Actieprogramma informele zorg 2015 Inleiding Breda kiest er voor om informele zorg extra aandacht te geven. Hier is bewust voor gekozen. Informele zorg wordt door de veranderingen in de zorg steeds belangrijker. Mensen waarderen de hulp die door hun omgeving wordt gegeven. Deze zorg voelt vertrouwd aan en draagt bij aan het hebben van sociaal contact. Voor de mantelzorgers/zorgvrijwilligers/ is het vaak een grote belasting op hun dagelijkse leven. Zij doen dit werk met veel toewijding, maar tegelijkertijd heeft dit gevolgen voor hun werk of hun gezin. Wij kiezen er voor om de informele zorg door deze Bredanaars extra te waarderen, te ondersteunen en ze verder te brengen als ze vast dreigen te lopen. In 2015 begonnen we met een inspirerende werkbijeenkomst over informele zorg, georganiseerd met StiB en HOOM. Veel betrokkenen van diverse organisaties hebben ideeën naar voren gebracht welke het waard zijn om verder te verkennen. Dit gaan we dan ook doen in 2015. Daarom is dit actieprogramma ook vooral een lopende agenda. We doen al veel. Samen met mantelzorgers en zorgvrijwilligers. Informele zorg moet continu op de agenda blijven staan. Goede ideeën krijgen de ruimte om uitgevoerd te worden. Het initiatief hiervoor ligt bij veel organisaties in de stad. Wij enthousiasmeren hen om hiermee ook aan de slag te gaan. Het actieprogramma zal de komende maanden ook worden vertaald in een dynamische agenda. Wij en onze partners in de stad zullen continu initiatieven agenderen, om informele zorg echt extra aandacht te geven. In dit actieprogramma zal eerst worden ingegaan op de resultaten van de monitor informele zorg 2014 en de werkbijeenkomst informele zorg. Dit vormt de basis van dit actieprogramma. Deze basis hebben wij vertaald in een 10 puntenplan waarmee we in 2015 aan de slag gaan. De punten worden uitgezet langs de lijnen van waarderen, ondersteunen en verder brengen. Met de klankbordgroep WMO is dit plan besproken. Ook wordt de ambitie uit het coalitieakkoord ‘Ruimte en Verbinding’ uitgevoerd: “We hebben waardering voor het werk van vrijwilligers en mantelzorgers en bezien of en waar belemmeringen weggenomen kunnen worden. Dit doen we onder andere via een laagdrempelige vraagbaak.” Monitor informele zorg 2014 In 2014 is er onderzoek gedaan naar de staat van de Bredase informele zorg. Dit betrof een vervolg meting ten op zichten van de nulmeting in 2012. Ruim 36.000 Bredanaars verlenen enige vorm van mantelzorg. Circa 4700 mantelzorgers verlenen zware zorg of zijn overbelast. De meeste mantelzorgers verzorgen hun partner( 4 op de 10) of hun ouders(1 op de 3) .Van de Bredanaars ontvangt 4% mantelzorg. Waarbij de helft meerdere mantelzorgers heeft. Ongeveer 1 op de 5 mantelzorgers geeft aan dat zij tamelijk zwaar belast tot overbelast zijn. De verwachting is dat de vraag naar mantelzorg zal toenemen door de vergrijzing en het wegvallen van huishoudelijke hulp. In sommige delen van de stad zal dit door de demografische samenstelling een grotere impact hebben. Van de mantelzorgers geeft 60% aan de mogelijkheden tot ondersteuning te kennen. Dit is een stijging van 10% ten opzichten van 2012. Van de financiële ondersteuning en de logeervoorziening wordt het minst gebruik gemaakt, terwijl hier wel een grote behoefte aan is. De resultaten van de monitor informele zorg liggen in lijn met onderzoeken die door het Sociaal Cultureel Planbureau de afgelopen jaren zijn gedaan. Waaronder het recente onderzoek Concurrentie tussen mantelzorg en betaald werk. Uit de monitor komen vier doelgroepen naar voren die extra aandacht vragen. Dit zijn de ‘werkende mantelzorger’, de ‘allochtone mantelzorger’, de ‘jonge mantelzorger’ en de ‘overbelaste mantelzorger’. De helft van de werkende mantelzorgers geeft aan dat de combinatie werk en mantelzorg hen best zwaar vaalt. Hiervan heeft 45% wel aanpassingen op het werk geregeld. Het bereik van de mantelzorgondersteuning richting allochtonen is beperkt. Zij hebben wel een sterke behoefte aan informatie. De voorlichting aan hen kan worden verbeterd door samen te werken met buurthuizen, moskeeën, koffiehuizen en belangenorganisaties. Het signaleren en bereik van jonge mantelzorgers
wordt aangewezen als grootste uitdaging. Hier kan het CJG ook een rol inspelen. Tenslotte wordt gewezen op het feit dat mantelzorgers steeds vaker ook zorg op zich nemen van mensen met geestelijke problematiek. Voorheen werden deze mensen ook door de GGZ opgevangen. Uit de groepsgesprekken die tijdens dit onderzoek zijn afgenomen wordt verder de nadruk gelegd op preventie. Door te investeren in het signaleren en informeren van mantelzorgers. De wijkteams, wijkverpleegkundigen, praktijkondersteuners en huisartsen zijn hier belangrijke sleutelfiguren. Zij kunnen het huidige bereik vergroten. Ook wordt aandacht gevraagd voor de kwaliteit en uitbreiding van respijtzorg. Bijeenkomst mantelzorgers in Huis van de Heuvel Op 26 januari is er een levendige bijeenkomst over de informele zorg georganiseerd. In het Huis van de Heuvel brachten mantelzorgers, werkgevers en diverse maatschappelijke organisaties hun ervaringen met de Bredase informele zorg naar voren. De belangrijkste thema’s uit de monitor informele zorg stonden tijdens deze bijeenkomst centraal. Tijdens deze bijeenkomst werd er veel aandacht gevraagd voor bewustwording, signalering en ondersteuning voor mantelzorgers. Ook werd benadrukt om sleutelfiguren een belangrijke rol te geven. Zoals praktijkondersteuners, huisartsen, migrantennetwerken en de HR afdelingen bij werkgevers. Concreet werden er ook een aantal ideeën benoemd zoals: - Maak mantelzorg bespreekbaar vanuit werknemer en werkgever oogpunt. Door werkgevers bewust te maken van mantelzorg, kan overbelasting bij werknemers worden voorkomen. - Werkzoekenden kunnen worden ingezet om taken van mantelzorgers weg te nemen. - Zet het onderwerp op de agenda bij Maatschappelijk Betrokken Ondernemers en andere platforms. - Geef mentoren en docenten de juiste bagage om goed te kunnen signaleren. Bespreek mantelzorg binnen het vak maatschappijleer. - Investeer in de bewustwording van de sociale omgeving van de mantelzorger. - Ga na binnen de lotgenotengroep waar behoefte aan is. - Werk van binnenuit bestaande structuren om de ‘allochtone mantelzorger’ te bereiken. Ook een rolmodel kan worden ingezet. - Verbeter de informatievoorziening aan de mantelzorger. Deze en de overige ingebrachte ideeën en acties inspireren ons om tot het onderstaande tienpunten plan te komen. Wij zullen alle ingebrachte ideeën ook betrekken bij het uitvoeren van de dynamische agenda. De top 10 acties in 2015 Het College kiest er voor om de informele zorg langs drie lijnen echt aandacht te geven. Wij waarderen, ondersteunen en brengen mantelzorgers/zorgvrijwilligers verder. De eerste twee lijnen doen we als Breda al goed. Deze acties verbeteren we waar we kunnen. Met het verder brengen van mantelzorger/zorgvrijwilligers kunnen we nog grote slagen maken. Het waarderen van mantelzorgers/zorgvrijwilligers. Wij waarderen het werk dat mantelzorgers en zorgvrijwilligers verrichten. Deze waardering geven we op een passende wijze vorm: 1 ) Een nieuwe vorm van mantelzorgwaardering. Vanaf 2015 krijgt de Gemeente extra geld voor