Aardkundig excursiepunt Rieks
van
der
23
Straaten
Westendorperheideweg
1.2, 8166
HX
Emst
[email protected]
De Leuvenumse
GRONDBOOR & HAMER NR
6
Beek
-
2008
139
Algemeen De
Leuvenumse
genoemd,
(Afb. 1).
Nederland
van
de Staverdense
in
de
voorlaatste
ondergrond
kan
de
over
stromen
die is
Beek
schoonste beken
en
De beek
de Veluwe
zandgronden van kleilaag
ook wel
Beek,
is een van de mooiste
hoge
dankzij
een
afgezet tijdens
de
ijstijd.
Naam het
Op
De
en
landgoed Staverden,
noorden
Ten
heet de
Hagen,
de Staverdense
landgoed Staverden, bij
van
Leuvenum.
begint landgoed Leuvenumse
het Uddelermeer
tussen
beek
Beek.
De
Daar heet de
Hagen,
beek
de
(Afb. 21.
Beek
Locatie Provincie
Gelderland, gemeenteApeldoorn
en
gemeente Ermelo.
De
en
beek
ontspringt
stroomt dwars
(Ermelo).
De
als
de
de Veluwe
naar
de
natuurlijke loop van
het Leuvenumse
Bos
De beek
op.
Hierdense
gegraven
(gem. Harderwijk)
(Apeldoorn)
uit het üddelermeer
over
in
het noorden
beek
houdt in
vervolgt zijn loop die
Beek,
Mierden
bij
het Veluwemeer
uitmondt.
Bereikbaarheid De
beek
De
(Afb. 2). meer, weg
Een
beek
kasteel
bij
die
door
aantal
beek.
u
ten oosten
loopt
bereikbaar
goed
Staverden,
het
Harderwijk
van
weg
tussen Uddel
bij
en vanaf
Leuvenumse
Bos
en
Leuvenum
het Uddeler-
de
Oude Zwolse-
loopt.
wandelingen lopen gedeeltelijk langs
Meer
informatie
onder andere
numse
is
de
van
Apeldoorn (de N302),
naar
Bos
in
over
deze
de brochures
Wandelroute
Natuurmonumenten
van
Landgoed Staverden
Leuve-
Wandelen
en
het Geldersch
van
de
wandelingen vindt
op
Landschap.
Toegankelijkheid U kunt de
U kunt
ook
het
bij
auto
uw
parkeerplaats
Uddelermeer parkeren het
van
gelijknamige
kasteel
parkeren bij
op
restaurant
Staverden
of
op
het parkeerterrein 'Poolseweg' (N302 Harderwijk -
Apeldoorn).
Eigenaar De beek
Afbeelding 2.
heeft
diverse
waaronder
eigenaars,
domeinen, Geldersch Landschap,
Kroon-
Deel
de
waarop
menten
en
Stichting Sandberg van
Leuvenum.
goed
Afbeelding 1. (vorige pagina) Zijtak
van
de Leuvenumse Beek
bij
de
Duikers
Ezelsbrug (Oude
der
er
laatste schone
een
(Afb. 1,3,
en
naliseerd. van ons
A en
6).
kleine
is
en
beekjes,
die
in
de
de
van
Nederland,
de Staverdense Beek in het op dat
met
met
een
Dr
Garderen
genoemd en
dat de beekval-
door moeras. Beken
dikke zwarte
en
andere
lijn aangegeven.
afgekort, bruggen met
(391),
Uddel
(392)
chromo-topographischekaart
en
van
Br. Bron:
Ermelo
het
Nederlanden,Topografische Inrichting,
(372)
Koninkrijk
1900 -1907.
maar
de
Neder-
Bij Langdurige regenval
eerder
Er is niet
en
deels
het
zich in een in
gevoed
geka-
van een
door
greppels
en een
water
en
de hoofdbeek.
