Actief Zorgzame Buurt

!

! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !

!

Actief Zorgzame Buurt Noden en verwachtingen – een stakeholdersbevraging

Liesbeth De Donder – Sarah Dury – An-Sofie Smetcoren – Sofie Van Regenmortel – Emily Verté - Nico De Witte – Dorien Brosens – Deborah Lambotte !

Colofon&& & &

&

Buurtcentrum Stroboertje Bredabaan 551 Merksem Titel:& Actief!Zorgzame!Buurt:!Noden!en!verwachtingen!–!een!stakeholdersbevraging!! & Jaar&van&uitgave:& 2014! & Auteurs:&& Liesbeth!De!Donder!8!Sarah!Dury!8!An8Sofie!Smetcoren!8!Sofie!Van!Regenmortel!8!Emily!Verté!8! Nico! De! Witte! 8! Dorien! Brosens! 8! Deborah! Lambotte! (Vrije! Universiteit! Brussel,! Agogische! Wetenschappen!–!Belgian!Ageing!Studies)! ! In&opdracht&van:& Zorgbedrijf!Antwerpen!en!Kenniscentrum!Woonzorg!Brussel!! ! In&samenwerking&met:& De! projectorganisaties! voor! het! organiseren! van! de! focusgroepen! en! het! rekruteren! van! de! respondenten:! Lokaal! Dienstencentrum! De! Zeelbaan,! Lokaal! Dienstencentrum! ’t! Dokske,! Buurtcentrum! Stroboertje,! EVA! vzw,! Lokaal! Dienstencentrum! Aksent! Brabantwijk! en! Lokaal! Dienstencentrum!Chambéry!Etterbeek! ! Met&medewerking&van:& Dank! aan! de! talrijke! ouderen,! mantelzorgers,! vrijwilligers! en! (zorg)professionals! voor! hun! medewerking! in! de! interviews,! en! de! studenten! 3e! bachelor! Agogische! Wetenschappen! VUB! 201382014!die!enkele!focusgroepen!mee!volgden!en!uittypten.! !! !

&&

&& &&

!!

& &

Actief!Zorgzame!Buurt!:!Noden!en!verwachtingen! 8!1!8!

&

! !

!!

&


Inhoudstafel& ! Inleiding&............................................................................................................................................................&7& & Achtergrond:&Vermaatschappelijking&van&de&zorg&............................................................................&9& 1.!Geschiedenis!...........................................................................................................................................................!9! 2.!Definiëring:!Wat!is!“vermaatschappelijking!van!de!zorg”?!.............................................................!11! 3.!Beleidscontext!....................................................................................................................................................!12! 4.!Knelpunten!formele!zorg!...............................................................................................................................!14! 5.!Knelpunten!informele!zorg!...........................................................................................................................!15! & Deel&1:&Globale&analyse&..............................................................................................................................&19! Ouderen:!samenvatting!............................................................................................................................................!20! Mantelzorgers:!samenvatting!................................................................................................................................!22! Vrijwilligers:!samenvatting!.....................................................................................................................................!24! Professionelen:!samenvatting!................................................................................................................................!26! Projectbegeleiders!......................................................................................................................................................!28! 1.! Verwachtingen!t.a.v.!de!projecten!..........................................................................................................!28! 2.! Mogelijke!valkuilen!t.a.v.!de!projecten!.................................................................................................!30! 3.! Verwachtingen!t.a.v.!het!platform!..........................................................................................................!33! & Deel&2:&Analyse&Brabantwijk&....................................................................................................................&35! Ouderen!...........................................................................................................................................................................!36! 1.! Ervaringen!buurt!...........................................................................................................................................!36! 2.! Zorgzame!buurt!.............................................................................................................................................!41! 3.! Woning!..............................................................................................................................................................!41! 4.! Toekomstperspectieven!wonen!en!zorg!.............................................................................................!42! 5.! Potentieel!mantelzorgnetwerk!...............................................................................................................!44! Vrouwelijke!mantelzorgers!.....................................................................................................................................!46! 1.! Wat!houdt!mantelzorg!in?!.........................................................................................................................!46! 2.! Ervaringen!mantelzorg!...............................................................................................................................!49! 3.! Noden!zorgbehoevende!.............................................................................................................................!55! Mannelijke!mantelzorgers!.......................................................................................................................................!57! 1.! Wat!houdt!mantelzorg!in?!.........................................................................................................................!57! 2.! Ervaringen!mantelzorger!..........................................................................................................................!58! 3.! Knelpunten!in!de!zorg!.................................................................................................................................!61! 4.! De!buurt!............................................................................................................................................................!62! 5.! Toekomstverwachtingen!...........................................................................................................................!63! Vrijwilligers!...................................................................................................................................................................!65! 1.! Soort!vrijwilligerswerk!...............................................................................................................................!65! 2.! Ervaringen!vrijwilligerswerk!...................................................................................................................!66! 3.! Noden!zorgbehoevende!.............................................................................................................................!68! 4.! Ervaringen!in!buurt!......................................................................................................................................!68! Professionelen!..............................................................................................................................................................!71!

!!


1.! 2.! 3.! 4.!

De!oudere!zorgbehoevende!......................................................................................................................!71! Mantelzorgers!.................................................................................................................................................!74! Vrijwilligers!.....................................................................................................................................................!74! Professionals!in!de!zorg:!moeilijkheden!.............................................................................................!76!

& Deel&3:&Analyse&Etterbeek&.........................................................................................................................&79! Kwetsbare!ouderen!....................................................................................................................................................!80! 1.! Ervaringen!buurt!...........................................................................................................................................!80! 2.! Zorgzame!buurt!.............................................................................................................................................!81! 3.! Woning!..............................................................................................................................................................!82! 4.! Toekomstperspectieven!wonen!en!zorg:!aanpassingen?!............................................................!82! Mantelzorgers!...............................................................................................................................................................!85! 1.! Wat!houdt!mantelzorg!in?!.........................................................................................................................!85! 2.! Ervaringen!Mantelzorg!...............................................................................................................................!85! 3.! Zorgnetwerk!....................................................................................................................................................!87! 4.! Ervaringen!om!in!buurt!te!wonen!.........................................................................................................!89! Vrijwilligers!...................................................................................................................................................................!90! 1.! Vrijwilligerswerk!..........................................................................................................................................!90! 2.! Ervaringen!vrijwilligerswerk!...................................................................................................................!91! 3.! Potentieel!zorgnetwerk!..............................................................................................................................!91! 4.! Ervaringen!om!in!buurt!te!wonen!en!toekomstverwachtingen!................................................!92! Professionelen!..............................................................................................................................................................!94! 1.! De!oudere!zorgbehoevende!......................................................................................................................!94! 2.! Mantelzorgers!.................................................................................................................................................!97! 3.! Vrijwilligers!.....................................................................................................................................................!97! 4.! Professionals!in!de!zorg:!moeilijkheden!.............................................................................................!99! & Deel&4:&Analyse&Merksem&.......................................................................................................................&101! Ouderen!........................................................................................................................................................................!102! 1.! Ervaringen!buurt!........................................................................................................................................!103! 2.! Zorgzame!buurt!..........................................................................................................................................!107! 3.! Woning!...........................................................................................................................................................!108! 4.! Aanpassingen!aan!de!ouderdom!.........................................................................................................!109! 5.! Potentieel!mantelzorgnetwerk!............................................................................................................!111! Mantelzorgers!............................................................................................................................................................!112! 1.! Wat!houdt!mantelzorg!in?!......................................................................................................................!112! 2.! Ervaringen!mantelzorg!............................................................................................................................!113! 3.! Knelpunten!zorg!.........................................................................................................................................!115! 4.! Zorgzame!buurt!..........................................................................................................................................!117! Vrijwilligers!................................................................................................................................................................!118! 1.! Soort!vrijwilligerswerk!............................................................................................................................!118! 2.! Ervaringen!vrijwilligerswerk!................................................................................................................!119! 3.! Zorgzame!buurt!..........................................................................................................................................!120! Professionelen!...........................................................................................................................................................!122! 1.!De!oudere!zorgbehoevende:!moeilijkheden!in!Merksem!.............................................................!122! !!


2.!Mantelzorgers:!knelpunten!........................................................................................................................!126! 3.!Vrijwilligers!......................................................................................................................................................!126! 4.!Professionals!in!de!zorg!...............................................................................................................................!126! & Conclusie&.................................................................................................................................................&129& & Literatuurlijst&........................................................................................................................................&131& !

!!

!


!

!!

&


Inleiding& ! In! 2012! besliste! de! Vlaamse! Regering,! op! initiatief! van! Minister! Ingrid! Lieten,! bevoegd! voor! innovatie,! om! een! oproep! voor! proeftuinen! “Zorginnovatieruimte! Vlaanderen”! te! lanceren! om! innovatie!in!de!ouderenzorg!te!stimuleren!en!te!faciliteren.!Het!platform!“Actief!Zorgzame!Buurt! (AZOB)”!is!één!van! de!geselecteerde! proeftuinplatformen.!Eind!2013!gingen!binnen!het!AZOB8 platform!drie!projecten!van!start,!verspreid!over!drie!stedelijke!buurten:!Schaarbeek!(Brussel),! Etterbeek!(Brussel)!en!Oud8Merksem!(Antwerpen).!Een!eerste!project!“Ouderen!wonen!Passend! (OPA)”!is!er!op!gericht!het!zelfstandig!wonen!van!ouderen!en!personen!met!een!zorgbehoefte!zo! goed!mogelijk!te!ondersteunen.!Een!belangrijke!voorwaarde!daarbij!is!kwaliteitsvol!wonen.!Het! OPA8project! focust! daarom! ook! op! woningaanpassing.! Een! tweede! project! heeft! als! doel! om! “Informele! Buurtzorgnetwerken! te! ontwikkelen”,! door! te! investeren! in! het! creëren,! faciliteren! en! ondersteunen! van! informele! zorg! (mantelzorg! én! vrijwilligerszorg).! Een! derde! project! is! “Casemanagement/trajectbegeleiding! binnen! een! lokaal! woonzorgnetwerk”.! Doel! is! om! de! samenwerking!en!afstemming!van!het!aanbod!van!zorg!en!welzijn!op!buurtniveau!te!versterken,! en!!om!zorgtrajectbegeleiding!en!zorgregie!voor!de!individuele!oudere!te!realiseren.!! ! Als! onderzoeksgroep! Belgian( Ageing( Studies( hebben! we! de! opdracht! gekregen! van! het! AZOB8 platform! om! de! projecten! wetenschappelijk! te! monitoren.! Daarvoor! zullen! we! elk! jaar! een! onderzoek!ontwikkelen!waarbij!we!uiteindelijk!willen!meten!wat!het!effect!is!van!de!projecten! op! de! evolutie! naar! een! Zorgzame! Buurt.! Er! werd! gekozen! voor! focusgroepen! als! dataverzamelingsmethode.!Tijdens!een!focusgroep!wordt!een!gesprek!op!gang!gebracht!aan!de! hand! van! een! semi8gestructureerd! interviewschema.! Deze! methodiek! laat! toe! om! een! variëteit! aan!meningen,!ervaringen,!wensen!en!actievoorstellen!te!verzamelen.!De!deelnemers!krijgen!de! mogelijk!elkaars!opinies!te!leren!kennen!en!die!eventueel!te!delen!of!tegen!te!spreken.!Door!het! gebruik! van! deze! methodiek! tijdens! de! hele! duur! van! de! proeftuinperiode! kunnen! een! aantal! trends!in!beeld!worden!gebracht!en!wordt!een!analyse!en!evaluatie!gemaakt!van!de!vorderingen! die!binnen!AZOB!worden!geboekt.!Op!basis!van!deze!analyses!kan!worden!bijgestuurd!en!wordt! het!consortium!van!meet!af!aan!op!een!voortdurende!wijze!begeleid!en!opgevolgd.! ! Voorliggend!rapport!is!het!resultaat!van!het!eerste!onderzoek.!Men!kan!dit!beschouwen!als!een! nulmeting,! als! een! algemeen! over8! en!inzicht!van!de!drie!testgebieden.! Om! dit! te! kunnen! doen! vanuit!het!perspectief!van!de!verschillende!stakeholders!is!er!in!elke!buurt!voor!gekozen!om!een! focusgroep! te! doen! met! ouderen,! mantelzorgers,! vrijwilligers! en! professionelen.! In! het! zoeken! naar! antwoorden! op! de! vele! vragen! bij! het! ontwikkelen! van! een! Actief! Zorgzame! Buurt! is! het! esstentieel! om! de! ervaringen! en! behoeften! van! de! verschillende! belanghebbenden! in! beeld! te! brengen.!Hoe!ervaren!oudere!zorgbehoevenden!hun!woonsituatie?!Op!welke!zorgen!en!diensten! wensen!en!kunnen!ze!een!beroep!doen?!Waar!moet!volgens!hun!de!prioriteiten!liggen?!Hoe!zien! ouderen! de! ideale! woon8! en! zorgsituatie! en! wat! is! de! kijk! van! de! informele! én! formele! zorgverstrekkers!hierop?!! ! Het! rapport! start! met! een! literatuurstudie! over! “vermaatschappelijking! van! de! zorg”.! Deel! 1! geeft!daarna!een!overzicht!van!de!globale!analyse!per!doelgroep.!Deel!2,!3,!en!4!gaan!dieper!in! op! de! resultaten! van! de! drie! testgebieden! afzonderlijk.! Besluiten! doet! het! rapport! met! een! samenvattende!conclusie.!! & !!


!

!!

&


Achtergrond:&Vermaatschappelijking&van&de&zorg& ! Door! de! toenemende! vergrijzing! en! de! daaraan! gekoppelde! prognoses! voor! stijgende! zorguitgaven! wordt! het! klassieke! zorgsysteem! de! dag! van! vandaag! in! vraag! gesteld! (Linders,! 2007).!Dit!heeft!de!laatste!jaren!mede!voor!een!belangrijke!verschuiving!gezorgd,!namelijk!van! een! geïnstitutionaliseerde! zorgverlening! naar! een! deïnstitutionalisering! en! vermaatschappelijking!ervan!(de!Dijn,!2012;!de!Rick!et!al.,!2003;!Jonker,!Slaets!&!Verhey,!2009).! Hoewel! de! idee! en! de! terminologie! van! “vermaatschappelijking! van! de! zorg”! hun! oorsprong! kennen!in!de!geestelijke!gezondheidszorg,!dringt!ze!de!dag!van!vandaag!door!in!andere!sectoren! waaronder! de! gehandicaptenzorg! en! de! ouderenzorg! (Departement! Welzijn,! Volksgezondheid! en!Gezin,!2013a;!Kwekkeboom,!2004).!! ! De!visie!van!vermaatschappelijking!is!gericht!op!de!(sociale)!integratie!van!de!hulpbehoevende! persoon! in! de! maatschappij,! een! humanisering! van! de! zorg! en! een! grotere! aandacht! voor! de! maatschappelijke!factoren!van!(psychische)!problemen!(de!Dijn,!2012;!de!Rick!et!al.,!2003).!Het! aanbieden!en!verlenen!van!zorg!komt!steeds!dichter!bij!de!leefsituatie!van!de!hulpbehoevende! persoon!te!staan,!waardoor!zij!een!zo!gewoon!mogelijk!leven!kan!leiden!(van!den!Heuvel,!2014;! Vandeurzen,!2010).!Ondanks!de!vele!voordelen!dat!vermaatschappelijking!kan!bijbrengen!voor! zowel!de!zorgverlener!als!de!zorgbehoevende,!stelt!zij!echter!ook!heel!wat!verwachtingen!naar! de! samenleving! toe.! Daarnaast! is! dit! fenomeen! nog! volop! in! ontwikkeling! waarbij! er! verschillende! dilemma’s! en! tegenstrijdige! logica’s! zijn! (Boekholdt! &! van! Oosterhout,! 2013).! In! het!volgend!deel!willen!we!dan!ook!iets!dieper!ingaan!op!het!begrip!van!“vermaatschappelijking! van!de!zorg”!en!enkele!van!die!dilemma’s!en!tegenstrijdige!logica’s’!in!het!daglicht!stellen.!! !

1.&Geschiedenis& ! 1.1#Van#formele#zorg#naar#vermaatschappelijking# ! Zoals!aangegeven!houdt!de!vermaatschappelijking!van!de!zorg!verband!met!de!verschuiving!van! geïnstitutionaliseerde,!formele!zorg!naar!een!deïnstitutionalisering!ervan!(de!Dijn,!2012;!Jonker! et!al.,!2009;!de!Rick!et!al.,!2003).!Formele!zorg,!zorg!die!beroepsmatig,!tegen!betaling!en!vooral! in! georganiseerd! verband! wordt! verleend,! was! oorspronkelijk! een! zaak! van! caritas! en! zelforganisatie! (Boekholdt,! 2011;! Boekholdt! &! van! Oosterhout,! 2013).! Deze! caritas! en! zelforganisatie! zullen! in! de! loop! van! de! tijd,! met! de! opkomst! van! de! verzorgingsstaat,! worden! vervangen! door! een! periode! van! professionalisering.! Er! ontstaan! steeds! meer! voorzieningen,! specifiek! voor! ouderen,! waarin! professionelen! vooral! gebruik! maken! van! het! medische! model! (Declercq,!1998).!Het!oudere!individu!wordt!in!deze!context!voornamelijk!als!‘patiënt’!benaderd! (Boekholdt,!2011;!Declercq,!1998).!! ! Naast! de! beginnende! druk! op! de! betaalbaarheid! van! formele! zorg,! vindt! er! in! de! jaren! ’80! een! verschuiving! plaats! in! de! dominante! zorgmodellen! (Boekholdt,! 2011).! Het! maatschappelijk! bewustzijn!ontstaat!dat!de!medische!omgang!met!ouderen!in!langdurige!zorg!onvoldoende!is!en! het!belang!van!psychische!en!sociale!aspecten!doet!zijn!intrede.!Door!de!wens!om!de!kosten!op! !!


gezondheidszorg! te! beheersen,! de! veranderende! opvattingen! over! zorg! aan! mensen! met! langdurige!beperkingen!en!de!veranderende!vraag!van!de!gebruikers,!begint!in!de!jaren!’80!het! extramuraliseringsproces! (Declercq,! 2012;! de! Dijn,! 2012;! van! den! Heuvel,! 2014;! Koops! &! Kwekkeboom,! 2005;! Raad! voor! Maatschappelijke! Ontwikkeling,! 2001).! Zorg! aan! ouderen,! mensen! met! een! handicap,! psychiatrische! patiënten,! …! wordt! steeds! meer! verleend! buiten! de! muren! van! instellingen.! De! extramuraliseringstendens! wordt! gehanteerd! vanuit! de! opinie! dat! deze!zou!bijdragen!aan!een!grotere!maatschappelijke!participatie!en!integratie!van!mensen!met! zorgnoden! of! beperkingen.! In! de! residentiële! zorg! wordt! eveneens! deze! evolutie! vastgesteld.! Met!het!subsidiariteitssysteem!worden!woonzorgcentra!namelijk!financieel!afgestraft!indien!zij! mensen!met!een!lagere!zorgbehoefte!opnemen!(Declercq,!2012).!! ! Door! de! vergrijzing! van! de! samenleving! blijft! de! sector! en! de! nood! aan! formele! zorg! steeds! groter!worden!(Boekholdt,!2011).!Maar!door!de!toenemende!druk!op!de!betaalbaarheid!hiervan! wordt!de!zorg!echter!steeds!minder!toegankelijk!(Boekholdt,!2011;!Boekholdt!&!van!Oosterhout,! 2013).! Formele! zorg! wordt! niet! meer! benaderd! als! een! recht! maar! als! een! aanvullende! voorziening!(Boekholdt!&!van!Oosterhout,!2013;!Declercq,!2012).!Zelfmanagement!wordt!steeds! meer!gefaciliteerd!en!in!Nederland!krijgen!gemeenten!een!steeds!grotere!rol!in!de!ontwikkeling! van! zorg! (Boekholdt! &! van! Oosterhout,! 2013).! De! vermaatschappelijking! van! de! ouderenzorg! doet! ook! in! Vlaanderen! zijn! intrede! waarbij! zelfzorg,! informele! zorg! en! maatschappelijke! zorg! sterk!op!de!agenda!komen!te!staan.!Het!dementieplan!201082014!stelt:!“De(visie(van(de(Vlaamse( overheid(is(helder(en(eenvoudig,(namelijk(een(keuze(voor(de(minst(ingrijpende(zorg,(met(name(voor( zelfzorg,( mantelzorg( en( thuiszorg( indien( mogelijk.( De( mantelzorg( komt( eerst( –( de( professionele( zorg(is(aanvullend.”!(Vandeurzen,!2010,!pg.!26).!Deze!tendens!ondersteunt!de!toenemende!vraag! van! mensen! om! het! eigen! leven! naar! persoonlijke! voorkeur! te! organiseren,! ook! wanneer! men! zorgafhankelijk!is!(van!den!Heuvel,!2014).!Ook!dan!blijft!immers!de!wens!op!een!sterkere!sociale! integratie!en!participatie!van!de!hulpbehoevende!in!de!maatschappij!bestaan.! ! 1.2#Vermaatschappelijking,#onder#invloed#van#…# ! Er!zijn!een!aantal!andere!ontwikkelingen!die!eveneens!van!belang!zijn!voor!de!opkomst!van!de! idee!van!vermaatschappelijking!van!de!ouderenzorg.! ! Ten!eerste!is!er!de!veranderende!maatschappelijke!positie!van!ouderen!(van!den!Heuvel!(2014).! Door!hogere!scholing,!een!betere!gezondheidszorg,!en!hogere!pensioenen!en!inkomens!krijgen! ouderen!een!sterkere!positie!in!de!maatschappij!(Boekholdt,!2011).!! ! Ten!tweede!is!er!de!evolutie!van!de!verzorgingsstaat,!met!name!inzake!de!inkomensgaranties!en! sociale! verzekeringen! (Boekholdt,! 2011).! De! druk! op! betaalbaarheid! en! bezuinigingen! (of! het! uitblijven! van! noodzakelijke! investeringen)! hebben! geleid! tot! een! nieuwe! visie! bij! de! overheid! die!de!verantwoordelijkheid!meer!bij!de!burgers!legt.!In!Nederland!spreekt!men!bijvoorbeeld!al! van!een!participatiemaatschappij.! ! Ten!derde!zorgt!de!informatietechnologie!ervoor!dat!ouderen!steeds!meer!geïnformeerd!zijn!en! op!basis!hiervan!zelf!hun!keuzes!(willen)!maken!(Boekholdt,!2011).!!

!!


2.&Definiëring:&Wat&is&“vermaatschappelijking&van&de&zorg”?& ! 2.1#Evolutie# ! Vermaatschappelijking! van! de! zorg! is! een! internationale! tendens,! ook! wel! ‘community! care’! of! ‘balanced! care’ 1 !genoemd,! die! zich! manifesteert! in! een! aantal! Europese! landen! waaronder! Nederland!en!België!(de!Dijn,!2012;!Lissens!&!Verbeek,!2007).!De!term!is!geen!eenduidig!begrip! en!heeft!in!de!loop!van!de!jaren!verschillende!betekenissen!gekregen!(Kwekkeboom,!2004;!van! Reijen,!2007).!! ! Vermaatschappelijking! is! een! concept! dat! ongeveer! dertig! jaar! geleden! werd! geïntroduceerd.! Volgens!Kwekkeboom!(2004)!is!de!eerste!aanzet!tot!een!beleid!van!vermaatschappelijking!terug! te! vinden! in! de! Nederlandse! Nieuwe! Nota! Geestelijke! Volksgezondheid! uit! 1984.! Het! begrip! werd! gebruikt! in! de! geestelijke! gezondheidszorg,! in! het! bijzonder! als! synoniem! voor! het! extramuraliseringsproces,! het! verlenen! van! zorg! buiten! de! muren! van! de! psychiatrische! instellingen.! Er! werd! gestreefd! zo! veel! mogelijk! intramurale! capaciteiten! om! te! zetten! in! voorzieningen! die! hulpbehoevenden! toelieten! zelfstandig! te! wonen,! met! extramurale! zorg! indien! nodig! (Koops! &! Kwekkeboom,! 2005).! Extramuralisering! leek! toen! voldoende! om! te! spreken!van!een!maatschappelijke!participatie!en!integratie!van!zorgbehoevende!mensen!in!de! samenleving.!! ! Heel! wat! onderzoeken! toonden! aan! dat! het! aanbieden! van! zorg! buiten! de! muren! van! de! instelling! onder! andere! de! zelfredzaamheid! van! de! hulpbehoevende! vergrootte! (Kwekkeboom,! 2004).! Dit! effect! in! combinatie! met! protesten! tegen! de! institutionele! zorg,! maakten! dat! extramuralisering!een!belangrijke!tendens!werd!(Kwekkeboom,!1999).!Deze!tendens!werd!niet! enkel! waargenomen! in! de! geestelijke! gezondheidszorg,! in! de! hele! zorgsector! streefde! men! in! toenemende! mate! naar! het! verlenen! van! zorg! buiten! de! instituten! om! zo! de! autonomie! in! de! leefsituatie!van!de!zorgbehoevende!te!behouden!of!te!herstellen!(Koops!&!Kwekkeboom,!2005;! Kwekkeboom,!1999).! ! Doorheen! de! jaren! werd! het! vermaatschappelijken! van! de! zorg! één! van! de! belangrijkste! ontwikkelingen! in! de! zorgorganisatie! en! kreeg! het! meerdere! betekenissen! waarbij! het! bewustzijn! ontstond! dat! extramuralisering! niet! voldoende! was! om! te! kunnen! spreken! van! maatschappelijke! integratie! (Koops! &! Kwekkeboom,! 2005;! Kwekkeboom,! 2004).! Daarnaast! besefte! men! dat! met! het! verlaten! van! de! intramurale! instelling,! de! zorgbehoevende! niet! gegarandeerd!kon!genieten!van!een!integrale!zorgverlening!(Koops!&!Kwekkeboom,!2005).!Het! begrip! had! niet! enkel! meer! betrekking! op! het! extramuraliseringsproces! (Kwekkeboom,! 2004).! Vermaatschappelijking! werd! een! proces! dat! zich! realiseerde! in! de! volledige! zorgsector! en! waarbij! andere! sectoren! buiten! de! zorgsector! werden! betrokken! in! het! verlenen! van! hulp! en! zorg!(Koops!&!Kwekkeboom,!2005;!Kwekkeboom,!2004).!Steeds!meer!aandacht!ontstond!voor! de! afstemming! van! het! voorzieningsaanbod! op! de! behoefte! van! de! individuele! hulpvrager!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 1!Balanced!care!streeft!naar!een!combinatie!van!community!én!hospital8based!care.!!

!!


(Koops! &! Kwekkeboom,! 2005).! De! aangeboden! hulp! moet! aansluiten! op! de! leefsituatie! van! de! oudere!zorgvrager.! ! In! de! vermaatschappelijking! van! de! ouderenzorg! is! tenslotte! een! recentere! evolutie! te! onderscheiden.! Waar! men! vroeger! de! nadruk! legde! op! de! kwaliteit! van! de! zorg,! spreekt! men! vandaag! steeds! vaker! over! de! kwaliteit! van! het! leven! waarbij! rekening! wordt! gehouden! met! sociale,!psychologische!en!lichamelijke!aspecten!(Jonker!et!al.,!2009).!Elementen!als!autonomie,! de! eigen! leefomgeving,! het! eigen! sociaal! netwerk,! …! worden! als! essentieel! beschouwd! in! het! vermaatschappelijkingsproces.!! ! 2.2#Vermaatschappelijking#van#de#zorg,#de#dag#van#vandaag# ! Tegenwoordig!bevat!vermaatschappelijking!twee!aspecten!(Kwekkeboom,!2004;!Wilken,!z.d.).! ! Ten! eerste! wordt! met! het! begrip! naar! de! zorg! zelf! verwezen,! waarbij! men! spreekt! van! de! deïnstitutionaliseringstrend! (Kwekkeboom,! 2004;! Wilken,! z.d.).! Men! streeft! ernaar! zo! veel! mogelijk! zorg! in! de! samenleving,! buiten! de! muren! van! de! instellingen! en! dus! in! de! eigen! woonomgeving,!aan!te!bieden.!! ! Het! tweede! aspect! van! vermaatschappelijking! gaat! nog! een! stap! verder.! Hulp8! en! dienstverlening!wordt!niet!enkel!in!de!samenleving!aangeboden!door!professionals,!maar!wordt! ook! aangeboden! door! de! samenleving! (Kwekkeboom,! 2004).! De! vermaatschappelijking! van! de! zorg! is! dan! niet! enkel! meer! een! verantwoordelijkheid! van! professionals,! maar! ook! de! maatschappij! en! de! individuele! burgers! krijgen! een! belangrijke! rol! toegekend! (Koops! &! Kwekkeboom,! 2005;! Kwekkeboom,! 2004;! Linders,! 2007).! Het! benadrukt! het! belang! van! verbondenheid! tussen! mensen! (van! den! Heuvel,! 2014).! Vrijwilligers,! mantelzorgers,! informele! zorgers,!…!zijn!belangrijk!actoren!in!het!vermaatschappelijkingsproces!waarbij!zij!ervoor!zorgen! dat!de!hulpbehoevende!optimaal!kan!participeren,!alsook!integreren,!en!een!zo!gewoon!mogelijk! leven!kan!leiden!(van!den!Heuvel,!2014;!Kwekkeboom,!2004).! ! Langdurige!thuiszorg!is!dan!slechts!haalbaar!met!de!hulp!van!familieleden,!buren,!vrienden,!…! Er! wordt! verwacht! van! de! leden! van! de! samenleving! dat! zij! steun! en! opvang! bieden! aan! zorgbehoevenden! zodat! de! nood! om! beroep! te! doen! op! professionele! dienstverleners! wordt! verminderd! of! voorkomen! (Koops! &! Kwekkeboom,! 2005).! Vermaatschappelijking! gaat! er! ten! slotte!van!uit!dat!de!zorgverlening!in!een!vertrouwde!omgeving!en!door!mensen!die!dichtbij!de! hulpbehoevende! staan,! ook! zorgt! voor! de! grootste! kansen! op! een! kwaliteitsvol! leven! (van! den! Heuvel,!2014).!!

!

3.&Beleidscontext& ! De!overheid!implementeert!de!dag!van!vandaag!het!vermaatschappelijkingsprincipe!van!de!zorg! in! haar! beleid.! Zij! is! zelfs! een! welbewuste! en! doordachte! beleidskeuze! geworden.! Volgens! Vlaamse! beleidsteksten! moeten! verschillende! beleidsdomeinen! en! –niveaus! samenwerken! om!

!!


de!vermaatschappelijking!van!de!zorg!aan!te!moedigen!(Departement!Welzijn,!Volksgezondheid! en!Gezin,!2013a;!Vandeurzen,!2012).! ! Op!federaal!niveau!hoort!hieronder!de!vermindering!van!het!aantal!opnamen!in!psychiatrische! instellingen! en! een! grotere! psychiatrische! ondersteuning! aan! huis! (Departement! Welzijn,! Volksgezondheid! en! Gezin,! 2013a).! Op! Vlaams! niveau! krijgt! de! vermaatschappelijking! van! de! zorg!vorm!in!de!ouderzorg,!de!jeugdzorg,!de!sector!personen!met!een!handicap,!…!Vandeurzen! (2012,! pg.! 7)! definieerde! bijvoorbeeld! het! begrip! in! zijn! beleidsbrief! Welzijn,! Volksgezondheid! en! Gezin! ‘Beleidsprioriteiten! 201282013’:! “de( verschuiving( binnen( de( zorg( waarbij( gestreefd( wordt(om(mensen(met(beperkingen((van(lichamelijke,(verstandelijke(of(psychische(aard),(chronisch( zieken,( kwetsbare( ouderen,( jongeren( met( gedragsD( of( emotionele( problemen,( mensen( die( in( armoede( leven,…( met( al( hun( potenties( en( kwetsbaarheden( een( eigen( zinvolle( plek( in( de( gewone( samenleving(te(laten(innemen(en(de(zorg(zoveel(mogelijk(geïntegreerd(in(de(gemeenschap(te(laten( verlopen.(Begrippen(die(hierbij(een(rol(spelen(zijn(onder(meer(extramuralisering,(community(care,( empowerment,( krachtD( en( contextgericht( werken,( vraagsturing( en( respijtzorg.”.! Vermaatschappelijking! wordt! ook! expliciet! vernoemd! bij! de! jeugdzorg! waarbij! het! decreet! ‘integrale! jeugdhulp’! het! hulpverleningslandschap! fundamenteel! hertekent! en! een! sterkere! vermaatschappelijking! van! de! jeugdhulp! voorziet.! Het! decreet! maakt! namelijk! plaats! voor! een! hoofdstuk!‘vermaatschappelijking!van!de!jeugdhulp’!(Vlaams!Parlement,!2013).! In!de!ouderenzorg!komt!het!vermaatschappelijkingsprincipe!eveneens!sterk!aan!bod.!Zo!zet!het! Vlaamse! ouderenbeleidsplan! 201082014! sterk! in! op! het! erkennen! en! valoriseren! van! vrijwilligerswerk!en!mantelzorg!(Vandeurzen,!2010).!Ook!het!woonzorgdecreet!benadrukt!zeer! sterk! de! mantelzorg! waarbij! zorg! op! maat! en! zorgcontinuïteit! de! sleutelbegrippen! zijn! (Polis,! 2008).! ! Het! departement! WVG! streeft! naar! “een(horizontale,(geïntegreerde(en(intersectoraal(afgestemde( benadering( van( het( hulpD( en( zorgaanbod( dat( vermaatschappelijking( vooropstelt”! (Departement! Welzijn,! Volksgezondheid! en! Gezin,! 2013b,! p.! 25).! Zo! kunnen! de! provincies! tegenwoordig! intersectoraal!samenwerken!en!op!deze!wijze!geïntegreerde!zorg!in!de!samenleving!promoten! (Departement!Welzijn,!Volksgezondheid!en!Gezin,!2013a).!! ! Dankzij!het!decreet!van!31!mei!2013!(houdende!toekenning!van!bepaalde!bevoegdheden!aan!de! provincies! in! de! aangelegenheden,! vermeld! in! artikel! 5! van! de! bijzondere! wet! van! 8! augustus! 1980! tot! hervorming! der! instellingen)! zijn! de! provincies! voor! het! beleidsdomein! WVG! sinds! 1! januari!2014!bevoegd!voor!onder!andere!het!stimuleren!en!ondersteunen!van!netwerken!in!de! welzijns8! en! gezondheidssector.! De! netwerken! kunnen! gericht! zijn! op! participatie! van! doelgroepen! of! op! regionale! samenwerking! en! overleg! tussen! verschillende! actoren,! dit! zowel! intersectoraal!als!binnen!eenzelfde!(deel)sector.!Ook!kunnen!bij!deze!netwerken!lokale!besturen! en!andere!belanghebbende!instanties!en!organisaties!worden!betrokken.!De!beleidskeuze!is!zeer! duidelijk:!eerst!zelfzorg,!dan!mantelzorg,!vervolgens!professionele!zorg.! ! ! !

!!


4.&Knelpunten&formele&zorg& ! Onderzoek! naar! vermaatschappelijking! van! de! zorg! heeft! volgens! de! Raad! voor! Maatschappelijke! Ontwikkeling! (2001)! in! Nederland! bijgedragen! aan! verbeteringen! in! de! voorzieningen.! De! toegenomen! kennis! omtrent! problematieken! en! methodieken! heeft! de! kwaliteit!van!diensten!verhoogd!waardoor!de!diensten!tegenwoordig!beter!kunnen!inspelen!op! de!individuele!noden!en!behoeften!van!het!individu.!Daarnaast!heeft!de!vermaatschappelijking! van! de! zorg! gezorgd! voor! een! belangrijke! verschuiving,! in! plaats! van! te! vertrekken! vanuit! de! tekorten! van! de! hulpbehoevende! wordt! nu! vertrokken! vanuit! de! mogelijkheden! van! het! individu.!De!autonomie!en!zelfredzaamheid!van!de!hulpbehoevende!komen!centraal!te!staan.!De! hulpbehoevende!heeft!een!veel!grotere!stem!gekregen!in!de!beslissingen!die!betrekking!hebben! op! zijn/haar! leven.! Daaraan! nauw! verbonden! verkleint! extramuralisering! de! kans! op! hospitalisering,!volledige!afhankelijkheid!en!apathie!(Raad!voor!Maatschappelijke!Ontwikkeling,! 2001).! ! Naast! deze! voordelen! heeft! vermaatschappelijking! echter! ook! nadelen! en! neveneffecten.! Het! vermaatschappelijkingsproces! is! geen! evidente! zaak! (Bracke,! 2010;! Wilken! z.d.).! Wilken! (z.d.)! verwijst! naar! het! advies! “Kwetsbaar! in! Kwadraat”! opgesteld! in! 2001! door! de! Raad! voor! de! Maatschappelijke! Ontwikkeling! in! Nederland! waar! zij! argumenteren! dat! de! nadelen! vooral! kwetsbare!hulpbehoevenden!treffen.!! Ten! eerste! is! er! sprake! van! een! fragmentatie& van& voorzieningen! waarbij! hulpbehoevenden! niet!bij!één!centrale!terecht!kunnen!met!hun!problemen,!maar!gebruik!moeten!maken!van!een! waaier! aan! hulpverleners! en! 8organisaties.! Het! vermaatschappelijkingsproces! kan! deze! fragmentatie! versterken.! Er! ontstaat! namelijk! een! grotere! fysieke! afstand! tussen! de! hulpverlening! en! de! hulpbehoevende.! Daarom! moet! men! beroep! doen! op! de! beschikbare! voorzieningen!van!de!buurt!die!over!het!algemeen!niet!altijd!goed!zijn!uitgerust!om!te!voorzien! in!de!noden!van!mensen!met!psychische!en!verstandelijke!beperkingen.!! Een!tweede!nadeel!heeft!betrekking!op!de!rationalisering!van!organisaties!en!hun!werkwijzen.! Organisaties!werken!namelijk!met!programma’s,!protocollen!en!standaarden.!Daarnaast!willen! zij! meetbare! resultaten! behalen.! Echter,& wanneer& men& kwetsbare& mensen& helpt,& verkrijgt& men&meestal&niet&snel&na&te&meten&resultaten.!! Een! derde! knelpunt! ten! gevolge! van! het! vermaatschappelijkingsproces! is! dat! mensen! met! een! beperking! zichtbaarder! worden! in! de! maatschappij.! Die! zichtbaarheid! kan! mogelijks! ervaren! worden!als!een!belasting!omwille!van!de!negatieve&beeldvorming.! Kwekkeboom! (2004)! stelt! verder! dat! doorheen! de! jaren! vermaatschappelijking! een! containerbegrip! is! geworden.! Elke! auteur! geeft! een! andere! betekenis! of! stelt! een! ander! aspect! van!de!betekenis!centraal,!wat!aanleiding!kan!geven!tot!misverstanden!en!verwarring.!Ook!van! Reijen!(2007)!deelt!deze!mening.!Volgens!hem!kan!de!conceptuele!verwarring!zich!afspelen!op! drie!niveaus:!het!begrip!zelf,!de!termen!waarmee!‘vermaatschappelijking’!wordt!verduidelijkt!en! de! termen! die! in! de! redeneerketen! voorkomen! en! die! het! toelaten! een! bepaalde! praktijk! te! onderbouwen.! Volgens! van! Reijen! (2007)! hebben! zelfs! de! knelpunten! en! bedreigingen! ten! opzichte! van! vermaatschappelijking! te! maken! met! de! invulling! van! deze! definitie.! Zo! blijkt! het! begrip! bijvoorbeeld! te! ideologisch! getint! te! zijn.! Dit! kan! afgeleid! worden! uit! de! omkering! van! doel!en!middel:!vermaatschappelijking& is& een!doel& op& zich!geworden!terwijl!het!een!middel! zou!moeten!zijn!dat!bijdraagt!aan!het!welzijn!van!de!hulpbehoevende.! !!


Ten!slotte!verwijst!Bracke!(2010)!naar!de!tekorten& in& competenties!om!hulpbehoevenden!te! verzorgen! in! thuissituaties.! Thuissituaties! vereisen! namelijk! andere! competenties! van! de! begeleiders! dan! werken! in! voorzieningen.! De! hulpverlener! moet! in! een! thuissituatie! enerzijds! kunnen! communiceren! en! samenwerken! met! andere! partners,! anderzijds! moet! hij! ook! zelfstandig!beslissingen!kunnen!nemen.!Deze!duale!vaardigheden!zijn!niet!terug!te!vinden!in!de! basisopleiding!van!de!hulpverleners,!hierbij!wordt!nog!te!sterk!de!nadruk!gelegd!op!het!streven! naar!de!genezing!van!de!hulpbehoevende.!! !

5.&Knelpunten&informele&zorg& ! De! laatste! jaren,! door! de! economische! crisis! en! bezuinigingen,! wordt! het! concept! van! “vermaatschappelijking! van! de! zorg”! ook! vaker! gebruikt! om! zorg! door! de! maatschappij! te! beschrijven.! In! de! huidige! idee! rond! vermaatschappelijking! van! de! zorg! vullen! formele! en! informele! zorg! elkaar! dan! ook! aan.! Niettegenstaande! is! het! merendeel! van! de! literatuur! en! onderzoek!rond!vermaatschappelijking!van!de!zorg!heel!sterk!gericht!op!professionele!hulp,!en! veel!minder!op!informele!hulp.! Beide!vormen!van!zorg!moeten!echter!opgevat!worden!als!twee!volledig!verschillende!vormen! en! kunnen! niet! met! elkaar! worden! vergeleken! (Schermer,! 2004).! Mantelzorg! biedt! individuele! aandacht,! kennis! van! de! hulpbehoevende! en! een! persoonlijke! affectieve! relatie.! Echter! dreigt! volgens! Van! der! Lyke! (z.d.! in! Schermer,! 2004)! de! eigenheid! van! die! zorg! uit! het! zicht! te! verdwijnen!door!een!professionaliserings8!en!formaliseringstendens!van!mantelzorg.!Daarnaast! vertonen! zorgprofessionals! vaak! weerstand! ten! opzichte! van! mantelzorgers,! mede! omdat! een! deel!van!de!zorg!van!hem/haar!wordt!overgenomen!(Struijs,!2006).!! ! Om! de! kwaliteit! van! langdurige! zorg! te! garanderen! is! echter! een! goede! samenwerking! tussen! informele!zorgers!en!formele!zorgers!van!groot!belang!(Struijs,!2006).!De!samenwerking!blijkt! in! de! praktijk! echter! niet! altijd! goed! te! verlopen.! Het! is! belangrijk! beide! partijen! in! het! vermaatschappelijkingsproces! te! betrekken! waarbij! de! één! de! meerwaarde! van! de! andere! erkent.! ! 5.1#Aanwezigheid#van#informele#zorgers# ! Daarnaast!is!het!niet!voor!iedereen!mogelijk!om!beroep!te!doen! op! informele! zorg.! Hoewel! de! vermaatschappelijkingsgedachte!vertrekt!vanuit!solidariteit!en!humanisering!is!dit!niet!altijd!zo! evident! in! onze! maatschappij! (de! Dijn,! 2012;! Kwekkeboom,! 2005;! Penninx! &! Sprinkhuizen,! 2011;! Schermer,! 2004).! De! buurt! is! niet! altijd! bekend,! families! en! gezinnen! worden! kleiner! én! wonen!niet!altijd!in!de!buurt,!…!waardoor!ouderen!op!steeds!minder!informele!zorgers!kunnen! rekenen!(de!Dijn,!2012).!Contact!met!buren!blijft!soms!sterk!beperkt!en!vereenzaming!dreigt!te! ontstaan!(Penninx!&!Sprinkhuizen,!2011).!De!effectieve!ondersteuning!is!veelal!afkomstig!van!de! leden!van!het!eigen!sociaal!netwerk!waarbij!het!niet!zelden!voorkomt!dat!de!informele!zorg!bij! één! persoon! terecht! komt,! en! ten! koste! gaat! van! de! eigen! bezigheden! (Kwekkeboom,! 2004;! Schermer,!2004).!! !

!!


5.2#Werken#en#zorgen## ! Daarnaast!is!er!bij!mensen!niet!altijd!de!ruimte!en!de!bereidheid!om!voor!ouderen!te!zorgen!(de! Dijn,!2012;!de!Koker!&!Jacobs,!2008).!Individuen!hebben!het!namelijk!steeds!drukker!(de!Dijn,! 2012).! Deze! vaststelling! komt! zeer! sterk! tot! uiting! in! het! stijgende! aantal! werkende! mantelzorgers! (de! Boer,! Broese! van! Groenou! &! Keuzenkamp,! 2010;! Struijs,! 2006).! Dit! kan! zorgen!voor!een!dubbele!belasting.!Hoewel!steeds!meer!mantelzorgers!zich!bevinden!onder!de! werkende! bevolking,! is! de! werkomgeving! nog! steeds! onvoldoende! ingesteld! op! mantelzorgers! (de!Boer!et!al.,!2010;!Struijs,!2006).!Niet!alleen!zien!werknemers!die!zorg!verlenen!zichzelf!vaak! niet!als!mantelzorger,!ook!hun!leidinggevenden!zijn!vaak!niet!vertrouwd!met!de!term!en!weten! niet! dat! zij! werknemers! hebben! die! mantelzorger! zijn.! Eén! op! de! vijf! werkende! mantelzorgers! geeft!aan!een!(zeer)!hoge!mantelzorgbelasting!te!hebben!(de!Boer!et!al.,!2010).!De!mantelzorg! veroorzaakt! een! voortdurend! plichtsbesef,! problemen! met! het! combineren! van! taken! in! het! gezin,!alsook!met!werk!en!zorg!en!een!gevoel!van!te!veel!verplichtingen.!Ondersteuning!van!deze! groep! is! dan! ook! noodzakelijk! (Struijs,! 2006).! Zeker! aangezien! het! vergroten! van! de! arbeidsparticipatie! bij! ouderen! (cf.! verhoging! pensioensleeftijd)! hoog! op! de! politieke! agenda! staat!(de!Boer!et!al.,!2010).!! &

5.2#Erkenning#versus#overbelasting# ! Niet!alleen!werkende!mantelzorgers!voelen!zich!overbelast.!De!druk!die!op!de!schouders!van!de! mantelzorgers! belandt,! is! niet! te! onderschatten.! Het! verlenen! van! mantelzorg! kan! negatieve! gevolgen! hebben! voor! het! mentale! en! fysieke! welbevinden,! hierbij! is! de! zorgbelasting! een! belangrijke! verklarende! variabele! (De! Koker! &! Jacobs,! 2008).! Uit! een! Nederlands! onderzoek! bleek!dat!van!de!2415!mantelzorgers!slechts!22%!aangeeft!zich!nooit!belast!te!voelen!(De!Boer! et!al.,!2009).!33%!mantelzorgers!voelt!zich!enigszins!belast,!28%!voelt!zich!matig!belast!en!17%! mantelzorgers! voelt! zich! ernstig! belast.! De! respondenten! gaven! aan! dat! hun! grenzen! overschreden! werden! en! dat! zij! te! veel! verplichtingen! dienden! op! te! nemen.! Vooral! vrouwen,! oudere! mantelzorgers,! personen! die! samenwonen! met! de! zorgbehoevende! en! mantelzorgers! van!een!partner!of!kind!voelen!zich!overbelast!(de!Koker!&!Jacobs,!2008).!Ook!de!intensiteit!van! de!zorgverlening!en!de!kwaliteit!van!de!relatie!met!de!zorgbehoevende!persoon!speelt!een!rol.!! Doordat! het! beleid! steeds! meer! de! nadruk! legt! op! het! vermaatschappelijkingsprincipe,! is! het! belangrijk! informele! zorg! te! erkennen.! Echter,! om! overbelasting! te! voorkomen,! moet! zij! informele!zorg!niet!opvatten!als!‘de!oplossing’!waardoor!mantelzorgers,!vrijwilligers,!…!alles!op! hun! schouders! krijgen.! Overbelasting! voorkomen! heeft! niet! enkel! positieve! gevolgen! voor! het! welbevinden!van!de!informele!zorger,!ook!de!kwaliteit!van!de!zorg!en!de!houdbaarheid!van!de! zorg!gaat!vooruit!(de!Koker!&!Jacobs,!2008).! ! 5.3#(In)tolerantie#en#beeldvorming# ! De! samenleving! lijkt! weinig! aangepast! te! zijn! voor! hulpbehoevenden! (Raad! voor! Maatschappelijke! Ontwikkeling,! 2001).! Daarbovenop! stijgt! de! zichtbaarheid! van! deze! individuen,! een! zichtbaarheid! die! voor! velen! als! overlast! wordt! ervaren.! Van! Reijen! (2007)! en! Penninx! en! Sprinkhuizen! (2011)! geven! aan! de! er! te! weinig! draagvlak! bestaat! bij! bevolking,! de! !!


“not! in! my! back! yard”8gedachte! is! nog! steeds! bestaande! en! staat! haaks! op! de! vermaatschappelijkingsgedachte.! Vandaag! de! dag! heerst! het! maatschappelijk! ideaal! van! het! actieve,! flexibele,! gezonde! individu.! Individuen! die! niet! behoren! tot! dat! maatschappelijk! ideaal! worden! als! marginaal! bestempeld.! De! maatschappelijke! integratie! die! behoort! tot! het! vermaatschappelijkingsbegrip! komt! in! gedrang! door! intolerantie! van! het! ‘gewone’! volk.! Van! Regenmortel!(2009)!geeft!aan!dat!vermaatschappelijking!de!dag!van!vandaag!een!sterk!pleidooi! inhoudt!voor!ontmoeting!en!dialoog.!Deze!dient!echter!voorbereid!te!worden.! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! & ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !

! !!

& Actief!Zorgzame!Buurt!:!Noden!en!verwachtingen! 8!17!8!

!

!!

&


& ! !

& Deel&&&&&&1& Globale&analyse& ! ! ! ! !

!!

&


Ouderen:&samenvatting& ! Ouderen! wonen& graag& in& hun& buurt! omwille! van! een! thuisgevoel,! de! buurtcohesie,! en! een! gevoel!van!onderlinge!solidariteit!tussen!de!buurbewoners.! Ook!het!financiële!aspect!(o.a.!lage! huurprijzen! en! lagere! prijzen! in! buurtwinkels)! blijkt! een! pluspunt! te! zijn! van! een! buurt,! net! zoals! de! nabijheid! van! professionele! voorzieningen! (o.a.! hulp,! buurtwinkels.)! Een! zorgzame! buurt! kent! volgens! ouderen! dan! ook! een! sterke! mate! van! solidariteit,! behulpzaamheid! en! wederkerigheid,!maar!ook!vriendschap!en!plezier.!Dit!kan!groeien!van!kleine!inspanningen!zoals! elkaar!begroeten,!tot!buren!helpen!of!zich!engageren!in!de!buurtprojecten8!en!activiteiten.!Een! zorgzame!buurt!is!er!niet!enkel!voor!en!door!ouderen,!maar!ook!andere!generaties!spelen!een! belangrijke! rol.! Ouderen! willen! graag! zelf! bijdragen,! maar! benadrukken! dat! in! een! zorgzame! buurt!er!ook!professionele!hulp!is.!Die!hulp!is!zowel!gericht!op!medische!als!sociale!zorg.!! ! Ouderen! zijn! positief! over! de! dienstencentra! en! wijkhuizen! in! hun! buurt,! om! mensen! uit! hun! huis!en!samen!te!krijgen.!Sociale!contacten!creëren!of!onderhouden!is!een!van!de!belangrijkste! redenen! waarom! men! participeert! aan! activiteiten.! Daarenboven! is! het! drempelverlagend! wanneer! iemand! je! introduceert! om! ergens! aan! te! participeren.! De! belangrijkste! drempels! om! deel! te! nemen! zijn! het! gebrek! aan! informatiedoorstroming,! het! aanbod! van! de! activiteiten,! de! kostprijs,!kliekjes,!en!er!niet!geraken!(cf.!mobiliteitsaspect).!! ! De! algemene! achteruitgang! van! de! buurt! en! het! verdwijnen! van! voorzieningen! heeft! echter! negatieve! gevolgen! voor! sociale! contacten! van! ouderen.! Terwijl! dagelijkse! mobiliteit! heel! belangrijk!blijft!voor!ouderen,!voor!praktische!verplaatsingen!zoals!winkelen!of!om!anderen!te! helpen! of! om! deel! te! nemen! aan! het! maatschappelijk! leven,! ondervinden! zij! heel! wat! hinder! hieromtrent:!slechte!voetpaden,!verdwijnen!van!zebrapaden,!voorrang!van!auto!op!voetganger,! ontoegankelijkheid! van! de! wegen! en! het! openbaar! vervoer! komen! vaak! naar! voor! als! knelpunten.(Ouderen!ervaren!daarnaast!onveiligheidsgevoelens,!criminaliteit!en!geluidsoverlast! in! de! buurt! en! hekelen! het! gebrek! aan! respect! voor! de! openbare! ruimte! (cf.! vuil! op! straat,! hondenpoep).! ! De! respondenten! wonen! graag! in! hun! huis.! Er! is! vooral! tevredenheid! over! de! ligging.! De! grootste!hindernis!is!de!onaangepastheid!van!de!woning!aan!het!ouder!worden.!Dit!vooral!wat! het!sanitair!betreft!(cf.!zitbad,!onaangepaste!douche),!de!grootte!van!de!woonst!(cf.!te!groot,!te! weinig!beweegruimte)!en!trappen!in!de!woning.!Daarnaast!wonen!sommige!ouderen!in!huizen! met!vochtproblemen.! Ondanks!problemen!willen!ouderen!toch!graag!zo!lang!mogelijk!thuis!blijven!wonen.!Toch!zijn! ouderen!zich!ervan!bewust!dat!ze!ouder!worden!en!dat!dit!invloed!heeft!op!hun!welzijn!en!leven.! Sommigen!zijn!daarom!reeds!verhuisd!van!het!platteland!naar!de!stad!om!in!de!buurt!van!zorg! te! zijn.! Anderen! anticiperen! door! zich! in! te! schrijven! op! wachtlijsten! voor! serviceflats! of! woonzorgcentra,!anderen!nemen!eerder!een!afwachtende!houding!aan!en!nog!anderen!hebben! al!aanpassingen!aan!hun!woning!aangebracht!(cf.!plaatsen!leuning!of!douche).! De! lange! wachtlijsten! en! de! kostprijs! zijn! grote! spelbrekers! om! tot! actie! over! te! gaan.! Ook! de! onduidelijkheid!over!de!mogelijke!financiële!tegemoetkomingen!van!overheidswege,!van!sociale!

!!


voorzieningen! of! van! de! huisbaas! is! een! drempel,! alsook! het! administratief! proces! om! een! aanvraag!voor!tegemoetkoming!in!te!dienen.! ! Om! zo! lang! mogelijk! thuis! te! kunnen! blijven,! rekenen! de! respondenten! vooral! op! hulp! van! professionelen! (cf.! personenalarmsysteem),! hoewel! ook! mantelzorg! een! optie! is.! Potentiële! mantelzorgers! zijn! bijvoorbeeld! de! kinderen,! maar! ook! buren.! In! de! buurt! is! er! vooral! sprake! van!vluchtige!contacten!(cf.!begroeten!en!small!talk)!en!niet!zozeer!van!intens!contact.!Of!ze!op! hun!buren!kunnen!beroep!doen!voor!hulp,!is!dan!ook!niet!eenduidig.!Sommigen!geven!aan!dat!ze! op!hen!kunnen!rekenen!in!geval!van!problemen,!anderen!geven!aan!dat!het!elk!voor!zich!is.!Ook! hulp!van!kinderen!is!niet!evident,!omdat!die!het!druk!hebben,!of!ver!weg!wonen.!Ouderen!zelf! zijn!niet!enkel!vragende!partij,!maar!ook!bereid!om!een!helpende!hand!te!bieden!aan!buren.!

& !

!!

&


Mantelzorgers:&samenvatting& ! Mantelzorgers! (zowel! vrouwen! als! mannen)! dragen! of! droegen! zorg! voor! familie,! vrienden! of! partner,! maar! ook! voor! buren! of! kennissen.! Men! draagt! zorg! voor! zorgbehoevenden! die! nog! thuis!wonen,!in!een!rusthuis!wonen!of!voor!andere!mantelzorgers!om!zo!hun!taak!te!verlichten.! We! kunnen! de! taken& die! ze! verrichten! groeperen! onder! zorgregie,! huishoudelijke! taken,! praktische! taken,! verzorgende! taken,! bieden! van! morele! ondersteuning! en! het! bieden! van! financiële!ondersteuning.!Huishoudelijke!karweien!zijn!bv.!poetsen!en!boodschappen!doen.!Het! vergezellen! van! de! zorgbehoevende! bij! afspraken! om! taalondersteuning! te! bieden,! is! een! voorbeeld! van! een! praktische! taak.! Andere! praktische! taken! zijn! de! administratie! en! financiën! regelen!en!de!zorg!regisseren.!Verzorgende!taken!varieren!van!hulp!bieden!bij!het!eten!tot!het!in! bed!stoppen.!Bij!de!taak!van!morele!ondersteuning!bieden!de!mantelzorgers!steun!wanneer!de! hulpvrager!negatieve!emoties!heeft!of!ze!zijn!een!bron!van!sociaal!contact.!Een!mantelzorger!kan! ook! een! link! naar! de! buitenwereld! zijn.! Sommige! mantelzorgers! ondersteunen! de! hulpvrager! ook! financieel! door! bepaalde! zaken! te! betalen.! De! inhoud,! frequentie! en! duur! van! de! taken! verschilt!van!mantelzorger!tot!mantelzorger!en!kan!variëren!in!de!tijd.!! & Wanneer!we!peilen!naar!de!reden& of& motivatie!om!mantelzorger!te!zijn,!vinden!velen!het!een! evidentie.!Daarnaast!speelt!ook!de!emotionele!band!met!de!hulpvrager!een!belangrijke!rol.!In!de! focusgroep! met! vrouwelijke! Marokkaanse! en! Turkse! mantelzorgers! is! geloof! zowel! een! reden! om!te!starten!als!een!drijfveer!om!door!te!zetten.!Andere!redenen!zijn:!het!hoge!kostplaatje!van! de! formele! zorg,! het! zo! lang! mogelijk! thuis! willen! laten! wonen! van! de! zorgbehoevende,! het! hebben! van! ervaring! in! de! zorg! of! een! schuldgevoel.! Daarnaast! zien! sommigen! hun! rol! als! wederzijdse!bedanking!omdat!de!hulpvrager!voor!hen!heeft!gezorgd.!Tot!slot!worden!sommigen! gedreven!door!een!onrechtvaardigheidsgevoel!of!het!feit!dat!de!taak!die!ze!verrichten!hen!beter! doet!voelen.!! Positieve&ervaringen!van!de!mantelzorgers!zijn:!de!energie!die!men!krijgt!door!mantelzorger!te! zijn,!de!band!die!men!met!de!zorgvrager!opbouwt,!de!waardering!en!appreciatie!van!anderen!en! de! hulpvrager! zelf.! Ook! de! wederzijdse! hulp! die! men! krijgt! van! de! zorgvrager! wordt! geapprecieerd.! ! Mantelzorger! zijn! is! echter! niet! altijd! een! vrije! keuze! en! kan! aanvoelen! als! een! (zware)! verplichting.! Lichamelijke! en! emotionele! overbelasting! zijn! negatieve& ervaringen! die! hieraan! verbonden!kunnen!zijn.!Voorbeelden!van!lichamelijke!overbelasting!zijn!hoofdpijn,!krampen!en! rugpijn.! Een! voorbeeld! van! emotionele! overbelasting! is! dat! de! hulpvrager! de! mantelzorger! voortdurend! contacteert.! Daarnaast! kunnen! de! zorgtaken! een! impact! hebben! op! het! eigen! (gezins)leven.! Jaloezie! van! familieleden,! gebrek! aan! appreciatie! en! argwanende! houding! van! hulpbehoevenden!en!de!voortdurende!confrontatie!met!de!ziekte!van!de!hulpvrager!zijn!andere! aangehaalde! negatieve! ervaringen.! Tenslotte! geven! ze! aan! dat! professionele! zorgverstrekkers! veel! te! vaak! beslissingen! nemen! boven! hun! hoofd.! Overbelasting! kan! optreden! doordat! alle! taken!vaak!op!de!schouders!van!één!mantelzorger!terecht!komen.! Naast! deze! negatieve! ervaringen! bestaan! er! volgende! bezorgdheden:! rechten! van! de! mantelzorger,! hun! toekomst! als! mantelzorger! en! hoe! men! de! juiste! informatie! meteen! kan! krijgen.!Sommige!mantelzorgers!beschouwen!hun!baan!als!een!aangename!afwisseling!met!hun!

