Actieleren voor Aanjagers van maatschappelijke vernieuwing1 Versie 4 september 2014
Maatschappelijke initiatieven voor de transities in de samenleving We leven in een ongewone en boeiende tijd, waarin onze samenleving zich in een transitie bevindt. Op het vlak van welzijn, zorg, wonen, energie én economie en leefkwaliteit in het algemeen, pakken betrokken burgers en professionals de uitdaging op om de voorzieningen dichterbij, directer, goedkoper én effectiever te organiseren. Dit proces heeft als eigenschap dat de burgers (en niet organisaties) en gelijkwaardigheid leidend zijn en dat het zich organisch en niet vanuit een planmatige maakbaarheid ontwikkelt. Vandaar dat gesproken wordt van een ‘paradigmashift’, een omslag in denken en doen, waarin burgers het initiatief aangaande hun leefkwaliteit naar zich toetrekken en overheden en professionals hen daarbij faciliteren. De sociale infrastructuur in wijken en dorpen zal zo opnieuw worden ingericht.
Kenmerkend voor deze initiatieven is dat ze uitgaan van de eigen kracht en eigen regie van burgers over hun leven. Daarnaast zijn ze doorgaans organisatieoverstijgend en onconventioneel in aanpak. Kernvragen zijn: Hoe ga je zoiets organiseren, hoe vind je financiering en genereer je draagvlak bij het gezag/bestuurders, welke wettelijke ruimte is er en hoe is die op te rekken, hoe ziet het nieuwe verdienmodel eruit, hoe borg je de nieuwe samenwerkingsafspraken juridisch en waar vind je gelijkgestemden en inspirerende voorbeelden?
Uitgangspunten actieleertraject Speciaal voor deze maatschappelijke vernieuwers heeft de HAN een actieleertraject ontwikkeld, dat de kennis en ervaring die de HAN op dit onderzoeksterrein opdoet, voor hen ontsluit. Geheel in lijn met de noodzakelijke transitie zelf, is dit traject onorthodox: - het eigen maatschappelijk initiatief met zijn specifieke thematiek dient als uitgangspunt en is leidend voor het leerproces. Voor ieder maatschappelijk initiatief wordt een actiewerkgroep geformeerd die actief meewerkt en het werkveld representeert; - je neemt deel samen met een bondgenoot (iemand buiten jouw organisatie met wie je het maatschappelijk initiatief vorm geeft); - de ondersteuning is zowel inhoudelijk (zoals ‘Wat houdt de participatiewet precies in?’ ) als procesmatig (‘Hoe kom ik er achter wat de burgers echt belangrijk vinden?’, ‘Hoe organiseer ik de samenwerking rondom mijn initiatief?’), als persoonlijk (‘Hoe treed ik mijn bestuurder tegemoet met deze nieuwe ideeën?); - in overleg met de facilitator bepaal je de leerroute. Het onderwijs past zich dus aan jou aan en niet andersom. De rol van de facilitator hierin is je steeds met andere perspectieven te laten kennismaken en je te coachen in jouw professionele ontwikkeling; - de toegang tot praktische instrumenten maakt de insteek pragmatisch en direct in de eigen praktijk toepasbaar; - je trekt samen op met collega maatschappelijke vernieuwers en inspireert elkaar; - naast gezamenlijke ontmoetingen wordt er een digitale leeromgeving rondom jouw initiatief gecreëerd (e-learning). Het studiemateriaal is open scource en wordt zoveel mogelijk digitaal en gratis beschikbaar gesteld. Bij coaching en kennisdeling wordt gebruik gemaakt van de nieuwe media (Skype, Facebook, Twitter, HAN-intranet Scholar e.d.); - gaandeweg trekken deelnemers het initiatief in het leertraject naar zich toe. Hiermee wordt de basis gelegd voor een community of practice die ook na de facilitering door de HAN doorgaat.