GRONDBOOR & HAMER
NR 6
-
2008
maar meer met
om
buiten
bron waar
van een
zijn
door
oevers
een
te broeden.
uit
de
natuurlijk afwatering
langzaam
loop. Vanwege
is het
oevers.
het water
stagnerend grondwater.
meanderende
de steile
plek
treedt de beek
van een
gekenmerkt
water
ideale
sprake
natte vallei
beek wordt
regenwater en
stelsel van
echt
grond borrelt,
parallelle
dat de beek wordt
uitmonden
van
in
weinige laaglandbeken
grondwater:
verzamelen
van
deels kronkelend
een van
een
beken
één beek,
met een stelsel
Dit houdt
water
Beek is
kronkelende
Het is niet
stroompjes,
land.
grondwater
140
natuurlijk
De beek
oppervlakte
en
Beek of Staverdense
en
moerassig gebied
stromen
worden
kaart
Staverdense/Leuvenumse Beek
zien?
te
De Leuvenumse
land
de
Oude Beek’ wordt
kaartbladen
stroomafwaarts.
topografische
van
gekenmerkt wordt
van
is
‘De
waterlopen zijn
Zwolseweg, Leuvenum). Kijkrichting
Wat
loop
zien is. Merk
te
begin lei
de oude
van
Natuurmonu-
voor
de
De
stromend
het heldere
ijsvogel
een
Afbeelding 3. De Staverdense Beek
bij
de
Koningsweg.
Kijkrichting
stroom-
opwaarts.
Afbeelding 5. Kasteeltuin
van
Staverden.
Afbeelding 4. Meanderende
zijtak
van
de Staverdense
De beek
aan
het
de
begint
als
de Staverdense het
zuidpunt van
zuiden en maakt
daarna
verder
historische
kaart
Oude
even
gebied ten
Staverdense toont hier
schijnlijk handje
te
zuiden
Beek,
een
bocht
naar
180
van
zeer een
heeft
het
om
nat
kunt
zuiden
bij
de
Op u
afvoer
om
een
zien
dat
doorliep.
het
begin
moerasgebied.
watergang
Beek) naar
graden
te stromen.
het meer,
van
was
Ley Graf,
gegraven
een
Beek
het Uddelermeer
het meer verder vroeger Dit
de
(of
dan
van
bij
Uddelermeer, loopt
het noorden
naar
Beek
stroomafwaarts.
Koningsweg. Kijkrichting
die
van
van
de
De kaart kronkelend
men waar-
het water
een
helpen.
leidend
eik
u
Wanneer
de Staverdense
weggetje
naar
restaurant.
het
stroomt de beek u de
Beek
Uddelermeerweg
goed bekijken.
noorden
De beek
loopt
naar kasteel
tussen
door
het
inslaat
Dat is het
de rotonde bos
en
en
beekdalgrasland (beekbegeHet bos
beuk,
heeft men
greppels zijn
er
nog
is
vochtig
te nat was
het bos
en
voor de
vroeger
rijk
gewenste
ontwaterd.
steeds te zien.
kunt
kleine
en
heeft
De
met
Omdat het bos
aan varens.
Van het Uddelermeer Staverden.
beekdal
schraalgrasland).
het
een
In de winter ziet wat biezen
een
en
kleurrijke
men
riet,
in
het
maar
in
bloemenwei.
GRONDBOOR & HAMER NR 6
-
2008
beekdalgrasland de In
naast
zomer verandert
het
beekdal,
op
gras
het in
de
141
Afbeelding 6. Bij langdurige neerslag
het
overstroomt
bekenstelsel. Over-
gelopen zijtak
de
de
van
Leuvenumse Beek
bij
Ezelsbrug (Oude
Zwolseweg, Leuvenum). Kijkrichting stroomafwaarts.
Afbeelding 7. Grondwaterstanden t.o.v.
het maaiveld
op de Veluwe
en
in
de Gelderse Vallei. Het
kruispunt van
de rode
geeft
stippellijnen
de locatie
van
het Uddelermeer
aan, het beek.
begin
van
Gewijzigd
Dufour, F.C.,
de
naar:
1998.
Grondwater in
Nederland. Onzicht-
baar
water
wij lopen.
waarop
Neder-
lands Instituut voor
Afbeelding 8.
Toegepaste Weten-
schappen
TNO, Delft.