!!


mantelzorgtaken,! anderen! geven! aan! dat! er! wel! een! zeker! spanningsveld! tussen! deze! twee! bestaat.! Een! mantelzorger! geeft! dan! ook! aan! dat! men! in! het! bedrijfsleven! gesensibiliseerd! zou! moeten!worden!om!ruimte!te!geven!om!werknemers!hun!rol!als!mantelzorger!te!laten!opnemen.! Verdere! ondersteuningsnoden! zijn! psychosociale! ondersteuning,! financiële! ondersteuning! en! professionele! hulp.! Bij! psychosociale! ondersteuning! wordt! specifiek! praatgroepen! aangehaald! waarbij!men!het!hart!kan!luchten!en!ideeën!en!ervaringen!kan!uitwisselen.!Vervolgens!blijkt!ook! dat!de!juiste!medicatie!voor!de!zorgbehoevende!de!zorgtaak!kan!verlichten.!Voldoende!en!juiste! informatie!over!kwesties!die!hen!aanbelangt!en!waar!men!terecht!kan!met!bepaalde!hulpvragen! zijn!eveneens!welkom.!! ! Sommige! mantelzorgers! doen! een! beroep! op! professionele! diensten! zoals! thuishulp! of! een! taxidienst,! of! naasten! en! vrienden! om! hun! taken! te! verlichten.! Een! mantelzorger! haalt! het! internet! als! hulpbron! aan.! Over! de! professionele! zorgverstrekkers! bestaan! er! uiteenlopende! meningen! en! ervaringen.! Zaken! die! als! negatief! worden! ervaren! zijn:! het! werken! met! vaste! uurblokken,! personeelstekort,! besparingen! en! de! wachtlijsten! voor! aanleunwoningen.! Voor! de! zorgbehoevende!kan!een!gebrek!aan!taalkennis!de!zorg!bemoeilijken.!Volgens!de!mantelzorger! zijn! de! noden! van! de! zorgbehoevende:! morele! ondersteuning! en! meer! duidelijkheid! over! de! invaliditeitsuitkering! en! de! pensioensregeling.! Daarnaast! mag! volgens! de! mantelzorgers! de! ondersteuning!aan!de!partner!van!de!zorgbehoevende!niet!vergeten!worden.! ! Sommigen! ervaren! de! buurt! als! positief! en! anderen! als! negatief.! Wat! o.a.! als! negatief! wordt! ervaren! is! dat! mensen! tegenwoordig! meer! individueel! ingesteld! zijn! en! het! moeilijker! is! contacten! te! leggen.! Initiatieven! in! de! wijk! zoals! een! wijkhuis! of! dienstencentrum! worden! positief!ervaren.!Idealiter!zou!in!de!buurt!oud!en!jong!worden!gemengd!en!groen!en!zitbanken! aanwezig! zijn.! De! respondenten! zien! een! zorgzame& buurt! als! een! buurt! waar! professionelen,! mantelzorgers!en!vrijwilligers!samenwerken!aan!de!zorg.!Hiervoor!is!volgens!een!mantelzorger! een! herstructurering! van! de! zorg! nodig,! alsook! de! taken! die! informele! zorgverleners! doen! als! ‘echt’! werk! beschouwd! moet! worden.! Ook! buren! zijn! een! belangrijke! factor.! Er! wordt! wel! aangehaald! dat! men! moet! oppassen! voor! overbevraging! in! een! zorgzame! buurt,! namelijk! dat! men! niet! te! veel! van! mantelzorgers,! vrijwilligers! etc.! mag! verwachten.! Er! is! nood! aan! een! gelijkwaardige!benadering!van!hulpvrager,!mantelzorger!en!formele!zorger.!!

& !

!!

&


Vrijwilligers:&samenvatting& ! Vrijwilligers! zijn! zowel! formeel! als! informeel! actief.! Informeel! verlenen! ze! hulp! aan! familie,! buren!en!vrienden.!Voorbeelden!hiervan!zijn!het!doen!van!boodschappen,!helpen!met!papieren! en! iemand! vervoeren.! De! hulp! die! ze! aanbieden! is! afhankelijk! van! de! vraag.! Het! formeel! vrijwilligerswerk!is!eveneens!zeer!divers.!De!meeste!vrijwilligers!die!we!bevraagd!hebben,!zijn! vrijwilliger! binnen! de! buurthuizen,! maar! ze! verrichten! daarnaast! vaak! nog! taken! in! andere! organisaties.!De!taken!die!vrijwilligers!opnemen!zijn!o.a.!het!geven!van!taalles,!eten!opdienen!en! het!uitvoeren!van!administratieve!taken.!! ! Vrijwilligers!wijzen!vooral!op!het!tekort&aan&vrijwilligers!en!vooral!aan!jonge!vrijwilligers.!De! nood! aan! vrijwilligers! is! een! constante! nood.! Verder! stoppen! vrijwilligers! voornamelijk! door! gezondheidsproblemen!of!doordat!ze!zorg!aan!iemand!dienen!te!verstrekken.! ! Eén!van!de!belangrijkste!drijfveren!om!vrijwilligerswerk!te!doen!is!om!zinvol!en!actief!bezig!te! zijn.! Daarnaast! is! ook! het! sociale! contact,! de! ervaring! die! ze! opdoen! en! de! erkenning! die! ze! ervoor!krijgen!belangrijk.!Niettemin!kunnen!er!ook!negatieve!uitkomsten!verbonden!zijn!aan!het! verrichten! van! vrijwilligerswerk.! Zo! kaarten! de! vrijwilligers! overbelasting! aan! als! negatief.! De! druk!om!vrijwilligerswerk!te!blijven!doen!is!groot.!De!tijdsinvestering!is!beduidend!en!heeft!een! niet!te!onderschatten!invloed!op!hun!privéleven.!Eveneens! is! het! gebrek! aan! respect! voor! hun! werk!ook!een!negatieve!ervaring.!! ! Vrijwilligers! hebben! dan! ook! nood& aan& ondersteuning.! Voorbeelden! hiervan! zijn! het! krijgen! van! een! vorming! of! opleiding! rond! bepaalde! thema’s! of! doelgroepen! waarmee! vrijwilligers! werken.! Ook! het! hebben! van! een! vrijwilligerscontract! achten! ze! belangrijk! en! dit! in! het! kader! van!valorisatie!naar!hun!geleverde!inzet.!! Wanneer! het! gaat! over! het! vragen! of! verkrijgen! van! hulp,! vinden! vrijwilligers! het! moeilijk! om! hulp! te! vragen.! Als! deze! groep! hulp! vraagt,! doet! ze! dat! aan! kinderen! en! buren,! maar! ook! professionele! hulp! is! belangrijk! omdat! ze! niet! afhankelijk! willen! zijn! van! de! omgeving.! Vrijwilligers! zien! zich! later! ook! hulp! vragen! aan! vrijwilligers! (vrijwilligersorganisaties).! Met! betrekking!tot!de!professionele!hulp!zijn!velen!tevreden,!echter!zijn!vele!vrijwilligers!niet!op!de! hoogte! van! wat! de! mogelijkheden! zijn.! Verder! vinden! ze! de! manier! waarop! het! personeel! omgaat!met!ouderen!niet!naar!behoren,!zoals!het!kinderlijk!behandelen!van!zorgbehoevenden.!! ! Tenslotte!zijn!de!meeste!vrijwilligers!gerekruteerd!of!rekruteren!ze!zelf!door!middel!van!mond8 aan8mond!reclame.!!! ! Met! betrekking! tot! de! buurt! waarin! vrijwilligers! woonachtig! zijn,! kunnen! we! stellen! dat! ze! gehecht!zijn!aan!hun!buurt!en!dat!ze!er!graag!wonen.!Er!zijn!echter!ook!verschillende!negatieve! aspecten! verbonden! aan! hun! buurt.! Het! feit! dat! er! niet! altijd! ‘dag’! gezegd! wordt! en! dat! vele! mensen!hun!buren!niet!kennen!ervaren!ze!als!negatief.!Het!gemis!aan!buurthuizen!of!gezellige! plaatsen!om!samen!te!komen!wordt!hiermee!in!verband!gebracht.!De!vuilheid!en!het!gebrek!aan! respect! komt! ook! sterk! naar! voren.! Geluidsoverlast! en! onveiligheidsgevoelens! worden! hieraan! vaak! gelinkt.! Bij! het! bespreken! van! activiteiten! in! de! buurt,! blijkt! dat! sommige! buurten! een!

!!


straatfeest!organiseren!of!is!het!buurthuis!een!belangrijke!speler.!Echter,!geven!veel!vrijwilligers! ook!aan!dat!er!geen!of!te!weinig!activiteiten!georganiseerd!worden!in!hun!buurt.!! ! Verder!hebben!vrijwilligers!hun!buurt!ook!sterk!zien!veranderen,!wat!zij!vaak!als!een!negatieve! evolutie! ervaren.! Er! zijn! meer! bewoners! bijgekomen! wat! de! drukte! heeft! doen! toenemen.! Het! kennen! van! de! buren! is! dan! weer! sterk! afgenomen.! Op! vlak! van! toekomstverwachtingen! in! de! buurt!zijn!vele!vrijwilligers!niet!altijd!even!positief.!De!evolutie!die!hun!buurt!heeft!ondergaan! overheerst! hun! toekomstverwachtingen.! De! toenemende! vergrijzing! en! zorgnood,! alsook! de! toenemende!armoede!en!gebrek!aan!respect!onder!bewoners!baart!de!vrijwilligers!zorgen.!! ! Tot!slot!wordt!het!concept!zorgzame& buurt!besproken.!Voor!vele!vrijwilligers!is!een!zorgzame! buurt!een!buurt!waaraan!iedereen!mee!werkt,!waarin!alle!bewoners!respectvol!zijn!en!contact! hebben! met! elkaar.! Intergenerationele! activiteiten! zoals! een! buurtfeest! kunnen! de! ontmoeting! tussen! buurtbewoners! bewerkstelligen.! Sommigen! zien! ook! het! vrijwilligerswerk! als! hefboom.! Een!zorgzame!buurt!is!niet!vanzelfsprekend!en!trekkers!zijn!noodzakelijk.! ! !

!!

&


Professionelen:&samenvatting& ! Wanneer!het!project!wordt!voorgesteld!zijn!de!professionals!allemaal!lovend!en!vinden!het!een! waardevol,! doch! zeer! ambitieus! project.! Zij! formuleren! daarbij! enkele! aandachtspunten.! In! Brussel! suggereert! men! om! veel! aandacht! te! besteden! aan! de! detectie& en& toeleiding& van& kwetsbare&groepen.!Een!uitdaging!blijft!om!te!bereiken!wie!het!het!meeste!nodig!heeft.!Daarbij! moet! men! vraag8! en! geefverlegenheid! aanpakken,! werken! met! sleutelfiguren,! ouderen! aanspreken!op!hun!interesses!en!hun!competenties!i.p.v.!hun!noden!en!beperkingen.!Daarnaast! is! het! belangrijk! om! in! het! achterhoofd! te! houden! dat! zeer! geïsoleerde! mensen! ook! vaak! zeer! kwetsbaar!zijn,!dat!dit!tijdsintensief!is,!en!niet!mag!verglijden!in!bemoeizorg.!Ouderen!moeten! eigenaar!blijven!over!hun!leven!en!zorgsituatie.!! ! Daarbij! zien! professionelen! wel! enkele! specifieke& problemen! die! het! moeilijk! maken! voor! ouderen! om! zelfstandig,! kwaliteitsvol! ouder! te! worden.! Daarbij! denken! ze! aan! problemen! met! digitale! administratie! (digitalisering! van! gemeentelijke! dienstverlening,! invullen! van! belastingen,!geld!afhalen),!hoewel!sommigen!daar!ook!mogelijkheden!in!zien!die!vandaag!de!dag! nog! niet! gebruikt! worden! (o.a.! communicatie).! Daarnaast! leven! ouderen! vaak! in! slechte! woonomstandigheden!(problemen!met!afval,!veiligheid,!en!gebrek!aan!hulp!bij!‘kleine’!dingen),! en!erkennen!professionals!dat!de!lokale!buurt!belangrijk!is!voor!ouderen.! ! Een!volgend!aandachtspunt!is!werken!aan!positieve&beeldvorming!van!ouderen!en!mantelzorg.! Daarbij! wordt! er! vooral! gedacht! aan! opvoeding,! maar! ook! lokale! projecten,! en! intergenerationele!initiatieven!waarbij!mensen!elkaar!leren!kennen,!de!meerwaarde!van!elkaar! erkennen!en!zich!in!elkaar!herkennen.!! ! Op! vlak! van! knelpunten& bij& mantelzorgers! schuiven! professionals! een! aantal! bezorgdheden! naar! voren:! oudere! mantelzorgers,! ook! problemen! rond! digitalisering,! overbelasting! van! vaak! één! (hoofd)mantelzorger,! kinderen! wonen! vaak! elders! of! hebben! geen! tijd! en! zware! zorgbelasting! bij! ouderen! met! dementie.! Daarnaast! erkennen! ze! dat! er! weinig,! laat! staan! structureel,! contact! is! tussen! mantelzorgers! en! professionele! zorgverstrekkers.! Mantelzorgers! moeten!meer!gevaloriseerd!worden.! ! Professionals!waarschuwen!dat!werken!met!vrijwilligers!niet!vrijblijvend!is,!en!dat!vrijwilligers! ondersteuning! en! begeleiding! nodig! hebben.! Deze! omkadering! is! vaak! tijdsintensief! en! moet! verschillende! aspecten! omvatten:! vormingen,! opbouw! vertrouwensrelatie,! ondersteunen! van! kwetsbare! vrijwilligers,! afbakening! grenzen,! etc.! Tenslotte! wijzen! de! professionals! op! het! spanningsveld! tussen! vrijwilliger! en! professional.! In! de! toekomst! zullen! vrijwilligers! en! professionals!een!complementaire,!versterkende!rol!moeten!spelen.!Professionele!hulp!kent!zijn! (reglementaire)!limieten!en!vrijwilligers!kunnen!een!belangrijke!rol!vervullen.!Maar!we!mogen! zeker!niet!alleen!op!informele!zorg!inzetten.! ! Tenslotte! rapporteren! professionals! ook! verschillende! knelpunten! op! vlak! van! professionele! zorg.! Ondanks! een! centralisering! van! verschillende! zorgberoepen! (o.a.! nachtdiensten! van! apothekers),!is!er!vaak!heel&wat&professioneel&aanbod,&maar&ouderen!kennen!het!niet!altijd!of!

!!


zien!door!de!bomen!het!bos!niet!meer.!Soms!wordt!professionele!zorg!gelinkt!aan!“OCMW”!wat! een! negatieve! bijklank! krijgt.! Organisaties! zelf,! hebben! soms! specifieke! reglementen! waardoor! de!gewenste!hulp!niet!mogelijk!is,!of!hebben!niet!altijd!de!tijd!of!personeel!om!in!te!gaan!op!alle! vragen.!Daarnaast!wordt!er!aangehaald!dat!de!overgang!ziekenhuis!–!thuis!te!ongecoordineerd! verloopt,! is! er! vraag! naar! structurele! oplossingen! i.p.v.! projectsubsidies! en! blijkt! er! (vooral! in! Brussel)! een! groot! personeelsverloop! te! zijn! wat! continuïteit! en! samenwerking! bemoeilijkt.! Tenslotte!blijkt!er!ook!heel!wat!versnippering!te!zijn.!Heel!wat!mensen!en!organisaties!zijn!met! zorg! en! gelijkaardige! projecten! bezig,! maar! er! zijn! weinig! connecties.! Professionals! zijn! vragende! partij! om! partners! hierrond! te! activeren! en! samen! te! brengen.! Naast! de! klassieke! zorgprofessionals!kunnen!ook!handelaars!een!rol!spelen!in!de!ouderenzorg.! ! ! !

!!

&


Projectbegeleiders& ! Op! 20! februari! 2014! was! er! een! focusgroep! met! de! projectbegeleiders! van! de! 3! AZOB8 proeftuinprojecten:! informele! zorg,! case8management! en! het! OPA8project.! Doel! van! de! focusgroep! was! om! de! verwachtingen! bloot! te! leggen! die! er! leven! over! hun! project! en! het! platform,!en!te!peilen!naar!de!mogelijke!valkuilen!die!zij!nu!reeds!vaststellen!of!verwachten!dat! ze!zich!zullen!stellen!doorheen!het!project.!! ! Tabel(1.(Overzicht(deelnemers(focusgroep(projectbegeleiders( Naam& Organisatie& Filip!Vrebos! Ziekenzorg!Antwerpen! Famke!Sillis! Ziekenzorg!Antwerpen! Linda!Struelens! Eva!vzw!(Brabantwijk!Brussel)! Ruben!Naessens! Dienstencentrum!Chambéry!(Etterbeek,!Brussel)! Thao!Gillisjans! Dienstencentrum!Aksent!(Brabantwijk!Brussel)! Elke!Gutierrez! Eva!vzw!(Brabantwijk!Brussel)! Erika!Louwagie! Thuiszorg!Brabant!vzw! Laure!Aelterman! Stad!Antwerpen,!dienst!Woonregie! Veerle!De!La!Ruelle! Dienstencentrum!Chambéry!(Etterbeek,!Brussel)! Veerle!Dupont! Stad!Antwerpen!–!Servicepunt!Vrijwilligers! ! !

1.

Verwachtingen&t.a.v.&de&projecten&

! 1.1 Realisaties#t.a.v.#de#eigen#organisatie?# ! Allereerst! verwachten! de! organisaties! om! experimenteerruimte! te! krijgen,! om! verschillende! methodieken/tools! te! ontwikkelen! en! te! testen.! Het! doel! is! om! na! 3! jaar! nieuwe! expertise! ontwikkeld! te! hebben.! De! projectbegeleiders! denken! daarbij! bijvoorbeeld! aan:! hoe! bevolkingsgroepen!met!een!migratieachtergrond!te!bereiken!(ook!rond!vrijwilligerswerk),!wat! de! leemtes! zijn! in! de! buurt,! wat! de! zorgnoden! zijn! van! ouderen,! …?! Op! dit! vlak! gebeuren! er! natuurlijk! al! initiatieven! door! de! partners,! maar! men! wil! zich! concreet! richten! op! expertiseontwikkeling!en!verdieping!van!de!kennis!die!er!nu!reeds!is:!“Eigenlijk(is(het(een(soort( van(verdieping(van(de(methodiek.(We(doen(dat(al,(maar(hoe(kunnen(we(dat(nog(ook(structureler(en( gerichter( gaan( doen?”( (Projectmedewerker,( Antwerpen).( Daarbij! is! het! zeker! niet! enkel! de! verwachting!om!kennis!te!genereren,!maar!vooral!ook!om!aan!de!slag!te!kunnen!gaan.!! ! Verder! verwachten! de! projectbegeleiders! om! meer! samenwerkingen! in! de! buurt! te! kunnen! opstarten.! Dit! wordt! als! een! grote! uitdaging! gezien.! Een! medewerker! van! het! zorgbedrijf! Antwerpen!formuleert!het!als!volgt:!“Ik(denk(dat(binnen(de(buurten(er(heel(veel(op(eilandjes(wordt( gewerkt( momenteel.( Dat( is( mijn( aanvoelen.( Je( hebt( de( cultuurcentra,( de( bib,( en( dan( de(

!!


ontmoetingscentra( en( dan…( Iedereen( heeft( wel( ergens( een( opdracht( om( naar( buiten( toe( partnerschappen(op(te(zoeken,(maar(in(mijn(ogen(slaagt(niemand(daar(echt(in.”! De! projectbegeleiders! vermelden! daarbij! wel! dat! samenwerkingen! opstarten! heel! wat! tijd! vraagt.!Dat!is!echter!niet!altijd!te!vatten!in!meetbare!cijfers!of!te!vertalen!naar!concrete!output,! maar! is! wel! belangrijk! om! tijd! aan! te! spenderen.! “Maar( juist( omdat( het( zo( niet( tastbaar( is,( dat( telefoongesprekje,( dat( vertrouwen( opbouwen( met( partners...( Een( keer( op( één( of( andere( avondactiviteit,(dat(je(mekaar(tegenkomt.(Dat(is(moeilijk(in(meetbare(cijfers(te(gieten.(Maar(het(is( wel(belangrijk(dat(je(daar(tijd(en(ruimte(in(steekt.(En,(het(zijn(nu(vaak(dingen(waar(dat(geen(tijd( specifiek( voor( wordt( vrijgemaakt.( En( dat( werkt( gewoon( zo( niet.( Als( je( wilt( samenwerken( met( partners,( moet( men( mekaar( kennen,( denk( ik.( Dan( moet( je( er( tijd( insteken.”( (Projectmedewerker,( Antwerpen).( ! Dit! onzichtbare! werk! zichtbaar! of! meetbaar! maken! is! ook! een! grote! uitdaging! naar! het! beleid! toe.!Het!doel!is!om!na!de!experimenteerruimte!van!3!jaar!het!belang!van!de!projecten!te!kunnen! aantonen!naar!de!subsidiërende!overheden!toe.!Daarbij!kijken!de!projectbegeleiders!immers!al! uit!naar!de!bestendiging!van!het!project,!dat!het!project!na!zijn!experimenteerfase!ook!effectief! vaste! voet! aan! de! grond! krijgt.! Een! projectmedewerker! van! de! Brabantwijk! zegt! hierover! het! volgende:! “Ik( wil( ook( dat( het( project( informele( buurtzorg( nadien,( na( die( drie( jaar,( als( een( verbreding(van(de(werking(van(Biloba(en(ook(van(Aksent,(kan(landen.(En(daarvoor(hoop(ik(dat(we( gaandeweg( een( model( ontwikkelen,( een( management( model,( op( welke( manier( dat( daar( ook( een( plaats( kan( krijgen.( En( dat( dat( bestendigd( kan( worden( en( dat( we( ook( kunnen( zien( van( wie( moet( daar(op(staan,(welk(personeel(moet(daar(op(staan(om(dat(te(coachen,(etc.(Hoe(moet(dat(bestendigd( worden(en(door(wie?”.! Specifiek! hopen! de! projectbegeleiders! ook! dat! na! 3! jaar! het! belang! van! lokaal8! en! buurtgericht! werken! aangetoond! is,! en! dat! beleid! nadien! hiervoor! ook! meer! beleidsprioriteiten,!middelen!en!personeelsinzet!zal!vrijmaken.!! ! 1.2 Realisaties#t.a.v.#de#wijk?# ! De! projectbegeleiders! onderlijnen! dat! de! finale! doelstelling! uiteraard! is! om! iets! positief! te! realiseren! voor! de! mensen! in! de! wijk:! “Het( gaat( wel( over( de( mensen( uiteindelijk.”! (Projectverantwoordelijke,(Brabantwijk).!Een!eerste!belangrijke!doelstelling!is!‘Ageing&in&Place’:! “Om(mensen(langer(thuis(te(kunnen(laten(wonen…(op(een(comfortabele(en(menswaardige(manier.”( (Projectmedewerker,(Antwerpen).!Een!projectmedewerker!in!Etterbeek!formuleert!het!als!volgt:! “Hoe( kunnen( we( mensen( ondersteunen( zodat( ze( langer( kunnen( thuis( blijven( wonen( en( kwaliteitszorg(krijgen?”!Een!belangrijk!doel!van!het!project!daarbij!is!om!de!(sociale)!noden!van! mensen!in!kaart!te!brengen,!en!ook!te!gaan!linken!met!het!aanbod!in!de!wijk.!! ! Ten!tweede!willen!de!projectbegeleiders!ook!valoriseren& welke& netwerken& er& al& zijn& tussen& de&bewoners&en&die&stimuleren&en&ondersteunen.!De!uitdaging!is!om!een!systeem!te!vinden! dat! duidelijk! maakt! dat! dit! waarde! heeft,! en! hoe! je! mensen! erop! attent! kan! maken! dat! het! fantastisch!en!belangrijk!is!wat!ze!doen.!Maar!ook:!“Wel(zeggen:(‘We(zijn(er(ook(wel(voor(jou,(als( het( te( veel( wordt.( En( hoe( kan( dat( ook( sensibiliserend( werken( op( anderen,( om( anderen( ook( te( stimuleren.( Hoe( kan( ik( in( mijn( buurt( actief( zijn?( En( hoe( kan( ik( zorg( opnemen( in( mijn( buurt?”(

!!


(Projectmedewerker,( Antwerpen).( Een! projectmedewerker! uit! de! Brabantwijk! vat! het! als! volgt! samen:! ! “Eigenlijk(gebeurt(er(heel(veel(in(de(wijk(dat(niet(zichtbaar(is.(En(die(dingen(gebeuren(door( mensen(die(óók(onzichtbaar(zijn(of(waar(men(eigenlijk(vaak(negatief(in(het(daglicht(gesteld( wordt.(Terwijl(dat(er(zo(veel(dingen(gebeuren…(En(ik(hoop(dat(we(via(dit(project(eindelijk( die(positieve(dingen(die(er(gebeuren(kunnen(blootleggen.(Dat(we(die(echt(zichtbaar(kunnen( maken((…)(Dat(we(ook(met(de(mensen(die(informele(zorg(geven(samen(kunnen(ontdekken( op(welke(manier(kan(het(werk(dat(zij(doen(gevaloriseerd(worden(en(herkend(worden(en(hoe( kunnen(zij(er(als(persoon(veel(sterker(in(herkend(worden(dan(nu(het(geval(is.”( !

2.

Mogelijke&valkuilen&t.a.v.&de&projecten&

! Een!eerste!mogelijke!valkuil!die!de!projectbegeleiders!naar!voren!schuiven,!situeert!zich!in!het! spanningsveld! tussen! zorg& en& welzijn.! De! projecten! situeren! zich! binnen! zorginnovatie,! maar! zorg! wordt! door! de! projectbegeleiders! benaderd! vanuit! een! breed! welzijnsperspectief! waarbij! ook!veel!aandacht!gaat!naar!het!sociale:!vb.!sociale!cohesie!en!sociale!noden.! ! Een!tweede!spanningsveld!ligt!in!het!top&down&versus&bottom&up!projectwerk.!Het!is!moeilijk! om!een!evenwicht!te!zoeken!tussen!hoe!je!mensen!laat!meedenken,!de!co8creatie,!en!een!format! naar! voren! schuiven! waarbij! mensen! zich! kunnen! aansluiten! en! mee! kunnen! rond! nadenken.! Terwijl!sommige!projectbegeleiders!echt!de!kar!trekken!van!het!participatieve,!het!bottom8up,! het!vanonderuit(écht(opbouwen,!waarschuwen!anderen!er!net!voor!dat!enkel!door!te!faciliteren! er! heel! wat! gemist! of! zelfs! kapot! gemaakt! wordt.! Daarbij! aansluitend! werd! de! vraag! door! één! van! de! projectbegeleiders! gesteld:! In! welke! mate! moet! je! het! informele! als! professional! faciliteren?! Men! vervalt! dan! gauw! in! een! “overheidsdenken( dat( alles( wil( reguleren.”! Een! projectmedewerker!van!Antwerpen!zegt!hierover:!“Als(het(alleen(maar(de(richting(uitgaat(dat(we( alleen(maar(willen(zien(hoe(dat(we(faciliterend(kunnen(zijn,(dan(denk(ik(dat(we(inderdaad(wel(wat( dingen( missen.( Ik( geloof( ook( wel( heel( sterk( in( de( kracht( van( de( buurt( zelf.( Maar( misschien( is( het( zelfs(niet(wijs(om(daar(dan(teveel(faciliterend(te(zijn,(want(dan(begin(je(dat(daar(misschien(dood(te( maken…” ! Hoewel!er!veel!enthousiasme!leeft!bij!de!projectbegeleiders!om!aan!de!slag!te!gaan,!zijn!er!wel! vragen!over!de!timing.!Eerst!en!vooral!is!er!een!serieuze!inwerktijd!nodig.!! ! “Mijn(aanvoelen(is(dat(heel(het(voortraject,(van(vanaf(dat(het(project(gesubsidieerd(is,(het( nog( niet( direct( kan( renderen( en( ik( denk( dat( we( dat( wat( onderschat( hebben.( We( zijn( begonnen(met(een(paar(mensen(aan(te(werven(op(dit(project.(Er(is(een(heel(deel(inwerking( in(de(organisatie,(visieontwikkeling(en(de(mensen(leren(kennen,(het(werk(beginnen(te(leren( kennen( en( heel( dat( traject,( dat( stuk,( naar( mijn( aanvoelen( wordt( dat( onderschat.( Allez,( de( tijd(die(we(daarvoor(voorzien(hebben,(is(onderschat(geweest.(En(dat(is(in(die(zin(een(valkuil( als(je(u(niet(goed(kunt(voorbereiden(en(je(wilt(eerder(lopen(dan(dat(je(kan(stappen,(dan(val( je(toch.(Dus(vind(ik(dat(nu(wel(heel(belangrijk(dat(we(nu(wel(heel(duidelijk(tijd(nemen(om(

!!


samen( ook,( gelijk( dat( we( nu( doen,( te( discussiëren( en( visie( ontwikkelen.”( (Projectmedewerker,(Etterbeek).! ! Het!opstarten!van!de!projecten!en!de!timing!van!acties!lijkt!ook!niet!altijd!evident.!Langs!de!ene! kant! moet! je! al! promo! maken! om! het! project! te! kunnen! opstarten,! maar! langs! de! andere! kant! ook!niet,!want!je!kan!nog!geen!antwoord!bieden!op!concrete!hulpvragen.!Bijvoorbeeld:(“Als(we( het( project( rond( huisbezoeken( toelichten:( Er( zijn( nog( geen( vrijwilligers,( die( kunnen( nog( geen( huisbezoeken( doen,( dus( dat( is( een( kwestie( van( timing( en( communicatie( evenwicht( zoeken.( Dat( is( niet(zo(eenvoudig(is.”((Projectmedewerker,(Etterbeek).( In! de! lijn! hiervan! heerst! er! ook! wel! nuchterheid! en! realisme:! “We(gaan(nu(niet(met(een(project( komen(waardat(we(de(wereld(mee(gaan(veranderen.”! ! Een!vierde!valkuil!betreft!mogelijke!concurrentie&met&andere&initiatieven&en&organisaties!in! de!wijk.!In!de!buurt!zijn!er!immers!vaak!heel!wat!initiatieven!van!formele!zorgorganisaties,!de! gemeente,!verenigingen,...!In!Etterbeek!geeft!men!het!voorbeeld!van!“Coordination(troisième(âge,( met(de(partners(die(nu(op(de(wijk(rond(zorg(en(ouderzorg(actief(zijn(en(…(Eerlijk(gezegd(waren(ze( daar(heel(sceptisch...”!De!projectbegeleiders!waren!dan!ook!zoekende!naar!de!goede!manier!om! het! project! kenbaar! te! maken.! In! Merksem! bijvoorbeeld! vertelt! men! “Dit( is( misschien( het( vijfentwintigste(project(dat(daar(op(wordt(losgelaten,(dat(ze(moeten(ondergaan(en(nog(is(een(keer( naar( moeten( luisteren.( Terwijl( dat( het,( denk( ik,( veel( efficiënter( is( om( vanuit( concrete( vragen( eigenlijk(met(hen(samen(te(gaan(zoeken(naar(antwoorden(en(dat(is(een(heel(andere(invulling.”!Het! blijkt!vaak!handig!om!kleinschalig!te!beginnen!met!enkele!partners.!! ( “Ik(had(dat(aangekaart(op(de(raad(van(bestuur(van(Biloba(en(daar(waren(ook(de(dokters( van(de(‘Maison(Médicale’.(En(zij(waren(super(enthousiast(en(ze(hebben(eigenlijk(vierduizend( patiënten( in( de( wijk...( Ze( waren( eigenlijk( super( enthousiast( en( ik( denk( van,( ja( misschien( moeten(we(wel(niet(naar(tien(organisaties(gaan(...(in(het(begin.(Maar(klein(beginnen(en(als( die(enthousiast(zijn,(daarmee(gaan(spreken…(En(ik(denk(dat(we(het(eerst(moeten(bewijzen.”( (Projectmedewerker,(Brabantwijk).( ! De!AZOB8projecten!moeten!dan!ook!hun!specificiteit!behouden!en!de!complementariteit!zoeken! en!hun!sterktes!uitspelen.!Volgende!discussie!illustreert!dit:! ( “In(de(gemeente(Etterbeek(dat(op(vier(minuten(van(ons(buurthuis(actief(is,(zijn(ze(ook(van( plan( om( zo’n( vrijwilligersdienst( uit( te( bouwen.( Eigenlijk( heel( hetzelfde( zonder( dat( we( dat( van( elkaar( wisten...( Maar( na( drie( jaar,( als( zij( daar( dan( meer( geld( voor( hebben,( vallen( opeens( onze( subsidies( weg.( Als( dat( dan( niet( stevig( verankerd( is( onder( de( buurtbewoners,( denk(ik(dat(dat(bij(ons(onmiddellijk(verdwijnt.”((Projectmedewerker,(Etterbeek).( ( “Maar( dat( is( eigenlijk( wel( een( ander( manier( van( werken.( Allez( dat( is( een( manier( van( werken(met(dispatching(van(vraag(en(aanbod,(hup,(oké,(duo’s,(hup,(terug(weg.(Tegen(hier,( ik(denk(dat(dat(net,(het(andere(instinct(is(dat(je(het(wilt(opbouwen(via(een(proces(van(coD constructie( waardat( je( samen( met( de( mensen( gaat( bouwen.( Ik( geloof( daarin( dat( je( daardoor(een(dynamiek(kan(ontwikkelen.(En(dan(denk(ik(van:(van(mij(mag(een(gemeente( dat(op(een(andere(manier(doen.”((Projectmedewerker,(Brabantwijk).# !!


! Een!uitdaging!die!vele!projectbegeleiders!onderstrepen!is!de!detectie&van&kwetsbare&ouderen& en&informele&zorgers.!In!welke!mate!kunnen!de!projecten!ook!effectief!de!mensen!bereiken!die! het! het! meeste! nodig! hebben.& “Dat( we( niet( enkel( de( mensen( vinden( die( dat( eigenlijk( een( vraag( hebben( en( al( toestappen( naar( de( diensten,( maar( ook( diegene( die( eigenlijk( wel( een( nood( hebben( maar(geen(vraag(stellen.”((Projectmedewerker,(Antwerpen).(Peilen! naar! behoeften! is! echter! niet! altijd!even!makkelijk.!Het!is!dan!ook!belangrijk!om!“er!genoeg(aandacht(en(ruimte(voor(te(maken( om(écht(goed(te(begrijpen.”!Projectmedewerkers!geven!aan!dat!ze!immers!vaak!met!een!bepaalde! bril!kijken!naar!wat!er!gebeurt,!maar!daardoor!ook!dingen!missen.&Een!specifiek!aandachtspunt! bijvoorbeeld! zijn! mannelijke! informele! zorgers,! waar! vandaag! heel! weinig! aandacht! naartoe! gaat.! “Zorg( is( sowieso( vaak( al( een( vrouwenzaak( denken( wij.( Maar( ik( weet( dat( ooit,( in( de( Brabantwijk(iemand(tegen(mij(zei(van(‘Maar(dat(doen(wij(niet.(Wij,(vrouwen(doen(dat(niet.(Dat(zijn( ons(mannen(die(de(mannen(wassen.’”((Projectmedewerker,(Brabantwijk).& ! Als! laatste,! misschien! de! belangrijkste! valkuil,! onderstreepten! de! projectbegeleiders! dat! de! AZOB8projecten! niet! als! startpunt! noch! als! uitkomst! mogen! heb! dat! men! informele& zorgers& gaat& beschouwen& als& goedkope& krachten.! “Ik( wil( absoluut( vermijden,( dat( vanuit( de( buitenwereld(zo’n(model(gezien(wordt(als(iets(interessant(omdat(het(goedkoop(zou(kunnen(zijn,(dàt( wil( ik( absoluut( vermijden!”( (Projectmedewerker,( Brabantwijk).( Zeker! ook! vanuit! een! overheidsoptiek!wordt!er!vaak!meer!en!meer!naar!vrijwilligers!gekeken!om!semi8professionele! taken!op!te!nemen.!Die!grens!moet!voor!de!projectbegeleiders!bewaakt!worden!en!blijven.!Die! grenzen! zijn! nochtans! moeilijk:! “We( hebben( professionelen,( we( hebben( semiDprofessionelen,( we( hebben(betaalde(vrijwilligers(en(dan(hebben(we(nog(de(onbetaalde.(En(daar(hou(ik(mijn(hart(een( beetje( vast( van,( want( het( is( net( de( bedoeling( om( hen( te( valoriseren.( En( als( zij( dan,( bij( wijze( van( spreken( de( kruimels( mogen( hebben…“! (Projectmedewerker,( Brabantwijk).( Als! zo! een! systeem! eventueel! kostenbesparend! zou! zijn,! zouden! die! middelen! ook! terug! geïnvesteerd! kunnen! worden:!in!bijvoorbeeld!een!professionele!ondersteuning!van!vrijwilligers!of!naar!de!vrijwilliger! zelf:! “Als(nu(iemand(jaren(voor(zijn(buur(zorgt(of(jaren(voor(zijn(ouders(zorgt(en(die(komt(nadien( op( de( werkloosheid,( heeft( die( nul,( die( heeft( nog( nooit( gewerkt.( Allez( het( is( in( die( dingen,( dan( zou( men(moeten(investeren(in(die(dingen(die(net(die(mensen(kunnen,(allez(het(werk(da(die(mensen(doen( ook( kan( valoriseren.”( (Projectmedewerker,( Brabantwijk).( Belangrijk! is! vooral! om! die! vragen! te! stellen! aan! de! vrijwilligers! en! mantelzorgers! zelf! en! met! hen! het! denkproces! op! gang! trekken:! Wat!is!nu!voor!hen!valorisatie?! ! De! projectbegeleiders! anticiperen! dan! reeds! op! heel! wat! ondersteuningsnoden! die! mantelzorgers!en!vrijwilligers!kunnen!hebben:!! • Opleiding!van!vrijwilligers!om!hen!een!gepast!denkkader!mee!te!geven,!dat!vrijwilligers! niet! louter! een! OPA8checklist! kunnen! afnemen! maar! ook! bepaalde! signalen! (vb.! over! eenzaamheid)!kunnen!oppikken.!“Je(kan(niet(zo(maar(een(vrijwilliger(laten(binnenstappen( bij(de(mensen(en(op(vijf(minuten(die(checklist(laten(afnemen(en(het(is(gedaan.(Terwijl(dat( dat( ja,( precies( in( het( project( zo( een( beetje,( zo( simplistisch( is( voorgesteld.”( (Projectmedewerker,(Brussel).! • •

!!

Het!is!belangrijk!om!de!reden!te!weten!waarom!iemand!vrijwilligerswerk!doet.! De!vrijwilligers!zijn!zelf!vaak!ook!mensen!in!een!precaire!situatie.!


•

Informele!zorgdragers!zouden!zelf!een!ploeg!moeten!kunnen!vormen,!een!team,!die!ook! iets!aan!elkaar!hebben.!

•

Nood!aan!duurzame!coördinatie!om!mensen!te!blijven!coachen.!

! !

3.

Verwachtingen&t.a.v.&het&platform&&

! De!projectbegeleiders!hebben!een!aantal!verwachtingen!ten!aanzien!van!het!Proeftuinplatform.!! ! Op!vlak!van!administratie&en&communicatie!wordt!er!verwacht!dat!er!tools!aangereikt!worden! om! “heel(dat(administratieve(gedoe”(beheersbaar! te! maken,! zeker! op! vlak! van! rapportage! naar! IWT! en! verslaggeving.! Projectbegeleiders! hebben! nood! aan! instrumenten! voor! verslaggeving,! zodat! ze! zich! daar! niets! van! moeten! aantrekken.! Op! vlak! van! communicatie! verwachten! de! projectbegeleiders! een! gelijkwaardige! plek,! voor! alle! platformpartners,! en! valorisatie! van! de! lokale!projecten!in!de!buurt.!Dat!laatste!blijft!volgens!de!projectbegeleiders!immers!de!focus!van! de!zorginnovatieplatformen.! ! Van! het! platform! wordt! ook! verwacht! dat! zij! aan! de! kar! trekken! voor! gemeenschappelijke& visie\ontwikkeling,& o.a.! over! de! rol! van! vrijwilligerswerk! en! zorg,! doel! van! de! projecten,! etc.! Vanuit! het! platform! moeten! ook! beleidsvoorstellen! geformuleerd! worden,( “dat( de( overheid( begrijpt(dat(er(hier(ruimte(vrij(voor(moet(gemaakt(worden.”! ! Verder! wordt! ook! naar! het! platform! gekeken! voor! kennisdeling.! Een! projectmedewerker! uit! Etterbeek!dacht!bijvoorbeeld!aan “concrete(wetenschappelijke(kennis(over(wat(we(zouden(kunnen( doen(aan(de(basis.(Want(eigenlijk(ben(ik(nu(de(voorbije(weken(vooral(zelf(op(zoek(gegaan(naar(wat( bestaat( er( daar( al( over,( over( buurtzorg.( Hoe( kan( dat( concept( opgevat( worden?( Ik( heb( nu( de( voorbije(weken(ontdekt(dat(er(in(Nederland(een(jaar(of(zeven(geleden(een(project(uitgevoerd(is,(ook( in( zes( pilootregio’s( en( die( hebben( buurtzorg( daar( volledig( ontwikkeld( vanuit( de( sociale( visie.”! Kennisdeling! kan! ook! via! vormingen,! zoals! er! nu! ook! reeds! zijn! rond! privacy,! hoe! een! testpopulatie!opbouwen,!correct!handelen,!etc.! ! Daarnaast!zien!de!projectbegeleiders!het!platform!ook!als!een!uitwisselingsbasis!tussen!hen!en! de!andere!projecten,!om!intervisie!mogelijk!te!maken!tussen!de!mensen!die!rond!hetzelfde!aan! het! werken! zijn,! om! uit! te! wisselen! wat! werkt! en! wat! niet! werkt.! Daarin! zien! de! projectbegeleiders!dan!ook!heel!duidelijk!hun!rol!naar!voren!komen:!ervaringen!doorgeven!als! het!voor!anderen!ook!interessant!kan!zijn.! ! Tenslotte!geven!de!projectbegeleiders!ook!enkele!mogelijke!valkuilen!mee:! • Te& veel& overleg& en& te& veel& vergaderen:! “Er(moet(overleg(zijn(en(er(moet(kennisdeling( zijn,( maar( dat( mag( niet( het( overwicht( nemen( want( dat( is( eigenlijk( wel( echt( een( valkuil.( Want(er(is(overleg(tussen(de(mensen(die(hetzelfde(doen,(er(is(overleg(in(Brussel,(er(is(overleg( met(Antwerpen.(Er(is(heel(wat(overleg(om(te(zien,(om(veel(te(kunnen(delen(en(dat(is(goed,( maar(dat(mag(echt(ook(niet(het(overwicht(nemen.”((Projectmedewerker,(Etterbeek).!

!!


•

! ! ! ! ! ! ! ! !

!!

Overbevraging&projecten:&“Ik(vind(het(super(boeiend(om(in(dit(project(te(zijn,(maar(ik(wil( ook( wel( effe...( gewoon...zeggen( van,( het( is( eigenlijk( wel( heel( veel.”( (Projectmedewerker,( Etterbeek).&

!


! ! ! & ! ! ! ! ! ! ! ! !

Deel&&&&&&2& Analyse&Brabantwijk& ! ! ! !

!!

&


Ouderen& ! Op!7!en!16!april!2014!vonden!er!in!de!Brabantwijk!twee!focusgroepen!plaats!met!ouderen.!De! focusgroep!van!7!april!ging!door!bij!Aksent!vzw!(N=11).!Aan!deze!focusgroep!namen!uitsluitend! ouderen!deel.!De!focusgroep!van!16!april!vond!plaats!in!het!Bilobahuis!en!hieraan!namen!naast! ouderen!ook!enkele!mantelzorgers!en!een!vrijwilliger!deel!(N=9).!Het!doel!van!de!focusgroepen! was! om! inzicht! te! krijgen! in! hoe! de! buurt! en! contacten! met! buren! ervaren! worden,! waar! hun! noden!liggen,!en!hoe!zij!kijken!naar!‘zorg’.! ! De!kenmerken!van!de!deelnemers!van!deze!focusgroep!zijn:!! ! Tabel(2.(Overzicht(deelnemers(focusgroepen(‘ouderen’(Brabantwijk( Geslacht& Leeftijd& Nationaliteit& Herkomst& Rol& Vrouw! 82! Belg! België! Oudere! Man! 80! Belg! België! Oudere! Vrouw! 63! Frans! Frankrijk! Oudere! Vrouw! 76! Belg! Griekenland! Oudere! Vrouw! 68! Belg! België! Oudere! Vrouw! 79! Belg! België! Oudere! Vrouw! 61! Belg! Griekenland! Oudere! Vrouw! 66! /! /! Oudere! Vrouw! 76! /! /! Oudere! Vrouw! /! /! /! Oudere! Vrouw! /! /! /! Oudere! Vrouw! 64! Belg! België! Oudere! Vrouw! 57! Belg! België! Oudere! Man! 63! Belg! België! Oudere! Vrouw! 64! Belg! Turkije! Oudere! Man! 41! Belg! Marokko! Vrijwilliger! Vrouw! 51! Belg! Turkije! Mantelzorger! Vrouw! /! Belg! Turkije! Mantelzorger! Vrouw! /! Belg! België! Oudere! Man! /! /! /! Oudere! !

1.

Ervaringen&buurt&&

! 1.1 Knelpunten#buurt# ! Onveiligheid!in!de!buurt!vormt!een!groot!knelpunt!in!de!wijk!en!dit!wordt!door!de!meerderheid! van! de! respondenten! bevestigd.! Vanaf! een! bepaald! uur,! rond! het! uur! dat! het! donker! wordt,! geven!respondenten!aan!niet!meer!op!straat!te!komen.!!

!!


“Du(bruit(toute(la(nuit,(des(bagarres(toute(la(nuit(aussi.(On(ne(sait(pas(dormir.”((Vrouw,(62( jaar,(Brabantwijk).(( “Des( cris.( Moi,( j’habite( près( de( la( chaussée( de( Haecht.( Il( y( a( des( gens( qui( peuvent( se( tuer( après( le( restaurant( ou( après( le( café.( Comme( madame( dit,( c’est( dangereux( après( une( certaine(heure.”((Mantelzorger,(vrouw,(Brabantwijk).( ( Zo!vertellen!een!aantal!respondenten!dat!ze!in!het!verleden!herhaaldelijke!keren!lastig!gevallen! werden!op!straat.!In!de!focusgroep!was!één!van!de!respondenten!haar!echtgenoot!overleden!aan! de!verwondingen!die!hij!opliep!nadat!hij!op!straat!aangevallen!was!door!5!jongeren,!“Il(s’est(fait( agressé( par( des( Marocains( et( il( est,( suite( à( cette( agression,( il( est( mort.”! (Vrouw,( 78( jaar,( Brabantwijk).!! ! Ook!klaagt!men!over!de!vele!inbraken!in!de!buurt.!“Moi,(j’ai(mis(l’argent(dans(la(maison…(Bagues,( boucles( d’oreilles,( …( Moi,( je( suis( partie( une( heure( et( demie,( acheter( un( sandwich( et( de( quoi( manger…(Je(reviens(20(minutes(après(;(porte(cassée,(tout(volé,(tout(par(terre…(Deux(fois…”((Vrouw,( 62(jaar,(Brabantwijk).(Hier!wordt!door!anderen!wel!op!ingespeeld!dat!inbraken!ook!voorkomen! in!andere!buurten!en!niet!alleen!in!de!Brabantwijk.!Tijdens!de!focusgroep!gaven!respondenten! elkaar!tips!mee!om!toekomstige!inbrekers!te!misleiden.!“Ce(qui(est(bien,(c’est(par(exemple(laisser( une( radio( allumée.( Ça( consomme( rien( et( ça( protège( énormément.( Ou( même( laisser( une( lampe( allumée,( une( lampelette.( Ça( consomme( cinq( watt( et( regarde.( Il( y( a( une( lumière,( il( y( a( un( peu( de( musique.( Ils( ne( vont( pas( rentrer.”( (Man,( 55( jaar,( Brabantwijk).( Er! heerst! een! gevoel! van! wantrouwen! ten! aanzien! van! mensen! die! ze! niet! kennen! en! men! is! hiervoor! extra! waakzaam.! “Parfois( quelqu’un( vient( pour( prendre( le( compteur( et( alors( moi( je( dis:( ‘Non,( non,( je( ne( vais( pas( ouvrir’.”! (Oudere,(vrouw,(Brabantwijk).! Daarnaast! staan! ze! sceptisch! tegenover! de! politie! en! de! mate!waarin!men!een!beroep!kan!doen!op!hen;“Ils(ne(viennent(pas(pour(des(petites(choses.”,!“Ils( viennent(trop(tard(en(fait”,(“Moi,(mourir,(après(la(police(vient”.! Een! andere! respondent! geeft! aan! dat!de!aanwezigheid!van!de!politie!rond!het!Noordstation!verbeterd!is!nadat!een!buschauffeur! vermoord!werd.!( ! Een! veelvoorkomend! probleem! is! het! gebrek! aan! respect! voor! de! openbare& ruimte.& Veel! ouderen! halen! het! probleem! van! sluikstorten! en! zwerfafval! aan.! Zo! wordt! door! meerdere! respondenten!bevestigd!dat!vaak!mensen!van!buitenaf!naar!de!buurt!komen!om!hun!afval!op!de! straathoek! te! droppen.! Dit! was! bij! de! meeste! een! grote! bron! van! ergernis,! één! waar! men! moedeloos!tegenover!stond.!! ! “Ze( zitten( ‘s( avonds( wel( voor( je( deur( te( babbelen( en( zodoende( blijven( er( altijd( wel( blikjes( achter(en(van(die(dingen,(maar(voor(de(rest…”((Vrouw,(68(jaar,(Brabantwijk)(( ( “Il(était(six(heures(du(matin(et(j’avais(oublié,(j’ai(encore(pu(mettre(mon(sac(poubelle(et(bien( un(jeune(homme(avec(une(camionnette,(je(le(dis,(il(a(tout(mis(plus(loin,(mis(tous(les(sacs(qu’il( avait(dans(sa(camionnette.(Ça(je(sais.(Il(m’a(vu,(il(m’a(regardé.(Moi,(je(n’ai(rien(dit.”((Vrouw,( 78(jaar,(Brabantwijk)( ! Ook!liften!en!spiegels!in!de!gedeelde!en!openbare!ruimte!worden!beschadigd!en!vernield.!Verder! geven! ouderen! overlast& als! groot! nadeel! in! de! buurt! aan.! Vooral! nachtlawaai! vormt! een! groot! !!


probleem,!omwille!van!de!aanwezigheid!van!de!vele!cafés!en!bistro’s.!“Il(n’y(a(malheureusement( pas(une(loi(pour(le(café,(le(bistrot.(De(telle(heure(à(telle(heure.(Donc(ils(vont(24h/24,(7j/7.(Si(on(ne( bouche( pas( les( oreilles,( on( ne( peut( pas( dormir.”( (Vrouw,( 62( jaar,( Brabantwijk).( Ook! de! Brabantsstraat!wordt!aangehaald!als!een!luidruchtige!plek!om!rond!te!wonen.!“Rue(de(Brabant( aussi(est(une(rue(très(animée(et(la(journée(ça(va,(mais(la(nuit(c’est(pénible(pour(dormir(parce(qu’il(y( a(un(établissement(qui(est(ouvert(toute(la(nuit.(Ça(marche(24h/24(et(parfois(la(nuit(on(ne(sait(pas( dormir(quoi.”((Vrouw,(64(jaar,(Brabantwijk).(Hierbij! geeft! men! wel! aan! dat! geluidsoverlast! niet! afkomstig!is!van!de!buurtbewoners!zelf,!maar!van!“des(gens(qui(n’habitent(pas(dans(ce(quartierDci,( qui(viennent(visiter(le(quartier(la(nuit(pour(faire(scandale(et(alors(klaxonner(tout(le(temps,(boire,( tout(ça.”! ( Tot!slot!vormt& het& gebrek& aan& respect& voor& elkaar& soms!een!probleem.!“A(l’intérieur(de(mon( logement,(il(n’y(a(pas(de(problème.!Tous(les(problèmes(viennent(de(l’extérieur.(Soit(de(l’extérieur(de( la( rue,( soit( de( l’extérieur( dans( l’immeuble.( Quand( on( habite( dans( un( immeuble,( il( y( a( plusieurs( catégories( de( gens,( plusieurs( nationalités,( plusieurs( cultures.( Donc( il( y( a…( On( peut( dire( pour( la( moitié(un(manque(de(respect.(Un(manque(de(respect(du(voisinage.(Des(gens(qui(parlent(très(fort,(qui( claquent( les( portes( et( qui( ne( font( pas( attention( aux( autres.”( (Oudere,( vrouw,( Brabantwijk).( Door! enkelen!wordt!nog!de!slechte!staat!van!de!voetpaden!in!de!wijk!aangehaald,!“il(y(a(beaucoup(de( pièges.”! (( Eén!van!de!respondenten!haalt!ook!aan!dat!er!wel!slagers!in!de!buurt!aanwezig!zijn,!maar!dat! hier!geen!varkensvlees!te!verkrijgen!is!en!dat!men!hiervoor!meteen!naar!de!grote!winkelcentra! moet! gaan.! “De( bakker( euh,( dat( is( geen( probleem( dat( het( een( Marrokaan( is,( maar( euh,( de( beenhouwer,( euh( ja,( hier( nog( een( beenhouwer( vinden( die( nog( varkensvlees( verkoopt( of( zo.( Dat( is( wel(euh,(dat(is(heel(moeilijk.(Om(het(Belgische(vlees(zal(ik(maar(zeggen.(Dat(is(eigenlijk(het(grootste( probleem.(Dan(moet(je(al(naar(de(GB(gaan(of(zo(euh,(voor(vlees(gelijk(wij(dat(doen.”(Vrouw,(68(jaar,( Brabantwijk).! ! 1.2 Voordelen#buurt# ! Naast!knelpunten!zijn!er!verschillende!voordelen!verbonden!aan!wonen!in!de!Brabantwijk.! De! meeste!ouderen!lijken!tevreden!te!zijn!over!de!aanwezige!voorzieningen!en!de!ligging.!“Donc,( il(y(a(des(facilités,(des(commerces(et(tout(ce(qu’il(faut.(On(a(des(métros,(on(a(le(centreDville.”,(aldus! een!jonge!gepensioneerde.!Eén!van!de!respondenten!geeft!aan!verhuisd!te!zijn!van!Neder8Over8 Heembeek!naar!de!Brabantwijk!en!omschrijft!de!buurt!als!het!paradijs,!als!een!bruisende!plek! waar! altijd! iets! te! beleven! valt.! “Moi,( je( voudrais( plus( jamais( partir( d’ici.( C’est( depuis( 7( ans( que( j’habite(ici.(J’ai(vécu(presque(50(ans(à(NederDOverDHeembeek.(Ça(se(trouve(entre(Laeken,(Vilvorde(et( Bruxelles.(C’est(juste(en(dehors(de(la(ville,(mais(il(n’y(avait(presque(pas(de(magasins,(il(y(avait(rien.( Alors(j’ai(dit(non,(je(viens(habiter(ici(au(centreDville(et(notamment(dans(un(grand(building(ou(il(y(a( beaucoup(de(mouvement.(Je(suis(venu(ici(dans(le(quartier(et(je(le(dis,(ici(c’est(le(paradis.(Moi,(je(veux( plus(jamais(partir(d’ici.(Parce(que(justement(il(y(a(plein(au(centre(ici.(Il(y(a(ce(mouvement(éternel.( Ça(bouge(tout(le(temps(ici.(Il(y(a(une(diversité(de(nationalité,(donc(il(y(a(ce(paradoxe.(On(peut(par( exemple(voir,(si(on(passe(de(la(gare(jusque(ici(et(on(passe(par(la(rue(d’Aerschot,(on(peut(voir(une( bonne(sœur,(donc(une(religieuse(juste(à(côté(d’un(bordel(par(exemple.(Justement(parce(que(il(y(a(un(

!!


couvent( dans( la( même( rue.( Ce( paradoxe,( quand( on( voit( tout( ça…( Pour( moi,( c’est( le( paradis( quoi,( cette(contradiction.”((Man,(55(jaar,(Brabantwijk)(.( De(buurtcohesie&wordt!ook&beschouwd!als!een!belangrijk!voordeel.!“Il(y(a(une(solidarité(dans(le( voisinage(qu’il(n’y(a(pas(ailleurs(dans(certaines(communes(ou(dans(certains(immeubles(où(les(gens( ne(se(connaissent(même(pas.”,!aldus!een!vrouwelijke!inwoner.!Volgens!ouderen!zijn!de!inwoners! van!de!Brabantwijk!behulpzaam!en!solidair!met!elkaar.!“Elle((vertaalt(voor(oudere(deelneemster( van(de(groep)(dit(qu’elle(veut(vivre(ici(à(Schaerbeek(parce(qu’elle(n’a(pas(de(voiture(et(elle(ne(sait( pas(se(déplacer.(Elle(préfère(être(ici(parce(que(ici,(on(a(de(l’aide(quand(même.(Elle!ne(sait(pas(sortir( et(si(elle(demande(à(quelqu’un(d’aller(acheter(du(pain,(ils(vont(acheter(du(pain(pour(elle.(Si(elle(a( besoin( de( quelque( chose,( ils( vont( directement( l’acheter( et( l’apporter.”( (Mantelzorgster,( Brabantwijk).(Daarnaast!geven!sommige!ouderen!ook!aan!een!oogje!in!het!zeil!te!houden!voor! elkaar,!bijvoorbeeld!wanneer!men!iemand!uit!de!buurt!al!een!poosje!niet!meer!gezien!heeft,!gaat! men!eens!aanbellen!bij!elkaar.!! ( Daarnaast!geeft!een!558jarige!man!aan!dat!de!aanwezige!heterogeniteit!en!dynamiek!de!buurt! een! aangename! en! interessante! plek! maakt.! “Cette( diversité,( ce( mélange( qu’on( voit( et( c’est( bon( quoi.(C’est(pour(ça(que(Bruxelles(est(connu,(la(diversité.(Zinneke(comme(on(dit.”!! ( Wonen! in! de! Brabantwijk! heeft! een! financieel& voordeel.! De! huurprijzen! zijn! voordeliger! en! ouderen!zijn!van!mening!dat!ook!de!buurtwinkels!goedkoper!zijn!dan!elders!in!de!stad.!! ! 1.3 Participatie#aan#activiteiten#in#buurthuizen#en#dienstencentra# ! In!de!Brabantwijk!organiseren!de!buurthuizen!en!dienstencentra!uiteenlopende!activiteiten:!het! gaat! van! informaticalessen! tot! uitstappen! en! musea8bezoeken.! “Oui,( on( fait( des( cinémas,( des( théatres.(On(choisit(un(dvd(et(on(regarde.(On(fait(plein(d’activités…(Ce(qu’on(veut(en(fait.”,(aldus!een! vrouw!uit!de!Brabantwijk.!Het!aanbod!lijkt!erg!gevarieerd!te!zijn!opdat!zo!veel!mogelijk!mensen! kunnen! participeren.! Men! is! fan! van! de! uitstapjes! die! georganiseerd! worden! buiten! de! wijk.! Voornamelijk! omdat! men! graag! buiten! de! wijk! komt,! maar! ook! omdat! dit! in! groep! wordt! georganiseerd.! Er! alleen! op! uit! trekken! vinden! respondenten! minder! aantrekkelijk.! Daarnaast! geven!de!respondenten!aan!dat!ook!de!groepstarieven!hierbij!mooi!meegenomen!zijn.!! ( “Et(c’est(intéressant(parce(que(c’est(souvent(des(tarifs(de(groupe(donc(c’est(très(intéressant.( On(n’est(pas(seul.(C’est(très(bien(hein.”((Man,(55(jaar,(Brabantwijk).( ( “Les(activités(ont(2(avantages.(Par(rapport(au(prix(et(aussi(par(rapport…(Si(j’ai(envie(d’aller( visiter(une(ville(ou(un(musée,(je(ne(sais(pas(aller(toute(seule,(donc(on(est(en(groupe(et(on(va( visiter(plusieurs(villes.”((Oudere(vrouw,(Brabantwijk).( ! Eén!van!de!belangrijkste!redenen!waarom!ouderen!deelnemen!aan!dergelijke!activiteiten!is!om! anderen!te!ontmoeten!en!gezelschap!te!hebben,!maar!ook!om!hun!gedachten!te!verzetten:!“Pour( changer( un( peu,( pour( oublier( les( problèmes.”( (Vrouw,( 51( jaar,( Brabantwijk).( Daarbij! blijkt! het! persoonlijke!contact!en!aanmoediging!belangrijk!te!zijn!voor!ouderen!om!deel!te!nemen.!Zoals! een!558jarige!man!zegt:!“Une(fois(qu’on(est(mis(dans(le(bateau,(on(a(plein(de(contacts.(Si(on(ne(vient(

!!


pas(une(fois,(on(reçoit(des(coups(de(téléphone:(‘On(ne(vous(voit(pas,(venez(parce(qu’on(fait(ceci(et( cela’.!Une(fois(qu’on(vous(connait,(on(ne(vous(lâche(plus(et(ça,(c’est(positif.(Alors(on(vous(téléphone( régulièrement.”! Er! wordt! ook! positief! gesproken! over! leeftijdsgenoten! die! men! leert! kennen! tijdens! deze! activiteiten! en! men! vindt! het! fijn! om! deze! mensen! ook! tegen! te! komen! tijdens! activiteiten!van!andere!organisaties!in!de!buurt.!“Ça(devient(une(famille(hein(et(alors(on(rencontre( des(gens(que(par(exemple(on(connait(de(‘De(Schakel’(ou(qui(vont(aussi(à(‘l’Harmonie’(et(alors(pour( finir,(on(connait(plein(de(gens.(C’est(ça(qui(est(intéressant.(Vraiment,(il(faut(avoir(la(volonté(aussi(de( sortir(parce(qu’une(fois(qu’on(vous(connait,(on(ne(vous(lâche(plus.(Ça,(c’est(bien.(Enfin,(c’est(comme( ça(que(je(l’ai(remarqué(personnellement.”((Man,(55(jaar(Brabantwijk).! Deelname! aan! activiteiten! verbreekt! eenzaamheid:! “Alors( on( entend( aussi( plein( de( choses,( mais( si( on( reste( à( la( maison,( évidemment,(on(meurt(de(solitude.”.! !! Er!zijn!echter!ook!drempels&die!verhinderen!dat!ouderen!deelnemen.!Zo!wordt!een!gebrek!aan! informatie! aangehaald! als! een! belangrijke! drempel! waardoor! ouderen! de! weg! naar! dienstencentra!niet!vinden.!De!respondenten!hebben!het!gevoel!dat!de!informatie!voornamelijk! geïsoleerde!ouderen!moeilijk!bereikt.!“Il(y(a(encore(beaucoup(de(personnes(qui(ne(sont(pas(encore( au(courant(que(le(système(de(service(existe…(Donc(il(faut(informer,(comme(quoi(on(peut(vous(aider( à(ne(pas(rester(dans(l’isolement.(C’est(ça(qu’il(faut(le(plus.”((Vrouw,(62(jaar,(Brabantwijk).(! ! Daarnaast! speelt! ook! het! type! activiteit! een! rol.! Vermoeiende! activiteiten! hebben! een! afremmend! effect! voor! ouderen! met! een! zwakkere! gezondheid.! “Le( lendemain( on( ne( sait( plus( bouger.( Moi,( je( bouge( encore.( Mais( il( y( a( d’autres( qui( ne( savent( pas( le( faire.”,! aldus! een! oudere! vrouw!uit!de!Brabantwijk.!! ! Ouderen! uit! de! Brabantwijk! formuleren! zelf! een! aantal! aanbevelingen! om! het! aanbod& te! verbeteren.!Zo!willen!ze!bijvoorbeeld!meer!uitstappen!of!kleine!reizen!met!een!privé!bus.!“Là,(on( voit( d’autres( choses,( comme( ça( on( se( sent( un( peu( en( vacances.”,( volgens! een! 538jarige! vrouw.! Dergelijke!uitstappen!kunnen!de!routine!met!het!centrum!doorbreken,!“Il(y(a(des(moments(où(ça( devient( monotone”,( aldus! een! vrouw! uit! de! Brabantwijk.! Volgens! een! jonge! gepensioneerde! vrouw! moet! er! ook! meer! aandacht! worden! besteed! aan! ouderen! die! voor! de! eerste! keer! deelnemen! aan! een! activiteit.! “Ce( que( moi( j’ai( constaté( qui( manque,( c’est( l’accueil( de( cette( personne,( c’est( à( dire( on( ne( vient( pas( vers( vous( pour( dire:( ‘Ben,( voilà…’.( Si( je( vois( une( tête( d’un( nouveau( qui( vient( d’arriver( ou( quoi,( je( vais( aller( vers( elle( pour( lui( dire:( ‘Ben( voilà…’( Je( vais( l’accueillir(pour(faciliter(la(démarche(qu’elle(vient(d’accepter(de(faire.”(Één! van! de! respondenten! zou! het! handiger! vinden! moest! ze! niet! altijd! moeten! reserveren! voor! een! maaltijd.! De! maaltijdenservice! op! zich! wordt! als! een! pluspunt! beschouwd! van! Aksent! vzw,! maar! meerdere! organisaties! zouden! dit! moeten! toepassen.! Dit! zou! laagdrempeliger! zijn! voor! ouderen! die! van! dag!tot!dag!leven.!“Si(un(soir(je(décide(d’aller(dans(un(des(centres(le(lendemain(pour(aller(manger( parce(que(je(n’ai(pas(envie(de(manger(toute(seule.(Non…(Je(devrais(avoir(réserver(ma(place(la(veille.( C’est( un( peu( contraignant( pour( les( personnes( qui( sont( âgées,( qui( sont( un( peu( malades( et( qui( ne( savent( pas( pour( le( lendemain.( Ici( par( exemple,( on( peut( venir( quand( on( veut.( Celui( qui( vient( le( premier,(il(mange,(celui(qui(vient(trop(tard,(ben(c’est(trop(tard.(Moi(je(trouve(ça(bien.(Ça(n’est(pas(la( peine( de( dire( qu’il( faut( venir( à( l’avance,( mais( si( ce( jourDlà( je( ne( sais( pas( me( déplacer( ou( il( n’y( a( personne( pour( m’accompagner,( je( ne( saurais( pas.( Il( faut( réserver( tous( les( jours,( tous( les( jours…”( (Oudere(vrouw,(Brabantwijk).(( !!


