik van verdovende middelen, maar ook om een betere gezondheid in het algemeen. Ten slotte moet de informatie op een positieve manier worden gegeven met de nadruk op welzijn en de juiste reflexen in plaats van op risico’s en verboden praktijken.
Er zullen acht informatie- en uitwisselingssessies worden georganiseerd. Elke sessie zal in het teken staan van een of meerdere thema’s: verslaving, risicovol gedrag, hepatitis, aids, besmettelijke aandoeningen en infectieziekten, gezond eten met beperkt budget, gezond sporten, mindfulness, stressbeheersing, zelfwaardering, enz. Tijdens de laatste sessie kunnen de deelnemers vragen stellen. In de tweede helft van 2012 zullen deze sessies plaatsvinden.
F OCUS
Pas geverfd Hoewel de gevangenis van Namur verouderd is, is het toch een stevig gebouw dat in 2012 wordt uitgerust met een installatie voor interne communicatie en een moderne perimeterbeveiliging. De cellen in de gevangenis werden dan ook opnieuw geschilderd in 2011. Het was niet moeilijk om gedetineerden te vinden die dat werk voor hun rekening wilden nemen. Er meldden zich meteen enthousiaste vrijwilligers aan. De gevangenis moest echter wel twee cellen vrijmaken: telkens één om te verven en een andere als opslagplaats voor het meubilair. Maar eenmaal opnieuw geschilderd, zien de cellen er helemaal anders uit en zijn zij veel menswaardiger dan voordien. De overbevolking in de gevangenis belet een duurzame renovatie. Toch werd voor het project drie miljoen euro vrijgemaakt, wat op middellange termijn de staat van de cellen moet opwaarderen. Het is een prioriteit van de gevangenis om de menselijke waardigheid te eerbiedigen.
133
N I J VEL
NIVELLES In Nivelles werd de gevangenis in 1908 in gebruik genomen als arresten strafhuis. Tijdens de jaren ’90 werd zij grondig gerenoveerd en werden twee vleugels bijgebouwd.
Gemiddelde bevolking
237,4
Mannen
237,4
Vrouwen
0
Beklaagden
93,7
Veroordeelden
141,0
Geïnterneerden
0
Andere Gewoon regime Halve vrijheid (veroordeelden) Beperkte detentie Beperkte vrijheid (geïnterneerden)
Gemiddelde capaciteit
2,6 237,2 0 0,2 0
192,0
Personeel voltijds equivalent Totaal Directie Totaal Attachés
2,80
Totaal Administratief
17,70
Totaal Medisch
2,70
Totaal PSD Totaal Bewaking / Techniek Totaal Erediensten Totaal Buiten kader
Totaal
134
3,00
7,75 168,70 2,10 0
204,75
Brochures voor gedetineerden met een drugsprobleem De gevangenis maakte in 2011 brochures om gedetineerden beter te informeren over het lokale drugsbeleid en over de verschillende therapeutische mogelijkheden om een drugsprobleem aan te pakken. Het gaat om een initiatief van de lokale stuurgroep drugsbeleid waar zowel gevangenispersoneel als medewerkers van verschillende vzw’s aan deelnemen. De brochures zijn voor iedereen beschikbaar, maar de voornaamste doelgroep zijn gedetineerden met een drugs-, alcohol- of geneesmiddelenverslaving of gedetineerden die hiermee worden geconfronteerd in hun omgeving. Detentie maakt kwetsbaar. Enerzijds het beklemmend en angstig gevoel door opsluiting en anderzijds het gebrek aan contact met familie en vrienden zorgen ervoor dat een verblijf binnen de muren een lastige opgave is. Gedetineerden met een drugsprobleem hebben het nog moeilijker door ontwenning. Gedetineerden zonder drugsprobleem, komen misschien met drugs in aanraking in de gevangenis. Goede informatie is dus van groot belang.
Vanuit preventief maar ook curatief oogpunt geven de beschikbare brochures heel wat nuttige informatie over het drugsbeleid van de gevangenis. De gedetineerden lezen hier over de verschillende drugscontroles (fouille, wachtrondes, controle van bezoekers, enz.) en over de sancties voor drugsbezit en -gebruik. Ze vinden er ook een lijst van externe diensten waar zij voor hulp en met vragen terecht kunnen. De gevangenis maakte een aparte brochure over de medische behandeling van middelenmisbruik. Deze geeft antwoord op vragen die gedetineerden vaak stellen en staat vol praktische tips. Andere brochures geven uitleg over de verschillende mogelijke ontwenningskuren die gedetineerden in de gevangenis kunnen volgen. De nadruk ligt op de bestaande ondersteuning en therapeutische follow-up. Ten slotte gaat een andere brochure dieper in op de acht meest gebruikte verdovende middelen in de gevangenis, zoals psychedelische drugs en cannabis. Met deze brochure wil de gevangenis de gedetineerden informeren en behoeden voor bepaalde gezondheidsrisico’s.
Hechtere familiale banden Naar aanleiding van enkele incidenten in juni 2011 voerde de gevangenis enkele maatregelen in en infrastructuurwerken uit om de veiligheid in de inrichting te versterken. Zij maakte van de gelegenheid gebruik om de bezoekzaal en de wachtzaal onder handen te nemen zodat de gedetineerden in betere omstandigheden het contact met familie en vrienden kunnen onderhouden. Een betere veiligheid en hechtere familiale banden waren de voornaamste doelstellingen. De gevangenis richtte de lokalen voor ongestoord bezoek opnieuw in zodat zij beter zijn aangepast aan familiebezoek en ook meer comfort bieden. Daarnaast plaatste zij in de wachtzaal een scherm waarop bezoekers informatie kunnen lezen over de werking van de gevangenis.
135
Veiligheidsmaatregelen door GEN-werf Vlak naast de gevangenis wordt volop gebouwd aan een spoorlijn en een stationsgebouw voor het Gewestelijk Expresnet (GEN). Om de ongemakken en veiligheidsrisico’s te verminderen die verbonden zijn aan de grootschalige GEN-werf vonden in 2011 vergaderingen plaats tussen de gevangenis, de dienst Ondersteuning, Gebouwen en Veiligheid en de verantwoordelijken van TUC Rail. Om de veiligheid van de gevangenis te garanderen, onderging de toekomstige GEN-parking bepaalde aanpassingen. Er werd beslist om de hoogte van de omheining te verhogen, om de vensters die uitgeven op de wandeling te verduisteren en om de personeelsparking te vergroten. Daarnaast gaf de ministerraad in december 2011 haar akkoord om een beschermingssysteem met installatie van verticale netten te voorzien. Het toekomstige stationsgebouw, op zeven meter van de omheiningsmuur, maakt de gevangenis immers kwetsbaarder. De Regie der Gebouwen zal de werken uitvoeren. Ten slotte zal TUC Rail de perrons overdekken om een optimale beveiliging van de binnenplaats te garanderen.
136
F OCUS
Ziekteverzuim aangepakt Om het ziekteverzuim van het gevangenispersoneel te verminderen, onderzocht de gevangenis in 2011 de belangrijkste oorzaken en werkte zij een aantal actiepistes uit. De gevangenis wil zo het welzijn op het werk verbeteren.
Oorzaken Verschillende factoren dragen ertoe bij dat het personeel zich meer gelaten en gedemotiveerd voelt. Dat leidt tot meer ziekteverzuim en meer spanningen op de werkvloer. Twee van de belangrijkste oorzaken zijn de toename van het aantal probleemgedetineerden en de toename van het aantal tuchtprocedures en individueel detentieregimes die de werklast verhogen.
Projecten
Operationele doelstellingen
Op basis van de verschillende voorstellen werkte de gevangenis enkele projecten uit. Ten eerste wil zij haar bedrijfscultuur verbeteren. Zij streeft naar een bedrijfscultuur waar de houding tussen collega’s centraal staat. Ten tweede onderzoekt de gevangenis of er opnieuw een personeelsrefter kan worden voorzien. Wegens een personeelstekort werd immers de dienst geschrapt die warme maaltijden bereidde voor het personeel. Ten derde zal een omgangsregeling worden uitgewerkt om het contact tussen rokers en niet-rokers te verbeteren. Ten slotte zullen in de notaboekjes op elke vleugel steeds dezelfde rubrieken worden gebruikt zodat het personeel ze gemakkelijker kan invullen.
Naast projecten zijn ook verschillende operationele doelstellingen toegespitst op een verbetering van de werksfeer en van het welzijn van het personeel. Op basis van een enquête wil de gevangenis de dienstverlening verbeteren en zo de werking van de personeelsdienst optimaliseren. Daarnaast engageert de directie zich om het personeel maandelijks te briefen over de voortgang van het operationeel plan. Ook een betere kennis van de dienstorders bij het personeel, meer communicatie over de omgang met probleemgedetineerden en een driemaandelijkse herziening van de verschillende werkpostbeschrijvingen behoren tot de prioriteiten. Ten slotte wil de directie beter toezien op de uniforme toepassing van de veiligheidsprocedures.
Acties Om het klimaat in de gevangenis en het welzijn van de personeelsleden te verbeteren, riep de gevangenis de hulp in van de centrale psychosociale dienst. Na een onderzoek stelde de dienst verschillende actiepistes voor aan de gevangenisdirectie. Op basis van een CAF-oefening nam de gevangenis ook prioritaire verbeteringsvoorstellen op in haar operationeel plan 2012-2013 onder de vorm van projecten en operationele doelstellingen.
137
OUDENAARDE Van 1922 tot 1933 was de gevangenis van Oudenaarde een arresthuis. In 1936 werd de gevangenis heropend en zij is sindsdien een strafhuis, hoofdzakelijk voor langgestraften. Gemiddelde bevolking
146,2
Mannen
146,2
Vrouwen
0
Beklaagden
42,2
Veroordeelden
101,3
Geïnterneerden
0,2
Andere Gewoon regime
2,6 141,7
Halve vrijheid (veroordeelden)
0,2
Beperkte detentie
4,2
Beperkte vrijheid (geïnterneerden)
0,1
Gemiddelde capaciteit
132,0
Personeel voltijds equivalent Totaal Directie
3,00
Totaal Attachés
0
Totaal Administratief
15,00
Totaal Medisch
0,95
Totaal PSD
7,70
Totaal Bewaking / Techniek
1,00
Totaal Buiten kader
0
Totaal
138
127,80
Totaal Erediensten
155,45
Gedetineerden werken aan herstel via herstelfonds Het project ‘herstelfonds’ ging al in juni 2010 in de gevangenis van Oudenaarde van start om gedetineerden de kans te bieden om hun burgerlijke partij(en) deels af te betalen door aan vrijwilligerswerk te doen. In 2011 voltooiden twee gedetineerden hun opdracht als vrijwilliger en slaagden er zo in om hun slachtoffers te vergoeden. Negentien andere herstelfondsdossiers zijn lopende. Enkele getuigenissen: “Ik vond het ongelooflijk dat ik elke dag bij Natuurpunt kon werken. Vijfentwintig uitgaansvergunningen kreeg ik om geld te verdienen voor mijn slachtoffers. Daarbij was ik ook nog eens elke dag in de buitenlucht waardoor ik moe maar voldaan kon gaan slapen. Ik leerde nieuwe mensen kennen en bewees dat ik klaar was voor een nieuwe kans.” (Benny, gedetineerde) “We zijn heel tevreden over het werk dat Ali in de gevangenis voor ons heeft verricht. Gedurende weken heeft hij elke dag gratis in het werkhuis gewerkt. Op die manier hebben wij als werkgever het gevoel dat deze tewerkstellingsopdracht zowel voor de gedetineerde als voor zijn slachtoffer iets waardevols heeft betekend.” (Kringloopwinkel, werkgever van gedetineerde Ali) “Ik ben nog steeds bang als ik alleen thuis ben ’s nachts. Ik heb dit ook kunnen zeggen aan diegene die is komen stelen in mijn huis. Maar het idee dat de dader wekenlang hard heeft gewerkt om me 1250 euro te kunnen terugbetalen, geeft me toch een goed gevoel.” (Evi, slachtoffer) Gedetineerden kunnen zowel binnen als buiten de gevangenismuren als vrijwilliger aan de slag. Omdat in de gevangenis van Oudenaarde langgestraften verblijven, is het echter niet altijd evident om de nodige uitgaansvergunningen te krijgen. Er is dan ook duidelijk een verschuiving merkbaar van werken buiten naar binnen de gevangenis. Zoals in elk nieuw project, zijn er bepaalde punten die beter kunnen en waar in de toekomst aan zal worden gewerkt. Zo neemt de hele procedure veel tijd in beslag en moeten gedetineerden noodgedwongen stoppen met hun vrijwilligerswerk bij een overplaatsing naar een gevangenis waar het project (nog) niet loopt. Bovendien worden sommige aanvragen geweigerd omdat het slachtoffer geen nood heeft aan communicatie met de gedetineerde. Herstelbemiddelaar Evelyn legt een van de pijnpunten verder uit: “De tijdsspanne tussen aanvraag en uitvoering van tewerkstelling is zeer groot. Misschien moeten we kijken of er geen stappen binnen de procedure kunnen worden ingekort. Ook zouden beslissingen meer moeten genomen worden vanuit het perspectief van de betrokkenen in plaats vanuit het perspectief van de organisaties die de verschillende stappen moeten nemen.”
139
Vernieuwde gevangenisbibliotheek In oktober 2011 opende de nieuwe gevangenisbibliotheek van Oudenaarde haar deuren. Dankzij een samenwerking met de Oudenaardse stadsbibliotheek en de tussenkomst van de provincie en de Vlaamse overheid beschikt de gevangenis voortaan over een uitgebreide collectie. Gedetineerden kunnen kiezen uit meer dan 4000 boeken, tijdschriften, cd’s, dvd’s, videogames en gezelschapsspelen. Omdat in de gevangenis hoofdzakelijk langgestraften verblijven, wordt de collectie regelmatig vernieuwd. Gedetineerden kunnen niet alleen in de bibliotheek terecht om boeken uit te lenen. Ze kunnen ook deelnemen aan leesbevorderende activiteiten of een lezing van een auteur bijwonen. Herman Brusselmans
140
kwam al op bezoek en ook Bart Demyttenaere zal komen vertellen over zijn boeken. Op verschillende uitleenmomenten is een medewerker van de stadsbibliotheek aanwezig om de bibliothecaris te ondersteunen en de gedetineerden te begeleiden in hun literaire keuzes. De officiële opening van de bibliotheek vond plaats op 19 oktober in aanwezigheid van het inrichtingshoofd, de schepen van Oudenaarde en medewerkers van de provincie Oost-Vlaanderen en de Vlaamse Gemeenschap. Het was een feestelijke gebeurtenis waaraan vele gedetineerden, gevangenispersoneelsleden, stadsmedewerkers en vrijwilligers deelnamen.
Eerste afgestudeerden loodgietermonteur centrale verwarming
Betere zorgverlening voor gedetineerden
Al in 2010 ging in de gevangenis van Oudenaarde de beroepsopleiding loodgieter-monteur centrale verwarming van start. De opleiding is het resultaat van een unieke samenwerking tussen verschillende partners, zoals twee Centra voor Volwassenenonderwijs die de lessen geven, het penitentiair complex van Brugge waar een van de lessen doorgaat, de onderwijscoördinator van het Consortium X, de CDRGA en de gevangenis van Oudenaarde zelf. Dertig gedetineerden nemen momenteel deel. Na twee jaar zullen de eerste vijf afgestudeerden op het einde van het schooljaar 2012 hun diploma BSO ontvangen, gevolgd door zes andere cursisten in december. Met dat diploma op zak hebben zij na hun vrijlating een streepje voor in hun zoektocht naar werk. Loodgieter-monteur centrale verwarming is immers een knelpuntberoep. Een nieuwe groep gedetineerden staat dan ook te popelen om aan deze opleiding te beginnen.
De gevangenis van Oudenaarde ondernam in 2011 verschillende initiatieven om de gezondheidszorg voor de gedetineerden te verbeteren. Om de relatie tussen de gedetineerden en de dienst gezondheidszorg te versterken, breidde zij de zorgverlening uit. Gedetineerden krijgen voortaan meer informatie over de zorgverlening en kunnen ook vaker bij de zorgverleners terecht met hun vragen en problemen. Andere nieuwe initiatieven zijn het maandelijkse overleg tussen de lokale directie en de dienst gezondheidszorg en de oprichting van een huisapotheek. Voor kleine en tijdelijke klachten kunnen gedetineerden hier enkele geneesmiddelen voor zelfmedicatie bestellen.
De dienst gezondheidszorg onderging ook een structurele verandering. Voortaan zitten alle zorgverleners samen in één multidisciplinair medisch blok. Deze centralisatie bevordert de communicatie tussen de verschillende zorgverleners en zorgt voor een efficiëntere werking van de dienst.
F OCUS
Betere tewerkstelling van (ex-)gedetineerden want het verhaal van Grijkoort doet de ronde in alle gevangenissen. Anders dan andere werkgevers houdt Grijkoort immers rekening met justitiële aspecten eigen aan het leven van (ex-)gedetineerden. Zo stelt men zich flexibel op als zij zich bijvoorbeeld tijdens de werkuren moeten melden bij Justitie. Als een gedetineerde in aanmerking komt voor een tewerkstelling bij Grijkoort, vindt een eerste gesprek plaats tussen hem en de trajectbegeleidster van de vzw. Op basis van dat gesprek kan de gedetineerde al dan niet een proefdag draaien.
De gevangenis van Oudenaarde werkt samen met de vzw Grijkoort Werkplaats en de vzw Grijkoort Begeleid Werk om langdurig werkzoekende en laaggeschoolde (ex-) gedetineerden te werk te stellen en voor te bereiden op de overstap naar de gewone arbeidsmarkt. Grijkoort is een centrum in Zuid-Oost-Vlaanderen dat werkzoekenden met verminderde kansen op de arbeidsmarkt de mogelijkheid biedt tot opleiding, werkervaring en tewerkstelling. Het centrum is actief binnen vijf domeinen: groenbeheer, strijken, horeca, renovatie en arbeidszorg.
Tewerkstelling op maat Gedetineerden leren Grijkoort kennen via de VDAB of de psychosociale dienst maar ook via andere gedetineerden,
Een gedetineerde getuigt dat het niet altijd even gemakkelijk is om terug aan de slag te gaan na een gevangenisstraf en dat een aangepaste tewerkstelling in Grijkoort dus zeker nuttig is: “Aanvankelijk kost het werk bloed, zweet en tranen, want je bent de fysieke inspanning niet meer gewoon. Maar ook mentaal is het zeer zwaar. Je wordt geconfronteerd met de drukte van het verkeer, het alleen zijn, de kost van het leven, enz.” Hoewel het voor de gedetineerden soms zwaar is, zijn de technische begeleiders alvast tevreden over het geleverde werk: “Je merkt vaak een verschil tussen de (ex-) gedetineerden en de andere werknemers wat inzicht en werktempo betreft. De meeste werknemers met een gevangenisverleden hebben doorgaans weinig lichamelijke of verstandelijke beperkingen. Vooral het verschil in werktempo durft wel eens voor spanningen of een woordenwisseling tussen de werknemers zorgen.”
Begeleiding en doorgroeimogelijkheden De (ex-)gedetineerden staan er tijdens hun tewerkstelling in Grijkoort niet alleen voor. Met vragen en problemen kunnen zij terecht bij een trajectbegeleidster. Net zoals in andere bedrijven en organisaties, hebben de gedetineerden in Grijkoort doorgroeimogelijkheden. Gedetineerden die goed werk leveren en hun capaciteiten bewijzen, worden
beloond. Een gedetineerde vertelt dat Grijkoort bovendien geen eindpunt is: “Een ander belangrijk facet is dat je weet dat Grijkoort niet blijvend hoeft te zijn. Je kan doorstromen naar het gewone werkcircuit als je dat wil. In Grijkoort kan daar open over worden gepraat.”