Geologische kaart en
in de Gelderse
de
glaciale
meer
wat
drogere delen,
korenvelden
akkeronkruiden
en
van
Staverden 1924 had
Hij
wekt
ook
herten
die
aan
de
aangelegd
zoals
beek
is
om
water te voorzien
afgebroken,
is
tegenwoordig
hij
korenbloem, de
loopt
de
Ten
kamille
in
men
1989
groene
het
van
in
de watermolen in in
weer
stroom
ere
en een
naam voor een
worden.
en
Stavo
nu
Het
zien.
de
stichting:
(een
een
helm
waren
van
de
bezoek
maar
142
gele
waard,
wel
U
ruit
Hertog
de
buurtschap is
aan
de Leuvenumse
iets
als huis
van
er
nu
uit
1905)
is
de kasteeltuin
het kasteel zelf niet
huis
stam
het
een
proglaciale
Postma 1997.
liep
nog
Ten
Het
de
de
Ook hier
noorden
op
Wel is de
kan
de
men aan
zien
dat
zijn namelijk
in
en
luiken
men
van
zich
de kleuren
met
hotel
Leuvenum, bij
de beek.
van
die
gracht
hotelrestaurant
boerderijen
van
betekent
een heuvel
geschilderd: donkergroen
natuurlijke loop
namelijk
woonplaatsen
Leuvenum
oorspronkelijke landhuis,
bij
Ze
de
naam van
eveneens
gemeente Ermelo.
'heim’1
Koper, verdwijnt de beekdalvlakte de
de
oudste
naam
stam
zien
te
bevindt.
landgoed
in
van
is verdwenen.
monumentale
Leuvenum
verandert
Beek. De
TeveT.
Zwarte Boer'.
biezen.
ontwik-
wapen
gele
Het Roode
daarmee
Het verdere
tevens
verloop
is
gegraven.
het
Aardkundige
van
roos'
kasteel
te leveren
wordt
stuwwallen,
het
het land-
van
zeker
een
is
hoger
NR
6
heeft
in
de
gezorgd
is dan
elders
uit
Beek
dat het
meter
hoger
Het
zakken,
omdat het
2008
is dan
regenwater op
de
in
kan
de
de
zijn ijstijd
wel leem
grondwater
de Veluwe.
op
dankt
de voorlaatste
ondergrond, ook
het water vast waardoor
(Afb. 7).
-
of Staverdense
Er is
zogenaamde schijngröndwaterstand:
houdt
omheen.
& HAMER
aan een
smeltwaterklei
tot tien
bezichtigen,
GRONDBOOR
smeltwaterklei
veel
een
onlangs
Beek
bestaan
genoemd,
Het kasteel
waarde
De Leuvenumse
Deze
voor
het kasteel
genoemd.
de
van
Beek. Leuvenum is
(Germaanse
Leuvenum,
het
van
de Veluwe
'Gelderse
bewoners
Gelre,
kasteel,
vooral
op
pauwenveren
op
in
met stads-
het
met een rode de
kreeg
stad
naar:
Landgoed
en
waarschijnlijk
de vaak
Geldersch
van
huizen
ten
de Saksi-
zou
van
plaatsen
namelijk
Pauwenburcht
kunt
alles
aan
staat
even
van Staverden
Leuvenumse
Het
'De
landgoed
Staverden
eigendom
Omdat
het vierde
opgeknapt.
is
om witte
ook wel de Witte
(eigenlijk
kleinste
men
de luiken
mispelbloeml.
verplicht de
Op
zijn.
echter nooit tot een
de
landgoed Dit kan
Landschap.
In de naam
in
Huize
een
moest het centrum
en
een van
kasteel,
op de Veluwe
zijn
afzettingen
Gewijzigd
aangegeven.
(Westfaalse
hersteld.
op.
gemeente Ermelo,
te vinden
terug
Het heeft zich is
rechten.
goed
de
het üddelermeer.
van
god
1298 stadsrechten
keld
in
buurtschap
noorden
sche
is de
de kaart
Op
de
en
een
om
Staverden
bekkens
noorden
beek
opgeleide
slotgracht
het Pleistoceen
In de
worden
en
en een watermolen
Nadat
drijven.
aan te
verbouwd.
graan
foerageren
getolereerd,
Parallel
klaproos.