2.

Zorgzame&buurt&

! Ouderen! omschrijven& een! zorgzame! buurt! als! een! buurt! met! grote! solidariteit! en! behulpzaamheid.!Voor!een!638jarige!vrouw!uit!de!buurt!betekent!dit!“par(exemple(porter(un(sac( ou(garder(un(enfant.(Euh,(de(faire(des(courses(pour(des(personnes(qui(sont(malades.(C’est(ça(pour( moi(l’entraide.(Sans(rien(demander(en(échange.(C’est(ça(pour(moi.”( ! Bij! de! vraag! hoe& de& buurt& zorgzamer& kan& zijn,! wijzen! de! ouderen! op! kleine! inspanningen,! zoals! elkaar! begroeten.! Volgens! sommige! ouderen! zou! dit! in! het! Turks! of! Arabisch! moeten! kunnen,! bij! wijze! van! integratie.! “PeutDêtre( qu’ils( veulent( sentir( qu’on( veut( faire( un( effort( nous( aussi.”,(aldus! een! 788jarige! vrouw! uit! de! Brabantwijk.! Volgens! sommigen! is! het! echter! aan! hen! om!zich!aan!te!passen.!Tot!slot!zijn!ouderen!van!mening!dat!er!meer!publiciteit!moet!zijn!over!de! verschillende! organisaties! in! de! buurt,! die! vaak! ongekend! zijn! bij! de! buurtbewoners:! “Une(fois( qu’on( se( connait( on( ne( se( lâche( plus.( Ça,( c’est( bien.( Enfin,( c’est( comme( ça( que( je( l’ai( remarqué( personnellement.”!! ! Er!wordt!ook!een!opmerkelijk!verschil!aangehaald!in!verband!met!respect!dat!de!maatschappij! heeft! voor! ouderen! de! dag! van! vandaag.! Zo! halen! sommige! aan! dat! het! vandaag! beter! is! in! vergelijking! met! vroeger,! met! haalt! het! voorbeeld! aan! van! een! plaats! afstaan! voor! een! oudere! persoon!op!tram!of!bus.!“Les(derniers(moments,(j’ai(remarqué(que(s’il(y(a(une(personne(qui(rentre( dans(le(tram,(tout(le(monde(se(lève.(Toujours,(toujours.(Avant,(ce(n’était(pas(comme(ça,(il(y(a(15(ans.( Maintenant( c’est( devenu( une( habitude.( Il( y( a( une( vieille( personne( qui( rentre( dans( le( tram( et( directement(quelqu’un(se(lève:(‘VenezDvous(assoir’.(Avant(ce(n’était(pas(comme(ça.(Maintenant(tout( le(monde(le(fait.”((Man,(55(jaar,(Brabantwijk).!Anderen!beweren!dan!weer!dat!er!vandaag!minder! respect!is!voor!ouderen!dan!vroeger.!“Avant,(c’était(plus(que(maintenant.(Maintenant(il(n’y(a(pas( plus(de(respect(qu’avant.(Avant,(il(y(avait(plus(de(respect(pour(les(grands.(Les(jeunes(maintenant,(ils( s’assissent( et( ils( s’en( foutent( qu’il( y( a( quelqu’un( qui( est( debout.”! (Vrouw,( 57( jaar,( Brabantwijk).! Vervolgens! gaat! men! verder! in! op! de! ‘jeugd! van! tegenwoordig’.! Men! gaf! hierbij! aan! dat! Marokkaanse! jongeren! en! moslims! meer! respect! hebben! voor! hun! ouders! en! ouderen! in! de! maatschappij.! “Ah( oui,( et( surtout( avec( les( personnes( âgées.( Ils( ont( beaucoup( plus( de( respect.( Ils( mettent(leurs(parents(presque(jamais(dans(un(home.(Ils(restent(dans(la(famille.(C’est(ça(que(je(disais( tout(à(l’heure,(la(richesse(des(cultures.(L’un(apprend(de(l’autre.”! !

3.

Woning&

( Ouderen! melden! dat! ze! zich! niet! altijd! veilig& voelen! en! dat! hun! woningen! niet! uitgerust! zijn! tegen!diefstallen.!“Il(n’y(a(aucune(securité(nulle(part.”,(volgens!een!vrouw!over!haar!woning.!! ! Verder!geven!ouderen!aan!dat!op!dit!moment!de!woning!vaak!nog!goed!is,!maar!niet!aangepast! is!aan!het!moment!waarop!men!(zware)!zorg!of!hulp!nodig!zal!hebben.! ! “Personnellement,(j’aurais(du(mal.(J’habite(au(cinquième(et(c’est(très(mal(géré.(S’il(n’y(a(pas( d’ascenseur,(je(serais(incapable(de(descendre(si(j’ai(besoin(de(quelque(chose(et(évidemment,(

!!


j’habite( seule.( Donc( pour( moi,( l’hospitalisation( ça( sera( inévitable…( A( moins( d’avoir( quelqu’un(tous(les(jours.”((Oudere,(vrouw,(Brabantwijk).! ! Respondenten!die!wonen!in!een!appartement!geven!aan!dat!ze!het!fijn!vinden!om!dagelijks!een! praatje! te! kunnen! maken! met! de! buren,! men! heeft! niet! het! gevoel! alleen! te! zijn.! “Ce(que(j’aime( bien( où( moi( j’habite(;( j’habite( dans( un( immeuble( avec( 322( appartements.( Donc( c’est( une( des( plus( grandes(tours(de(Bruxelles.(Ce(que(je(trouve(très(bien(quand(on(entre(dans(l’ascenseur,(on(rencontre( toujours(quelqu’un.(Et(chaque(fois(quelqu’un(d’autre,(mais(pour(finir(on(se(connait(tous.”,! volgens! een!558jarige!man.!! ! Één!respondent!woont!reeds!in!bij!haar!zoon!en!ex8man!omdat!haar!gezondheid!achteruit!gaat.! “Ik(ben(sinds(verleden(jaar(een(beetje(in(de(penarie(gevallen(en(ik(kan(dus(eigenlijk(niets(meer(met( mijn( handen( doen.( Ik( heb( reuma( en( artritis( en( het( gaat( gewoon( niet( meer.( Ik( beef( te( hard,( dus( aardappelen(schillen(en(zo(van(die(dingen(gaat(dus(niet(meer.(Maar(ja,(het(wordt(voor(mij(boven( gedaan(en(het(komt(gewoon(naar(beneden,(kantDenDklaar.(Moest(ik(nu(alleen(wonen,(ja,(dan(zou(het( een(andere(zaak(zijn(op(het(ogenblik.(Dan(zou(ik(er(weg(moeten.”((Vrouw,(68(jaar,(Brabantwijk).! !

4.

Toekomstperspectieven&wonen&en&zorg&

! Ouderen!hopen!zo!lang!mogelijk!in!hun!eigen!woning!te!kunnen!blijven!wonen.!De!voornaamste! hoop! van! ouderen! in! de! Brabantwijk! is! zelfstandig& en& gezond& te! kunnen! blijven! zoals! ze! dat! vandaag!zijn.!Zelfstandigheid!en!een!goede!gezondheid!beschouwen!zij!immers!als!de!pijlers!om! te!kunnen!participeren!aan!het!dagelijkse!leven.!“Moi,(je(dis(que(d’abord(c’est(la(santé.(Si(on(a(la( santé(on(sait(faire(beaucoup(de(choses.(Si(on(a(la(santé,(on(sait(aider(et(faire(beaucoup(de(choses( pour( les( autres.”( (Oudere,( vrouw,( Brabantwijk).( Er! zijn! ook! respondenten! die! aangeven! in! de! toekomst!te!willen!verhuizen!naar!het!Bilobahuis.!! ! “Elle((vertaalt(voor(een(oudere(dame)(veut(rester(dans(la(maison(Biloba(elle(a(dit.(Elle(veut( habiter(dans(la(maison(Biloba.(Elle(trouve(qu’elle(va(se(sentir(mieux(làDbas.(Parce(qu’elle(est( seule( dans( sa( maison( et( ces( filles( et( fils( ne( s’occupent( pas( d’elle( comme( elle( veut…( Elle( va( chez( eux( de( temps( en( temps,( mais( ce( n’est( plus( comme( avant.( Ils( sont( mariés,( ils( ont( des( enfants,(tout(le(monde(a(son(ménage.(Son(fils(est(parti(loin(et(sa(fille(aussi,(et(elle(dit(qu’elle( n’a(pas(envie(d’aller(avec(eux.(Elle(a(vécu(toute(sa(vie(ici(et(elle(ne(va(pas(peut(vivre(làDbas.”(( (Mantelzorger,(vrouw,(Brabantwijk).( ! “Dans( 5( ans( moi,( je( me( vois( dans( un( système( comme( le( système( que( Biloba( met( en( place.( C’est( à( dire( pas( dans( un( lieu( tout( à( fait( isolé,( mais( dans( un( lieu…”( (Oudere,( vrouw,( Brabantwijk)(.( ! ! Toch! weten! verschillende! respondenten! niet! hoe! hun! situatie! zal! zijn! in! de! toekomst.! Voor! sommigen!bleek!dit!tevens!een!zeer!moeilijk!gespreksonderwerp,!men!wil!niet!denken!dat!het!in! de!toekomst!slecht!zou!gaan,!men!stelt!deze!gedachte!zo!ver!mogelijk!voor!zich.!Zo!barste!een! respondente!in!tranen!uit!omdat!ze!het!nu!al!moeilijk!kon!aanvaarden!dat!ze!een!beroep!moest! !!


doen! op! hulp,! “Mon( mari( me( rend( heureuse,( mais( je( suis( triste( parce( que( je( dois( faire( appel( à( d’autres( personnes( et( avant,( je( faisais( tout( toute( seule( (huilt).# C’est( ça( qui( me( rend( très( malheureuse.”!(Oudere,(vrouw,(Brabantwijk).(( Op! de! vraag! wie! hen! zou! helpen! indien! ze! bijvoorbeeld! een! ernstig! gezondheidsprobleem! zouden! hebben,! zijn! de! meningen! verdeeld.! De! meeste! ouderen! willen! zo! lang! mogelijk! zelfstandig! blijven! wonen! in! hun! huidige! woning.! Sommige! ouderen! zouden! dan! op! professionele& hulp! rekenen.! “Moi,( si( j’ai( un( problème,( je( veux( rester,( sûrement.( Je( fais( venir( éventuellement( une( infirmière( pour( moi.”,( aldus! een! 798jarige! man.! Een! aantal! personen! heeft! reeds!professionele!hulp!ingeschakeld,!dit!is!dan!voornamelijk!huishoudelijke!hulp.!! ! Een! andere! man! uit! de! Brabantwijk! verkiest! echter! te! verhuizen& naar& een! ‘home’.! “Ils( te( surveillent,(ils(peuvent(te(protéger.(Moi,(je(trouve(que(c’est(bien(non?”!Maar!de!meerderheid!staat! weigerachtig!ten!opzichte!een!verhuis!naar!een!woonzorgcentrum.(Zo!zegt!een!respondent!dat! de! rusthuizen! in! Vlaanderen! veel! beter! zijn! dan! de! Brusselse! rusthuizen.! Slechts! enkelen! zijn! actief!op!zoek!en!zijn!bijvoorbeeld!reeds!ingeschreven.! ! Of!men!nu!zo!lang!mogelijk!thuis!wil!blijven!wonen!of!overweegt!om!naar!een!rusthuis!te!gaan,! het! financiële! plaatje! kan! anticiperend! gedrag! afremmen,! “Je( n’ai( pas( les( moyens( de( payer( un( appartement.”.!Niet!alle!ouderen!beschikken!over!voldoende!financiële!middelen!om!hun!woning! aan!te!passen!of!zich!aan!te!melden!bij!een!rusthuis.!“En(plus,(on(n’a(pas(assez.(Dans(mon(cas,(car( je(suis(un(ancien(indépendant,(je(n’ai(pas(assez(avec(ma(pension(pour(payer(un(home.”,(aldus! een! 798jarige! gepensioneerde! man.! De! meeste! respondenten! vinden! het! moeilijk! om! over! de! toekomst!na!te!denken.!Ze!hopen!wel!zolang!mogelijk!thuis!te!kunnen!blijven!wonen,!maar!dit! hangt!voornamelijk!af!van!hun!gezondheid,!“Moi,(c’est(par(rapport(à(ma(santé.(Pour(l’instant,(je(ne( vois(pas(d’avenir.(Je(vie(au(jour(le(jour.”((Oudere(man,(Brabantwijk).(! !!

Naast! profesionele! hulp,! hopen! sommige! ouderen! ook! te! kunnen! rekenen! op! hulp& van& hun! familie.!Zo!is!men!van!mening!dat!de!familie!een!belangrijke!rol!moet!spelen!in!de!zorg!voor!een! ouder!familielid:(“Je(trouve(aussi(que(la(famille(doit(tenir(un(oeil(sur(les(personnes(agées.”( ! Niet! iedereen! kan! echter! even! veel! beroep! doen! op! dergelijke! familiale! hulp.! Daarnaast! geeft! men!aan!dat!het!steeds!moeilijker!wordt!om!op!de!hulp!van!kinderen!te!kunnen!rekenen,!“Et(les( enfants(de(maintenant,(ils(n’y(en(a(pas(beaucoup(qui(regardent(leurs(parents.(Ça(devient(de(plus(en( plus(difficile.”!Dit!heeft!verschillende!oorzaken,!zo!hebben!de!kinderen!ook!vaak!zelf!al!een!druk! gezinsleven! en! wil! men! niet! ten! last! zijn,! daarnaast! wonen! de! kinderen! vaak! niet! meer! in! dezelfde! buurt.! Indien! men! hulp! wil,! zou! men! moeten! verhuizen! naar! de! kinderen! en! dit! ziet! men!vaak!ook!niet!zitten.!“Je(reste.(Ma(fille,(elle(habite(à(Anvers(,(elle(a(une(toute(petite(maison,(il( n’y( a( pas( de( place( pour( moi,( impossible.”( (Vrouw,( 68( jaar,( Brabantswijk).( De! aanwezigheid! van! familie!in!een!andere!gemeente!is!voor!een!andere!respondent!echter!wel!een!reden!om!terug!te! verhuizen!naar!de!gemeente!waar!ze!vandaan!komt:!“Omdat(ik(daar(toch(nog(een(neef(heb(en(een( nichtje(en(ik(vond(het(daar(toch(nog(veel(gemoedelijker(dan(hier.”!! ! ! ! !

!!


5.

Potentieel&mantelzorgnetwerk&

! De! taken! waarvoor! men! een! beroep! doet! op! mantelzorgers! variëren! naargelang! de! oudere.! Sommige! ouderen! hebben! hulp! nodig! bij! zorgtaken,! terwijl! anderen! vooral! emotionele! steun! nodig!hebben.!“Quand(j’ai(besoin(d’elle(parce(que(je(suis(toute(seule.(Quand(j’ai(besoin(d’un(conseil.( Parfois(quand(je(ne(suis(pas(bien.(Quand(j’ai(envie(de(parler(ou(quand(j’ai(envie(de(pleurer.”( De! meerderheid! kan! daarvoor! terecht! bij! familie! en! buren.! Maar! sommige! ouderen! geven! ook! aan! bij! niemand! terecht! te! kunnen! en! zich! extreem! eenzaam! te! voelen! op! bepaalde! moment,! bijvoorbeeld! wanneer! men! niet! naar! buiten! kan.! Wanneer! men! zich! zo! eenzaam! voelt! duiken! depressieve!gedachten!op.!“Ce(n’est(pas(gaie(d’être(seule,(c’est(difficile.(Parfois(quand(une(personne( ne(sait(pas(sortir(dehors,(il/elle(pense(à(se(suicider.(Moi(aussi(parfois(je(pense(à(me(suicider.(Moi,(je( le( dis,( le( suicide,( c’est( devenu( un( ami.# Parce( que( toute( seule,( ça( ne( va( pas.( Parfois( je( ne( sais( pas( manger,(ce(n’est(pas(facile.”((Vrouw,(62(jaar,(Brabantwijk).(Zo! werd! de! vraag! gesteld! door! twee! respondenten!of!het!niet!mogelijk!zou!zijn!dat!er!mensen!zich!engageren!om!bij!deze!personen! langs! te! gaan! om! een! praatje! te! slaan.! “Elle( (ze( vertaalt( voor( oudere( dame( in( de( focusgroep)( demande(aussi(s’il(y(a(par(exemple(aussi(des(personnes(qui(peuvent(passer(à(la(maison(pour(visiter,( comme(ça,(ça(soulage(un(peu.(Par(exemple(chez(ma(grandDmère,(elle(ne(sait(pas(bouger(et(elle(veut( que(quelqu’un(vienne(chez(elle.(L’infirmière(vient(faire(ces(piqures,(mais(pour(nettoyer,(c’est(moi(qui( vient(faire(l’aspirateur.(Ou(juste(pour#de(l’eau(ou(bien(parler.(Ça(lui(fait(plaisir.(Juste(pour(avoir(une( personne(qui(reste(avec(elle(parfois.(Une(demie(heure(ou(une(heure.(Ça(fait(vraiment(du(bien(pour( elle.”((Mantelzorgster,(vrouw,(Brabantwijk).! ! 5.1 Familie# ! De!meerderheid!van!de!ondervraagde!ouderen!kan!op!de!hulp!van!de!familie!rekenen.!Sommige! ouderen!wonen!met!hen!samen!of!in!hetzelfde!gebouw,!zoals!een!688jarige!vrouw!die!door!haar! ex8man!wordt!geholpen.!“Ja,(ze(wonen(allemaal(boven(mij.(En(als(er(iets(is,(dan(helpt(iedereen.(Ja,( we(hebben(eigenlijk(geen(problemen,(want(we(zijn(één(familie,(dus…”(Andere!ouderen!wonen!in!de! buurt!van!hun!familie!en!geven!aan!op!hun!hulp!te!kunnen!rekenen.!“J’habite(dans(le(voisinage(de( ma(sœur,(mon(neveu…(Si(quelque(chose(ne(va(pas,(je(peux(toujours(faire(appel(à(elle(ou(à(mon(petit( neveu.”((Oudere,(vrouw,(Brabantwijk).(( ! 5.2 Buren# ! De!kwaliteit!van!het!contact!met!de!buren!lijkt!vaak!laag.!Veel!ouderen!geven!aan!hun!buren!te! begroeten,!maar!hen!verder!niet!te!kennen.!Desalniettemin!geven!sommige!ouderen!aan!op!hen! te! kunnen! rekenen! in! geval! van! problemen.! “On(peut(sonner(chez(le(voisin.(Oui,(n’importe(quelle( nationalité,( vous( savez,( qu’il( soit( marocain,( qu’il( soit…,( ça( va.”( (Vrouw,( 53( jaar,( Brabantwijk).! Zo! geeft!een!respondente!aan!te!beschikken!over!een!fluitje!en!indien!er!iets!zou!gebeuren!zou!ze! dit! gebruiken! waardoor! ze! haar! buren! kan! waarschuwen.! De! kwantiteit! waarin! men! contact! heeft!met!buren!verschilt!eveneens.!Er!is!soms!sprake!van!dagelijks!contact,!vaak!bij!ouderen!die! in!een!appartementsgebouw!wonen,!terwijl!andere!ouderen!aangeven!hun!buren!bijna!nooit!te! zien.!

!!


! Op!de!vraag!of!ze!hun!buren!zelf!helpen!is!de!respons!vooral!positief.!“Ja,(ik(help(hen(en(daar(zijn( ze(u(erg(dankbaar(voor.”((Oudere,(vrouw,(Brabantwijk).(Hoewel!hun!gezondheid!vaak!te!zwak!is! om!mantelzorger!te!zijn!voor!iemand!anders,!helpen!ze!hun!buren!met!kleinere!zaken!zoals!de! post!vertalen!of!helpen!bij!het!huiswerk!van!de!kinderen.! !

!!

&


Vrouwelijke&mantelzorgers& ! In! de! Brabantwijk! werden! twee! focusgroepen! georganiseerd! met! mantelzorgers.! Eén! vond! plaats!op!8!mei!in!het!Biloba8huis!met!zes!vrouwelijke!Marokkaanse!en!Turkse!mantelzorgers!en! een! andere! werd! afgenomen! op! 14! april! in! het! dienstencentrum! Aksent! met! 5! mannelijke! mantelzorgers.! Doel! van! deze! focusgroepen! was! om! meer! inzicht! te! krijgen! in! de! taken! van! mantelzorgers! en! hun! draagkracht,! om! via! deze! weg! hun! ondersteuningsnoden! te! detecteren! zodat!gepaste!strategieën!ontwikkeld!kunnen!worden!opdat!de!positie!van!mantelzorgers!in!de! toekomst! versterkt! kan! worden.! Gezien! de! verschillen! tussen! mannelijke! en! vrouwelijke! mantelzorgers,!werd!geopteerd!om!de!analyses!van!de!focusgroepen!apart!weer!te!geven.!! ! Tabel(3.(Overzicht(deelnemers(focusgroep(“vrouwelijke(mantelzorgers”(Brabantwijk( Geslacht& Leeftijd& Nationaliteit& Herkomst& Vrouw! 53!jaar! Belg! Marokko! Vrouw! /! /! Turkije! Vrouw! /! /! Turkije! Vrouw! /! /! Marokko! Vrouw! /! /! /! Vrouw! /! Belg! Turkije! ! !

1.

Wat&houdt&mantelzorg&in?&

! 1.1 Voor#wie?# ! De! helft! van! de! mantelzorgers! in! de! focusgroep! zorgt! voor! familieleden,! voornamelijk! ouders! en!schoonouders,!de!andere!helft!geeft!zorg!aan!vrienden!die!ze!reeds!lange!tijd!kennen,!“parce( que( on( est( des( amies( depuis( trente( ans.( C’est( une( longue( amitié.”( (Mantelzorgster,( vrouw,( Brabantwijk)!en!die!ze!doorheen!de!tijd!ook!zijn!gaan!beschouwen!als!familie,!“il(m’a(demandé(de( l’aide(parce(qu’il(faisait(un(peu(partie(de(ma(famille.”((Mantelzorgster,(vrouw,(Brabantwijk).!Bijna! alle!mantelzorgers!in!de!focusgroep!verzorgen!personen!met!een!zeer&zware&zorgvraag.!! ! “(…)(mon(papa(a(72(ans(,(il(a(eu(une(paralysie(.(Donc,(il(ne(sait(plus(utiliser(le(côté(droit.(En( plus( de( ça,( il( n’a( pas( la( langue,( il( ne( sait( pas( parler( le( Français( (…)( Et( mes( beauxDparents( aussi,(maintenant(ils(ont(tous(les(deux(75(ans.(Ils(ont(aussi(des(graves(problèmes(de(santé.( Maintenant( mon( beauDpère( a( le( début( d’Alzheimer.( Donc( il( commence( à( oublier( beaucoup( de(choses.(Il(a(aussi(des(problèmes(d’incontinence,(il(ne(sait(plus(se(retenir.(C’est(très(difficile,( parce(qu’il(doit(maintenant(porter(des(‘Pampers’,(et(il(n’accepte(pas(ça,(psychologiquement.( (…)”((Mantelzorgster,(vrouw,(Brabantwijk).( ! “J’ai(deux(copines(et(leurs(maris…(Un(est(en(coma,(l’autre,(il(ne(bouge(plus.(Je(vais(de(temps( en( temps( les( aider,( quand( il( est( malade,( quand( il( n’est( pas( bien.( Ce( sont( mes( copines,( je( connais(bien(leurs(maris.”((Mantelzorgster,(vrouw,(53(jaar,(Brabantwijk).! !!


! Een!deelnemer!beschouwt!zich!eerder!als!vrijwilliger!omdat!ze!niet!specifiek!zorg!draagt!voor! één! bepaalde! persoon,! maar! eerder! paraat! staat! voor! haar! buren,! haar! entourage,! voor! het! assisteren!bij!kleine!taken.! ( Één!van!de!respondenten!woont&samen!met!haar!schoonouders!onder!één!dak,!waardoor!zij!of! haar! echtgenoot! elke! dag! aanwezig! zijn! om! zorgtaken! op! te! nemen! omdat! ze! er! dagelijks! mee! geconfronteerd!worden.!! ! “Donc( tous( les( jours,( on( habite( dans( la( même( maison( en( fait( avec( mon( beauDpère,( ma( belleD mère.( Et( ça( fait( quelques( temps( qu’on( habite( dans( la( même( maison,( tous( les( jours( on( voit( les( problèmes.( Donc( ma( belleDmère,( avec( le( stress( qu’elle( a,( avec( tout( ce( que( elle( subit,( par( la( maladie(de(mon(beauDpère,(elle(vient(toujours(vers(nous,(pour(pouvoir(parler(de(son(problème( et(de(se(libérer.(Elle(a(besoin(de(ça(aussi.”((Mantelzorgster,(vrouw,(Brabantwijk).( ! Voor! een! andere! deelnemer! in! de! groep! wordt! het! samenwonen! met! de! zorgvrager! idealiter! beschouwd!als!een!groot!voordeel,!omdat!je!als!mantelzorger!dan!net!de!hele!tijd!aanwezig!kan! zijn! indien! er! problemen! opduiken.! Samenwonen! zou! er! volgens! haar! voor! zorgen! dat! je! als! mantelzorger!minder!stress!ervaart!omdat!je!altijd!in!de!buurt!bent.!“C’est(vrai,(ce(n’’est(pas(une( vie(comme(il(le(faudrait,(mais(c’est(un(avantage.(Moi(j’habite(dans(le(quartier,(donc(je(dois(tout(le( temps(courir.((…)(l’heure(pour(sortir(qui(fasse(froid(ou(peu(importe,(parfois(la(nuit,(le(matin(très(tôt,( je(dois(sortir(de(chez(moi.(Ils(habitent(dans(le(quartier,(mais(c’est(quand(même(sortir(de(chez(moi.( Alors( on( est( tout( le( temps( stressé.”( (Mantelzorgster,( vrouw,( Brabantwijk).! Door! de! persoon! in! kwestie!werd!dit!dan!weer!weerlegd,!omdat!door!samen!te!wonen!met!je!hulpvrager,!je!elke!dag! opnieuw! geconfronteerd! wordt! met! zorgproblemen,! waardoor! je! als! mantelzorger! net! altijd! ongerust!bent.!“On(habite(dans(la(même(maison,(mais(quand(on(est(là(,(pour(manger(ensemble,(là,( ils(sont(encore(plus(réconfortés.(Habiter(ensemble,(c’est(très(difficile.(Pourquoi,(parce(que(tu(montes( chez(toi,(tu(sais(qu’il(y(a(des(gens(âgés(qui(ne(sont(pas(bien,(qui(ont(des(problèmes(de(santé,(tu(n’es( pas( tranquille( en( soi.”! (Mantelzorgster,( vrouw,( Brabantwijk).! Daarnaast! wordt! deze! vrouw! ook! frequenter!gevraagd!om!te!helpen!dan!andere!familieleden.!“On(est(une(grande(famille(hein,(je(ne( dis(pas(que(je(suis(toute(seule,(mais(c’est(le(fait(d’habiter(dans(le(même(maison,(ça(joue(beaucoup.( Tu( vois,( pour( ma( belleDmère,( appeler( quelqu’un( en( dehors( du( bâtiment,( ça( va( être( beaucoup( plus( difficile( que( de( monter( directement( chez( moi,( donc( ça( change( beaucoup.( Elle( a( plus( facile( à( me( contacter,( à( me( proposer,( que( d’appeler( par( téléphone( ses( petitsDenfants( ou( sa( fille,( vous( voyez.”( (Mantelzorgster,(vrouw,(Brabantwijk).! Daarnaast! had! één! van! de! ouders! de! diagnose! gekregen! van!Alzheimer!waardoor!men!vanaf!nu!extra!waakzaam!moest!zijn.!( ! Naast! de! specifieke! mantelzorg! die! ze! geven,! werd! door! de! deelnemers! ook! gehamerd! op! het! belang& van& goede& buren! en! vooral! een! goede! buur! zijn! voor! elkaar,! “surtout( les( voisins,( les( voisins(sont(très(précieux.”!Zo!waren!er!een!aantal!deelnemers!die!kleine!taken!uitvoerden!voor! hun!buren.!! ! (

!!


1.2 Taken# ! De! mantelzorgsters! uit! de! focusgroep! vervullen! een! ruim! takenpakket! dat! we! kunnen! onderverdelen! in! huishoudelijke! karweien,! specifieke! zorgtaken,! praktische! taken! en! taken! omtrent!het!bieden!van!morele!ondersteuning.!! ! De!huishoudelijke&karweien!die!de!respondenten!aanhalen,!zijn!boodschappen!doen,!poetsen,! …!“Donner(un(coup(de(main,(faire(la(vaisselle,(je(nettoie(un(petit(peu.(Pour(l’aider(quoi.”!Het!werd! tijdens! de! focusgroep! tevens! duidelijk! gemaakt! dat! boodschappen! doen! niet! zomaar! ‘eventjes! naar!de!winkel!lopen’!is.!De!woning!van!de!grootouders!is!namelijk!een!plek!waar!doorheen!de! week!heel!wat!mensen!langskomen,!het!wordt!als!belangrijk!beschouwd!dat!je!voldoende!in!huis! hebt!om!aan!je!gasten!de!schenken.!( “Donc( je( vais( bien( expliquer( le( service( complet.( Mais( tu( vois,( chez( nous,( les( Turcs,( on( a( beaucoup(d’invités.(Donc(ça(fait(que(dans(la(semaine,(elle(a(des(visites(de(ses(petitsDenfants,( de( ses( enfants( et( tout( ça.( Donc( chez( nous,( quand( il( y( a( trop( d’invités,( il( y( a( trop( de( consommation.( Donc( les( courses,( ce( n’est( jamais( quelques( bouteilles.( Nous( on( part( en( voiture,( on( doit( acheter( douze( bouteilles( de( coca.( On( doit( acheter( deux,( trois( paquets( de( sucre(pour(le(thé(ou(le(café,(parce(qu’il(y(a(beaucoup(d’invités(qui(viennent,(on(doit(acheter( du( café,( on( doit( acheter( les( biscuits( et( les( trucs( qu’on( met( pour( les( invités,( comme( ici( par( exemple.(Les(fruits,(ça(doit(être(en(grande(quantité,(on(ne(sait(pas(porter(tout(avec(la(main.( C’est( pour( ça( qu’on( part( en( voiture,( pour( apporter( une( fois( en( gros.”( (Mantelzorgster,( vrouw,(Brabantwijk).( ( Ten! tweede! verrichten! de! mantelzorgers! in! de! focusgroep! een! resem! aan! praktische& taken.! Verschillende! respondenten! geven! aan! hulpvragers! te! vergezellen! bij! afspraken! met! formele! zorgverleners.!Dit!heeft!volgens!hen!grotendeels!te!maken!met!de!gebrekkige!kennis!van!de!taal! bij!de!zorgbehoevende,!waardoor!men!zich!niet!(voldoende)!kan!uitdrukken.!! ! “En( plus( de( ça,( ils( n’ont( pas( la( langue,( ils( ne( savent( pas( parler( le( Français.( Dans( le( temps( quand( ils( sont( venus( ici( en( Belgique,( ils( étaient( tellement( cuits( à( travailler,( à( fonder( un( ménage,(à(trouver(un(habitat,(s’occuper(des(enfants,( …(qu’ils(n’ont(pas(eu(le(temps(d’aller( apprendre(le(Français.(Ça(fait(que(maintenant,(ils(ont(un(grand(souci.(Pour(tous(les(rendezD vous(des(médecins,(pour(aller(à(la(pharmacie(et…(pour(tout,(ils(ont(un(problème(de(langue.( Ça( fait( que,( pour( les( rendezDvous( des( médecins,( je( dois( m’en( occuper.”! (Mantelzorgster,( vrouw,(Brabantwijk).! ! Naast! het! opnemen! van! de! rol! als! vertaler,! is! er! een! respondent! die! te! kennen! geeft! twee! vriendinnen& te& ondersteunen& die& mantelzorger& zijn! voor! hun! echtgenoot.! Deze! ondersteuning! uit! zich! voornamelijk! in! het! oppassen! op! de! echtgenoten! die! zware! zorg! nodig! hebben,! zodat! de! vriendinnen! de! woning! kunnen! verlaten! “(…)! parce( que( les( maris( sont( à( la( maison,( il( y( a( deux( infirmiers( qui( viennent,( pour( donner( les( soins( et( tout.( Mais( parfois( elle( doit( sortir,( pour( acheter( quelque( chose,( elle( me( téléphone( pour( que( je( vienne.( Comme( ça,( je( reste( à( la( maison(jusque(quand(elle(revient.(Alors(chaque(fois(quand(elles(m’ont(besoin,(elles(me(téléphonent( et(je(vais(là.(Ils(habitent(pas(loin(de(chez(moi.((…)(Ils(ont(des(enfants,(mais(ils(habitent(loin.(Alors,(

!!


elle( est( toute( seule.( Alors,( quand( elle( téléphone,( je( serais( là.”( (Mantelzorgster,( vrouw,( 53( jaar,( Brabantwijk).! Respondenten! zijn! tevens! nog! verantwoordelijk! voor! het! regelen! van! de! administratieve! en! financiële! zaken! en! eveneens! voor! het! organiseren! van! een! reis! naar! het! geboorteland!van!hun!ouders.!! ! We!stellen!vast!dat!een!groot!deel!van!de!respondenten!ook!morele& ondersteuning!geeft!aan! hun!hulpvragers!die!door!hun!fysieke!achteruitgang/gezondheidsproblemen!te!kampen!krijgen! met! negatieve! emoties.! “Donc( moi( je( suis( toujours( là( pour( l’épauler,( pour( la( soutenir.( Et( je( suis( aussi(souvent(près(de(papa(pour(son(moral,(parce(qu’il(est(aveugle.(Donc(je(passe(très(souvent(pour( discuter( un( peu,( pour( l’épauler( un( peu.( Et( pour( maman…( Faut( pas( les( laisser( tomber( comme( ça.”( (Mantelzorgster,( vrouw,( Brabantwijk).! Het! wordt! als! belangrijk! aangevoeld! om! ook! voldoende! tijd!te!steken!in!het!geven!van!steun!door!simpelweg!aanwezig!te!zijn,!door!samen!te!koken!“(…)( mais(quand(on(est(là,(pour(manger(ensemble,(là,(ils(sont(encore(plus(réconfortés.”!(Mantelzorgster,( vrouw,(Brabantwijk).!! !

2.

Ervaringen&mantelzorg&

! 2.1 Redenen#waarom#men#mantelzorger#is# ! Als!voornaamste!reden!wordt!aangehaald!dat!mantelzorger!zijn!voor!je!ouders!een&evidentie&is.! Er! worden! hierbij! geen! vragen! gesteld,! men! zorgt! voor! ouders! en! schoonouders! vanuit! een! routinematigheid,! vanuit! een! achteloze! overtuiging! dat! dit! de! normale! gang! van! zaken! is.! Er! wordt! niet! aan! getwijfeld! en! er! worden! geen! taken! geweigerd.! “Oui.(C’est(comme(ça,(si(on(veut( avoir( une( bénédiction,( c’est( ça( qu’il( faut.( Parce( qu’eux,( ils( ont( donnés( beaucoup( sans( calculer.( Pourquoi(nous(on(ne(retournerait(pas?(Moi,(c’est(comme(ça(que(je(vois(les(choses.(Et(je(l’ai(déjà(dit(à( papa,(papa(il(ne(faut(pas(croire(que…(Tu(ne(seras(jamais(lourd(pour(nous.(On(sera(toujours(là.(Il(y(a( un( proverbe( chez( nous( qui( dit(:( on( te( prend( sur( cette( épaule,( si( je( suis( fatigué( parDlà,( je( te( prends( parDlà.”((Mantelzorgster,(vrouw,(Brabantwijk).!! ! Toch! geven! respondenten! aan! dat! dit! niet! alleen! geldt! voor! ouders,! maar! voor! eender! welke! persoon!die!hulp!nodig!heeft.!“Ce(n’est(pas(pour(l’argent.(Seulement(pour(aider(quoi.(C’est(humain,( on( est…( C’est( tout.( Vous( connaissez( ou( vous( ne( connaissez( pas( hein,( quand( quelqu’un( a( besoin( de( vous,( vous( aidez( et( c’est( ça.( Pour( nous,( c’est( comme( ça.”! (Mantelzorgster,( vrouw,( 53( jaar,( Brabantwijk).! ! Wanneer!we!dieper!ingaan!op!de!evidentie!om!zorg!te!dragen!voor!anderen,!dan!merken!we!dat! ook! de! diepe& emotionele& band! die! men! heeft! met! de! persoon! een! grote! reden! vormt! om! mantelzorger!te!blijven,!“Quand(on(s’attache(à(quelqu’un,(il(y(a(quelque(chose(qui(se(passe.(On(est( des(humains.”((Mantelzorgster,(vrouw,(Brabantwijk).!Één!persoon!merkte!een!grote!evolutie!in!de! relatie! mantelzorger8hulpverlener.! Deze! dame! was! vroeger! namelijk! mantelzorger! van! een! koppel.! Toen! de! echtgenoot! van! het! koppel! te! overlijden! kwam,! assisteerde! ze! af! en! toe! de! vrouw!bij!het!uitvoeren!van!kleine!taakjes.!Enkele!jaren!geleden!werd!bij!de!vrouw!in!kwestie! Alzheimer! vastgesteld,! waardoor! de! zorg! ook! zwaarder! werd.! Maar! doorheen! de! jaren! is! de!

!!


band!met!deze!persoon!sterker!geworden,!waardoor!de!respondent!zich!verantwoordelijk!voelt! om!dit!tot!een!goed!einde!te!brengen.!“Ben(pour(moi,(cette(dame(maintenant(à(l’heure(actuelle,(j’ai( quand(même(un(petit(lien(familial(lointain(avec(cette(dame.”( ! Een!aantal!respondenten!geven!tevens!aan!dat!het&geloof!een!belangrijke!rol!speelt.!Zo!vertaalt! één!van!respondenten!voor!een!andere!mantelzorgster:!“Elle(voulait(dire(que(toute(l’aide(qu’elle( donne,( c’est( qu’elle( le( fait( parce( qu’elle( est( croyante( en( Dieu,( donc( elle( le( fait( pour( mieux( gagner( dans( l’autre( vie.( Donc( elle( n’attend( pas( un( reversement( d’argent,( tant( qu’elle( peut( donner,( elle( le( fait.(C’est(juste(pour(elle,(pour(Dieu.”(Dit!geldt!ook!voor!de!hulp!die!ze!geven!aan!hun!buren.!Dit! moet!gedaan!worden!ongeacht!iemands!geloof!of!afkomst,!maar!omdat!het!iets!menselijk!is!en! omdat! het! vervolgens! ook! eigen! is! aan! hun! cultuur! dat! buren! belangrijk! zijn,! “Ah( oui,( chez( les( Musulmans,(les(voisins.(PeutDêtre(que(toi(tu(ne(manges(pas,(et(que(tu(donnes(a(ton(voisin.(Chez(nous,( c’est(ça.”( Het!geloof!biedt!eveneens!soelaas&in!moeilijke!tijden!en!helpt!hen!bij!doorbijten!tijdens!moeilijke! momenten,! “Mon( soutien(?( C’est( le( Coran.( Ça( c’est( mon( soutien( pour( le( moment.( Ça( me( soulage( beaucoup,( ça( me( soutient,( sinon( je( crois( que( j’aurai( peté( un( câble( depuis( longtemps.”( (Mantelzorgster,(vrouw,(Brabantwijk).!! ! Andere! redenen! die! hen! stimuleerden! om! mantelzorger! te! blijven,! zijn! enerzijds! het& hoge& prijskaartje& verbonden! aan! de! formele! zorg! en! anderzijds! omdat! sommigen! reeds! in& de& zorgsector& een& job! bekleeden,! wat! de! rol! als! mantelzorger! vergemakkelijkt.! Tenslotte! wordt! door! één! persoon! ook! meegegeven! dat! ze! mantelzorger! blijft! uit& schuldgevoel& omdat! de! persoon!waaraan!men!zorg!geeft!geen!andere!personen!heeft!waarop!men!kon!terugvallen.!Toen! men!in!het!verleden!wou!stoppen!met!zorg!verlenen,!werd!naar!haar!met!een!schuldige!vinger! gewezen! door! anderen! waardoor! ze! haar! rol! als! mantelzorger! terug! opnam.! “Et(moi,(je(voulais( quitter.( Ça( y( est,( j’ai( donné,( je( ne( voulais( plus( donner.( Mais( à( travers( des( amis( et( tout( ça,( on( m’a( culpabilisé.(Elle(va(aller(au(home,(elle(est(musulmane,(elle(n’a(personne,(ils(n’ont(pas(d’enfants,(pas( de( famille( ici,( ils( n’ont( personne.( Et( voilà,( quatre( ans( ou( presque( quatre( ans( maintenant( que( je( m’occupe(de(la(madame(qui(a(la(maladie(d’Alzheimer.”!(Mantelzorgster,(vrouw,(Brabantwijk).! ! Tot!slot!zijn!de!deelnemers!niet!positief!over!residentiële!zorginstellingen,!waardoor!ze!er!alles! voor! doen! om! hun! zorgvragers! zo! lang! mogelijk! thuis! te! laten! wonen.! Deze! negatieve! ingesteldheid! komt! onder! meer! omdat! ze! het! hun! verantwoordelijkheid! achten! om! voor! hun! ouders!te!zorgen!tot!het!einde!en!woonzorgcentra!geen!optie!zijn.!Indien!men!als!persoon!in!het! verleden! goed! voor! anderen! gezorgd! heeft,! dan! is! het! later! maar! logisch! dat! de! gemeenschap! goed!zorgt!voor!deze!persoon!wanneer!hij/zij!hulp!nodig!heeft.!Één!van!de!respondenten!drukt! dit!uit!als!volgt:!! ! “Et(j’ai(toujours(une(phrase(dans(la(tête,(quelqu’un(qui(m’a(dit,(comme(je(l’ai(dit,(si(les(gens(sont( dans(un(home,(c’est(une(punition(qu’ils(ont.(Ils(ont(été(méchants,(et(ils(n’étaient(pas(bons(dans(la( vie,(et(ils(ont(fait(trop(de(méchancetés.(Maintenant(voilà,(la(volonté(divine,(une(punition,(et(ils(se( trouvent(comme(ça(dans(un(home.(C’est(ce(que(j’ai(entendu(dire(là.(Il(ne(faut(jamais(venir(me( dire( qu’une( personne( qui( est( encadrée( chez( elle( et( une( personne( qui( est( en( home…( Il( y( a( réellement(des(différences.”((Mantelzorgster,(vrouw,(Brabantwijk).( ! !!


2.2 Positieve#ervaringen#verbonden#aan#mantelzorg# ! Mantelzorgers!geven!aan!dat!wanneer!ze!zien!dat!hun!zorg!ten!goede!komt!van!de!hulpvrager,! ze!opnieuw!energie&krijgen!om!vol!te!houden!en!verder!te!doen.!“Parce(que(au(fond(de(nous,(on( se(dit(:(nous,(on(aide.(S’ils(sont(bien(chez(eux,(bien(dans(leurs(peau,(c’est(quand(même(grâce(à(nous,( donc(c’est(ça(qui(nous(aide(à(nous(repomper(d’énergie,(à(pouvoir(continuer.(Les(voir(bien(être(chez( eux,(c’est(ça(qui(nous(donne(le(courage(de(continuer.”!(Mantelzorgster,(vrouw,(Brabantwijk).!! ! Daarnaast! vinden! ze! het! ook! fijn! wanneer! ze& waardering! krijgen! voor! wat! ze! doen.! Respect! krijgen!voor!het!werk!dat!ze!leveren,!geeft!moed!om!verder!te!doen.!“Quand(je(rentrais(chez(elle,( quand( je( rentrais( de( la( porte,( elle( prennait( mes( deux( mains( et( elle( me( donnait( des( bisous( sur( la( main(droite,(la(main(gauche,(et(elle(me(donnait(la(bise(sur(la(tête.(Pour(nous,(ça(veut(dire(beaucoup( de(respect(ça.”((Mantelzorgster,(vrouw,(Brabantwijk).! ! 2.3 Negatieve#ervaringen#verbonden#aan#mantelzorg# ! Wat! het! meest! naar! voren! komt! tijdens! de! focusgroep! is! dat! het! merendeel! onder! de! respondenten!overbelasting!ervaart.!Deze!overbelasting!kan!zich!enerzijds!lichamelijk!uiten!en! anderzijds! manifesteren! door! emotionele! spanningen! bij! de! mantelzorger.! Zware! taken! als! mantelzorger! laten! sporen! na,! of! om! het! met! de! woorden! van! één! van! de! respondenten! uit! te! drukken:!! ! “Vraiment,(on(le(dit(comme(ça.(Le(vrai(malade,(c’est(celui(qui(s’occupe(du(malade.(Oui,(il(est( malade,(c’est(lui(qui(a(sa(maladie,(mais(l’autre,(il(n’est(pas(malade,(il(s’occupe(de(lui,(donc(il( est( occupé( a( tout( donner( à( une( personne( qui( est( autre( que( lui( quoi.”! (Mantelzorgster,( vrouw,(Brabantwijk).! ! Gaan!we!eerst!dieper!in!op!de!lichamelijke&overbelasting!die!mantelzorgers!ondervinden,!dan! stellen!we!vast!dat!dit!zich!op!verschillende!wijzen!kan!uiten.!Zo!ervaart!één!van!de!deelnemers! die!een!dame!met!Alzheimer!in!de!thuissituatie!verzorgt!in!zulke!mate!stress,!dat!zich!dat!uit!in! krampen.! “Je(dis(que(je(stresse(tellement(que(j’ai(toujours(mal(à(mon(intestin,(de(voir(le(problème( qui(n’est(pas(encore(ressoudé(.(Je(commence(à(avoir(des(spasmes,(des(spasmes(du(colon,(des(spasmes( qui( se( font( arriver,( je( n’ai( pas( de( solution,( je( n’ai( pas( de( solution.”( (Mantelzorgster,( vrouw,( Brabantwijk).! Bij! andere! deelnemers! uit! de! stress! zich! in! hoofdpijn:! “J’avais( la( tête( tellement( gonflée( qu’elle( allait( exploser,( que( j’ai( même( pas( pu( souffler”,! pijnlijke! spieren,! rugpijn:! “Parfois( c’est…(Quand(on(est(crispé,(on(a(tous(les(muscles(qui(se(contracte(et(on(commence(à(avoir(des(mals( de( dos.”! (Mantelzorgster,( vrouw,( Brabantwijk)! en! zware! benen:! “Quand( je( sors( de( là,( je( suis( pompée,(j’ai(les(jambes(lourdes.”! ! Daarnaast! ervaart! het! overgrote! deel! van! de! mantelzorgers! emotionele& overbelasting.& Dit! voornamelijk! omdat! ze! een! grote! emotionele! betrokkenheid! hebben!bij!de! persoon! in! kwestie.! Wanneer!het!vervolgens!niet!goed!gaat!met!de!hulpvrager,!zorgt!dit!ook!voor!verdriet,!stress!en! onrust! bij! de! mantelzorgers.! Regelmatig! ondervinden! de! hulpvragers! ook! zelf! depressieve! gevoelens!en!gevoelens!van!onmacht.!Op!zo’n!momenten!is!het!de!rol!van!de!mantelzorger!om!

!!


troost! en! hoop! de! bieden,! maar! dit! heeft! buiten! het! gezichtsveld! van! de! hulpvrager! ook! een! impact!op!het!emotioneel!welbevinden!van!de!mantelzorger.!! ! “La(fois(passée,(ce(qui(m’a(fort(touchée,(il(m’a(dit(que(vivre(dans(un(état(pareil,(ça(ne(sert(à( rien,(il(vaut(mieux(mourir.(Il(a(dit(ça,(luiDmême.(Et(ça(nous(a(beaucoup(touché(aussi,(parce( que( quelqu’un( qui( dit( ça,( ça( veut( dire( que( vraiment,( il( ne( se( sent( pas( bien( en( lui.”( (Mantelzorgster,(vrouw,(Brabantwijk).! ! “Parce(que(je(vois(mon(mari(aussi…(Il(ne(parle(pas(beaucoup,(mais(je(le(ressens.(Il(veut(tout( garder(pour(lui,(donc(euh,(il(ne(veut(pas(savoir…(Il(ne(veut(pas(que(tout(le(monde(sache(le( problème,( mais( il( prend( trop( sur( lui.( Moi,( je( le( ressens.( Maintenant,( cette( période( est( très,( très(dure,(voir(mon(beauDpère(qui(était(toujours(actif,(qui(faisait(tout(luiDmême,(maintenant( dans( cette( situation,( c’est( trop( pour( moi.( Et( parfois,( on( est( tellement,( on( ne( pense( plus( à( nous.( On( va( au( travail,( on( va( à( la( maison,( on( a( aussi( tout( ça( à( gérer( avec( la( famille,( les( projets,(tout(ça.(Je(vois(que(la(situation(ne(va(pas(s’améliorer.(Mais(on(doit(encore(être(plus( fort,(pour(pouvoir(continuer.”((Mantelzorgster,(vrouw,(Brabantwijk).( ( Mantelzorger! zijn,! heeft! volgens! de! deelnemers! ook! een! grote& impact& op& het& eigen& gezinsleven.! Vele! van! de! vrouwen! cijferen! zich! weg! in! functie! van! de! rol! als! zorgverstrekker,! want! ze! dragen! niet! alleen! zorg! voor! (schoon)ouders! of! vrienden,! maar! hebben! daarnaast! ook! nog! een! rol! thuis! te! vervullen.! Een! respondent! geeft! bijvoorbeeld! aan! dat! haar! kinderen! het! opmerken!als!zij!zorgen!heeft.!! ! “Oui(parce(que,(quand(on(est(pas(bien(dans(la(tête,(et(on(pense(toujours(aux(parents(ou(aux( beauxDparents(qui(sont(malades,(les(enfants,(ils(le(ressentent(très(vite.(En(partant,(ma(fille( elle(me(dit(:(oui(maman,(aujourd’hui(je(sens(chez(toi(une(pression.(Tout(ça,(ils(le(ressentent( beaucoup( hein.( Ça( joue( beaucoup,( ça( a( toujours( un( impact( sur( la( vie( privée.( On( ne( sait( jamais( mettre( les( problèmes( des( parents( devant( la( porte.( Ça( reste( en( nous( et( on( le( vit( au( jour(le(jour.”!(Mantelzorgster,(vrouw,(Brabantwijk).( ! Enkele! deelnemers! geven! aan! dat! hun! werk! een! welgekomen! aflossing! is! in! hun! situatie.! Hun! werkinhoud! en! omgeving! zorgen! ervoor! dat! men! het! allemaal! eens! kan! loslaten,! dat! men! zich! met!andere!zaken!kan!bezig!houden.!! ! “Je( suis( contente( de( travailler,( je( travaille( miDtemps.( Travailler,( ça( aide( beaucoup( aussi( parce( qu’on( sort( de( la( maison,( on( travaille,( on( a( une( autre( occupation.( Et( alors,( ça( aide( aussi.(On(se(dit(qu’on(fait(quand(même(quelque(chose(pour(soi(aussi,(parce(que(le(travail(que( je(fais,(moi(j’aime(beaucoup.”!(Mantelzorgster,(vrouw,(Brabantwijk).! ! Twee!personen!in!de!focusgroep!zijn!mantelzorger!voor!een!persoon!met!Alzheimer.!Dit!wordt! emotioneel!als!bijzonder!zwaar!ervaren.!Voornamelijk!omdat!de!hulpvrager!niet!ziek!lijkt,!maar! dat! de! communicatie! stopt,! wat! emotioneel! moeilijk! is! om! mee! om! te! gaan.! “Mais( l’Alzheimer,( c’est(une(sale(maladie.(Pour(une(personne,(c’est(comme(une(poupée.(C’est(comme(quelque(chose(qui( n’a( même( pas( de( chair( et( d’os.( C’est( quelqu’un( qui( est( là,( comme( en( plastique( quoi.”( (Mantelzorgster,(vrouw,(Brabantwijk).!Iemand!anders!verwoordt!het!als!volgt:! !!


