AB GIETELINK GOTTFRID VAN ECK

FOKKER de vliegende Hollander een filmtheater project

Uitvoering:

AB GIETELINK GOTTFRID VAN ECK

THEATER NOMADE

ANTHONY FOKKER EN DE GEBOORTE VAN DE LUCHTVAART Anthony Fokker (1890 – 1939) is hét pionierssymbool van de Nederlandse luchtvaart geworden. Een onwaarschijnlijk dramatisch levensverhaal dat zich afspeelt op de roerige bakermat van de internationale luchtvaart aan het begin van de 20e eeuw. Fokker was een man die op 21-jarige leeftijd in een zelfgemaakt vliegtuigje van linnen en hout reeds in 1911 rond de Bavokerk in Haarlem vloog. Het vliegtuigje ging de geschiedenis in als de Fokker Spin. Hij maakte deel uit van de vliegeniersgemeenschap op het Berlijnse vliegveld Johannisthal. Fokker was niet alleen ‘aviateur’ en ontwerper, hij bleek ook een zakelijk genie. Hij werd de grondlegger van grote vliegtuigfabrieken in Duitsland, Nederland en Amerika. Hij produceerde tijdens zijn leven (1890-1939) duizenden vliegtuigen. Politiek gevoelig lag zijn bijdrage aan de Duitse oorlogsindustrie tijdens de 1e Wereldoorlog. Zijn vliegtuigfabriek in het Duitse Schwerin produceerde honderden kleine jagers, die werden ingezet aan het front. Anthony Fokker onderhield in die tijd vriendschappelijke relaties met diverse oorlogsvliegers, waaronder de fameuze ‘Rode Baron’, Manfred von Richthofen. Na de oorlog in 1918 legden de geallieerden beslag op de Duitse oorlogsindustrie. In een onwaarschijnlijke operatie smokkelde Fokker in 6 treinen met ieder 60 wagons de restanten van zijn fabriek met honderden vliegtuigen over de grens naar Nederland, waar hij in Amsterdam een nieuwe (civiele) vliegtuigfabriek stichtte. In 1921 breidde hij uit naar Amerika, ontwikkelde en bouwde daar een nieuwe generaties verkeersvliegtuigen. Zo werd hij op een zeker moment de grootste vliegtuigbouwer van de wereld. In 1924 maakte zijn F7 de eerste tocht van Amsterdam naar Batavia. In 1929 stierf zijn tweede vrouw na een zelfgekozen val uit een hotelraam. Fokker zelf stierf in 1939 in New York aan de complicaties van een Neusontsteking. .

1. DOCUMENTATIE: FILMFRAGMENTEN, FOTO EN TEKSTMATERIAAL De eerste jaren van de Nederlandse luchtvaart zijn ruim gedocumenteerd. Over Anthony Fokker en zijn vliegtuigen bestaan verschillende boeken. Fokker schreef met behulp van een ghostwriter in 1931 en dramatisch geschreven autobiografie ‘De Vliegende Hollander’. Er is veel zwart-wit foto- en filmmateriaal beschikbaar op DVD, You Tube. Televisieprogramma’s ‘Andere tijden’ (VPRO) en ‘Hoge bomen’ (AVRO) maakten in 2008 een documentaire over Fokker. Verder hebben wij voor filmmateriaal contacten met Eye Filminstituut en Aviodrome. Het diverse filmmateriaal zal een belangrijke rol krijgen in het filmtheaterstuk.

2. ARTISTIEK CONCEPT: MUZIKAAL FILMTHEATER Het filmtheaterstuk is een mengvorm van gemonteerde film, filmexplicatie, theater scènes en livemuziek. Vertrekpunt is de gemonteerde film met een explicateur in de traditie van de stomme film. De explicateur Louis Hartlooper (gespeeld door Ab Gietelink) kruipt geregeld in de huid van Anthony Fokker. Als explicateur/acteur transformeert hij dus naar de hoofdfiguur. De bedoeling is het filmtheater te laten begeleiden door een klein muziekorkest o.l.v. Gottfrid van Eck. Voor muziekstukken en liedjes zal worden geput uit Nederlandse, Duitse en Amerikaanse amusementsmuziek uit de jaren 1910 – 1940.