Deelnemers Het traject is bedoeld voor HBO-opgeleide professionals/burgers met een ondernemende, innovatieve en creatieve mindset die een rol spelen in de maatschappelijke transitie en die aanjager zijn van een maatschappelijke initiatief. Het leertraject bestaat uit 12 deelnemers die tezamen verantwoordelijk zijn voor 6 maatschappelijke opgaven. Deze 12 aanjagers (2 per maatschappelijke opgave) vormen gedurende het leertraject de actieleergroep. 1
Dit traject maakt onderdeel uit van het Wmo Implementatieplan van de Wmo werkplaats Nijmegen en HAN-sociaal
1
Leerconcept Actieleren neemt de werkpraktijk van professionals als vertrekpunt om te leren en ontwikkelen. Het traject is opgebouwd uit 6 leercycli. Zo’n leercyclus bestaat uit de volgende vijf stappen:
Stap 1: Iedere cyclus begint met een oriëntatie op waar je staat met je maatschappelijke opgave en ga je op zoek naar de volgende te zetten stap. Dit doe je niet alleen maar in dialoog met jouw bondgenoot en de facilitator van de HAN. Gaandeweg raak je meer en meer geïnspireerd door ieders praktijkervaringen. In deze zoektocht kun je de instrumenten menukaart 2 raadplegen, Zo stel je in overleg vast welke kennis of oefening nodig is om de volgende ontwikkelingsstap te zetten.
Stap 2: Op basis van de leervragen wordt het programma van de module kennisnemen samengesteld en worden zo nodig experts en gastdocenten uitgenodigd. Omdat deze leervragen kunnen verschillen, worden desgewenst diverse leermodules parallel aangeboden. De aanjagers krijgen (zoveel mogelijk) bijbehorend studiemateriaal en oefeningen digitaal aangeleverd. Actiewerkgroepleden kunnen (gratis) aan de module kennisnemen deelnemen.
Stap 3: Met de verkregen kennis en het materiaal wordt het geleerde direct in het eigen werkveld toegepast. Dit doe je samen met jouw actiewerkgroep. Het kan zijn dat je deze actiewerkgroep direct inzet (zoals voor het organiseren van een bewonersbijeenkomst) of eerst met hen een tussenstap maakt. Bijvoorbeeld door een krachtenveldanalyse te maken en de beïnvloedingsstrategie op te stellen. Mocht je nog even willen klankborden met de facilitator, dan kan dat via de email, of de skype ‘hotline’. 2
De instrumenten menukaart is een overzicht van door de HAN ontwikkelde instrumenten en werkvormen zoals vraagpatronenonderzoek, partnerschapkaart, Frame Creation Method, Living lab, Gamechanger etc.
2
Stap 4: In deze plenaire bijeenkomst reflecteer je met collega aanjagers op de bruikbaarheid van de aangeboden theorie en de eigen ervaringen: ‘Wat heeft deze ervaring voor mij in deze context betekend? Ook van een eventuele mismatch tussen verwachtingen en uitkomsten kun je veel leren. De ervaringen van anderen helpen bij het plannen van de volgende stap, waarmee de volgende leercyclus ingaat.
Stap 5: Met een manager uit de eigen organisatie (die jouw deelname in dit traject sponsort), organiseer je de borging van het geleerde en van het instrumentarium in jouw eigen organisatie (voor zover daar sprake van is). Immers omdat in het actieleertraject de vraag van bewoners leidend wordt gemaakt en doordat organisaties daarin een faciliterende (in plaats van initiërende) rol innemen, gaat van het co-creatieproces een transformerende werking uit. Organisaties die daar voor openstaan kunnen daar veel baat bij hebben. Deze stap vormt de linking-pin met de interne organisatie ontwikkeling.
Wat actieleren als leermethode zo effectief maakt is, dat je al experimenterend ‘leert te leren’. Het stimuleert je steeds actief op zoek te gaan naar theoretische kennis en instrumenten om deze kennis toe te passen. Dit door goed om je heen te kijken en de kunst van anderen af te kijken. Met elkaar vorm je een lerend netwerk dat uiteindelijk zelfsturend wordt. Hierbij maken we dankbaar gebruik van de mogelijkheden die de sociale media bieden.