! “X:(C’est(une(façon(de(me(remercier(en(de(me(dire:(ben(je(suis(content(que(tu(es(là,(je(n’ai( que(le(bon(Dieu(et(toi.(Je(n’ai(personne(d’autre,(j’ai(le(bon(Dieu(et(j’ai(toi.(Mais(maintenant,(je( n’ai(plus(rien,(elle(n’est(plus(là(pour(moi,(elle(ne(dit(plus(rien,(elle(me(voit,(elle(me(caresse,( elle(me(touche,(elle(vient(à(côté(de(moi,(elle(me(prend(la(main,(mais(il(n’y(a(plus(de…( ( Moderator:(De(contestation?(( # X:#Non.(Et(il(y(a(des(jours(où(elle(ne(dit(rien.(Je(suis(triste(parce(qu’elle(ne(me(dit(pas(un(mot,( même(pas(un(mot(de(travers.(Il(y(a(des(jours(où(elle(ne(dit(rien.(Elle(vient(juste(a(côté,(elle(va( se(mettre(à(côté(de(moi,(ou(aller(plus(loin,(me(prendre(la(main.”( ! Één! van! de! mantelzorgers! in! de! focusgroep! drukt! ook! een! grote! bezorgdheid! uit! over! haar! rechten& als& mantelzorger.!Zij!is!namelijk!geen!familie!en!neemt!alle!beslissingen!over!de!zorg! van!een!dame!met!een!vergevorderd!stadium!van!Alzheimer.!Tot!hoe!ver!mag!men!hierin!gaan?! De! hulpvrager! heeft! namelijk! geen! enkel! familielid! om! haar! hierbij! te! ondersteunen,! dus! de! mantelzorger!kan!nergens!terecht!om!af!te!toetsen!of!wat!ze!doet!wel!goed/!voldoende!is.!! ! “Personne(va(venir(à(ma(place(apporter(une(solution.(Et(comme(je(te(demande,(c’est(à(moi( de( prendre( les( décisions,( il( y( a( des( fois( des( décisions( à( prendre,( je( discute,( mais( qui( va( prendre( cette( décision,( c’est( moi( qui( la( prend.( Alors( c’est( dur( pour( moi( de( prendre( une( décision(pour(une(autre(personne.(La(personne(est(là,(elle(ne(peut(pas(décider(d’elleDmême,( mais(moi(je(dois(trancher.(EstDce(que(je(fais(bien,(estDce(que(je(fais(mal,(je(n’en(sais(rien.(Moi( en(tout(cas,(ce(que(j’essaye(toujours(de(faire(pour(que(il(n’y(ait(pas(de(problème…,(parce(que( en( Belgique( ,( il( suffit( de( laisser( des( trucs,( pour( qu’il( ait( des( problèmes.”( (Mantelzorgster,( vrouw,(Brabantwijk).( ! De! constante! verantwoordelijkheid! die! men! heeft! over! de! hulpvrager! zorgt! volgens! de! respondenten!ook!voor!heel!wat!stress.!Een!aantal!respondenten!drukken!ook!hun!bezorgdheid! uit!over&hun&toekomst&als&mantelzorger.!Zal!de!zorg!zwaarder!worden?,!op!wie!kunnen!ze!een! beroep!doen?,!wat!staat!er!hen!te!wachten?,!etc.!zijn!vragen!die!velen!onder!hen!wakker!houden.! “On(est(toujours(là,(en(train(de(penser(à(eux.(Qu’estDce(qu’ils(vont(devenir,(et(comment(on(va(pouvoir( gérer(tout(ça.”((Mantelzorgster,(vrouw,(Brabantwijk).! ! 2.4 Ondersteuningsnoden## ! In! de! focusgroep! werd! gepeild! naar! waar! de! mantelzorgers! behoefte! aan! hebben! zodat! hun! positie!in!de!toekomst!beter!ondersteund!kan!worden.!Een!aantal!noden!worden!geformuleerd.!! ! Als!eerste!is!er!een!duidelijke!nood!aan!psycho\sociale&ondersteuning.!Zo!heeft!men!een!grote! behoefte!om!te!kunnen!praten!met!anderen!over!hun!persoonlijke!situatie.!Praten!met!anderen! geeft! enerzijds! steun,! weten! dat! je! er! niet! alleen! voor! staat,! maar! kan! anderzijds! ook! voor! uitwisseling!van!informatie!en!ideeën!zorgen.!Praatgroepen!zijn!volgens!de!deelnemers!hiervoor! broodnodig.!!

!!


! “Pourquoi?( Parce( que( quand( on( vient( ici,( on( se( dit( qu’on( n’est( pas( tout( seul.( Donc( il( y( a( d’autres(personnes(qui(peuvent(aussi(avoir(des(problèmes(plus(graves(que(nous.(Donc(il(y(a( des(problèmes(de(santé(encore(plus(graves(que(personne(ne(sait.(On(se(dit(qu’on(n’est(pas( tout(seul,(on(se(sent(un(peu(soulagé(parce(qu’on(voit(les(problèmes(des(autres,(on(partage( ensemble(et(ça(fait(du(bien.(Moi,(ça(m’a(fait(du(bien(quand(je(suis(venue,(j’ai(participé(à(pas( mal( de( réunions( où( j’ai( connu( plusieurs( personnes( qui( ont( chaque( fois( pu( raconter( leurs( problèmes.(Moi,(ça(m’a(fait(du(bien,(je(me(sentais(mieux(parce(que(je(voyais(qu’on(n’est(pas( les(seuls(à(souffrir,(à(avoir(des(problèmes(pareils.”!(Mantelzorgster,(vrouw,(Brabantwijk).! (( Een! groot! deel! van! de! deelnemers! neemt! dan! ook! deel! aan! de! praatgroep! voor! vrouwelijke! mantelzorgers.! Hiervan! wordt! benadrukt! veel! steun! te! ontvangen.! Tenslotte! is! er! één! persoon! die!regelmatig!op!gesprek!gaat!bij!een!psycholoog.!! ! “Mais(moi(aussi(je(parle(avec(un(psychologue(parce(que(je(ne(me(sentais(pas(bien(non(plus.( Parce(que(je(connais(ces(gens(comment(ils(étaient.(Je(me(dis:(un(jour,(à(n’importe(qui(ça(peut( arriver,(comme(ça((klapt(in(handen),(donc…(Et(un,(il(est(en(coma,(l’autre(il(ne(bouge(plus,(il( est(paralysé,(il(ne(parle(plus,(il(dit(‘babababa’.(Je(me(dis:(cet(homme,(il(n’était(pas(comme(ça,( c’était(un(homme(vivant(quoi,(toujours(chic,(toujours(bien(habillé.(J’étais(choquée(quoi,(et(sa( femme,(elle(souffre(beaucoup.”((Mantelzorgster,(vrouw,(53(jaar,(Brabantwijk).! ( Ten!tweede!wordt!ook!de!nood!aan!meer& informatie!uitgedrukt.!Zo!bestaan!er!binnen!Turkse! en! Marokkaanse! gemeenschap! nog! heel! wat! misvattingen! over! ziektes! zoals! bijvoorbeeld! Alzheimer.! Dit! wordt! ook! benadrukt! door! een! van! de! begeleiders! van! het! Biloba! huis! die! deelnam!aan!de!focusgroep.!“Ben,(j’allais(dire(que(par(rapport(aux(aidants(proches,(s’il(manque(de( l’information(et(de(la(méconnaissance(parfois(des(maladies,(comme(disait(X(toutDàDl’heure,(parfois( on(pense(que(la(personne(qui(est(malade,(âgée,(c’est(parce(qu’elle(est(punie.”((Begeleidster(Biloba,( vrouw,(Brabantwijk).!Daarnaast!geeft!men!aan!dat!men!soms!taken!ook!gewoon!uitvoert,!zonder! hiervoor!opgeleid!te!zijn,!zonder!over!veel!informatie!te!beschikken.!! ! “Moi,(franchement,(je(n’ai(aucune(information,(je(le(fais(comme(ça,(comme(une(autodidacte.( Je(ne(connais(rien(du(tout,(je(fais(ça(sur(le(marché,(j’avance(et(je(fais(ce(que(est(nécessaire,( j’avance(au(jour(le(jour.”((Mantelzorgster,(vrouw,(Brabantwijk).!( ! Als!derde!nood!wordt!door!één!van!de!deelnemers!ook!benadrukt!dat!er!nood!is!aan!praktische& ondersteuning!zoals!bijvoorbeeld!een!oppas.!“Et(moi,(l’aide(que(j’ai(besoin,(c’est(quelqu’un(qui(va( venir(chez(cette(dame(et(qui(va(lui(donner(un(certain(réconfort,(s’occuper(d’elle(pendant(une(heure,( deux(heures(sur(la(journée,(trois(heures.”((Mantelzorgster,(vrouw,(Brabantwijk).! ! ! ! ! !

!!


3.

Noden&zorgbehoevende&

! Het! merendeel! van! de! mantelzorgers! is! van! mening! dat! de! zorgbehoevende! in! de! juiste! omstandigheden! verzorgd! wordt.! Zoals! reeds! neergeschreven,! is! men! rotsvast! overtuigd! dat! men!de!persoon!in&de&thuissituatie&wil!houden!omdat!dit!de!beste!strategie!lijkt.!! ! “Donc(la(personne(est(vivante,(elle(est(toujours(chez(elle.(Chez(elle,(elle(a(encore(beaucoup( de(repères,(malgré(qu’elle(a(perdu(de(plus(en(plus(ces…,(elle(ne(me(reconnait(plus.(Mais(elle( a( un( repère( chez( elle.( Elle( est( capable( de( se( lever,( d’aller( aux( toilettes.( Se( lever,( se( diriger( vers( la( cuisine.( Je( suis( sûre( qu’on( la( met( dans( un( home,( elle( va( être( tout( à( fait( paumée.( Maintenant( elle( a( un( repère,( elle( est( chez( elle.( J’essaie( de( la( maintenir( chez( elle.”( (Mantelzorgster,(vrouw,(Brabantwijk).!! ! Een! respondent! geeft! tevens! aan! dat! het! belangrijk! is! dat! de! hulpvrager! in! kwestie! morele& ondersteuning!krijgt.!“Je(dis(non,(je(ne(veux(ni(l’argent,(ni(le(matériel,(il(me(faut(un(soutien(moral,( pas(pour(moi,(pour(la(dame.(C’est(tout(ce(que(je(demande,(le(soutien(moral.(Quelqu’un(qui(vient,(qui( sait(la(faire(sortir(un(peu(de(son(embrouillage.”!(Mantelzorgster,(vrouw,(Brabantwijk).! ! Waar! ook! een! tekort! wordt! evaren! volgens! één! van! de! deelnemers! is! de! ondersteuning& die& partners& van& de& hulpbehoeftigen! krijgen.! Hier! is! volgens! haar! nog! onvoldoende! aandacht! voor.!! ! “Nous(de(notre(côté,(on(pense(qu’on(fait(le(maximum,(mais(la(personne(qui(est(au(quotidien( à(la(maison,(avec(son(mari(qui(est(malade(ou(avec(l’état(de(santé(qu’ils(ont...(comment(dire,( ça(c’est(un(peu(difficile,(par(exemple(nous,(on(peut(être(là(cinq(minutes(après(le(travail(ou(le( soir( venir( boire( un( café( avec( eux,( voir,( un( peu( discuter( des( problèmes,( mais( eux,( du( matin( jusqu’au(soir,(ils(vivent(le(quotidien(avec(leurs(mari.(PeutDêtre(qu’un(moment(de(la(journée,( ils(vont(se(dire:(là,(je(suis(toute(seule,(comment(estDce(que(je(vais(faire(ça(ou(comment(estDce( que(je(vais(gérer(ça?”((Mantelzorgster,(vrouw,(Brabantwijk).( ! De! meningen! over! het! inschakelen! van& professionele& zorg& zijn! verdeeld.& Enerzijds! zijn! er! mantelzorgers! die! een! grote! angst! uitdrukken! ten! opzichte! van! formele! zorgdiensten,! omdat! men! ervan! overtuigd! is! dat! deze! de! beslissingen& gaan& nemen& boven& hun& hoofd! en! de! hulpbehoevende! persoon! zouden! weghalen! uit! de! vertrouwde! leefsituatie.! “Mais( j’ai( très( peur( des( institutions,( donc( même( des( fois( je( vais( dans( les( Ligues( d’Alzheimer,( je( prends( plein( d’informations,(et(je(finis(toujours(par(jeter(tout(à(la(poubelle.(J’ai(peur(qu’on(mette(des(institutions( extérieures(dans(notre(petit(cercle,(qu’il(y(ait(des(choses(qui(vont(se(savoir,(mais(ça(sera(un(danger( pour( elle.”( (Mantelzorgster,( vrouw,( Brabantwijk).! Anderzijds! zijn! er! die! een! beroep! doen! op! thuishulp.! Deze! geven! aan! tevreden& te! zijn& over& de& ingeschakelde& thuishulp.! “Pour( son( insuline,(pour(son(bain.(C’est(déjà(ça.(Quelqu’un(de(très(gentil(parce(qu’on(en(a(essayé(plusieurs,(et( papa(aime(beaucoup(cette(personne.(Donc(ça(fait(quelques(années,(c’est(quelqu’un(de(très(adorable( et( papa( s’entend( très( bien,( donc( c’est( ça( qui( est( très( important.”( (Mantelzorgster,( vrouw,( Brabantwijk).! !

!!


Een!algemeen!tekort!dat!ook!nog!wordt!aangehaald!is!het!gebrek& aan& taalkennis!bij!ouderen.! Dit!zorgt!voor!miscommunicatie!en!voor!druk!op!de!kinderen!die!de!taal!wel!machtig!zijn.!“La( langue,( la( communication( est( très,( très( manquante( chez( les( familles( turcs( encore.( Pas( pour( ma( génération,(mais(la(génération(juste(avant.(Si(les(enfants(ne(sont(pas(là,(ils(ne(sont(pas(présents(du( tout.(Il(faut(vraiment(de(l’aide(de(leurs(enfants(quoi.”((Begeleidster(Biloba,(vrouw,(Brabantwijk).! ! Met! betrekking! tot! de! zorgcoördinatie! van! de! hulpbehoevende! stellen! we! vast! dat! de! deelnemers!een!grote& verantwoordelijkheid& dragen.!Een!aantal!neemt!alleen!de!beslissingen! over!de!zorg,!anderen!hebben!hierbij!de!steun!van!hun!zus,!partner!of!bij!één!respondent!zelfs! andere! vrienden! die! betrokken! zijn.! Wanneer! het! zorg! over! ouders! betreft,! merken! we! een! grotere!betrokkenheid!tot!de!zorgregelingen.!! ! “Et( comme( c’est( mes( parents,( je( suis( très( sensible,( je( ne( peux( jamais( demander( à( quelqu’un( d’autre( de( les( amener( chez( les( médecins,( je( préfère( aller( moiDmême.( Voir( leurs( états,( leurs( problèmes(de(santé,(si(c’est(grave(ou(pas.(Je(préfère(être(présente.”! (Mantelzorgster,(vrouw,( Brabantwijk).! ! !

!!


Mannelijke&mantelzorgers& ! Op!14!april!ging!een!focusgroep!door!met!6!mannelijke!mantelzorgers:! ! Tabel(4.(Overzicht(deelnemers(focusgroepen(“mannelijke(mantelzorgers”(Brabantwijk( Geslacht& Leeftijd& Nationaliteit& Herkomst& Man!

69!jaar!

Belg!

België!

Man!

71!jaar!

Turk!

Turkije!

Man!

71!jaar!

Belg!

België!

Man!

71!jaar!

Belg!

België!

Man!

57!jaar!

Belg!

België!

Man!

43!jaar!

/!

/!

!!

1.

Wat&houdt&mantelzorg&in?&&

! Op! het! ogenblik! van! de! focusgroep! neemt! slechts! één! respondent! de! rol! als! mantelzorg! op.! Samen! met! een! medehuurder! draagt! hij! zorg! voor! een! andere& bewoner! van! zijn! appartementsgebouw!die!lijdt!aan!verlamming!en!keelkanker.!! ! “Dans(la(maison,(j’ai(une(personne(qui(a(65D66(ans(et(qui(est(paraplégique(parce(qu’elle(a( eu( une( thrombose( cérébrale.( Donc( elle( a( déjà( une( certaine( dépendance( et( il( n’y( a( pas( longtemps( en( cadeau,( elle( a( eu( un( cancer( de( la( gorge.”( (Mantelzorger,( man,( 71( jaar,( Brabantwijk).! ! De!andere!deelnemers!van!de!focusgroep!waren!in!het!verleden!mantelzorger!en!droegen!zorg! voor!een!vriend!of!een!kennis:“J’ai(aidé(mon(meilleur(ami((…),(il(est(décédé(le(mardi(11(octobre( 2012((…).”((Mantelzorger,(man,(Brabantwijk).!Eén!respondent!heeft!in!het!verleden!zorg!moeten! dragen! voor! zijn! vrouw! naar! aanleiding! van! een! auto8ongeluk! waardoor! zij! gedurende! verschillende!maanden!in!een!rolstoel!is!beland.! ! De!mantelzorgers!vervullen/vervulden!een!gevarieerd!takenpakket,!gaande!van!huishoudelijke! taken! tot! praktische! taken,! alsook! het! aanbieden! van! een! morele! ondersteuning! en! sociaal! contact.!De!huishoudelijke& taken!bestaan!uit!het!halen!van!boodschappen,!de!was!doen,…!Op! vlak!van!praktische&taken!geeft!een!respondent!aan!de!zorgvrager!te!vergezellen!bij!afspraken! met!formele!zorgverleners:!“Je(l’accompagnais(chez(le(docteur,(chez(le(dentiste,(…”!(Mantelzorger,( man,(Brabantwijk).!Ook!het!vervoeren!van!de!zorgbehoevende!naar!het!ziekenhuis,!maar!ook!ter! afleiding! wordt! aangehaald:! “On( la( véhicule( à( gauche( à( droite( pour( qu’elle( ait( un( peu( d’air,( de( distraction.(On(la(conduit(à(l’hôpital,(on(la(ramène,(on(fait(l’intendance…”!(Mantelzorger,(man,(71( jaar,( Brabantwijk).! Het! aanbieden! van! morele& ondersteuning! aan! de! zorgbehoevende! lijkt! eveneens!een!relevant!onderdeel!te!zijn!van!de!activiteiten!als!mantelzorger:!“Je(dirais(être(taxi( tout( en( la( soutenant( le( mieux( possible( moralement( parce( que( déjà( être( handicapé,( par( une( thrombose,( ce( n’est( pas( évident,( mais( se( faire( un( cancer( de( la( gorge…( Ça( n’est( pas( évident.”! (Mantelzorger,(man,(71(jaar,(Brabantwijk).!Daarnaast!is!ook!sociaal& contact& belangrijk:!“Etre(là( !!


le( plus( souvent( possible,( discuter,( ne( pas( la( laisser( seule.”! (Mantelzorger,( man,( 43( jaar,( Brabantwijk).! ! Een! respondent! geeft! aan! dat! er! twee& verschillende! benaderingen! zijn! die! men! als! mantelzorger! kan! gebruiken! wanneer! men! een! zorgvrager! hulp! aanbiedt.! Enerzijds! kan! men! direct!en!rechtstreeks!inspelen!op!de!nood!van!een!zorgvrager,!anderzijds!kan!de!mantelzorger! zijn!‘neus’!gebruiken!om!een!persoon!in!nood!te!detecteren!en!deze!indirect!of!onrechtstreeks! helpen.!! ! “Le(demandeur(qui(demande(de(l’aide(ou(alors(le(flaire(qui(fait(que(tu(sens(que(quelqu’un(a( du(souci(et(que(tu(l’approches(et(que(tu(le(mets(en(confiance(et(qu’il(se(rend(pas(compte(que( tu( vas( l’aider,( donc( euh,( l’émanciper(:( l’aider( à( s’aider.”( (Mantelzorger,( man,( 71( jaar,( Brabantwijk).! ! Bij! de! tweede! hulpvorm! speelt! ‘emancipatie’! een! belangrijke! rol,! “tu(le(sens(et(tu(vas(intervenir( mais( discrètement( pour( euh,( pour( l’amener( sur( le…( Qu’il( puisse( s’épanouir.( Et( bon,( arriver( à( solutionner( luiDmême( le( problème,( ce( n’est( pas( évident( à( y( arriver.”! (Mantelzorger,( man,( 71( jaar,( Brabantwijk).! !

2.

Ervaringen&mantelzorger&

! 2.1. Redenen#waarom#men#mantelzorger#is# ! De! respondenten! zijn! voornamelijk! van! mening! dat! hun! rol! als! mantelzorger! een! evidentie! is/was.!Hierbij!gebruiken!zij!het!woord!‘instinctief’:!“Moi,(je(peux(dire(que(j’aime(bien(d’aider(mon( prochain( généralement( et( quand( ça( se( présente.( Instinctivement,( ça( vient( comme( ça.”! (Mantelzorger,(man,(57(jaar,(Brabantwijk).!Het!helpen!van!anderen!is!iets!dat!niet!in!vraag!wordt! gesteld,! dat! onberedeneerd! gebeurd.! De! deelnemers! van! de! focusgroep! maken! hier! echter! wel! een! onderscheid! tussen! het! zorgen! voor! personen! waar! men! al& dan& niet& een& sterke& emotionele& band! mee! heeft.! Het! zorgen! voor! een! individu! waar! sprake! is! van! een! sterke! emotionele!band,!beschouwde!één!respondent!als!een!gewoonte,!het!gaat!vanzelf:!! ! “Parce(que(quand(tu(habites(avec(quelqu’un,(ça(va(un(peu(de(soi.(Hein(euh,(c’est(normal(que,( dans( mon( cas,( la( femme,( elle( n’était( pas( très( malade( mais( une( mobilité( réduite.( Donc,( ça( veut(dire(que(pour(aller(quelque(part,(on(prenait(la(voiture,(elle(ne(m’a(jamais(demandé:(va( chercher( la( voiture( au( garage.( Mais( je( le( faisais( et( pour( certaines( choses,( je( faisais( des( choses( qu’elle( ne( me( demandait( pas( et( moi( je( l’ai( pas( offert,( je( l’ai( fait.( Tout( simplement.”! (Mantelzorger,(man,(41(jaar,(Brabantwijk).!! ! Anderzijds!kan!men!ook!hulp!aanbieden!aan!personen!waar!men!geen!sterke!emotionele!band! mee! heeft! zoals! buren:! “C’est( plutôt( le( mot( quand( tu( vas( faire( quelque( chose( pour( un( voisin( 5( maisons( plus( loin( et( il( n’y( a( pas( de( relation( avec( cette( personne.( Ça,( c’est( peutDêtre( instinctif.”! (Mantelzorger,(man,(71(jaar,(Brabantwijk).!

!!


! ! Een!aantal!respondenten!geven!tijdens!de!focusgroep!bovendien!aan!dat!men!geen!mantelzorger!! kan!zijn!vanuit!medelijden&of!schuldgevoelens.&Dit!kan!volgens!hen!geen!motivatie!zijn!om!de! rol! van! mantelzorger! op! te! nemen.! Dit! heeft! voor! hen! te! maken! met! de! wijze! waarop! men! de! zorgvrager! behandelt.! In! het! verlenen! van! zorg! en! het! aanbieden! van! hulp! verliezen! deze! mantelzorgers!de!waardigheid!van!de!zorgvrager!niet!uit!het!oog.!De!zorgvrager!infantiliseren!of! kleineren!is!vanuit!hun!standpunt!afremmend!wanneer!men!relevante!hulp!wil!aanbieden:!! ! “Simplifier( la( vie( et( la( mettre( au( même( niveau( que( moi,( qu’elle( ne( sent( pas( qu’il( y( a( une( différence(entre(nous(deux,(là(je(peux(apporter(quelque(chose.”!(Mantelzorger,(man,(71(jaar,( Brabantwijk).( ! “Elle(est(au(même(niveau(que(celui(qui(aide.(Parce(que(si(c’est(de(la(pitié,(bon(ben,(alors(ça( veut( dire( que( l’un( est( auDdessous( de( l’autre.( Hors( ce( n’est…”! (Mantelzorger,( man,( 71( jaar,( Brabantwijk).! ! Tot! slot! geeft! een! respondent! aan! dat! het! zijn! van! mantelzorger! ook! te! maken! heeft! met! de! relatie! nature\nurture.! Enerzijds! zit! in! het! in! je! karakter! of! je! al! dan! niet! anderen! wenst! te! helpen,!anderzijds!wordt!het!meegegeven!door!de!opvoeding.!! ! 2.2 Negatieve#ervaringen## ! Ten! eerste! is! er! het! financiële& aspect.! Sommige! zorgbehoevenden! hebben! nood! aan! bepaalde! vormen!van!hulp,!maar!omwille!van!het!financiële!kostplaatje!verbonden!aan!deze!hulp!zijn!deze! niet! altijd! uitvoerbaar.! Doordat! de! mantelzorgers! huur,! elektriciteit! en! dergelijke! moeten! betalen,!hebben!zij!vaak!niet!veel!extra!over!om!de!zorgbehoevenden!te!helpen.!! ! “Quelqu’un(qu’on(a(envie(d’aider(et(savoir(que(tu(ne(vas(pas(pouvoir(le(faire,(tu(peux(être(là( mais(pas(pouvoir(directement(résoudre(le(problème(en(sachant(qu’il(y(a(une(solution(et(que( financièrement( on( est( juste( pour( nous( et( qu’il( n’y( a( pas…”! (Mantelzorger,( man,( 57( jaar,( Brabantwijk).! ! Daarnaast!krijgen!een!aantal!mantelzorgers!te!maken!met!jaloezie.!Ze!krijgen!soms!het!verwijt! dat! ze! klaarstaan! om! anderen! te! helpen! maar! hun! eigen! familie! niet:! “Mais(moi(souvent(om(me( fait( des( reproches,( om( me( dit(:( «(Tu( es( toujours( plus( pour( aider( les( autres( que( nous(!(»”! (Mantelzorger,(man,(57(jaar,(Brabantwijk).!! ! Vrijwel! alle! respondenten! spreken! eveneens! over! een& emotionele& overbelasting.! De! rol! van! mantelzorger! brengt! een! grote! emotionele! betrokkenheid! en! belasting! met! zich! mee.! Dat! blijft! ook! wegen! nadat! de! mantelzorgsituatie! afgelopen! is.! Een! ex8mantelzorger! geeft! als! voorbeeld! dat!er!veel!herinneringen!verbonden!zijn!aan!de!hulpsituatie:!“J’ai(connu(une(situation(à(peu(près( identique(avec(maman(qui(est(décédée(à(l’hôpital…(Et(pendant,(pendant(plusieurs(années,(mais(je( n’aimais(pas(passer(de(ce(côtéDlà.(Parce(que(c’est,(c’était(vraiment,(on(se(rappelle(de(très(mauvais(

!!


souvenirs…”!(Mantelzorger,(man,(Brabantwijk).!Een!andere!respondent!heeft!het!nog!moeilijk!om! opnieuw!geconfronteerd!te!worden!met!een!hulpsituatie:! “Par(exemple(quelqu’un(qui(est(gravement(malade:(mon(obstacle(c’est(que(j’ai(pas(envie(de( la(voir(à(l’hôpital(parce(que(c’est,(c’est,(c’est…(Allez,(ce(n’est(pas(que(je(ne(veux(pas,(j’ai(un( obstacle(comme(quoi,(je(sais(que(ça(va(me…(Allez,(je(ne(sais(pas(comment(expliquer(ça.(Non,( je(n’aime(pas.(Il(y(aura(un(blocage(de(la(voir(et,(voilà,(je(préfère(même(rester(dehors,(bon(je( vais(y(aller(hein,(parce(que(c’est(dur(de(voir(quelqu’un(comme(ça(et(être(à(côté,(pouvoir(lui( parler( correctement…( Je( n’aurais( pas( ce( sourire…( Là,( je( serais( vraiment( un( tout( petit( peu( bloqué.”!(Mantelzorger,(man,(43(jaar,(Brabantwijk).!! ! Andere! respondenten! zijn! het! hiermee! eens.! In! bepaalde! omstandigheden! geloven! de! respondenten!dat!het!mentaal!maar!ook!fysiek!moeilijk!kan!zijn!om!de!rol!van!mantelzorger!uit! te!oefenen.!Een!respondent!geeft!hierbij!aan!dat!het!belangrijk!is!voldoende!ruimte!en!tijd!aan! jezelf! te! spenderen.! Indien! de! mantelzorger! niet! mentaal! en! fysiek! in! orde! is! om! zijn! rol! op! te! nemen,!dan!kan!dit!nefaste!gevolgen!hebben!voor!zowel!de!hulpvrager!als!de!mantelzorger.!! ! “La(première(chose(pour(aider(quelqu’un(est(d’être(en(état(de(soiDmême(pour(aider.(Donc,( aideDtoi(avant(d’aider(les(autres,(parce(que(sinon(tu(ne(seras(pas(efficace.(Il(aura(à(faire(à( quelqu’un(qui(est(peutDêtre(plus(malade(que(lui.(Finalement,(lui(au(lieu(de(monter(l’autre,(il( va(descendre(encore(plus(bas.”!(Mantelzorger,(man,71(jaar,(Brabantwijk).! ! “Mais(ce(que(tu(disais(la(tout(de(suite(hein,(quand(tu(aides(les(gens(c’est(bien,(mais(il(faut,(il( faut(aussi(penser(à(soiDmême,(il(faut(essayer(d’entretenir(ton(état(mental(en(continuant(ben,( certaines(activités(autres(qu’aider(les(gens,(parce(que(sinon(tu(vas(rétrécir(sur(toiDmême.”! (Mantelzorger,(man,(71(jaar,(Brabantwijk).!! ! Een! laatste! negatieve! ervaring! heeft! betrekking! op! een& gebrek& aan& appreciatie! bij! de! hulpbehoevenden:!! ! “Alors( euh,( ce( que( je( trouve( dommage( en( tout( ça,( c’est( que( souvent,( parfois( les( gens,( ils( oublient( de( dire( ce( tout( petit( mot( magique( «(merci(»,( mais( d’une( façon( différente( quoi( je( trouve,(voilà.(Et(ça(c’est(un(peu(dommage(aussi(je(trouve.(Parfois,(ça(fait(très(mal.(Parce(que( quand(on(est(seul,(on(se(dit(tiens(on(aide(son(prochain,(on(est,(on(est(pour(et(tout,(et(parfois( ils( oublient( mêmes( d’avoir( ces( petites( délicatesses.”( (Mantelzorger,( man,( 57( jaar,( Brabantwijk).( ! “C’est(normal.(Mais(je(veux(dire,(c’est(simplement…(Sourire,(ça(veut(dire(que(la(personne(est,( est( contente.( On( n’a( pas( dit( «(merci(».( Rien( que( le( sourire,( on( se( dit( «(Ah(».( Voilà,( elle( apprécie.”!(Mantelzorger,(man,(57(jaar,(Brabantwijk).!! ! Volgens! een! respondent! is! dit! te! wijten! aan! een! veranderende! mentaliteit,! “normalement( ça( devrait(être(instinctif(à(nous(tous(et(ce(n’est(plus(comme(ça(chez(les(gens.”!(Mantelzorger,(man,(57( jaar,( Brabantwijk).! Eén! respondent! is! het! hier! echter! niet! mee! eens.! Hij! heeft! geen! nood! aan! appreciatie! omdat! men! volgens! hem! geen! tegenreactie! kan! verwachten! in! een! mantelzorgsituatie.!De!zorgvrager!is!immers!afhankelijk!van!de!mantelzorger.! !!


! “Je( ne( suis( pas( d’accord( avec( toi( là.( Parce( que( là,( c’était( un( service( normal,( tu( vois,( un( service…(par(contre(quelqu’un(qui(se(trouve(dans(un(état(d’infériorité,(soit(par(un(handicap( mental,(par(un(handicap(physique,(etc.(Là,(je(ne(tiens…(Dans(ce(casDlà(je(suis(d’accord(avec( toi,( qu’un( petit( mot( de( merci( aurait( fait( plaisir,( parce( que( là( tu( as( fait( quelque( chose( de( normal(pour(une(personne(qui(est(au(même(niveau(que(toi.(Tandis(que(si(tu(as(une(personne( qui(se(trouve,(si(il(y(a(une(personne(infirme,(ou(qui(a(un(handicap(mental(ou(qui(a(vraiment( vu( des( épreuves( énormes( dans( la( vie,( de( différents( types.( Eh( ben( là,( à( ce( momentDlà,( là,( je( n’aime(pas(qu’on(dit(merci,(parce(que(là(alors,(ça(veut(dire(qu’elle(est(dépendante(visDàDvis( de(la(personne(qu’elle(remercie.”!(Mantelzorger,(man,(71(jaar,(Brabantwijk).!! ! “Ça(m’embête(parce(que(je(veux(dire(cette(personne(est(demandeuse,(donc(ça(je(ne(veux(pas.( C’est(le(libreDéchange.”!(Mantelzorger,(man,(71(jaar,(Brabantwijk).!! ! !

3.

Knelpunten&in&de&zorg&

! Het! merendeel! van! de! deelnemers! van! de! focusgroep! geeft! aan! dat! er! nog! heel! wat! tekorten! bestaan!in!de!aangeboden!hulp!aan!de!zorgbehoevenden.!Zo!geven!een!aantal!respondenten!aan! dat! er! nog! steeds! heel! wat! beperkingen! bestaan! op! vlak! van! het! krijgen! van! een! invaliditeitsuitkering.! Ten! eerste! is! de! procedure! zeer! ingewikkeld! en! ten! tweede! ontvangt! niet! iedereen! de! uitkering! die! hij! verdient.! Een! vereenvoudigde! administratieve! procedure! wordt!aangehaald!als!mogelijke!oplossing.!! ! “Quand( une( personne( se( trouve( dans( une( situation( dont( elle( a( besoin( d’une( aide,( disons…( Comment(on(appelle(ça…(toucher(une(invalidité.(C’est(vraiment(la(croix(et(la(bannière(hein.( Premièrement,(les(démarches(sont(extrêmement(lourdes.(Si(on(ne(respecte(pas(la(procédure( tout(se(bloque.(C’est(une(première(chose.(Et(alors(aussi,(je(connais(une(personne(qui(avait( droit( à( une( pension( d’handicapé( à( vie,( qu’on( a( supprimé…( En( quelques( jours( de( temps,( c’était(supprimé.(Elle(s’est(retrouvée(avec(un(revenu(moins,(honnêtement(moins…(C’est(des( choses( qui( se( passe( malheureusement( plus( souvent( qu’on( le( croit.( Et( bon,( ce( sont( des( personnes( évidement( qui( à( ce( momentDlà…( Et( psychologiquement,( c’est( une( personne( qui,( dans( le( cas( que( nous( ont( connaît,( qui( ne( devait( pas( travailler( mais( qui( a( du( faire( comme( tout(le(monde,(aller(travailler.”!(Mantelzorger,(man,(71(jaar,(Brabantwijk).!! ! Deze! ervaring! komt! sterk! overeen! met! de! opinie! van! een! andere! respondent! wat! betreft! het! krijgen!van!pensioen:!“Bijvoorbeeld(als(een(persoon(gebrekkelijk(wordt,(het(is(een(hele(reis(om(dat( te(doen.((…)(Ik(heb(bijna(drie(jaar(moeten(wachten(om(een(pensioen(te(trekken.(Maar(ondertussen( moet(je…(Dat(is(toch(niet(normaal.(Er(zou(moeten(een(voorschot(komen,(dat(de(mensen(toch(deftig( kunnen(blijven(leven.(Want(op(dat(moment(beginnen(grote(kosten(te(komen.“!(Mantelzorger,(man,( 69(jaar,(Brabantwijk).! ! !

!!


4.

De&buurt&&

! Wat! betreft! de! buurt! heersen! er! onder! de! deelnemers! gemengde& ervaringen.! Zo! wordt! er! enerzijds! aangegeven! dat! de! samenleving,! en! dus! ook! de! buurt,! beter! wordt,! anderzijds! wordt! aangehaald! dat! mensen! vandaag! de! dag! individueler! ingesteld! zijn.! “Mais( les( individus( sont( devenus(plus(froids,(devenus(plus(institutionnels,(devenus(plus(formels,(plus(individuels(qu’avant.(Ça( oui( mais( en,( en( globalité( je( pense( que,( allez,( moi( personnellement,( je( suis( convaincu( que( ça,( ça( monte,( pas( fortement( mais( ça( monte.”! (Mantelzorger,( man,( 57( jaar,( Brabantwijk).! Volgens! één! respondent!is!bijvoorbeeld!de!gastvrijheid!onder!de!mensen!afgenomen.!! ! Wanneer!gepeild!wordt!naar!wat!zij!verstaan!onder!een!zorgzame&buurt,!haalt!een!respondent! de!Nederlandse!“participatiemaatschappij”!aan.! ! Ik( kan( zeggen( in( Nederland( (…)( Toen( heeft( de( regering( gezegd(:(«(We( leven( nu( in( een( participatie(maatschappij.(»(Dat(wil(zeggen:(alles(komt(niet(van(de(staat.(En(dat(wil(zeggen( dat(de(naasten(in(brede(zin.(Niet(uw(broer(of(u(zuster,(maar(iedereen(die(iets(te(doen(heeft( met( gebrekkige( mensen,( ‘gebrekkig’( ook( tussen( aanhalingstekens.( Want( iedereen( is( niet( gebrekkig(maar(vele(mensen(hebben(een(kleine(behoefte(om(geholpen(te(worden((…)(Dus(de( boodschap( was( dan(:(«(We( leven( in( een( participatie( maatschappij.(»( Veel( is( geregeld( wettelijk,(op(alle(niveau(:(gemeente,(provincies,(nationaal,(federaal,(gewestelijk.(Maar(niet( alles(is(geregeld.((…)(Dus(de(maatschappij(moet(allerlei(organisaties(of(mensen(of(kerken(of( wie( dan( ook( moet( een( hand( uitsteken( naar( mensen( die( behoefte( hebben( daarvoor.( (…)Ik( weet(het,(het(is(vaag.(((…)(Maar(je(kunt(niet(zeggen(:(«(Alles(moet(geregeld(worden,(je(moet( nog( op( de( knop( drukken,( en( dan,( de( instanties( die( komen( naar( je( toe,( wettelijk(».( Dat( is( gewoon(niet(zo.(Zelfs(in(onze(maatschappij(die(sterk(en(goed(ontwikkeld(is,(zijn(er(dingen( die(nog(een(beetje(braakliggend(terrein(zijn.((Mantelzorger,(man,(71(jaar,(Brabantwijk).( ! Ook! een! andere! respondent! is! het! hiermee! eens.! In! een! zorgzame! buurt! spelen! niet! enkel! professionelen!een!belangrijke!rol,!ook!mantelzorgers!en!vrijwilligers!hebben!een!rol!te!spelen:! “Il(y(a(la(tendance(professionnelle,(ceux(qui(s’occupent(professionnellement,(mais(il(n’y(a(pas(qu’eux( qui(doivent(faire(ça.(Il(y(a(aussi(le(bénévole,(le(sympathisant(qui(a(quelque(chose(à(faire(pour(aider( la(personne(à(avoir(une(fin(de(vie(qui(est(digne.”!(Mantelzorger,(man,(71(jaar,(Brabantwijk).! ! Een!andere!respondent!kan!zich!eveneens!vinden!in!het!participatie!aspect,!maar!gelooft!niet!dat! dit!alles!kan!oplossen.!Een!herstructurering!van!de!mantelzorg,!het!vrijwilligerswerk,!alsook!van! de! samenleving! is! vereist! om! een! zorgzame! buurt! te! bereiken.! Volgens! deze! respondent! is! er! nood! aan! een! wijziging! van! de! wijze! waarop! de! mantelzorg! en! het! vrijwilligerswerk! wordt! benaderd.!! ! “Participatie( oke,( maar( als( nu( iemand( werkzoekend( is( en( daarvoor( een( werkloosheidsuitkering(krijgt,(wachtuitkering(en(ondertussen(voor(mama(of(papa(zorgt(en( die( gaat( naar( de( RVA( en( die( zegt(:(‘Ik( ben( deels( mantelzorger’.( En( dan( wordt( er( letterlijk( gezegd(:(‘On(s’en(fiche.(Il(faut(que(tu(cherches(du(travail’.(Dan(wordt(ik(daar(mottig(van.(En( als( dat( niet( verandert,( dan( denk( ik( dat( heel( die( participatieve( projecten( op( voorhand( een(

!!


doodgeboren( kind( zouden( zijn.( Dus( als( de( staat( in( staat( is( om( voor( mantelzorgers( en( vrijwilligers(die(zorg(dragen(voor(zij(die(zorg(nodig(hebben,(samen(met(de(professionelen( en( dokters( en( verpleegsters( en( thuishulp( en( dergelijke( meer.( Als( dat( op( mekaar( wordt( afgestemd,(als(zij(nu(participatief(vrijwillig(de(zaken(doen(voor(hun(naasten(of(hun(buren,( dan( is( er( een( kans( voor( deze( buurt,( waar( dat( er( heel( veel( mogelijkheden( zijn…( Maar( als( mensen( worden( gestraft( en( gedemotiveerd( om( dat( soort( werk( te( doen,( dan( mogen( we( zo( veel(mogelijk(pleiten(van(participatie(en(het(kan(niet(alleen(maar(de(staat(zijn,(maar(als(de( staat( mensen( gaat( straffen( om( zich( in( te( zetten,( dan,( dan( lukt( het( niet.( Je( mag( mensen( absoluut(niet(de(fierheid(ontnemen(als(iemand(die(werk(zoekt(te(horen(krijgt:(‘Wat(dat(je( doet,(dat(is(niet(relevant.(Jij(moet(werk(zoeken.’(Ik(vond(dat(nogal(cru,(die(kwam(huilend(bij( ons,( wij( hebben( haar( kunnen( opvangen.( Maar( dat( zijn( zaken( waardoor( je( wel( gaat( nadenken.(De(staat(vraagt(participatie,(maar(anderzijds(zegt(diezelfde(staat(tegen(iemand( die(inderdaad(moet(werk(zoeken,(maar(naar(mantelzorg(toe,(daar(hebben(we(geen(affaire( mee,(dat(is(uw(probleem.”((Projectmedewerker,(Brabantwijk).!( (

5.

Toekomstverwachtingen&

! Een!aantal!deelnemers!geven!aan!dat!mantelzorgers!steeds!belangrijker!worden.!Waar!vroeger! een! grote! rol! werd! weggelegd! voor! de! kerk! wat! betreft! (informele)! zorg,! is! deze! volgens! de! respondenten! door! de! secularisering! verschoven! naar! de! samenleving,! alsook! naar! de! kleine! vzw8organisaties!die!mantelzorg!en!vrijwilligerswerk!organiseren.!Volgens!één!respondent!heeft! deze!evolutie!ook!gezorgd!voor!een!verandering!in!de!wijze!waarop!men!die!zorg/hulp!verleent,! er! is! volgens! hem! een! verschuiving! van! ‘liefdadigheid’! naar! ‘participatie’.! Waar! men! oorspronkelijk! neerkeek! op! de! hulpbehoevende,! is! er! tegenwoordig! sprake! van! een! meer! gelijkwaardige&relatie&tussen&hulpvrager&en&hulpverlener!wat!betreft!informele!zorg.!! ! “Ce(sont(des(créateurs(d’opportunités.(Tandis(que(l’église,(elle(avait(un(rôle,(la(mentalité(a( évolué.(L’église(entreDtemps(avait(un(rôle(de(charité.(C’estDàDdire(que(il(y(avait(une(main(enD dessous(et(une(autre(mains(auDdessus.(Donc(celui(qui(est(en(dessous(était(inférieur(et(celui( qui( était( auDdessus( était( supérieur.( Il( y( a( une( évolution.( Maintenant( les( gens( ont( appris( à( réfléchir,(le(niveau(a(augmenté(euh,(ont(essayé(de(maitriser(leurs(vie,(même(si(il(n’y(arrivent( pas( toujours.( Tandis( qu’avant,( la( personne( était( dépendante( et( l’église( faisant( bien,( avait( créé( cette( dépendance( tout( en( pensant( bien( faire.( (…)( Donc( c’est( une( infériorité.( L’autre( main( qui( est( auDdessus…( Ce( n’est( pas,( ce( n’est( pas( logique.( Donc( que( l’église( ait( perdu( ce( pouvoir,(l’église(s’est(mal(orientée(dans…(Elle(a(trop(employé(le(mot(charité.(Elle(s’est(mal( orientée( tandis( que( le( civil,( le( publique( oui,( a( évolué( et( il( est( passé( du( mot( charité( à( participation.”!(Mantelzorger,(man,(71(jaar,(Brabantwijk).!( ! Naast! de! meer! gelijkwaardige! relatie! tussen! hulpvrager! en! hulpverlener,! verwachten! sommige! respondenten! dat! een! aantal! moeilijkheden! van! vandaag! zich! ook! zullen! voordoen! in! de! toekomst.! Zo! is! er! een! spanningsveld& tussen& het& uitvoeren& van& mantelzorg& en& het& verrichten& van& een& fulltime& job.! Eén! respondent! geeft! aan! dat! er! weinig! (h)erkenning! is! omtrent! mantelzorg! in! het! bedrijfsleven:! “J’ai( l’impression( que( les( employeurs( sont( devenus( de( plus(en(plus(durs(pour(jouer(le(rôle(d’aidant(proche.(Moi(je(travaille(maintenant(pour(un(organisme.( !!


Si(demain,(j’ai(un(problème(avec(ma(maman(et(je(dois,(je(vais(jouer(le(rôle(d’aidant(proche.(Ce(que(je( fais(déjà(maintenant(un(tout(petit(peu,(ça(va(être(possible,(ils(vont(s’adapter.(Mais(je(suis(sûr(que(de( plus( en( plus( d’employeurs( refusent( d’avoir( cette( flexibilité( parce( que( tu( dois( être( productif( au( niveau( autonomie.”! (Mantelzorger,( man,( 41( jaar,( Brabantwijk).! Zeker! voor! mannelijke! mantelzorgers!is!deze!respondent!van!mening!dat!het!steeds!moeilijker!zal!worden!om!deze!rol! op!te!kunnen!nemen!terwijl!men!werkt.!In!de!Brabantwijk!werken!bovendien!veel!mannen!in!de! privésector!zoals!in!de!horeca,!waarbij!het!heel!moeilijk!is!om!zich!vrij!te!maken!om!taken!van! mantelzorger!uit!te!voeren.!Volgens!een!aantal!deelnemers!is!er!nood!aan!sensibilisering!zodat! het!bedrijfsleven!ruimte!laat!aan!werknemers!om!hun!rol!van!mantelzorger!op!te!nemen:!! ! “Ja,(maar(dat(is(wat(ik(zeg.(Ik(zeg(dat(het(op(dit(ogenblik(niet(mogelijk(is,(altijd(mogelijk(is( om(voor(een(mantelzorger(of(iemand(die(wil(helpen,(die(wil(helpen(om(van(zijn(werk(geen( meer( toelating( te( krijgen.( Je( hoort( me( niet( zeggen( dat( een( werkgever( een( carte( blanche( moet(geven(e.(Euh,(cheque(blanche.(Dat(hoor(je(me(niet(zeggen.(Maar(op(dit(ogenblik(is(het( op(de(goeie(wil(van(mijn(werkgever(dat(afhangt(of(dat(je(uw(job(behoudt(als(je(tegelijkertijd( voor( je( ouders( of( voor( je( kinderen( of( je( vrouw( wil( zorgen.( En( dat( vind( ik( niet( allemaal( zo( normaal,(dat(is(wat(ik(zeg.(Dat(is(mijn(mening.”!(Mantelzorger,(man,(41(jaar,(Brabantwijk).!! ! Eén!respondent!geeft!hierbij!aan!dat!de!ziekenkas!in!dergelijke!situaties!zou!moeten!optreden!in! plaats! van! de! onderneming:! “In( ons( maatschappij( vind( ik( dat( de( ziekenkas( daar( zou( moeten( tussenkomen.(Want(de(werkgever,(die(zou(daarmee(in(moeilijkheden(kunnen(komen.(Dus(normaal( als(je(ziek(zijt(of(je(neemt(zorg(van(je(vrouw(of(van(uw(moeder.(Ik(vind(voldoende(besparing(aan(de( staat( want…( Dus( op( dat( moment( dankbaar( zijn,( zou( moeten( de( staat( of( de( ziekenkas,( of( de( twee( tussen(komen(om(een(vervanging(van(de(loon(te(hebben.”!(Mantelzorger,(man,(Brabantwijk).! ! Daarnaast! geeft! een! respondent! aan! dat! er! niets! wettelijk! geregeld! is! m.b.t.! mantelzorg,! een! wettelijke®eling!is!volgens!hem!echter!noodzakelijk.!! ! Niettemin!zijn!een!aantal!respondenten!positief!ingesteld!en!geven!zij!aan!dat!deze!situatie!zal! verbeteren! doorheen! de! tijd:! “Dans( le( temps,( je( n’ai( jamais( entendu( parler( des( aidantsDproches.( Donc(si(on(en(parle(c’est(la(preuve(qu’il(y(a(une(prise(de(responsabilité,(qui(se(passe(une(évolution(de( mentalité.(Il(y(a(quandDmême(maintenant(des(associations,(comme(on(parle(de(BILOBA((…).(Ce(que( je(n’ai(jamais(connu(avant.(Donc(à(mon(avis,(ça(ne(sera(pas(du(jour(au(lendemain(mais(il(y(aura(une( amélioration.”!(Mantelzorger,(man,(71(jaar,(Brabantwijk).!!

! !

!!

&


Vrijwilligers&& ! Op!8!april!2014!was!er!een!focusgroep!met!vrijwilligers!van!LDC!Aksent!vzw!in!Schaarbeek.!Doel! van! de! focusgroep! was! om! kennis! te! vergaren! over! het! vrijwilligerswerk! dat! ze! doen,! hun! positieve! en! negatieve! ervaringen! en! hun! drijfveren.! Daarnaast! wensten! we! na! te! gaan! welke! hulp! ze! verlenen! en/of! ontvangen! en! hoe! ze! het! leven! in! de! buurt! ervaren! en! wat! hun! verwachtingen!zijn!voor!de!toekomst.!! ! De!kenmerken!van!de!vrijwilligers!die!aan!deze!focusgroep!deelnamen!zijn:!! ! Tabel(5.(Overzicht(deelnemers(focusgroepen(“vrijwilligers”(Brabantwijk( Geslacht& Leeftijd& Nationaliteit& Herkomst& Man! 65!jaar! Belg! België! Vrouw! 50!jaar! Frans! Frankrijk! Vrouw! 62!jaar! Guineaans! Guinea! Man! 54!jaar! Belg! België! Man! 60!jaar! Belg! Polen! !

1.

Soort&vrijwilligerswerk&

! Bij! het! soort! vrijwilligerswerk! dat! de! vrijwilligers! verrichten,! maken! we! een! opdeling! tussen! informeel!en!formeel!vrijwilligerswerk.!! ! Formeel& vrijwilligerswerk! is! vrijwilligerswerk! dat! in! georganiseerd! verband! wordt! gedaan,! dus! niet! voor! familie! en! vrienden,! maar! niet! bezoldigd! is.! Gezien! de! vrijwilligers! ‘werken’! bij! Aksent! vzw,! verrichten! zij! allen! formeel! vrijwilligerswerk.! Naast! hun! vrijwilligerswerk! bij! Aksent!zijn!sommigen!ook!nog!vrijwilliger!bij!andere!organisaties.!De!formele!vrijwilligerstaken! van! de! respondenten! verschillen.! Waar! de! ene! administratieve! taken! verricht! zoals! het! maken! van! flyers! en! het! onthaal! doen,! baat! de! andere! een! sociale! permanentiedienst! uit.! Ook! het! begeleiden! van! activiteiten! van! Aksent! vzw! zoals! lessen! Frans,! bewegingsactiviteiten! en! creatieve!ateliers!komen!aan!bod.!Tot!slot!is!er!ook!een!logistieke!ondersteuning!door!één!van! de!vrijwilligers!van!Aksent!vzw.!Deze!persoon!doet!bijvoorbeeld!de!afwas.!! ! Informeel& vrijwilligerswerk! is! het! geven! van! hulp! in! een! niet! georganiseerd! verband.! Uit! de! focusgroep! blijkt! dat! naast! hun! vrijwilligerswerk! bij! Aksent! vzw! en! andere! organisaties,! vrijwilligers! ook! hulp! bieden! aan! anderen.! De! voorbeelden! die! door! de! vrijwilligers! worden! aangehaald! zijn! eerder! hulptaken! die! op! niet! frequente! basis! worden! ingevuld,! zoals! bv.! een! buur! te! hulp! schieten! wanneer! deze! ziek! is! of! hun! boodschappen! naar! boven! doen! bij! een! defecte!lift.!Daarnaast!verlenen!de!deelnemers!ook!vrijwillig!hulp!aan!andere!vrijwilligers!zoals! helpen! bij! het! ondersteunen! of! voorbereiden! van! activiteiten.! Verder! geven! vrijwilligers! soms! raad!aan!deelnemers!van!hun!activiteiten!wanneer!deze!een!probleem!hebben.!Een!vrijwilliger! voert!frequent!een!informele!vorm!van!vrijwilligerswerk!uit,!zij!zorgt!dat!verschillende!mensen!

!!


eten!krijgen!bij!haar!thuis.!“Parce(que(chez(moi,(si(je(vous(le(dis,(vous(allez(rire,(il(y(a(18(personnes( que(je(nourris,(et(je(fais(tout,(18(personnes(chez(moi.”((Vrijwilliger,(vrouw,(62(jaar,(Brabantwijk).( !

2.

Ervaringen&vrijwilligerswerk&

! 2.1 Redenen#om#vrijwilligerswerk#te#doen# ! De!vrijwilligers!hebben!verschillende!drijfveren!om!vrijwilligerswerk!te!doen.!Enerzijds!zijn!er! persoonlijke!redenen!om!aan!vrijwilligerswerk!te!doen,!anderzijds!zijn!er!sociale!redenen.!Een! persoonlijke! reden& om! aan! vrijwilligerswerk! te! doen! is! omdat! het! een! zinvolle& ervaring! is:! “J’aime( bien( parce( que( ça( m’aide( beaucoup,( pas( du( côté( financier( mais( du( côté( moral,( ça( m’aide( beaucoup.”((Vrijwilliger,(vrouw,(62(jaar,(Brabantwijk).(Daarnaast!zijn!er!persoonlijk!redenen!die! een!zeker!doelgerichtheid!hebben!zoals!het!opdoen&van&werkervaring&en&zelfvertrouwen&met! het!oog!op!vinden!van!een!baan!of&iets&bijleren&zoals!bv.!Nederlands.!“Ben(pour(moi.(X,(faire(du( bénévolat,( ça( m’a( permis( d’avoir( un( peu( plus( d’expérience( au( niveau( de( l’animation( parce( que( j’étais(esthéticienne(au(départ.(Euhm,(ça(m’a(permis(d’avoir(un(peu(plus(confiance(en(moi(parce(que( pour(mon(boulot(il(fallait(de(l’expérience.(»((Vrijwilliger,(vrouw,(50(jaar,(Brabantwijk).(Een!andere! persoonlijke! redenen! is! actief& blijven.! Tot! slot! blijkt! ook! het! inzetten& en& verderzetten! van! reeds! opgedane& professionele& ervaring! een! reden! om! aan! vrijwilligerswerk! te! starten.! “Moi,( c’était(le(but(de(rester(actif,(de(garder(des(contacts(et(puis(le(plaisir(de(travailler(que(j’avais(déjà( avant(avec(des(personnes(âgées.(»((Vrijwilliger,(man,(65(jaar,(Brabantwijk).! Daarnaast! zijn! er! sociale! redenen,! zoals! het! hebben! van! sociaal& contact! of! omdat! men! door! iemand!werd!gevraagd&om!vrijwilliger!te!worden.! ! 2.2 Positieve#en#negatieve#ervaringen# ! Vrijwilligers! bij! Aksent! vzw! ervaren! het! werk! dat! ze! verrichten! zowel! positief! als! negatief.!! ! Sociaal& contact! en! de! waardering! door! bv.! deelnemers! van! activiteiten! worden! als! positief! ervaren.! De! waardering! door! de! deelnemers! van! een! activiteit! kan! zelfs! een! motivatie! zijn! om! het!vrijwilligerswerk!door!te!zetten.!“Et(vraiment(quand(j’arrive,(elles(sont(super(contentes.(Pour( moi,( c’est( loin…( mais( bon( je( continuerai( à( le( faire( parce( que( tellement( je( vois( qu’elles( sont( satisfaites.((…)”((Vrijwilliger,(vrouw,(50(jaar,(Brabantwijk).!! ! Naast! positieve! ervaringen,! benoemen! de! vrijwilligers! eveneens! negatieve! ervaringen.! Zo! kan! het! vrijwilligerswerk! hen! overbelasten.! Doordat! de! vrijwilligerstaken! tijd! innemen,! is! het! moeilijk!om!werk!te!zoeken!voor!zij!die!op!zoek!zijn!naar!een!baan.!Daarnaast!bemoeilijkt!de!tijd! die! het! inneemt! ook! om! bv.! zaken! op! persoonlijk! vlak! te! regelen.! Een! andere! soort! van! overbelasting!is!dat!er!van!vrijwilligers!veel!verwacht!wordt.!Een!andere!negatieve!ervaring!is! de! tijd! die! de! verplaatsing& tussen! verschillende! vrijwilligersactiviteiten! inneemt.! Hoewel! waardering!als!een!positieve!ervaring!wordt!gezien,!hebben!sommige!vrijwilligers!ook!negatieve! ervaringen!m.b.t.!het!gebrek&aan&respect!dat!sommige!deelnemers!van!activiteiten!tonen.!

!!


Wat! tot! slot! ook! als! moeilijk! wordt! ervaren,! is! de! afstand! houden! tussen! de! vrijwilliger! en! de! deelnemer.! Een! respondent! geeft! aan! dat! het! eenvoudiger! is! om! als! professionele! afstand! te! houden!dan!als!vrijwilliger.! ! 2.3 Noden#vrijwilligers# ! Vormen! van! ondersteuning! die! vrijwilligers! kunnen! gebruiken,! zijn! vorming! en! opleiding,! vergoeding!en!nood!aan!valorisatie.!! ! Met!betrekking!tot!vorming&en&opleiding&wordt!het!handig!bevonden!dat!voor!vrijwilligers!die! een!activiteit!begeleiden!het!mogelijk!is!een!pedagogische!vorming!te!kunnen!volgen!of!hulp!te! krijgen!van!anderen.!Een!andere!vorming!die!wordt!aangehaald!is!een!vorming!over!hoe!omgaan! met! ouderen! om! hen! respectvol! te! behandelen.! Dit! heeft! voornamelijk! betrekking! op! ouderen! van!een!andere!cultuur.!Zo!geven!respondenten!aan!dat!er!nood!is!aan!meer!informatie!over!de! verschillende!culturen!zodat!men!meer!begrip!kan!tonen!voor!elkaars!gewoontes!en!wensen.!“Il( y(avait(un(Rom(qui(devait(venir(nous(expliquer(comment(ça(marchait(les(Roms,(parce(que(eux,(ils( ont(un(mode(de(vie(différent.(Malheureusement(on(n’a(pas(pu(avoir(justement(l’intervenant,(ce(Rom( pour(venir(nous(expliquer(comment(ça(marche(chez(eux.(Le(fait(de(savoir(comment(ça(marche(ça( nous( aide( à( comprendre,( ça,( ça( me( manque,( je( trouve( qu’il( devrait( plus( y( avoir( ce( partage.( Par( exemple,(quelqu’un(de(l’Afrique(qui(viendrait,(qui(dirait(chez(nous(c’est(comme(ça(et(comme(ça,(et( puis(quelqu’un(de(Rom(pour(dire,(chez(nous(c’est(comme(ça(et(comme(ça,(et(un(italien..(et(ça(serait( bien(pour(pouvoir(mélanger(pour(savoir(un(peu(comment(ça(marche.”((vrijwiliger,(vrouw,(50(jaar,( Brabantwijk).( Hierop! sluit! men! aan! dat! het! kennen! van! elkaars! ‘code’! niet! alleen! belangrijk! is! binnen!het!vrijwilligerswerk,!maar!dat!het!ook!van!pas!kan!komen!in!het!dagelijks!leven.! ! Indien! vrijwilligerskosten! gemaakt! worden! in! het! kader! van! hun! vrijwillige! activiteiten,! is! het! van!belang!dat!deze!vergoed!worden.!Tot!slot!is!er!nood!aan!een& officiële!valorisatie!van!hun! vrijwilligerswerk.! De! vrijwilligers! geven! aan! dat! ze! nog! geen! vrijwilligerscontract! hebben! getekend!in!het!kader!van!verzekeringen!e.d.,!terwijl!ze!wel!de!indruk!hebben!dat!dit!gangbaar!is! binnen!het!vrijwilligerswerk.!!! ! Specifiek! m.b.t.! het! begeleiden! van! activiteiten! kan! de! organisatie! van! een! activiteit! het! geven! van! deze! activiteit! vergemakkelijken.! Zo! kan! men! bijvoorbeeld! bij! een! taalcursus! de! deelenemers! opdelen! naargelang! kennisniveau! en! wat! de! deelnemers! willen! bereiken.! Dit! zou! de!begeleiding!en!organisatie!van!deze!activiteit!vergemakkelijken.!! ! Tot! slot! blijkt! ook! dat! vrijwilligers! ondersteuning! nodig! hebben! in! hun! vrijwilligerstaken! door! andere! vrijwilligers! of! professionelen! voor! bv.! de! organisatie! of! pedagogische! uitwerking! van! hun!activiteit.! ! “Oui.(Moi,(j’ai(parfois(besoin(d’aide(alors(je(demande(à(X(pour(conseils.(En(tant(que(bénévole( j’ai( parfois( des( choses( à( demander( parce( que( bon( comme( je( fais( l’atelier( créatif( ici( il( y( a( parfois( avec( le( niveau( peinture( avec( le( niveau( relationnel,( avec( certains( niveaux,( quelque( fois( je( demande( à( X( parce( que( X( connait( les( gens( qui( sont( ici( et( des( fois( je( dis:( ‘Ecoute( Y,(

!!


comment( tu( fais( par( rapport( à( cette( situationDlà(?’( parce( que( bon,( lui( il( est( là( depuis( un( moment(donc(quand(j’ai(besoin(je(demande(à(X.”((Vrijwilliger,(vrouw,(50(jaar,(Brabantwijk).( !