TWEE VERSIES: FILMTHEATER EN SCHOUWBURG Wij willen aan de hand van geselecteerde filmscènes werken aan een scenario op twee niveaus. Het scenario wordt gaandeweg – met de keuze voor het meest geschikte filmmateriaal - geschreven door Ab Gietelink en Gottfrid van Eck. 1. De kleinere filmtheaterversie steunt op de filmfragmenten gepresenteerd door een explicateur/ acteur, met een geluidsdecor en muziek van twee muzikanten. Deze productie wordt als eerste ontwikkeld. 2. De grotere schouwburgversie kan zich van daaruit ontwikkelen en in tweede instantie worden aangeboden. Dan is er sprake van uitgewerkte theatrale scènes en handelingen. Het decor zou kunnen bestaan uit een kopie van de historische Fokker Spin, waar Fokker in 1911 als eerste in Haarlem mee opsteeg en rond de Bavokerk vloog. Het is de bedoeling het stuk door 3 acteurs in wisselende rollen en 2 muzikanten te laten uitvoeren.

3. FOKKER’S LEVENSVERHAAL: HISTORISCH SCÈNEVERLOOP Het filmtheaterstuk vertelt het levensverhaal van Anthony Fokker tegen de achtergrond van de ontwikkeling van de luchtvaart aan het begin van de 20e eeuw. Nadruk zal daarin

vallen op de meest dramatische fase van Fokkers’ levensverhaal tussen 1911-1921, dat gedeeltelijk speelt tegen de achtergrond van de 1e Wereldoorlog. Een tijdperk waarin hij een opmerkelijke rol speelde. De verschillende scènes verlopen historisch. Proloog. Icarische hoogmoed.(1880-1910) Het stuk begint met een overview-vertelling van de mythe van Icarus, geïllustreerd met een collage van prachtige film- en fotobeelden van allerlei vaak mislukkende vliegpogingen. Een komische collage met commentaar en muziek. 1. Vroege jaren (1890-1911) In zijn jeugd was Anthony Fokker een jongen die op school mislukte, omdat hij meer bezig was met treintjes, stoommachientjes en het bouwen van papieren vliegtuigjes. Zijn vader zond hem in 1910 naar een Technische School in Duitsland met een kleine afdeling luchtvaart. Fokker werd in Duitsland de eerste Nederlander met een vliegbrevet. 2. Vliegpresentatie in Haarlem (1911) Anthony Fokker maakte naam door als eerste Nederlander met het zelfgemaakte vliegtuigje, de Spin, op te stijgen bij zijn ouderlijk huis in Haarlem en rond de Bavokerk te vliegen. 3. Fokker in Duitsland (1914-1918). Anthony Fokker ontwikkelde zich in de vliegtuigbouw in Johannisthal (Berlijn). Zijn vader bekostigde deze dure hobby en investeerde honderdduizenden in de ambities van zijn zoon. Hij klaagde regelmatig over zijn uitgavenpatroon. Met de komst van de 1e WO kreeg Antony een grote opdracht van het Duitse leger en de kans om een grote eigen vliegtuigfabriek in Schwerin (Noord-Duitsland) te stichten. In die periode doet hij diverse ontdekkingen, o.a. een mitrailleurconstructie die door de propeller heen schoot. Hij ontmoette onder meer de fameuze oorlogsvlieger de Rode Baron, Manfred von Richthofen en Herman Göring. Anthony wilde een relatie met de eerste vrouwelijke Russische piloot, die bij hem lessen volgde. De affaire zou zijn mislukt omdat de jonge Anthony alleen maar over vliegtuigen wilde praten. 4. Smokkel naar Nederland (1919) Na het Duitse verlies in de 1e WO dreigde de volledige vernietiging van zijn vliegtuigen en de fabriek in Schwerin. Door tussenkomst van Prins Hendrik verkreeg hij zijn Nederlands paspoort terug. Hij smokkelde in 350 treinwagons 400 motoren, 200 vliegtuigen en 100 parachutes alsmede een groot deel van zijn miljoenenkapitaal naar Nederland. 5. Oprichting van de ‘Nederlandsche Vliegtuigen Fabriek’ in Amsterdam (1919) Albert Plesman organiseerde even daarna in 1919 in Amsterdam-Noord aan de Petroleumhaven de ‘Eerste Luchtverkeer Tentoonstelling Amsterdam’ (ELTA). Fokker gaf daar vliegdemonstraties. Er kwamen in 6 weken tijd een half miljoen bezoekers. Daarna nam Fokker de tentoonstellingshallen over voor zijn ‘Nederlandsche Vliegtuigen Fabriek ‘. Nog in 1919 werd de KLM opgericht en Plesman werd gevraagd daarvan de eerste directeur te worden. 6. Amerikaanse vliegtuigavontuur (1921-1939) . Fokker had gezien zijn binding met de Duitse oorlogsindustrie in Europa een moeilijke positie. Amerika lag achter in haar vliegtuigindustrie, maar had op den