mantelzorgers. Voorheen gaf de Sociale Verzekeringsbank(SVB) mantelzorgers jaarlijks een vast bedrag als compliment. In Breda gaat het om 3956 mantelzorgers die een CIZ indicatie hebben, zij hebben een brief gehad van de SVB dat deze regeling is beëindigd. Deze regeling werd als oneerlijk ervaren. Niet alle mantelzorgers die langdurig zorg verlenen kwamen hiervoor in aanmerking. Ook geven mantelzorgers aan dat een geldbedrag hen niet altijd verder brengt. In het door de Raad vastgestelde beleidskader Wmo is gekozen voor een grote rol van de wijkteams. Zij beoordelen welke waardering passend is. De eerste resultanten hiervan zijn positief. Mantelzorgers zijn verrast en enthousiast met de waardering die zij ontvangen in de vorm van een bloemetje(bij meerdere mantelzorgers) of een cadeaubon. Op dit moment werken we aan een voorstel om ook de mantelzorgers te waarderen, die we niet via de wijkteams bereiken. Hier zien we
ook een rol voor de wijkverpleegkundigen. Met de Klankbordgroep Wmo zijn we in gesprek hoe we deze groep het beste kunnen bereiken. De nieuwe vorm van mantelzorgwaardering is een groeimodel. Vanuit de klankbordgroep Wmo is nadrukkelijk de suggestie naar voren gebracht om in te zetten op nieuwe vormen van waarderen, in de vorm dan dienstencheques. Door de mantelzorgers ook de mogelijkheid te bieden van huishoudelijke hulp(klus- of schoonmaakbon) of het helpen door een goed gesprek tussen de mantelzorger en de werkgever(het inschakelen van een mantelzorgconsulent of een cursus). Een andere mogelijkheid die verkend zal worden is het betalen van de eigen bijdrage voor psychische hulp. Veel mantelzorgers zijn vaak ook mentaal overbelast. Ook als mantelzorgers meer tijd voor hen zelf willen, dan bieden wij hen deze mogelijkheid. We willen de mantelzorger waarderen op een wijze waarmee zij voorruit kunnen. 2) De dag van de mantelzorg. Op 10 november vindt de ‘Dag van de mantelzorg’ plaats. Een jaarlijks evenement van Mezzo, de landelijke vereniging van mantelzorgers en vrijwilligerswerk. Meer dan 100 Bredase mantelzorgers komen op deze dag bijeen en worden op een passende wijze gewaardeerd. Veel mantelzorgers kijken uit naar deze feestelijke dag en zien het als erkenning voor hun werk. Dit jaar wil de gemeente in overleg met o.a. StiB en Klankbordgroep Wmo een extra accent leggen op de groepen die uit de monitor naar voren komen. Het ondersteunen van mantelzorgers/zorgvrijwilligers. De druk op mantelzorgers wordt steeds groter. Om te zorgen dat zij hun werk kunnen blijven doen is een steuntje in de rug vaak nodig. Sommige zorgbehoevenden hebben geen netwerk waar zij op terug kunnen vallen. Daarom kiezen we er voor om deze groep te ondersteunen, waar dat kan. 3) De vraagbaak voor mantelzorgers. Door de kanteling binnen de zorg zijn meer mensen aangewezen op mantelzorg. Voor veel mensen is mantelzorg nieuw. Dit roept veel vragen op. Evenals de vele veranderingen binnen de zorg waar mantelzorgers mee te maken hebben. Om in deze behoefte aan duidelijke informatie te voorzien heeft de Gemeente de opdracht gegeven om een vraagbaak te ontwikkelen. StiB heeft deze vraagbaak voor mantelzorgers en zorgvrijwilligers ontwikkeld. Hier kunnen mantelzorgers en zorgvrijwilligers op een laagdrempelige wijze met hun vragen terecht. Een campagne om de naamsbekendheid te vergroten is in gang gezet. De vraagbaak zal verder worden doorontwikkeld. 