3.

Noden&zorgbehoevende&

! Wat!volgens!de!vrijwilligers!nu!mist!in!de!hulp!en!zorg!aan!zorgbehoevenden!is!een&gebrek&aan& activiteiten! voor! hen.! Ze! zien! deze! als! waardevol! gezien! het! hen! ontmoetingskansen! geeft.! Ze! zien! het! als! een! middel! om! sociale! isolatie! te! doorbreken.! Hier! zouden! wijkhuizen! of! buurthuizen! op! kunnen! inspelen.! Deze! activiteiten! zouden! ook! intergenerationeel! ingericht! kunnen! worden.! Daarnaast! geven! ze! aan! dat! er! vanuit! de! ouderen& zelf& een& stap! naar! meer! bewegen!en!bezig!zijn!moet!gezet!worden.!Dit!geeft!hen!immers!meer!autonomie.!! ! Men!benadrukt!dat!bij!het!bieden!van!hulp!en!zorg!aan!volwassenen,!het!belangrijk!is!dat!men! hen!als& een& volwassene& behandelt.(“Il(y(a(des(gens(qui(les(maternisent,(moi,(j’ai(déjà(vu(comme( des(trucs(comme(ça,(et(ils(prennent(une(poupée:(‘Bonjour(ma(petite(maman.’(et(des(trucs(comme(ça.( Et( alors,( ils( les( prennent( vraiment( comme( des( bébés( quoi( mais( ce( ne( sont( pas( des( bébés.”( (Vrijwilliger,(vrouw,(50(jaar,(Brabantwijk).! Een! andere! vrijwilliger! geeft! aan! dat! een! rusthuis! in! haar!cultuur!geen!optie!is,!het!is!belangrijk!dat!kinderen!zich!over!de!zorg!van!ouderen!buigen.! “Si( le( parent( est( abandonné( dans( une( maison( de( retraite,( c’est( vilain,( chez( nous( ça,( c’est( vilain.( Quand(tu(fais(un(enfant(tu(t’occupes(de(l’enfant,(il(va(grandir,(c’est(toi(qui(t’occupe(de(lui(jusqu’à(ce( qu’ils( arrivent( une( personne( mais( quand( toi( tu( vieillis,( l’enfant( doit( aussi( s’occuper( de( toi.”( (Vrijwilliger,(vrouw,(62(jaar,(Brabantwijk).(Ze!stelt!dat!menselijke& warmte!nodig!is!bij!de!zorg! voor!ouderen.!! ! “Ecoutez,(laissezDmoi(terminer(parce(que(l’enfant(et(la(vieille(personne,(on(a(tous(besoin(de( la( chaleur( humaine.( Tu( vas( aller( dans( une( maison,( celle( qui( va( s’occuper( de( toi,( tu( ne( la( connais(pas,(tu(ne(la(connais(pas.(C’est(dur,(c’est(difficile.(Quand(tu(es(avec(tes(enfants,(tes( enfants( s’occupent( bien( de( toi,( c’est( beau.( Chez( nous,( ta( maman( vieillit( dans( tes( mains,( tu( l’entoures( avec( tout( l’amour( pour( qu’elle( puisse( bien( partir( mais( si( tu( la( laisses( dans( les( mains( des( autres,( tu( viens( de( temps( en( temps( voir( et( puis( partir,( non,( ça( ce( n’est( pas( de( l’amour.(Ça,(ce(n’est(pas(de(l’amour.”((Vrijwilliger,(vrouw,(62(jaar,(Brabantwijk).( (

4.

Ervaringen&in&buurt&&

! Hoewel! de! vrijwilligers! werkzaam! zijn! bij! Aksent! vzw,! zijn! ze! niet! allemaal! uit! de! directe! omgeving!waar!de!vzw!zich!huisvest.!Indien!zij!dus!uitspraken!doen!over!de!buurt,!kan!dit!zowel! gaan!over!hun!buurt!waar!ze!wonen,!als!waar!ze!werkzaam!zijn.! ! ! ! !

!!


4.1 Voordelen#en#knelpunten#van#de#buurt# ! De! vrijwilligers! benoemen! voornamelijk! knelpunten! van! de! buurt! en! zaken! die! ze! missen.! Eén! van!de!zaken!die!ze!missen!is!het!gebrek!aan!activiteiten&voor&ouderen.!Men!veronderstelt!dat! deze! geringe! aandacht! voor! ouderen! voortkomt! uit! het! feit! dat! ouderen! geen! risico! voor! de! maatschappij!vormen.! ! “Mais(ça(serait(bien(que(justement,(ils(font(un(peu(de(l’intergénérationnel(justement(parce( qu’ils(font(des(activités(avec(les(gardiens(de(parc(justement,(parce(que(le(problème(c’est(que( les(vieux,(ça(va.(Ils(ne(sont(pas(dangereux.(Mais(alors(les(jeunes,(on(se(dit,(tiens(là(ils(vont( peutDêtre(faire(des(dégâts,(ils(vont(faire(ceci,(ils(vont(faire(ça.(Alors(on(s’occupe(d’eux(mais( du( coup( les( personnes( âgées,( on( les( mets( sur( le( côté,( on( se( dit( celuiDlà( il( ne( va( pas( aller( braquer(une(banque,(celuiDlà(il(ne(va(pas(aller(détériorer(des(trucs(donc(allez,(on(les(mets(un( peu(sur(le(côté.”((Vrijwilliger,(vrouw,(50(jaar,(Brabantwijk).( ! Andere!zaken!die!als!tekort!worden!aangehaald!zijn& buurthuizen& of& wijkhuizen.!“Les(maisons( de( quartier( par( exemple( c’est( uniquement( dans( les( logements( sociaux( mais( tous( les( gens( qui( habitent( dans( le( privé( etc.( ben( il( n’y( a( rien.”( (Vrijwilliger,( man,( 65( jaar,( Brabantwijk).( De! respondenten! willen! hiermee! aankaarten! dat! er! voornamelijk! ruimtes! ontbreken! waar! men! spontaan! kan! samenkomen.! Daarnaast! is! men! er! ook! van! overtuigd! dat! er! meer! activiteiten! moeten!georganiseerd!worden!waarbij!verschillende!generaties!betrokken!worden.!“Mais(le(fait( de(faire(peut(être(des(activités(euhm(de(bricolage(ou(peu(importe(et(que(tu(mélangerais(les(jeunes( et(peut(être(les(seniors,(il(y(aurait(peutDêtre(un(respect(mutuel(en(disant,(puis(alors(il(y(a(un(senior( qui( pourrait( s’attacher( à( un( plus( jeune( et( puis( le( plus( jeune( qui( dirait,( ben( tiens( moi( je( vais( descendre(tes(poubelles.(Tu(vois(si(tu(mélanges(les(gens(ben(à(ce(momentDlà(il(y(aurait(moyen(de…( Mais(il(faut(les(mélanger(parce(qu’on(fait(beaucoup(pour(les(jeunes(mais(alors(on(ne(fait(pas(trop( pour( les( personnes( âgées( parce( qu’on( se( dit,( bon( ben( ceuxDlà( ils( ne( sont( pas( dangereux.”( (Vrijwilliger,(vrouw,(50(jaar,(Brabantwijk).! Zulke! activiteiten! zouden! ook! kunnen! bijdragen! aan! de! beeldvorming! van! ouderen! over! jongeren! in! de! wijk.! Volgens! de! repondenten! dienen! organisaties!hiervoor!in!de!wijk!meer!samen!te!werken!rond!zulke!projecten.! ! De! meeste! vrijwilligers! hebben! doorgaans! niet! veel! contact! met! hun! buren.! Dit! is! echter! niet! voor! alle! vrijwilligers! het! geval,! soms! verlopen! de! contacten! wel! vlot! en! spontaan:! “il( y( a( beaucoup(d’entraide(spontanée.”((Vrijwilliger,(man,(65(jaar,(Brabantwijk).(Sommigen! zien! hierin!! dan!weer!een!evolutie!opduiken.!De!wederzijdse!burenhulp!wordt!minder!en!minder.! ! “Oui(mais(il(y(en(a(pas,(il(y(en(a(pas,(il(n’y(a(pas(d’aide.(Avant(j’avais(un(italien(auDdessus(de( chez(moi(celuiDlà(je(pouvais(lui(demander(s’il(y(avait(quelque(chose,(c’était(un(peu(comme(la( famille,( il( t’aurait( aidé.( Alors( un( jour( en( bas( de( chez( moi,( j’avais( une( vieille( dame( mais( j’entendais( au( secours( au( secours,( nous( avec( l’italien( d’en( haut,( qui( est( malheureusement( mort,(lui(il(a(pris(l’échelle(et(il(est(passé(parDdessus(bord(pour(aller(sur(son(balcon(pour(aller( ouvrir(le(balcon,(moi(j’attendais(de(l’autre(côté(de(la(porte,(j’ai(appelé(l’ambulance,(j’ai(pris( son(carnet(de(téléphone.(La(dame(est(partie(en(ambulance,(j’ai(pris(son(carnet(de(téléphone( pour( avertir( son( fils.( Parce( qu’il( fallait( le( carnet( de( téléphone( pour( avertir( son( fils( que( sa( maman(est(à(l’hôpital(mais(il(y(a(de(moins(en(moins(ce(genre(d’aide,(c’est(chacun(pour(soi.( !!


On( a( peur,( on( a( peur( de( l’autre,( on( a( peur( d’être( envahi.”( (Vrijwilliger,( vrouw,( 50( jaar,( Brabantwijk).( ( Bovendien! kan! het! contact! met! buren! verschillen! tussen! buren.! Met! de! ene! buur! is! er! veel! contact,!met!de!andere!weinig!tot!geen.!Sommige!vrijwilligers!geven!aan!dat!ze!wachten!op!het! initiatief!van!de!buren!om!contact!te!leggen.!Buurtactiviteiten!zouden!hierbij!kunnen!helpen,!een! man!sprak!over!een!straatfeest!waarbij!de!straat!wordt!afgesloten.!In!de!meeste!buurten!worden! dergelijke! activiteiten! echter! zelden! of! nooit! georganiseerd.! Sommige! vrijwilligers! vinden! het! echter! van! groot! belang! dat! mensen! in! de! buurt! worden! gemengd.! Om! dit! doel! te! bereiken! proberen!de!vrijwilligers!ook!mensen!naar!andere!activiteiten!te!sturen.! ! Een!ander!negatief!aspect!van!de!buurt!dat!wordt!aangehaald!is!het!gebrek&aan&respect&en&het& rekening&houden&met&de&buurt.!Dit!gaat!dan!bijvoorbeeld!over!geluidsoverlast.!! ! 4.2 Zorgzame#buurt# ! Een! zorgzame! buurt! kan! ontwikkeld! worden! door! activiteiten! die! ontmoeting! tussen! buurtbewoners!stimuleren!te!organiseren.!Er!is!immers!een!geloof!dat!het!ontmoeten!en!leren! kennen! van! buurtbewoners! een! zorgzame! buurt! ten! goede! komt.! Daarnaast! benadrukt! een! respondent! dat! de! sfeer,! de& ambiance! in! een! buurt! van! belang! is! voor! een! zorgzame! buurt.! Activiteiten! die! ontmoeting! en! ambiance! stimuleren! zijn! bv.! buurtfeesten,! een! buurtbuffet! waarbij! iedereen! iets! meebrengt,! etc.! Daarnaast! kunnen! intergenerationele& activiteiten! waarbij! jongeren! en! ouderen! samen! activiteiten! doen! het! wederzijds! respect! en! bijgevolg! de! zorgzaamheid!van!de!buurt!bevorderen.! ! ! !

!!


Professionelen&& ! Voor!de!Brabantwijk!en!Etterbeek!werd!samen!één!focusgroep!georganiseerd!met!professionals! die!werkzaam!zijn!in!de!wijk,!met!ouderen!of!in!zorg.! ! Tabel(6.(Overzicht(deelnemers(focusgroepen(“professionelen”(Brussel( Naam& Geslacht& Organisatie& Geraldine! Vrouw! Samenlevingsopbouw!Brussel! Ingrid! Vrouw! Bricoteam! Sonia! Vrouw! Maison!Biloba! Lien! Vrouw! Dienstencentrum!Aksent!vzw! Joachim! Man! Familiehulp!Etterbeek! Sam! Man! Familiehulp!Etterbeek! Thomas! Man! Dionysos!(protocol!3!–!project)! Mikis! Man! Centrum!geestelijke!gezondheidszorg!Brussel! Dominique! Vrouw! Gemeente!Etterbeek:!Contact!Plus! Geraldine! Vrouw! Gemeente!Etterbeek:!Contact!Plus! Vincianne! Vrouw! Service!sociale!de!la!mutualité!Saint!Michel! Isabelle! Vrouw! Maison!Médicale! ! Wanneer! we! het! hebben! over! een! actief& zorgzame& buurt,! wordt! er! door! de! professionals! onmiddellijk!gedacht!aan!een!“buurt!waar!veel!informele!zorg!aanwezig!is,!waar!mensen!elkaar! helpen,! meer! dan! enkel! professionals”.! Het! is! een! buurt! waar! mensen! elkaar! ook! ongehinderd! om!kleine!dingen!durven!vragen.!Een!respondent!doet!dan!ook!de!suggestie!om!als!eerste!stap! een!informele!zorgdienst!te!installeren.!Het!wordt!erkend!dat!AZOB!een!ambitieus!project!is,!en! sommige! professionals! geloven! ook! dat! het! te! zwaar! is! voor! één! iemand! die! op! dit! project! aangesteld!is.!! !

1.

De&oudere&zorgbehoevende&&

! 1.1 Detectie#en#toeleiding#kwetsbare#groepen# ! Wanneer! het! project! wordt! voorgesteld! zijn! de! professionals! allemaal! lovend! en! vinden! het! zeker! een! waardevol! project.! Een! eerste! mogelijke! drempel! die! echter! snel! opduikt! is! hoe! het! project!gaat!bereiken& wie& het& echt& nodig& heeft.!Dat!is!onmiddellijk!ook!de!grootste!uitdaging! waar!de!zorgprofessionals!zelf!vandaag!ook!mee!worstelen:!hoe!kunnen!we!de!meest!kwetsbare! ouderen!detecteren?!! ! “De(mensen(die(echt(geïsoleerd(zijn(en(die(echt(niemand(bereikt.(Maison(Médicale(gaat(ze( niet(kunnen(bereiken,(de(gemeente(ook(niet,(wij(ook(niet.(Straathoekwerk,(als(ze(toevallig( eens( geluk( hebben( en( er( een( naast( hun( hebben( zitten( op( een( bank( en( er( een( keer( mee( praten.( Dat( ze( juist( die( insteek( hebben,( maar( ik( denk( dat( we( allemaal( daar( naar( op( zoek(

!!


zijn.(De(mensen(die(we(niet(vinden,(diegene(die(ongrijpbaar(zijn.(Dat(is(wel(heel(ambitieus( om( binnen( drie( jaar…( Ik( denk( dat( er( al( verschillende( zijn( die( hun( tanden( daar( op( stuk( hebben(gebeten.(Het(zou(mooi(zijn.”((Joachim,(Familiehulp(Etterbeek).( ( Detectie!is!echter!niet!alleen!genoeg.!Eens!men!ze!vindt,!is!het!vaak!ook!moeilijk!om!hen!toe& te& leiden! naar! gepaste! zorg.! Huisdokters! bijvoorbeeld! kunnen! soms! wel! detecteren,! maar! als! ze! dan!een!sociaal!assistente!sturen,!gaat!de!deur!dicht.!De!vraag!wie!het!op!zich!moet!nemen!is!ook! niet!evident.!Sonia!van!Maison!Biloba!(Brabantwijk)!haalt!daarbij!het!volgende!aan.! ! “Moi,(ce(que(je(remarque,(c’est(qu’on(arrive(parfois(à(détecter(des(personnes(qui(sont(isolées,( mais( parce( qu’à( cause( de( certain( éléments,( ils( n’arrivent( pas( à( nous( rejoindre.( On( nous( contacte( en( disant( qu’ils( connaissent( une( personne( qui( est( toute( seule,( il( faudrait( qu’elle( vienne( ou( qu’il( y( a( une( assistante( sociale( ou( un( médecin( ou( autre.( Nous( on( est( une( petite( équipe( donc( ce( n’est( pas( évident( d’aller( chercher( la( personne.”( (Sonia,( Maison( Biloba,( Brabantwijk).( ! De! professionelen! geven! enkele! suggesties! mee! hoe! kwetsbare! ouderen! gedetecteerd! kunnen! worden,!en!uit!hun!isolement!gehaald!kunnen!worden:! •

• •

• •

Aanpakken! van! ‘vraagverlegenheid’:& Ouderen! hebben! soms! hulp! nodig! maar! durven/! willen!het!niet!vragen!uit!trots,!omdat!ze!‘de!ander’!niet!vertrouwen,!etc.!“Ik(denk(dat(het( wel(serieus(werk(is(om(het(vertrouwen(te(winnen.(Het(is(niet(door(een(keer(te(spreken(of(is( aan(te(bellen(dat(ze(je(meteen(zullen(binnenlaten.”((Ingrid,(Bricoteam).! Aanpakken! van! ‘geefvergelegenheid’:& Professionals! ervaren! dat! mensen! een! soort! verlegenheid,!soms!ook!wel!angst!genoemd,!hebben!om!iemand!hulp!aan!te!bieden.!! Werken!met!sleutelfiguren:!Thomas!heeft!binnen!het!Dionysos!project!bijvoorbeeld!de! ervaring!dat!er!een!goede!slaagkans!is!als!de!huisarts!wil!meewerken.!Andere!suggesties! zijn!apothekers,!maar!ook!bibliotheken!en!kennissen!uit!het!(niet8professionele)!sociale! netwerk.!Belangrijk!is!dat!er!al!een!band!is!met!de!oudere!en!dat!de!oudere!vertrouwen! heeft! in! die! sleutelfiguur.! Daarop! kan! de! sleutelfiguur! een! introductie! maken! bij! de! oudere!en(“vragen(of(het(goed(is(of(die(‘madam’(meekomt.”! Spreek!ouderen!aan!op!hun!interesses.! Spreek!ouderen!aan!op!welke!meerwaarde!zij!kunnen!betekenen,!niet!op!hun!noden!en! beperkingen:!“Ik(denk(dat(als(je(echt(mensen(uit(hun(isolement(wilt(halen,(dan(denk(ik(dat( dat(bij(mij(bijvoorbeeld(zou(lukken(als(je(een(truc(zou(gebruiken(door(te(zeggen(dat(je(ze( nodig( hebt.( Als( je( zegt( dat( er( een( kleine( problemen( heeft( met( huiswerk( bijvoorbeeld,( dan( zullen(ze(misschien(makkelijker(naar(buiten(willen(komen.(Het(is(het(gevoel(hebben(dat(je( nog(nuttig(bent(en(niet(oud(en(versleten(bent.(Ik(denk(dat(je(ze(daarop(moet(aanspreken.( Een(project(aanbieden.(Niet(zeggen(dat(zij(een(probleem(hebben,(maar(wij(als(buurt(hebben( een(aantal(vragen.(Ik(denk(dat(je(het(omgekeerd(moet(aanpakken(eerlijk(gezegd.”((Ingrid,( Bricoteam).!

! Het!is!vaak!echter!‘makkelijker!gezegd!dan!gedaan’.!Professionals!wijzen!er!bijvoorbeeld!op!dat! mensen!die!zeer!geïsoleerd!zijn!ook!vaak!psychisch&kwetsbare!mensen!zijn,!vaak!psychotische! mensen.! Daarnaast! onderlijnen! de! professionals! dat! detectie! van! kwetsbare! ouderen! zeer! tijdsintensief!is.!Je!moet!als!het!ware!continu!in!die!straat!zijn.!! !!


! “Ik(denk(dat(als(je(als(halftijdse(casemanager(vijf(mensen(opvolgt,(dan(is(dat(echt(meer(als( genoeg,(denk(ik.”((Thomas,(Dionysos(project(Brussel).!! ! Eveneens! wijzen! professionals! op! “bemoeizorg”.! Dit! duidt! erop! dat! sommige! ouderen! misschien! ook! effectief! geen! hulp! willen:! “Kunnen( wij( dat( als( hulpverlener( aanvaarden( dat( iemand(geen(hulp(wilt?(Dat(moeten(we(ook(in(ons(achterhoofd(houden.(Of(gaan(we(het(claimende( gaan(uithangen(en(die(mens(bij(wijze(van(spreken(stalken(tot(als(hij(gaat(buigen(en(de(hulp(gaat( aanvaarden?”((Joachim,(Familiehulp(Etterbeek).!Of!sommige!ouderen!worden!goed!ondersteund! door!hun!kinderen!en!hebben!geen!professionele!hulp!nodig.!In!elk!geval!blijft!het!belangrijk!dat! ouderen!eigenaar&blijven!over!hun!leven!en!hun!zorgsituatie,!en!dat!ze!ook!dat!gevoel!hebben.! Dat!gevoel!kan!echter!verdwijnen!wanneer!er!verschillende!zorgverstrekkers!aan!huis!komen.!! ! “Pour(moi(aussi(ce(que(je(constate(en(allant(sur(le(terrain,(la(crainte(des(gens(c’est(de(laisser( rentrer(une(personne(et(après(de(devoir(en(laisser(rentrer(beaucoup(d’autres.(Les(gens(ont( l’impression(de(ne(plus(avoir(la(maîtrise(de(ce(qui(leurs(arrivent.(Ça(c’est(très(violent(pour( les( gens.( Ils( disent( qu’ils( veulent( bien( faire( mais( c’est( pas( comme( ça( que( je( le( veux.”( (Dominique,(Contact(Plus(Gemeente(Etterbeek).( ! 1.2 Specifieke#problemen# ! De!professionals!merken!op!dat!er!nog!een!aantal!specifieke!problemen!zijn!bij!ouderen!in!hun! wijk:!ingewikkelde!administratie,!financiële!problemen,!heel!wat!ouderen!leven!in!zeer!slechte! woonomstandigheden! zoals! kelderverdiepingen.! Daarnaast! is! er! een! grote! groep! totaal! geïsoleerde!ouderen.!Ze!hebben!geen!kinderen,!of!om!de!een!of!andere!reden!geen!contact!meer! met! hun! kinderen,! of! het! zijn! ouderen! die! door! hun! kinderen! naar! hier! zijn! gehaald,! maar! het! uiteindelijk!wel!op!hun!eentje!moeten!redden.!Ingrid!vertelde!daarover!volgend!voorbeeld:! ( “We(hebben(bijvoorbeeld(onlangs(een(schrijnend(geval(meegemaakt.(Een(dame(die(op(een( zolder( woonde,( die( naar( hier( is( gekomen( in( het( kader( van( gezinshereniging.( Er( is( ruzie( ontstaan( in( het( gezin( en( de( vader,( haar( man,( is( overleden.( Uiteindelijk( is( ze( er( helemaal( alleen( voor( komen( te( staan( en( ze( schaamt( zich( daarvoor.( Ze( wilt( haar( verhaal( ook( niet( zomaar(doen(aan(iedereen.”((Ingrid,(Bricoteam,(Brabantwijk).(( ! Vaak! weten! buren! dat! echter! wel! van! elkaar.! Buren! zijn! zich! vaak! bewust! waar! er! geïsoleerde! mensen! wonen.! Bij! mensen! die! ook! al! langer! in! de! wijk! wonen! is! er! meer! rechtstreeks! solidariteit.! Bij! nieuwkomers! zie! je! vaak! dat! ze! binnen! hun! eigen! circuits! blijven! en! daar! hulp! zoeken.!! ! ! ! ! ! !

!!


2.

Mantelzorgers&

! Respondenten! hebben! de! indruk! dat! in! de! samenleving! ‘zorg! geven! aan! ouderen’! niet! positief! wordt!bekeken:!zorgen!voor!ouderen!lijkt!eerder!een!opgave,!dan!iets!om!mee!te!pronken:!“het( is( niet( zoiets( van( ‘waauw’.( Het( is( eerder( iets( van( ‘knap( dat( je( dat( kan.”( (Lien,( Dienstencentrum( Aksent(vzw).!Dit!hangt!zeker!ook!samen!met!een!negatieve!beeldvorming!over!zorgbehoevende! ouderen,!terwijl!er!ook!ruimte!moet!zijn!voor!“mensen(die(ouder(worden,(aftakelen(en(doodgaan.( Dat(is(part(of(the…(van(alles.(We(zijn(allemaal(met(groei(bezig,(we(moeten(groeien,(niet(oud(worden( en(niet(gehandicapt(te(worden(en(niet…(maar(dat(hoort(er(sowieso(allemaal(bij.(Is(dat(iets(negatiefs( oud(worden?”((Lien,(Dienstencentrum(Aksent(vzw).! ! De!vraagt!wierp!zich!dan!ook!op!hoe!je!die!negatieve!beeldvorming!kan!tegengaan!én!hoe!je!die! zorg!geven!aan!ouderen!kan!valoriseren?!Ideeën!of!projecten!die!daarbij!naar!boven!kwamen! zijn:! • • • • • • • •

Er!is!een!week!van!de!mantelzorger!in!Brussel,!maar!de!respons!daarop!blijkt!heel!laag!te! zijn.!! Informeel!zorgen!kunnen!inbrengen!in!de!belastingen.! Project! Buurtpensioen! Neder8over8Heembeek,! waarbij! men! door! aan! anderen! zorg! te! verlenen!zelf!uren!kan!sparen!die!je!kan!valideren!als!je!zelf!hulp!nodig!hebt.! Samenlevingsopbouw! Brabantwijk! denkt! eraan! om! een! swopshop! te! organiseren! in! de! wijk:!een!fysieke!plaats!waar!buurtbewoners!hun!‘talenten’!kunnen!uitwisselen.! Een!campagne!rond!valoriseren!van!informele!zorg!opzetten!in!de!wijk.! Informele!zorg!tonen!in!een!populaire!TV8serie.!! Inspelen!op!de!intrinsieke!meerwaarde!van!informele!zorg,!het!gevoel!dat!je!er!zelf!ook! iets!uithaalt.! Intergenerationele! projecten! met! scholen! (hogescholen,! middelbare! scholen! én! lagere! scholen)!om!kinderen!te!leren!dat!je!ook!iemand!onbevangen!kan!helpen,!zonder!dat!je! daarvoor!een!financiële!compensatie!moet!krijgen.!!

!

3.

Vrijwilligers&

! Organisaties!die!samenwerken!met!vrijwilligers!zijn!daar!tevreden!over,!maar!waarschuwen!ook! dat!werken!met!vrijwilligers!niet!zomaar!vrijblijvend!is!voor!de!professional!en!er!ook!heel!wat! tijd! in! geïnvesteerd! moet! worden.! Op! vraag! hoeveel! vrijwilligers! een! personeelslid! kan! omkaderen!antwoord!Sonia!van!Maison!Biloba:!“Chez(nous,(on(a(une(dizaine(de(bénévoles,(mais(je( crois(que(six(sont(actifs.(Ça,(c’est(déjà(difficile.(Ça(demande(énormément(de(temps.”!! ! Vrijwilligers! hebben! immers! heel! wat! ondersteuning& en& begeleiding! nodig,! een! goede! omkadering.! Het! begint! bij! een! rekrutering! waarbij! er! gekeken! wordt! naar! welke! uren! wil! die! vrijwilliger!werken,!welke!activiteiten!wil!hij!doen!en!niet!doen,!etc.!Professionals!geven!ook!aan! dat! ouderenzorg! een! breed! thema! is! en! het! niet! altijd! evident! is! om! vrijwilligers! hierover! algemene! vormingen! te! geven.! Vincianne! van! de! Service! sociale! de! la! mutualité! Saint! Michel!

!!


vindt! het! niet! evident! om! een! vrijwilligerswerking! op! te! zetten! en! zou! het! zeker! als! een! meerwaarde!zien!moest!het!AZOB8project!hierrond!kapstokken!kunnen!bieden:!! ( “Concrètement,( je( ne( sais( pas( comment( mettre( en( place( parce( que( c’est( vrai( qu’avec( des( bénévoles,(ce(n’est(pas(évident(de(les(former(pour(accompagner(des(personnes(âgées.(Il(y(en( a(qui(vont(parler(de(leurs(vie(et(donc(il(faut(avoir(une(grande(capacité(d’écoute.(Je(ne(sais( pas(mais(je(trouve(le(projet(très(intéressant(pour(voir(ce(que(on(peut(mettre(en(place.”( ( “On( a( développé( tout( un( projet( ou( on( est( encadré( par( une( psychologue.( Donc( en( fait,( on( parle,(on(ressent(les(problèmes.(Je(trouve(ça(super(chouette.(Le(problème,(c’est(d’avoir(des( bénévoles(qui(puissent(aller(dans(le(quartier(vers(ces(personnes.(Ce(n’est(pas(de(toucher(ces( personnes(isolées(mais(c’est(comment(avoir(des(personnes(qu’on(connaisse…(Marocain,(Turc( ou( je( ne( sais( pas( quelle( nationalité.( Papoter( avec( cette( personne,( voir( ce( qu’elle( a( besoin,( téléphoner(pendant(la(journée,(voir(si(tout(va(bien.(Des(petites(choses(qu’on(entant(et(que( notre(petite(équipe(ne(sait(pas…(ce(n’est(pas(qu’amener(les(gens(vers(nous.(C’est(aussi(aller( vers(elles(si(elles(restent(à(la(maison.(Faire(vivre(leurs(quotidien.(Il(y(a(tous(les(services(qu’on( peut(amener,(mais(il(y(a(aussi(la(présence,(le(lien,(avoir(quelqu’un(qui(est(là(pour(vous.(Je( sais(que(je(disais(que(dans(le(quartier,(il(y(a(beaucoup(de(solidarité(parce(que(les(femmes( viennent( vers( moi( avec( beaucoup( de( volonté.( Comme( je( disais( c’est( l’encadrement…( Je( ne( peux(pas…(Elles(le(disent(ellesDmêmes(qu’elles(ne(vont(pas(toutes(seules(chez(ces(personnes,( parce(qu’après(s’il(y(a(un(vol,(s’il(y(a(des(problèmes.(Il(y(a(donc(tout(l’encadrement(qui(est…( S’il(y(avait(la(possibilité(de(mettre(en(place(un(projet(pour(aider(ces(femmes(à(aller(chez(ces( personnes(âgées.”((Sonia,(Maison(Biloba(Brabantwijk).( ! Die! omkadering! van! vrijwilligers! is! ook! belangrijk! omdat! de! vrijwilligers! vaak! zelf! eveneens! kwetsbare! personen! zijn,! er! een! vertrouwensbreuk! kan! optreden! met! de! zorgbehoevende! (vb.! verdenking!van!diefstal!door!de!vrijwilliger!wanneer!de!oudere!iets!kwijt!is),!en!om!de!grenzen! van!de!vrijwilliger!mee!te!helpen!afbakenen.!! ! Tot!slot!wijzen!de!professionals!op!het!spanningsveld!tussen!vrijwilliger!en!professional.!In!de! toekomst! zullen! vrijwilligers! en! professionals! een! complementaire,! versterkende! rol! moeten! spelen.! Professionele! hulp! kent! zijn! (reglementaire)! limieten! en! vrijwilligers! kunnen! een! belangrijke!rol!vervullen.!Maar!we!mogen!zeker!niet!alleen!op!informele!zorg!inzetten.! ! “Kijk(maar(naar(de(thuiszorg,(wij(mogen(wettelijk(maar(32(uur(per(week(hulp(verlenen.(Er( zijn( mensen( die( niet( de( mogelijkheden( hebben( om( naar( een( hulp( te( gaan,( alleen( al( financieel.( Anderen( kennen( het( gewoon( niet.( Ik( denk( aan( de( allochtone( gemeenschappen.( Die(zijn(niet(vertrouwd(met(dat(concept.(Wij(hebben(de(twee(nodig.(Wij(stoppen(om(vier,(vijf( uur,( maar( dan( is( er( nog( een( hele( avond( en( nacht.( Er( is( dan( ook( nog( hulp( nodig( van( een( vrijwilliger(die(‘s(avonds(eens(langskomt(om(bij(wijze(van(spreken(iemand(om(negen(of(tien( uur( in( bed( te( steken.( Elk( op( zich( gaan( je( het( nooit( kunnen( realiseren( dus( we( moeten( allemaal( samen( hulp( geven( en( dan( gaan( we( pas( een( goed( zorgpakket( kunnen( toeleveren( aan( diegene( die( uit( de( boot( vallen( voor( de( onze( gekende( manier( van( gezondheidszorg( en( welzijnszorg.”((Mikis,(Centrum(geestelijke(gezondheidszorg(Brussel).( ( !!


4.

Professionals&in&de&zorg:&moeilijkheden&&

! Professionals!erkennen!dat!er!in!de!wijken!al!heel!wat!professioneel!aanbod!is,!vaak!ook!ieder! met!een!eigen!expertise.! ! “Ik(denk(dat(er(in(de(Brabantwijk(al(heel(wat(bestaat(van(organisaties(om(samen(te(werken.( Dat(kan(een(opportuniteit(zijn.(Er(zijn(ook(wat(hogescholen(die(ook(wel(kunnen(investeren( in(de(wijk.(Daar(zit(ook(wel(wat(expertise(over(architectuur(of(huisinrichting.(Ik(denk(dat( dat(potentiëlen(zijn(die(kunnen(gebruikt(worden.(Wij(komen(ook(een(aantal(keren(per(jaar( samen(met(professionelen(en(hogescholen(om(te(zien(wat(de(noden(zijn,(wat(er(in(de(wijk( leeft(en(hoe(we(misschien(complementair(kunnen(werken(of(samenwerken(voor(een(aantal( dingen.(Het(leeft(wel(in(de(Brabantwijk(en(het(zou(wel(op(de(een(of(andere(manier(gebruikt,( ingeschakeld(kunnen(worden.”((Geraldine,(Samenlevingsopbouw(Brussel).( ! De! verschillende! organisaties! met! elk! hun! eigen! aanbod! en! expertise! worden! vandaag! de! dag! echter! te! weinig! met! elkaar! verbonden.! Zelfs! professionals! die! al! vele! jaren! in! Brussel! werken! geven!tijdens!de!focusgroep!aan!dat!ze!het!zelf!nog!altijd!moeilijk!hebben!om!een!zicht!te!krijgen! op!welke!organisaties!er!nu!al!zijn,!en!wie!wat!doet.!Daar!een!goed!zicht!op!krijgen!én!bruggen! bouwen!tussen!de!organisaties!is!een!uitdaging.!Niettegenstaande,!zou!het!heel!interessant!zijn! om! de! verschillende! partners& hierrond& te& activeren& en& samen& te& brengen:! “C’est(vraiment( d’activer(tout(ce(qu’il(existe(déjà(et(de(créer(des(maillons.(Il(y(a(déjà(plein(de(choses(qui(existent.(Ces( choses( fonctionnent( parfois( très( bien( mais( il( manque( parfois( ces( petits( relais( entre( eux.”( (Dominique,(Gemeente(Etterbeek:(Contact(Plus).( ! Sommigen! geven! aan! dat! een! soort! “loket”8functie! nodig! is! waar! alle! buurtbewoners! kunnen! komen! met! allerhande! vragen:( “Niet( alle( antwoorden( moeten( er( zijn,( maar( waar( we( wel( actief( kunnen(doorvermelden(zijnde(van(buurtbewoners(die(wel(met(iemand(kunnen(rijden(om(naar(het( ziekenhuis( te( gaan( of( om( boodschappen( te( gaan( doen,( een( keer( thuis( zitten( omdat( Belgacom( of( Electrabel(moet(komen.(Maar(ook(professioneel(aanbod(zoals(iemand(dagelijks(wassen(omdat(die( persoon(het(niet(meer(kan.((…)(Dus(een(loket(waar(iedereen(aanspraak(op(kan(maken(en(dat(ze(niet( 35(diensten(moeten(afschuimen(om(antwoord(te(krijgen(op(een(hulpvraag.”((Joachim,(Familiehulp( Etterbeek).(Die!functie!zou!kunnen!ingevuld!worden!door!het!lokaal!dienstencentrum!omdat!die! heel!laagdrempelig!zijn.!Langs!de!andere!kant!geeft!Dominique!van!de!gemeente!Etterbeek!aan! dat!dat!net!hun!job!is:!op!gelijk!welke!vraag!die!ouderen,!of!mensen!met!een!handicap,!stellen,! gaan!zij!een!antwoord!zoeken.!! ( Volgende!specifieke!problemen!worden!ook!aangekaart;!! • •

!!

Professionals! merken! ook! op! dat,! hoewel! er! veel! organisaties! zijn,! er! binnen! de! organisaties!ook!vaak!een!personeelstekort!is.! De! overgang& ziekenhuis& –& thuis! verloopt! vandaag! de! dag! ongecoördineerd! waardoor! mensen! na! een! lange! hospitalisatie! thuiskomen! en! er! geen! gezinshulp! is,! geen! maaltijden,! etc.! “Nous,( on( constate( qu’avant,( les( services( sociaux( des( hôpitaux,( quand( ils( avaient(un(patient(qui(retournait(à(domicile,(il(préparait(le(retour(à(domicile.(Aujourd’hui,( on(se(rend(compte(qu’il(n’y(a(presque(plus(de(services(qui(font(ça.(On(est(occupé(avec(une(


•

•

situation,( mais( là,( c’est( bon( qu’on( a( une( collègue( qui( est( arrivée( au( bon( moment.( C’est( quelqu’un( qui( était( seul,( tout( à( fait( seul.( Tout( à( fait( isolé,( pas( de( famille,( pas( d’amis.( Il( se( débrouillait( seul,( mais( il( s’est( retrouvé( seul( face( à( l’hôpital( qui( ne( voulait( même( pas( l’hospitaliser( sachant( qu’il( était( seul( et( très( isolé.( Donc( là,( il( était( prêt( à( le( faire( rentrer( à( domicile(et(donc(là,(les(collègues(sont(intervenus(en(disant(qu’il(n’y(a(personne.(EstDce(que( vous(prenez(la(responsabilité.(Il(a(été(hospitaliser,(ils(ont(fait(des(examens(supplémentaires.( Trois(semaines(d’hospitalisation…(Les(gens(rentrent(chez(eux(et(on(ne(le(sait(pas.(On(ne(les( propose(pas(de(repas,(ou(de(l’aide(familiale.(Il(n’y(a(rien(qui(se(mets(en(place.(Je(me(dit(qu’il( faut( peutDêtre( relancer( les( professionnels( de( première( ligne( qui( oublient( comment( ça( se( passe(quand(les(gens(rentrent(chez(eux.(On(se(rends(très(vite(compte(s’il(y(a(quelqu’un(ou( pas.(Je(trouve(que(ça(pour(l’instant,(ça(fait(beaucoup(d’effet.(Ce(n’est(pas(qu’une(fois(mais(de( manière(répétitive.(Aussi(dans(l’entourage(je(trouve(que(les(professionnels(peuvent(aider.”( (Dominique,(gemeente(Etterbeek,(Contact(Plus).! Er! is! nood! aan! structurele& oplossingen.! Vaak! worden! er! nu! subsidies! gegeven! om! projecten! op! te! bouwen! en! te! ontwikkelen.! Maar! regelmatig! is! er! dan! geen! verlenging! meer!van!het!project,!geen!subsidies!meer,!en!het!wordt!het!project!gestopt.!Dan!zie!je! dat! elders,! met! andere! subsidies,! gelijkaardige! projecten! ontwikkeld! worden! maar! zonder!die!ervaring.! Brussel!kenmerkt!zich!door!een!groot!personeelsverloop,!wat!het!moeilijk!maakt!om!te! netwerken!en!samenwerking!op!te!zetten.!

& ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !!


! ! !

!!

!


! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !

Deel&&&&3& Analyse&Etterbeek& ! ! ! ! !

!!

&


Kwetsbare&ouderen& ! Op!24!april!2014!vond!er!in!Etterbeek!een!focusgroep!plaats!met!ouderen!die!eveneens!gasten! waren!van!het!dienstencentrum!Chambéry.!Doel!van!de!focusgroep!was!om!kennis!te!vergaren! over!de!ervaringen!met!de!buurt!en!buren,!hoe!hun!woning!aangepast!is!aan!hun!behoeften!en! hoe!dit!alles!zich!verhoudt!met!het!zorggegeven.!! ! De!kenmerken!van!de!deelnemers!(N=13)!van!deze!focusgroep!zijn:!! ! Tabel(7.(Overzicht(deelnemers(focusgroepen(“kwetsbare(ouderen”(Etterbeek( Geslacht& Leeftijd& Nationaliteit& Herkomst& Vrouw! 66!jaar! Belg! België! Vrouw! 51!jaar! Belg! Iran! Man! 79!jaar! Belg! België! Vrouw! 86!jaar! Belg! Italië! Vrouw! 74!jaar! Belg! België! Man! /! /! /! Man! 80!jaar! Congolees! Congo! Vrouw! 70!jaar! Belg! België! Vrouw! 81!jaar! Belg! België! Man! /! /! /! Vrouw! /! /! /! Vrouw! /! /! /! Vrouw! 78!jaar! Belg! België! !

& 1.

Ervaringen&buurt&

! ! Hoewel!enkele!respondenten!zich!eerder!negatief!uitlaten!over!hun!buurt,!schetsen!anderen!een! overwegend! positief! beeld:! “C’est( un( quartier( agréable.”! (Oudere,( man,( Etterbeek).! De! minder! aangename! aspecten! van! de! wijk! nuanceren& ze& door& te& vergelijken& met& andere& Brusselse& wijken&of!gemeenten!die!er!volgens!hen!slechter!aan!toe!zijn.! ! “Oui,( moi( je( pense( qu’il( n’y( a( pas( d’inconvénients( ici.( S’il( faut( comparer( avec( d’autres( communes(où(il(y(a(beaucoup(de(malices(récessives,(ici,(on(est(quand(même(beaucoup(plus( tranquille.((…)(PeutDêtre(que(chacun(peut(sentir(son(inconvénient,(mais(dans(l’ensemble,(il(y( n’a( pas( d’inconvénients.( Les( autorités( font( tout( pour( faire( vivre( tranquillement( ici.( Moi,( j’apprécie(ça,(je(ne(trouve(pas(d’inconvénients.”((Oudere,(man,(Etterbeek).! ! Ook!de!sociale& cohesie!blijkt!volgens!sommige!sterk!te!zijn!in!de!wijk.!Ze!spreken!daarbij!over! “c’est( une( commune.”! (Oudere,( man,( Etterbeek)! of! “je( connais( tous( le( monde”( (Oudere,( vrouw,( 70( jaar,(Evere).!Doordat!ouderen!deelnemen!aan!activiteiten!in!de!buurt,!komen!ze!in!contact!met! !!


buurtbewoners.!In!dat!opzicht!haalt!een!respondent!aan!dat!het!leggen!van!contacten!begint!bij! jezelf!door!interesse!te!tonen!in!anderen.!“Quand(il(y(a(des(évènements(et(tout(ça,(il(faut(participer( et…( Bons,( il( y( a( des( associations…( de( quoi,( c’est( comme( ça( qu’on( connait( les( gens…( C’est( très( difficile…( Au( lieu( de( dire(:( ‘Oh( non…’.”! (Oudere,( man,( 80( jaar,( Elsene).! Iemand! kennen! die! je! meeneemt! naar! een! evenement! verlaagt! de! drempel! daarbij:! “J’ai( connu( une( dame,( une( voisine( qui( un( jour( m’a( ramené( d’une( réunion( à( la( commune,( qui( m’a( ramené( en( voiture( et( depuis( lors…( c’est(elle(qui(m’a(présenté(à(Chambéry.”!(Oudere,(vrouw,(Etterbeek).! ! Daarnaast!zijn!er!weinig!of!slechte&contacten!met!hun!naaste!buren:!“Même(de(l’immeuble.(Je(ne( pourrais( pas( le( reconnaître( dans( la( rue.”(Oudere,( vrouw,( Etterbeek).! Hoewel! er! weinig! intens! contact!is!tussen!de!respondenten!en!buurtbewoners!zijn!vluchtige& contacten!dan!weer!meer! courant:( “Même( dans( la( maison( ou( j’habite.( On( n’est( qu’une( quinzaine.( Moi,( je( m’occupe( de( personne…(bonjour,(bonsoir,(il(pleut,(il(fait(beau…(en(dat(is(alles.”((Oudere,(man,(Etterbeek).( ! De!aanwezigheid& van& winkels& speelt!een!grote!rol!met!betrekking!tot!het!welzijn!in!de!buurt.! Niet! alleen! voor! praktisch8organisatorische! redenen,! maar! ook! op! vlak! van! sociale! contacten! heeft!het!een!invloed.!Winkels!zijn!een!ontmoetingsplaats.!! ! Een! nadelig! kenmerk! van! de! buurt! is! geluidsoverlast.! Oorzaken! die! hier! aangehaald! werden,! zijn!overvliegende!vliegtuigen,!sirenes!van!politie!of!brandweer!en!het!verkeer.!! !

2.

Zorgzame&buurt&

! Een! zorgzame! buurt! is! een! buurt! waar! je! kan! rekenen! op! de! hulp! van! je! buren.! De! algemene! teneur! tijdens! de! focusgroep! was! echter! dat! er! geen! beroep! kan! gedaan! worden! op! buren! wanneer!het!nodig!zou!zijn.! ! “Non,(c’est(chacun(pour(soi.”!(Oudere,(vrouw,(Etterbeek).!! ( “On( a( beaucoup( de( voisins( mais( quand( il( sagit( d’un( manque,( il( ne( faut( rien( demander…”! (Oudere,(vrouw,(Etterbeek).( ( “Mijne( gebuur( rijdt( elke( week( naar( de( GB.( ver( een( grote( bus( waspoeder( ver( mij( mee( te( pakke,(hij(ging(bellen.(Heeft(hem(ene(keer(gebeld?(Neje.(Pakt(de(metro(en(gaat(er(zelf(een( halen.( Trek( je( plan( en( als( je( uwe( plan( niet( kunt( trekken( zijde( ne( verlore( mens.”! (Oudere,( man,(Etterbeek).( ! De!respondenten!merken!hierbij!op!dat!wederkerigheid!in!dat!opzicht!ook!belangrijk!is.!Wat!je! zelf!niet!doet,!moet!je!ook!niet!verwachten!van!een!ander.!! “X:(Oui,(si(les(autres(ne(le(font(pas,(il(faut(bien(faire(le(premier(pas.(Dire(bonjour(et(petit(à( petit…”((Oudere,(vrouw,(78(jaar,(Etterbeek).( ( “Y:(C’est(vrai…(Elle(n’est(pas(encore(dans(la(phase(de(retour(mais(ça(devrait(venir(un(jour…”( (Oudere,(vrouw,(Etterbeek).( !!


( Naast!buren!kunnen!ook!andere!actoren!bijdragen!tot!een!zorgzame!buurt.!Zo!beschouwde!een! respondent!een!zorgzame!buurt!als!een!buurt!waarin!je!kan!rekenen!op!de!(sociale!dienst!van! de)!gemeente,&de&mutualiteit,!…( (

3.

Woning&

! Over!het!algemeen!blijken!de!respondenten!tevreden!te!zijn!over!hun!woning. “J’ai(42m²(et(c’est( mon(petit(paradis…(Heureusement,(je(sais(encore(l’entretenir(moiDmême.(Mais(comme(je(n’ai(pas(les( moyens(d’habiter(à(Uccle(ou(je(ne(sais(pas(quoi,(et(bien,(je(la(ferme…”((Oudere,(vrouw,(Etterbeek).! Desondanks! de! meerderheid! tevreden! is,! geven! somige! respondenten! aan! nood! te! hebben! aan! hulpmiddelen.!Zo!haalt!een!respondent!bijvoorbeeld!aan!nood!te!hebben!aan!een!hulpmiddel!om! zich!uit!de!voeten!te!helpen!in!de!keuken.!“J’ai(une(chouette(cuisine,(bien(équipé,(mais(c’est(un(long( couloir.(J’ai(1(mettre(à(peu(près(ou(un(peu(plus,(et(tous(les(appareilles.(Donc(ce(n’est(pas(possible(de( manger( dans( la( cuisine.( Et( ma( cuisine( est( à( l’arrière,( et( puis( il( y( a( le( hall( et( puis( il( y( a( le( living( devant.(Donc(j’ai(tout(un(chemin(à(faire.(Et(la(quand(je(passe(avec(mon(plateau,(j’arrive(ou(pas(?(Ça( c’est(un(problème.(Je(dois(acheter(une(bonne(table(roulante.(Avec(des(bonnes(roues(qui(ne(font(pas( trop(de(bruit(parce(que(c’est(un(immeuble(qui(est(très(mal(isolé.(On(entend(tout(qui(se(passe…(C’est( une(décision(strictement(personnelle.(Le(propriétaire(n’a(rien…”((Oudere,(vrouw,(Etterbeek).! ! Niet! alleen! in! de! keuken! zijn! er! ‘hindernissen’,! maar! ook! in! de! badkamer.! Zo! hebben! enkele! respondenten!een!zitbad,!wat!het!moeilijk!maakt!om!een!bad!te!kunnen!nemen.!!! ! “X:(Moi,(j’ai(une(salle(de(bain(mais(je(n’y(suis(jamais(dedans.(Pour(ne(pas(tomber.”((Oudere,(( vrouw,(Etterbeek).( “Y:( Ah( c’est( comme( chez( moi.( Mais( moi,( j’ai( difficile( à( entrer( dedans.”( (Oudere,( vrouw,( Etterbeek).! ! Andere! negatieve! kernmerken! van! de! woonst! die! aangehaald! worden! door! de! respondenten,! zijn!het!hebben!van!weinig!beweegruimte,!een!te!kleine/volgestouwde!woning!of!juist!een!te! grote! woning,! de! aanwezigheid! van! trappen! en! te! veel! vocht.! Een! respondent! wil! ook! de! tapijten!weghalen!om!de!kans!op!vallen!te!verkleinen.! !

4.

Toekomstperspectieven&wonen&en&zorg:&aanpassingen?&

! Wanneer! we! peilen! naar! de! toekomstperspectieven,! blijkt! dat! respondenten! graag& zo& lang& mogelijk&thuis&willen&blijven&wonen.!Enkele!respondenten!antwoorden!dat!ze!mogelijks!naar! een!home!(cf.!woonzorgcentrum)!zullen!verhuizen.!Een!andere!is!hier!dan!weer!resoluut!tegen:! “Il( y( a( des( médecins,( des( infirmiers,( …( Il( y( a( tout( près( de( chez( soi.”( (Oudere,( vrouw,( Etterbeek).! Niettemin! geven! ze! aan! het! nog! goed! te! doen! thuis! en! daar! het! liefst! te! blijven:! “Rien( qu’est( mieux(comme(chez(soi.”((Oudere,(man,(Etterbeek).! !

!!


Verschillende! respondenten! hebben! echter! schrik& om& te& vallen.! Als! men! denkt! aan! woningaanpassingen! en! hulpmiddelen! is! dat! steeds! om! dit! risico! te! verminderen.! Zo! gaan! de! meeste!respondenten!ook!niet!meer!in!bad,!maar!wassen!zich!op!een!kruk!in!de!douche,!of!aan! een!wasbak!in!de!keuken.!Daarnaast!overwegen!een!aantal!respondenten!bijvoorbeeld!om!een! personenenalarmsysteem!aan!te!schaffen.!! Indien!ze!dan!zorg!of!hulp!nodig!zouden!hebben,!geven!de!respondenten!aan!aan!te!kloppen!bij! Chambéry:! “Pour( fournir( une( petite( femme( de( ménage( ou( une( infirmière…”( (Oudere,( man,( Etterbeek).! Wanneer! er! echter! structurele! aanpassingen! dienen! te! worden! gedaan! aan! de! woning,! zullen! de! meeste! ouderen! moeten! aankloppen! bij! hun! huisbaas.! Op! één! na,! zijn! alle! respondenten! uit! deze! focusgroep! huurder.! Op! de! vraag! wat! men! doet! als! de! huisbaas! geen! veranderingen!wil!doen,!antwoordt!een!respondent:!“Alors,(c’est(non.”!(Oudere,(man,(Etterbeek).( Kleinere!aanpassingen!zoals!het!aanbrengen!van!een!leuning,!zijn!echter!wel!voor!de!rekening! van!de!huurder!zelf,!aldus!een!respondent.“On(doit(signer(les(contrats(pour(faire(les(adaptations.( Ça(dépends(de(propriétaire(à(propriétaire…” (Oudere,(man,(80(jaar,(Etterbeek).! ( Hoewel! het! hebben! van! een! lift! in! het! appartementsgebouw! vaak! als! een! positief! punt! van! de! woning!aangehaald!wordt,!is!een!respondent!zich!ervan!bewust!dat!dit!op!een!gegeven!moment! niet!zal!volstaan!om!kwaliteitsvol!thuis!te!blijven!wonen.! ( “Oui,( il( y( a( un( ascenseur.( Mais( le( problème( s’est( quand( on( arrive( au( stade( d’absence( de( mobilité,( on( arrive( également( au( stade( où( on( peut( tomber( etc.( et( là,( vivre( seul( devient( dangereux(à(ce(momentDlà.(Ah(ça,(j’y(pense(souvent…”((Oudere,(vrouw,(Etterbeek).! ! Enkele! respondenten! blijken! in! het! verleden! al! geanticipeerd! te! hebben! op! het! thuis! ouder! worden.! Zo! geeft! een! oudere! aan! naar! de! stad! verhuisd! te! zijn! om! betere! zorgen! te! kunnen! bekomen.! ( “C’est( la( raison( pourquoi( je( suis( en( ville.( Parce( que( si( je( suis( en( pleine( campagne( et( qu’il( arrive(quelque(chose,(et(à(notre(âge(cela(peut(arriver.(Surtout(s’il(y(a(50cm(de(neige,(cela( pose( des( problèmes.( Donc( condamné( à( vivre( en( ville,( j’ai( horreur( de( ça,( je( déteste( la( ville( mais( bon…( Comme( ça…( L’horreur( de( la( ville( Etterbeek( est( encore( un( peu( bijou.”! (Oudere,( vrouw,(Etterbeek).! ! Sommigen! denken! wel! aan! verhuizen! naar! iets! geschikter,! maar! kunnen! niet! omwille! van! financiële!drempels:!“Il(y(a(une(à(deux(chambres(en(face(de(chez(moi(qui(me(plairait(bien(et(que(j’ai( visitée,(il(est(magnifique(mais(inpayable.”((Oudere,(vrouw,(Etterbeek).! ! Als! oplossing! voor! het! probleem! dat! ze! niet! in! bad! kunnen! zijn! er! verschillende! oplossing:! Sommige! respondenten! gaan! dan! ook! naar! LDC! Chambéry! om! een! douche! te! nemen! of! sommigen!wassen!zich!in!een!bak!in!de!keuken.!Daarnaast!heeft!een!respondent!de!badkamer! aangepast:!“La(douche,(oui(là,(j’aurais(un(problème.(Là,(j’appellerai(le(foyer(pour(qu’ils(enlèvent(ce( bain( et( qu’ils( me( font( une( douche.( Je( regrette( que( je( ne( l’ai( pas( fait( il( y( a( 15( ans.”( (Oudere,( man,( Etterbeek).(! !

!!


Anderzijds! heeft! een! respondent! een! leuning! laten! plaatsen! opdat! haar! echtgenoot! zich! beter! kan!verplaatsen!in!de!woonst,!plaatst!men!een!stoeltje!in!de!douche!of!naast!de!toilet!om!op!te! kunnen!steunen,!nemen!geen!douche!meer!etc.! !

!!

&


Mantelzorgers& ! Op!24!april!2014!vond!een!focusgroep!met!mantelzorgers!plaats!die!eveneens!gasten!waren!van! het! wijkhuis! Chambéry.! Doel! van! de! focusgroep! was! om! kennis! te! vergaren! over! het! hun! ervaringen!met!mantelzorg,!welke!hulp!ze!verlenen!en/of!ontvangen!en!hoe!ze!het!leven!in!de! buurt!ervaren.!! ! De!kenmerken!van!de!deelnemers!van!deze!focusgroep!zijn:!! ! Tabel(8.(Overzicht(deelnemers(focusgroepen(“mantelzorgers”(Etterbeek( Geslacht& Leeftijd& Nationaliteit& Herkomst& Vrouw! 71!jaar! Belg! België! Man! 63!jaar! Belg! België! Man! 64!jaar! Belg! België! Man! 40!jaar! Belg! België! Vrouw! /! /! /! !

1.


! Het! merendeel! van! de! mantelzorgers! zorgt! voor! (één! van)! zijn! ouders.! Eén! respondent! zorgt! voor! zijn! ex\partner.! Sommige! van! de! mantelzorgers! gaan! dagelijks! langs! bij! de! zorgbehoevende! om! hulp! te! verlenen.! Een! deel! van! de! mantelzorgers! zorgt! voor! een! zorgbehoevende!die!nog!thuis!woont,!andere!zorgbehoevenden!zitten!in!een!rusthuis.!Sommige! van!de!zorgbehoevenden!hebben!(Alzheimer)dementie.!! ! De! hulp! die! de! mantelzorgers! verlenen! bestaat! bij! de! meesten! voornamelijk! uit! zorg(regie).& Onder!zorgregie!verstaan!we!o.a.!dat!de!mantelzorger!uitzoekt!welke!organisaties!hulp!kunnen! bieden! aan! de! zorgbehoevende! of! hoe! aan! hun! noden! tegemoet! kan! komen.! De! mantelzorger! neemt! met! deze! organisaties! contact! op.! Andere! taken! die! door! mantelzorgers! worden! uitgevoerd! zijn:! boodschappen& doen,& het& betalen& van& rekeningen& en& het& regelen& van& andere& administratieve& zaken.! Daarnaast! gaan! sommige! mantelzorgers! wandelen! met! de! zorgbehoevende! opdat! deze! nog! eens! buiten! zouden! komen.! Bij! een! van! de! mantelzorgers! waarbij! de! ouder! in! een! rusthuis! verblijft,! gaat! de! mantelzorger! elke! dag! helpen! bij! het! avondeten& en& de! persoon& in& bed& stoppen.! Sommige! mantelzorgers! ondersteunen! de! zorgbehoevende!ook!financieel.!! !

2.

Ervaringen&Mantelzorg&

! 2.1 Redenen#om#mantelzorger#te#zijn# ! De! drijfveer! van! een! van! de! mantelzorgers! is! de! zorgbehoevende! zo& lang& mogelijk,& op& een& aangename& manier,& thuis& laten& wonen.! Zelf! zou! men! immers! ook! niet! naar! een! rusthuis! !!


willen:!“J’ai(été(là(hier(et(je(ne(vous(conseille(pas(d’aller(dans(un(home(comme(ça.(C’est(pour(devenir( dépressif.( Si( je( devrais( finir( comme( ça,( je( préférerai( que( ce( soit( fini.( Carrément( je( le( dis.”( (Mantelzorger,(man,(64(jaar,(Etterbeek).(! ! Vaak!gebeurt!mantelzorg!vanuit!een!zekere!emotionele& band!die!er!is.!Het!wordt!ook!als!een! soort! van! evidentie! beschouwd! dat! men! hulp! verleent! aan! de! eigen! ouders! omwille! van! de! wederkerigheid.!“Comme(j’ai(dit,(je(suis(fille(unique.(Quand(j’avais(besoin(de(maman(quand(j’étais( plus(jeune,(je(l’ai(toujours(trouvée.(J’estime(que(maintenant,(c’est(à(moi(de(rendre(la(monnaie.(C’est( mon( tour.”( (Mantelzorger,( vrouw,( 71( jaar,( Etterbeek).( Een! mantelzorger! vertelt! dat! hij! niet& op& ‘zijn&gemak’&zou!zijn!als!iemand!anders!de!taken!zou!doen!die!hij!nu!verricht.!! ( Een! positieve! ervaring! die! wordt! aangehaald! is! dat! een! mantelzorger! ook! hulp! krijgt! van! de! persoon!waarvoor!hij!of!zij!zorgt.!Een!andere!positieve!ervaring!is!dat!het!voldoening!geeft!en! ook!de!waardering&van!de!hulpbehoevende!wordt!als!positief!ervaren.! ( 2.2 Knelpunten# ! Overbelasting& en& de& zwaarte& van& de& mantelzorgtaken! worden! aangehaald! als! negatieve! aspecten.! De! overbelasting! kan! optreden! doordat! alles! op! één! mantelzorger! zijn! of! haar! schouders!terecht!komt.!! ! “Je( suis( enfant( unique( moi.( Donc( c’est( sur( ma( tête( que( ça( tombe.”( (Mantelzorger,( man,( 63( jaar,(Etterbeek).(! ! “Pour( moi,( pendant( deux( ans,( c’était( un( enfer.( J’ai( tout( fait( moiDmême.”( (Mantelzorger,( vrouw,(71(jaar,(Etterbeek).!! ! “On( est( cinq( enfants.( J’ai( une( sœur( qui( est( loin( dans( un( autre( pays,( un( frère( qui( est( en( Angleterre.(On(est(trois(ici(et(moi(aussi,(je(pensais(qu’on(allait(avoir(un(partage.(Mon(frère( s’est( complètement( retiré( parce( qu’il( travaille.( Ma( demie( sœur( parce( qu’elle( a( un( certain( âge,(mais(elle(est(très(indépendante(et(en(bonne(santé.(Elle(l’aime(énormément(et(quand(elle( est(là,(elle(va(faire(ses(tâches,(mais(sinon(elle(participe(très(peu.(Je(vous(ai(dit(que(pendant( deux( ans( et( demie( je( me( suis( battue( avec( tout( le( monde.( Je( suis( tombée( malade( psychologiquement.( Mon( marie( aussi( a( dit( que( je( donnais( trop( d’énergie.( Le( problème( est( qu’eux,(ils(savent(que(je(suis(là.(Le(jour(où(je(ne(suis(pas(là,(ils(seront(obligés(de(bouger.(Je( me(suis(donc(dit(que(je(dois(penser(que(je(suis(seule,(enfant(unique.(Comme(si(ils(n’existaient( pas…”(Mantelzorger,(vrouw,(Etterbeek).( ! De!eigen&gezondheid!kan!er!echter!ook!voor!zorgen!dat!men!niet!alle!mantelzorgtaken!meer!op! zich!kan!nemen.!Een!andere!vorm!van!overbelasting!is!bijvoorbeeld!omdat!de!zorgbehoevende! de!mantelzorger!voortdurend&contacteert.!! !