duur ongekende mogelijkheden. Fokker werd positief ontvangen en bouwde in Amerika enorme fabrieken. 7. F7 Eerste vlucht Amsterdam-Batavia (1924) Een Fokker F7 van de KLM maakte in 1924 met 10 tussenstops in evenzovele dagen de eerste vliegreis Amsterdam-Batavia 8. De Amerikaanse jaren in zaken en privé Fokker doet veel verschillende zaken in Amerika en wordt daar in 1930 de grootste vliegtuigfabrikant ter wereld. In 1931 Schrijft hij samen met een ghost-writer zijn autobiografie “The Flying Dutchman” . Fokker ontmoet enkele groten der aarde, waaronder de zoon van president Henry Ford en filmster Charlie Chaplin. Zijn tweede vrouw, de Canadese Violet Austman, voelde zich na een psychose en ziekenhuisopname zo alleen in de relatie, dat ze de zelfmoord pleegde door uit een hotelraam te springen. 9. Dood in New York (1939) Hij stierf op 49 jarige leeftijd aan de complicaties na een neusoperatie.

THEATERPERSONAGES Bij een verdere enscenering van het (film)theaterstuk kan men zich naast Anthony Fokker de volgende personages voorstellen: Anthony’s vader Herman Fokker, zijn beide vrouwen (nl. de Duitse Sophie von Morgen en de Canadese Violet Austman), een Duitse militaire opdrachtgever, de Rode Baron en Albert Plesman.

4. FILMFRAGMENTEN Naast documentair filmmateriaal over Fokker, vliegtuigdemonstraties en WO I, denken we ook aan dramatisch of komisch filmmateriaal. Bijvoorbeeld een of meer scènes uit de film “Balloonatic” (1923) van Buster Keaton of “Shoulder Arms” (1918) van Charlie Chaplin. Laatstgenoemde is misschien het meest interessant, omdat Fokker in zijn Amerikaanse periode contact met hem onderhield. Mogelijk kan er ook dramatisch materiaal gebruikt worden uit films over de Rode Baron, een (willekeurige) huwelijksscène die uit de hand loopt of een zelfmoordscène van een vrouw die van nieuwe dialogen – geënt op het leven van Fokker en zijn tweede vrouw Violet - wordt voorzien. Zo kunnen losse filmfragmenten aan elkaar gesmeed worden tot verschillende eenheden: een (Polygoon) journaal, een korte documentaire, een drama, een komische slapstickfilm. Dit zijn diverse genres die de explicateur vroeger kunstig aan elkaar praatte en van commentaar voorzag, met dit ene verschil dat het nu om één levensverhaal en thematiek (nl. luchtvaart) draait en niet om heel diverse onderwerpen.

5. PRODUCTIEFASE VAN FILMTHEATER- EN SCHOUWBURGVERSIE Wij denken in het voorjaar van 2013 in samenwerking met partners als Filmmuseum Eye en Aviodrome het scenario te ontwikkelen en de voorstelling te maken. Wij willen in de nazomer/ najaar 2013 reeds een serie filmtheatervoorstellingen kunnen geven. Mocht er een schouwburgtournee tot de mogelijkheden behoren dan kijken we naar het seizoen 2014/2015.

A. Filmtheater locatieproject Forteiland Het is de bedoeling een kleine onderzoeksproject rond Fokker te presenteren op het Forteiland.

B. Schouwburgtournee ism. Impact Entertainment In het najaar van 2014 zal het project een schouwburgtournee beleven. Onze impresario Impact Entertainment/ Ruud de Graaf zal de verkoop en contractuele begeleiding naar de Nederlandse schouwburgen verzorgen. Wij zijn met de Stadsschouwburg Haarlem (Jaap Lampe) in gesprek over een première najaar 2014.

6. PARTNERS a. Nederlandse Luchtvaart en Ruimtevaart Instituut (NLR) b. Historisch Museum NLR c. Aviodrome d. Fokker Spin Centennial e. Eye Filmmuseum We verwachten de partnerlijst in de loop van het project nog fors te kunnen uitbreiden.

7. FONDSEN EN SPONSORING Wij denken natuurlijk aan de reguliere theaterfondsen.

Daarnaast kijken we specifiek naar sponsormogelijkheden uit de luchtvaartwereld. Stichtingen rond Fokker en Schipholfonds, KLM en de overige vliegwereld.

8. CONTACT

Ab Gietelink Theater Nomade O.Z. Achterburgwal 203 D 1012 DL Amsterdam telefoon 020 6941082 [email protected] www.theaternomade.nl Gottfrid van Eck Wilde Eend Producties Shetlands 44 3524 ED Utrecht 030-2888649/ 06-28316474 www.wilde-eendproducties.nl [email protected]