Geslaagde samenwerking Op 9 december 2011 blikten de gevangenis en de vzw’s terug op hun samenwerking. Samen slaagden ze erin om vijf gedetineerden terug tewerk te stellen. Daarnaast stelden ze voor alle anderen die de sprong naar de arbeidsmarkt willen maken, een brochure op met nuttige tips. Zowel Hans Claus, inrichtingshoofd, als Rony Holvoet van de vzw Grijkoort staan zeer positief tegenover het project. “De zwaarste uitdagingen monden dikwijls uit in de grootste voldoening. In deze materie geldt dat wie de hand reikt aan een gedetineerde, er niet alleen zal voor staan. Alle diensten die in de gevangenis van Oudenaarde werken, staan hiervoor garant. Het is gebleken dat dit de manier is waarop het werkt.” (Hans Claus, inrichtingshoofd) “Het succes werd mogelijk gemaakt door een gemotiveerde stuurgroep, samengesteld vanuit het brede welzijnswerk, door een geïntegreerde aanpak die losstaande begeleidingen uitsloot, door open communicatie over het traject van de deelnemer, ieder vanuit zijn eigen invalshoek, maar met oog voor de algehele impact.” (Rony Holvoet, vzw Grijkoort)
141
PAIFVE De Etablissement de Défense sociale (EDS) in Paifve werd in 1972 geopend. Het regime in de inrichting houdt het midden tussen een typisch gevangenisregime en het leven in een psychiatrisch ziekenhuis. Hier werkt niet enkel gevangenispersoneel, maar ook gespecialiseerd psychiatrisch verplegend personeel. Gemiddelde bevolking Mannen Vrouwen Beklaagden
201,0 201,0 0 2,0
Veroordeelden
0
Geïnterneerden
199,0
Andere Gewoon regime
0 201,0
Halve vrijheid (veroordeelden)
0
Beperkte detentie
0
Beperkte vrijheid (geïnterneerden)
0
Gemiddelde capaciteit
205,0
Personeel voltijds equivalent Totaal Directie
2,80
Totaal Attachés
1,00
Totaal Administratief
13,85
Totaal Medisch
26,85
Totaal PSD
11,75
Totaal Bewaking / Techniek
172,80
Totaal Erediensten
1,30
Totaal Buiten kader
0
Totaal
142
230,35
Onderzoek naar therapeutische begeleiding De medische dienst van de EDS zet zich voortdurend in om geïnterneerden beter therapeutisch te begeleiden. De dienst ging in 2011 een partnerschap aan met het departement cognitieve wetenschappen van de universiteit van Luik om schizofrene geïnterneerden op te nemen in het programma ‘Integrated Psychological Treatment’ van Brenner. De samenwerking past in een universitair onderzoek dat nieuwe begeleidingstechnieken wil valideren. Door mee te werken aan het onderzoek kregen de zorgverleners van de inrichting opleiding en begeleiding om therapiegroepen voor schizofrene geïnterneerden te organiseren. Gedurende drie maanden vonden tweeënhalve dag per week therapiesessies plaats. Er was een duidelijke vooruitgang merkbaar van de cognitieve en sociale vaardigheden van de deelnemers. Het cijfermateriaal en de bijdrage van de gevangenis tot de studie werden voorgesteld tijdens het congres van de ‘European Association for Behavioural and Cognitive Therapies’ in Reykjavik en de ‘Association Francophone de Remédiation Cognitive’ in Lausanne. Begin 2012 werd een nieuw programma ‘SAT-therapie (Self-Awareness Therapy)’ opgestart in de cellenafdeling van de inrichting.
Hechtere familiale banden In januari 2011 nam de vzw Justitieel Welzijnswerk het initiatief om een vast ontmoetingsmoment te organiseren voor geïnterneerden en hun kinderen. Voordien kwam de psychosociale dienst van de gevangenis steeds tussen in dit (groot)ouder-kind contact. Dat ontmoetingsmoment is bedoeld voor patiënten met kinderen en kleinkinderen tot 18 jaar. Bij de organisatie nam Justitieel Welzijnswerk de tijd om zich vertrouwd te maken met en aan te passen aan de bijzondere context van de inrichting tot bescherming van de maatschappij. Een goede samenwerking met de interne teams van de EDS en verschillende externe diensten zorgt ervoor dat alles vlot verloopt. Met deze ontmoetingsmomenten willen de vzw en de EDS de band tussen ouder en kind versterken. De geïnterneerden krijgen de kans om hun ouderrol actief uit te oefenen, terwijl de kinderen zich op een positieve manier verder kunnen ontwikkelen. Verschillende geïnterneerden hadden zelf om deze ontmoetingen gevraagd. Ze laten hen toe om dieper na te denken over hun recht op sociale relaties, over hun ouderschap en over hun persoonlijke ontwikkeling.
143
Achter de lens
Meer culturele en artistieke activiteiten
Fotografie krijgt in de EDS een speciale plaats. Al in 2009 hield fotograaf Lieven Nollet bij de inhuldiging van de gerenoveerde vleugel D een expo in de inrichting. In 2010 liep een tentoonstelling rond zijn werk in het Museum Dr. Guislain in Gent. In 2011 besliste de inrichting om geïnterneerden en personeel zelf te laten plaatsnemen achter de lens. Samen met de vzw ‘le Gsara’ organiseerde zij een workshop fotografie voor beide groepen. De inrichting realiseert zo een van de doelstellingen in haar operationeel plan, namelijk om via samenwerkingsverbanden meer culturele activiteiten te laten plaatsvinden.
Sinds 2010 vinden in de EDS meer culturele en artistieke activiteiten plaats. Een muur met schilderijen van geïnterneerden aan de ingang van de inrichting benadrukt dat ze een belangrijke plaats innemen in het dagelijkse leven.
De geïnterneerden van het gemeenschapspaviljoen en van de cellenafdeling leerden gedurende vier maanden hoe zij met een fototoestel mooie plaatjes konden nemen. Voor geïnteresseerde personeelsleden was er een specifieke workshop van vier dagen. Uit de grote collectie foto’s selecteerden de deelnemers samen met hun opleider de mooiste. Tijdens een tentoonstelling in de inrichting konden de geïnterneerden, het personeel en ook de inwoners van de gemeente Juprelle de kunstwerken bewonderen. Daarnaast vond van 24 januari tot 24 maart 2012 een tweede tentoonstelling extra-muros plaats tijdens de fotografie-biënnale 2012. De workshop was meer dan een leerrijke culturele activiteit. De waardering die de geïnterneerden voor hun foto’s kregen tijdens de tentoonstellingen gaf hen meer zelfwaarde. Bovendien zorgden beide evenementen ook voor meer bewustmaking van het grote publiek voor forensische psychiatrie.
In juni 2011 lanceerde de inrichting de activiteit ‘de derde vrijdag van de maand’ waarbij het talent van geïnterneerde musici, zangers en dichters maandelijks op die vrijdag in de kijker wordt gezet. Het gaat om een theaterstuk door en voor de geïnterneerden, met de hulp van penitentiaire bewakingsassistenten en externe actoren uit de zorgsector. Een kunsttherapeut begeleidt ook wekelijks sessies in de twee paviljoenen. Ook ontmoetingen met professionele en amateur-kunstenaars kregen in 2011 een centrale plaats. Op het programma stonden onder meer een concert van D. M. DiaWara, de Guinese zanger en koraspeler, een theaterstuk van de Compagnie du Passage ‘Je ne mens jamais’ (‘Ik lieg nooit’) en een kerstconcert georganiseerd door vrijwilligers van het Rode Kruis. Daarnaast konden de geïnterneerden nog deelnemen aan karaokesessies en culturele groepsuitstappen naar musea, de bioscoop en de tentoonstelling SOS Planète. De inrichting richtte ook een filmotheek in en organiseerde filmvertoningen met aansluitend debat.
144
F OCUS
Therapie met paarden Het paard als steun en toeverlaat Sinds mei 2011 kunnen de geïnterneerden van de EDS in Paifve deelnemen aan hippotherapie op de manège Paladin in Borgworm. Wekelijks trekken zij samen met enkele penitentiaire bewakingsassistenten en zorgverleners naar de manège om onder begeleiding van een professionele hippotherapeute van de vzw L’autre Emoi met paarden te rijden en hen te verzorgen. Bij deze bijzondere vorm van therapie is het paard een steun en toeverlaat. In 2011 namen acht geïnterneerden deel. Het ging om gedetineerden met zowel psychotische als persoonlijkheidsstoornissen en om verstandelijk gehandicapten.
Beter welzijn van de geïnterneerden Het nut van deze therapie is dagelijks merkbaar in het gedrag van de deelnemers. Zij stellen zich meer open naar anderen en tonen meer emoties. Hun zelfvertrouwen en eigenwaarde groeien met als resultaat een beter zelfbeeld. Zij hebben ook meer voeling met de realiteit. Het contact met het paard leidt bovendien bij sommige tot een grotere verantwoordelijkheidszin. Dankzij deze therapie met paarden voelen zij zich dus duidelijk beter.
Hippotherapie richt zich tot de persoon in al zijn facetten. Op lichamelijk en neuromotorisch vlak zorgt het voor een beter evenwicht, betere coördinatie en een groter bewustzijn van het eigen lichaam. De interactie met paarden is ook bevorderlijk op symbolisch, relationeel en gevoelsmatig vlak. In een nieuwe stimulerende en professioneel gecontroleerde omgeving kan de patiënt zich verder ontwikkelen en kan hij persoonlijke doelstellingen bereiken. Wat hij tijdens de therapie leert, kan hij vervolgens toepassen in zijn dagelijkse contacten en activiteiten.
“Een paard als dokter. (...) De paardentherapie smeedt een bijzondere band tussen paard en patiënt. Het dier groeit uit tot een partner in de verdere ontplooiing van de geïnterneerde. Het gaat om een ongebruikelijke interactie die diep vanbinnen raakt, over de woorden en de pijn heen”. (Carine Anselme, hippotherapeute). “Ik ga naar de paardentherapie omdat ik mijn zorgen wou vergeten en omdat ik wou weten hoe het is om paard te rijden en zo’n dier te verzorgen. Ik voel me in ieder geval beter en ik heb meer energie. Ik amuseer me in de natuur. Ik vergeet al mijn problemen... Ik hou van paarden en ik laat die kans dan ook niet voorbijgaan. Ik ben tevreden dat ik samen met het personeel van de inrichting met paarden kan werken en dat ik veel kan bijleren. Paardentherapie helpt mij om mijn leven weer op de rails te krijgen. Bedankt! “ (geïnterneerde M.) “Mijn deelname aan de paardentherapie doet me goed. Mij bezighouden met hetzelfde paard, Emir, vraagt mijn aandacht en ik leg me erop toe. Tijdens de briefing aan het begin en aan het einde van iedere sessie vertellen we beurtelings over het werk dat we in de voormiddag gaan doen. De voormiddag begint met een wandeling en het eten geven en verzorgen van het paard. Afhankelijk van het weer gaan we rijden in het dorp of de manège. Aan het einde van de namiddag keren we terug. Het is echt een passie voor mij!” (geïnterneerde D.)
145
RUISELEDE In 1849 fungeerde het penitentiair landbouwcentrum (PLC) van Ruiselede als opvangplaats voor landlopers. Sinds 1936 is het een gevangenis voor veroordeelden die niet vluchtgevaarlijk zijn, in groep kunnen leven en kunnen werken. Zo kunnen de gedetineerden zich voorbereiden op hun terugkeer naar de maatschappij. Gemiddelde bevolking Mannen Vrouwen
57,1 57,1 0
Beklaagden
0,5
Veroordeelden
55,5
Geïnterneerden
0
Andere
1,1
Gewoon regime
54,6
Halve vrijheid (veroordeelden)
0,7
Beperkte detentie
1,8
Beperkte vrijheid (geïnterneerden)
Gemiddelde capaciteit
0
52,0
Personeel voltijds equivalent Totaal Directie
1,00
Totaal Attachés
3,00
Totaal Administratief
7,80
Totaal Medisch
3,05
Totaal Bewaking / Techniek
38,05
Totaal Erediensten
0
Totaal Buiten kader
0
Totaal
146
0
Totaal PSD
52,90
PLC stapt mee in project ‘herstelfonds’ Reeds op 6 mei 2010 vond in het PLC de ‘kick-off’ plaats voor het project ‘herstelfonds’. Dankzij dat project kunnen gedetineerden aan hun herstel werken en krijgen zij de kans om hun verantwoordelijkheid tegenover hun slachtoffer op te nemen. Door aan vrijwilligerswerk te doen kunnen zij via het fonds een deel van de schadevergoeding betalen. Het slachtoffer zelf krijgt ook een stem in de zoektocht naar een maatschappelijk aanvaardbare oplossing. De organisaties dragen bij tot maatschappelijke herkadering door gedetineerden als vrijwilligers in te schakelen. Vier gedetineerden engageerden zich voor een vrijwilligersorganisatie, een mooi resultaat gezien de kleine en snel uitstromende populatie van het landbouwcentrum. Een medewerker van Justitieel Welzijnswerk begeleidde hen en zocht samen met hen naar een geschikte tewerkstellingsplaats. Hij legde de eerste contacten met mogelijke organisaties en zette de aanvraag tot uitgaansvergunning in gang bij de psychosociale dienst.
18 gedetineerden behalen certificaat heftruckchauffeur In 2011 ging voor het eerst de beroepsopleiding heftruckchauffeur van start in het PLC. De belangstelling van de gedetineerden was groot. In totaal namen 18 gedetineerden (het maximum toegelaten aantal) deel. Een gedetineerde stelde zijn vrijlating onder elektronisch toezicht zelfs met een week uit om toch nog te kunnen deelnemen. De opleiding duurde veertig uur en combineerde theorie en praktijk. Dankzij de professionele begeleiding van twee ervaren instructeurs van een Centrum voor Volwassenenonderwijs konden alle 18 deelnemers de opleiding met succes afronden. Elk van hen behaalde het certificaat heftruckchauffeur. Omdat het gaat over een knelpuntberoep, is een officieel certificaat heftruckchauffeur een belangrijke troef voor de gedetineerden in hun zoektocht naar werk. De opleiding is niet alleen waardevol voor de reïntegratie van gedetineerden na hun vrijlating, maar komt ook de veiligheid in en rond de werkplaatsen van het landbouwcentrum ten goede.
147
Leesplezier voor gedetineerden
Bouw van een mestsilo
Sinds eind mei kunnen de gedetineerden van het PLC naar hartelust boeken uitlenen uit de eigen bibliotheek van de inrichting of uit de gemeentebibliotheek van Aalter. In samenwerking met de bibliothecaris van Aalter en enkele vrijwilligers organiseert het PLC wekelijks twee uitleensessies van een uur. Gedetineerden kunnen dan naar de eigen bibliotheek gaan om een boek uit te kiezen. Om ervoor te zorgen dat er voor ieder wat wils is, wordt de collectie regelmatig vernieuwd. Vrijwilligster Gerda staat de gedetineerden graag bij tijdens de uitleenmomenten: “Ik sta positief tegenover. de bibliotheekwerking in het PLC. De gedetineerden zijn vriendelijk, heel behulpzaam en correct.”
Een betere waterkwaliteit is een van de prioriteiten van het Europese en Vlaamse milieubeleid. Om deze doelstelling te realiseren, is het nodig om de verontreiniging van het gronden oppervlaktewater met nitraten en fosfaten uit dierlijk mest te verminderen. De uitrijperiode van mest is daarom beperkt tot de lente en de zomer en vanaf 2012 is elke veehouder verplicht om opslagcapaciteit voor dierlijk mest te voorzien.
Naast deze uitleensessies kunnen de gedetineerden ook via een beveiligde computer met internetverbinding op sectie zelf boeken selecteren en bestellen uit de catalogi van de gemeentebibliotheek. Het bibliotheekpersoneel van Aalter verwerkt de aanvragen, ontleent ontbrekende stukken bij andere bibliotheken en bezorgt hen de boeken. Volgens vrijwilligster Gerda gaat het om een succesvol initiatief: “Er worden veel stukken opgevraagd uit diverse bibliotheken uit Oost- en West-Vlaanderen. Als gewone lezer zoek je tussen de rekken, maar hier zoekt men gerichter via PC.” De bibliotheekwerking is het resultaat van een mooie samenwerking tussen het PLC, de bibliothecaris van Aalter, enkele vrijwilligsters en de provincie West-Vlaanderen die het project subsidieerde. Gouverneur Breyne opende de bibliotheek van het PLC officieel op 24 juni.
Sinds het voorjaar van 2011 beschikt het PLC over een mestsilo. Dankzij deze afzonderlijke betonnen ruimte kan de inrichting enerzijds driemaal zoveel vloeibaar dierlijk mest stockeren en anderzijds de aanpalende grondoppervlakte gebruiken als extra opslag voor ingekuilde groenvoeders. De ronde overdekte silo is vier meter hoog met een diameter van 20 meter en bevindt zich net buiten de muren van het erf.
Gedragscode voor personeel Om de houding van het personeel naar de gedetineerden toe nog meer te professionaliseren, stelde het PLC een gedragscode op. In 2009 maakte een CAF-oefening duidelijk dat richtlijnen over het gedrag van personeelsleden in een gemeenschapsregime nodig waren. Binnen dat regime waar alle activiteiten tussen 7u00 en 22u30 in groep plaatsvinden, zijn de contacten tussen personeel en gedetineerden immers intenser en is het soms moeilijk om de juiste afstand tot de gedetineerden te bewaren. Goede sociale vaardigheden zijn dan ook belangrijk. Het is de taak van het personeel om zich respectvol te gedragen en de gedetineerden op een menselijke manier te bejegenen. Het belang van de voorbeeldfunctie, de representativiteit in het dagelijkse handelen, respect voor collega’s en gedetineerden en loyaliteit tegenover de organisatie zijn de basispijlers. 148
F OCUS
Vierhoeksoverleg binnen B.Leave Het PLC zet zich al jarenlang in voor de behandeling en ondersteuning van gedetineerde druggebruikers. Het B.Leave-programma biedt aan gedetineerden die veroordeeld zijn voor drugsfeiten en die problemen hebben met middelenmisbruik, de mogelijkheid om tijdens hun detentie clean te worden en te werken aan een drugsvrije toekomst. Gedurende acht maanden worden de deelnemers therapeutisch begeleid en leren zij persoonlijke, sociale en leefvaardigheden ontwikkelen. Zij leven volgens een strikte dagstructuur van verplichte tewerkstelling en vrijetijdsbesteding om te voorkomen dat zij hervallen.
Door deze opsplitsing was het parcours van de psychosociale dienst soms onvoldoende afgestemd op het traject binnen B.Leave en moest de dienst het reclasseringsplan vaak bijsturen op basis van de terugvalpreventieve sessies. Om het reclasseringsplan van de gedetineerden beter af te stemmen op hun B.Leave-traject richtte het landbouwcentrum in 2011 het Vierhoeksoverleg op. De verschillende actoren die de reclassering richting geven, nemen deel aan dat overleg. Per B.Leaver organiseren zij om de twee maanden een overlegmoment om vanuit een ruimer toekomstplan zijn reclasseringsplan te individualiseren.
Betere afstemming tussen B.Leave en reclasseringsplan
Realistisch reclasseringsplan met aandacht voor drugsproblematiek
Het project B.Leave ging in 1995 van start als een programma van de psychosociale dienst om gedetineerden met een drugsprobleem te ondersteunen. De begeleiding van het project en van de gedetineerden was dan ook jarenlang in handen van deze dienst. Naar aanleiding van de opsplitsing tussen zorg en expertise, nam de dienst Gezondheidszorg van de Gevangenissen de leiding op zich en bouwde zij het project verder uit als hulpverlening aan druggebruikende gedetineerden.
Tijdens het overleg stelt de B.Leaver zelf zijn reclasseringsplan voor aan de zorgverantwoordelijke, aan de begeleider van de psychosociale dienst en aan de B-Leave-begeleider die instaat voor het terugvalpreventieve luik. Dat plan moet rekening houden met verschillende factoren: zijn persoonlijk haalbaar plan (o.a. steun van familie), de noodzakelijke voorwaarden vanuit justitiële en maatschappelijke hoek en de aandachtspunten rond drugsgebruik (terugvalpreventie, valkuilen en hoge risicosituaties). Tijdens het overleg wordt
het plan besproken, worden er vragen gesteld, richtingen aangegeven en onduidelijkheden uitgeklaard. Er gaat veel aandacht naar de risicobeperkende factoren, die de kans op herval in druggebruik en de kans op recidive minimaliseren. Het overleg is bovendien het ideale moment om de eerder passieve gedetineerde te motiveren of om de te ambitieuze een beetje realiteitszin mee te geven. Het verslag van elk overleg kan de B.Leaver gebruiken als ‘wegenplan’ tijdens verdere contacten met verschillende diensten (psychosociale dienst, gezondheidsdienst en Justitieel Welzijnswerk), tijdens B.Leavesessies en in het kader van de uitgaansmodaliteiten. Het uiteindelijke doel is een detentieplan op maat met aandacht voor herstel dat leidt tot een realistisch reclasseringsplan en zo de gedetineerde de beste kansen geeft om zich te reïntegreren. Dankzij het Vierhoeksoverleg ziet de gedetineerde het plan meer als een persoonlijk project waar hij achter staat en dat tegelijkertijd rekening houdt met de verwachtingen van de samenleving.