!!


“Finalement,( elle( m’appelait( dix( fois( par( jour.( Si( j’étais( parti( toute( la( journée,( quand( je( rentrais(le(soir,(j’avais(dix(messages(pour(dire(la(même(chose.(Je(crois(qu’elle(commençait(à( perdre(la(tête.”((Mantelzorger,(man,(63(jaar,(Etterbeek).( ( Mantelzorg!verrichten!is!dan!ook!niet& altijd& een& vrije& keuze.!Een!mantelzorger!vertelt!dat!de! zorgbehoevende!verwacht& dat!ze!als!dochter!blijft!helpen.!“Elle(me(sort:(‘A(quelle(heure(tu(viens( demain?’”((Mantelzorger,(vrouw,(71(jaar,(Etterbeek).(( ! Ook!volgende!zaken!bemoeilijken!het!uitvoeren!van!de!taken!als!mantelzorger:!! •

• • •

Sommige! hulpbehoevenden! aanvaarden! geen& hulp& of! zijn! te! angstig! om! mensen! die! hulp!bieden!thuis!te!ontvangen.!Soms!kan!de!angst&en&het&wantrouwen&dat!er!heerst!bij! de!zorgbehoevende!er!eveneens!voor!zorgen!dat!hij/zij!de!mantelzorger!geen!volmacht! wil!geven,!wat!het!betalen!van!rekeningen!bemoeilijkt.!! De! ziekte! van! de! hulpbehoevende! kan! soms! frustraties! opwekken! bij! de! mantelzorger! zoals!bv.!het!feit!dat!de!hulpbehoevende!niet!eet!vanwege!anorexia.!! Sommige! mantelzorgers! ondersteunen! de! hulpbehoevende! financieel,! wat! niet! altijd! evident!is!omdat!kosten!voor!bepaalde!diensten!hoog!kunnen!oplopen.!! Een! mantelzorger! geeft! ook! aan! dat! men! de! hulpbehoevende! niet! te! hard! moet! verwennen,!dat!deze!ook!nog!moeite&moet&doen!om!bv.!boodschappen!te!doen!of!buiten! te!komen.!

! Een! andere! negatieve! ervaring,! voornamelijk! als! de! mantelzorger! zich! bezighoudt! met! de! zorg! en! hulpregie,! is! dat! het! soms! moeilijk! is! om! de! juiste& informatie& meteen& te& verkrijgen.& Respondenten! geven! aan! dat! als! ze! bepaalde! zaken! vroeger! of! sneller! hadden! geweten,! ze! het! minder!moeilijk!hadden!gehad.! & Een! mantelzorger! geeft! tot! slot! aan! dat! de! juiste& medicatie! er! voor! kan! zorgen! dat! het! beter! gaat!met!de!zorgbehoevende,!dit!kan!tevens!effect!hebben!op!de!taak!van!de!mantelzorger.!& ! !

3.

Zorgnetwerk&&

! De!mantelzorgers!en!de!hulpbehoevende!kunnen!op!verschillende!professionele& diensten!een! beroep! doen.! Deze! diensten! dienen! voornamelijk! om! zorg! of! hulp! te! verlenen! aan! de! zorgbehoevende!of!om!de!mantelzorger!raad!te!geven!waar!ze!hulp!kunnen!zoeken.!Het!wijkhuis! Chambéry!is!een!van!de!organisaties!waardoor!de!mantelzorgers!en!zorgbehoevenden!geholpen! worden.! Andere! zorgverstrekkers! of! hulpbieders! zijn:! sociaal! assistenten,! huisartsen,! mutualiteit,! gemeente,! OCMW,! taxidienst! van! het! OCMW,! een! dagcentrum,! ziekenhuizen,! verpleegsters,! huishoudhulp! etc.! Het! kan! echter! soms! een! zoektocht! zijn! om! gepaste! hulp! te! vinden.! Sommige! mantelzorgers! komen! dan! ook! pas! via! verschillende! organisaties! uiteindelijk! bij!de!juiste!hulp!terecht.!Dit!kan!soms!te!lang!duren!volgens!de!mantelzorgers.!De!wachtzaal!van! de!huisarts!zien!zij!onder!andere!als!een!plaats!om!informatie!te!krijgen.& !

!!


Mantelzorgers! geven! aan! tevreden& zijn! met! de! professionele! organisaties! die! hulp! bieden! aan! hun!zorgbehoevende.!Deze!zorgen!er!bijvoorbeeld!voor!dat!zij!een!beetje!ontlast!worden.!! ! “Moi(ça(m’a(énormément(aidée(parce(que(maintenant(je(peux(un(peu(me(reposer.(Avant(je( devais( téléphoner( quelques( fois( par( jours( pour( voir( s’ils( avaient( pris( leurs( médicaments.( Pour(chaque(personne.(Ma(mère(et(mon(père,(pour(leurs(médicaments.(Ça(a(duré(deux(ans( et( ça( m’a( diminué( moralement.( Maintenant,( c’est( les( infirmières( et( je( les( remercie( parce( qu’au( moins,( je( suis( tranquille( de( ce( côté.( Je( suis( sûre( et( certaine( qu’ils( prennent( leurs( médicaments.(Ils(ont(un(dossier,(ils(signent,(voilà.”((Mantelzorger,(vrouw,(Etterbeek).( ! Wat!het!moeilijker!maakt!voor!mantelzorgers!om!een!beroep!te!doen!op!professionele!diensten! (zoals! de! mutualiteit! of! het! OCMW)! is! dat! deze! met! bepaalde! vaste& uurblokken& werken.! De! mantelzorgers!vrezen!dat!wanneer!er!een!personeelstekort!is,!eender!wie!wordt!aangenomen!en! dat! dit! ten& koste& gaat& van& de! kwaliteit& van& de& hulp& en& zorg.& Zij! ervaren! immers! sterke! verschillen!tussen!zorgverstrekkers!onderling.& & Naast! professionele! zorg,! is! ook! hulp! van! vrijwilligers! mogelijk.! Niet! alle! mantelzorgers! staan! hier!echter!voor!open.!Zij!wijzen!op!het!gevaar!van!mensen!die!bereid!lijken!om!vrijwillig!hulp!te! bieden,!maar!dat!deze!soms!slechte&bedoelingen!hebben.!! ! “Il(y(avait(des(gens(ici(dans(le(bénévole(qui(cherchait(des(gens(pour(aider(ici,(par(là,(mais( uniquement(par(curiosité(et(pour(l’argent.(Il(faut(extrêmement(faire(attention(quand(vous( commencez( avec( ça,( que( vous( faites( ça( dans( un( cadre( ou( tout( est( explicité.( Parce( qu’il( y( avait( des( gens( ici( qui( étaient( à( la( recherche( de( pouvoir,( trouver( du( travail( en( noir( ici.”( (Mantelzorger,(man,(64(jaar,(Etterbeek).( (! Ook! het! misleiden! van! ouderen! door! zich! voor! te! doen! als! een! werknemer! van! een! bekende! organisatie!wordt!als!gevaar!aangeduid.!! ! “Il(n’y(a(pas(longtemps,(il(y(a(deux(personnes(qui(sont(rentrées(chez(mes(parents,(au(nom(de( Belgacom,(mais(c’étaient(des(faux.(Heureusement,(ma(maman(a(le(bon(réflexe(de(m’appeler( pour( dire( qu’ils( sont( là.( Ils( étaient( là( à( sept( heures( du( soir( pour( dire( qu’ils( n’avaient( pas( payés( leurs( facture.( J’ai( contacté( la( police( et( j’ai( dit( à( mes( parents( de( quitter( la( maison( immédiatement.”((Mantelzorger,(vrouw,(Etterbeek).! ! Verder!geven!sommige!mantelzorgers!aan!zelf!ook!hulp!of!ondersteuning!nodig!te!hebben.!Een! mantelzorger!kan!op!wederzijdse&hulp!rekenen!van!de!persoon!waarvoor!hij!zorgt.!Een!andere! mantelzorger! geeft! aan! dat! men! soms! ook! nood! heeft! om! aan! naasten! raad! te! vragen.! “Il(faut( demander( à( ses( proches( parfois( de( te( guider( un( peu.( Parfois( tu( vas( trop( loin( làDdedans.”( (Mantelzorger,(man,(40(jaar,(Etterbeek).(De!mantelzorgers!die!niet!enig!kind!zijn,!halen!aan!dat! zij!niet&of&weinig&op&hun&broers&of&zussen&kunnen&rekenen.!! ! !

!!


4.

Ervaringen&om&in&buurt&te&wonen&&

! Hoewel!de!mantelzorgers!bezoekers!van!het!wijkhuis!zijn,!zijn!ze!niet!allemaal!afkomstig!uit!de! buurt.!Uitspraken!over!de!buurt!kunnen!zowel!over!de!buurt!van!het!wijkhuis!gaan!als!de!buurt! waar!de!mantelzorger!of!de!persoon!waarvoor!deze!zorgt!woont.!! ! Een!van!de!knelpunten!van!de!buurt!dat!wordt!aangehaald!is!dat!iedereen& op& zich& zelf& leeft.! “Franchement,( quand( je( vois( comment( les( gens( vivent( à( Etterbeek,( ils( vivent( tous( vraiment( atomisés.(Je(trouve(ça(vraiment(très(difficile.”((Mantelzorger,(man,(64(jaar,(Etterbeek).! Dit! wordt! als!nadelig!gezien!voor!de!persoon!waarvoor!men!zorgt,!zeker!als!deze!vroeger!elders!woonde! waar!dit!minder!het!geval!was.!Daarnaast!geeft!men!ook!aan!dat!het!moeilijk&is&om&contact&te& zoeken! in! de! buurt.! Een! bemoeilijkende! factor! kan! bv.! het! spreken! van! een! andere! taal! zijn.! Daarnaast! geven! sommige! mantelzorgers! aan! dat! hun! hulpbehoevende! ook! moeite! moet! doen! om! contacten! te! zoeken.! Het! wordt! aangegeven! dat! wanneer! je! contact! hebt,! het! belangrijk! is! een!evenwicht!te!vinden.!Zo!kan!het!zijn!dat!wanneer!je!dan!contact!hebt,!deze!personen!te!veel! van!je!verwachten.!“Si(je(ne(dis(pas(non(au(couple,(ils(vont(m’appeler(chaque(jour.(J’ai(dû(dire(que( ça(n’allait(pas.(L’autre(dame(aussi,(si(je(me(mets(dans(un(parc,(elle(va(presque(me(suivre.(Ce(n’est( pas(que(je(ne(veux(pas(parler(avec,(mais…”((Mantelzorger,(man,(64(jaar,(Etterbeek).! ! Het! wijkhuis! Chambéry& wordt! als! een! van! de! grote! voordelen! van! de! buurt! aangehaald.! Mantelzorgers! zien! in! een! wijkhuis! de! mogelijkheid! om! ouderen! uit! hun! sociaal& isolement& halen&en&een!sociaal&leven&uit!te!bouwen.&De!meeste!mantelzorgers!geven!immers!aan!dat!hun! zorgebehoevende! een! (zeer)! beperkt! sociaal! leven! heeft.& “Ma( mère( non( plus,( elle( n’a( pas( de( contact.(Elle(n’a(pas(établie(sa(vie(sociale.”((Mantelzorger,(man,(40(jaar,(Etterbeek).(( & Mantelzorgers! geven! aan! dat! idealiter! de! capaciteit! van! dit! wijkhuis! zou! vergroot! worden! om! meer!ateliers!te!kunnen!huisvesten!en!eventueel!ook!een!ruimte!waar!tentoonstellingen!kunnen! gehouden! worden.! Gezien! de! mantelzorgers! het! wijkhuis! dermate! appreciëren,! vinden! ze! het! jammer!dat!het!niet& zo& bekend!is!in!de!buurt.!Het!persoonlijk!aanschrijven!en!aanspreken!van! personen!die!alleen!zijn,!zien!zij!als!een!mogelijke!oplossing.!! ! “Donc(je(ne(sais(pas.(Essayer(de(repérer(dans(un(quartier(les(personnes(qui(ont(l’air(seule(et( mettre( un( papier( dans( la( boîte( pour( dire( qu’ils( peuvent( venir( parler,( prendre( un( café( etc.( Rentrer( en( contact( oral( avec( ces( personnes.( Une( fois( aller( sonner( si( la( personne( ne( réagit( pas,(pour(un(peu(aider(les(gens(à(venir.”((Mantelzorger,(man,(63(jaar,(Etterbeek).(( ! De! mantelzorgers! zien! de! gemeente! als! organisator! hiervoor.! Maar! bij! gebrek! aan! geld! bij! de! gemeente!en!gebrek!aan!geld!en!mankracht!bij!het!wijkhuis,!zien!zij!een!rol!voor!de!Franse!en! Vlaamse!gemeenschap!in!het!realiseren!hiervan.! Vervolgens!wordt!ook!gehoopt!dat!de!buurt!een!plaats!is!waar!jong!en!oud!wordt!gemengd.!Ook! groen! in! de! buurt! wordt! als! belangrijk! ervaren.! Tot! slot! zijn! ook! zitbanken! belangrijke! elementen!in!een!buurt!opdat!mensen!kunnen!gaan!zitten,!maar!men!ziet!deze!zitbanken!ook!als! een!middel!tot!sociaal!contact.!

!!


Vrijwilligers&& ! Op! 23! april! 2014! vonden! er! twee! focusgroepen! met! vrijwilligers! plaats! die! eveneens! gasten! waren!van!het!wijkhuis!Chambéry.!Doel!van!de!focusgroep!was!om!kennis!te!vergaren!over!het! soort!vrijwilligerswerk!ze!doen,!welke!hulp!ze!verlenen!en/of!ontvangen!en!hoe!ze!het!leven!in! de!buurt!ervaren.!! ! De!kenmerken!van!de!deelnemers!van!deze!focusgroep!zijn:!! ! Tabel(9.(Overzicht(deelnemers(focusgroepen(“vrijwilligers”(Etterbeek( Geslacht& Leeftijd& Nationaliteit& Herkomst& Man! 53!jaar! Belg! Kameroen! Vrouw! 80!jaar! Belg! België! Man! 79!jaar! Belg! België! Man! 85!jaar! /! /! Man! /! /! /! Vrouw! 65!jaar! Belg! België! Vrouw! 50!jaar! Belg! België! Vrouw! 67!jaar! /! /! Man! /! /! /! Vrouw! /! /! /! !

1.

Vrijwilligerswerk&

! Allereerst!dienen!we!een!onderscheid!te!maken!tussen!het!soort!vrijwilligerswerk!dat!mensen! verrichten:!informeel!en!formeel!vrijwilligerswerk.! ! Bij!formeel&vrijwilligerswerk!spreekt!men!over!het!uitvoeren!van!taken!die!niet!bezoldigd!zijn,! noch! gericht! zijn! aan! familie! of! vrienden.! De! activiteiten! vinden! plaats! binnen! een! organisatie.! Het!formeel!vrijwilligerswerk!van!de!respondenten!gaat!van!het!geven!van!taalles,!het!vervoeren! van! mensen,! opdienen! in! een! sociaal! restaurant,! tot! politieke! ondersteuning! zoals! het! uitdelen! van!folders.!! ! Bij! informeel& vrijwilligerswerk& wordt! er! verwezen! naar! het! verrichten! van! hulp! in! niet8 georganiseerd! verband.! De! informele! vrijwilligers! verlenen! hulp! zoals! het! doen! van! boodschappen,! iemand! vervoeren! naar! de! dokter,! naar! de! apotheek! gaan,! papierwerk! regelen,! iemand!gezelschap!houden,!op!de!kleinkinderen!passen,!etc.!De!respondenten!geven!aan!dat!ze! hulp! verlenen! aan! kinderen,! kleinkinderen,! broer! en! zus,! buren,! vrienden! of! kennissen.! De! tijd! dat! ze! hieraan! besteden! is! zeer! verschillend.! Vaak! hangt! het! af! van! de! vraag! naar! hulp.! Bij! anderen!kan!dit!variëren!van!twee!tot!drie!maal!per!week.!! !

!!


Wanneer!er!geen!formeel!vrijwilligerswerk!meer!verricht!wordt!is!de!reden!vooral!te!wijten!aan! persoonlijke!gezondheidsproblemen!of!gezondheidsproblemen!bij!familieleden!waardoor!de!tijd! ontbreekt!om!zich!in!te!zetten!in!formeel!verband.! !

2.


! Redenen! om! vrijwilligerswerk! aan! te! vatten! situeren! zich! op! persoonlijk! en! sociaal! vlak.! Op! persoonlijk&vlak!zijn!ouderen!vooral!gemotiveerd!om!zich!vrijwillig!in!te!zetten!doordat!ze!zich! nuttig! willen! voelen,! een! doel! voor! ogen! willen! hebben! en! zinvol! te! werk! kunnen! gaan.! Actief! blijven! is! ook! een! belangrijke! motivatie.! Verder! geven! ouderen! aan! nog! iets! nieuws! te! willen! leren.!Via!vrijwilligerswerk!willen!ze!nieuwe!zaken!bijleren.!! ! Anderzijds! spelen! sociale& aspecten! ook! een! stimulerende! rol.! Maatschappelijk! kunnen! bijdragen!door!zich!vrijwillig! in!te!zetten!is!een!stimulator,!alsook!het!sociale!contact!dat!erbij! komt! kijken:‘’Moi,( j’ai( choisi( de( faire( du( bénévolat( car( ça( me( rend( utile.( Comme( ça,( je( garde( des( connaissances.(Je(parle(d’autres(choses.(Enfin,(ça(me(plaît.’’((Vrijwilliger,(vrouw,(78(jaar,(Etterbeek).! Sociaal!contact!blijkt!zelfs!DE!spil!van!het!vrijwilligerswerk.!Het!in!contact!komen!met!mensen,! nieuwe!mensen!leren!kennen!en!plezier!beleven!maakt!dat!ze!vrijwilliger!blijven.!Door!nieuwe! contacten!te!leggen!en!een!verscheidenheid!aan!mensen!te!ontmoeten!worden!de!dagdagelijkse! kopzorgen!naar!achter!geschoven.!! ! ‘’On(a(eu(le(plaisir(de(venir(ici(et(de(voir(des(gens,(et(voilà…(Donc,(on(a(appris(un(autre(côté.( On( voit( des( gens,( on( a( l’occasion( de( parler,( on( ne( reste( pas( dans( ces( quatre( murs.’’( (Vrijwilliger,(vrouw,(80(jaar,(Etterbeek).! ( Naast! de! contacten! is! de! valorisatie! die! bij! het! vrijwilligerswerk! komt! kijken! eveneens! een! belangrijke! motivator.! De! erkenning! die! ze! krijgen! van! de! mensen! die! ze! helpen! wordt! zeer! belangrijk! geacht.! Tot! slot! worden! ouderen! vooral! vrijwilliger! (zowel! op! jonge! als! op! oudere! leeftijd)!als!het!hen!persoonlijk&gevraagd!wordt.!! !

3.

Potentieel&zorgnetwerk&&

! Binnen! de! groep! vrijwilligers! zijn! we! gaan! kijken! op! wie! zij! kunnen! rekenen! wanneer! ze! nood! hebben!aan!hulp.!Deze!hulp!is!zeer!verscheiden.! ( Binnen! deze! groep! kunnen! we! een! onderscheid! maken! tussen! twee! verschillende! groepen:! Enerzijds! is! er! de! groep! die! de! kinderen! als! voorname! hulpbron! opgeeft,! maar! eveneens! vrienden,& kennissen& en& buren! kunnen! fungeren! als! hulpbron.! Anderzijds! is! er! de! tweede! groep!waarbij!fierheid!overheerst!en!ze!voorkeur!geven!aan!hulp!vragen!aan!een!professional,& zoals!gezinshulp!of!naar!een!woonzorgcentrum!willen!gaan.!Over!het!algemeen!is!men!tevreden! over!de!professionele!hulp.!Er!was!echter!één!respondent!die!aangaf!de!ontevredenheid!over!de! professionele!niet!kenbaar!te!maken!uit!angst!geen!hulp!meer!te!verkrijgen.!Sommigen!hebben! geen!familie!of!willen!niet!afhankelijk!zijn!van!hun!familie.!! !!


‘’Comme( la( dernière( fois,( j’étais( quatre( mois( à( l’hôpital.( Donc( mon( fils( m’a( apporté( à( la( clinique(près(de(chez(lui.’’!(Vrijwilliger,(vrouw,(80(jaar,(Etterbeek).! ! Opvallend!binnen!deze!groep!is!de!drempel!om!de!vraag!naar!hulp!kenbaar!te!willen!maken.!Er! is!een!enorme!hulpvraagverlegenheid.!! ( ‘’Pour( moi( pas,( j’ai( beaucoup( de( fierté.( J’ai( toujours( fais( beaucoup( moiDmême.( Je( fais( manuellement( tant( de( trucs( et( je( viens( d’avoir( été( opérée( à( ma( main.( Je( commence( à( pouvoir( écrire,( mais( ça( fait( un( mois( et( demi( que( j’ai( été( opérée.( Ma( fierté( elle( est( là…( Demander( de( l’aide( ou( dire( que( j’ai( eu( quelque( chose,( c’est( difficile( à( dire…’’( (Vrijwilliger,( vrouw,(78(jaar,(Etterbeek).( ( !

4.

Ervaringen&om&in&buurt&te&wonen&en&toekomstverwachtingen&

! 4.1 Voordelen#en#knelpunten#van#de#buurt# ! Met!betrekking!tot!de!woonbeleving!in!Etterbeek!zijn!de!vrijwilligers!grotendeels!tevreden.!Het! feit! dat! mensen! geregeld! dag! zeggen! tegen! elkaar! en! een! praatje! slaan! met! de! buur! wordt! positief!onthaald.!Vele!respondenten!geven!tevens!aan!dat!ze!vele!mensen!uit!de!buurt!kennen,! niet! bij! naam! maar! van! gezicht.! Verder! vinden! ze! Etterbeek! een! aangename! gemeente! om! te! wonen! ‘’Etterbeek,(c’est(une(bonne(petite(commune,(voilà.’’((Vrijwilliger,(man,(79(jaar,(Etterbeek).! Er!zijn!veel!mogelijkheden!om!buiten!te!komen,!te!wandelen!en!zich!via!het!openbaar!vervoer!te! verplaatsen.!! ( Naast! het! vertoeven! in! het! wijkcentrum! en! het! deelnemen! aan! de! activiteiten! van! het! wijkcentrum!doen!vele!respondenten!ook!nog!andere!activiteiten!in!Etterbeek.!Het!wandelen!in! de!buurt!werd!aangekaart!als!de!grootste!activiteit.!Sommigen!onder!hen!genoten!ook!van!een! vleugje!cultuur!door!naar!het!theater!of!voorstellingen!van!het!cultureel!centrum!te!gaan.!Deze! laatste! activiteit! werd! minder! gedaan! ondanks! het! feit! dat! de! gemeente! cheques! aanbiedt! om! gratis! tot! bijna! gratis! te! kunnen! deelnemen! aan! culturele! activiteiten.! Het! wijkcentrum! Chambéry!is!vooral!het!hart!voor!het!participeren!aan!activiteiten!in!hun!buurt.!De!gemoedelijke! sfeer! en! enorm! uitgebreide! aanbod! aan! activiteiten! is! een! enorm! pluspunt! voor! de! respondenten.!! ! Echter,! leggen! de! respondenten! ook! enkele! problemen! van! Etterbeek! bloot.! Ze! vinden! de! gemeente!vuil,!maar!wijten!dit!niet!aan!de!gemeente!zelf!maar!aan!bewoners!die!geen& respect! hebben!voor!de!omgeving!en!andere!bewoners.!Het!gebrek!aan!respect!van!de!bewoners!en!de! toenemende!armoede!en!delinquentie!ervaren!ze!als!een!serieus!probleem.!Vele!respondenten! geven!aan!zich!niet& meer& veilig!te!voelen!op!straat!vanaf!de!vooravond.!‘’Vous(voyez(personne.( Tout( le( monde( à( peur( d’être( attaqué( et( bon,( on( tuerait( d’autres.’’! (Vrijwilliger,( vrouw,( 78( jaar,( Etterbeek).!De!meeste!respondenten!verlaten!’s!avonds!hun!woonst!niet!meer.!‘’Devant(chez(moi!(

!!


Il(entre(à(l’intérieur!(Dans(le(privé!((cfr.(jongeren(die(voor(de(deur(drugs(handelen)(Et(la(police(ne( vient(pas.(C’est(de(la(violation(domicile.’’( ! 4.2 Evolutie#in#de#buurt# ! Voor! de! respondenten! is! de! gemeente! Etterbeek! de! afgelopen! jaren! sterk! veranderd! en! dit! in! negatieve! zin.! Alle! respondenten! geven! aan! dat! het! voorheen! veel! rustiger! wonen! was! in! Etterbeek.! Nu! zijn! er! veel! meer! inwoners! wat! maakt! dat! het! leven! veel! drukker! is! en! minder! aangenaam.!Daarenboven!ervaren!ze!ook!dat!de!armoede& alsmaar& toeneemt,!wat!hen!zorgen! baart.!Bij!het!bespreken!van!de!veranderingen!in!de!buurt!geven!de!respondenten!ook!aan!dat!ze! niet! meer! zouden! verhuizen! uit! de! buurt! omdat! ze! er! gehecht! aan! zijn.! Na! zo! vele! jaren! woonachtig! te! zijn! in! Etterbeek! is! er! een! nauwe! band! gegroeid! met! de! gemeente! en! haar! bewoners.!! ! ‘’Mais( moi( déménager?( (kwaad).( Je( préfère( vous( tuer( d’abord( et( aller( en( prison( avant( de( déménager!( Moi( je( suis( née( ici,( c’est( ma( ville,( c’est( ma( commune,( c’est( mon( pays.’’( (Vrijwilliger,(vrouw,(69(jaar,(Etterbeek).(! ! Niettegenstaande!geeft!iemand!aan!dat!ze!hier!niet!meer!zou!komen!wonen!zou!ze!opnieuw!voor! keuze! te! staan! op! jongere! leeftijd! om! een! woonplaats! te! kiezen:! “A( recommencer?( Non.’’! (Vrijwilliger,(vrouw,(78(jaar,(Etterbeek).(! ! Over! het! algemeen! hebben! ouderen! geen! positieve! toekomstverwachtingen! voor! de! gemeente! Etterbeek!en!overheersen!vooral!negatieve!toekomstverwachtingen.! ! 4.3 Zorgzame#buurt# ! Het! concept! zorgzame! buurt! was! niet! eenvoudig! om! te! begrijpen! voor! de! respondenten! van! Etterbeek.! Bij! het! bespreken! van! dit! concept! hebben! vele! respondenten! de! negatieve! punten! opgesomd!van!het!leven!in!Etterbeek.!Verder!geven!enkelen!ook!aan!dat!het!vooral!inzet!vraagt! van!alle!bewoners!van!de!gemeente.!Vrijwilligerswerk!zien!ze!daarbij!als!mogelijke!hefboom.!! ! Ouder!worden!wordt!vooral!gezien!als!een!proces!van!kwetsbaarheid!en!respect!speelt!hier!een! grote! rol.! Er! wordt! nog! al! te! vaak! op! een! kinderlijke! wijze! omgegaan! met! ouderen:! “On( a( tendance(d’infantiliser(très(fort.’’((Vrijwilliger,(vrouw,(65(jaar,(Etterbeek).! ! ! ! ! !

!!

&


Professionelen&& ! Voor!de!Brabantwijk!en!Etterbeek!werd!samen!één!focusgroep!georganiseerd!met!professionals! die!werkzaam!zijn!in!de!wijk,!met!ouderen!of!in!zorg.! ! Tabel(10.(Overzicht(deelnemers(focusgroepen(“professionelen”(Brussel( Naam& Geslacht& Organisatie& Geraldine! Vrouw! Samenlevingsopbouw!Brussel! Ingrid! Vrouw! Bricoteam! Sonia! Vrouw! Maison!Biloba! Lien! Vrouw! Dienstencentrum!Aksent!vzw! Joachim! Man! Familiehulp!Etterbeek! Sam! Man! Familiehulp!Etterbeek! Thomas! Man! Dionysos!(protocol!3!–!project)! Mikis! Man! Centrum!geestelijke!gezondheidszorg!Brussel! Dominique! Vrouw! Gemeente!Etterbeek:!Contact!Plus! Geraldine! Vrouw! Gemeente!Etterbeek:!Contact!Plus! Vincianne! Vrouw! Service!sociale!de!la!mutualité!Saint!Michel! Isabelle! Vrouw! Maison!Médicale! ! Wanneer! we! het! hebben! over! een! actief& zorgzame& buurt,! wordt! er! door! de! professionals! onmiddellijk!gedacht!aan!een!“buurt!waar!veel!informele!zorg!aanwezig!is,!waar!mensen!elkaar! helpen,! meer! dan! enkel! professionals”.! Het! is! een! buurt! waar! mensen! elkaar! ook! ongehinderd! om!kleine!dingen!durven!vragen.!Een!respondent!doet!dan!ook!de!suggestie!om!als!eerste!stap! een!informele!zorgdienst!te!installeren.!Het!wordt!erkend!dat!AZOB!een!ambitieus!project!is,!en! sommige! professionals! geloven! ook! dat! het! te! zwaar! is! voor! één! iemand! die! op! dit! project! aangesteld!is.!! !

1. De&oudere&zorgbehoevende&& ! 1.1 Detectie#en#toeleiding#kwetsbare#groepen# ! Wanneer! het! project! wordt! voorgesteld! zijn! de! professionals! allemaal! lovend! en! vinden! het! zeker! een! waardevol! project.! Een! eerste! mogelijke! drempel! die! echter! snel! opduikt! is! hoe! het! project!gaat!bereiken& wie& het& echt& nodig& heeft.!Dat!is!onmiddellijk!ook!de!grootste!uitdaging! waar!de!zorgprofessionals!zelf!vandaag!ook!mee!worstelen:!hoe!kunnen!we!de!meest!kwetsbare! ouderen!detecteren?!! ! “De(mensen(die(echt(geïsoleerd(zijn(en(die(echt(niemand(bereikt.(Maison(Médicale(gaat(ze( niet(kunnen(bereiken,(de(gemeente(ook(niet,(wij(ook(niet.(Straathoekwerk,(als(ze(toevallig( eens( geluk( hebben( en( er( een( naast( hun( hebben( zitten( op( een( bank( en( er( een( keer( mee( praten.( Dat( ze( juist( die( insteek( hebben,( maar( ik( denk( dat( we( allemaal( daar( naar( op( zoek(

!!


zijn.(De(mensen(die(we(niet(vinden,(diegene(die(ongrijpbaar(zijn.(Dat(is(wel(heel(ambitieus( om( binnen( drie( jaar…( Ik( denk( dat( er( al( verschillende( zijn( die( hun( tanden( daar( op( stuk( hebben(gebeten.(Het(zou(mooi(zijn.”((Joachim,(Familiehulp(Etterbeek).( ( Detectie!is!echter!niet!alleen!genoeg.!Eens!men!ze!vindt,!is!het!vaak!ook!moeilijk!om!hen!toe& te& leiden! naar! gepaste! zorg.! Huisdokters! bijvoorbeeld! kunnen! soms! wel! detecteren,! maar! als! ze! dan!een!sociaal!assistente!sturen,!gaat!de!deur!dicht.!De!vraag!wie!het!op!zich!moet!nemen!is!ook! niet!evident.!Sonia!van!Maison!Biloba!(Brabantwijk)!haalt!daarbij!het!volgende!aan.! ! “Moi,(ce(que(je(remarque,(c’est(qu’on(arrive(parfois(à(détecter(des(personnes(qui(sont(isolées,( mais( parce( que( à( cause( de( certain( éléments,( ils( n’arrivent( pas( à( nous( rejoindre.( On( nous( contacte( en( disant( qu’ils( connaissent( une( personne( qui( est( toute( seule,( il( faudrait( qu’elle( vienne( ou( qu’il( y( a( une( assistante( sociale( ou( médecin( ou( autre.( Nous( on( est( petite( équipe( donc( ce( n’est( pas( évident( d’aller( chercher( la( personne.”( (Sonia,( Maison( Biloba,( Brabantwijk).( ! De! professionelen! geven! enkele! suggesties! mee! hoe! kwetsbare! ouderen! gedetecteerd! kunnen! worden,!en!uit!hun!isolement!gehaald!kunnen!worden:! •

• •

• •

Aanpakken! van! ‘vraagverlegenheid’:& Ouderen! hebben! soms! hulp! nodig! maar! durven/! willen!het!niet!vragen!uit!trots,!omdat!ze!‘de!ander’!niet!vertrouwen,!etc.!“Ik(denk(dat(het( wel(serieus(werk(is(om(het(vertrouwen(te(winnen.(Het(is(niet(door(een(keer(te(spreken(of(is( aan(te(bellen(dat(ze(je(meteen(zullen(binnenlaten.”((Ingrid,(Bricoteam).! Aanpakken! van! ‘geefvergelegenheid’:& Professionals! ervaren! dat! mensen! een! soort! verlegenheid,!soms!ook!wel!angst!genoemd,!hebben!om!iemand!hulp!aan!te!bieden.!! Werken!met!sleutelfiguren:!Thomas!heeft!binnen!het!Dionysos!project!bijvoorbeeld!de! ervaring!dat!er!een!goede!slaagkans!is!als!de!huisarts!wil!meewerken.!Andere!suggesties! zijn!apothekers,!maar!ook!bibliotheken!en!kennissen!uit!het!(niet8professionele)!sociale! netwerk.!Belangrijk!is!dat!er!al!een!band!is!met!de!oudere!en!dat!de!oudere!vertrouwen! heeft! in! die! sleutelfiguur.! Daarop! kan! de! sleutelfiguur! een! introductie! maken! bij! de! oudere!en(“vragen(of(het(goed(is(of(die(‘madam’(meekomt.”! Spreek!ouderen!aan!op!hun!interesses.! Spreek!ouderen!aan!op!welke!meerwaarde!zij!kunnen!betekenen,!niet!op!hun!noden!en! beperkingen:!“Ik(denk(dat(als(je(echt(mensen(uit(hun(isolement(wilt(halen,(dan(denk(ik(dat( dat(bij(mij(bijvoorbeeld(zou(lukken(als(je(een(truc(zou(gebruiken(door(te(zeggen(dat(je(ze( nodig( hebt.( Als( je( zegt( dat( er( een( kleine( problemen( heeft( met( huiswerk( bijvoorbeeld,( dan( zullen(ze(misschien(makkelijker(naar(buiten(willen(komen.(Het(is(het(gevoel(hebben(dat(je( nog(nuttig(bent(en(niet(oud(en(versleten(bent.(Ik(denk(dat(je(ze(daarop(moet(aanspreken.( Een(project(aanbieden.(Niet(zeggen(dat(zij(een(probleem(hebben,(maar(wij(als(buurt(hebben( een(aantal(vragen.(Ik(denk(dat(je(het(omgekeerd(moet(aanpakken(eerlijk(gezegd.”((Ingrid,( Bricoteam).!

! Het!is!vaak!echter!‘makkelijker!gezegd!dan!gedaan’.!Professionals!wijzen!er!bijvoorbeeld!op!dat! mensen!die!zeer!geïsoleerd!zijn!ook!vaak!psychisch&kwetsbare!mensen!zijn,!vaak!psychotische! mensen.! Daarnaast! onderlijnen! de! professionals! dat! detectie! van! kwetsbare! ouderen! zeer! tijdsintensief!is.!Je!moet!als!het!ware!continu!in!die!straat!zijn.!! !!


“Ik(denk(dat(als(je(als(halftijdse(casemanager(vijf(mensen(opvolgt,(dan(is(dat(echt(meer(als( genoeg,(denk(ik.”((Thomas,(Dionysos(project(Brussel).!! ! Eveneens! wijzen! professionals! op! “bemoeizorg”.! Dit! duidt! erop! dat! sommige! ouderen! misschien! ook! effectief! geen! hulp! willen:! “Kunnen( wij( dat( als( hulpverlener( aanvaarden( dat( iemand(geen(hulp(wilt?(Dat(moeten(we(ook(in(ons(achterhoofd(houden.(Of(gaan(we(het(claimende( gaan(uithangen(en(die(mens(bij(wijze(van(spreken(stalken(tot(als(hij(gaat(buigen(en(de(hulp(gaat( aanvaarden?”((Joachim,(Familiehulp(Etterbeek).!Of!sommige!ouderen!worden!goed!ondersteund! door!hun!kinderen!en!hebben!geen!professionele!hulp!nodig.!In!elk!geval!blijft!het!belangrijk!dat! ouderen!eigenaar&blijven!over!hun!leven!en!hun!zorgsituatie,!en!dat!ze!ook!dat!gevoel!hebben.! Dat!gevoel!kan!echter!verdwijnen!wanneer!er!verschillende!zorgverstrekkers!aan!huis!komen.!! ! “Pour( moi( aussi( ce( que( je( constate( en( allant( sur( le( terrain,( la( crainte( des( gens,( c’est( de( laisser( rentrer( une( personne( et( après( de( devoir( en( laisser( rentrer( beaucoup( d’autres.( Les( gens( ont( l’impression( de( ne( plus( avoir( la( maîtrise( de( ce( que( leurs( arrivent.( Ça( c’est( très( violent(pour(les(gens.(Ils(disent(que(ils(veulent(bien(faire(mais(c’est(pas(comme(ça(que(je(le( veux.”((Dominique,(Contact(Plus(Gemeente(Etterbeek).( ! 1.2 Specifieke#problemen# ! De!professionals!merken!op!dat!er!nog!een!aantal!specifieke!problemen!zijn!bij!ouderen!in!hun! wijk:!ingewikkelde!administratie,!financiële!problemen,!heel!wat!ouderen!leven!in!zeer!slechte! woonomstandigheden! zoals! kelderverdiepingen.! Daarnaast! zijn! een! grote! groep! totaal! geïsoleerde!ouderen.!Ze!hebben!geen!kinderen,!of!om!de!een!of!andere!reden!geen!contact!meer! met! hun! kinderen,! of! het! zijn! ouderen! die! door! hun! kinderen! naar! hier! zijn! gehaald,! maar! het! uiteindelijk!wel!op!hun!eentje!moeten!redden.!Ingrid!vertelde!daarover!volgend!voorbeeld:! ( “We(hebben(bijvoorbeeld(onlangs(een(schrijnend(geval(meegemaakt.(Een(dame(die(op(een( zolder( woonde,( die( naar( hier( is( gekomen( in( het( kader( van( gezinshereniging.( Er( is( ruzie( ontstaan( in( het( gezin( en( de( vader,( haar( man,( is( overleden.( Uiteindelijk( is( ze( er( helemaal( alleen( voor( komen( te( staan( en( ze( schaamt( zich( daarvoor.( Ze( wilt( haar( verhaal( ook( niet( zomaar(doen(aan(iedereen.”((Ingrid,(Bricoteam,(Brabantwijk).(( ! Vaak! weten! buren! dat! echter! wel! van! elkaar.! Buren! zijn! zich! vaak! bewust! waar! er! geïsoleerde! mensen! wonen.! Bij! mensen! die! ook! al! langer! in! de! wijk! wonen! is! er! meer! rechtstreeks! solidariteit.! Bij! nieuwkomers! zie! je! vaak! dat! ze! binnen! hun! eigen! circuits! blijven! en! daar! hulp! zoeken.!! ! ! ! ! ! !

!!


2.

Mantelzorgers&

! Respondenten! hebben! de! indruk! dat! in! de! samenleving! ‘zorg! geven! aan! ouderen’! niet! positief! wordt!bekeken:!zorgen!voor!ouderen!lijkt!eerder!een!opgave,!dan!iets!om!mee!te!pronken:!“het( is( niet( zoiets( van( ‘waauw’.( Het( is( eerder( iets( van( ‘knap( dat( je( dat( kan.”( (Lien,( Dienstencentrum( Aksent(vzw).!Dit!hangt!zeker!ook!samen!met!een!negatieve!beeldvorming!over!zorgbehoevende! ouderen,!terwijl!er!ook!ruimte!moet!zijn!voor!“mensen(die(ouder(worden,(aftakelen(en(doodgaan.( Dat(is(part(of(the…(van(alles.(We(zijn(allemaal(met(groei(bezig,(we(moeten(groeien,(niet(oud(worden( en(niet(gehandicapt(te(worden(en(niet…(maar(dat(hoort(er(sowieso(allemaal(bij.(Is(dat(iets(negatiefs( oud(worden?”((Lien,(Dienstencentrum(Aksent(vzw).! ! De!vraagt!wierp!zich!dan!ook!op!hoe!je!die!negatieve!beeldvorming!kan!tegengaan!én!hoe!je!die! zorg!geven!aan!ouderen!kan!valoriseren?!Ideeën!of!projecten!die!daarbij!naar!boven!kwamen! zijn:! • • • • • • • •

Er!is!een!week!van!de!mantelzorger!in!Brussel,!maar!de!respons!daarop!blijkt!heel!laag!te! zijn.!! Informeel!zorgen!kunnen!inbrengen!in!de!belastingen.! Project! Buurtpensioen! Neder8over8Heembeek,! waarbij! men! door! aan! anderen! zorg! te! verlenen!zelf!uren!kan!sparen!die!je!kan!valideren!als!je!zelf!hulp!nodig!hebt.! Samenlevingsopbouw! Brabantwijk! denkt! eraan! om! een! swopshop! te! organiseren! in! de! wijk:!een!fysieke!plaats!waar!buurtbewoners!hun!‘talenten’!kunnen!uitwisselen.! Een!campagne!rond!valoriseren!van!informele!zorg!opzetten!in!de!wijk.! Tonen!in!een!populaire!TV8serie.!! Inspelen!op!de!intrinsieke!meerwaarde,!het!gevoel!dat!je!er!zelf!ook!iets!uithaalt.! Intergenerationele! projecten! met! scholen! (hogescholen,! middelbare! scholen! én! lagere! scholen)!om!kinderen!te!leren!dat!je!ook!iemand!onbevangen!kan!helpen,!zonder!dat!je! daarvoor!een!financiële!compensatie!moet!krijgen.!!

!

3.

Vrijwilligers&

! Organisaties! die! samen! werken! met! vrijwilligers! zijn! daar! tevreden! over,! maar! waarschuwen! ook!dat!werken!met!vrijwilligers!niet!zomaar!vrijblijvend!is!voor!de!professional!en!er!ook!heel! wat! tijd! in! geïnvesteerd! moet! worden.! Op! vraag! hoeveel! vrijwilligers! een! personeelslid! kan! omkaderen!antwoord!Sonia!van!Maison!Biloba:!“Chez(nous,(on(a(une(dizaine(de(bénévoles,(mais(je( crois(que(six(sont(actifs.(Ça(c’est(déjà(difficile.(Ça(demande(énormément(de(temps.”!! ! Vrijwilligers! hebben! immers! heel! wat! ondersteuning& en& begeleiding! nodig,! een! goede! omkadering.! Het! begint! bij! een! rekrutering! waarbij! er! gekeken! wordt! naar! welke! uren! wil! die! vrijwilliger!werken,!welke!activiteiten!wil!hij!doen!en!niet!doen,!etc.!Professionals!geven!ook!aan! dat! ouderenzorg! een! breed! thema! is! en! het! niet! altijd! evident! is! om! vrijwilligers! hierover! algemene! vormingen! te! geven.! Vincianne! van! de! Service! sociale! de! la! mutualité! Saint! Michel! vindt! het! niet! evident! om! een! vrijwilligerswerking! op! te! zetten! en! zou! het! zeker! als! een! meerwaarde!zien!moest!het!AZOB8project!hierrond!kapstokken!kunnen!bieden:!!

!!


( “Concrètement( je( ne( sais( pas( comment( mettre( en( place( parce( que( c’est( vrai( que( avec( des( bénévoles(ça(n’est(pas(évident(de(les(former(pour(accompagner(des(personnes(âgées.(Il(y(en( a(qui(vont(parler(de(leurs(vie(et(donc(il(faut(avoir(une(grande(capacité(d’écoute.(Je(ne(sais( pas,(mais(je(trouve(le(projet(très(intéressant(pour(voir(ce(que(on(peut(mettre(en(place.”( ( “On(a(développés(toute(un(projet(ou(on(est(encadrés(par(une(psychologue.(Donc(en(fait(on( parle,( on( ressent( les( problèmes.( Je( trouve( ça( super( chouette.( On( réelle,( c’est( d’avoir( des( bénévoles( qui( puissent( aller( dans( le( quartier( vers( ces( personnes.( C’est( pas( de( toucher( ces( personnes( isolées,( mais( c’est( comment( avoir( des( personnes( qu’on( connaisse…( Marocaine,( Turc( ou( je( ne( sais( pas( quelle( nationalité.( Papoter( avec( cette( personne,( voir( ce( qu’elle( a( besoin.( Téléphoner( pendant( la( journée( voir( si( tout( va( bien.( Des( petites( choses( que( nous( entant(que(petite(équipe(on(ne(sait(pas…(c’est(pas(que(amener(les(gens(vers(nous.(C’est(aussi( aller(vers(elles(si(elles(restent(à(la(maison.(Faire(vivre(leurs(quotidien.(Il(y(a(tous(les(services( qu’on(peut(amener,(mais(il(y(a(aussi(la(présence,(le(lien,(avoir(quelqu’un(qui(est(là(pour(vous.( Je(sais(que(je(disais(que(dans(le(quartier(il(y(a(beaucoup(de(solidarité(parce(que(les(femmes( viennent( vers( moi( avec( beaucoup( de( volonté.( Comme( je( disais( c’est( l’encadrement…( je( ne( peux(pas…(elles(le(disent(ellesDmêmes,(qu’elles(ne(vont(pas(toutes(seules(chez(ces(personnes,( parce(que(après(si(il(y(a(un(vol,(il(y(a(des(problèmes.(Il(y(a(donc(tout(l’encadrement(qui(est…( si(il(y(avait(la(possibilité(de(mettre(en(place(un(projet(pour(aider(ces(femmes(à(aller(chez(ces( personnes(âgées.”((Sonia,(Maison(Biloba(Brabantwijk).( ! Die! omkadering! van! vrijwilligers! is! ook! belangrijk! omdat! de! vrijwilligers! vaak! zelf! eveneens! kwetsbare! personen! zijn,! er! een! vertrouwensbreuk! kan! optreden! met! de! zorgbehoevende! (vb.! verdenking!van!diefstal!door!de!vrijwilliger!wanneer!de!oudere!iets!kwijt!is),!en!om!de!grenzen! van!de!vrijwilliger!mee!te!helpen!afbakenen.!! ! Tot!slot!wijzen!de!professionals!op!het!spanningsveld!tussen!vrijwilliger!en!professional.!In!de! toekomst! zullen! vrijwilligers! en! professionals! een! complementaire,! versterkende! rol! moeten! spelen.! Professionele! hulp! kent! zijn! (reglementaire)! limieten! en! vrijwilligers! kunnen! een! belangrijke!rol!vervullen.!Maar!we!mogen!zeker!niet!alleen!op!informele!zorg!inzetten.! ! “Kijk(maar(naar(de(thuiszorg,(wij(mogen(wettelijk(maar(32(uur(per(week(hulp(verlenen.(Er( zijn( mensen( die( niet( de( mogelijkheden( hebben( om( naar( een( hulp( te( gaan,( alleen( al( financieel.( Anderen( kennen( het( gewoon( niet.( Ik( denk( aan( de( allochtone( gemeenschappen.( Die(zijn(niet(vertrouwd(met(dat(concept.(Wij(hebben(de(twee(nodig.(Wij(stoppen(om(vier,(vijf( uur,( maar( dan( is( er( nog( een( hele( avond( en( nacht.( Er( is( dan( ook( nog( hulp( nodig( van( een( vrijwilliger(die(‘s(avonds(eens(langskomt(om(bij(wijze(van(spreken(iemand(om(negen(of(tien( uur( in( bed( te( steken.( Elk( op( zich( gaan( je( het( nooit( kunnen( realiseren( dus( we( moeten( allemaal( samen( hulp( geven( en( dan( gaan( we( pas( een( goed( zorgpakket( kunnen( toeleveren( aan( diegene( die( uit( de( boot( vallen( voor( de( onze( gekende( manier( van( gezondheidszorg( en( welzijnszorg.”((Mikis,(Centrum(geestelijke(gezondheidszorg(Brussel).( ! !

!!


4.

Professionals&in&de&zorg:&moeilijkheden&&

! Professionals!erkennen!dat!er!in!de!wijken!al!heel!wat!professioneel!aanbod!is,!vaak!ook!ieder! met!een!eigen!expertise.! ! “Ik(denk(dat(er(in(de(Brabantwijk(al(heel(wat(bestaat(van(organisaties(om(samen(te(werken.( Dat(kan(een(opportuniteit(zijn.(Er(zijn(ook(wat(hogescholen(die(ook(wel(kunnen(investeren( in(de(wijk.(Daar(zit(ook(wel(wat(expertise(over(architectuur(of(huisinrichting.(Ik(denk(dat( dat(potentiëlen(zijn(die(kunnen(gebruikt(worden.(Wij(komen(ook(een(aantal(keren(per(jaar( samen(met(professionelen(en(hogescholen(om(te(zien(wat(de(noden(zijn,(wat(er(in(de(wijk( leeft(en(hoe(we(misschien(complementair(kunnen(werken(of(samenwerken(voor(een(aantal( dingen.(Het(leeft(wel(in(de(Brabantwijk(en(het(zou(wel(op(de(een(of(andere(manier(gebruikt,( ingeschakeld(kunnen(worden.”((Geraldine,(Samenlevingsopbouw(Brussel).( ! Dat!aanbod!wordt!echter!nu!te!weinig!verbonden!met!elkaar.!Zelfs!professionals!die!al!vele!jaren! in!Brussel!werken!geven!tijdens!de!focusgroep!aan!dat!ze!het!zelf!nog!altijd!moeilijk!hebben!om! een!zicht!te!krijgen!op!welke!organisaties!er!nu!al!zijn,!en!wie!wat!doet.!Daar!een!goed!zicht!op! krijgen! én! bruggen! bouwen! tussen! de! organisaties! is! een! uitdaging.! Niettegenstaande,! zou! het! heel! interessant! zijn! om! de! verschillende! partners& hierrond& te& activeren& en& samen& te& brengen:!“C’est(vraiment(d’activer(tout(ce(qu’il(existe(déjà(et(de(créer(des(maillons.(Il(y(a(déjà(plein( de( choses( qui( existent.( Ces( choses( fonctionnent( parfois( très( bien,( mais( il( manque( parfois( ces( petit( relais(entre(eux.”((Dominique,(Gemeente(Etterbeek:(Contact(Plus).( ! Sommigen! geven! aan! dat! een! soort! “loket”8functie! nodig! is! waar! alle! buurtbewoners! kunnen! komen! met! allerhande! vragen:( “Niet( alle( antwoorden( moeten( er( zijn,( maar( waar( we( wel( actief( kunnen(doorvermelden(zijnde(van(buurtbewoners(die(wel(met(iemand(kunnen(rijden(om(naar(het( ziekenhuis( te( gaan( of( om( boodschappen( te( gaan( doen,( een( keer( thuis( zitten( omdat( Belgacom( of( Electrabel(moet(komen.(Maar(ook(professioneel(aanbod(zoals(iemand(dagelijks(wassen(omdat(die( persoon(het(niet(meer(kan.((…)(Dus(een(loket(waar(iedereen(aanspraak(op(kan(maken(en(dat(ze(niet( 35(diensten(moeten(afschuimen(om(antwoord(te(krijgen(op(een(hulpvraag.”((Joachim,(Familiehulp( Etterbeek).(Die!functie!zou!kunnen!ingevuld!worden!door!het!lokaal!dienstencentrum!omdat!die! heel!laagdrempelig!zijn.!Langs!de!andere!kant!geeft!Dominique!van!de!gemeente!Etterbeek!aan! dat!dat!net!hun!job!is:!op!gelijk!welke!vraag!die!ouderen,!of!mensen!met!een!handicap,!stellen,! gaan!zij!een!antwoord!zoeken.!! ( Volgende!specifieke!problemen!worden!ook!aangekaart;!! • Professionals! merken! ook! op! dat,! hoewel! er! veel! organisaties! zijn,! er! binnen! de! organisaties!ook!vaak!een!personeelstekort!is.! •

!!

De! overgang& ziekenhuis& –& thuis! verloopt! vandaag! de! dag! ongecoördineerd! waardoor! mensen! na! een! lange! hospitalisatie! thuiskomen! en! er! geen! gezinshulp! is,! geen! maaltijden,! etc.! “Nous,( on( constate( qu’avant( les( services( sociaux( des( hôpitaux,( quand( ils( avaient(un(patient(qui(retournait(à(domicile,(il(préparait(le(retour(à(domicile.(Aujourd’hui( on(se(rend(compte(qu’il(n’y(a(presque(plus(de(services(qui(font(ça.(On(est(occupé(avec(une( situation,( mais( là( c’est( bon( qu’on( a( une( collègue( qui( est( arrivée( au( bon( moment.( C’est(


quelqu’un( qui( était( seul,( tout( à( fait( seul.( Tout( à( fait( isolé,( pas( de( famille,( pas( d’amis.( Il( se( débrouillait( seul,( mais( il( s’est( retrouvé( seul( face( à( l’hôpital( qui( ne( voulait( même( pas( l’hospitaliser( sachant( qu’il( était( seul( et( très( isolé.( Donc( là( il( était( prêt( à( le( faire( rentrer( à( domicile(et(donc(là,(les(collègues(sont(intervenus(en(disant(qu’il(n’y(a(personne.(EstDce(que( vous(prenez(la(responsabilité.(Il(a(été(hospitaliser,(ils(ont(fait(des(examens(supplémentaires.( Trois(semaines(d’hospitalisation…(Les(gens(rentrent(chez(eux(et(on(ne(le(sait(pas.(On(leurs( propose(pas(de(repas,(ou(de(l’aide(familiale.(Il(n’y(a(rien(qui(se(met(en(place.(Je(me(dit(qu’il( faut( peutDêtre( relancer( les( professionnels( de( première( ligne( qui( oublient( comment( ça( se( passe(quand(les(gens(rentrent(chez(eux.(On(se(rend(très(vite(compte(si(il(y(a(quelqu’un(ou( pas.(Je(trouve(que(ça(pour(l’instant(ça(fait(beaucoup(d’effet.(Ce(n’est(pas(que(une(fois,(mais( de( manière( répétitive.( Aussi( dans( l’entourage,( je( trouve( que( les( professionnels( peuvent( aider.”((Dominique,(gemeente(Etterbeek,(Contact(Plus).!

& !

!!

•

Er! is! nood! aan! structurele& oplossingen.! Vaak! worden! er! nu! subsidies! gegeven! om! projecten! op! te! bouwen! en! te! ontwikkelen.! Maar! regelmatig! is! er! dan! geen! verlenging! meer!van!het!project,!geen!subsidies!meer,!en!het!wordt!het!project!gestopt.!Dan!zie!je!dt! elders,! met! andere! subsidies,! gelijkaardige! projecten! ontwikkeld! worden! maar! zonder! die!ervaring.!

•

Brussel!kenmerkt!zich!door!een!groot!personeelsverloop,!wat!het!moeilijk!maakt!om!te! netwerken!en!samenwerking!op!te!zetten.!

&


! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !

Deel&&&&&4& Analyse&Merksem& ! ! !

!!

&


Ouderen& ! Op! 12,! 13! en! 14! mei! 2014! vonden! er! in! Merksem! drie! focusgroepen! plaats! met! ouderen! in! buurtcentrum! Stroboertje! (N=12),! en! dienstencentra! ’t! Dokske! (N=11)! en! De! Zeelbaan! (N=6).! Doel! van! deze! focusgroepen! was! om! kennis! te! vergaren! over! de! ervaringen! met! de! buurt! en! buren,!over!hun!woning!en!de!zorg!die!ze!krijgen.! ! De!kenmerken!van!de!deelnemers!(N=29)!van!deze!focusgroepen!zijn:!! ! Tabel(11.(Overzicht(deelnemers(focusgroepen(“ouderen”(Merksem( Geslacht& Leeftijd& Nationaliteit& Herkomst& Vrouw! 61!jaar! Belg! Italië! Vrouw! 64!jaar! Belg! België! Vrouw! 81!jaar! Belg! België! Man! 72!jaar! Belg! België! Man! 70!jaar! Belg! België! Man! 68!jaar! Belg! België! Man! 62!jaar! Belg! België! Vrouw! 83!jaar! /! /! Vrouw! 60!jaar! /! /! Vrouw! 84!jaar! /! /! Vrouw! 63!jaar! /! /! Vrouw! 69!jaar! /! /! Vrouw! 57!jaar! /! /! Vrouw! 86!jaar! /! /! Man! 61!jaar! /! /! Man! 75!jaar! /! /! Man! 80!jaar! /! /! Man! 76!jaar! /! /! Man! 80!jaar! /! /! Man! 75!jaar! /! /! Man! 69!jaar! /! /! Man! /! /! /! Man! /! /! /! Man! /! /! /! Man! /! /! /! Vrouw! /! /! /! Vrouw! /! /! /! Vrouw! /! /! /! Vrouw! /! /! /! ! !

!!


1.