Molenbeek, kasteel
wordt
mogen
van
Vallei.
in
dit deel
sprake
de
van
kleilaag
grondwaterstand vijf
directe
namelijk
kleilaag blijft
omgeving
niet
in de
staan.
grond
De klei de
komt
geringe diepte
op
Veluwe die loopt
in
voor
natte vallei
een
via
het Uddetermeer
van
op
Afbeelding 9.
Staverden Geomorfologie
Leuvenum
en
Koper (in
Het Roode
naar
het Leuvenumse van
Bos ter
hoogte van Ermelo)
is
en
door
bedekt
Vallei van de
zand Leuvenumse Beek.
afkomstig
de omliggende stuwwallen.
van
ten noorden ontbreekt
daarvan
de
door
nog
en is
kleilaag
het
De vallei
Mierden,
naar
loopt
De rode
geeft
grondwaterpeil aanzienlijk van
Ook het
lager.
nat
nog
het Kleine
De Bieze nat
en
het Uddelermeer
van
kleinere
en het Grote
Zeilmeer.
dat het hele
aan
geven
is.
de
Op
is
gebied
honderd
Topografische
boven
de
kaart
en
van
Al terra
kleilaag
chromo-topographische
jaar geleden is
(Afb. 2).
De
zelf. De
klei werd
bakstenen
De
naam
dit ook
Leemput verwijst
daar
van
de
naar
-UR. AW-Gebieds-
smeltwaterklei
kleilaag
In
de stuwwallen
en
oosten werd
het de
stuwwal
de Veluwe
van
Arnhem loopt)
en in
Ermelo-Garderen. tussen boven
de
de twee
Afbeeldingen
indruk
de
7
8 laten
en
en
de
klei
Het
geeft van
zanden
ijs afgedamd
het
het
Dienst
in
aangetroffen, terwijl terras voorkomen
Uit
een
lijk meerafzettingen tot de
dat
die
9
meer, wat wil
in
het reliëf
boringen meer
de
van
tot wel
gestuwde
dus
de
een
10
van
m
diep
m
worden
name-
onder NAP
hoogste meerafzettingen op 50
op
m
boven
NAP
door
Geo-
Rijks
zo'n 60
boringen
diepte
een
op
de
van
van
stagnerend
het zuiden
Het was
onder
grotendeels opgevuld
de instabiele
helling
(hellingzandl. grote
10
een
ligt.
meer
en
de
met
zand
stuwwallen
is
en
m
dik
ontwikkelden
blokken
beneden
ervan
kunnen
zich
hoefte de
moeten
in
en
de rand
bevroren
waterwas het
af,
bevat
de
ritmische
van
dal,
de flanken
op
concentratie
eerder
de vallei van
van
een
zand
van
het
de
de
Ermelose
van
heeft
bij
geleid tot er
Uddel
konden
De
tevens
een
voor
de
Leuvenumse De
dat uit
legden
de
Beek leidt
tot
dat
tijdens
ontstaan
heeft niet
het
van
Garderen.
smeltwatermeer,
de
Sol de
ligt
op
grens
de laatste
van
Staverden.
en Leuvenum
dit terras
danken
de beek.
ook
Ze het
en
uit
vindt men
die
zijn
De
hun
De
ook
de
stromend
de beek
bij
heide
cultuurlandschap
water
hun
ruim 2 km ten Staverden
waarschijnlijk
(vroege)
op
getuigen
Late-Steentijd.
landgoederen van
vanaf de
een
grafheuvels
Oude Zwolseweg,
vlak
bestaan
op
beek-
ook
middeleeuwen
van
het beekdal
stamt
tijd.
LITERATUUR
Gans,
W.
de,
2000.
Het
Uddelermeer
kamer.
Gans,
W.
Natuur &
Een
schat-
pp.
56
-
58.
de, 2006.
Geologieboek
Nederland.
ANWB.
1997.
Leuvenumsche
door
Beek-vallei.
landijs gevormd
pp.