149
SAINT-HUBERT In het detentiecentrum in SaintHubert, in gebruik genomen in 1972, heerst een open en gedeeltelijk gemeenschappelijk regime. Gedetineerden kunnen zich hier voorbereiden op hun leven na detentie. De activiteiten van het centrum zijn gericht op reïntegratie en herstel via tewerkstelling en activiteiten buiten de gevangenismuren. Gemiddelde bevolking Mannen Vrouwen Beklaagden
232,3 232,3 0 0,2
Veroordeelden
232,1
Geïnterneerden
0
Andere
0
Gewoon regime Halve vrijheid (veroordeelden) Beperkte detentie Beperkte vrijheid (geïnterneerden)
Gemiddelde capaciteit
232,0 0 0,3 0
235,0
Personeel voltijds equivalent Totaal Directie
2,00
Totaal Attachés
3,00
Totaal Administratief
14,15
Totaal Medisch
4,70
Totaal PSD
8,25
Totaal Bewaking / Techniek Totaal Erediensten
0
Totaal Buiten kader
0
Totaal
150
150,76
182,86
Opening van blok H2
Enquête bij de bezoekers
Boule de neige
Het gerenoveerde gebouw H2 werd begin september 2011 in gebruik genomen en heeft een totale capaciteit van 39 plaatsen. Het gebouw is opgedeeld in een cellenvleugel en een vleugel met raadplegings- en verzorgingskabinetten van de medische dienst. De cellenvleugel bestaat grotendeels uit eenpersoonscellen, maar telt ook twee vierpersoonscellen en twee driepersoonscellen.
Om het onthaal te verbeteren, verzamelde het detentiecentrum van Saint-Hubert de meningen van de bezoekers via een tevredenheidsenquête. Uit de resultaten bleek dat zij doorgaans zeer tevreden zijn over de dienstverlening. De gemiddelde tevredenheidsscore bedroeg 8/10.
In het kader van de Lokale Stuurgroep Drugbeleid kon begin februari 2011 het project ‘Boule de neige’ plaatsvinden met de hulp van het Centre d’Action Laïque (CAL) van Libramont/ Aarlen. Dat is een opleiding voor gedetineerden, gericht op verschillende thema’s rond druggebruik, aandoeningen, risico’s, productinformatie, preventiemethoden, enz. Aan de deelnemers wordt ook gevraagd om te praten met medegedetineerden en hen informatie te geven aan de hand van een vragenlijst.
Het bijzondere aan het blok H2 is dat het fungeert als verblijf voor gedetineerden op leeftijd of met bepaalde handicaps waarvoor de nabijheid van de medische dienst noodzakelijk is. Het vervangt definitief de resterende slaapzalen in SaintHubert. Het gebouw is ingericht volgens het concept van een gelijkvloerse bungalow waardoor het ook toegankelijk is voor gedetineerde rolstoelgebruikers. Een grote eetzaal scheidt de cellenafdeling van de medische afdeling. Die afdeling bestaat uit een gedeelte voorbehouden voor dagelijkse raadplegingen, lokalen voor tandheelkunde en kinesitherapie, een lokaal met aangepaste badkuip voor personen met mobiliteitsproblemen en een beveiligd loket voor de verdeling van geneesmiddelen.
Het aantal bezoekmogelijkheden in de week en in het weekend beantwoordden aan de wensen van de bezoekers. Over het openbaar vervoer waren zij minder positief. Ook over het aanbod aan producten in de bezoekzaal kwamen veel opmerkingen. De inrichting voerde meteen een aantal aanpassingen door en denkt na over de mogelijkheid om broodjes aan te bieden omdat verscheidene bezoekers kloegen dat zij geen middagmaal kunnen nuttigen terwijl de bezoeken vaak om 12u30 starten. Over de bezoekzaal zelf waren zij wel zeer tevreden.
Tien gedetineerden werkten mee. Zij verzamelden elk acht vragenlijsten. Het bleek een verrijkende ervaring voor hen. Tijdens de laatste bijeenkomst vond de presentatie plaats van de groep ‘Gedetineerdenaanspreekpunt Gezondheid’, opgericht via de Service d’Education à la Santé van Huy. Het was een interessante brug tussen beide projecten. Nieuwe inschrijvingen voor de groep Gedetineerdenaanspreekpunt Gezondheid volgden en er werd tegelijk toelichting gegeven bij ieders opdrachten zodat een overlapping aan wervingen kon voorkomen worden.
151
152
F OCUS
Duurzame consumptie Water in eigen beheer
Lokale melk- en tuinbouwproducten
Hout als energiebron
Het detentiecentrum en Centre fédéral fermé voor jongeren zijn niet verbonden met een openbaar waterdistributienetwerk. Tot 2011 gebeurde de watervoorziening via twee putten en twee pompstations. Het water werd naar twee enorme overdekte bekkens geleid, vervolgens naar een hydrofoorgroep en ten slotte naar de consumptiepunten. Dit drinkwatercircuit kon echter niet voorzien in de behoeften op jaarbasis. Dus moest gedurende enkele weken per jaar een beroep gedaan worden op de civiele bescherming om de twee waterbekkens te vullen.
Op de boerderij van Saint-Hubert wordt zelf melk gemaakt. De melkcrisis van 2009 was een keerpunt in de geschiedenis van het landbouwbedrijf. Ten eerste kon de rendabiliteit van de melk het voortbestaan van de boerderij niet garanderen. Ten tweede kon de marktprijs van het vlees de verliezen niet compenseren. Voor het veebedrijf kwam de keuze dus neer op verdwijnen of diversifiëren. Dat laatste leek de beste oplossing en de boerderij startte met het verwerken van melk.
FEDESCO kwam met het voorstel om in samenwerking met de Regie der Gebouwen een warmtekrachteenheid met biomassa op de site van Saint-Hubert te installeren. In 2011 voerde de gevangenis een haalbaarheidsstudie uit en deze bleek positief. Die eenheid zou een enorm voordeel zijn omdat zij een drastische beperking van de stookoliebevoorrading voor verwarming inhoudt en daarnaast leidt tot een forse vermindering van de totale elektriciteitsfactuur van beide inrichtingen. Brandhout is overvloedig aanwezig in de omliggende Ardennen, wat bovendien de transportkosten beperkt. Ook is bevoorrading zeker mogelijk via agrarische verwerking, wat met de gronden van het domein ook een haalbare kaart is. Het project bestaat alleen nog maar op papier. In 2012 volgt in samenwerking met de FOD Justitie de volledige realisatie.
In 2011 werd een derde put en een derde pompstation in gebruik genomen met een grotere capaciteit dan de twee oudere. Door deze investering van de Regie der Gebouwen is het mogelijk om het hele jaar door te voorzien in de waterbehoeften van de twee inrichtingen op de site en van het landbouwbedrijf. Dankzij het hergebruik van oppervlaktewater in een vijver en een spaarbekken hebben zij ook een aanzienlijke reserve voor brandbestrijding.
De boerderij van Saint-Hubert maakt sinds 2011 naast melk ook room, boter, verse kaas, zachte en harde kazen en yoghurt voor rechtstreekse consumptie. Naast een geslaagde koerswijziging betekent dit een beter aanbod aan producten voor de gedetineerden van het detentiecentrum en andere inrichtingen. Het tuinbedrijf bereidt nog steeds haar eigen groenten.
153
CFF SAINT-HUBERT Het Centre fédéral fermé (CFF) in Saint-Hubert is op 2 april 2010 in gebruik genomen. Deze opening is de uitwerking van de beslissing om langs Franstalige kant meer minderjarigen te laste te nemen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd en die voorlopig zijn geplaatst door de jeugdrechter.
Gemiddelde bevolking Mannen Vrouwen
41,5 41,5 0
Beklaagden
7,0
Veroordeelden
1,5
Geïnterneerden
0
Andere
33,0
Gewoon regime
41,5
Halve vrijheid (veroordeelden)
0
Beperkte detentie
0
Beperkte vrijheid (geïnterneerden)
0
Gemiddelde capaciteit
74,5
Personeel voltijds equivalent Totaal Directie
1,00
Totaal Attachés
1,00
Totaal Administratief
3,95
Totaal Medisch
0,50
Totaal Bewaking / Techniek
70,70
Totaal Erediensten
0,20
Totaal Buiten kader
0
Totaal
154
0
Totaal PSD
77,35
Evaluatie van het CFF
Overleg met de magistraten en de Algemene Directie Hulpverlening aan de Jeugd
De twee protocolakkoorden die betrekking hebben op de afdelingen ‘opvoeding’ en ‘uit handen gegeven minderjarigen’, en die gelden voor het CFF, bepalen dat de leidinggevenden van het centrum een evaluatie moeten uitvoeren aan het eind van een werkingstermijn van twaalf maanden. Zo evalueerden de federale directie en de pedagogische directie de secties waarin jongeren verblijven die geplaatst zijn door de jeugdrechter. De federale directie en de coördinatrice van de dienst voor Hulpverlening aan Gedetineerden evalueerden daarna de uit handen gegeven gedetineerden. Beide evaluaties werden overgezonden aan de evaluatiecommissies die door de bevoegde ministers zijn aangesteld.
Het DG EPI is verantwoordelijk voor de controle op de beschikkingen die de opname van jongeren in het gesloten centrum motiveren. De procedure voor de opname van jongeren in het centrum voorziet dat er nooit meer jongeren in het centrum mogen verblijven dan er plaats is. Toch waren er regelmatig problemen over de opname en leek de verstandhouding met de jeugdrechters te verslechteren. Er was dan ook overleg nodig tussen de verschillende actoren.
Na die ontmoeting kwamen de deelnemende partijen tot een akkoord over de procedure voor de opname van jongeren in het centrum, vooral wat plaatsreservering betreft. Daarna volgden een bezoek aan het centrum en een diner. Die ontmoeting, waarbij twaalf vertegenwoordigers van de jeugdmagistratuur aanwezig waren, was een verrijkende ervaring voor iedereen. De directrice van het CFF geeft een woordje uitleg:
Op initiatief van het DG EPI en de Algemene Directie Hulpverlening aan de Jeugd kwamen de jeugdmagistraten en de leden van de parketten samen om deze problematiek te bespreken. De jeugdrechters werden bewust gemaakt van de verplichtingen die aan deze controle zijn verbonden, vooral in geval van een onvolledige beschikking, en van de administratieve problemen die daarvan het gevolg kunnen zijn. De gespecialiseerde magistraten in jeugdzaken konden ook hun beleving van de praktijk uit de doeken doen.
“De opname van jongeren in het gesloten centrum heeft een bijzonder karakter omdat in het centrum zowel de jeugd- als de gevangenisreglementering gelden. Heel wat actoren uit verschillende sectoren waren uiteindelijk betrokken bij deze problematiek. De ontmoeting was succesvol, zowel wat het opnamebeheer als de manier van samenwerken betreft. Er werd voorgesteld om deze vergaderingen ook voor andere thema’s te organiseren. Wij hopen dat dit in de toekomst concreet gestalte krijgt.”
155
Onderwijs voor uit handen gegeven minderjarigen Sinds de opening van het jongerencentrum in SaintHubert is het Onderwijs voor Sociale Promotie in de Franse Gemeenschap actief in het centrum. Deze jonge gedetineerden volgden aanvankelijk enkel les via afstandsonderwijs maar dat bleek niet erg in trek te zijn. Daarom werd het onderwijssysteem in 2011 herbekeken. Twee nieuwe leerkrachten, één voor Frans en één voor wiskunde en informatica, brengen de jongeren voortaan de nodige kennis bij. Het bijzondere van hun aanpak ligt in het feit dat zij persoonlijk met de jongeren omgaan en rekening houden met hun interesses. Zo boeien rapmuziek of grafische technieken hen meer dan het klassieke onderwijs. De leerkrachten maken vaak gebruik van informaticamateriaal om het onderwijs aantrekkelijker te maken voor deze jonge gedetineerden. De leerkracht heeft meermaals per week een persoonlijke afspraak met hen.
156
En wat vinden de gedetineerden ervan? “Door die opleidingen kunnen wij ‘in de running’ blijven en hoeven we niet over de hele lijn af te haken. Ik heb gevraagd om een opleiding in grafische technieken te volgen, en de leerkrachten passen zich aan onze vragen en interesses aan. De cursussen zijn van goede kwaliteit, maar jammer genoeg kan men zich niet iedere keer over ons ontfermen. Dat hangt af van het aantal aanwezigen tijdens de cursus. De leerkrachten geven ons oefeningen die wij op cel kunnen maken en zo gaan we sneller vooruit.” Een personeelslid vertelt: “Ik denk dat het onderwijs voor sociale promotie voordelen biedt voor iedereen die van goede wil is en ervoor open staat. Het onderwijs is van goede kwaliteit en de leerkrachten doen hun best om het boeiend te houden.”
F OCUS
Detentieregime van uit handen gegeven minderjarigen De sectie van uit handen gegeven minderjarigen, die in juni 2010 werd geopend, heeft een capaciteit van dertien plaatsen en mag in geen geval overbevolkt zijn. Die sectie moet beheerd worden zoals de andere gevangenissen. Het regime zoals aanvankelijk bepaald in het huishoudelijk reglement was dus vrij strikt: twee wandelingen per dag, gezamenlijke avondactiviteiten en een gratis koelkast en televisie per cel. Per week konden de jongeren slechts twee keer bezoek aan tafel ontvangen. Na enkele maanden werd het regime versoepeld en beter aangepast aan de jonge leeftijd van de bewoners. Zo kunnen zij voortaan spullen kopen via een interne en externe kantine en sporten in de fitnesszaal. De activiteiten zijn meer gevarieerd dankzij een grotere inbreng van de dienst voor Hulpverlening aan Gedetineerden en het onderwijs voor sociale promotie. Wanneer jongeren een speciaal regime krijgen opgelegd en tijdens de dag in hun kamer moeten blijven, kunnen zij wel nog samen met de externe actoren aan individuele activiteiten deelnemen. De bezoekmogelijkheden werden ook uitgebreid.
Een personeelslid geeft zijn visie op de zaak: “Ik vind dat het regime beter aan de jongeren is aangepast dan voordien. Het merendeel van de uit handen gegeven gedetineerden zijn adolescenten en zij zijn soms nog erg onvolwassen. Zij provoceren vaak en spelen met grenzen en regels. Als personeelslid zou je elke dag een tuchtverslag kunnen indienen. Op tuchtniveau gelden dezelfde richtlijnen als in een gevangenisomgeving. Preventie is een belangrijk aspect van ons werk op sectie. “ Een jongere die in het CFF verblijft, geeft zijn mening: “Ik vind dat wij geluk hebben in vergelijking met de andere gevangenissen, want met drie uur wandeling plus een avondactiviteit en cursussen zijn onze dagen goed gevuld. Ik ben mij ervan bewust dat ik niet hoef te wachten wanneer ik een aanvraag indien bij de dienst voor Hulpverlening aan Gedetineerden of bij de psychosociale dienst, omdat ik niet in een overbevolkte gevangenis zit. Dat is geruststellend. Tijdens de avondactiviteit kunnen wij pingpongen of tafelvoetbal spelen.”
De problematiek van jongeren in detentie blijft een delicate zaak. Zij reageren vaak impulsief en denken zelden na over de impact en de gevolgen van hun daden. Dat maakt hen onvoorspelbaar. Daarom is het belangrijk om, ondanks de jonge leeftijd van deze gedetineerden, steeds alert te zijn binnen het gevangenisregime en vooral om veiligheid als een prioriteit te beschouwen, zoals in elke andere gevangenis.
157
SINT-GILLIS Sinds 1884 is de stervormige gevangenis van Sint-Gillis een arresthuis. Toch verblijft hier ook een beperkt aantal veroordeelden. De gevangenis beschikt bovendien over een genees- en heelkundig centrum voor de verzorging van gedetineerden uit andere gevangenissen. Gemiddelde bevolking Mannen Vrouwen
626,6 626,6 0
Beklaagden
301,6
Veroordeelden
322,1
Geïnterneerden
2,7
Andere
0,2
Gewoon regime Halve vrijheid (veroordeelden) Beperkte detentie Beperkte vrijheid (geïnterneerden)
Gemiddelde capaciteit
624,1 0 2,6 0
502,0
Personeel voltijds equivalent Totaal Directie
6,00
Totaal Attachés
2,00
Totaal Administratief
29,15
Totaal Medisch
13,20
Totaal PSD
16,85
Totaal Bewaking / Techniek
347,55
Totaal Erediensten
3,40
Totaal Buiten kader
0
Totaal
158
418,15
Unieke samenwerking met gemeenschappen in Brussel In 2011 werkten de gevangenis en de gemeenschappen een gezamenlijke overlegstructuur op maat uit. De gevangenisdirectie en de vier coördinatoren van de gemeenschapsdiensten gingen op zoek naar een efficiënt en werkbaar overlegmodel. De motor van dat proces was het tweemaandelijks overleg tussen beide partijen. Het resultaat was de oprichting van een beleidsgroep die centraal zal staan bij de structurele uitbouw van de hulp- en dienstverlening in de gevangenis van Sint-Gillis. Aan deze vergadering zullen verschillende actoren tweemaal per jaar deelnemen om samen de belangrijkste beleidslijnen te verankeren. De gemeenschappen werden in 2011 ook zichtbaarder in de gevangenis zelf. Zo kreeg elke gemeenschap een gesprekslokaal in de gevangenis om hun aanbod uit te bouwen in het cellulaire gedeelte. Hierdoor verbeterde de communicatie tussen de medewerkers van de gemeenschappen en Justitie. Ook de coördinatoren van de Brusselse en Franse Gemeenschap namen in navolging van hun Vlaamse collega hun intrek in de gevangenis. Dankzij deze unieke samenwerking kan de gevangenis haar eigen activiteiten afstemmen op die van de verschillende actoren en diensten. In een omgeving als Brussel is dat immers noodzakelijk.
Herstelweek Van 5 tot 10 december 2011 stond het thema ‘herstelgerichte detentie’ centraal in de gevangenis. Heel wat interne en externe medewerkers sloegen de handen in elkaar om een gevarieerd aanbod aan herstelgerichte activiteiten voor gedetineerden en personeel te organiseren. Een dertigtal gedetineerden nam deel aan tweetalige initiatiesessies rond thema’s als burgerlijke partijstelling, herstelbemiddeling, schuldbemiddeling en slachtofferschap. Enkelen onder hen stapten ook in een individueel opvolgtraject. Zo gingen bemiddelingen tussen dader en slachtoffer van start en werden stappen gezet om de burgerlijke partijen te betalen. Ook het gevangenispersoneel kon deelnemen aan de herstelweek. Door een herkenbaar symbool te dragen, toonden zij hun betrokkenheid bij dit thema. Wie actiever wou deelnemen, kon twee interactieve workshops bijwonen rond
omgaan met trauma op het werk en herstel in de gevangenis aan de hand van filmfragmenten. De gevangenis wilde de herstelgerichte gedachte ook structureel verankeren in haar werking. De gemeenschappen en externe diensten stelden een aantal concrete aanbevelingen op. De herstelweek was dan ook het startschot van hernieuwde aandacht voor het thema van herstelgerichte detentie. Een interactieve voorstelling van het tweetalige improvisatiegezelschap Ex-pression was de afsluiter van de herstelweek. De acteurs en actrices gingen aan de slag met ideeën van de voorbije week en zette deze in scène. De voorbereidingen voor een nieuwe editie in 2012 gingen al van start.
159
Tussenkomst Veiligheidskorps bij medisch onderzoek in externe ziekenhuizen Voor gedetineerden die een medisch onderzoek moeten ondergaan in een extern ziekenhuis werkte het DG EPI de voorbije jaren een samenwerking uit tussen de gevangenissen en het Veiligheidskorps. In 2011 gebeurde dat ook voor SintGillis. Het genees- en heelkundig centrum in de gevangenis verleent als polikliniek, naast Lantin, de gespecialiseerde medische zorgen voor de gedetineerden van de regio Brussel en de Waalse inrichtingen. Dat resulteert voor Sint-Gillis uiteraard in heel wat hospitalisaties en externe medische consultaties. Telkens gaan twee bewakingsassistenten mee voor de bewaking, wat een belangrijke impact heeft op de personeelsplanning.