Ervaringen&buurt&

! 1.1 Voordelen#buurt# ! Verschillende!respondenten!omschrijven!de!buurt!als!een!‘thuis’,!ze!verblijven!er!al!een!hele!tijd! en!wonen!er!graag.!“Omdat(ik(hier(thuis(ben.(Mijn(ouders(woonden(daar(en(toen(ben(ik(getrouwd( en(ben(ik(naast(de(deur(gaan(wonen.(Na(vijf(jaar(zijn(we(er(dan(over(gaan(wonen(en(toen(hebben( we(een(huis(gekocht.(Dus(het(is(daar(goed(en(de(buren(vallen(goed(mee.”((Oudere,(Merksem).! ! Ook! op! vlak! van! buurtcohesie! werden! er! enkele! positieve! verhalen! meegegeven.! Het! gaat! daarbij!om!emotionele!steun!en!sociale!contacten:! ! “Ik( heb( twee( kinderen( verloren( en( twee( keer( een( man.( Maar( jonge( mensen( die( kwamen( bellen(om(te(vragen(hoe(het(met(mij(ging.(Echt(waar.(In(onze(buurt(is(dat(echt(in(orde.(Als( het(in(de(zomer(goed(weer(is,(je(hebt(het(plein,(daar(heb(je(een(heel(groot(gangpad.(En(dan( zitten(wij(daarbij(elkaar(met(onze(stoelen(en(babbelen(wij.”!(Oudere,(vrouw,(Merksem).! ! “En(de(ene(brengt(is(een(koekje(mee(en(den(andere(iets(anders.(Niet(altijd,(maar(dat(gebeurt( wel(eens(dat(wij(smoutebollen(maken.(En(dat(gebeurt(dan(dat(er(eens(iets(voorvalt(en(dan( zijn(wij(er(voor(elkaar(eh.(Die(helpen(u(erdoor.(Ik(heb(er(absoluut(geen(slecht(woord(over.” (Oudere,(vrouw,(Merksem).! ( Andere!positieve!ervaringen!waren:! 8 Hulpvaardigheid:! “Als( ik( hier( kom( dan( hoor( ik( wel( dat( de( mensen( elkaar( helpen…”! (Oudere,(man,(Merksem).;! 8 Spontaniteit& straatbewoners:! “Bij( ons( is( dat( in( het( straat( heel( spontaan.”! (Oudere,( vrouw,(Merksem).;! 8 Volkse&karakter&wijk:!“Maar(dat(is(een(echte(volkswijk.”((Oudere,(man,(Merksem).;! 8 Dichtbij& professionele& hulp:! “Ja,( daar( (cf.( Woonhaven,( sociale( huisvesting)( ist( heel( goe( wonen(omdat(voor(alles(hebde(hulp(eh.”((Oudere,(vrouw,(81(jaar,(Merksem).( ! Daarnaast! geeft! een! respondent! aan! dat! engagement! in! de! buurt! en! sociale! contacten! een! vangnet!creëeren,!alsook!een!veiligheidsgevoel!teweegbrengen.!“Door(dat(seniorenlokaal(zowat( mee(te(beheren(en(door(een(hele(hoop(kennissen(te(hebben(die(ouder(zijn(dan(ik,(ervaar(ik(ook(dat( die(mensen(een(soort(veiligheidsgevoel(hebben.(Ik(kan(eventueel(met(de(lift(naar(beneden(en(ik(kan( daar(gaan(eten.(Ik(kan(naar(de(andere(kant(van(de(zaal(gaan(en(een(babbeltje(doen.(Zo(krijg(je(dus( dat( veiligheidsgevoel( dat( doordat( je( niet( alleen( bent( als( je( niet( zo( goed( meer( uit( de( voeten( kan.”( (Oudere,(man,(Merksem).! ! ! ! !

!!


1.2 Knelpunten#buurt# ! De! respondenten! geven! echter! ook! heel! wat! knelpunten! over! hun! buurt.! Algemeen! merken! ouderen! op! dat! de! buurt! doorheen! de! jaren! achteruitgegaan! is! en! er! minder& sociale& cohesie! aanwezig!is!dan!vroeger.!! ! Het! algemene! gevoel! dat! er! meer! voorzieningen! mogen! zijn! in! de! buurt! overheerst! bij! de! respondenten.!Heel!wat!winkels& zijn!weggetrokken!en!er!blijkt!nood!te!zijn!aan!bijvoorbeeld! een! verse! slager.! Niettegenstaande! blijken! sommige! respondenten! nog! tevreden! te! zijn! van! de! nabijheid&van&winkels!die!goed!bereikbaar!zijn.!! ! “Er( zijn( hier( heel( goede( verbindingen.( Je( hebt( heel( veel( winkels,( je( moet( absoluut( niet( ver( gaan.(Moet(je(wat(verder(zijn,(voor(bijvoorbeeld(de(Carrefour(in(Schoten,(dan(kun(je(altijd( de(tram(nemen.(En(die(stopt(juist(achter(de(hoek.”((Oudere,(man,(Merksem).( ! Niet!iedereen!is!het!hiermee!echter!eens:! ! “Waar(wij(wonen(is(niks(meer(van(winkels.(Wij(hebben(echt(niks(meer.(Ik(moet(gewoon(de( tram(pakken,(een(gevloek(om(u(tegen(te(zeggen(want(je(moet(bij(ons(maar(eens(proberen(de( tram(3(te(pakken(te(krijgen(om(naar(de(Carrefour(te(gaan(en(terug(te(komen.(Wij(hebben( geen(kruidenierswinkel(meer,(geen(apotheek(meer,(we(breken(onze(nek(eigenlijk,(je(zit(tot( hier(in(het(slijk...”((Oudere,(vrouw,(57(jaar,(Merksem).! Veel!heeft!op!dit!moment!ook!te!maken!met!het!mobiliteitsaspect.!Het!gaat!daarbij!zowel!over! zebrapaden! die! verdwijnen! en! niet! herschilderd! worden,! de! voorrang! van! de! auto! op! de! voetganger,!en!knelpunten!op!vlak!van!openbaar!vervoer.!Ontoegankelijke!wegen!en!tramhaltes! die! te! veraf! gelegen! zijn! omwille! van! de! huidige! werken! aan! de! Bredabaan! waren! de! meest! voorkomende!knelpunten.!Dit!wordt!echter!genuanceerd!door!tijdelijkheid!van!de!situatie,!meer! bepaald!de!wegenwerken!aan!de!Bredabaan!die!momenteel!aan!de!gang!zijn.!! “De( volledige( mobiliteit( is( volledig( in( het( honderd( geslagen.( Het( is( deels( te( wijten( aan( werken,( deels( ook( aan( de( organisatie.( Bijvoorbeeld( de( bus( 28,( die( reed( in( de( tijd( naar( het( kerkhof.(Aan(het(kerkhof(komt(er(geen(enkel(bus(meer.(Wel,(ja.(Ze(hebben(in(den(tijd(kosten( gedaan,(ik(weet(niet(hoeveel(dingen,(maar(soit,(er(komt(geen(enkele(bus(meer.(De(mensen( die( hier( naar( het( kerkhof( willen( die( moeten( afstappen( ofwel( aan( Jan( Palfijn( oftewel( een( halte( verder( of( naar( de( Carrefour( rijden( en( naar( de( halte( van( de( tram( maar( dan( moet( je( nog(zeker(tot(bijna(een(kilometer(gaan(voordat(je(op(dat(kerkhof(zijt.(Bejaarde(mensen,(dan( spreek(ik(over(mensen(van(70,(80(jaar,(die(naar(de(begraafplaats(willen(gaan(van(hun(man( of(hun(echtgenoot,(speelt(geen(rol,(die(kunnen(daar(niet(meer(geraken.(Want(die(zijn(niet( bekwaam(om(een(kilometer(te(voet(te(doen(in(regen(of(wind.”((Oudere,(man,(Merksem).! Verscheidene!respondenten!voelen!zich!onveilig&op&straat.!Weinig!respondenten!hebben!zelf!al! iets!meegemaakt,!maar!kennen!wel!iemand!die!slachtoffer!geworden!is:!“Ik(ken(een(mens(van(84( jaar,( dan( lacht( ge( niet( meer( he.( Overvallen( en( verkracht.( 84( jaar.( Op( straat.( Waar( zijn( we( mee(

!!


bezig?” (Oudere,(man,(69(jaar,(Merksem).(Daardoor!gaan!ouderen!soms!hun!gedrag!aanpassen,!’s! avonds!niet!meer!buiten!komen,!of!extra!voorzichtig!zijn.!! ( Andere!storende!buurtfactoren!die!in!de!focusgroepen!werden!aangehaald,!waren:! 8 Onreglementaire&fietsers;! 8 Politie&neemt&hen&niet&au&serieux.! 8 Onbeleefd& gedrag!van!mensen!op!straat!en!op!de!tram:!“Over(het(laatst(ging(ik(naar(de( bakker( en( er( stonden( zes( bruine( mannen( op( de( trottoir.( Ik( zeg( "Pardon,( mag( ik( eens( passeren?".("Zeg(meneer(je(gaat(toch(niet(moeilijk(doen(he"(zeggen(die.(Ik(was(verplicht(om( langs(de(straat,(langs(de(auto’s(te(gaan.”((Oudere,(man,(80(jaar,(Merksem).! 8 Vuil&op!straat!en!hondenpoep:!“Terwijl(dat(ik(mijn(bloemekes(aan(het(planten(was(liet(er( een( madam( met( twee( honden( een( kakske( doen( terwijl( dat( ik( bloemekes( tussen( de( bomen( aan(het(planten(was.(Ik(zei,("Madam,(zou(je(niet(verlegen(zijn,(kun(je(niet(op(een(ander?".( "Het(straat(is(van(iedereen",(zegt(die(doodgewoon.(Maar(die(bloemekes(heb(ik(wel(betaald.”( (Oudere,(man,(80(jaar,(Merksem).! 8 Gebrek& aan& groen:! “Ik(ging(alle(morgenden(wandelen(in(het(groendorp.(Dat(kan(je(hier( niet(natuurlijk.”((Oudere,(vrouw,(83(jaar,(Merksem).! ! Een!andere!evolutie!die!werd!aangehaald!door!de!meerderheid!van!de!respondenten!is!de!shift! van! autochtone! buurtbewoners! naar! allochtone& buurtbewoners.! Op! zich! blijken! ze! er! geen! hinder! van! te! ondervinden,! maar! bertreurt! men! dat! ze! weinig! betrokken! zijn! in! de! buurt.! “Ge( hebt( der( gene( last( van( eh,( praktisch( eh…( maar( euh,( ge( zie( ze( niet.”( (Oudere,( man,( 75( jaar,( Merksem).!Ouderen!geven!aan!dat!ze!proberen!om!hen!uit!te!nodigen!voor!hun!activiteiten,!maar! dat!dit!moeilijk!is:! ! “Wij(hebben(vier,(vijf(jaar(een(bewonersgroep(gehad.(Zes(jaar.(Wij(hebben(alles(geprobeerd( om(de(wijk(leefbaar(te(maken.(Voor(de(mensen(allemaal(gelukkig(te(maken,(de(bewoners,( beurt(om(de(beurt(lentepoets.(Ik(heb(25kg(patatten(gescheld(voor(de(allochtonen,(voor(de( bloemekes,( voor( de( straten( mee( te( keren.( Wie( zag( je( niet?( De( allochtonen,( maar( dat( er( bedeling( was( van( de( bloemen,( dan( stonden( ze( wel.( Ja( ik( ook( bloem.( Nee,( niet( meekuisen,( sorry.(We(hebben(komen(vragen,(deur(aan(deur,(gratis(feestjes(gegeven,(in(het(wijkcentrum,( gratis( pannenkoeken( voor( de( kinderen( van( de( buurt,( iedereen( ondereen.( Die( ziet( gij( ene( keer(en(we(hebben(ze(nooit(op(vergaderingen(gezien(want(er(waren(vergaderingen(over(de( buurt,( wat( vind( je( van,( wat( kan( je( eraan( doen,( hetzelfde( als( nu.”! (Oudere,( vrouw,( 57( jaar,( Merksem).( ! Een! andere! respondent! nuanceerde! dit! beeld! en! stelde! dat! er! wel! degelijk! wederkerige! contacten!zijn!in!de!buurt!met!buren!met!een!migratie8achtergrond: “Want(ik(woonde(in(een(sociale(woning(in(de(Van(Kerckhovestraat(en(onder(mij(kwam(een( Marokkaanse( wonen( en( die( kwam( meteen( kloppen( om( kennis( te( maken( en( om( te( komen( zeggen(dat(ze(daar(kwam(wonen.(En(ze(vroeg(of(ik(couscous(lust.(En(ik(zei(ja(en(ze(bracht( mij( een( bordje( met( groenten( en( vlees( en( ik( heb( daar( drie( dagen( van( gegeten( en( als( ze( koekjes(bakte(voor(haar(zoon.(Want(ik(was(leesmoeder(ervan(omdat(ik(niet(werkte.(En(dan( vroeg(ze(of(ze(haar(zoon(soms(naar(boven(mocht(sturen.”((Oudere,(vrouw,(Merksem).! !!


Een!andere!reden!voor!het!gebrek!aan!contacten!in!de!buurt!wordt!gezocht!bij!het!verschil& in& leeftijd& en& de& levensfase! waarin! men! verkeert.! Mensen! die! werken! of! jonggepensioneerde! hebben!een!netwerk!buiten!de!wijk!en!kunnen!met!de!auto!rijden,!aldus!enkele!respondenten.!! ! “Wij(wonen(in(een(appartementsgebouw,(wij(komen(overeen(met(al(de(mensen.(Als(er(iets(is( komen(ze(wel(bellen.(Ik(ben(wel(een(van(de(oudste.(Ik(ben(76(jaar.(Maar(heel(onze(buurt(zijn( bijna( allemaal( mensen( die( nog( met( hun( twee( gaan( werken.( Dus( als( ik( thuiskom( kan( het( goed( zijn( dat( mijn( vrouw( en( ik( de( enigen( zijn( in( de( hele( blok( van( negen( appartementen.”! (Oudere,(man,(Merksem).! (

“Het(zijn(allemaal(nog(jonge,(jonge(Belgen.(Allemaal(jonge(Belgen(wonen(hier(boven.(En(die( hebben(geen(contact(met(de(oude(mensen.”((Oudere,(man,(70(jaar,(Merksem).( ! 1.3 Activiteiten## Ouderen!zijn!positief!over!de!dienstencentra.!Een!dienstencentrum!blijkt!mensen!uit!hun!huis! te! krijgen! en! brengt! mensen! uit! de! buurt! samen.! “Het( sociale( aspect( van( zo’n( zorgcentrum( is( natuurlijk( groot.( Pak( nu( dat( er( aan( den( Distelhoek( iets( komt,( dan( gaan( er( automatisch( meer( mensen(naar(daar(gaan.(Ook(feestjes(voor(Moederdag(en(Vaderdag.(En(zo(leer(je(mensen(kennen( vanuit(de(hele(buurt.”! (Oudere,(man,(Merksem).! Ouderen! vinden! het! dan! ook! ook! spijtig! dat! het! dienstencentrum!op!zondag!niet!open!is.! ( Als!er!iets!te!beleven!valt,!is!het!echter!niet& altijd& geweten.(“Er(wordt(weer(niets(georganiseerd( hier.(Ik(weet(van(niets.”((Oudere,(vrouw,(Merksem).(! ( Ouderen!nemen!aan!de!activiteiten!deel,!vooral!om!sociale&contacten&te&hebben,&maar&ook&om& zich& daardoor& te& integreren& in& de& buurt.! Verscheidene! respondenten! geven! aan! vaak! te! participeren,!anderen!doen!dat!niet!en!een!oudere!geeft!aan!dit!in!de!toekomst!mogelijks!wel!te! doen.! “Ik( nog( niet( nee.( Maar( ik( woon( in( een( seniorenlaan( en( dan( hoor( ik( regelmatig( wat( er( gebeurt(en(dan(schijnen(gezellige(babbels(te(zijn.(En(zo(leer(je(natuurlijk(op(korte(tijd(veel( mensen(kennen.”((Oudere,(man,(Merksem).( ( “Ik( vind( er( plezier( in,( in( ergens( anders( te( gaan.( Dan( zie( je( mensen,( andere( mensen,( ik( ga( graag…( maar( het( is( een( beetje( ver( nu( want( dan( moet( ik( een( tram( pakken( en( de( bus.”( (Oudere,(vrouw,(Merksem).! (

“Toen( ik( hier( ben( komen( wonen( dan( heb( ik( meteen( alles( meegedaan.( Ik( turnde( elke( maandag.( Ik( had( dat( nog( nooit( gedaan.( En( geheugentraining( doe( ik( ook( nog( altijd.”( (Oudere,(vrouw,(Merksem).! ! Naar!activiteiten!gaan!en!er!contacten!leggen,!blijkt!echter!niet!altijd!en!niet!voor!iedereen!een! sinecure.! Vaak! zijn! er! in! een! dienstencentrum! al! kliekjes,! die! niet! altijd! openstaan! voor! !!


nieuwkomers.!“Ik(kom(hier(zelden,(ik(ben(hier(ene(keer(geweest.(Ik(dacht(ik(zal(is(gaan(zien.(Ik(kom( hier(binnen,(die(zitten(aan(tafeltjes.(Twee(vrouwen(en(een(man.(Ik(zeg(mag(ik(bij(jullie(komen(zitten,( want( ik( ben( alleen.( Nee( zeiden( ze( want( Liske( kwam( naar( beneden( zodra.( Aan( een( andere( tafel( zitten(nog(drie(mensen,(twee(mannen(en(een(vrouw.(En(dan(wou(ik(me(daarbij(zetten(want(dat(ging( ook( niet( meer.( En( dan( dacht( ik( maar( we( gaan( naar( huis.( Als( ge( hier( dan( nergens( kunt( gaan( bij( zitten(om(wat(te(babbelen(en(om(eens(kennis(te(maken(dan(ga(ik(terug(naar(huis.(Dan(kan(ik(mijn( TV(opzetten(en(daarnaar(kijken.”((Oudere,(vrouw,(Merksem).! Ook! mobiliteit& en& veiligheid! spelen! een! rol! met! betrekking! tot! activiteiten.! “Voor( bejaarde( mensen( en( allemaal( he,( als( er( iets( is,( bijvoorbeeld,( ik( doe( dit( mee…( Omdat( het( in( de( namiddag( is.( Men(moet(mij(niet(vragen(“Ga(eens(naar(een(concert(in(de(Nieuwdreef"(want(dat(is(om(half(negen.( Hoe( moet( ik( daar( naartoe( gaan( in( den( donker,( of( terug( naar( huis?( Ik( ga( soms( veel( op( vergaderingen,(ik(heb(gelukkig(iemand(die(me(komt(halen(en(die(me(wegdoet.(Is(het(iets(overdag,( dan(zeg(ik,(ik(wil(wel(te(voet(gaan(omdat(ik(in(beweging(wil(blijven.(Maar(van(het(ogenblik(dat(het( vijf( uur( is( dan( zeg( ik( "Mag( ik( erop( rekenen( dat( men( mij( naar( huis( doet?",( dan( gaat( mijn( deur( op( nachtslot(en(gaat(die(niet(meer(open(he.”((Oudere,(vrouw,(86(jaar,(Merksem).! In! het! verleden! was! het! bestellen& van& het& busje& van& het& OCMW! de! oplossing.! Een! prijsverhoging!heeft!deze!stimulerende!maatregel!echter!teniet!gedaan.! “Van( de( ene( op( de( andere( dag( hebben( ze( daar( een( hogere( prijs( tegen( gegooid( van( de( waarde(van(een(dienstencheque.(En(voor(mensen(die(al(een(dag(ouder(zijn(is(dat(te(ver(om( te(stappen,(een(kilometer.(En(dan(krijg(je(het(antwoord(dat(je(maar(gewoon(een(taxi(moet( nemen.(Ze(hebben(altijd(een(uitleg.”((Oudere,(man,(Merksem).( ( Tot!slot!speelt!de!kostprijs&ook!een!rol!bij!het!al!dan!niet!participeren!aan!activiteiten.! ! “Nu( zoals( daarnet( al( vermeld( zouden( ze( aan( de( kanten( van( den( Distelhoek,( waar( ze( blijkbaar( al( mee( bezig( zijn,( maar( aan( heel( die( kant( is( er( niets( voor( oudere( mensen.( Er( is( alleen(een(café,(taverne.(Dat(is(daar(heel(duur(om(te(drinken,(maar(je(kan(er(wel(schappelijk( gaan( eten.( Het( seniorenlokaal,( daar( zijn( ze( van( de( ene( op( de( andere( dag( mee( gestopt.”( (Oudere,(man,(Merksem)(( ! !

2.

Zorgzame&buurt&

! Een! zorgzame! buurt! is! volgens! de! respondenten! een! buurt! waar! je! kan! rekenen& op& de& bewoners!indien!nodig,!voor!zorg&of&voor&klusjes,!maar!ook!voor!een!spontane&babbel.!! ! “Bij( mij( woonde( er( een( koppel( van( 80( jaar,( één( daarvan( had( oogdruppels( nodig.( En( er( moesten( 8( weken( aan( een( stuk( om( de( vier( uur( druppeltjes( in( haar( ogen( gedaan( worden.( Zorgzaam(zijn(is(dat.(Ik(deed(dat(om(de(vier(uur.(Een(andere(vrouw(aan(de(andere(kant(die( haar(man(was(gestorven.(Die(kroop(in(haar(schelp(en(kwam(niet(meer(buiten.(Daar(ging(ik( elke(voormiddag(een(half(uur(een(babbeltje(mee(doen.(En(in(de(namiddag(sprong(ik(daar(

!!


nog(eens(binnen.”((Oudere,(vrouw,(Merksem).( ! “Die( mensen( waar( ik( altijd( bij( ben,( die( brengen( de( krant.( De( dochter( die( brengt( die( krant( naar(haar(ouders(en(gaat(daar(een(tasje(koffie(drinken.(Daarna(komt(die(naar(mij(en(steekt( ze(die(bij(mij(in(de(bus.(Ik(lees(die(gazet(en(dan(breng(ik(die(naar(Maria.(En(Maria(leest(die( en(die(brengt(die(naar(de(madam(ernaast.(En(zo(is(dat(met(verschillende(zaken.(Die(vragen( aan( mij( om( te( gaan( inschrijven( op( den( opendeurdag( en( zij( doen( dan( op( hun( beurt( weer( iets.”((Oudere,(vrouw,(Merksem).( ! Ook& vriendschap& en& plezier!staan!voorop!in!een!zorgzame!buurt.!Dit!om!het!alleen!zijn!en!de! eenzaamheid! tegen! te! gaan,! aldus! een! respondent.! Op! de! vraag! hoe! een! zorgzame! buurt! kan! bevorderd!worden,!denken!de!respondenten!vooral!aan!wederkerigheid!en!de!ingesteldheid& van& mensen& zelf.!“Dat(zoveel(mensen(goeie(buren(hebben,(hoe(komt(dat?(Omdat(als(ze(ook(goeie( buren(zijn.(Dat(is(wederzijds.(Dat(worden(automatisch(goede(buren.(Ik(denk(dat(ge(moeilijk(terug( hebt(als(ge(autochtonen(naast(u…”! (Oudere,(man,(Merksem).! Tot! slot! benadrukt! een! respondent! het! belang! van! intergenerationaliteit& in! de! zorgzame! buurt:! “ik(vind(dat(er(jong(en(oud(moet( zijn.”!(Oudere,(vrouw,(Merksem).! !

3.

Woning&

! Het! merendeel! van! de! respondenten! blijkt! positief! te! staan! ten! opzichte! van! hun! woonst.! Ze! hebben!het!dan!vooral!over!de!locatie!en!het!uitzicht!van!hun!woning.!! “En( waar( ik( woon,( woon( ik( graag.( Ik( zie( het( sportveld( en( zo.( De( kinderen( spelen( daar( en( maken(daar(lawaai.”((Oudere,(vrouw,(Merksem).! ! “Ik(heb(de(chance(dat(ik(op(het(tweede(woon(en(dat(ik(op(de(bomen(van(het(park(kan(zien.( Ik(heb(maar(twee(verdiepen.” (Oudere,(vrouw,(Merksem).! Verder!worden!de!volgende!negatieve!aspecten!van!de!woonst!aangehaald!door!de!ouderen:! 8 Te& kleine& lift:!“Want(ik(woon(op(het(tweede(verdiep(en(ik(heb(wel(een(lift,(maar(in(die(lift( raakt(geen(rolstoel.”((Oudere,(man,(Merksem).! 8 Hoge&huishuur! 8 Te& groot& huis:! “Dat( huis( is( veel( te( groot( voor( ons.( Wij( staan( opgeschreven( in( de( Molengeest,(we(moeten(ons(laten(opschrijven(in(de(Hoeve,(hij(is(75(jaar.”!(Oudere,(vrouw,(57( jaar,(Merksem).# 8 Onaangepaste&douche/bad:(“Dat(is(een(modern(appartement.(Het(enige(nadeel(is(dat(het( bad(in(de(badkamer(precies(een(kinderbadje(is.(Ik(kan(daar(amper(in(blijven(staan(en(sta( bijna( met( mijn( neus( tegen( de( muur.( Als( ik( ga( zitten( zit( ik( bijna( in( de( knoop.( Dat( is( iets( minder( als( een( halve( meter( hoog.( Voor( mij( is( dat( geen( probleem( om( daar( in( te( stappen.( Maar(voor(bejaarden(is(dat(wel(wat(moeilijker(denk(ik.”((Oudere,(man,(Merksem).( ( # #

!!


4.

Aanpassingen&aan&de&ouderdom&

! Om! te! kunnen! omgaan! met! veranderingen! bij! het! ouder! worden,! kunnen! ouderen! hun! leefsituatie! aanpassen.! Daarom! peilden! we! in! dit! onderdeel! naar! het! anticiperend! denken! en! gedrag!van!ouderen.!! ! 4.1 Anticiperend#gedrag:#verleden# ! Om! te! anticiperen! op! het! ouder! worden! hebben! een! aantal! respondenten! al! een! aantal! acties! ondernomen.!Een!aantal!participanten!is!bijvoorbeeld!in!het!verleden!al!verhuisd,!om!zo!dichter! bij!de!kinderen!te!wonen.! ( “Ik(woon(hier(nu(20(jaar(en(ik(vind(het(hier(goed.(We(zijn(naar(hier(komen(wonen(omdat(de( dochters( hier( ook( in( de( omgeving( woonden.( We( hadden( eerst( een( eigen( huis,( maar( dat( is( wat( te( groot( geworden.( En( toen( hebben( we( ook( de( pech( gehad( dat( mijn( vrouw( een( spierscheur(heeft(gehad(en(we(moesten(nogal(veel(trappen(doen.(En(dan(hebben(we(het(huis( verkocht( en( toen( zijn( we( hier( in( Merksem( komen( wonen.( Omdat( de( oudste( dochter( hier( woonde.( Ze( zei( dat( we( dichter( bij( haar( moesten( komen( wonen( dan( konden( ook( sneller( helpen(als(het(nodig(was.”((Oudere,(man,(Merksem). Een!groot!deel!van!de!respondenten!heeft!zich!reeds!op& de& wachtlijst& ingeschreven!voor!een! serviceflat!of!woonzorgcentrum.! ! “Ja,(in(Merksem.(Van(het(moment(dat(dat(kan,(binnen(vier,(vijf(jaar(en(ik(sta(als(eerste(dan( krijg(ik(een(bericht(dat(ik(mag(komen.(Als(ik(mij(dan(nog(goed(voel(zal(ik(wel(zeggen(dat(ik( zelf( wel( zal( bellen( wanneer( het( nodig( is.( Dan( blijf( ik( vooraan( staan.( Dat( heb( ik( met( mijn( moeder(ook(gedaan.(Dan(blijf(je(altijd(de(eerste(staan.(Als(het(dan(echt(nodig(is(en(je(belt( dan(kan(het(wel(zijn(dat(je(nog(een(week(of(veertien(dagen(moet(wachten.(Als(er(dan(plaats( is(dan(ben(je(binnen.”((Oudere,(vrouw,(84(jaar,(Merksem).! ! De!wachttijden!zijn!niettemin!lang!en!dat!blijkt!ontmoedigend!te!werken!voor!de!ouderen.! # “Je(moet(uw(eigen(laten(inschrijven.(Vanaf(75.(Maar(daar(is(nog(een(lijst(van(tien,(twaalf,( vijftien( jaar.( Reken( dat( uit.( Als( je( dan( met( die( ouderdom( nog( moet( verhuizen…( sorry.”( (Oudere,(vrouw,(57(jaar,(Merksem).! ! Enkelen!hebben!ook!hun!woning!effectief&laten&aanpassen!aan!de!noden!en!behoeften!van!het! ouder!worden.!Zo!werd!alles!op!het!gelijkvloers!ingericht,!een!leuning!geplaatst!of!een!douche! gezet!in!plaats!van!een!bad.! “Gelukkig(heeft(mijn(echtgenoot(er(nog(voor(kunnen(zorgen(dat(heel(de(benedenverdieping( werd( aangepast.( Ik( heb( mij( laten( inschrijven( voor( een( service( flat( en( ik( denk( nooit( dat( ik( nog( zou( willen( verhuizen.( Ik( wil( gewoon( in( mijn( huis( sterven.( Alles( is( gelijkvloers.( Ik( heb( alles( beneden.( Ik( moet( voor( niks( naar( boven.( Zodus( en( nog( mijne( ouderdom,( nog( ergens(

!!


gaan(verhuizen,(ik(zou…(Pak(dat(ik(binnen(vier(jaar,(als(ik(zo(lang(leef,(een(service(flat(krijg.( Dan( is( dat( niet( meer( te( doen.( Ik( zal( wel( rustig( in( mijn( huisje( blijven.”( (Oudere,( vrouw,( 86( jaar,(Merksem).! ! “Wij( hebben( onze( badkamer....( Het( bad( eruit( gegooid( en( een( douche( gezet.”( (Oudere,( Merksem).! Een! drempel& echter! bij! het! aanpassen! van! de! woonst,! is! de! aanvraag! voor! een! financiële! tussenkomst.!Hoewel!het!een!respondent!niet!tegengehouden!heeft!een!aanvraag!in!te!dienen!bij! het!sociaal!fonds,!blijkt!de!administratie!een!heuse!onderneming.!( Naast! aanpassingen! aan! de! woning,! gaven! verscheidene! respondenten! ook! blijk! van! andere! vormen! van! hulp! om! thuis! te! kunnen! blijven! wonen.! Een! personenalarmsysteem! van! het! Zorgbedrijf!is!daarvan!een!voorbeeld:(“Wij(hebbe(zo’n(kaske(en(zo,(maar(daarvoor(moet(je(dan(wel( een(vaste(telefoon(voor(hebben(he.”((Oudere,(vrouw,(81(jaar,(Merksem).! Ook!professionele&zorg!werd!in!dit!kader!aangehaald:!“Ik(woon(op(een(appartement(gewoon(met( een(goede(badkamer(en(zo.(En(ik(denk(dat(ik(daar(toch(heel(lang(ga(kunnen(blijven( wonen.(…(Ze( komen( mij( dagelijks( helpen( wassen.( Omdat( ik( eens( ben( uitgeschoven.( En( toen( heeft( mijn( zoon( beslist(om(mij(hulp(te(laten(krijgen.”((Oudere,(vrouw,(Merksem). ! 4.2 Anticiperend#gedrag:#toekomst# ! De!toekomst!zien!de!respondenten!over!het!algemeen!positief!in.!Hoewel!het!merendeel!van!de! respondenten! graag! zo! lang! mogelijk! wil! thuis! blijven,! zijn! ze! ook! van& plan& te& verhuizen! wanneer!er!geen!andere!mogelijkheid!meer!is.!( ( “Waar(ik(woon(kan(ik,(als(ik(begin(seniel(te(worden,(waarschijnlijk(aan(de(overkant(gaan( wonen.(Sint(Bartholomeus,(het(rusthuis.(Het(speelt(toch(niet(echt(een(rol(meer(als(je(het(toch( niet(meer(zelf(beseft.(En(ik(weet(dat(die(mensen(daar(ook(goed(verzorgd(worden.”((Oudere,( man,(Merksem).! Hoewel! de! nadruk! op! het! verhuizen! ligt,! stellen! enkele! respondenten! dat! aanpassingen& aan& hun& woning& in& de& toekomst!mogelijk!zijn.!“Ik(heb(een(kleine(rijwoning,(met(een(verdieping.(We( kunnen(nog(naar(boven,(eventueel(een(trapliftje(laten(installeren.(Maar(we(kunnen(eventueel(alles( beneden(laten(hebben…(Zodat(we(verzorging(kunnen(krijgen.”((Oudere,(man,(80(jaar,(Merksem). ! De!kostprijs& is!wat!de!aanpassingen!betreft!een!spelbreker:!“Maar(ik(heb(er(het(laatste(jaar(iets( van(gezegd,(maar(dan(zeggen(ze(tegen(mij(dat(als(je(het(wil(veranderen(dat(het(op(je(eigen(kosten( is.( Ik( ben( daar( niet( mee( akkoord.”( (Oudere,( man,( Merksem).! Er! zijn! echter! financiële! tegemoetkomingen! vanuit! de! overheid! om! aanpassingen! te! doen! aan! de! woning,! maar! daar! heerst! heel! wat! onduidelijkheid! over! bij! de! respondenten.! Ze! geven! dan! ook! aan! dat! de! informatie&niet&tot&bij&hen&geraakt.! “X:( Dus( na( 65( jaar,( dan( kan( je( het( niet( meer( aanvragen.( Dan( kan( je( ook( niet( langer( thuis(

!!


blijven.”((Oudere,(man,(70(jaar,(Merksem).( “Y:(Dat(is(toch(nie(normaal(eh.”((Oudere,(vrouw,(84(jaar,(Merksem).( “X:(Ik(vind(dat(niet(normaal.(Ze(promoten(voor(de(mensen(om(langer(thuis(te(blijven(maar( je(kan(geen(hulp(meer(vragen.”((Oudere,(man,(70(jaar,(Merksem).( ! Vrijwel!alle!respondenten!zijn!er!zich!van!bewust!dat!ze!ouder!worden!en!dat!dit!invloed!heeft! op!hun!welzijn!en!leven.!Dit!betekent!niet&dat&ze&allen&overgaan&tot&actie,!sommige!nemen!een! afwachtende!houding!aan.!Enkele!illustraties:!! ! “Het(probleem(is(zoals(persoon(x(zegt,(ze(voelt(zichzelf(nog(goed(dus(het(kan(wachten.(Maar( als(ze(morgen(opeens(een(klop(krijgt,(staat(ze(niet(op(de(eerste(plaats.(Wat(dan?”((Oudere,( man,(61(jaar,(Merksem).(

( “In(5(of(10(jaar,(dat(weet(je(toch(niet.(Gewoon(laten(komen(zoals(het(komt.”((Oudere,(man,( 61(jaar,(Merksem).( #

5.

Potentieel&mantelzorgnetwerk&

! Respondenten! blijken! terug! te! kunnen! vallen! op! verschillende! mensen& uit& de& omgeving! wanneer!nodig.! ! “Ik(kan(wel(iemand(bellen(ja.(Dat(is(geen(enkel(probleem.(Mijn(onderbuur(heeft(mijn(sleutel.( Die(kent(mijn(situatie(en(hij(kan(binnen.”((Oudere,(vrouw,(60(jaar,(Merksem).( ( “En( als( er( iets( te( doen( is,( is( het( altijd( een( telefoontje( van( haar,( ook( van( andere( mensen,( "( Moeten(we(u(komen(halen?"(En(mijn(antwoord(is(altijd(hetzelfde:("Laat(me(te(voet(gaan,(het( is(eender(waar,(maar(als(het(wat(laat(wordt,(doe(me(naar(huis".”((Oudere,(vrouw,(86(jaar,( Merksem).! ! Daarenboven!staan!sommige!respondenten!ook!zelf&klaar&voor&hun&buren.! # “Zo(er(bij(ons(iemand(aan(tafel,(een(vrouw(die(haar(man(was(gestorven,(en(die(ging(graag( kaarten.(En(dan(pikte(da(busje(die(op(en(zette(die(af.(Op(den(duur(moest(je(hem(een(dienst( cheque(geven.(Voor(van(hier(naar(’t(Hoekske(te(rijden.(En(toen(heb(ik(gezegd(Julienne(ik(zal( ik(dat(wel(doen(voor(jou(hoor.(Als(die(zoveel(moeten(betalen(voor(dat(busje(dan(zal(ik(dat( wel(doen.”((Oudere,(man,(Merksem)( Naast!de!buren!blijkt!men!vooral!hulp!te!krijgen!van!vrienden:!“En(dan(zijn(er(ook(nog(vrienden.( Daar(kan(je(op(vertrouwen,(ze(zijn(hulpzaam.(Dat(is(een(geluk.”!(Oudere,(vrouw,(Merksem).! Hulp& van& kinderen!komt!echter!niet!vaak!voor.!Ouderen!geven!aan!dat!hun!kinderen!ver!weg! wonen,!een!eigen!leven!hebben,!enz.! ! Een!voorwaarde!echter!voor!de!informele!hulp!blijkt!de&afstand!te!zijn!tussen!de!hulpvrager!en! informele!zorgverstrekker.!De!respondenten!doen!vooral!beroep!op!mensen!uit!de!omgeving.!

!!


Mantelzorgers& ! Op!19!mei!werd!een!focusgroep!georganiseerd!met!drie!mantelzorgers!in!het!DC!De!Zeelbaan!in! Merksem.!Met!deze!focusgroep!wou!men!peilen!naar!de!taken!die!mantelzorgers!op!zich!nemen! en!positieve!en!negatieve!ervaringen!die!men!hierbij!ondervindt.!Eveneens!trachten!we!via!deze! focusgroep!hen!een!stem!te!geven!wanneer!het!komt!op!ondersteuningsnoden.!! ! Tabel(12.(Overzicht(deelnemers(focusgroepen(“mantelzorgers”(Merksem( Geslacht& Leeftijd& Nationaliteit& Herkomst& Vrouw!

72!jaar!

Belg!

België!

Vrouw!

72!jaar!

Belg!

België!

Man!

66!jaar!

Belg!

België!

!

1.


! Alle! deelnemers! zijn! mantelzorger! voor! een! persoon! binnen! hun! gezin! (echtgenoot)! of! hun! familie! (ouders,! schoonouders,! broers,! zussen).! Naargelang! de! band! die! men! heeft! met! de! hulpvrager!kan!men!ook!een!onderscheid!maken!in!de!frequentie!en!het!soort!taken!die!men!op! zich! neemt.! Zo! geeft! men! aan! dat! de! zorg! voor! een! inwonende! partner! als! zwaarder! ervaren! wordt!dan!de!zorg!voor!(schoon)ouders!en!aanverwanten!die!niet!in!dezelfde!woning!verblijven.!! ! We! kunnen! taken! onderverdelen! in! zorgtaken,! zoals! het! wassen,! aankleden,! uitkleden,! verzorgen,!etc.,!praktische&taken,!zoals!vervoeren!naar!afspraken:!“Ja(ik(heb(twee(oudere(zussen( van(76((…)(de(één(heeft(een(rollatorke.(Moet(die(ergens(naartoe(dan(breng(ik(die,(ik(heb(een(auto( hé.”((Mantelzorgster,(vrouw,(72(jaar,(Merksem),!financiële&zaken:!“Een(schoonmoeder(die(is(er(89,( die( zit( in( een( home,( daar( doen( ik( dan( eigenlijk( een( beetje( de( financiële( kant( van,( en( in( een( home( wordt( ge( verzorgd.”( (Mantelzorger,( man,( 66( jaar,( Merksem),! en! huishoudelijke& taken! zoals! boodschappen!doen,!helpen!poetsen,!…!etc.!We!stellen!vast!uit!de!focusgroep!dat!er!verschillen! zijn!inzake!het!takenpakket!en!de!mantelzorgers.!( ! “Ja(mijne(man(wast(zich(nog,(hij(zit(op(dat(stoelke.(Die(wast(zijn(eigen,(die(zit(dan(in(den( douche(maar(dan(dat(eruit(komen.(Hij(is(da(een(grote(vent,(dan(moet(ik(wel(zijn(benen,(zijn( voeten(afdrogen,(dat(kan(hij(niet,(hij(kan(er(heel(moeilijk(op(staan(dus(dan(heb(ik(eigenlijk( al( bang( dat( hij( gaat( uitschuiven( in( den( douche( hé.( Zijn( onderbroek( helpen( aandoen,( zijn( broek(aandoen,(zijn(tDshirt(helpen(aandoen.”((Mantelzorgster,(vrouw,(72(jaar,(Merksem).( ( “Ze(heeft(poetshulp(maar(als(er(iets(is,(zorg(ik(voor(haar,(zal(ik(maar(zeggen,(nou(ook,(ze( moet(verhuizen,(ge(moet(voor(alles(zorgen,(ge(moet(her(mee(naar(ginderen(nemen,(moet(ge( al(die(papieren(laten(tekenen,(ik(ga(daarmee(over(en(’t(weer,(ik(ga(dozen(halen,(ik(zorg(dat( dat(in(orde(komt,(zo(van(die(dingen.”((Mantelzorgster,(vrouw,(72(jaar,(Merksem).! ! Een!respondent!gaf!ook!duidelijk!aan!dat!er!een&evolutie!is!in!zijn!rol!als!mantelzorger.!Zo!werd! zijn!takenpakket!lichter!nadat!de!hulpvrager!verhuisde!naar!een!serviceflat!met!poetshulp.!“…(en(

!!


dus(van(de(week(is(mijn(vader(verhuisd(naar(een(serviceflat,(…).(Dus(die(is(tot(zijn(86(zelfstandig( geweest.(Moest(ik(wel(boodschappen(voor(doen(voor(het(een(het(ander.(Af(en(toe(eens(zeggen(dat(er( moet(gekuist(worden(want(dat(deed(hij(ook(niet,(allez(dat(liet(hem(niet(doen.(Dus(nu(is(er(ineens(een( kuisvrouw( bij( gepakt.”( (Mantelzorger,( man,( 66( jaar,( Merksem).! Bij! de! deelnemer! waarbij! de! zorgvrager! de! partner! was! en! in! huis! woonde,! wordt! de! zorg! steeds! zwaarder! in! vergelijking! met!vroeger.! !

2.

Ervaringen&mantelzorg&

! 2.1 Redenen#waarom#men#mantelzorger#is# ! Deelnemers! zijn! het! unaniem! eens! dat! hun! rol! als! mantelzorger! een! evidentie! is:! “ik( heb( een( schoonmoeder( uit( de( duizend( en( hetgeen( dat( die( vraagt,( dat( doe( ik,( ik( doe( dat( met( veel( plezier.( Moet(er(iets(betaald(worden,(dan(doe(ik(dat.((…)(Ik(vraag(mijn(eigen(ook(niet(meer(af,(zou(ik(de(wel( doen(of(zou(ik(da(niet(doen?(Neen.(Ik(doe(dat.”!(Mantelzorger,(man,(66(jaar,(Merksem).(Daarbij!is!er! tussen! de! deelnemers! en! hun! hulpvragers! ook! een! sterke& emotionele& band! aanwezig,! waardoor! het! zorgen! voor! elkaar! als! vanzelfsprekend! wordt! beschouwd.! Een! 728jarige! vrouw! die!voor!haar!man!zorgt,!drukt!het!als!volgt!uit:( ! “Omdat(ik(diene(mens(graag(zie(hé.(Als(ge(54(jaar(getrouwd(zijt(dan(is(dat(toch(normaal( dat(je(dat(doet((….)!Je!belooft(van(goed(en(slechte(tijden.(Dus(ik(ben(nu(aan(die(slechte(tijden( bezig,( we( hebben( hele( goede( tijden( gehad( dus…”! (Mantelzorgster,( vrouw,( 72( jaar,( Merksem).! ! De! evidentie! om! taken! uit! te! voeren! voor! anderen! is! minder! aanwezig! bij! personen! waar! men! een!minder!sterke!emotionele!band!mee!heeft,!zoals!bijvoorbeeld!buren:(“Ja(voor(de(buren,(wat( doe( je( daarvoor,( je( brengt( wel( eens( comisses( mee( hé,( maar( dat( is( niet( hetzelfde( hé…”( (Mantelzorgster,(vrouw,(72(jaar,(Merksem).(! ! Wanneer!de!zorgvrager!één!van!de!ouders!is,!dan!wordt!het!geven!van!mantelzorg!ook!als!een! wederzijdse& ‘bedanking’! beschouwd! omdat! zij! je! als! kind! hebben! opgevoed.! Door! hen! nu! te! helpen,!kan!je!iets!terug!doen.!! ! 2.2 Positieve#en#negatieve#ervaringen# ! Wat! door! de! mantelzorgers! als! positief! wordt! ervaren,! is! dat! hulpvragers! hen! appreciëren! en! dat!het!hen&voldoening&geeft!dat!ze!mensen!kunnen!helpen,!“dat(je(iemand(in(nood(kunt(helpen,( dat(vind(ik(geweldig.”((Mantelzorgster,(vrouw,(72(jaar,(Merksem).!! !! Daarnaast! komt! ook! naar! boven! dat! men! mensen! wil! helpen! vanuit! een! onrechtvaardigheidsgevoel.! Zo! geeft! een! dame! aan! dat! er! te! veel! geprofiteerd! wordt! van! ouderen,!omdat!ze!niets!durven!zeggen.!“Dan(maak(ik(mij(kwaad,(van(allé(die(zit(hier(in(de(koud( het( is( aan( het( vriezen,( mijn( schoonbroer( is( 82.( Ik( zeg( dan:( zijt( ge( dan( niet( beschaamd,( ik( zeg( ‘ja( !!


maakt( dat( dat( klaar( is( eh…da( duurt( niet( te( lang’.( En( dan( durven( die( niks( zeggen,( die( durven( gewoon( niets( zeggen,( die( huren( dat( en( ja( die( huisbaas( dat( is( echt( een( ramp.”( (Mantelzorgster,( vrouw,(72(jaar,(Merksem).!De!respondenten!geven!ook!duidelijk!aan!dat!ze!zich!zelf& ook& beter& voelen!wanneer!ze!dit!voor!anderen!kunnen!doen.!! ! Wanneer! we! in! de! focusgroep! peilen! naar! negatieve! ervaringen,! dan! komt! voornamelijk! de! overbelasting& van! de! mantelzorger! aan! bod.! Dit! is! zeker! aanwezig! bij! de! persoon! die! naast! praktische!ondersteuning!ook!zorg!verleent!aan!haar!inwonende!partner.!Binnen!overbelasting! kan! men! een! verschil! maken! tussen! lichamelijke& overbelasting& van! de! mantelzorger:! “dus(ik( doe(alles(hé,(zijn(pyjama(helpen(aandoen,(in(den(douche(zitten(waarvan(ik(dan(kapot(van(ben,(want( hij( wilt( niet( dat( de( verpleegster( dat( doet.( Het( is( altijd( een( zware( vent( geweest.”( (Mantelzorgster,( vrouw,( 72( jaar,( Merksem)( en! emotionele& overbelasting:! “Ja,( ja,( ik( ben( nu( al( 4( maand( antidepressiva( aan( het( pakken,( als( ik( dat( niet( zou( pakken,( dan( zou( ik( al( in( ‘t( gasthuis( gelegen( hebben.(Ik(heb(alle(dagen(geweend,(vanaf(dat(ik(uit(mijn(bed(kwam(en(ik(zag(diene(mens(zitten,(zo( ne( ferme( vent( geweest( en( dan( zo( afgaan.( Ik( weende( alle( dagen”( (Mantelzorgster,( vrouw,( 72( jaar,( Merksem).(Daarnaast! ervaart! de! hulpvrager! ook! zelf! een! fysieke! achteruitgang! wat! een! zekere! vorm!van!verdriet!meebrengt!waar!ook!de!mantelzorger!mee!moet!leren!omgaan.!“En(het(is(voor( hem( ook( echt( niet( gemakkelijk( eh( want( hij( heeft( alles( altijd( gekund.( Hij( zei( het( nog( van( de( week,( vroeger(was(ik(nen(olifant,(nu(ben(ik(zelf(geen(mug(nimeer.(Ik(kan(zelf(gene(nagel(meer(in(de(muur( kloppen( hé.( Want( ge( verzwakt( ook( hé.( Hij( kan( niet( meer( rondlopen,( dat( doet( zeer( hé.”( (Mantelzorger,(man,(66(jaar,(Merksem).(Daarnaast!geeft!ook!één!persoon!aan!zich!zo!nu!en!dan! ongemakkelijk! te! voelen! bij! de! verantwoordelijkheidsrol& die! gepaard! gaat! met! mantelzorger! zijn.! “Want( ik( zeg( het( mijn( schoonmoeder( die( heeft( vijf( dochters,( dus( vijf( schoonzonen( en( ik( voel( echt(dat(als(ik(iets(zeg(dan(volgt(ze(dat.(Als(er(een(andere(iets(zegt,(zegt(ze(ik(zal(het(eerst(aan(den( Ronnie( vragen,( zegt( ze( dan...ik( vind( dat( zelf( soms( wel( vervelend.”( (Mantelzorger,( man,( 66( jaar,( Merksem).(! # Eén! respondent! geeft! aan! dat! soms! ook! de! hulp! van! verpleegkundigen! moet! ingeschakeld! worden,! wanneer! men! het! niet! meer! alleen! kan! of! wanneer! men! zich! niet! geschikt! voelt! voor! bepaalde! taken.! De! zorgbehoevende& laat& dat& echter& niet& altijd& toe.! Een! respondent! geeft! bijvoorbeeld! aan! dat! ze! hulp! toegewezen! krijgt! voor! de! persoonlijke! verzorging! van! haar! echtgenoot,!maar!dat!hij!de!hulp!weigert!omdat!hij!niet!door!een!verpleegkundige!gewassen!wilt! worden.! De! echtgenoot! in! kwestie! is! niet! van! mening! dat! dit! belastend! is! voor! haar.! ! Volgend! gesprek!tussen!2!mantelzorgsters!van!72!jaar!illustreert!de!kwestie:! ! “Ah(ja(die(wilt(dat(niet,(want(die(heeft(brieven(van(den(dokter,(zijn(toilet(voor(alle(dagen,(als( die( verpleegster( zijn( wond( kwamen( verzorgen.( Want( hij( heeft( aan( ene( voet( 5( wonden( en( aan(den(andere(voet(2.(En(die(zeggen(dan,(allé,(we(zullen(hem(ineens(wassen,(voor(ons(is(dat( niets(zenne(om(hem(in(de(douche(te(zetten.”((Mantelzorgster,(vrouw,(72(jaar,(Merksem).(( ( Ahja,(dat(zou(toch(beter(zijn(voor(u.((Mantelzorgster,(vrouw,(72(jaar,(Merksem).( ( Maar(dat(wilt(hij(niet.(Hij(denkt(dat(dat(niet(lastig(is(voor(mij.((Mantelzorgster,(vrouw,(72( jaar,(Merksem).(

!!


( Dat(is(egoïstisch(van(hem,(dat(is(wel(lastig.((Mantelzorgster,(vrouw,(72(jaar,(Merksem).( ! Wat! men! ook! als! negatief! ondervindt,! is! de! impact! dat! mantelzorger! zijn! heeft! op& het& persoonlijk&leven.!Dit!wordt!voornamelijk!aangekaart!door!de!respondent!wiens!thuiswonende! partner! zorg! nodig! heeft,! “Nee,( voor( niets( he,( nee( ik( heb( geen( tijd( niet( meer( voor( niks.( Voor( commisses( te( gaan( doen( en( dan( een( gejaag( voor( thuis( te( zijn.”( (Mantelzorgster,( vrouw,( 72( jaar,( Merksem).(! ! Een!deelnemer!geeft!aan!dat!ze!nood!heeft!aan!overleg,& een& praatgroep,!waar!ze!terecht!kan! om! bepaalde! zaken! over! zorg! bij! te! leren! van! lotgenoten! en! waar! ze! bij! gelegenheid! haar! hart! kan!luchten!omdat!ze!er!alleen!voor!stond.!! “Voor(zo(misschien(eens(een(gesprek(te(hebben(misschien,(maar(ja(voor(de(rest….(ik(kan(tegen( niemand( op.( Ik( heb( niemand.( Ik( heb( alleen( een( kleindochter( ,( en( dat( zijn( jonge( mensen,( die( werken,(daar(heb(ik(wel(veel(veel(…..(die(doen(wel(is(commisjes(of(iets,(maar(ik(wil(dat(niet,(ik( doe(dat(allemaal(zelf.(Maar(ik(bedoel,(allé(daar(heb(ik(wel(nog(iets(aan(hé,(die(komen(dikwijls( langs(hé.”!(Mantelzorgster,(vrouw,(72(jaar,(Merksem).! Meer! informatie! over! zaken! als! mantelzorgpremie! of! rechten! als! huurder! worden! ook! kort! vernoemd.! !

3.

Knelpunten&zorg&

! 3.1 Tekorten#in#de#zorg# ! Wat! door! de! respondenten! wordt! aangehaald! als! probleem/tekort,! zijn! de! lange! wachtlijsten! voor!aanleunwoningen,!“(…)!maar(hij(heeft(wel(heel(heel(lang(moeten(over(zijn(aanvraging(doen,( dat(is(8(jaar.(Dat(was(8(jaar(in(de(Zeelbaan(opgeschreven(hier(en(nu(is(hij(uiteindelijk(naar(t’Dokske( gegaan.(Moest(hij(naar(t’Dokske,(want(hier(kwam(geen(plaats(vrij,(dan(stond(hem(nog(op(de(22ste( plaats.”( (Mantelzorger,( man,( 66( jaar,( Merksem).( Hoewel! de! zorgvrager! voor! lange! tijd! opgeschreven!stond,!gebeurde!het!toch!dat!wanneer!een!nieuwe!persoon!op!de!lijst!kwam,!deze! persoon! voorrang! kreeg.! Dit! wordt! door! de! respondenten! als! behoorlijk! oneerlijk! beschouwd.! Een!andere!respondent!geeft!aan!een!andere!oplossing!te!zoeken!indien!ze!niet!meer!kan!blijven! wonen! in! haar! huidig! appartement,! “Ja,(ik(heb(een(eigen(appartement,(ik(verlap(dat(spel(en(dan( koop(ik(wel(iets(anders.(Ik(ga(dat(zo(oplossen.”((Mantelzorgster,(vrouw,(72(jaar,(Merksem).!Men!kan! uit! de! focusgroep! afleiden! dat! men! door! ervaring! als! mantelzorger,! ook! stilstaat! bij! de! eigen! situatie!en!toekomst.!! ! Voor! de! mantelzorger! wiens! zorgvrager! in! een! residentiële! setting! (vb.! woonzorgcentrum,! aanleunwoning)!verblijft,!wordt!de!verhuis!als!positief!ervaren!voor!de!hulpvrager.! !! “Momenteel(heeft(hij(nog(niet(veel(zorg(nodig,(toen(hij(nog(alleen(woonde(wel,(maar(nu(ben( ik(veel(geruster(dat(hem(daar(in(die(serviceflat(is,(hij(kan(s(‘middags(gaan(eten(want(koken( was…hij(kookte(wel(ietske(maar(dat(was(echt(het(miniemste(van(het(miniemste.(Nu(heeft(hij(s( !!


‘middags(zijn(eten,(s’(avonds(kan(hij(zijn(boterhammen(eten(dus(voor(mij(is(het(eigenlijk(een( opluchting.”((Mantelzorgster,(vrouw,(72(jaar,(Merksem).! ! Daarnaast!geeft!een!respondent!aan!dat!door!besparingen!in!het!woonzorgcentrum,!de!kwaliteit! van!de!zorg!achteruit!is!gegaan,!“…(en(die(sparen(uit(op(eten,(verzorging,(op(verpleegsters,(er(gaan( er(momenteel(een(stuk(of(6(weg(denk(ik(verpleegsters”!(Mantelzorger,(man,(66(jaar,(Merksem).!De! persoon! voelt! zich! verantwoordelijk! om! dit! aan! te! kaarten! bij! de! directie,! maar! kreeg! tot! op! heden!niet!veel!gehoor.!! ! “Ja(er(schort(iets,(een(tekort(van(alles(wat.(Ik(zeg(het(ze(krijgen(thans(’s(zondags(beleg,(tenzij( wij( er( gewoonlijks( (onverstaanbaar( woord)( eh( dan( krijgt( ze( beleg( en( dat( is( zo’n( een( boterham( met( een( streep,( en( er( is( meer( afgehaald( dan( er( opgelegd( is.( Dan( hebben( ik( al( dikwijls( tegen( de( directrice( gezegd( van( zie( nou( toch( is( alsjeblief,( zou( gij( zo( een( boterham( willen(opeten,(dan(zegt(die(ja(we(zullen(daar(voor(zorgen(en(dit(en(dat…en(twee(dagen(later( is(dat(juist(hetzelfde.”!(Mantelzorger,(man,(66(jaar,(Merksem).( ! De! respondent! krijgt! bij! het! stappen! naar! de! directie! ook! ondersteuning! van! een! ander! familielid.!Voornamelijk!op!zondag!zijn!er!volgens!de!respondent!problemen!door!het!tekort!aan! verplegend!personeel.!! ! “Ja( gedurig( gedurig( aan,( ik( zeg( het,( ik( heb( al( zelfs,( alé( dan( was( mijn( schoonzuster( daar( en( dan( heeft( die( gezegd( we( steken( zo’n( boterham( gewoon( in( een( zilver( papierke( en( in( de( brievenbus(van(de(directrice(want(zondag(is(ze(er(niet,(en(wie(dat(er(zondag(de(leiding(heeft,( vraagtekens,(want(dan(zijn(er(heel(beperkt(mensen(aanwezig.(Natuurlijk(zondagdienst(doet( niet(iedereen(graag(daar(ga(ik(ook(mee(akkoord(maar(daar(mag(toch(een(beetje(verzorging( zijn,(denk(ik,(voor(de(mensen(vind(ik.(Ik(zeg(het(dan(is(er(dikwijls(één(verpleegster(en(laat(ons( zeggen(dat(er(dan(eigenlijk(wel(voor(een(dertig(bewoners/bewoonsters(hulp(moet(zijn.(Maar( ja(den(een(doet(in(zijn(broek(en(den(andere(roept,(de(verpleegster(kan(niet(overal(zijn,(dus(de( verzorging( is…( Allé( het( is( echt( achteruit( gegaan.( In( het( begin( was( het( eigenlijk( echt( een( fantastische( home,( echt( waar.( Ze( kregen( lekker( eten( ’s( avonds,( alle( dat( was( echt…”( (Mantelzorger,(man,(66(jaar,(Merksem).(! ! 3.2 Relatie#met#andere#zorgverstrekkers#(informele#en#formele#hulpverleners)## ! De! relatie! met! andere! hulpverleners! wordt! als! positief! ervaren.! Bij! een! aantal! respondenten! wordt! het! vertrouwen! in! de! huisarts! als! belangrijk! beschouwd! voor! een! vlotte! communicatie,! “Dat(loopt(allemaal(vlot.(En(hij(ook,(hij(heeft(vertrouwen…(Wederzijds(vertrouwen(in(de(dokter,(allé( een(dokteres,(maar(ja(dat(gaat(goed,(dat(vind(ik(wel.”((Mantelzorger,(man,(66(jaar,(Merksem).!Een! aantal! respondenten! maken! gebruik! van! thuiszorgdiensten! die! gespecialiseerd! zijn! in! het! verzorgen! van! wonden,! “En( die( verpleegster( eh( moet( alle( dagen( met( een( meske,( niet( met( zo’n( schaar(hé,(e(meske,(een(scalpel(eh(die(wonde(verzorgen(en(het(heel(beslag(dat(ze(hebben(genomen( eraf(snijden(eh,(dat(doet(zeer(en(dat(alle(dagen(doen.”((Mantelzorgster,(vrouw,(72(jaar,(Merksem).!! ( (

!!


3.3 Hulpmiddelen## ! Één! van! de! mantelzorgers! geeft! aan! dat! hij! regelmatig! op! internet! informatie! opzoekt! over! de! verschillende! zorginstanties.! Daarnaast! worden! ook! vrienden! aangehaald! als! een! belangrijke! bron! van! informatie.! Vaak! omdat! men! ouders! of! schoonouders! in! dezelfde! situatie! heeft,! waardoor!men!tijdens!gesprekken!al!een!keer!advies!geeft!of!hierom!vraagt.!! ! Ja,(ik(zoek(dat(op(op(internet(wel.(Als(ik(zo(iets(denk(van(oei(,(of(ik(hoor(zo(iets(zeggen(en(dan( ga( ik( dat( eerst( opzoeken( vooraleer( ik( het( doe( en( welke( instanties( ik( eigenlijk( moet( raadplegen.(Dus(ik(zoek(dat(op,(want(ik(zeg(het,(ik(was(eerst(bij(het(OCMW(terechtgekomen( en(die(hebben(gezegd(nee(hier(moet(ge(daar(niet(voor(zijn,(dat(is(via(het(gemeentehuis.(Dan( de( home( moet( die( papieren( invullen,( de( dokter( moet( zeggen( wat( ze( allemaal( mankeert,( puntensysteem(geloof(ik.(Dus(euh,(dan(volgen(ze(de(dokter(zou(ze(da(zeker(hebben…maar(dan( zoek(ik(dat(op(eigenlijk(op(het(internet.((Mantelzorger,(man,(66(jaar,(Merksem).( !

4.