Creatieproces De actualiteit van de maatschappelijke opgave (Wat is nu aan de orde?) vormt steeds het vertrekpunt van een actieleercyclus. Zoals gesteld formeren de aanjagers per maatschappelijk initiatief een actiewerkgroep bestaande uit burgers en collega professionals waarmee de aanjagers de maatschappelijke opgave in co-creatie vormgeven. De aanjagers vormen de linking-pin tussen actiewerkgroep enerzijds en bestuurders en managers van de betrokken organisaties en/of verenigingen anderzijds. Op deze manier ontstaat er een co-creërend netwerk waarbij alle stakeholders betrokken zijn. Gedurende het totale traject worden in10 maanden zo’n 4 actieleercycli doorlopen:
3
Leiderschapsontwikkeling In dit traject ontwikkelt de aanjager zijn/haar kennisvergaring, ondernemerschap, procesmanagement, zelfsturing, innovatie- , leer- en reflectievermogen. De nadruk op praktijktoepassing maakt dat deze leiderschapsontwikkeling direct ten goede komt aan de samenleving. Opbouw traject in seizoen 2014 - 2015 Het actieleertraject dat komend seizoen van start gaat is als volgt opgebouwd:
Ondersteunende structuur Gedurende het gehele leertraject ervaren de deelnemers dat zij gedragen worden door de expertise van de HAN. Enerzijds door het brede scala aan kennisbronnen, experts en de complete set aan instrumenten waarmee de deelnemers steeds hun individuele en collectieve leerarrangement samenstellen, en anderzijds door de life-line die de deelnemers onderhouden met de HAN facilitators via online coaching. Verder krijgen alle deelnemers toegang tot de HAN intranet site HAN-Scholar waarop informatie over en weer kan worden gedeeld.
Evaluatie Behalve dat aan het slot van iedere actieleer bijeenkomst een evaluatie plaatsvindt, wordt halverwege het traject een actie leerbijeenkomst benut voor het evalueren van het eigen leerarrangement, de inbedding in eigen organisatie en de voorkomende thematieken. Dit laatste kan per initiatief verschillen. De aan de start ingevulde Partnerschapskaart maakt mede onderdeel uit van de tussenevaluatie, omdat daar zaken zijn beschreven die gerealiseerd zouden worden. We merken nog op dat actieleren als werkvorm al evaluerend werkt. De tussenevaluaties zijn dan ook meer een pas op de plaats en we kijken dan of we nog op koers liggen (individueel en als team). Effectmeting De huidige tijdcontext stelt aan nieuwe maatschappelijke initiatieven de eis dat effectieve dienstverlening wordt verleend tegen lagere kosten. Met de Effectencalculator brengen we in kaart 3 in hoeverre een maatschappelijk initiatief aan het eind van het actieleertraject hierin succesvol is gebleken. De 3
Maarten Kwakernaak MSc is onderzoeker bij de HAN en Programmaleider Effectencalculator voor VWS (Wmo wekplaats Nijmegen).
4
effectencalculator 4 toetst wat de onderhanden casuïstiek echt kost. Van één representatieve casus per initiatief bekijken we wat de interventies waren, wat de cliënt aan gewaardeerde kwaliteit van de dienstverlening heeft ervaren en of er sprake is van een kostenreductie dan wel kostenstijging. (Overigens kunnen er redenen zijn dat sommige gevallen juist dure dienstverlening moet worden ingezet.) Omdat we de resultaten van diverse initiatieven met elkaar kunnen vergelijken, kunnen we zodoende vaststellen welke aanpakken in de praktijk meer en minder goed blijken te werken. Dit is belangrijke informatie voor de budgetbewaking en financiers van het actieleertraject. Vandaar dat zij op de slotbijeenkomst worden uitgenodigd waarin deze uitkomsten worden gepresenteerd. Tijdsinvestering Voor het bijwonen van de plenaire sessies bedraagt het aantal contacturen 35 uur. De tijd benodigd voor het in praktijk brengen van het geleerde kan als reguliere werktijd worden beschouwd.
Kosten en locatie De kosten voor deelname aan het traject bedragen per aanjager € 3.250,- en dus € 6.500 per maatschappelijk initiatief (deelname van 2 aanjagers). Deze kosten zijn inclusief de deelname van de actiewerkgroepleden aan de plenaire kennisnemings sessies. Omdat het beroepsonderwijs betreft zijn de kosten vrijgesteld van BTW. Mocht de hoogte van de kosten een probleem zijn, dan zoeken we graag samen naar oplossingen om deelname toch mogelijk te maken. De plenaire sessies zullen op locatie van de diverse maatschappelijke initiatieven geschieden en op de HAN.
Aanmelding Mocht je geïnteresseerd zijn of nadere informatie wensen, dan kun je je wenden tot HAN-facilitators Paul Zuiker (
[email protected] of mobiel: 06 215 245 13) en Viviane Knoops (
[email protected] 06 121 146 59)
4
Op de website van het Ministerie van VWS is de link opgenomen naar de Effectencalculator www.invoeringwmo.nl/
5