160
Ook het veiligheidsaspect was een belangrijke motivatie om de samenwerking met het Veiligheidskorps in Brussel verder uit te bouwen. Voordien stonden de politie en het Veiligheidskorps enkel in voor het transport van gedetineerden tot in het ziekenhuis. Indien mogelijk en als de consultatie minder dan een half uur duurde, bleven zij ter plaatse. In de andere gevallen bleven de bewakingsassistenten met de gedetineerde achter in de publieke wachtkamer. Na de consultatie moesten zij vaak nog lang wachten op het vervoer terug naar de gevangenis, wat zorgde voor een onveilig gevoel bij het bewakingspersoneel. Twee oplossingen werden gevonden. De gevangenis maakte afspraken met de medische dienst om gedetineerden zoveel mogelijk te oriënteren naar ziekenhuizen binnen de zone Brussel-Zuid en Brussel-Hoofdstad. Tegelijkertijd startte in maart 2011 een samenwerking tussen de gevangenis van Sint-Gillis, de lokale politie en het Veiligheidskorps van Brussel-Zuid en Brussel-Hoofdstad. Bij medische uithalingen
die minder dan vier uur duren, zorgen de politie of het Veiligheidskorps voortaan zowel voor het transport als voor de bewaking ter plaatse in het ziekenhuis. Deze samenwerking verloopt vlot. Alle uithalingen gebeuren nu onder sterkere beveiligde omstandigheden en verlopen efficiënter. In 2011 voerde de politie van Brussel-Hoofdstad een risicoanalyse uit voor medische uithalingen wat leidde tot betere afspraken en procedures. Er wordt nog onderzocht of het Veiligheidskorps ook vaker voor deze uithalingen kan worden ingeschakeld.
F OCUS
Origami als kunst voor Brussels justitiepaleis Voor het tweede jaar op rij deed de Belgische kunstenaar, Charles Kaisin, een beroep op gedetineerden van de gevangenis van Sint-Gillis voor de uitvoering van een kunstwerk. Ter ere van het tweehonderdjarig bestaan van de balie van Brussel creëerde hij een immens kunstwerk met de naam ‘Pneuma’. Eerst werden uit oude wetboeken duizenden papieren origami’s gevouwen in de vorm van een iris. Deze irissen werden nadien met een rode draad opgehangen aan het plafond van de grote ‘Salle des pas perdus’ van het Brusselse justitiepaleis. Het gigantische kunstwerk was tijdens de zomermaanden te bekijken door het publiek. Achteraf werden de irissen per stuk verkocht. De opbrengst ging naar een goed doel. Voor het vouwen van de irissen kregen de gedetineerden gedurende enkele dagen een specifieke opleiding. Uiteindelijk hielden 15 gedetineerden zich drie weken lang bezig met het nauwkeurige werk. Het resultaat mocht gezien worden en kreeg heel wat media-aandacht. De gedetineerden waren trots dat zij mochten meewerken aan dit uitzonderlijke project.
161
TONGEREN Het gesloten federaal centrum (GFC) in Tongeren doet sinds november 2009 dienst als een centrum voor minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd.
Gemiddelde bevolking
17,7
Mannen
17,7
Vrouwen
0
Beklaagden
4,2
Veroordeelden
11,4
Geïnterneerden
0
Andere
2,1
Gewoon regime
17,7
Halve vrijheid (veroordeelden)
0
Beperkte detentie
0
Beperkte vrijheid (geïnterneerden)
Gemiddelde capaciteit
0
34,0
Personeel voltijds equivalent Totaal Directie
1,00
Totaal Attachés
1,00
Totaal Administratief
5,35
Totaal Medisch Totaal PSD
1,95
Totaal Bewaking / Techniek
51,25
Totaal Erediensten
0
Totaal Buiten kader
0
Totaal
162
0
60,55
Het leven in het GFC in beeld
Jongeren doen aan e-learning
Samen met twee professionele fotografen organiseerde het GFC in september 2011 een fotografieproject. Focus van het project was ‘Mijn leven in het GFC Tongeren’, waarbij de jongeren de beleving van hun verblijf in het GFC fotografisch in beeld brachten. Gedurende zes halve dagen kregen zij begeleiding van fotografen Lieven Nollet en Lies Kortleven die hen de knepen van het vak leerden. Een week lang mochten zij een fotocamera mee op cel nemen om hun leven vast te leggen op de gevoelige plaat. Tijdens een tentoonstelling konden familie en vrienden de foto’s bewonderen. Enkele werken werden bovendien geselecteerd om de bezoekzaal op te fleuren.
In 2011 startte het GFC met e-learning. De jongvolwassenen die hier verblijven en die vaak een eerder lange detentietijd voor de boeg hebben, keken vol ongeduld uit naar dit moment. Op 16 september konden zij aan de slag met deze interactieve manier van leren. Verschillende diensten werkten samen om het project te lanceren. De directie ICT zorgde ervoor dat op technisch vlak alles in orde was. Het Vlaams Team Jongerenwelzijn van het GFC ontwierp een reglement, voerde een sensibiliseringscampagne en bereidde de dagelijkse begeleiding van de toekomstige cursisten voor. De campagne en de aanmoedigingspremie die de jongere bij inschrijving ontvangt, misten hun effect niet. Van de vijftien jongeren die in het GFC verblijven, stelden dertien zich kandidaat. Om alles vlot te laten verlopen, konden tot nog toe maximaal twaalf jongeren zich inschrijven. Het GFC laste drie dagen per week e-learning in als vast onderdeel in het onderwijsaanbod en regime van de jongeren. Het project is bovendien een eerste stap naar een tewerkstellingsreclassering omdat elke deelnemer ook bij de VDAB wordt aangemeld. Ondanks enkele kinderziektes, zorgen een goede ICT-ondersteuning en de begeleiding van een leerkracht tijdens de lessen ervoor dat alles vlot verloopt. De jongeren kunnen kiezen uit tal van opleidingen. Hun keuzes maken duidelijk dat zij van e-learning veel verwachten. Veruit het meest succesvolle lessenpakket is ‘een eigen zaak starten’, gevolgd door de opleidingen ‘boekhouden’. Ook technische vakken zoals ‘automechanica’ en ‘lassen’ zijn populair. De keuze voor het vak ‘solliciteren in de sector van de automechanica’ of ‘telefoneren in het werkveld van hout en bouw’ benadrukken dat de jongeren met e-learning hun kansen op de arbeidsmarkt willen verhogen. Omdat zij ook het belang van een goede taalbeheersing inzien, schreven zij zich ook volop in voor de taalcursus Nederlands.
Een jongere aan het woord: “Eerst dacht ik dat e-learning verloren moeite was, maar ik ben aangenaam verrast. De structuur, de modules, enz. zitten zeer goed in elkaar. Er is keuze genoeg aan modules om jezelf bij te schaven, zowel in de gevangenis als voor de toekomst. Wij kunnen zoveel bijleren als wij willen over talen, elektriciteit, lassen, enz. Het is ook nooit te laat om iets bij te leren. Het helpt je verder op verschillende gebieden. Vroeger was de gevangenis voor mij een groot doolhof, maar deze cursussen helpen mij ook om andere dingen te begrijpen en stilaan geraak ik wegwijs uit dat doolhof. Ik hoop dat dat inzicht mij ook later in de maatschappij verder helpt.”
163
Opstart wasserij
Aan de slag met graffiti
In april 2011 opende het GFC in Tongeren haar eigen wasserij. De inrichting is zo niet langer afhankelijk van een externe firma om de kledij en het linnengoed van de jongeren te wassen. De wasserij zorgt ook voor bijkomende tewerkstelling. Samen met een vaste PBA staan twee jongeren in voor de goede werking.
In augustus 2011 vond in samenwerking met Villa Basta een tweedaagse workshop graffiti plaats. Tijdens de eerste dag lag de nadruk op het onderscheid tussen illegale graffiti en graffiti als kunst. Onder begeleiding van twee graffitikunstenaars gingen de jongeren vervolgens zelf aan de slag. Zij maakten enkele ontwerpen en brachten de definitieve versie met verschillende spuittechnieken aan op houten panelen. De kunstwerken verfraaien sindsdien het jongerencentrum.
Een jongere die al van bij de opstart in de wasserij werkt, vertelt hierover het volgende: “Wij werken nu van 8u00 tot 9u00 en van 12u45 tot 15u30. In de voormiddag steken wij de was in en plooien wij eventueel de resterende was van de dag ervoor. Dan gaan we terug naar onze cel. In de namiddag plooien we de was van de voormiddag en onderhouden we de wasserij. Ik vind het heel fijn om in de wasserij te werken.”
164
F OCUS
Werken aan herstel In het GFC in Tongeren staat de herstelgerichte gedachte centraal. Het centrum nam in 2011 verschillende initiatieven die de jongeren helpen om aan hun herstel te werken. In een herstelnieuwsbrief worden alle herstelgerichte activiteiten opgesomd en beschreven.
Herstelfonds In 2011 stapte het GFC mee in het project ‘Herstelfonds’. Het herstelfonds biedt gedetineerden de kans om aan hun herstel te werken en hun slachtoffer(s) te vergoeden door aan vrijwilligerswerk te doen. Analoog met de start van het project in de gevangenis van Hasselt enkele jaren geleden, vond in samenwerking met de vzw Suggnomé en de provincie Limburg een informatiemoment over het herstelfonds plaats voor geïnteresseerde partners in de Tongerse regio. Drie organisaties boden zich aan als tewerkstellingsplaats voor de jongeren van het GFC, namelijk de vzw De Nieuwe Volksbond, de vzw Nederheem en SIBBO, een school voor bijzonder onderwijs. Met hen werden concrete samenwerkingsafspraken gemaakt. Voor verschillende jongeren loopt een aanvraag om via het herstelfonds aan vrijwilligerswerk te doen. Het is nog even wachten tot de eerste jongere aan de slag kan gaan.
Een van de deelnemers blikt terug: “Ik heb met plezier meegedaan omdat het voor de arme kinderen in Tongeren was. Zo geef ik als gevangene iets terug aan de maatschappij.” Ook Marleen Cuyx van vzw De Nieuwe Volksbond was enthousiast: “Wij hadden veel speelgoed en merkten dat veel bezoekers niet voldoende geld hadden om mooie spelletjes te kopen voor Sinterklaas. Groot probleem was dat het speelgoed in onze kelder lag, die tot driemaal toe overstroomd was. Het was vuil en kon dus niet verkocht worden. Bovendien hadden wij te weinig tijd en vrijwilligers om het te poetsen. De jongens hebben samen met ons al het speelgoed gewassen en gecontroleerd en op één dag was de klus geklaard. Het was een vermoeiende, maar erg fijne ervaring voor mij.”
Speelgoed kuisen voor het goede doel In afwachting van de start van de herstelfondsprojecten zocht het GFC naar een alternatieve activiteit met focus op herstel. Onder begeleiding van een medewerker van Justitieel Welzijnswerk voerden negen jongeren in november 2011 vrijwilligerswerk uit voor de vzw De Nieuwe Volksbond, die zich inzet voor minderbedeelden in Tongeren. Zij poetsten en sorteerden tweedehands speelgoed dat tegen zachte prijzen verkocht werd op de speelgoedbeurs van de vzw. De opbrengst ging integraal naar de werking van De Nieuwe Volksbond die de jongeren bedankte voor hun werk en hen enkele gezelschapsspelen schonk. Dankzij het vrijwilligerswerk kregen de jongeren de kans om bij te dragen tot herstel binnen de samenleving, terwijl de vzw kennismaakte met het gevangeniswezen. Zowel voor de jongeren als voor de medewerkers van de vzw was het een boeiende en leerrijke ervaring.
165
DOORN I K
TOURNAI De gevangenis van Tournai werd in 1868 in gebruik genomen en heeft een klassieke stervorm. Zij herbergt zowel beklaagden als veroordeelden.
Gemiddelde bevolking Mannen Vrouwen
226,9 226,9 0
Beklaagden
73,7
Veroordeelden
151,1
Geïnterneerden
0,1
Andere Gewoon regime Halve vrijheid (veroordeelden) Beperkte detentie Beperkte vrijheid (geïnterneerden)
Gemiddelde capaciteit
2,1 226,3 0 0,6 0
183,0
Personeel voltijds equivalent Totaal Directie Totaal Attachés
1,00
Totaal Administratief
18,20
Totaal Medisch
2,50
Totaal PSD Totaal Bewaking / Techniek
7,25 142,95
Totaal Erediensten
0,50
Totaal Buiten kader
0
Totaal
166
3,00
175,40
Werkgelegenheid via mobiele werkplaatsen Door werkzaamheden zijn de werkplaatsen voor gedetineerden in de gevangenis van Tournai gesloten. Ze zullen worden afgebroken en heropgebouwd volgens de huidige normen. De gevangenis maakt van de gelegenheid gebruik om ook de medische ruimte en de lokalen van de psychosociale dienst en voor de hulpverlening aan de gedetineerden te moderniseren. Omdat het over grote werken gaat, zullen de werkplaatsen gedurende twee tot drie jaar niet beschikbaar zijn om de gedetineerden te laten werken. Voor hen valt zo niet alleen een zinvolle activiteit weg, maar betekent het ook een loonverlies. Om de gedetineerden toch te werk te stellen, zocht de gevangenis naar een alternatief. Zij richtte mobiele werkplaatsen op zoals een schildersatelier en een team ‘karweien’. Onder toezicht en begeleiding van een personeelslid van de technische dienst voorzien een
tiental gedetineerden hun leefruimten en die van de personeelsleden van een nieuw laagje verf. Ook vleugel C en de eetzaal van het personeel werden gerenoveerd. Zowel voor de personeelsleden als voor de gedetineerden is deze verbeterde leefomgeving een morele opkikker. Het team ‘karweien’ bestaat uit vier tot zes gedetineerden die de gevangenis en het gevangenisdomein onderhouden. Zij poetsen lokalen, snoeien bomen, maaien gras, enz. Voor de gevangenis betekent het een flinke kostenbesparing aangezien zij voor deze taken geen beroep meer moet doen op externe bedrijven.
Opleiding over verdovende middelen In 2011 organiseerde de federale politie een opleiding over drugs voor de gevangenisdirecteurs in Tournai. De vraag kwam van de gevangenisdirectie zelf die haar kennis over verdovende middelen en in het bijzonder over nieuwe drugs wilde vergroten. De opleider lichtte de risico’s toe van bepaalde drugs op korte en middellange termijn, waaronder de drug ‘krokodil’ die een opmars kent. Hij legde ook de nadruk op het probleem van de handel in verdovende middelen in Tournai, een risicostad door de nabijheid van Frankrijk en de vele dancings die het doelwit zijn van Franse of buitenlandse handelaars. Omdat deze opleiding een echte meerwaarde is voor het leidinggevend personeel van de gevangenis, zal de federale politie regelmatig bijscholing voorzien.
167
(Bijna) achter het stuur
Jazz in de oren
Twee groepen van acht gedetineerden kregen de kans om zich voor te bereiden op het theoretisch rijexamen. De vzw Multi mobil organiseerde voor beide groepen een opleiding van vijf sessies van zes lesuren. De theorie werd behandeld met behulp van interactieve software, oefeningen en simulaties die de deelnemers voorbereidden op hun examen. De opleiding is voor de gedetineerden een bijkomende troef voor hun reïntegratie na hun vrijlating.
Op vraag van de gedetineerden organiseerde de gevangenis in 2011 een jazzconcert. In september toverde de groep ‘Gérard W. Chant et Silence’ de bezoekzaal om tot een ware concertzaal. De gedetineerden genoten van een knap staaltje jazzmuziek en konden even hun leven in de gevangenis vergeten. Het was een moment waarop zij samen met het begeleidend gevangenispersoneel een gezamenlijke passie konden delen.
Tijdens de opleiding werd ook een preventie- en bewustmakingscampagne rond verkeersveiligheid gevoerd. Te snel rijden en alcohol achter het stuur waren de centrale thema’s. Omdat vele deelnemers al eens veroordeeld waren voor verkeersovertredingen was deze campagne voor hen even belangrijk als hun rijbewijs halen.
“Het was een geweldig moment! Het heeft even geduurd voor wij loskwamen, maar daarna gingen alle remmen los.” Zowel voor gedetineerden als muzikanten was het een rijke ervaring en het contact tussen beide groepen verliep goed. Op verzoek van het publiek sloot de band het concert af met enkele instrumentele rocknummers.
168
F OCUS
Strijd tegen de sigaret 1 op 2 stopt met roken Van april tot juni 2011 konden gedetineerden die wilden stoppen met roken zich professioneel laten ondersteunen. Gedurende vier maanden zorgde een verpleegkundige met een specialisatie in de tabacologie voor een individuele begeleiding en een programma op maat voor elke deelnemer. De gevangenis werkte hiervoor samen met het farmaceutische bedrijf Pfizer.
Programma op maat Het project werd voorgesteld op het televisiekanaal van de gevangenis. Geïnteresseerden konden met hun vragen terecht bij de medische dienst en konden zich hier bij de arts ook inschrijven om aan het programma deel te nemen. De begeleiding zelf verliep via individuele gesprekken met de verpleegkundige. Tijdens het eerste gesprek wees deze hulpverlener de gedetineerde op de gezondheidsrisico’s van roken en op de gevaren van verslaving. Er wordt ook uitleg gegeven over de bestaande methoden en producten die rokers helpen om te stoppen. De gedetineerde moest vervolgens vragen beantwoorden over zijn rookgewoonten en rookdrang. Hij moest zijn motivatie om te stoppen toelichten en een ontwenningsmethode kiezen. De volgende gesprekken stonden in het teken van de evaluatie. De verpleegkundige praatte met de gedetineerden over hun vooruitgang en besprak eventuele problemen. Er werd ook steeds een CO-test uitgevoerd om de hoeveelheid koolstofmonoxide in de longen te meten. Op het einde van elk gesprek werd het programma aangepast op basis van de individuele behoeften van de gedetineerde.
Van de 16 deelnemers wonnen acht de strijd tegen de sigaret. Twee gedetineerden zijn nog bezig met de behandeling, drie faalden en twee anderen werden uitgesloten omdat zij de voorwaarden van het programma niet naleefden. Eén gedetineerde mocht in de loop van de behandeling de gevangenis verlaten. Met een slaagpercentage van 50% mag het project een succes worden genoemd.
De verpleegkundige-coördinator van de gevangenis onderzoekt of het project opnieuw in samenwerking met een externe partner kan worden georganiseerd: “Wij stelden vast dat de begeleiding sommige gedetineerden ook hielp om te stoppen met cannabis te gebruiken. Deze onverwachte meerwaarde motiveert ons nog meer om het project in samenwerking met een externe partner te herhalen. Ondanks het beroepsgeheim heeft een begeleiding door externe medewerkers (die niet binnen het DG EPI werken) meer kans op slagen. Deze persoon is niet alleen een expert op vlak van rookstopbegeleiding, maar zal door de gedetineerden als ‘neutraal’ worden beschouwd.”
169
TURNHOUT De gevangenis van Turnhout werd gebouwd in 1908 en bestaat uit drie vleugels. In één vleugel worden geïnterneerden met een psychotische problematiek opgenomen en begeleid. In de andere vleugels verblijven beklaagden en veroordeelden. Gemiddelde bevolking
195,2
Mannen
195,2
Vrouwen
0
Beklaagden
96,5
Veroordeelden
32,9
Geïnterneerden
63,5
Andere
2,4
Gewoon regime
195,2
Halve vrijheid (veroordeelden)
0
Beperkte detentie
0
Beperkte vrijheid (geïnterneerden)
Gemiddelde capaciteit
0
152,0
Personeel voltijds equivalent Totaal Directie
2,00
Totaal Attachés
1,00
Totaal Administratief
12,55
Totaal Medisch
12,00
Totaal PSD Totaal Bewaking / Techniek Totaal Erediensten
1,20
Totaal Buiten kader
0
Totaal
170
3,40 105,45
137,60
Nieuw verflaagje voor centrumkoepel De voorbije jaren werden de verschillende gangen in het cellulaire gedeelte opnieuw geschilderd. Een aantal gedetineerden werkten hier telkens aan mee. Dat project betekende voor hen niet alleen een bron van inkomsten maar gaf hen ook de kans om een werkattitude te ontwikkelen.
De centrale koepel in het centrum van de gevangenis, met een hoogte van ongeveer 17 meter, bleef verschillende jaren onaangeroerd. Om de koepel te kunnen herschilderen, moest immers een stelling worden gebouwd. Omdat een speciaal certificaat vereist is om met een hoogtewerker te mogen werken, volgden twee personeelsleden met succes de opleiding ‘gebruik hoogtewerker’. De gevangenis huurde vervolgens een hoogtewerker en kocht het schildermateriaal aan. Omwille van de hoge huurprijs, besloot de gevangenis om het materiaal slechts een maand te huren wat betekende dat er werk aan de winkel was. De helft van het centrum werd ingenomen door de stelling. Het vroeg van de gevangenis dan ook heel wat organisatie om het bezoek, de wandelingen en de individuele verplaatsingen van de gedetineerden zonder problemen te laten verlopen. Na een maand mocht het resultaat meer dan gezien worden.