Zorgzame&buurt&

! Er!werd!kort!gepolst!wat!men!kan!verstaan!onder!een!zorgzame!buurt.!Volgens!een!respondent! is!het!een!grote!meerwaarde!om!je!buren!te!kennen,!“Ik(ken(de(geburen.(Ik(heb(ook(ondervonden( dat(door(veel(mensen(te(kennen,(dat(je(bij(veel(mensen(terecht(kunt”((Mantelzorger,(man,(66(jaar,( Merksem).! Een! gevolg! van! elkaar! te! kennen,! is! volgens! een! deelnemer! dat! je! bij! elkaar! terecht! kan!indien!nodig,!“Ik(ga(uit(van(een(goeie(gebuur,(dat(de(ene(de(andere(zou(helpen.”(en!dat!je!door! je!buren!“geapprecieerd”!wordt.! Zo! werd! een! respondent! reeds! in! het! verleden! geconfronteerd! met! een! plots! voorval! en! het! werd!als!bijzonder!aangenaam!ervaren!dat!hij!op!zijn!buren!kon!tellen!in!geval!van!nood.!! ! “(…)(En(dan(zaterdag(‘s(morgens(ik(sta(op(dat(deed(zeer.(Ik(ga(naar(de(badkamer(en(ik(moest( hoesten(en(ik(kreeg(een(volledige(blokkage…ik(kon(geen(vinger,(geen(teen(meer(bewegen(niks( meer.(En(dat(zweet(dat(liep(er(zo(af.(En(dan(is(mijn(vrouw(naar(buiten(gegaan,(en(heeft(de( buren(aangesproken,(en(die(waren(vertrokken.(Die(hebben(gezegd(belt(de(ambulance(en(dit( en(dat.(En(dan(voelde(ook(weer,(allé(die(stonden(daar(allemaal(aan(onze(deur.(En(van(‘Wat(is( het,(ge(hebt(ons(schrik(laten(aanjagen’.(Kheb(een(paar(spuiten(in(mijn(gat(gekregen(en(dat( was(opgelost,(die(pijn(was(weg(maar(dat(was(echt…”!(Mantelzorger,(man,(66(jaar,(Merksem).( ! Daarnaast!geeft!men!aan!dat!men!ook!op!de!buren!kon!rekenen!indien!men!advies!of!informatie! nodig!heeft.(Daarnaast!geeft!één!respondent!aan!regelmatig!zelf& de& buren& te& hulp& te& schieten! indien!ze!problemen!ervaren!met!computer!of!televisie.!Toch!wordt!door!de!andere!deelnemers! meteen! opgemerkt! dat! je! moet! oppassen! voor! overbevraging,( De! respondent! in! kwestie! geeft! aan!dat!hij!hiervoor!inderdaad!waakzaam!moest!zijn.!Zo!gaat!het!volgens!hen!snel!de!ronde!in!de! buurt!wanneer!je!iemand!helpt.!“Nee(maar(ik(zeg(het,(je(kunt(wel(eens(iets(doen(voor(de(geburen,( maar(het(mag(eigenlijk(geen(verplichting(worden.”((Mantelzorger,(man,(66(jaar,(Merksem).!Buren! helpen!geeft!ook!voldoening!en!een!fijn!gevoel!dat!je!op!elkaar!kan!rekenen.!! Daarnaast!wordt!er!eveneens!melding!gemaakt!dat!het!tegenwoordig!moeilijk!is!om!elkaar!nog! te!kennen/vertrouwen.! !!


Vrijwilligers&& ! Op! 26! mei! 2014! was! er! een! focusgroep! met! vrijwilligers! bij! DC! de! Zeelbaan! in! Merksem.! Doel! van! de! focusgroep! was! om! kennis! te! vergaren! over! het! vrijwilligerswerk! dat! ze! doen,! hun! positieve! en! negatieve! ervaringen! en! hun! drijfveren.! Daarnaast! wensten! we! na! te! gaan! welke! hulp!ze!verlenen!en/of!ontvangen!en!hoe!ze!het!leven!in!de!buurt!ervaren!en!verwachten.!! ! De!kenmerken!van!de!deelnemers!van!deze!focusgroep!zijn:!! ! Tabel(13.(Overzicht(deelnemers(focusgroepen(“vrijwilligers”(Merksem( Geslacht& Leeftijd& Nationaliteit& Herkomst& Vrouw! 64!jaar! Belg! België! Vrouw! 61!jaar! Belg! België! Vrouw! 73!jaar! Belg! België! Man! 79!jaar! Belg! België! !

1.

Soort&vrijwilligerswerk&

! Bij! het! soort! vrijwilligerswerk! dat! de! vrijwilligers! verrichten,! maken! we! een! opdeling! tussen! informeel!en!formeel!vrijwilligerswerk.!! ! Informeel&vrijwilligerswerk!is!het!geven!van!hulp!in!een!niet!georganiseerd!verband.!Zo!zorgt! een! vrijwilliger! bijvoorbeeld! naast! haar! vrijwilligerswerk! voor! de! kleinkinderen.! Occasioneel! helpen!sommige!vrijwilligers!de!buren,!bijvoorbeeld!bij!het!boodschappen!doen,!maar!ook!met! het!geven!van!informatie!over!waar!ze!terecht!kunnen!voor!hulp!of!zorg.! ! Formeel& vrijwilligerswerk! is! vrijwilligerswerk! dat! in! georganiseerd! verband! wordt! gedaan,! dus!niet!voor!familie!en!vrienden,!maar!niet!bezoldigd!is.!De!engagementen!van!de!vrijwilligers! verschillen.! Zo! is! er! iemand! voorzitter! van! de! biljartclub! en! anderen! zijn! vrijwilliger! bij! ziekenzorg! of! de! sociale! kruidenier.! Daarnaast! is! er! iemand! ook! vrijwilliger! bij! het! dienstencentrum.!In!het!dienstencentrum!wordt!er!bv.!geholpen!met!het!opdienen!van!het!eten,! bij! ziekenzorg! worden! o.a.! hulpbehoevende! mensen! bezocht! en! als! deze! hulp! nodig! hebben,! proberen! de! vrijwilligers! deze! hulp! te! bieden.! Naast! de! taken! die! evident! zijn! binnen! een! bepaalde! organisatie,! zoals! bv.! de! informatiegesprekken! bij! de! sociale! kruidenier,! kan! het! zijn! dat!gebruikers!van!deze!diensten!ook!met!andere!hulpvragen!komen,!zoals!bv.!studietoelagen!of! vragen!over!waar!ze!terecht!kunnen!voor!hulp.!De!vrijwilligers!proberen!dan!in!de!mate!van!het! mogelijke!te!helpen.!Er!wordt!in!organisaties!zelfs!op!ingespeeld.!Zo!overwegen!ze!bij!de!sociale! kruidenier! om! een! privéruimte! te! voorzien! waarbij! hulpvragen! kunnen! gesteld! en! indien! mogelijk!beantwoord!worden.! ! Terwijl! in! het! dienstencentrum! eerder! een! oudere! publiek! is,! is! er! bij! de! sociale! kruideniers! eerder!een!gemengd!publiek!op!vlak!van!leeftijd.! Vrijwilligers!geven!ook!aan!dat!zolang!dit!mogelijk!is,!ze!vrijwilligerswerk!blijven!doen.!

!!


Een! evolutie! die! de! vrijwilligers! binnen! het! vrijwilligerswerk! zien,! is! een! tekort! aan! vrijwilligers.! Ze! stellen! dat! voornamelijk! ouderen! vrijwilligers! zijn,! maar! dat! ook! zij! hulp! en! zorg!nodig!hebben,!dus!dat!voor!hen!vrijwilligerwerk!zijn!niet!altijd!even!eenvoudig!is.!Bijgevolg! erkennen! zij! een! nood! aan! jonge! vrijwilligers.! Er! zouden! dan! ook! voldoende! vrijwilligers! gerekruteerd! moeten! worden.! Vrijwilligers! mogen! echter! niet! ingezet! worden! in! de! plaats! van! professionelen.! “Vrijwilligerswerk( moet( vrijwilligerswerk( blijven.( Er( is( genoeg…( maar( niet( om( personeel( te( sparen,( dan( vind( ik( niet…”( (Vrijwilliger,( vrouw,( 73( jaar,( Merksem).! Tegelijkertijd! heerst!er!ook!een!geruststelling!dat!er!altijd!vrijwilligers!zullen!bestaan.!Dit!merken!ze!o.a.!door! de!grote!opkomst!bij!de!dag!van!vrijwilliger!in!de!gemeente.!Volgens!hen!is!het!echter!niet!voor! alle!vrijwilligerstaken!even!eenvoudig!om!gegadigden!te!vinden.! !

2.


! 2.1 Redenen#om#vrijwilligerswerk#te#doen# ! Persoonlijke&redenen&die!worden!aangehaald!zijn:!actief&willen&blijven!en!een!zinvolle&taak! verrichten.! “Dat( je( dus,( ergens( denkt( van( ‘ik( wil( nu( niet( in( een( zwart( gat( vallen( of( zo’( en( dat( dat( eigenlijk( ook( voor( mij( zeker( mijn( leven( zinvol( is( blijven( maken.”( (Vrijwilliger,( vrouw,( 64( jaar,( Merksem).( Daarenboven! motiveert! de! levensvreugde! die! voortvloeit! uit! het! verrichten! van! vrijwilligerswerk! eveneens! om! dit! te! doen.! Een! andere! reden! die! wordt! aangehaald! is! omdat! vrijwilligerswerk! structuur! brengt! in! het! leven! van! de! respondent.! Het! vrijwilligerswerk! kan! ook!een!zeker!vervolg&zijn&op!wat!vrijwilligers!in!hun!professionele&carrière!deden.! ! Naast!persoonlijke!redenen!zijn!er!ook!sociale&redenen&om!te!starten!met!vrijwilligerswerk.!Zo! wordt!aangegeven!dat!vrijwilligerswerk!wordt!gedaan!om&sociaal&contact&te!hebben.! ! “Ik( zit( niet( graag( boven( op( dat( appartement( alleen.( Alleen( zitten( dat( is…( ik( ben( dat( niet( gewoon.(Mijn(vrouw(is(gestorven(over(2(jaar,(3(jaar…(het(is(al(3(jaar(nu.(Ik(ben(het(nooit( gewoon( geweest,( want( wij( waren( altijd( samen,( dus…( en( nu( moet( ik( daar( opeens( op( die( kamer(gaan(zitten,(helemaal(alleen?(Dat(is(niet.(Ik(ben(graag(onder(de(mensen.(We(zullen( het(zo(noemen.”((Vrijwilliger,(man,(79(jaar,(Merksem).( ( “Ik(ben(nu(expres(in(Okra(gegaan(om(de(mensen,(de(oudere(mensen(wat(te(leren(kennen(bij( ons(in(de(buurt,(want(ik(ken(eigenlijk(niet(zo(heel(veel(mensen.”((Vrijwilliger,(vrouw,(61(jaar,( Merksem).( ( Een!andere!sociale!reden,!is!het!feit!dat!ze!door!anderen!gerekruteerd!zijn!als!vrijwilliger.!Met! andere! woorden! ze! zijn! gevraagd& door& anderen! om! vrijwilliger! te! worden.! Zelf! spreken! de! vrijwilligers! ook! mensen! aan! om! vrijwilliger! te! worden.! “Ja,(ik(heb(toch(zo(al(2(mensen(naar(de( Sociale( Kruidenier( kunnen( meebrengen.( Gewoon( met( die( aan( te( spreken.( Ik( denk( dat( dat( werkt.”( (Vrijwilliger,(vrouw,(64(jaar,(Merksem). !

!!


Een! reden! die! wordt! aangehaald! om! verder! te! doen! met! vrijwilligerswerk! is! een! zeker! schuldgevoel.! Met! andere! woorden,! men! doet! verder! omdat! men! beseft! dat! er! anders! veel! mensen!in!de!steek!worden!gelaten.!Voor!sommige!vrijwilligers!is!vrijwilligerswerk!een!zekere! evidentie&geworden!door!het!vrijwilligerswerk!al!enkele!jaren!te!doen.!! Een!reden!om!het!vrijwilligerswerk!te!stoppen!kan!zijn!als!men!bv.!de!zorgtaak!voor!een!partner! op!zich!neemt.! ! 2.2 Positieve#en#negatieve#ervaringen# ! Veel! dingen! leren! is! iets! dat! positief! wordt! ervaren! binnen! het! vrijwilligerswerk.! Men! leert! bijvoorbeeld!relativeren&doordat!men!met!verschillende!situaties!in!aanraking!komt.!Ten!slotte! is!contact!met!anderen!eveneens!iets!dat!de!vrijwilligers!als!positief!bestempelen.!Daarbij!wordt! de! emotionele& band! die! wordt! opgebouwd! met! cliënten! eveneens! als! positief! ervaren.! Vrijwilligers!geven!wel!aan!dat!bij!sommige!cliënten!enige!tijd!nodig!is!voordat!er!sprake!is!van! een!diepgaander!contact.!! Ook!de!waardering& en& dankbaarheid!die!men!krijgt!van!de!cliënt!wordt!als!positief!ervaren.! Deze! dankbaarheid! wordt! ook! ervaren! als! motivator! om! verder! te! doen.! Naast! de! waardering! van! de! cliënt! wordt! ook! de! waardering! van! andere! vrijwilligers! als! positief! ervaren.! De! vrijwilligers! geven! echter! aan! dat! ze! geen! vrijwilliger! zijn! om! zelf! in! de! aandacht! te! staan.! Tegelijkertijd!appreciëren!ze!wel!dat!vrijwilligerswerk!in!de!aandacht!komt,!omdat!dit!toch!een! zekere! bevestiging! geeft.! Daarnaast! zien! ze! de! aandacht! voor! en! communicatie! over! vrijwilligerswerk!ook!als!een!middel!om!vrijwilligers!te!rekruteren.!( ! De!vrijwilligers!geven!echter!ook!negatieve!ervaringen!aan!met!betrekking!tot!vrijwilliger!zijn.! Overbelasting! wordt! als! negatief! ervaren.! Papierwerk& en& veel& administratie! gekoppeld! aan! vrijwilliger! zijn,! kan! bijvoorbeeld! voor! overbelasting! zorgen.! Overbelasting! kan! er! eveneens! voor! zorgen! dat! de! combinatie! vrijwilligerswerk! en! privéleven! bemoeilijkt! wordt.! Door! de! tijd! dat! vrijwilligerswerk! vergt,! is! er! soms! een! degelijke! organisatie& op& privévlak! nodig.! Soms! worden!taken!in!het!huishouden!uitgesteld!vanwege!de!drukte!van!de!taken!als!vrijwilliger.! Te& veel& verantwoordelijkheid!en!bijvoorbeeld!de!eindverantwoordelijkheid!hebben!over!een! belangrijke! taak,! is! een! ander! voorbeeld! van! hoe! overbelasting! veroorzaakt! kan! worden.! De! vrijwilligers!erkennen!eveneens!dat!het!niet!eenvoudig!is!te!werken!met!vrijwilligers.!Zo!kan!je! bijvoorbeeld!niet!te!veel!van!hen!verwachten,!anders!loop!je!het!risico!dat!ze!niet!verder!doen.! Als!oplossing!hiervoor!wordt!voorgesteld!dat!het!belangrijk!is!de!vrijwilligers!te!leren!kennen!en! met! hen! te! praten! opdat! je! weet! wat! ze! graag! en! minder! graag! doen! en! wat! je! van! hen! kan! verwachten.!

3.

Zorgzame&buurt&

! Een! zorgzame! buurt! zal! volgens! de! vrijwilligers! nodig! zijn! in! de! toekomst.! De! vrijwilligers! verwachten!immers!een!verdere!vergrijzing!en!bijgevolg!een!grotere!zorgnood!in!de!buurt.!! !

!!


Voor!de!vrijwilligers!is!een!zorgzame!buurt!een!buurt!waarbij!iedereen!voor&elkaar&opkomt!en! waarbij!buren!contact&hebben&met&elkaar.!Een!vrijwilliger!geeft!echter!aan!dat!niet!elke!straat! zich! er! toe! leent! om! contact! te! hebben! met! elkaar.! Als! er! bv.! druk! verkeer! is,! is! het! niet! eenvoudig!om!met!de!overburen!te!praten.!Het!wordt!aangegeven!dat!de!fysieke!inrichting!van! de! straat! hier! van! belang! kan! zijn.! “Maar( elke( straat( is( ook( anders( denk( ik.(( Pak(nu,(onze(straat,(ge(kunt(niet(meer(naar(de(overkant(roepen(‘hoe(is(het’(want(ge(verstaat(dat( daar(niet.(Hier(bij(u(in(de(straat(gaat(dat(wel.”((Vrijwilliger,(vrouw,(61(jaar,(Merksem).! ! Een!concreet!knelpunt!dat!vrijwilligers!aangeven!is!dat!sommige!zorgbehoevenden!uitgesloten! worden!door!anderen.!Dit!probleem!stelt!zich!bv.!bij!het!kiezen!van!een!plaats!tijdens!het!eten.! Daarnaast!zien!ze!dat!eenzaamheid!een!probleem!is!bij!ouderen.!Een!service!flat,!maar!ook!een! verpleegster!die!aan!huis!komt,!zien!zij!als!mogelijk!oplossingen!voor!dit!probleem.!! ! Zorgzaamheid!wordt!als!iets!gezien!dat!spontaan!van!mensen!komt.!Daarnaast!erkennen!ze!dat! het!voor!sommige!mensen!moeilijk!is!te!aanvaarden!dat!ze!hulp!nodig!hebben.!! ! In!een!zorgzame!buurt!is!ook!professionele!hulp!aanwezig.!De!vrijwilligers!wijzen!er!op!dat!er! veel!organisaties!zijn,!maar!dat!deze!niet!altijd!bij!de!zorgbehoevenden!bekend!zijn.!“Het(is(zo( een(moeilijke(zaak(om(de(weg(te(weten(naar(waar(ze(moeten(zijn(met(welke(vraag.(Dat(is(echt(een( kluwen( voor( de( meeste( mensen.”! (Vrijwilliger,( vrouw,( 64( jaar,( Merksem).( Zelf! hebben! ze! ook! weinig!contact!met!de!professionele!zorgverstrekkers.!Vrijwilligers!geven!aan!dat!indien!er!een! andere! zorgverstrekker! bij! hun! cliënt! is,! ze! dan! niet! langsgaan! omdat! de! cliënt! dan! al! bezoek! heeft.! Positief! wordt! ervaren! dat! als! een! cliënt! in! het! ziekenhuis! ligt,! ze! op! de! hoogte! worden! gehouden!door!andere!zorgverstrekkers. ! ! De!vrijwilligers!vragen!zich!af!hoe!je!een!zorgzame!buurt!kan!maken!en!erkennen!dat!een!buurt! veranderen!niet!eenvoudig!is.!Sommige!vrijwilligers!wijzen!op!het!belang!van!buurtactiviteiten.! Dit! kunnen! zowel! plezierige! activitieten! zijn! zoals! samen! eten,! maar! ook! praktische! zoals! een! poetsdag! in! de! wijk.! Daarnaast! wordt! er! ook! een! straatfeest! georganiseerd! waarbij! iedereen! instaat! om! iets! te! maken.! Ze! beseffen! dat! als! er! buurtactiviteiten! worden! georganiseerd! er! initiatiefnemers&nodig!zijn.! ! Een!concreet!voorbeeld!van!een!zorgzame!buurt!wordt!door!onderstaande!vrijwilliger!gegeven.! “Wij(hadden(ook(in(het(begin,(een(‘buurtDinformatienetwerk’(in(de(straat,(waar(dat(we(als( mensen(op(verlof(zijn,(dat(we(mekaars(in(het(oog(houden(en(kijken(of(er(niets(abnormaals( gebeurt( enzovoort…( dus( we( hebben( van( al( die( mensen( ook( mekaars( telefoonnummer,( …”( (Vrijwilliger,(vrouw,(64(jaar,(Merksem).! ! ! !

!!

&


Professionelen&& ! De! focusgroep! met! professionelen! in! Merksem! bestond! uit! een! diverse! groep! professionele! AZOB8sleutelfiguren:!! ! Tabel(14.(Overzicht(deelnemers(focusgroepen(“professionals”(Merksem( Naam& Geslacht& Organisatie& Nathalie! Vrouw! Thuiszorgwinkel!Zorg!&!Pharma! Sonia! Vrouw! Seniorenconsulent!District!Merksem! Anoniem! Vrouw! Bankkantoorverantwoordelijke! Liesbeth! Vrouw! Project!handelaarsvereniging! Sara! Vrouw! Stedelijk!overleg!Merksem! Else! Vrouw! Verantwoordelijke!thuiszorg!Merksem!8!Zorgbedrijf!Antwerpen! Thierry! Man! Apotheker!Merksem! Anoniem! Man! Buurtregisseur!stad!Antwerpen! Walter! Man! Café8uitbater! ! Op!het!eerste!zicht!lijken!deze!misschien!niet!steeds!een!link!te!hebben!met!‘zorg!voor!ouderen’.! Maar! doorheen! het! gesprek! werd! duidelijk! dat! zij! een! goed! zicht! hebben! op! wat! er! leeft! in! de! wijk!en!bij!ouderen.!Zij!komen!professioneel!of!informeel!bijna!dagelijks!in!contact!met!ouderen! én!kunnen!een!sleutelrol!spelen!in!een!Actief!Zorgzame!Buurt.! !

1.&De&oudere&zorgbehoevende:&moeilijkheden&in&Merksem& ! 1.1 Beeldvorming## ! Respondenten! hebben! de! indruk! dat! in! de! samenleving! ‘zorg! geven! aan! ouderen’! niet! positief! wordt! bekeken:! zorgen! voor! ouderen! lijkt! eerder! een! opgave,! dan! iets! logisch.! Dit! hangt! zeker! ook! samen! met! een! negatieve& beeldvorming! over! zorgbehoevende! ouderen! waarbij! mensen! denken!aan!“medicijnen,(pampers,(stinkende(mensen,(mensen(die(gedementeerd(zijn(die(niet(meer( weten( waarover( ze( (moeten)( praten,( etc”.! Dit! geldt! voor! kinderen! die! “dat( klinkt( misschien( ook( heel(grof(maar(we(steken(onze(ouderen(ook(weg(eh.(Naar(een(rusthuis(eh,(zodat(wij(daar(niet(mee( last( van( hebben( en( kunnen( wij( doen( wat( dat( wij( willen”,! maar! bijvoorbeeld! ook! voor! kleinkinderen,! die! “grootouders( eerder( zien( als( zondagsportefeuille”.! “Het( is( bijna( altijd( denigrerend,(ja(ik(vind(dat(eng(en(ja(soms(kan(ik(daar(echt(boos(van(worden.(En(dan(denk(ik(van:(ja( jongens(je(gaat(ook(wel(oud(worden...”((Seniorenconsulent(district(Merksem)( ! De! professionals! zijn! van! mening! dat! zoiets! weer! langzaam! moet! groeien.! Langs! de! ene! kant! begint!het!bij!opvoeding,!maar!ook!lokale!projecten!kunnen!bijdragen.!Het!kan!beginnen!bij!een! ‘mengstrategie’! en! ervoor! zorgen! dat! jong! en! oud! elkaar! meer! zien,! dat! er! minder! in! hokjes! geleefd!!en!gedacht!worden.!! &

!!


“We(hebben(een(tijd(gekend(met(al(die(hokjes:(kinderen(gaan(naar(de(crèche,(de(kinderen( gaan( naar( de( school,( middelbare( school( en( dan( ga( je( naar( de( universiteit( of( niet,( en( dan( werken( en( dan( gaan( de( senioren( naar( een( seniorentehuis,( zieken( in( het( ziekenhuis…( We( splitsen(alles(op.”((vrouw,(Stedelijk(overleg(Merksem).( ( “Dat( is( ook( wat( een( trend( dat( terug( meer( begint,( kangoeroewoningen,( of( zo( gemeenschapswoningen( waar( dat( je( dan( eigenlijk( zo( wat( mixt.( Misschien( is( dat( iets( waar( we(wat(meer(naartoe(moeten(gaan,(zo(gemeenschapswoningen.(Want(nu(hebben(we(hier(de( Zeelbaan.( Je( hebt( daar( het( dienstencentrum,( je( hebt( daar( nog( appartementen( en( in( die( appartementen( zitten( voornamelijk( senioren.( Misschien( is( het( interessanter( om( dat( net( te( gaan(mengelen(en(daar(ook(jongeren(en(ouderen(door(elkaar(te(steken(om(ervoor(te(zorgen( dat(de(jongeren(gewoon(zijn(om(een(senior(tegen(te(komen(en(eens(een(keer(te(zeggen(van( ‘oh(zal(ik(uw(zak(wel(naar(boven(dragen(of(dat(soort(dingen’,(ik(denk(dat(dat(iets(is(waar(we( meer(naartoe(moeten(gaan.”((projectcoördinator(AZOB(platform(Antwerpen)( ! De!professionals!geloven!ook!hard!in!intergenerationele!projecten!waar!er!“samen!iets!gedaan! wordt”.! Samenwerkingen! tussen! lagere! scholen! en! woonzorgcentra! worden! als! voorbeeld! aangehaald.! Het! belangrijkste! bij! die! projecten! is! dat! beide! groepen! elkaar& leren& kennen,& de& meerwaarde&van&elkaar&erkennen&en&zich&in&elkaar&herkennen.!Veel!van!die!projecten!zijn! echter! vaak! eenmalig,! wat! de! respondenten! betreuren.! Sonia! (seniorenconsulent! Merksem)! geeft!daarbij!het!voorbeeld!van!een!intergenerationeel!project!van!enkele!jaren!geleden.!! ! “Uiteindelijk( het( mooiste( dat( ik( heb( gehad( was( een( gespreksnamiddag( met( jongeren( en( ouderen.( Dat( was( een( samenwerking( met( het( atheneum( van( Merksem( en( dan( hebben( we( jongeren( en( ouderen( samen( aan( tafel( gezet,( over( verschillende( onderwerpen:( over( liefde,( over(werk,(allez(allemaal(thema’s(voor(zowel(de(oudere(als(zowel(die(jongere.(Die(ouderen( die( spreken( daar( dus( nog( over,( en( die( jongeren…( Per( toeval( was( dat( de( generatie( zal( ik( zeggen(van(mijn(eigen(dochter,(ik(hoor(die(jongeren,(ik(zie(die(jongeren(nog(en(die(spreken( daar( nog( van( en( die( vonden( dat( dus( eigenlijk( allemaal( een( ongelooflijk( tof( moment( en( eigenlijk(verassend(dicht(bij(elkaar(toch.“( ! 1.2 Administratie# ! Een! praktisch! probleem! waar! heel! wat! ouderen! volgens! de! professionals! mee! worstelen! is! administratie.! Een! bankkantoorverantwoordelijke! verklaart! dat! ze! bijna! ‘een! sociale! instelling’! zijn! die! de! klanten! begeleiden! van! A! tot! Z! op! vlak! van! administratie:! “Ouderen( kunnen( aan( papieren(niet(aan(uit(van(belastingen,(mutualiteiten(etc.(Voor(die(mensen(is(dat(zeer(zwaar”.( ! Veel!documenten!zijn!de!laatste!tijd!ook!enkel!digitaal!te!verkrijgen.!Als!er!dan!toch!nog!face8to8 face! contacten! zijn,! moet! de! afspraak! daarvoor! digitaal! gemaakt.! Een! recent! voorbeeld! is! daarvan!de!veranderingen!in!het!gemeentehuis,!waar!heel!wat!ouderen!over!klagen:! •

!!

“Het( enigste( wat( ik( nu( bijvoorbeeld( hoor( de( laatsten( tijd( is:( als( je( naar( het( gemeentehuis( gaat( kunnen( ze( niet( direct( bestellen,( want( je( moet( op( voorhand( een( afspraak( maken.( Zelf(


• •

als( je( uw( pas( moet( gaan( terughalen,( moet( je( terug( een( afspraak( maken.”( (Walter,( caféD uitbater,(Merksem).( “Serieus?”( “Ja(ja,(digitaal(hé.”((Thierry,(apotheker,!Merksem).(

! Andere!voorbeelden!zijn:! • Digitaal! stemmen! bij! verkiezingen:! “Ik( was( nu( toevallig( voorzitter( hier( en( ja( dat( was( verschrikkelijk.(Mensen(kunnen(dat(gewoon(niet,(kunnen(het(echt(niet.(90%(van(die(mensen( die( ouder( waren( moeten( bij( het( handje( geholpen( worden.”( (Liesbeth,( studente( handelaarsvereniging,!Merksem).! •

•

Invullen! van! belastingen:! “Nu( met( de( tijd( dat( de( belastingbrieven( er( aankomen…( Dat( wordt(dan(wel(digitaal(voor(die(klanten(opgelost,(want(die(moeten(veel(niet(meer(invullen,( maar(dan(krijgen(die(thuis(een(brief(en(dan(vragen(ze:(Klopt(dat?(Dan(komen(die(weer(naar( mij:( Wat( moet( ik( daarmee( doen?( Als( je( niet( reageert( dan( is( dat( wel( in( orde,( als( je( wel( reageert(dan(moet(je(verzet(aantekenen.(Normaal(mag(ik(dat(allemaal(niet(doen(eh,(mag(ik( niet( begeleiden( met( belastingen,( mag( ik( niet( begeleiden( met( niks,( maar( ik( doe( het( toch.”( (bankkantoorverantwoordelijke,(Merksem).!Zelfs!al!worden!er!zitdagen!georganiseerd!in! de!gemeente,!is!dit!niet!altijd!nuttig!voor!ouderen.!Op!dat!moment!moeten!ze!immers!al! hun! papieren! en! documenten! zelf! meebrengen,! en! zelf! aangeven! wat! er! in! de! belastingsbrief! moet! staan.! Ook! de! thuiszorgdiensten! ervaren! dit.! Hun! verzorgenden! proberen!hierin!ook!ouderen!bij!te!staan,!maar!dit!is!niet!eenvoudig.! Geld&afhalen:!“Ik(ga(ook(al(eens(geld(tot(hier((DC(De(Zeelbaan)(brengen.(Dat(mag(normaal( ook( niet,( maar( ja.( Ik( kan( toch( moeilijk( zijn,( dat( mag( ik( niet( doen.”( (bankkantoorverantwoordelijke,(Merksem)!

! Een!aantal!respondenten!verwacht!hierin!wel!een!evolutie,!net!zoals!we!die!met!de!GSM!gezien! hebben.!Waar!tien!jaar!geleden!een!GSM!nog!een!uitzondering!was!bij!ouderen,!hebben!vandaag! de! dag! heel! wat! ouderen! wel! een! GSM.! In! de! bank! bijvoorbeeld! ziet! de! verantwoordelijke! ook! meer!en!meer!emailadressen!opkomen!bij!de!contactgegevens!van!ouderen.!Bij!de!respondenten! verwacht!men!dat!ouderen!daarbij!meer!gewonnen!zijn!voor!een!tablet,!dan!voor!een!computer.! Els!(seniorenconsulent,!Merksem)!geeft!hierbij!het!voorbeeld!van!haar!moeder:! ( “Ik(denk(toch(dat(er(een(groot(verschil(is(tussen(een(ipad(of(een(tablet(en(een(computer.(Ze( hebben( een( computer( niet( graag( in( huis.( Die( generatie( heeft( ook( nog( zoiets( van:( dat( past( niet(in(huis.(Ook(die(aansluiting(met(dat(internet,(die(kabeltjes(enzo.(Dan(horen(ze(heel(veel( van(ja(dat(crasht(en(dat(doet,(en(al(die(programma’s…(Een(tablet(is(anders.(En(ik(denk,(mijn( moeder(moet(ik(absoluut(niets(meer(zeggen(over(een(computer.(Als(ik(echt(overtuigend(ben( en(ik(kan(haar(dat(laten(zien(met(grote(duidelijke(appkes,(dan(denk(ik(dat(die(wel(een(tablet( gaat(gebruiken.”((Els,(thuiszorgverantwoordelijke(Zorgbedrijf(Antwerpen).( ( Bij! de! discussie! tussen! respondenten! waarom! die! tablet! wel! zou! werken,! terwijl! er! zoveel! problemen!zijn!met!digitale!administratie,!haalt!Nathalie!(thuiszorgwinkel!Zorg!en!Pharma)!aan! dat! “dit( een( conviviaal( systeem( is”.( “Het( is( niet( informatica( dat( daar( belangrijk( is.( Het( is( wat( je( daarmee(kunt(doen(en(ik(denk(dat(als(je(de(mensen(met(zekere(ouderdom(ergens(aanspreekt(met( iets(waar(dat(ze(zeggen(van(“och,(kan(ik(dat(ermee(doen?”.(Je(gaat(wanneer(kinderen(op(vakantie( !!


zijn(weten(wat(ze(doen…(Ik(zeg(zo’n(zaken(want(die(mensen(hebben(er(iets(aan.(Als(je(zegt(van(je( moet(uw(belastingbrief(invullen(via(informatica,(ja(dan(zeggen(ze(dat(ze(er(niks(aan(hebben.(Zie(je,( het(verschil(en(die(motivatie(is(anders.”( ! 1.3 Buurt# # Professionals! benadrukken! het! belang! van! de! buurt! voor! ouderen.! Daarbij! halen! ze! twee! knelpunten! aan! voor! Merksem.! Op! dit! moment! zijn! er! grote& werken& aan& de& Bredabaan.! Hoewel!er!goed!wordt!gecommuniceerd!over!de!werken,!de!voortgang,!de!duur!etc.!blijft!het!op! vlak!van!mobiliteit!voor!ouderen!toch!moeilijk:!vb.!het!oversteken!van!“de(zandbak”,!hinder!bij! het!nemen!van!openbaar!vervoer,!etc.!Daarnaast!horen!professionals!nogal!eens!van!ouderen!die! reeds! lang! in! Merksem! wonen! dat! ze! nostalgisch! terugblikken! naar! vroeger,! naar! de! ‘oude! glorietijd! van! de! Bredabaan’,! waar! men! zich! op! zondag! voor! opkleedde! om! dan! daar! te! gaan! flaneren.! ! 1.4 Huisvesting# & Wanneer!de!professionals!nadenken!over!huisvesting!en!de!noden!van!ouderen!komen!er!twee! topics!naar!voren:!afval!en!‘de!kleine!dingen’.!! ‘Buurt! aan! de! beurt’! is! een! project! in! Antwerpen! waarbij! stadsdiensten,! politie! en! bewoners! tijdens! een! week! de! handen! in! elkaar! slaan! om! de! buurt! te! verfraaien.! De! buurtregisseur! die! aanwezig! is! in! de! focusgroep! en! dit! project! coördineert! vertelt! dat! ouderen! heel! vaak! komen! vragen! of! ze! willen! helpen! met! hun! afval:! “Ik( merkte( dat( zeker( oudere( mensen( heel( veel( afval( hebben,(allez(afval…(heel(veel(rommel(in(de(kelders.(Dat(is(wel(een(probleem,(want(die(hebben(echt( wel(heel(veel(rommel.”((buurtregisseur(Stad(Antwerpen).(“Die(hebben(op(een(gegeven(moment(niet( meer( de( mogelijkheid( om( dat( weg( te( doen( en( dat( stapelt( dat( zich( wat( op.”( (Els,( thuiszorgverantwoordelijke( Zorgbedrijf( Antwerpen).( Als! het! OPA8project! zich! dan! ook! gaat! richten! op! woningaanpassing,! wordt! er! door! de! professionals! opgemerkt! dat! dit! breder! mag! gaan!dan!veiligheid!of!zorg.!Een!screening!organiseren!vraagt!immers!heel!wat!effort,!en!dan!is! het!ook!een!mooie!kans!om!direct!de!hele!‘sociale’!situatie!mee!te!bekijken.!( & Daarnaast! hebben! ouderen! vaak! hulp& nodig& bij& ‘kleine& dingen’! zoals! het! vervangen! van! de! kapotte!afvoerpijp!na!de!hagelstorm,!de!kanalen!op!de!TV!goed!zetten,!lamp!indraaien,!etc.!Daar! komt! vaak! geen! professionele! hulp! voor! langs.! Langs! de! ene! kant! is! dit! maar! 2! minuten! werk,! maar! het! moet! wel! gebeuren.! Liesbeth! (studente! handelaarsvereniging)! opperde! om! hiervoor! samen!te!werken!met!een!technische!school.! & & & & & &

!!


2.&Mantelzorgers:&knelpunten& ! De!professionals!schuiven!een!aantal!knelpunten!naar!voren!als!het!gaat!over!mantelzorgers:! • Oudere&mantelzorgers:&“Er(zijn(veel(mantelzorgers(die(zelf(heel(oud(zijn,(dus(dat(zijn(zelf( mensen( die( hulp( nodig( hebben,( dus( we( hebben( mantelzorgers( nodig( voor( de( mantelzorgers…”((Nathalie,(thuiszorgwinkel(Zorg(en(Pharma).! • Problemen! rond! administratie! en! digitale! informatie! geldt! niet! enkel! voor! de! oudere! zorgbehoevende,!ook!mantelzorgers!weten!hier!soms!geen!raad!mee.! •

Er! is! vaak! één& (hoofd)mantelzorger,! ook! al! zijn! er! meerdere! kinderen:! “Het(is(niet(zo( heel(vaak(dat(alle(kinderen(daar(een(goede(wisselwerking(in(hebben.(Dus(heel(vaak(is(dat( één(iemand.”((Els,(thuiszorgverantwoordelijke(Zorgbedrijf(Antwerpen).(

•

Kinderen!wonen& vaak& elders,!of!hebben!geen!tijd.!Ze!werken!vaak!nog!en!hebben!zelf! ook!een!gezin!om!voor!te!zorgen.!! Mantelzorger!zijn!voor!mensen!met!dementie!is!extra!zwaar,!zeker!als!het!de!partner!is.! Er! is! eigenlijk! weinig& ‘echt’& contact& tussen& mantelzorgers& en& professionele& zorgverstrekkers.! Langs! de! ene! kant! is! er! vaak! een! communicatieboekje! dat! bij! de! cliënt! thuis! ligt! en! waar! in! principe! iedereen! in! kan! schrijven! die! (mantel)zorg! biedt,! maar!langs!de!andere!kant!is!dit!contact!nooit!intens.!

• •

!

3.&Vrijwilligers&& ! In! de! focusgroep! met! professionals! in! Merksem! wordt! er! heel! weinig! gesproken! over! vrijwilligers.!! !

4.&Professionals&in&de&zorg&& ! 4.1 Veel#aanbod,#maar…# ! De! professionelen! zijn! het! erover! eens! dat! er! heel! wat! zorgaanbod! is! in! Merksem.! Los! van! het! bestaande! aanbod! zijn! er! toch! nog! heel! wat! mensen! die! zorg! nodig! hebben,! maar! het! niet! krijgen.! Hiervoor! zijn! er! verschillende! redenen.! Ten! eerste! kennen! ouderen! het! aanbod! niet! altijd.!Sonia!(seniorenconsulente!Merksem)!verwoordt!het!als!volgt:!“Ik(denk(dat(er(wel(heel(veel( gebeurt,( maar( mijn( ervaring( is( dat( er( veel( senioren( het( toch( wel( niet# weten.( Ondanks( de( communicatie( zijn( er( heel( veel( senioren( niet( op( de( hoogte( van( wat( dat( er( allemaal( mogelijk( is( in( Merksem,(van(het(aanbod”.!Ten!tweede!wordt!hulp!soms!nog!altijd!gelinkt& aan& ‘het#OCMW(van( vroeger,(en(dat(willen(ze(niet’.!Ten!derde!is!het!niet!eenvoudig!om!door&de&bomen&het&bos!nog!te! zien.! Thierry! (apotheker,! Merksem)! vertelt! daarbij:! “Ik( had( bijvoorbeeld( een( probleem( met( een( patiënt,(oudere(mens.(Met(vochtigheid(in(de(woning.(Niemand(hield(zich(daar(blijkbaar(mee(bezig.( Dus( die( had( natuurlijk( luchtwegenproblemen.( En( dan,( eer( dat( we( de( nodige( dienst( gevonden( hadden(hier(op(het(district:(tot(wie(moet(die(persoon(zich(richten?(Die(gegevens(zouden(we(moeten( hebben.”!Ten!vierde!is!er!veel!versnippering.!Iedereen!is!wel!met!zorg!bezig!en!met!gelijkaardige! projecten,!maar!er!zijn!weinig!connecties.! !!


Enkele!professionals!geven!daarbij!aan!dat!het!interessant!zou!zijn!om!een!loket!op!te!richten,! waar!dat!mensen!naartoe!zouden!kunnen!gaan!of!bellen!met!hun!vragen.!Promo!van!de!infolijn,! die! vele! professionals! niet! kenden,! zou! al! een! eerste! stap! kunnen! zijn.! “Het( probleem( met( het( infolijn( is( wel( dat( die( redelijk( overbevraagd( is( op( momenten( en( dat( je( daar( soms( heel( lang( zit( te( wachten(totdat(er(iemand(u(te(woord(staat.”! ! 4.2 Rol#van#handelaars#in#ouderenzorg# ! De!professionals!geven!aan!dat!handelaars!zeker!een!rol!kunnen!spelen!in!een!Actief!Zorgzame! Buurt.! Ouderen! komen! vaak! al! bij! hen! terecht! als! ze! hulp! nodig! hebben,! omdat! ze! hen! vaak! al! lang!kennen,!hen!vertrouwen,!laagdrempeligheid.!De!deur!staat!bij!een!handelaar!vaak!letterlijk! open,! terwijl! “zelfs(bij(mijn(dokter(moet(ik(nu(op(de(computer(gaan(om(te(zien(of(ik(een(afspraak( kan(hebben.”((Nathalie,(thuiszorgwinkel(Zorg(en(Pharma).(( ! 4.3 Varia# & Daarnaast!zijn!er!nog!enkele!specifieke!problemen:! • •

•

Centralisering:!Door!geografische!spreiding!van!o.a.!nachtdiensten!van!apothekers!is!er! soms!niemand!in!Merksem!van!wacht.!Dit!is!zeker!voor!ouderen!een!probleem.! Tijdsgebrek:!Professionals!hebben!niet!altijd!de!tijd.!De!bankkantoorverantwoordelijke! uit! Merksem! geeft! volgend! voorbeeld:( “Dat( wordt( geteld,( wordt( getimed,( uw( telefoongesprek(hoelang(dat(je(met(een(klant(spreekt.(Dus(die(willen(dat(wel(doen,(maar(…( Ik( ben( een( zelfstandig( kantoor,( ik( vul( zelf( in( dus( bij( ons…( Ik( ben( daar( ook( zo( in( groot( gebracht,(mijn(medewerkers(ook,(je(moet(die(mensen(helpen,(je(kunt(die(niet(laten(staan.(In( grootbanken(bijvoorbeeld,…(Voor(de(mensen(in(die(sector,(die(op(pensioen(zijn(die(tachtig( of(negentig(jaar(zijn(daar(steken(ze(geen(tijd(in.”! Daarnaast! hebben! diensten! soms! specifieke! reglementen! (vaak! vertrokken! uit! bescherming! van! de! ouderen)! die! hulp! niet! mogelijk! maakt! door! derden.! Denken! we! daarbij!aan!bankzaken,!volmachten,!…!!

! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !!


!

!!

&


Conclusie& ! Het! platform! Actief! Zorgzame! Buurt! is! één! van! de! proeftuinplatformen! in! kader! van! de! zorginnovatieruimte!Vlaanderen.!In!2014!namen!drie!proeftuinprojecten!deel,!verspreid!over!3! grootstedelijke! buurten:! Brabantwijk! (Brussel),! Etterbeek! (Brussel)! en! Merksem! (Antwerpen).! Dit! onderzoek! biedt! een! algemeen! overzicht! van! de! drie! testgebieden! op! het! vlak! van! wonen,! leven! en! zorgen! in! de! buurt.! Om! hier! meer! inzicht! in! te! krijgen! werden! 132! respondenten! bevraagd!in!17!focusgroepen!(voor!een!overzicht!zie!tabel!15).!Zowel!ouderen,!mantelzorgers,! vrijwilligers,!professionelen!als!de!projectbegeleiders!kwamen!aan!bod.2!! ! Tabel(15.(Overzicht(deelnemers(focusgroepen(“Actief(Zorgzame(Buurt”( !

Brabantwijk!

Etterbeek!

Merksem!

Totaal!

Ouderen!

2!(n=20)!

1!(n=13)!

3!(n=29)!

6!(n=62)!

Mantelzorgers!

2!(n=12)!

1!(n=5)!

1!(n=3)!

4!(n=20)!

Vrijwilligers!

1!(n=5)!

2!(n=10)!

1!(n=4)!

4!(n=19)!

Professionelen!

1!(n=12)!

1!(n=9)!

2!(n=21)!

Projectbegeleiders!

1!(n=10)!

1!(n=10)!

! Het! proeftuinplatform! Actief! Zorgzame! Buurt! kunnen! we! kaderen! binnen! de! evolutie! van! vermaatschappelijking! van! de! zorg.! Een! eerste! fase! in! deze! evolutie! (jaren! ‘80)! valt! te! omschrijven!als!het!extramuraliseringsproces,!de!overgang!van!focus!op!residentiële!zorg!naar! thuiszorg.!Het!medische!zorgmodel!bleek!onvoldoende,!en!zorg!wordt!geacht!bij!te!dragen!aan! maatschappelijke!participatie!en!integratie.!Waar!deze!evolutie!zich!eerst!vooral!afspeelde!in!de! geestelijke! gezondheidszorg,! waait! dit! later! over! naar! de! gehandicaptenzorg! en! ouderenzorg.! Zorg! in! de! maatschappij! staat! centraal.! Een! tweede! fase! in! deze! evolutie! is! voornamelijk! zichtbaar! geworden! in! de! laatste! jaren! waarbij! men! de! focus! wil! leggen! op! zorg! door! de! maatschappij.!Daarbij!denkt!men!vooral!aan!zelfzorg,!mantelzorg,!het!eigen!sociale!netwerk,!en! aan!een!afbouw!van!formele!zorg.!Onderzoek,!vooral!in!Nederland,!toont!aan!dat!deze!evolutie! verschillende! positieve! effecten! heeft,! maar! dat! we! niet! blind! mogen! zijn! voor! mogelijke! perverse! effecten.! Zo! kent! men! een! sterke! fragmentatie! van! voorzieningen! en! ondoordachte! rationalisatie.! Instellingen! werken! meer! met! programma’s,! protocollen,! standaarden,! output,! impact! en! meetbare! resultaten.! Onderzoek! besluit! echter! dat! bij! kwetsbare! mensen! resultaat! niet! snel! is! na! te! meten! en! dat! projecten! moeten! oppassen! voor! bewuste! of! administratieve! selectie.!Het!is!net!die!kwetsbare!doelgroep!die!vaak!centraal!staat!in!het!AZOB8platform.! ! Uit!de!analyses!van!de!focusgroep!blijkt!het!belang!van!het!AZOB8platform:!! • Het! belang! van! een! casemanager! die! ouderen! en! mantelzorgers! ondersteunt! in! de! zorgregie,!als!vertrouwenspersoon,!om!hen!de!bomen!te!tonen!door!het!bos,!! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 2!Een!samenvatting!van!elk!van!deze!stakeholders!kan!u!lezen!in!het!begin!van!het!rapport.!

!!


•

Het!belang!van!vrijwilligers!en!mantelzorgers!in!het!leven!van!een!oudere!én!de!nood!om! die!daarin!te!ondersteunen!en!valoriseren,!

Langs! de! ene! kant! de! nood! aan! aangepast! wonen,! maar! langs! de! andere! kant! ook! de! terughoudendheid!van!ouderen!om!hun!woonomgeving!aan!te!passen.!! Het!AZOB8platform!kan!dus!zeker!zin!hebben!binnen!deze!contexten.!Verschillende!stakeholders! wijzen!er!echter!net!op!dat!omwille!van!de!grootte!van!de!noden,!de!uitdaging!om!het!project!te! doen! slagen! ook! groot! is.! Afbakening! en! focus! zijn! dan! ook! belangrijk.! Daarbij! wijst! het! onderzoek!op!2!valkuilen:!Vermaatschappelijking!van!de!zorg!is!niet!het!doel,!maar!het!middel! én!het!project!is!niet!het!doel,!maar!het!middel!om!“ouderen(zo(lang(mogelijk,(kwaliteitsvol(thuis( te(laten(wonen”.!! ! De!drie!testgebieden!kennen!een!aantal!sterke!overeenkomsten.!Sommige!thema’s!lopen!als!een! rode! draad! doorheen! alle! buurten.! Bijvoorbeeld! op! vlak! van! mantelzorg:! het! is! geen! bewuste! keuze! om! mantelzorger! te! worden! en! er! is! niet! alleen! de! zorg! die! opgenomen! wordt! voor! familieleden,! maar! ook! voor! buren! en! vrienden.! Mantelzorgers! ervaren! een! fysieke! en! emotionele!overbelasting!en!er!is!vaak!een!diepe!emotionele!band!tussen!de!zorgbehoevende!en! de! mantelzorger.! Daarnaast! zijn! er! ook! enkele! buurtgebonden! topics! die! naar! voren! worden! geschoven.! Waar! in! Brussel! detectie! en! toeleiding! van! kwetsbare! ouderen! sterker! naar! voren! komt! als! aandachtspunt,! worstelt! Antwerpen! meer! met! het! betrekken! van! mantelzorgers! bij! professionele! zorg,! alsook! met! het! bereiken! van! ouderen! met! vreemde! herkomst.! Waar! de! Brusselse! zorg8! en! welzijnssector! vaker! te! kampen! heeft! met! een! groot! personeelsverloop! wil! men! in! Antwerpen! het! potentieel! van! handelaars! gebruiken! in! de! ontwikkeling! van! de! Actief! Zorgzame!Buurt.!! ! We!willen!tot!slot!vier!grote!aandachtspunten!naar!voren!schuiven:! • Focus( op( kwaliteitsvol( leven( en( maatschappelijke( participatie( en( integratie:! Vermaatschappelijking!van!de!zorg!is!uiteindelijk!gericht!op!de!sociale!integratie!van!de! hulpbehoevende! in! de! maatschappij.! Maatschappelijke! participatie! en! levenskwaliteit! zijn! daarbij! sleutelwoorden.! Een! Actief! Zorgzame! Buurt! biedt! dan! ook! aandacht! aan! plezier,!vriendschap!en!ambiance.! • Aandacht( voor( de( informele( zorgers:! Informele! zorgers,! of! het! nu! mantelzorgers! of! vrijwilligers!zijn,!zijn!cruciale!stakeholders!in!het!leven!van!hulpbehoevende!ouderen.!Er! is!een!duidelijk!nood!aan!erkenning,!samenwerking!én!ondersteuning!van!professionele! zorgers.!! • Werken(aan(NIMBYDsyndroom((cf.(Not(In(My(BackYard):!Een!Actief!Zorgzame!Buurt!is!er! niet! enkel! voor! en! door! ouderen,! mantelzorgers,! vrijwilligers! en! professionelen! in! de! wijk.! In! een! complete! Actief! Zorgzame! Buurt! kunnen/mogen/moeten! alle! buurtbewoners!betrokken!worden!en!daarvoor!open!staan.!Er!is!nood!aan!een!positieve! beeldvorming! van! hulpbehoevenden! en! zorg! opdat! hulpbehoevenden! niet! enkel! getolereerd!worden,!niet!enkel!geaccepteerd!worden,!maar!geïncludeerd!worden.!! • Aandacht( voor( kwetsbaarheid( en( betaalbaarheid:( Het! AZOB8project! loopt! niet! enkel! bij! een!kwetsbare!doelgroep!(hulpbehoevende!ouderen),!maar!daarnaast!ook!in!kwetsbare! grootstedelijke! buurten.! Daarbij! wordt! een! beroep! gedaan! op! een! vaak! kwetsbaar! netwerk:! vrijwilligers! en! mantelzorgers! van! kwetsbare! ouderen! zijn! vaak! immers! ook! oudere!én!vaak!ook!kwetsbaar.! ( •

!!


Literatuurlijst& ! Boekholdt,! M.! (2011).! Ouderenzorg! en! gemeenschapsvorming.! In! C.! Smits,! M.! Hettinga! &! A.! Mulder! (Eds.),! Communities( van( en( voor( ouderen:( een( wereld( van( kansen! (pp.! 8820).! Den! Haag:! Boom!uitgevers.! ! Boekholdt,!M.G.,!&!van!Oosterhout,!T.!(2013).!Het!nieuwe!speelveld!van!de!zorg.!Tijdschrift(voor( gerontologie(en(geriatrie,!44(4),!1848189.! ! Bracke,!E.!(2010).!De(vermaatschappelijking(van(de(geestelijke(gezondheidszorg.(Begeleiden(in(een( thuissituatie( moet( je( leren.! Geraadpleegd! op! 24! juli! 2014,! op! https://www.weliswaar.be/modulefiles/magazines/978wetenschappelijk8onderzoek8 2010/pdfs/de8vermaatschappelijking8van8de8geestelijke8gezondheidszorg.pdf!! ! de! Boer,! A.,! Broese! van! Groenou,! M.,! &! Keuzenkamp,! S.! (2010).! Belasting! van! werkende! mantelzorgers.!TSG,!88(6),!3138319.! ! Declercq,! A.! (1998).! In! het! interferentiegebied! tussen! systeem! en! leefwereld:! de! zorg! voor! dementerenden.!Tijdschrift(voor(Sociologie,!19(4),!3938425.! ! Declercq,! A.! (2012).! Oude! vragen! over! zorg! voor! ouderen,! zijn! er! nieuwe! antwoorden?! In! K.! Hermans!&!D.!Van!Den!Bosch!(Eds.),!Zorg(voor(welzijn.(Oude(vragen(en(nieuwe(antwoorden!(pp.! 67882).!Leuven:!Uitegeverij!Acco.!! ! de! Dijn,! H.! (2012).! Vermaatschappelijking! van! de! zorg:! in! welke! maatschappij?! Acta( Medica( Catholica,!80(1),!489.! ! Departement! Welzijn,! Volksgezondheid! en! Gezin.! (2013a).! De! kracht! van! het! engagement.! De! vermaatschappelijking! van! de! zorg! in! de! dagelijkse! praktijk.! Geraadpleegd! op! 30! juli! 2014,! op! http://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/de8kracht8van8het8engagement8de8 vermaatschappelijking8van8de8zorg8in8de8dagelijkse8praktijk81!! ! Department! Welzijn,! Volksgezondheid! en! Gezin.! (2013b).! Jaarverslag( Departement( WVG.! Geraadpleegd! op! 12! augustus! 2014,! op! http://www4wvg.vlaanderen.be/wvg/jaarverslag/2013/voorwoord/Documents/jaarverslag20 13_printversie.pdf!! ! van!den!Heuvel,!B.!(2014).!Over!de!kwetsbaarheid!van!‘vermaatschappelijking!van!de!zorg’.!De( gids(op(maatschappelijk(gebied,!105(1),!11816.! ! Jonker,! C.,! Slaets,! J.P.J.,! &! Verhey,! F.R.J.! (2009).! Handboek( dementie.( Laatste( inzichten( in( diagnostiek(en(behandeling.!Houten:!Bohn!Stafleu!Van!Loghum.! ! de!Koker,!B.!&!Jacobs,!T.!(2008).!Hoe!zwaar!weegt!de!mantel?!Determinanten!van!de!ervaren!!

!!


zorgbelasting!bij!Vlaamse!mantelzorgers.!Tijdschrift(voor(sociologie,!2D3,!2588275.! ! Koops,!H.!&!Kwekkeboom,!M.H.!(2005).!Vermaatschappelijking(in(de(zorg.!Den!Haag:!Sociaal!en! cultureel!planbureau.! ! Kwekkeboom,! M.H.! (1999).! Naar( draagkracht.( Een( verkennend( onderzoek( naar( draagvlak( en( draagkracht(voor(de(vermaatschappelijking(in(de(geestelijke(gezondheidszorg.! Den! Haag:! Sociaal! en!cultureel!planbureau.! ! Kwekkeboom,! R.! (2004).! De(waarde(van(vermaatschappelijking.! Geraadpleegd! op! 23! juli! 2014,! op!http://www.lectoraten.nl/publicatie/73/de8waarde8van8vermaatschappelijking!! ! Linders,!L.!(2007).!Niet!de!sterkste!schouders.!Sociale(interventie,!16(2),!13824.! ! Lissens,!G.,!&!Verbeek,!A.!(2007).!Geestelijke!gezondheidszorg!activeert!en!vermaatschappelijkt.! Sociaal,!28(10),!10815.! ! van! Petersen,! A.,! Vonk,! M.,! &! Bouwmeester,! J.! (2004).! Onbekend( maakt( onbemind.( Attitude( onderzoek(naar(de(positie(van(arbeidsgehandicapten(op(de(arbeidsmarkt.!Geraadpleegd!op!28!juli! 2014,!op!http://docs.szw.nl/pdf/35/2004/35_!_3_4822.pdf!! ! Penninx,! K.,! &! Sprinkhuizen,! A.! (2011).! Krachtgerichte( sociale( zorg.( Sociaal( werk( in( de( participatiesamenleving.( Een( verkenning.! Utrecht:! MOVISIE,! kennis! en! advies! voor! maatschappelijke!ontwikkeling.! ! Polis,!H.!(2008).!Ouderenbeleid!met!toekomst.!Het!woonzorgdecreet.!Weliswaar.be,!84,!33.! ! Raad! voor! Maatschappelijke! Ontwikkeling! (RMO).! (2001).! Kwetsbaar( In( Kwadraat.! Den! Haag:! Sdu!Uitgevers.!! ! Schermer,!M.!(2004).!Mantelzorg,(kostenbeheersing(en(eigen(verantwoordelijkheid.!Geraadpleegd! op!1!augustus!2014,!op!http://www.ceg.nl/uploads/publicaties/6_mantelzorg.pdf!! ! Struijs,!A.J.!(2006).!Informele(zorg.(Het(aandeel(van(mantelzorgers(en(vrijwilligers(in(de(langdurige( zorg.!Zoetemeer:!Raad!voor!de!Volksgezondheid!en!Zorg.! ! de!Rick,!K.,!Loosveldt,!G.,!Van!Audenhove,!C.,!Lammertyn,!F.,!van!Weeghel,!J.,!&!Van!Buggenhout,! B.!(2003).!De(vermaatschappelijking(van(de(geestelijke(gezondheidszorg.!Geraadpleegd!op!23!juli! 2014,! op! http://www.kuleuven.be/lucas/pub/publi_upload/2003_7_KDR_GL_CVA_FL_Vermaatschappelij king%20van%20de%20GGZ.pdf! ! van! Reijen,! M.! (2007).! Met( de( beste( bedoelingen:( veertig( jaar( betekenisgeving( en( praktijk( van( vermaatschappelijking( in( beeld( gebracht.! Geraadpleegd! op! 23! juli! 2014,! op! http://surfsharekit.nl:8080/get/smpid:18014/DS1/!! !!


! Vandeurzen,!J.!(2010).!Naar(een(dementievriendelijk(Vlaanderen.(Dementieplan(Vlaanderen(2010D 2014.! Geraadpleegd! op! 15! augustus! 2014,! op! http://www.zorg8en8 gezondheid.be/uploadedFiles/NLsite_v2/Nieuws/2011/Dementieplan%20Vlaanderen%20201 082014%20(PDF).pdf!! ! Vandeurzen,! J.! (2012).! Beleidsbrief( Welzijn,( Volksgezondheid( en( Gezin.( Beleidsprioriteiten( 2012D 2013.! Geraadpleegd! op! 30! juli! 2014,! op! http://docs.vlaamsparlement.be/docs/stukken/20138 2014/g221581.pdf!! ! Vlaamse!Overheid!(2013,!31!mei).!Decreet(houdende(toekenning(van(bepaalde(bevoegdheden(aan( de( provincies( in( de( aangelegenheden,( vermeld( in( artikel( 5( van( de( bijzondere( wet( van( 8( augustus( 1980( tot( hervorming( der( instellingen.! Geraadpleegd! op! 12! augustus! 2014,! op! http://www.vlaamse8 ouderenraad.be/beleid/welzijn/decreet%20toekenning%20bevoegdheden%20provincies.pdf!! ! Vlaams! Parlement.! (2013).! Ontwerp! van! decreet! betreffende! de! integrale! jeugdhulp.! Tekst! aangenomen! door! de! plenaire! vergadering.! Geraadpleegd! op! 30! juli! 2014,! op! http://wvg.vlaanderen.be/jongerenwelzijn/assets/docs/ons/regelgeving/ontwerpdecreet_inte grale8jeugdhulp.pdf!! ! Wilken,!J.P.!(z.d.).!Over(vermaatschappelijking(en(andere(integratiebegrippen.!Geraadpleegd!op!24! juli! 2014,! op! http://www.participatiezorgenondersteuning.nl/CmsData/Articles/Over8 vermaatschappelijking8en8andere8integratiebegrippen.pdf!! ! ! ! !

!!


Actief Zorgzame Buurt

Recommend Documents