4) Respijtzorg en ondersteuning voor mensen zonder netwerk. Mantelzorgers besteden veel tijd aan het verlenen van zorg. Vaak komen zij daardoor niet toe aan tijd voor hen zelf. Ook hun eigen sociale netwerk kan onder druk komen te staan. Mantelzorg is een veeleisende taak. Om dit vol te kunnen houden, is het belangrijk dat mantelzorgers af en toe even iets anders kunnen doen. Dit betekent dat zorg wel op een verantwoorde wijze door iemand anders overgenomen dient te worden. Hier zijn verschillende gradaties van respijtzorg voor beschikbaar. Dit kan zowel incidenteel als structureel zijn. Van een koppeling met een zorgvrijwilliger tot het langdurig opvangen van de zorgbehoevende. Op dit moment financieren wij koppelingen van zorgvrijwilligers aan een zorgbehoevende. Hierbij gaat het om mensen met dementie, niet aangeboren hersenletsel, chronisch zieken en mensen met GGZ problematiek. Ook worden vormen van vrijwillige thuishulp en buddyzorg toegepast. Een zorgvrijwilliger kan de zorgbehoevende ook sociaal-emotionele steun geven. Wanneer mensen geen beroep kunnen doen op hun netwerk, dan kan er ook een zorgvrijwilliger worden ingezet. In de monitor 2015 wordt aandacht gevraagd voor de kwaliteit en kwantiteit van respijtzorg. Daarom verkennen we of uitbreiding van respijtzorg mogelijk is en welke vormen het meest effectief zijn. De klankbordgroep Wmo heeft expliciet aandacht gevraagd voor de logeervoorzieningen, hiervan wordt weinig gebruik gemaakt, omdat er pas op een laat moment gereserveerd kan worden.
Activiteiten Chronisch zieken GGZ/NAH en vriendendienst Familiegesprekken voor netwerkversterking Dementie Intensieve vrijwillige thuishulp mensen met NAH en verstandelijke gehandicapten. Buddyzorg
Aantal 400 140 37 60 30 20
Prestatieafspraken met StiB en HOOM over het aantal koppelingen tussen zorgbehoevende en zorgvrijwilliger.
We starten met een experiment ter voorkoming van overbelasting van mantelzorgers. Dit doen we door tijdelijke huishoudelijke hulp tegen een geringe eigen bijdrage. De wijkteams gaan met dit project aan de slag. Ook StiB zal hierbij worden betrokken. 5) Parkeerkaart voor mantelzorgers. Wij willen dat mantelzorgers in staat zijn om hun werk zo goed mogelijk te doen. Dit betekent dat mantelzorgers tegemoet worden gekomen, wanneer zij zorg gaan verlenen in een parkeervergunningsgebied(zoals het stadshart). Er is daarom een bezoekersregeling specifiek voor mantelzorgers en hulpverleners op het gebied van huishoudelijke, persoonlijke verzorging of ondersteunende begeleiding. Op dit moment maken 58 mantelzorgers gebruik van de parkeerkaart om in parkeerzones te parkeren. Uit reacties van mantelzorgers blijkt, dat niet iedereen op de hoogte is van deze regeling. Deze regeling zal bij mantelzorgers extra onder de aandacht worden gebracht. Het verder brengen van mantelzorgers/zorgvrijwilligers. Mantelzorgers en zorgvrijwilligers lopen soms tegen belemmeringen op, waardoor zij overbelast raken. Het recente onderzoek Concurrentie tussen mantelzorg en betaald werk van het Sociaal Cultureel Planbureau wijst ook in deze richting. Werk en zorg gaan vooral ten koste van vrije tijd. Dit heeft gevolgen voor hun gezondheid. Wij willen mantelzorgers/zorgvrijwilligers in staat stellen om de combinatie van werk, zorg en vrije tijd goed uit te oefenen. Onnodige belemmeringen nemen we weg. Daarom kiezen we voor een derde lijn, om mantelzorgers/zorgvrijwilligers verder te brengen. 6) De Gemeente als ‘mantelzorgvriendelijke organisatie’. “Practice what you preach”. Als we het thema ‘de werkende mantelzorger’ op de agenda zetten, dan moeten we zelf het goede voorbeeld geven. Daarom hebben we een krachtvoersessie met het personeel georganiseerd om te luisteren naar hun ervaringen met de combinatie ‘werk en mantelzorg’. De mogelijkheden om deze combinatie succesvol uit te voeren zijn er, maar deze regelingen zijn nog niet bij iedereen bekend. Daarom gaan we met Mezzo aan de slag om een traject te starten om ons te ontwikkelen tot mantelzorgvriendelijke organisatie. Door dit traject hopen wij dat we als organisatie tijdig instaat zijn om overbelasting bij werknemers te signaleren. Wij zullen werkgevers uitdagen om eveneens een dergelijk traject te starten. 