R. van
Een
meer met
transport-afzettingen. 51-6,
Straaten,
geologische
Techniek 68-12,
voormalig
zandige massa-
Grondboor
& Hamer
117-126.
der,
2008.
Aardkundig Excursiepunt 21, & Hamer
62-5,
pp.
het
Uddelermeer
108 -
112.
maar
ijstijd
WEBSITES
www.mooigelderland.nl www.aardkunde.nl
de stuwwal
groeve
dit natuurterrein
geologie van
de
de Ermelose
aan, op
van
van het
het Uddelermeer
bij
de Romeinen
marskamp
aan
langs
ook sinds
Vooral
de terrasrand
met
Aan de westrand van de
de beheerder
landschap)
op
weinig
eerste levensbe-
de rand
stuwwallen,
die
en
Grondboor
(zie Aardkundig excursiepunt 21).
voormalige zandgroeve 't
Beek
heide
westen
pak-
een
verhoogde grondwaterstand, gezorgd
maar
wordt dan
aanwezigheid van schoon,
later
een
bestaat. Dit
kleilaag
nog
bewoond.
prehistorische bewoning vanaf
Vanwege
rand
buitengewoon grote vorstheuvels (pingo's)
van
volgens
van
pakket
de
van
Leuvenumse
toestand
genoemde 'smeltwaterkleilaag'
de
verhoogde grondwaterstand. alleen
dik
en klei
zijn gegleden
historische bewoning.
van
bij
Postma, G.,
het meer, verder
meeropvulling
afwisseling
ket omvat de die in
deel
intensief
drogere gronden langs
die
zijn gegleden.
diepere
GL32.pdf).
tegenwoordig
een
de beek
de wat
De In het
is
er
de Veluwe
op
gebied langs
prehistorische tijden
zijn. Deze spoel-
langs
Helaas
struc-
de sediment-
dat van
afgegleden
'massatransporf-afzettingen zijn
2
als
de stuwwal
van
overstort en valt
wand
gestuwde
Bewoning
bewoond
spoelzandwaaiersediment gevonden,
lang
m
zandwaaiers
naar
In deze
blokken
tot wel
van
die
zijn afgezet.’
water
de bewuste
zowel de
onderscheiden,
te zien.
dan Het meer is
herkennen
stromen en
oog kan
de stuwwal
van
Stromend
meer.
noorden, terwijl
dat het
blijkt
zijn geweest:
bij
turen
meer
Afbeelding
proglaciaal
door
stuwmeer.
naar
weer en toont tevens
de Veluwe.
van
hoofd-
'natte plek'
het vroegere
een
werd
begrensd
meer
Pleistocene
logische
in
ijs lag
de
stuwwal
een
het
het zuiden.
door
dat het zich heeft ontwikkeld voor een
zeggen
ijsfront.
moet
de
in
Zwolle
van
in
http://www.aard-
kunde.nl/map/hot/
zijn; 'Een geoefend
een
huidige beekvallei, die enigs-
Dit smeltwatermeer was
het
Veluwe
is ontstaan.
van
geomorfologie van
zien
in
landijs
begrensd
ruwweg
stuwwallen
verspreiding
zins een
de
van
meer
(die
oorspronkelijk
het
het westen door
de smeltwaterklei de
geeft
het
(http://www.
aardkunde.nl/map/
ijstijd iSaalien) tussen
de
Gebiedsnummen GL32
is
van
van
wegen.
ondergrond
dat zich bevond
meer
noorden
de
de voorlaatste
afgezet tijdens glaciaal
in
Vallei
Leuvenumsche Beek,
en
De
Nederland,
Wageningen
kaart
aangegeven
het maken
voor
gewonnen
het verharden
en
duidelijk
aan. Bron:
Geomorfologische
naam: van
verbreiding
de smeltwateraf-
waaronder
meertjes,
Uddelsche Veen, Oudedijk, Veenkamp
moerassig
de
zettingen
enkele
Zeilmeer
zoals
namen
zuiden
gebied ten
vertoont
en
stippellijn
daar
maar
te zien
zou
(Geldersch moeten
GRONDBOOR & HAMER NR
6
-
2008
143