171
Warmhoudrecipiënten Gedetineerden die deelnemen aan de ramadan, mogen voor zonsopgang en na zonsondergang niet eten of drinken. Zij krijgen hun warme maaltijd van zodra het buiten donker is. Afhankelijk van de startdatum van de ramadan, kunnen de gedetineerden het ene jaar ’s avonds pas later eten dan het andere jaar. Dat betekent dat zij niet tegelijkertijd met de andere gedetineerden kunnen eten en dat hun maaltijd pas later wordt bedeeld. Dat houdt ook in dat de keuken langer moet openblijven en dat extra personeel moet worden ingezet om de gedetineerden hun maaltijden te geven. De gevangenis wilde hiervoor een oplossing zoeken maar wel met respect voor de leefregels van de ramadan en de HACCP-normen rond de kwalitatieve bereiding en bewaring van maaltijden. De gevangenis kocht daarom 30 warmhoudrecipiënten. De keuken kan voortaan warme maaltijden voor deze gedetineerden bereiden op het moment dat de andere gedetineerden hun maaltijd krijgen. Zo moet de keuken niet later openblijven, moet er geen extra personeel worden ingezet om de maaltijden te bedelen en kan de gedetineerde eten wanneer het hem past.
172
Burgerkledij gedetineerden netjes opgeborgen Wanneer een gedetineerde in de gevangenis terecht komt, wordt zijn burgerkledij geregistreerd, geïnventariseerd en bewaard. De kledij moet op een kwalitatieve manier worden bewaard en gemakkelijk worden teruggevonden als de gedetineerde deze kledij nodig heeft, bijvoorbeeld om voor de rechtbank te verschijnen of bij zijn vrijlating. In de gevangenis van Turnhout is een groot verloop van gedetineerden zodat dagelijks kledij moet worden ingeschreven, bewaard en teruggegeven. Daarom had de gevangenis een goed overzichtelijk opbergsysteem nodig dat de kledij voldoende beschermt en snel ophaalbaar maakt zonder risico dat de kledij verloren gaat, beschadigd wordt of verward wordt met de kledij van de andere gedetineerden. Door een te beperkte opbergruimte gebeurde dat voordien wel eens in de gevangenis. Als de kledij verloren ging, moest de gevangenis een vergoeding betalen aan de gedetineerden. Daarom kocht de gevangenis kledijhoezen aan om alle kledij van de gedetineerden op een uniforme, veilige en hygiënische manier te kunnen bewaren.
F OCUS
Jailhouse rock De gevangenis van Turnhout stond in de lente van 2011 twee maanden lang in het teken van dans en muziek. Dankzij de samenwerking tussen de gevangenis, haar externe partners en een dertigtal buurtbewoners konden de gedetineerden in Turnhout genieten van Jailhouse Rock. Van 27 maart tot en met 29 mei leerden externe begeleiders aan de gedetineerden en de buurtbewoners een vijftal dans- en muziekvormen aan via workshops. Als afsluiter stond een heus muziekfestival op het programma waar gedetineerden en buurtbewoners samen op het podium stonden.
Meer contact tussen gedetineerden en buitenwereld Uit een bevraging van de gedetineerden over hun activiteiten, bleek dat zij expliciet vroegen naar meer contact met de buitenwereld. De meeste gedetineerden die in de gevangenis van Turnhout verblijven, zijn beklaagden of geïnterneerden. De beklaagden komen niet in aanmerking voor penitentiair verlof, uitgaansvergunning, elektronisch toezicht of beperkte detentie. De geïnterneerden kunnen wel deelnemen aan activiteiten maar omwille van hun mentale problemen hebben zij vaak een beperkt sociaal netwerk. Daarom vond de gevangenis het een goed idee om meer mensen van buitenaf te laten deelnemen aan de activiteiten die voor de gedetineerden worden georganiseerd. De gevangenis koos ervoor om de buurtbewoners uit te nodigen voor de workshops en het festival van Jailhouse Rock. De gevangenis maakt immers onvermijdelijk deel uit van hun woonomgeving. Zo worden de gevangenismuren ook voor hen minder hoog. De gedetineerden kregen zo ook het gevoel dat zij nog steeds een plaats hebben in de maatschappij.
Workshops Jailhouse Rock werd een sociocultureel evenement dankzij de samenwerking met De Rode Antraciet, Justitieel Welzijnswerk Turnhout, de stad Turnhout, de Vlaamse Gemeenschap en verschillende organisaties en zelfstandigen. De deelnemers konden kiezen uit vijf workshops: linedance, streetdance, zang/gospel, instrumenten van de wereld en beatbox. Aan elke workshop namen 10 tot 20 gedetineerden, begeleiders en externen deel. Het VTM-programma ‘Telefacts’ volgde twee workshops op de voet.
Festival als klap op de vuurpijl Jailhouse Rock werd afgesloten met een minifestival in de gevangenis op 29 mei. Enkele gedetineerden en burgers gaven samen het beste van hun muzikale zelf op het podium. De andere gedetineerden en burgers genoten met volle teugen. Zowel VTM , de Regionale Televisie Kempen als de Gazet van Antwerpen waren aanwezig. De buitenwereld kreeg zo een beeld van het leven in de gevangenis en kon kennismaken met de menselijke kant van de gedetineerden. 173
VERVIERS Sinds 1895 doet de gevangenis van Verviers dienst als arrest- en strafhuis. Zij is gebouwd volgens het Ducpétiaux-model en heeft een Y-vorm.
Gemiddelde bevolking
182,7
Mannen
182,7
Vrouwen
0
Beklaagden
78,1
Veroordeelden
104,5
Geïnterneerden Andere Gewoon regime Halve vrijheid (veroordeelden) Beperkte detentie Beperkte vrijheid (geïnterneerden)
Gemiddelde capaciteit
0 0,1 182,1 0 0,6 0
167,3
Personeel voltijds equivalent Totaal Directie
2,00
Totaal Attachés
0
Totaal Administratief
11,60
Totaal Medisch
3,35
Totaal PSD
2,80
Totaal Bewaking / Techniek
84,25
Totaal Erediensten
0
Totaal Buiten kader
0
Totaal
174
104,00
Gedeeltelijke ontruiming Verviers Begin 2011 stelde de Regie der Gebouwen de slechte en verouderde staat vast van de infrastructuur van de gevangenis van Verviers. Er was zelfs sprake van instortingsgevaar. 2011 stond dan ook in het teken van de gedeeltelijke ontruiming van het gebouw. De toegang tot verschillende lokalen zoals de werkplaatsen, leslokalen, opleidingslokalen, douches en de sport- en activiteitenzaal werd verboden.
Eerste fase: overplaatsing van een 100-tal veroordeelden De minister van Justitie, de staatssecretaris voor Begroting, de kabinetschef van de minister van Financiën en de administrateur-generaal van de Regie der Gebouwen zijn ter plekke de omvang van de schade gaan opmeten. Na hun bezoek werd afgesproken om het aantal veroordeelden met een honderdtal te verminderen en zo de gespannen sfeer door het verlies aan activiteiten te verzachten. Er werd ook beslist om tegen de winter van 2012 belangrijke verstevigingswerken uit te voeren. Dankzij een doeltreffende samenwerking tussen de directie van de inrichting en de directie Detentiebeheer konden in de loop van mei, juni en juli honderd veroordeelden naar andere gevangenissen worden overgebracht. Rekening houdend met de nieuwe beperkingen, paste de gevangenis het regime aan en reorganiseerde zij de bewegingen.
Tweede fase: evacuatie van volledig cellencomplex voor veroordeelden Op 16 augustus startten de werken voor de versterking van het metselwerk met de montage van een kraan. Dankzij de enorme hoogte van die kraan konden alle gebouwen volledig en grondig worden onderzocht. Bij die analyse werd nog grotere schade ontdekt dan oorspronkelijk vastgesteld door de Regie der Gebouwen. De geplande werkzaamheden kwamen dus niet overeen met de werkelijke behoeften. Op basis van die nieuwe informatie vaardigde de burgemeester van de stad Verviers op 7 september een verordening tot evacuatie uit omdat het volledige cellencomplex van de veroordeelden onbewoonbaar was. Enkel de afdeling voor de beklaagden kon bewaard blijven. Voor 31 oktober moest een nieuwe groep van 120 veroordeelden worden overgebracht naar andere gevangenissen. Tegelijk moest ook de bezetting van alle personeelsleden in de gevangenis volledig worden herzien.
Plaats voor 50 beklaagden Sinds 1 november 2011 is de gevangenis enkel een arresthuis met een capaciteit van 50 plaatsen en beschikt zij over een kleine afdeling waarin acht veroordeelden kunnen worden opgevangen. Het gaat om veroordeelden die polyvalent kunnen werken en kunnen leven in een gemeenschapsregime. Een zeer nauwe samenwerking met de onderzoeksmagistraten en de parketten van Verviers en Eupen kwam tot stand om geen gedetineerden meer op te sluiten in Verviers en het aantal van 50 beklaagden die in de 25 tweepersoonscellen kunnen verblijven, niet te overschrijden. De andere beklaagden worden opgesloten in Lantin, de inrichting waarmee de gevangenis van Verviers voortdurend contact houdt om zo snel mogelijk elke beklaagde die een vrije plaats in Verviers kan bezetten, terug over te brengen. De ongebruikte gebouwen worden afgebroken.
De belangrijkste zorg tijdens deze periode was de voortdurende aanpassing van de regimes, bewegingen en werkorganisatie aan de beperkingen. In september en oktober werden alle veroordeelden overgebracht naar de gevangenissen in Lantin, Andenne en Huy. Ongeveer honderd personeelsleden werden ook naar deze inrichtingen gedetacheerd.
175
WORTEL De strafinrichting van Wortel was tot 1933 een landloperskolonie. Sinds de afschaffing van de wet op de landloperij verblijven hier veroordeelden. De tabel toont het aantal gedetineerden en personeelsleden in de gevangenissen van Wortel en Tilburg. De cijfers hebben enkel betrekking op het Belgisch personeel.
Gemiddelde bevolking Mannen Vrouwen Beklaagden Veroordeelden Geïnterneerden Andere Gewoon regime Halve vrijheid (veroordeelden) Beperkte detentie Beperkte vrijheid (geïnterneerden)
Gemiddelde capaciteit
797,6 797,6 0 9,7 778,7 0 9,2 797,5 0 0,1 0
816,4
Personeel voltijds equivalent Totaal Directie
3,00
Totaal Attachés
1,00
Totaal Administratief
22,45
Totaal Medisch
1,80
Totaal PSD Totaal Bewaking / Techniek Totaal Erediensten
0
Totaal Buiten kader
0
Totaal
176
4,85 132,10
165,2
Meer sport
150 extra gedetineerden naar PI Tilburg
Omdat in de strafinrichting van Wortel in 2012 een nieuwe vleugel opent, werd in 2011 een tweede sportlokaal ingericht. In het lokaal staan 15 spinfietsen en vier pingpongtafels. Gedetineerden kunnen in het lokaal ook dvd’s bekijken en zo via instructies sportoefeningen doen. In 2012 worden de nieuwe wandelingen aangelegd waar ook faciliteiten worden voorzien om in open lucht te sporten.
In het verdrag tussen België en Nederland om 500 Belgische gedetineerden in de penitentiaire inrichting van Tilburg (PIT) te laten verblijven, werd in 2011 besloten dat in de PIT nog 150 extra plaatsen voor Belgische gedetineerden konden worden voorzien. Omwille van de overbevolking in de Belgische gevangenissen werden deze 150 plaatsen in maart 2011 geleidelijk aan in gebruik genomen. De PIT is een bijhuis van de strafinrichting van Wortel, die de administratieve afhandeling van de dossiers van de gedetineerden in Tilburg voor haar rekening neemt. Bovendien regelt de strafinrichting van Wortel ook de in- en uitgaande bewegingen van de gedetineerden van en naar de PIT. Omwille van de 150 extra gedetineerden in Tilburg zijn bijkomende personeelsleden aangeworven, nieuwe lokalen en bureaus voorzien en de bestaande procedures aangepast aan de nieuwe situatie.
Cultuur
Nieuw werkhuis plooi
In het verleden organiseerde de strafinrichting van Wortel slechts enkele keren per jaar een culturele activiteit voor de gedetineerden. Sinds 2011 vindt maandelijks minstens één optreden of toneelstuk plaats of kunnen de gedetineerden een film bekijken. De strafinrichting plaatste hiervoor een surroundsysteem, elektrische raamverduistering en een groot scherm.
De oude landlopergebouwen, die een oppervlakte hebben van 250 m², werden vernieuwd en in gebruik genomen als werkhuis. De technische dienst van de gevangenis isoleerde de daken en zorgde voor sanitair. De Regie der Gebouwen plaatste de verlichting. Een schuine ramp werd aangelegd om de toegang met transpaletten en heftrucks mogelijk te maken. In een hoek van het atelier werd een nieuwe bureauruimte opgetrokken. Deze ruimte werd zo geplaatst dat er toezicht mogelijk is in het werkhuis en in het magazijn waar de aan- en afvoer plaatsvindt. Dat lokaal werd voorzien van een nieuwe vloer, nieuw meubilair, verwarming en alle mogelijke aansluitingen voor telefoon en informatica. De strafinrichting wil hiermee meer gedetineerden aan het werk stellen.
177
F OCUS
Opendeurdagen binnen gevangenismuren De strafinrichting van Wortel nam op 2 oktober deel aan Open Bedrijvendag. Heel wat geïnteresseerden schreven zich in via de website. Om toch zoveel mogelijk mensen de gevangenis te laten bezoeken, organiseerde de inrichting voor en na het evenement speciale opendeurdagen voor familieleden, vrienden en kennissen van de personeelsleden. De nieuwe vleugel, de tewerkstelling van gedetineerden in de ateliers en het jobaanbod binnen de gevangenissen stonden centraal.
Een blik binnen de gevangenismuren De bezoekers kregen informatie over het verleden, het heden en de toekomst van de inrichting op vlak van infrastructuur, gedetineerdenpopulatie en personeel. Daarna konden zij een kijkje nemen in de nieuwe vleugel en kregen zij uitleg over de nieuwe technologieën op het vlak van duurzaamheid (bv. zonneboiler, isolatie, enz.) en de innovaties op het vlak van veiligheid.
Gevangenisarbeid in de kijker De inrichting rustte een van de ateliers waar gedetineerden werken uit als expositieruimte voor de CDRGA die de producten van de ateliers voorstelde. Enkele personeelsleden die in de ateliers werken, gaven een woordje uitleg. De bezoekers leerden ook de voordelen van een atelier in de strafinrichting kennen. Een van de bezoekers was zelfs persoonlijk geïnteresseerd om gedetineerden voor hem te laten werken zodat de strafinrichting er in februari 2012 een nieuw atelier bij heeft.
178
Een job in de gevangenis? De inrichting maakte van de Open Bedrijvendag graag gebruik om zichzelf voor te stellen als een boeiende en belangrijke werkgever in de regio Noorderkempen. Enkele personeelsleden stelden de verschillende functies voor. Zowel administratief, psychosociaal als bewakingspersoneel was aanwezig om de vragen van de bezoekers te beantwoorden over de selectie, de opleiding, de verloning en de jobinhoud van de functies. In ‘Man bijt Hond’ stelde een penitentiair bewakingsassistente uit de strafinrichting van Wortel in 2011 bovendien het beroep van penitentiair bewakingsassistent voor. Het filmpje werd ook uitgezonden toen de VDAB een informatiecampagne voerde om deze job in de kijker te zetten.
Een succesverhaal De Open Bedrijvendag zelf lokte 400 bezoekers naar de inrichting. Tijdens de opendeurdagen bezochten nog eens zo’n 600 familieleden en vrienden van de personeelsleden de inrichting.
179
Wortel-Tilburg In de penitentiaire inrichting van Tilburg in Nederland huurt België 650 detentieplaatsen.
180
Opstart overlegorgaan voor gedetineerden
Nederlandse gedetineerdenenquête
Net zoals in de Belgische inrichtingen startte de PIT met een overlegorgaan voor gedetineerden. De basiswet stelt immers dat overleg een van de rechten is van gedetineerden in België. Het overlegorgaan geeft hen de mogelijkheid om inspraak te hebben in bepaalde aspecten van het gevangenisleven (bv. aanbod van activiteiten, kantine, enz.). In opdracht van de directie werkte een penitentiair assistent het project uit. Hij koos ervoor om twee overlegorganen op te richten, één voor de cellulaire units en één voor de groepsunits. Een Belgisch-Nederlandse werkgroep zorgde ervoor dat de opstart verliep volgens de Belgische wetgeving.
De Belgische gedetineerden in Tilburg namen deel aan een Nederlandse gedetineerdenenquête. Ook voor het (Nederlandse) personeel organiseerde de inrichting een tevredenheidsmeting. 70 % van de medewerkers nam hieraan deel.
In de inrichting werden affiches opgehangen om de lancering van het overlegorgaan bekend te maken. De gedetineerden kregen informatie over de werking en konden zich kandidaat stellen om in het orgaan te zetelen en hun medegedetineerden te vertegenwoordigen. Een verkiezing volgde en na de telling van de stemmen vernamen de gedetineerden wie als winnaars uit de bus kwamen.
Uit de resultaten bleek dat Belgische gedetineerden over het algemeen hun specifieke verblijfssituatie als positief ervaren. Belgische gedetineerden bleken even (on)tevreden als Nederlandse gedetineerden in een Nederlandse gevangenis. Zij zijn voornamelijk tevreden over de veiligheid en het contact met het personeel in deze inrichting. Gezondheid, eten en de kantine scoorden minder goed.
Het eerste overlegorgaan vond plaats in oktober 2011 en vormt nog steeds een leidraad voor een verdere aanpassing en uitbouw van een Belgisch gedetineerdenregime in de Nederlandse inrichting. Enkele belangrijke wijzigingen vloeiden hieruit voort, zoals het dubbel bezoek op dinsdag- en donderdagnamiddag en een opfrissingsessie voor alle leidinggevenden rond fouilles en plaatsingen in een veiligheidscel.
Groepsbijeenkomsten rond drugsverslaving Gedetineerden met een drugsprobleem kunnen sinds september 2011 in de PIT deelnemen aan groepsbijeenkomsten rond verslaving. Het gaat om een initiatief van de psychiater en de zorgpsycholoog die vaststelden dat de nazorg voor deze gedetineerden voornamelijk steunt op behandelingen met geneesmiddelen. Door deze bijeenkomsten te organiseren willen zij terugval in verslavingsgedrag vermijden. In Nederland zijn groepsbijeenkomsten een vast onderdeel van de verslavingszorg.
Laat weten hoe het zit! Gedetineerdensurvey 2011
Zes tot acht gedetineerden kunnen aan de bijeenkomsten deelnemen. De deelnemers moeten bereid zijn om in groep aan hun probleem te werken en moeten ook Nederlands spreken. De medische dienst zorgt voor de toeleiding en de psychosociale dienst toetst de deelnemerslijst af. Gedurende negen weken komen twee verpleegkundigen wekelijks een uur samen met de geselecteerde gedetineerden. De thema’s motivatie, terugvalpreventie en sociale vaardigheidstraining staan centraal. In september startten acht gedetineerden met het project. Een verpleegkundige bracht hen voor de start van de bijeenkomsten een bezoek om te kijken of zij aan de criteria voldeden. Zij gaf hen ook een werkboek en wat informatie over de bijeenkomsten. Alle deelnemers behaalden uiteindelijk het certificaat.
181
Blijvende aandacht voor hulp- en dienstverlening In 2011 nam de PIT verschillende initiatieven om de hulp- en dienstverlening voor de gedetineerden verder uit te breiden en evenwaardig te maken met dat in Vlaanderen. Zowel Nederland als België zette zich hiervoor in.
182
Nederlands aanbod
Belgisch aanbod
In de PIT zorgt het Nederlands personeel voor een vast dagprogramma voor alle gedetineerden bestaande uit onderwijs, sport en bibliotheekbezoek. Het onderwijsaanbod bestaat voornamelijk uit veiligheidsopleidingen om een VCA-attest te behalen, een cursus European Computer Drivers Licence, Nederlands voor anderstaligen en afstandsonderwijs. In 2011 werden honderd diploma’s uitgereikt en nam een 150-tal gedetineerden wekelijks deel aan een opleiding. Naast opleiding kunnen de gedetineerden ook twee uur per week sporten, waarvan een uur fitness en een uur teamsport. Tot slot kunnen zij wekelijks naar de bibliotheek gaan waar zij keuze hebben uit een uitgebreid aanbod aan boeken en dvd’s.