7) Het agenderen van ‘werk en mantelzorg’ bij werkgevers. 1 op de 8 werknemers is ook mantelzorger. Veel werkgevers zien dat een ‘mantelzorgvriendelijk’ personeelsbeleid belangrijk is voor de ontwikkeling van hun menselijk kapitaal. Tijdens de werkbijeenkomst hebben we gehoord dat het voor veel werknemers lastig is om werk en mantelzorg te combineren. Meer aandacht vanuit de werkgever wordt op prijs gesteld. De ondersteunende organisaties gaan in gesprek met grote Bredase werkgevers, hoe zij het beste de combinatie ‘werk en mantelzorg’ kunnen faciliteren. Tijdens de werkbijeenkomst zijn hiervoor de eerste afspraken gemaakt. Wij bespreken dit thema met het platform maatschappelijk betrokken ondernemen. Ook met de Kamer van Koophandel gaan we hierover in gesprek. Zij hebben al succesvolle initiatieven om dit te bespreken met hun leden.
8) Jonge mantelzorgers en ‘de mantelzorgvriendelijke school’. Jonge mantelzorgers hebben de zware taak om school te combineren met zorg voor familie. Dit heeft een grote impact op hun ontwikkeling. Niet altijd is hier begrip voor vanuit medeleerlingen, door onbekend hiermee. Ook kunnen schoolprestaties hieronder lijden. Verder kan er rolomkering binnen een gezin “Hopen dat de jeugdige het lef heeft om ook plaatsvinden. Op latere leeftijd kan men hen aan het eigen leven te denken en uitgaat hier vervolgens last van krijgen. Jonge enzo! En ook studeert! mantelzorgers komen zelf moeilijk tot de erkenning dat zij mantelzorger zijn. Tijdens de werkbijeenkomst is aangegeven dat docenten en mentoren een belangrijke rol spelen. Door ‘jonge mantelzorgers’ te signaleren en een vorm van begeleiding te bieden. In 2015 zetten we in op de ‘mantelzorgvriendelijke school’ in Breda. Op dit moment worden verschillende onderzoeken gedaan, hoe de ‘jonge mantelzorgers’ het beste kunnen worden ondersteund. Dit doen de jonge mantelzorgers zelf. Zij kunnen het beste hier antwoord op geven. Concreet verbeteren we in overleg met BOB de voorlichting en begeleiding op scholen. Het Bredase Centrum voor Gehandicaptenbeleid(BCG) voert hier een nieuw project voor uit. Ook onderzoeken we een pilot voor naschoolsopvang in het passend onderwijs. Hierdoor kunnen mantelzorgers van schoolgaande kinderen, broers of zussen ook worden ontlast. Dit past ook in de gedachte van de ‘mantelzorgvriendelijke school’. 9) Inzetten op beter bereik van allochtone mantelzorgers. Uit de monitor informele zorg blijkt dat allochtone mantelzorgers, vaak onbekend zijn met het begrip mantelzorg. Zij zien zichzelf niet als mantelzorger. Ook vinden zij het vanuit culturele overwegingen vaak lastig om hulp van buitenaf toe te laten. Wel hebben zij een sterke behoefte aan informatie over mantelzorg. Deze onbekendheid kan leiden tot schrijnende situaties van overbelasting onder familieleden die zorg “Zorg gaat vanuit je hart, is ‘normaal’. Er is een taboe op ondersteuning van buitenaf”. verlenen. Dit blijkt ook uit onderzoek van “Mensen in de wijk weten weg naar Avans Hogeschool, van het lectoraat ondersteuning, nemen mantelzorgers mee Active Aging. Wij verbeteren daarom de (warme verwijzing) bij voorkeur door voorlichting. We willen dat allochtone voortrekkers (bijv. grote broer/zus Hoge Vught, vrouwenstudios mantelzorgondersteunende organisaties in samenwerking met buurthuizen, moskeeën, koffiehuizen, vrouwenorganisaties en belangenorganisaties voorlichting voor deze groep gaan organiseren. StiB gaat samenwerken met het P-team om het onderwerp bespreekbaar te maken. Ook andere zelforganisaties zullen zij hierbij betrekken. Avans Hogeschool adviseert ook om een buddysysteem en/of dagopvang te realiseren. Deze voorstellen worden op dit moment op haalbaarheid geschat. 10) Het versterken van informele zorgnetwerken. Preventie verdient de meeste aandacht. De sociale teams hebben hierin een grote rol. “Belangstelling voor iemand, je collega’s tonen door vragen te stellen: Hoe was je weekend? Ga Allereerst wordt mantelzorg je nog iets leuks doen vanavond? Lijkt me een begin.” tijdens alle “Uit gesprekken weet ik wie van mijn medewerkers mantelzorg doet” keukentafelgesprekken besproken. De klantmanagers Citaten uit de werkbijeenkomst. hebben een cursus gevolgd om de impact van mantelzorg te kunnen inschatten. Verder gaan we in gesprek met wijkverpleegkundigen, huisartsen en praktijkondersteuners of hun signalerende rol op het gebied van mantelzorg versterkt kan worden. Ook door Zorgvoorelkaar willen we meer mantelzorgers in beeld krijgen, door de zorgvraag goed te analyseren. Er valt winst te halen door te investeren in
gesprekstechnieken. Hierbij onderzoeken we ook of we het netwerk van de mantelzorger verder kunnen versterken, om deze vervolgens meer te ontlasten.
Van actieprogramma tot dynamische agenda. Wij hebben veel acties om de Bredase informele zorg te versterken in gang gezet. De informele zorg verdient echter continu de aandacht. Daarom gaan we met partners in de stad aan de slag om te komen tot een dynamische agenda. Deze agenda zal bestaan uit acties van de Gemeente maar vooral ook van de mantelzorgers, zorgvrijwilligers en organisaties. Wij willen creatieve acties in de Bredase samenleving losmaken. De informele zorg kan alleen de aandacht krijgen die zij verdient, als vanuit het onderwijs, werkgevers en andere betrokken zelf acties worden ondernomen. Dit actieprogramma vorm het startpunt. De hierin opgenomen acties worden uitgevoerd. In de komende periode maken we concrete afspraken over de rolverdeling en de te bereiken resultaten met mantelzorgers, zorgvrijwilligers en de betrokken organisaties.
Jaarlijks Waardering mantelzorgers
Beschikbare middelen actieprogramma 2015 Eenmalig 770.000 Projectkosten actieprogramma
Subsidiebudget ‘mensen maken de stad’ doelstelling 7.6 - ondersteuning door zorgvrijwilligers - voorlichting en informatievoorziening aan mantelzorgers/zorgvrijwillig ers - overig Activiteiten Totaal
110.248
473.500 156.700
79.800 70.000 1.550.000
110.248
Vanuit het Rijk is een bedrag van 770.000 euro voor de mantelzorgwaardering beschikbaar gesteld. Voorheen werd dit budget uitgegeven door de Sociale Verzekeringsbank. Dit budget is met een landelijke korting overgeheveld naar de Gemeenten. Bij de subsidie uitvraag van 2015 voor het onderdeel informele zorg van ‘Mensen maken de stad’ is een bedrag van 710.000 aan jaarlijkse subsidies beschikbaar gesteld. Dit bedrag is grofweg onderverdeeld in activiteiten gericht op ondersteuning en voorlichting. Deze subsidies zijn reeds verstrekt en niet meer beschikbaar. Ook is er 70.000 euro aan activiteitensubsidies beschikbaar gesteld. De projectkosten van 110.248 zijn nodig om het actieprogramma te kunnen uitvoeren. Dit bedrag is onder voorbehoud van goedkeuring van de eerstvolgende serie begrotingswijzigingen, welke op 25 juni in de Gemeenteraad ter goedkeuring wordt behandeld.