Langs Belgische kant werden een aantal initiatieven genomen op vlak van drugspreventie, arbeidsbemiddeling en herstel. Sinds november bestaat in de PIT een Centraal Aanmeldingspunt (CAP) voor druggebruikende gedetineerden. Gedetineerden die ter voorbereiding op hun vrijlating hun drugsprobleem willen aanpakken, kunnen hier op regelmatige momenten terecht bij een externe hulpverlener met vragen over het hulpaanbod buiten de gevangenismuren. Om de kansen van de gedetineerden op de arbeidsmarkt te vergroten, biedt de PIT hen de kans om zich als werkzoekende in te schrijven bij het VDAB-kantoor in hun regio. Tijdens een oriënteringsgesprek krijgen zij informatie over mogelijke opleidingen of sollicitaties naar werk. Op deze manier vangt de inrichting het tekort op aan dienstverlening van organisaties zoals de VDAB of Justitieel Welzijnswerk die niet aanwezig zijn in Tilburg. Op vlak van herstel kregen de medewerkers van de geestelijke verzorging en de zorgpsychologen uitleg over het werkboek ‘Herstel vanuit de cel’ en organiseerde de inrichting een rondleiding voor vrijwilligers van Slachtofferhulp (onderdeel van CAW De Kempen).
F OCUS
150 extra Belgische gedetineerden naar Tilburg In maart 2011 werd de capaciteit van de penitentiaire inrichting in Tilburg met 150 plaatsen verhoogd. Er kunnen nu 650-tal gedetineerden verblijven. Concreet betekende deze verhoging dat de achtpersoonscellen op de groepsunits, waar voordien vijf of zes gedetineerden verbleven, volledig in gebruik werden genomen.
99Extra personeel
99Extra activiteiten
99Vervoer van gedetineerden
Om een goede werking van de inrichting te kunnen blijven garanderen, werd extra Nederlands personeel aangeworven en opgeleid in het opleidingscentrum in Brugge. Ook het dienstrooster werd aangepast. Tijdens de uitbreiding lasten de Nederlandse leidinggevenden bovendien extra permanentiediensten in om bij problemen sneller te kunnen reageren. De inrichting stelde ook aangepaste dienstinstructies op over veiligheid en de rol van de centrale posten.
De inrichting breidde het dagprogramma op de groepsunits uit met enkele nieuwe activiteiten zoals filmvoorstellingen, creatieve workshops, muziek, sport en spel, enz. Interne personeelsleden werden daarvoor opgeleid tot sport- en spelleider. De PIT voorzag ook meer onderwijs- en arbeidsmogelijkheden. Iedere gedetineerde die wil werken, kan minimaal over halftijds werk beschikken.
Om het vervoer van de gedetineerden van en naar de strafinrichting van Wortel en het ziekenhuis te regelen, maakte de inrichting nieuwe samenwerkingsafspraken met de dienst Vervoer en Ondersteuning in Nederland. Tot eind 2011 stonden twee personeelsleden en een wagen elke dag ter beschikking van de inrichting. Dankzij deze afspraak kon zij vooral bij ziekenhuistransporten snel optreden.
Bij het onthaal van de ‘nieuwe’ gedetineerden gaf het personeel van de unit, de directeur en de psychosociale dienst informatie over de werking van de inrichting en over het aangepast regime op de groepsunits. De directie volgde het instroomproces dagelijks op.
183
EPI IN CIJFERS Na een overzicht van de voornaamste activiteiten en realisaties van het DG EPI volgen in dit deel enkele kerncijfers over het gevangeniswezen in 2011. Het eerste deel bevat informatie over de gedetineerdenbevolking en over de typering van de personen die door de penitentiaire inrichtingen ten laste zijn genomen in de loop van 2011. Het tweede deel geeft informatie over het personeel in de inrichtingen en in het laatste deel worden de budgettaire posten toegelicht.
184
185
Enkele termen uitgelegd De gedetineerdenbevolking binnen een gevangenis verandert het hele jaar door. Om de samenstelling ervan beter te begrijpen zal hoofdzakelijk gesproken worden over gemiddelde bevolking, wat het voordeel biedt dat de extreme schommelingen tot een minimum worden beperkt en dat tegelijk rekening wordt gehouden met alle verblijven in de gevangenis. De gemiddelde capaciteit is het gemiddeld aantal plaatsen voorzien voor de gedetineerden in de verschillende inrichtingen. Dit gemiddelde vertoont een stijgende trend door de opening van nieuwe afdelingen binnen inrichtingen en de bouw van nieuwe inrichtingen. Een dalende trend is het gevolg van de buitengebruikstelling van cellen, hetzij tijdelijk (bijvoorbeeld in het kader van renovatiewerken) hetzij definitief (sluiting van de inrichting). De gemiddelde overbevolkingsgraad is het aantal overtollige gedetineerden op basis van de berekening van de verhouding tussen de gemiddelde bevolking en de gemiddelde capaciteit. De gemiddelde overbevolkingsgraad is echter niet representatief voor de toestand binnen elke gevangenis. Bepaalde inrichtingen zijn helemaal niet of weinig overbevolkt. In andere
inrichtingen ligt de overbevolkingsgraad ver boven het gemiddelde.
Mannen
10973,5
%
10531,3
96,0%
Vrouwen
442,2
4,0%
Beklaagden: verdachten opgesloten in afwachting van een definitieve rechterlijke beslissing (veroordeling, internering, vrijspraak, enz.).
Beklaagden
3736,1
34,0%
Veroordeelden
6049,8
55,1%
Geïnterneerden
1091,4
9,9%
Veroordeelden: uitsluitend opgesloten in het kader van de uitvoering van straffen die in kracht van gewijsde zijn gegaan.
Gewoon regime
Geïnterneerden: opgesloten op basis van een internering bevolen door een strafrechtbank of veroordeelden geïnterneerd op basis van een ministeriële beslissing wegens hun geestestoestand. Halve vrijheid (veroordeelden): strafregime waarbij de gedetineerde die veroordeeld is tot een totale straf van maximum drie jaar, een uitgangsvergunning krijgt tijdens de weekdagen voor de uitoefening van een job of het volgen van een opleiding en waarbij hij ’s avonds terugkeert naar de gevangenis. Beperkte detentie: gelijkaardig regime als de halve vrijheid. De beperkte detentie is een wijze van uitvoering van de vrijheidsstraf waarbij de gedetineerde die veroordeeld is tot een totale straf van meer dan drie jaar gevangenisstraf regelmatig de penitentiaire inrichting mag verlaten voor een bepaalde duur van maximum 12 uur per dag. De beperkte detentie kan door de strafuitvoeringsrechtbank aan de veroordeelde worden toegekend om professionele, familiale belangen of opleidingsbelangen te behartigen die zijn aanwezigheid buiten de gevangenis vereisen. Halve vrijheid (geïnterneerden): regime toegekend door de Commissies tot Bescherming van de Maatschappij aan de geïnterneerden die ervan afhangen.
186
Gemiddelde bevolking
Andere
96,2
0,9%
10896,0
99,3%
Halve vrijheid (veroordeelden)
4,3
0%
Beperkte detentie
64,3
0,6%
9,0
0,1%
Beperkte vrijheid (geïnterneerden) Gemiddelde capaciteit
Gemiddelde overbevolkingsgraad
9128,8 20,2%
Opgelet! Decimalen en totalen Voor bepaalde statistieken, zoals de gemiddelden, is het resultaat afzonderlijk berekend voor elke cel van de tabel en voor de totalen. De afronding gebeurde op één cijfer na de komma. Door deze afrondingen kan het soms zijn dat de precieze waarde van het totaal niet geheel overeenstemt met de som van de opgetelde elementen.
Gedetineerden Gemiddelde overbevolkingsgraad per inrichting in 2011 (exclusief elektronisch toezicht) In 2011 waren de gevangenissen met de meeste overbevolking (in dalende lijn): Dinant, Antwerpen en Vorst. Voor deze inrichtingen bedroeg de gemiddelde overbevolkingsgraad meer dan 60%. Twaalf inrichtingen (inclusief de gesloten federale centra voor jongeren) hadden een gemiddelde bevolking die lager lag dan de theoretische capaciteit. Het is wel mogelijk dat deze inrichtingen overbevolking hebben gekend tijdens bepaalde periodes van het jaar of in bepaalde secties.
Gemiddelde bevolking
Gemiddelde capaciteit
Gemiddelde overbevolkingsgraad
Merksplas
664,9
694,0
-4,2%
Wortel
797,6
816,4
-2,3%
Antwerpen
703,6
439,0
60,3%
Mechelen
109,2
84,0
30%
Turnhout
195,2
152,0
28,4%
Inrichtingen
Hoogstraten
165,5
170
-2,6%
Sint-Gillis
626,6
502,0
24,8%
Leuven Centraal
344,2
350
-1,7%
Vorst
652,3
405,0
61,1%
Leuven Hulp
184,9
149,0
24,1%
Nivelles
237,4
192,0
23,6%
Berkendael
87,9
64,0
37,3%
Ittre
434,4
444,0
-2,2%
Brugge
771,7
608,0
26,9%
Ieper
91,1
67,0
36,0%
Ruiselede
57,1
52,0
9,8%
Gent
392,6
286,6
37,0%
Oudenaarde
146,2
132,0
10,7%
Dendermonde
221,9
168,0
32,1%
Mons
426,3
307,0
38,9%
Tournai
226,9
183,0
24,0%
Jamioulx
319,8
232,0
37,8%
Marneffe
126,8
131,0
-3,2%
Lantin
971,0
694,0
39,9%
Verviers
182,7
167,3
9,1%
Huy
79,6
64,0
24,3%
Paifve
201,0
205,0
-2,0%
Hasselt
545,2
450
21,2% 18,3%
Arlon
131,3
111,0
St Hubert
232,3
235,0
-1,2%
Namur
206,1
140
47,2% 64,5%
Dinant
52,6
32,0
Andenne
387,8
402,5
-3,7%
10973,5
9128,8
20,2%
GFC Everberg
22,5
35,0
-35,8%
GFC Tongeren
17,7
34,0
-48,0%
CFF St Hubert
41,5
74,5
-44,3%
Totaal
187
Evolutie van de gevangenisbevolking op basis van de wettelijke toestand in 2011 De bevolkingscategorieën (op basis van de wettelijke toestand van de gedetineerden) variëren in de loop van het jaar. De totale bevolking is de som van die deelevoluties.
Evolutie van de penitentiaire bevolking per wettelijke toestand (2011) 12000
10000
Volgende grafieken tonen: 8000
>> de gecumuleerde dagelijkse evolutie van de gedetineerden naargelang hun wettelijke toestand (beklaagden, veroordeelden, geïnterneerden en anderen) >> de tendens die elke groep vertoont ten opzichte van het aanvankelijke niveau bij het begin van het jaar
6000
4000
188
2000
Geïnterneerden
Beklaagden
27/12/2011
19/12/2011
3/12/2011
11/12/2011
25/11/2011
9/11/2011
17/11/2011
1/11/2011
24/10/2011
8/10/2011
16/10/2011
30/09/2011
22/09/2011
6/09/2011
14/09/2011
29/08/2011
21/08/2011
5/08/2011
Veroordeelden
13/08/2011
28/07/2011
20/07/2011
4/07/2011
12/07/2011
26/06/2011
18/06/2011
2/06/2011
10/06/2011
25/05/2011
9/05/2011
Andere
17/05/2011
1/05/2011
23/04/2011
7/04/2011
15/04/2011
30/03/2011
22/03/2011
6/03/2011
14/03/2011
26/02/2011
18/02/2011
2/02/2011
10/02/2011
25/01/2011
9/01/2011
17/01/2011
0 1/01/2011
In 2011 steeg de totale bevolking met 4%. Deze stijging is het gevolg van een toename van het aantal veroordeelden met 8%. De andere bevolkingscategorieën kenden een daling. In vergelijking met het begin van het jaar waren er eind 2011 1,4% minder beklaagden, 0,5% minder geïnterneerden en 5,4% minder andere gedetineerden. Het aantal veroordeelden steeg progressief tot in september, gevolgd door een daling in oktober en november en een nieuwe stijging in december. Een sterke daling van het aantal geïnterneerden in het eerste semester en een stijging in het tweede zorgden ervoor dat het totaal aantal geïnterneerden in 2011 relatief stabiel bleef. De evolutie van het aantal beklaagden was seizoensgebonden: een stijging tot mei, een dieptepunt in de zomer en een nieuwe stijging tot december, gevolgd door een daling op het einde van het jaar. Deze schommelingen leidden tot een recordaantal gedetineerden op het einde van 2011: 11 352 gedetineerden (inclusief de gesloten federale centra voor jongeren) op 12 december 2011.
Variatie van de penitentiaire bevolking per categorië gedetineerden (wettelijke toestand) Variatie van de penitentiaire bevolking per categorie gedetineerden (wettelijke toestand ) in 2011 (index: 1 januari = 100) in 2011 (index : 1ste januari = 100) 130
120
110
100
90
80
70
Tendens beklaagden
Tendens veroordeelden
Tendens geïnterneerden
Tendens andere
40904
40896
40888
40880
40872
40864
40856
40848
40840
40832
40824
40816
40808
40800
40792
40784
40776
40768
40760
40752
40744
40736
40728
40720
40712
40704
40696
40688
40680
40672
40664
40656
40648
40640
40632
40624
40616
40608
40600
40592
40584
40576
40568
40560
40552
40544
60
Tendens totaal 189
Gemiddelde dagelijkse bevolking in 2011 volgens geslacht (exclusief elektronisch toezicht) De gevangenisbevolking is grotendeels mannelijk. De vrouwelijke bevolking (4%) is verspreid over zeven inrichtingen: Antwerpen, Brugge, Gent, Hasselt, Berkendael (Vorst), Lantin en Mons. Meer dan de helft van de vrouwelijke gevangenisbevolking verblijft in Berkendael, Brugge en Lantin.
Inrichtingen
Mannen
Totaal
664,9
Wortel (& Tilburg)
797,6
Antwerpen
653,6
Mechelen
109,2
109,2
Turnhout
195,2
195,2
Hoogstraten
165,5
165,5
Sint-Gillis
626,6
626,6
Leuven Centraal
344,2
344,2
Vorst
652,3
652,3
Leuven Hulp
184,9
184,9
Nivelles
237,4
Berkendael
664,9 797,6 49,9
703,6
237,4 87,9
87,9
Ittre
434,4
Brugge
668,9
Ieper
91,1
Ruiselede
57,1
Gent
346,3
Oudenaarde
146,2
Dendermonde
221,9
Mons
386,9
Tournai
226,9
226,9
Jamioulx
319,8
319,8
Marneffe
126,8
Lantin
891,6
Verviers
182,7
Huy
79,6
79,6
Paifve
201,0
201,0
Hasselt
508,7
Arlon
131,3
131,3
St Hubert
232,3
232,3
Namur
206,1
206,1
Dinant
52,6
52,6
Andenne
387,8
387,8
Totaal
190
Vrouwen
Merksplas
10531,3
434,4 102,8
771,7 91,1 57,1
46,3
392,6 146,2 221,9
39,4
426,3
126,8 79,4
971,0 182,7
36,5
442,2
545,2
10973,5
GDB
%
GDB
%
ALBANIE
Nationaliteit
90,4
0,8%
WIT-RUSLAND
Nationaliteit
2,2
0%
Nationaliteit
DUITSLAND
19,2
0,2%
OEKRAINE
9,0
0,1% TURKIJE
SYRIE
GDB
%
GDB
%
6,6
0,1%
ANGOLA
Nationaliteit
20,1
0,2%
172,6
1,6%
ERITREA
0,3
0%
OOSTENRIJK
0,2
0%
MOLDAVIE
8,4
0,1% KOEWEIT
0,3
0%
ALGERIJE
705,3
5,4%
BULGARIJE
81,3
0,7%
RUSLAND
71,7
0,7% PALESTINA
90,2
0,8%
EGYPTE
12,1
0,1%
CYPRUS
0,3
0%
BELGIE
55,8% BURUNDI
6,6
0,1%
LIBIE
7,9
0,1%
DENEMARKEN
1,7
0%
SRI LANKA
14,4
0,1%
MAROKKO
1.175,4
10,7%
SPANJE
45,5
0,4%
FINLAND
0,8
0%
FRANKRIJK
231,1
VERENIGD KONINKRIJK
19,9
LUXEMBURG
6,1
6.126,8 2,2
0%
KAMEROEN
0%
CENTRAALAFRIKAANSE REP.
ZUID-KOREA
0,5
INDIA
44,1
2,1%
INDONESIE
1,0
0%
0,2%
JAPAN
0,1
0%
0,1%
LAOS
0,1
0%
1,0
0%
MAURITANIE
8,8
0,1%
105,4
1,0%
SOEDAN
2,5
0%
CONGO (VOLKSREP.)
3,0
0%
TUNESIE
101,8
0,9%
BURKINA FASO
2,1
0%
MALAWI
0,5
0%
IVOORKUST
7,9
0,1%
CANADA
0,1
0%
2,8
0%
0,4% CONGO (DEM. REP.)
0
0%
VERENIGDE STATEN VAN AMERIKA
ETHIOPIE
2,2
0%
CUBA
2,5
0%
GABON
0,6
0%
GUATEMALA
1,3
0%
GRIEKENLAND
19,7
0,2%
CAMBODJA
1,0
0%
BENIN
HONGARIJE
9,4
0,1%
MALEISIE
0,6
0%
IERLAND
3,3
0%
NEPAL
1,2
0%
NOORWEGEN
0,6
0%
FILIPIJNEN
4,9
0%
GAMBIA
1,1
0%
JAMAICA
0,5
0%
POLEN
85,9
0,8%
CHINA
4,4
0%
GHANA
10,1
0,1%
MEXICO
1,8
0%
PORTUGAL
36,4
0,3%
VIETNAM
3,6
0%
GUINEA
16,9
0,2%
HAITI
1,0
0%
ROEMENIE
294,9
2,7%
MONGOLIE
4,9
0%
MAURITIUS
0,9
0%
DOMINICAANSE REP.
16,2
0,1%
ZWEDEN
2,8
0%
KAZACHSTAN
2,0
0%
LIBERIA
3,9
0%
DOMINICA
1,8
0%
ZWITSERLAND
3,7
0%
KIRGIZSTAN
1,6
0%
MALI
2,2
0%
ARGENTINIE
1,8
0%
ITALIE
189,0
1,7%
OEZBEKISTAN
1,7
0%
SENEGAL
8,8
0,1%
BRAZILIE
11,1
0,1%
NEDERLAND
219,5
2,0%
THAILAND
1,5
0%
NIGER
12,0
0,1%
CHILI
11,5
0,1%
EX-JOEGOSLAVIE
254,4
2,3%
BANGLADESH
0,2
0%
NIGERIA
40,5
0,4%
COLOMBIA
10,4
0,1%
ARMENIE
26,8
0
0%
ECUADOR
3,4
0%
0,2
0%
PARAGUAY
0,9
0%
0,1%
VENEZUELA
1,6
0% 0%
waarvan
0,2% OEGANDA
KROATIE
19,3
0,2%
AZERBEIDZJAN
2,5
SLOVENIE
1,3
0%
AFGHANISTAN
17,3
0,2% RWANDA
9,2
MACEDONIE
19,5
0,2%
GEORGIE
55,1
0,5% SIERRA LEONE
4,2
0%
SURINAME
3,7
BOSNIE
25,2
0,2%
IRAK
87,1
0,8% SOMALIE
8,7
0,1%
AUSTRALIE
0
ONBEPAALD
189,1
1,7%
IRAN
25,1
0,2% TANZANIA
0,2
0%
NIEUW-ZEELAND
0,1
0%
9,4
0,1%
ISRAEL
7,3
0,1% TSJAAD
0,1
0%
VLUCHTELING
17,1
0,2%
LETLAND
0%
0%
ZUID-AFRIKA
ESTLAND
5,3
0%
JORDANIE
5,0
1,7
0%
OVN-VLUCHTELING
16,7
0,2%
LITOUWEN
45,6
0,4%
LIBANON
21,3
0,2% ZAMBIA
1,0
0%
OVN ONBEPAALD
2,4
0%
TSJECHIE
18,8
0,2%
PAKISTAN
13,5
0,1% GUINEE-BISSAU
0,4
0%
VADERLANDSLOOS
11,3
0,1%
SLOVAKIJE
22,9
0,2%
VERENIGDE ARABISCHE EMIRATEN
0,1
0,8
0%
ONBEPAALD
10,6
0,1%
0%
TOGO
KAAPVERDIE (REP.)
Totaal
10.973,5
Gemiddelde dagelijkse bevolking in 2011 per nationaliteit (exclusief elektronisch toezicht) In 2011 hadden gemiddeld iets meer dan de helft van de gedetineerden binnen een penitentiaire inrichting (55,8%) de Belgische nationaliteit (de nationaliteiten staan vermeld per staatsburgerschap). Wat betreft de overige vertegenwoordigde nationaliteiten die minstens 1% van de gemiddelde bevolking uitmaken, zijn er voornamelijk burgers van de volgende landen: >> Marokko (10,7%) >> Algerije (5,4%) >> Roemenië (2,7%) >> Frankrijk (2,1%) >> Nederland (2%) >> Italië (1,7%) >> Turkije (1,6%) >> Congo (Dem. Rep.) (1%) en de burgers van de landen van ex-Joegoslavië (2,3%). In 2011 waren in totaal burgers van meer dan 120 landen gedetineerd in de Belgische gevangenissen.
100%
191
Inrichtingen Merksplas
Gemiddelde dagelijkse bevolking per prioritaire wettelijke toestand in 2011 (exclusief elektronisch toezicht)
Wortel (& Tilburg)
Sommige inrichtingen fungeren als arresthuis, andere als strafhuis en nog andere als beide. Enkel de inrichting tot bescherming van de maatschappij in Paifve is uitsluitend bestemd voor geïnterneerden (naast de inrichtingen tot bescherming van de maatschappij in Bergen en Doornik, die afhangen van het Waals Gewest). In 2011 verbleven in vier inrichtingen moeders met heel jonge kinderen (zuigelingen). Tot slot bedroeg de dagelijkse bevolking in de gesloten federale centra voor jongeren gemiddeld 58 jongeren die daar gedetineerd zijn na een beslissing van de jeugdrechtbank zonder dat ze uit handen zijn gegeven (d.w.z. doorverwijzing naar het gerecht voor volwassenen). Daarnaast verbleven in de gesloten federale centra in Tongeren en Saint-Hubert gemiddeld dagelijks 26 jongbeklaagden en veroordeelden die doorverwezen zijn naar het gerecht voor volwassenen.
Veroordeelden
Andere
Totaal
Zuigelingen
%
GDB
%
GDB
%
GDB
%
GDB
%
22,6
3,4%
299,7
45,1%
332,5
50%
10,2
1,5%
664,9
100%
9,7
1,2%
778,7
97,6%
0
0%
9,2
1,1%
797,6
100%
526,5
74,8%
97,8
13,9%
74,2
10,5%
5,1
0,7%
703,6
100%
Mechelen
87,4
80,1%
20,6
18,9%
0,8
0,7%
0,4
0,4%
109,2
100%
Turnhout
96,5
49,4%
32,9
16,8%
63,5
32,5%
2,4
1,2%
195,2
100%
1,3
0,8%
163,2
98,6%
0%
1,0
0,6%
165,5
100%
Sint-Gillis
301,6
48,1%
322,1
51,4%
2,7
0,4%
0,2
0%
626,6
100%
Leuven Centraal
38,2
11,1%
294,3
85,5%
1,9
0,6%
9,7
2,8%
344,2
100%
Vorst
473,2
72,5%
81,1
12,4%
95,4
14,6%
2,5
0,4%
652,3
100%
Leuven Hulp
77,7
42,0%
63,9
34,5%
41,2
22,3%
2,2
1,2%
184,9
100%
Nivelles
93,7
39,5%
141,0
59,4%
0
0%
2,6
1,1%
237,4
100%
Berkendael
48,5
55,2%
34,2
38,9%
5,2
5,9%
0
0%
87,9
100%
Ittre
7,5
1,7%
426,8
98,3%
0%
0,1
0%
434,4
100%
Brugge
253,6
32,9%
462,1
59,9%
34,8
4,5%
21,2
2,8%
771,7
100%
Ieper
66,2
72,7%
23,8
26,1%
0,2
0,2%
0,9
1,0%
91,1
100%
Ruiselede
0,5
0,8%
55,5
97,3%
0%
1,1
1,9%
57,1
100%
Gent
162,6
41,4%
119,8
30,5%
105,6
26,9%
4,6
1,2%
392,6
100%
Oudenaarde
42,2
28,8%
101,3
69,3%
0,2
0,1%
2,6
1,8%
146,2
100%
Dendermonde
146,1
65,9%
71,8
32,4%
1,6
0,7%
2,4
1,1%
221,9
100%
Mons
145,2
34,1%
242,0
56,8%
37,7
8,9%
1,5
0,3%
426,3
100%
Tournai
73,7
32,5%
151,1
66,6%
0,1
0%
2,1
0,9%
226,9
100%
Jamioulx
198,6
62,1%
91,9
28,7%
28,7
9,0%
0,7
0,2%
319,8
100%
Marneffe
0,5
0,4%
126,3
99,5%
0%
0,1
0%
126,8
100%
Lantin
390,6
40,2%
535,8
55,2%
40,8
4,2%
3,8
0,4%
971,0
100%
Verviers
78,1
42,7%
104,5
57,2%
0
0%
0,1
0,1%
182,7
100%
Huy
24,1
30,2%
55,2
69,4%
0%
0,3
0,4%
79,6
100%
Paifve
2,0
0%
0%
201,0
100%
Hasselt
170,9
31,3%
Arlon
48,4
St Hubert
0%
199,0
99,0%
364,4
66,8%
2,1
0,4%
7,8
1,4%
545,2
100%
36,9%
82,9
63,1%
0%
0
0%
131,3
100%
0,2
0,1%
232,1
99,9%
0%
0%
232,3
100%
Namur
110,1
53,4%
71,1
34,5%
Dinant
32,0
60,7%
20,7
Andenne
6,4
1,7%
Totaal
3736,1
34,0%
11,4%
1,5
0,7%
206,1
100%
39,3%
0%
0
0%
52,6
100%
381,4
98,3%
0%
0%
387,8
100%
6049,8
55,1%
0,9%
10973,5
100%
Inrichtingen voor jongeren Beklaagden GDB GFC Everberg
192
Geïnterneerden
GDB
Antwerpen
Hoogstraten
In totaal verblijft in de gevangenis ongeveer de helft van de gedetineerden uitsluitend in het kader van de tenuitvoerlegging van definitieve straffen (veroordeelden), een derde in afwachting van een definitief vonnis (beklaagden) en 10 % als geïnterneerde. Die verhoudingen variëren van inrichting tot inrichting naargelang de classificatie van de inrichtingen.
Beklaagden
23,4
1091,4
Veroordeelden %
GDB
0%
9,9%
96,2
Geïnterneerden %
GDB
Andere
GDB
1,6
4,3
1,0
2,2
9,1
Totaal
%
GDB
%
GDB
%
0%
0%
22,5
100%
22,5
100% 100%
GFC Tongeren
4,2
23,5%
11,4
64,6%
0%
2,1
11,9%
17,7
CFF St Hubert
7,0
16,8%
1,5
3,7%
0%
33,0
79,6%
41,5
100%
Totaal
11,1
13,6%
13,0
15,9%
0%
57,6
70,5%
81,6
100%
0
Inrichtingen
Gewoon regime
Halve vrijheid (veroordeelden)
Merksplas
663,1
Wortel (& Tilburg)
797,5
Antwerpen
688,5
0,4
Mechelen
109,2
0
Turnhout
195,2
Hoogstraten
165,4
Sint-Gillis
624,1
Leuven Centraal
342,5
Vorst
652,3
Leuven Hulp
182,3
Nivelles
237,2
Berkendael
87,4
Ittre
434,4
Brugge
755,9
Ieper
87,7
Ruiselede
54,6
Gent
Beperkte detentie
Elektronisch toezicht 16,5
797,6
38,5
703,6
84,7
109,2
20,6
0
195,2
14,7
0,1
165,5
22,6
2,6
626,6
13,1
1,7
344,2
13,8
652,3
57,3
184,9
23,9
0,2
237,4
23,0
0,5
87,9
8,9
434,4
31,6
771,7
60,3
3,4
91,1
24,0
0,7
1,8
57,1
8,5
386,0
0,2
5,6
0,7
392,6
68,1
Oudenaarde
141,7
0,2
4,2
0,1
146,2
20,5
Dendermonde
214,5
0,6
5,3
1,4
221,9
60,2
Mons
426,0
0,4
0
426,3
45,3
Tournai
226,3
0,6
226,9
14,2
Jamioulx
318,3
1,5
319,8
41,0
Marneffe
126,8
0
126,8
24,3
Lantin
970,9
0,1
971,0
61,1
Verviers
182,1
0,6
182,7
21,9
Huy
78,9
0,7
79,6
11,9
Paifve
201,0
Hasselt
537,9
Arlon
130,9
St. Hubert
232,0
Namur
205,0
Dinant
52,6
Totaal
1,8
Totaal 664,9
Andenne
0,1
Beperkte vrijheid (geïnterneerden)
0,1
0,5
0,5
10,9
1,2
15,1
3,8
0,8
0,1
detentieregime
De overgrote meerderheid van de gevangenisbevolking die fysiek aanwezig is in de gevangenis valt onder het gewone detentieregime. Dat wil zeggen dat zij voortdurend onder toezicht van de penitentiaire inrichtingen blijft, met uitzondering van de toekenning van verloven en uitgangsvergunningen. Gemiddeld 69 veroordeelden waren dagelijks geplaatst onder het regime van beperkte detentie of halve vrijheid (met toelating om op regelmatige wijze de penitentiaire inrichting te verlaten voor een bepaalde duur van maximum 12 uur per dag). Het aantal gedetineerden dat fysiek afwezig is in de inrichting, maar geplaatst is onder het regime van elektronisch toezicht, bedroeg gemiddeld ongeveer 983 op dagbasis (exclusief penitentiair verlof). De afgebeelde tabel toont eveneens hun dagelijks gemiddelde aantal naargelang de inrichting van waaruit zij onder elektronisch toezicht geplaatst zijn en die instaat voor het administratief beheer van hun detentie.
201,0 0,3
0,8
6,8
545,2
69,0
0,4
0,2
131,3
13,2
0,3
232,3
18,7
0,3
206,1
20
52,6
11,8
387,8 10896,0
Gemiddelde dagelijkse bevolking in 2011 per
4,3
64,3
9,0
387,8
19,8
10973,5
982,9
193
Inrichtingen
Beklaagden
Veroordeelden
Geïnterneerden
Antwerpen
2209
946
55
36
3246
Mechelen
291
118
7
4
420
Turnhout
368
139
1
9
517
Vorst
1
Totaal
2
Sint-Gillis
Zuigelingen
3
80
4
2
86
2352
818
37
39
3246
40
10
415
5
316
Leuven Hulp
256
109
Nivelles
234
77
Berkendael
188
69
5
1
263
5
Brugge
721
317
21
25
1084
15
Ieper
223
206
1
25
455
Ruiselede Gent
643
475
88
1
1
17
1223
Oudenaarde
120
69
2
5
196
Dendermonde
467
259
11
18
755
Mons
395
219
16
8
638
Tournai
261
136
Jamioulx
604
316
18
3
397 941
Lantin
1142
477
22
10
1651
Verviers
216
81
2
299
Huy
76
51
Hasselt
2 691
340
Arlon
156
62
Namur
344
134
Dinant
153
63
Totaal
12192
5485
Inrichting voor jongeren
Beklaagden
GFC Everberg
1
127
Paifve
194
Andere
Merksplas
2
33
31
10
2
490
370
253
18300
21
Andere
Totaal
245
245
216
Geïnterneerden
De dagelijkse bevolking in penitentiaire inrichtingen wordt bepaald door de in- en uitstroom van personen. De aanvankelijke instroommodaliteit in een penitentiaire inrichting is de opsluiting. Dat kan het gevolg zijn van de tenuitvoerlegging van een aanhoudingsbevel (beklaagden), een vrijheidsstraf (veroordeelden), een bevel tot internering (geïnterneerden) of andere titels zoals de voorlopige aanhouding van voorwaardelijk in vrijheid gestelde veroordeelden of veroordeelden begeleid in het kader van de probatie. De volgende tabel geeft de verdeling weer van deze aanvankelijke opsluitingen naargelang de inrichting waarin de detenties een aanvang namen. Bepaalde gevangenissen zijn niet vermeld, niet omdat er in 2011 geen nieuwe gedetineerden verbleven, maar omdat de instroom er onder andere vormen gebeurde, waarbij het hoofdzakelijk de overbrenging vanuit een andere inrichting betreft.
1095 218
Veroordeelden
Opsluitingen per prioritaire wettelijke toestand
GFC Tongeren
4
56
60
CFF St Hubert
25
280
305
Totaal
29
581
610
Het merendeel van de opsluitingen gebeurt na de afgifte van een aanhoudingsbevel (beklaagden). Iets minder dan een derde had betrekking op definitief veroordeelden. Sommige beklaagden in opsluiting blijven opgesloten tot hun veroordeling of internering en daarna, zonder dat dit als een nieuwe opsluiting wordt beschouwd. Bijgevolg maakt de opsluiting van veroordeelden slechts een deel uit van de instroom in de categorieën definitief veroordeelden of geïnterneerden.
Inrichtingen
Voorlopige hechtenis
Voorlopige invrijheidstelling (algemeen)
Voorlopige invrijheidstelling (bijzondere)
Andere
Totaal
24
81
19
7
280
24
183
10
7
289
7
692
15
9
2260
1
62
2
2
274
1
85
1
7
364
19
19
24
13
367
27
1
772
Vreemdelingen (excl. voorl. invr.)
Strafeinde
Geïnterneerden
Voorwaardelijke invrijheidstelling
102
Merksplas
11
4
32
Wortel (& Tilburg)
3
16
46
Antwerpen
1466
8
7
Mechelen
202
1
4
Turnhout
236
3
13
Hoogstraten Sint-Gillis Leuven Centraal
2
56
1
15
35
7
11
1
10
93
15
2
174
4
45
2
144
3
14
1465
49
1253
Leuven Hulp
198
4
5
Nivelles
162
1
8
Berkendael
137
1
1
29
7
202
90
1
554
52
1
2
239
2
47
6
1
201
22
2
14
15
271
8
6
923
1
1
238
5
4
806
539
4
57
Ieper
158
1
3
2
72
3
10
4 258
Ruiselede 426
23
5 13
Brugge
Gent
64
348
Vorst
Ittre
18
2
15
88
8
76
4
1
6
38
264
2
12
2
2
176
4
1
463
Mons
302
2
15
11
15
112
2
1
460
Tournai
227
1
15
10
74
1
3
331
Jamioulx
447
5
121
1
11
1
1
30
351
8
6
1309
6
71
1
1
253
3
14
1
30
241
13
Marneffe
10
Lantin
830
1
69
Verviers
160
14
Huy
58
8
Paifve
14
125
23
28
533
Arlon
122
7
6
41
5
3
59
23
171
3
Namur
275
7
4
67
2
Dinant
139
2
1
7
1
13
1
12
1
65
343
4125
272
87
14548
Andenne Totaal
1
36
8614
71
568
Inrichtingen voor jongeren
Voorlopige hechtenis
1
5
1
468
Voorwaardelijke invrijheidstelling
Voorlopige invrijheidstelling (algemeen)
GFC Everberg
9
872 181 259
1
361 150
Minderjarigen 273
GFC Tongeren
1
CFF St Hubert
14
Totaal
14
2
1
Invrijheidstellingen in 2011 per reden van afschrijving (exclusief elektronisch toezicht) In 2011 konden 14 548 gedetineerden rechtstreeks de gevangenis verlaten ingevolge een beslissing tot invrijheidstelling. Bovenop dat aantal komen de 2 736 invrijheidstellingen van gedetineerden die hun straf uitzaten onder het regime van elektronisch toezicht op het moment dat een einde kwam aan hun detentie en de 625 vrijgelaten gedetineerden uit de gesloten federale centra, wat het totaal invrijheidstellingen op 17 909 brengt. Wat de gedetineerden betreft die niet onder elektronisch toezicht geplaatst waren, heeft het merendeel van de invrijheidstellingen betrekking op beklaagden die opnieuw in vrijheid zijn gesteld vóór het definitieve vonnis. Van de andere reden van ‘afschrijving’ van gedetineerden uit de gevangenisregisters (invrijheidstellingen) is de ‘(algemene) voorlopige invrijheidstelling’ vanuit kwantitatief oogpunt de belangrijkste. Het betreft de voornaamste vorm van vervroegde invrijheidstelling van veroordeelden die een totale gevangenisstraf van maximaal drie jaar uitzitten.
84
Hasselt St. Hubert
33
1
596
28 12
9
17
Dendermonde
17
5
68
Oudenaarde
5
Zuigelingen
17
Totaal
De vervroegde invrijheidstelling van veroordeelden met een totale gevangenisstraf van meer dan drie jaar neemt de vorm aan van de voorwaardelijke invrijheidstelling (voor Belgen en vreemdelingen met verblijfsrecht in België) of die van een ‘voorlopige invrijheidstelling met het oog op verwijdering’ (opgenomen in de tabel onder de bijzondere voorlopige invrijheidstelling). Meer dan de helft van het aantal voorwaardelijke invrijheidstellingen wordt ten uitvoer gelegd nadat de gedetineerde een deel van zijn straf onder het regime van elektronisch toezicht heeft uitgezeten.
273
42
43
8
287
309
8
602
625
195
Inrichtingen
Strafeinde
Voorwaardelijke invrijheidstelling
Voorlopige invrijheidstelling (bijzondere)
Andere
Totaal
Merksplas
24
9
Wortel (& Tilburg)
45
13
11
238
1
252
Mechelen
3
65
1
69
Turnhout
1
58
59
27
7
35
17
Antwerpen
Hoogstraten
2
1
Sint-Gillis
1
9
Leuven Centraal
1
14 1
178
Leuven Hulp
2
7
72
Nivelles
2
16
7
17
130
Vorst
Berkendael Ittre Brugge
8
Ieper
1
Ruiselede
1
58
27 10
189
32
1
51
2
27
3
37
.
81 32 44 1
66
156 67
10
11
Gent
11
217
9
35
Dendermonde
9
201
2
33
15
Oudenaarde Mons
228 1
45 210
18
101
2
Tournai
4
36
1
41
Jamioulx
3
137
1
141
123
Marneffe
5
39
1
Lantin
3
21
178
Verviers
16
47
Huy
3
24
4
28
187
3
32
35
8
19
11
38
1
1
1
8
62
71
1
41
Andenne
3
21
Totaal
52
437
Hasselt Arlon St. Hubert St Hubert CFF Namur Dinant
196
Voorlopige invrijheidstelling (algemeen)
45 1
203 63 27 1
220
42 24
2223
1
23
2736
De categorie ‘vreemdelingen (exclusief voorlopige invrijheidstellingen)’ heeft betrekking op vreemdelingen die administratief gedetineerd zijn in een penitentiaire inrichting na hun detentie als beklaagde of als veroordeelde aan het einde van de straf (uitzonderlijk als geïnterneerde) en die na hun invrijheidstelling ter beschikking gesteld zijn van de Dienst Vreemdelingenzaken. Deze buitenlandse gedetineerden die in vrijheid gesteld zijn na het einde van hun straf, zijn niet opgenomen in de categorie ‘strafeinde’. Hetzelfde geldt voor de gedetineerden die in vrijheid gesteld zijn aan het einde van de tenuitvoerlegging van de hoofdstraffen, op wie een subsidiaire gevangenisstraf ingevolge de niet-betaling van een boete ook van toepassing was en die vrijgelaten zijn na betaling van een deel van de verschuldigde bedragen. Dat is een ander geval van ‘bijzondere voorlopige invrijheidstelling’.
Inrichtingen
Zelfmoorden
Andere overlijdens
Totaal
2
5
7
Wortel (& Tilburg)
4
4
Antwerpen
2
2
Merksplas
Sint-Gillis
2
Leuven Centraal Vorst
2
Leuven Hulp Ittre
1
3
2
2
1
3
1
1
1
1
8
10
Brugge
2
Gent
1
Mons
1
3
Tournai
1
1
2
1
1
Jamioulx
1
Lantin
4
4
1
1
Hasselt
1
1
Namur
1
1
37
49
1
Totaal
12
In 2011 overleden 49 gedetineerden in detentie, hetzij in de penitentiaire inrichting zelf, hetzij in een ziekenhuis waarnaar zij in voorkomend geval waren overgebracht. Van deze 49 sterfgevallen werden 12 geïdentificeerd als zelfdoding. Wegens het medisch beroepsgeheim is het niet mogelijk de andere doodsoorzaken te onderscheiden.
4
Paifve
Andenne
Zelfmoorden en andere overlijdens in penitentiaire inrichtingen in 2011 (ziekenhuizen inbegrepen)
1
197
Gedetineerden onder gewoon regime ontsnapt in 2011, ontsnappingen buiten de muren inbegrepen (bv. uit het ziekenhuis, uithaling, enz.) In 2011 ontsnapten 26 gedetineerden uit een gesloten penitentiaire inrichting of uit een gesloten centrum voor jongeren. 38 andere gedetineerden zijn gevlucht uit open of halfopen inrichtingen. Deze cijfers omvatten ontsnappingen buiten de perimeter van de inrichtingen, bijvoorbeeld bij uithalingen (om te verschijnen in het gerechtsgebouw) of uit een ziekenhuiskamer. Dit betekent dat een twintigtal gedetineerden rechtstreeks ontsnapten uit een gesloten inrichting, van wie 11 personen daarbij geweld (gijzeling) gebruikten.
198
Type
Omstandigheid van ontsnapping
Gesloten
celruimte (individuele cel of gemeenschappelijke slaapruimte)
2
atelier
1
(Half)open
Ontsnapte gedetineerden
ontvluchting uit andere gesloten aanhorigheden (wandelingen)
4
met gijzelneming (cellulair, atelier, bezoek, ...)
11
door persoonsverwisseling (bezoek, vrijstelling)
0
extra-muros: tewerkstelling - (sport)activiteit
1
ziekenhuis, uithaling voor consultatie, overbrenging naar ziekenhuis
1
tijdens uithaling
3
niet geregistreerd
3
Subtotaal
26
celruimte (individuële cel of gemeenschappelijke slaapruimte)
20
atelier
3
polyvalente zaal - sport/fitness
1
ontvluchting uit andere gesloten aanhorigheden (wandelingen)
5
extra-muros: tewerkstelling - (sport)activiteit
4
ziekenhuis, uithaling voor consultatie, overbrenging naar ziekenhuis
1
tijdens uithaling
0
niet geregistreerd
4
Subtotaal
38
Totaal
64
Type
Inrichtingen
Ontsnapte gedetineerden
Gesloten
Merksplas
4
Vorst
1
Nivelles
3
Gent
1
Dendermonde
2
Jamioulx
4
Lantin
2
Huy
2
Paifve
1
Andenne
5
Gesloten (jongeren)
St. Hubert CFF
1
Onder totaal
26
(Half)open
Hoogstraten
3
Marneffe
7
Ruiselede
1
St. Hubert
27
Subtotaal
38
Totaal
64
Personeel
Graad
Personeelssituatie Deze tabel geeft een overzicht van de personeelssituatie op 6 januari 2012 voor alle personeelscategorieën in de inrichtingen en in het Veiligheidskorps. De ‘effectieven’ zijn het aantal fysieke personen die tewerkgesteld zijn, terwijl de ‘voltijds equivalenten’ prestaties betreft.
Effectief
Voltijds equivalent
Voorzien in personeelsplan *
Invullingsgraad personeelsplan
Totaal Directie Totaal Attachés Totaal Administratief Totaal Medisch Totaal PSD Totaal Bewaking/Techniek Totaal Buiten kader Totaal Penitentiaire Inrichtingen Totaal Erediensten Totaal Veiligheidskorps
137 98 746 294 399 7910 2 9.586 81 427
134,86 92,3 665,85 256,91 345,65 7062,03 1,45 8.559,05 54,7 414,2
143,10 84,30 678,50 293,45 360,12 6.997,72 2,45 8.559,64 65,00 420,90
94,24% 109,49% 98,14% 87,55% 95,98% 100,92% 59,18% 99,99% 84,15% 98,41%
Totaal
10.094
9.027,95
9.045,54
99,81%
* Het personeelsplan 2011 werd voorgesteld, maar is nog niet goedgekeurd.
In- en uitstroom
Mutaties
Deze tabel geeft een overzicht van het aantal nieuwe medewerkers die in de loop van 2011 werden aangeworven en van het aantal medewerkers die het departement hebben verlaten. Met het oog op de uitvoering van het Masterplan werden extra personeelsleden aangeworven.
Totaal Directie Totaal Attachés Totaal Administratief Totaal Medisch Totaal PSD Totaal Bewaking/Techniek Totaal Buiten kader Totaal Penitentiaire Inrichtingen Totaal Erediensten Totaal Veiligheidskorps Totaal
In
Out
0
7
16
5
56
48
26
32
40
25
610
328
0
1
748
446
8
13
45 801
22 481
Deze tabel toont het aantal mutaties in 2011 volgens de procedure die in 2007 werd ingevoerd. Deze procedure houdt in dat iedere bewakingsassistent een mutatie kan aanvragen naar een gevangenis op vijf nauwkeurig vastgestelde data. In 2011 vielen cycli 1 en 2 samen rekening houdend met de uitvoering van het Masterplan. Na een evaluatie van de geplande mutaties, stelt de directie P&O van het DG EPI vast in welke gevangenissen betrekkingen vrijkomen of vacant zijn. Vervolgens dient zij een aanvraag tot werving in voor die inrichtingen waar het personeelskader moet worden aangevuld. Deze wervingen vinden eveneens jaarlijks plaats op vijf welbepaalde data. Dankzij deze procedure slaagt de directie P&O erin de werving beter af te stemmen op de behoeften van elke inrichting.
Cycli
Aanvragen
Mutaties
2011-MP
372
144
2011-C3
239
66
2011-C4
231
35
2011-C5
298
58
1.140
303
Totaal
199
Personeel per inrichting in 2011
200
LEUVEN CENTRAAL
LEUVEN HULP
MECHELEN
MERKSPLAS
1,00
5,00
1,00
2,00
5,00
26,65
35,35
15,10
6,90
21,80
20,75
11,00
8,05
14,35
14,20
10,0
24,45
15,00
14,05
28,75
2,95
8,00
2,25
1,00
0,50
1,90
8,60
36,61
0,95
11,20
25,51
7,60
11,62
18,30
7,70
2,75
10,75
6,45
4,55
23,90
7,70
3,05
16,85
274,35
560,55
108,85
198,05
344,40
119,30
65,00
198,25
103,50
78,30
411,95
127,80
38,05
347,55
4,40
2,20
2,00
3,20
2,40
1,00
2,60
0,50
3,40
3,00
1,00
339,65
1,45 667,61
140,50
248,47
395,90
144,00
232,45
136,25
99,25
509,91
155,45
103,80
41,40
343,30
1,80
1,00
381,11
122,00
3,40
4,85
11,85
51,25
105,45
132,1
0,95
165,20
19,50
3,40 52,90
1,20
418,15
60,55
137,60
2,00
3,00
3,00
3,00
2,80
2,00
1,00
3,00
2,00
4,00
1,00
3,00
1,00
2,80
1,00
3,00
1,00
1,00
22,45
21,90
52,20
14,30
3,95
18,20
11,60
6,55
9,00
19,95
2,50
3,35
1,80
17,81
11,30
26,25
79,55
334,60
218,95
0,50
2,00
390,91
268,95
10,0
6,50 429,10
1,95
2,70
9,00
5,00
15,70
52,90
1,80
VERVIERS
321,75
22,45
12,00
TOURNAI
16,00
12,55
ST-HUBERT CFF
1,95
5,35
13,20
ST-HUBERT
4,00
29,15
PAIFVE
18,96
7,80
4,80
2,00
39,60
4,00
1,00
1,00
5,00 3,00
7,55
3,00
1,00
NIVELLES
2,40
2,00
1,00
NAMUR
8,80
6,70
1,00
2,00
MONS
21,90
6,00
3,00
4,00
ITTRE
2,00
1,00
HUY
1,00
4,00
FOREST
6,00
79,10
1,00
MARNEFFE
80,20
3,00
LANTIN
70,30
TILBURG (WORTEL)
IEPER
2,00
2,00
WORTEL
HOOGSTRATEN
2,60
1,80
TURNHOUT
HASSELT
1,00
2,00
TONGEREN GFC
GENT
2,00
3,80
ST-GILLIS
EVERBERG
4,00
1,80
RUISELEDE
DENDERMONDE
4,00
1,00
OUDENAARDE
BRUGGE
2,00
1,00
JAMIOULX
Totaal
3,00
7,80
DINANT
Totaal Directie Totaal Attachés Totaal Administratief Totaal Medisch Totaal PSD Totaal Bewaking / Techniek Totaal Erediensten Totaal Buiten kader
6,00
3,00
ARLON
Totaal
6,00
ANDENNE
Totaal Directie Totaal Attachés Totaal Administratief Totaal Medisch Totaal PSD Totaal Bewaking / Techniek Totaal Erediensten Totaal Buiten kader
ANTWERPEN
Onderstaande tabel geeft een globaal overzicht van het personeel (voltijds equivalent) per penitentiaire inrichting en per functie.
93,35
25,40
17,85
17,70
13,85
14,15
10,75
7,30
2,70
26,85
4,70
7,75
11,45
8,10
7,75
11,75
8,25
0,50
7,25
2,80
688,66
92,36
238,20
151,95
168,70
172,80
150,76
70,70
142,95
84,25
4,80
1,50
0,70
1,50
2,10
1,30
0,20
0,50
804,86
118,91
292,50
190,70
204,75
230,35
77,35
175,40
182,86
104,00
Budget 2011 De volgende tabel geeft een overzicht van de uitgaven van het DG EPI per budgettaire post in 2011. Uit de tabel blijkt dat de personeelskost 75,13% van de begrotingsmiddelen bedroeg. Voeding en onderhoud van gedetineerden kostten 3,34% en hun medische en psychologische omkadering namen 5,13% van het budget in. (*) Omwille van budgettaire besparingen werden deze uitgaven in 2011 ten laste gelegd van het Steunfonds voor gedetineerden van elke penitentiaire inrichting.
Budgettaire post
in €
in %
395.225.000
75,13
Opleiding personeel
1.255.250
0,24
Kledij penitentiair personeel
2.337.940
0,44
Inzet gedetineerden bij huishoudelijke taken
4.021.000
0,76
Voeding en onderhoud gedetineerden
17.582.000
3,34
Bevordering contacten tussen gedetineerde ouders en hun kinderen (*)
0
0
Herstelgerichte detentie (*)
0
0
12.700.725,00
2,41
Waterverbruik
3.350.000
0,64
Huisvuilophaling
954.2000
0,18
Onderhoud en onderhoudscontracten gebouwen en installaties
5.028.5700
0,96
Werkingskosten administratie Penitentiaire Inrichtingen
3.954.8000
0,75
Inhuring cellen PI Tilburg (12 maanden)
38.362.000
7,29
Personeel (PI, jongerencentra, Veiligheidskorps)
Energie (elektriciteit, stookolie, gas)
Bijkomende uitgaven i.v.m inhuring cellen PI Tilburg (vervoer, medische kosten, transit Wortel, enz.)
De tabel op de volgende pagina geeft de graad van besteding (budgettaire vastlegging en vereffening van facturen) weer van de begrotingsmiddelen (zonder personeelskosten) die in 2011 ter beschikking werden gesteld van het DG EPI.
449.000
09
Medische en psychologische expertise en zorg (zonder personeel)
27.012.000
5,13
Informatica
4.752.000
0,90
Aankoop duurzame goederen, meubilair, toestellen
3.314.000
0,63
Andere uitgaven Penitentiaire Inrichtingen (milieu, prestaties van derden, enz.)
759.515,00
0,14
Werkingskosten jongerencentra
2.420.000
0,46
Werkingskosten Veiligheidskorps
1.851.000
0,35
Voertuigen Centrale Garage / Veiligheidskorps
Totaal
756.000
0,14
526.085.000
100
Hieruit blijkt dat 98,33% van de kredieten voor bestellingen werden benut (budgettair vastgelegd) en dat 95,53% van de middelen werden aangewend voor de betaling van facturen.
201
Ordonnateur
Wettelijke basisallocatie
TOEGEKEND KREDIET vastleggingen (100.1)
VASTGELEGD
VEREFFEND
vereffening (100.1)
in €
in %
in €
in % 92,60%
Werkingskosten - niet duurzame bestedingen - contracten
51021201 [32]
2605
30.341.000 €
30.341.000 €
30.330.251,31 €
99,96%
28.097.276,76 €
Informatica - niet duurzame bestedingen - contracten
51021204 [35]
1901
2.304.526,09 €
2.304.526,09 €
1.573.068,79 €
68,26%
1.823.283,79 €
79,12%
Informatica - niet duurzame bestedingen - contracten
51021204 [35]
2606
429.473,91 €
429.473,91 €
485.000 €
112,93%
485.000 €
112,93%
Inhuring parkings
51021206 [37]
2605
60.000 €
60.000 €
60.000 €
100%
43.644,09 €
72,74%
Inhuring cellen Tilburg
51021234 [65]
2605
38.362.000 €
38.362.000 €
38.362.000 €
100%
38.362.000 €
100%
Duurzame bestedingen
51027401 [24]
2605
3.314.000 €
3.314.000 €
3.161.670,40 €
95,40%
3.313.851,18 €
100%
Informatica - duurzame bestedingen
51027404 [27]
1901
1.519.000 €
1.519.000 €
1.368.646,17 €
90,10%
673.598,52 €
44,34%
Informatica - duurzame bestedingen
51027404 [27]
2606
499.000 €
499.000 €
398.998,92 €
79,96%
398.996,34 €
79,96%
76.829.000 €
76.829.000 €
75.739.635,59 €
98,58%
73.197.650,68 €
95,27%
Bestaansmiddelenprogramma
Totaal Programma 0
Vergoedingen gedetineerden huishoudelijke dienst
51101110 [13]
2605
4.021.000 €
4.021.000 €
4.021.000 €
100%
4.021.000 €
100%
Aanmoedigingspremies studie gedetineerden
51101111 [14]
2605
160.000 €
160.000 €
160.000 €
100%
119.385,31 €
74,62%
Voeding en onderhoud gedetineerden
51111231 [46]
2605
17.784.000 €
17.784.000 €
17.749.374,05 €
99,81%
17.302.782,17 €
97,29%
Vergoeding gedetineerden ingevolge arbeidsongeval in detentie
51113403 [84]
2216
26.000 €
26.000 €
26.000 €
100%
19.074,49 €
73,36%
Pro Memorie
51113415 [96]
2216
1.000 €
1.000 €
- €
0%
- €
0%
21.992.000 €
21.992.000 €
21.956.374,05 €
99,84%
21.462.241,97 €
97,59% 99,93%
Onderhoud en voeding gedetineerden
Totaal Programma 1
Zorg: Werkingskosten - niet duurzame bestedingen - contracten
51311201 [02]
2501
12.972.900 €
12.972.900 €
12.967.650,35 €
99,96%
12.964.225,30 €
Expertise: Werkingskosten - niet duurzame bestedingen - contracten
51311201 [02]
2801
1.682.100 €
1.682.100 €
1.681.732,00 €
99,98%
1.195.076,99 €
71,05%
Zorg: Duurzame bestedingen
51317401 [91]
2501
636.000 €
636.000 €
414.049,70 €
65,10%
410.488,54 €
64,54%
Expertise: Duurzame bestedingen
51317401 [91]
2801
105.000 €
105.000 €
90.000 €
85,71%
60.593,89 €
57,71%
Zorg: Kosten medische verzorging gedetineerden en geïnterneerden
51321231 [41]
2501
10.722.000 €
10.722.000 €
10.721.995,32 €
100%
10.722.000 €
100%
Zorg: Coördinatoren zorgcircuit
51321233 [43]
2501
- €
- €
- €
-
- €
-
51323307 [80]
2801
894.000 €
894.000 €
894.000 €
100%
876.329,03 €
98,02%
51323308 [81]
2801
Expertise: Subsidie steuncentra behandeling seksuele delinquenten, samenwerkingsakkoorden Vlaanderen, Wallonië en Brussel Zorg: Subsidie opname in zorgcircuit Low Risk (Prog wet 27/12/2006 art8) Medische en psychologische expertise en zorg
- €
- €
- €
-
- €
-
27.012.000 €
27.012.000 €
26.769.427,37 €
99,10%
26.228.713,75 €
97,10%
Jongerencentra: Werkingskosten - niet duurzame bestedingen - contracten
51511201 [85]
2605
878.000 €
878.000 €
815.639,49 €
92,90%
716.202,37 €
81,57%
Jongerencentra: Duurzame bestedingen
51517401 [77]
2605
252.000 €
252.000 €
233.999,99 €
92,86%
232.426,08 €
92,23%
Jongerencentra: Voeding en onderhoud jongeren
51521231 [27]
2605
1.290.000 €
1.290.000 €
749.699,00 €
58,12%
571.567,90 €
44,31%
2.420.000 €
2.420.000 €
1.799.338,48 €
74,35%
1.520.196,35 €
62,82%
Jongerencentra
Totaal Programma 5
Veiligheidskorps: Werkingskosten - niet duurzame bestedingen - contracten
51611201 [78]
2701
1.680.000 €
1.647.000 €
1.498.798,28 €
89,21%
1.646.988,58 €
100%
Veiligheidskorps: Duurzame bestedingen
51627401 [79]
2701
909.000 €
909.000 €
889.746,76 €
97,88%
898.805,75 €
98,88%
51631231 [29]
2701
Veiligheidskorps: Voeding gedetineerden nationale transfers Veiligheidskorps, Centrale Garage en Mobiele Equipe ET
202
Totaal Programma 3
18.000 €
18.000 €
18.000 €
100%
18.000 €
100%
Totaal Programma 6
2.607.000 €
2.574.000 €
2.406.545,04 €
92,31%
2.563.794,33 €
99,60%
Algemeen totaal
130.860.000 €
130.827.000 €
124.972.597,08 €
95,53%
128.671.320,53 € 98,33%
Inrichting
Budget 2011 (€)
Totaal gerealiseerd 2011 (€)
Overschot (€)
% Gerealiseerd
Andenne
145.744
145.730,42
14,06
99,99%
Antwerpen
173.500
172.998,77
501,23
99,71%
Arlon
52.400
51.608,95
791,05
98,49%
Berkendael
42.900
32.655,80
10.244,20
76,12% 99,71%
Brugge
291.000
290.162,85
837,15
CFPP Marneffe
29.600
29.599,00
1,00
100%
Dendermonde
74.600
73.633,91
966,09
98,70%
Dinant
26.100
25.798,85
301,15
98,85%
Vorst
222.050
214.533,55
7.516,45
96,61% 100,28%
9.900
9.928,00
-28,00
Gent
Garage
141.600
141.507,20
92,80
99,93%
Hasselt
150.480
149.250,52
1.229,48
99,18% 97,59%
Hoogstraten
98.900
96.514,06
2.385,94
Huy
38.800
38.799,75
0,25
100%
Ieper
44.600
43.926,32
673,68
98,49%
Ittre
140.200
123.718,72
16.481,28
88,24%
Jamioulx
128.000
127.897,96
102,04
99,92%
Lantin
302.200
299.667,11
2.532,89
99,16%
Leuven Centraal
135.900
131.473,38
4.426,62
96,74%
Leuven Hulp
73.700
68.783,91
4.916,09
93,33%
Marneffe
97.656
97.617,47
38,05
99,96% 103,51%
Mechelen
58.400
60.448,73
-2.048,73
Merksplas
278.380
271.233,82
7.145,91
97,43%
Mons
150.300
149.673,50
626,50
99,58%
Namur
83.900
83.531,71
368,29
99,56%
Nivelles
99.400
90.875,37
8.524,63
91,42%
OCPP Brugge
7.800
6.494,36
1.305,64
83,26%
OCPP Merksplas
4.500
3.814,61
685,39
84,77% 111,43%
Oudenaarde
65.900
73.430,44
-7.530,44
Paifve
105.200
105.199,47
0,53
100%
Ruiselede
40.700
40.604,35
95,65
99,76%
Saint-hubert
119.300
114.339,30
4.960,70
95,84%
3.000
1.580,82
1.419,18
52,69%
Sint-Gillis
225.000
224.577,93
422,07
99,81%
Tongeren
15.000
11.923,99
3.076,01
79,49%
Saint-Hubert CFF
Tournai
83.800
82.248,46
1.551,54
98,15%
Turnhout
73.900
73.600,12
299,88
99,59%
Verviers
98.900
87.080,23
11.819,77
88,05%
Wortel
88.800
86.050,21
2.749,79
96,90%
Totaal
4.022.010
3.932.513,92
89.495,81
97,77%
Gratificaties In 2011 kregen alle gevangenissen, de centrale garage en de opleidingscentra een enveloppe toegewezen voor het betalen van huishoudelijke werken uitgevoerd door de gedetineerden. Slechts 2,3% van het voorziene budget bleef onbenut. Enkele inrichtingen overschreden hun budget. Deze kosten vallen ten laste van de CDRGA. Het management van het DG EPI zal er ieder jaar op blijven aandringen dat de enveloppes zorgvuldig opgevolgd worden.
203
Hebben meegewerkt aan dit activiteitenverslag: Eric Leytens, Annelies Boffé, Inge Nagels, Laurent Sempot, Olivier Michiels, Nathalie Faes en Samuel Deltenre
Een extra dankwoord gaat uit naar: >> >> >> >> >>
de vertaaldienst van de FOD Justitie het Belgisch Staatsblad de drukkerij van het PSC Hoogstraten Stephen Vincke en Luc D’Hollander (fotografie) alle inrichtingen en diensten voor hun bijdrage
Mei 2012 http://justitie.belgium.be
204
Verantwoordelijke uitgever: Hans Meurisse FOD Justitie DG EPI - Penitentiaire Inrichtingen Willebroekkaai 33 1000 Brussel
