Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent
Academiejaar 2009-2010
Aansprakelijkheid voor schade door opslag en transport van gas met rechtsvergelijkend overzicht Masterproef van de opleiding „Master in de rechten‟
ingediend door Lobke Dejonghe
(studentennummer: 20052374) (major: burgerlijk recht en strafrecht)
Promotor: Prof. Dr. Ingrid Boone Commissaris: Prof. Dr. Jean Rogge
1
Voorwoord
2 3
In dit woord vooraf wens ik even stil te staan bij het tot stand komen van deze Masterproef.
4
In het eerste masterjaar van de opleiding Rechten wordt men verondersteld een thema te
5
kiezen bij een promotor. Mijn keuze ging uit naar het thema „Aansprakelijkheid voor schade
6
door opslag en transport van gas‟ onder leiding van Prof. Dr. Bocken. Ik had reeds mijn
7
juridisch schrijven in derde bachelor onder zijn wakend oog geschreven en wilde graag
8
nogmaals onder zijn toezicht werken. Tot mijn spijt werd me verteld dat Prof. Dr. Bocken met
9
emeritaat zou gaan aan het einde van mijn eerste masterjaar. Ik wens hem toch te bedanken
10
om mij de kans te geven dit onderwerp te bespreken.
11
Reeds van de eerste ontmoeting was zijn opvolgster Prof. Dr. Boone aanwezig bij de
12
begeleiding. Zij heeft mij erg goed opgevangen bij de verdere begeleiding van deze
13
Masterproef in mijn tweede masterjaar. Ik wens Prof. Dr. Boone dan ook te bedanken voor
14
de goede begeleiding en de goede raad bij het opstellen van mijn inhoudstafel en het
15
uitwerken ervan.
16
Ook mevrouw Phang zou ik graag even vermelden. Zij was mijn commissaris in het eerste
17
masterjaar. Na haar vertrek van de faculteit Rechten heeft Prof. Dr. Rogge heeft haar plaats
18
ingenomen.
19
Naast deze academici zijn er ook enkele mensen uit mijn persoonlijke, huiselijke kring welke
20
ik wens te danken voor hun oneindige steun. Mijn ouders die mij de kans hebben gegeven
21
om te studeren en deze opleiding af te werken. Zij hebben ook met de nodige aandacht dit
22
werk nagelezen. Naast de steun van mijn ouders kreeg ik ook veel steun van mijn vriend
23
Roeland Watteeuw. Hij heeft me ook geholpen met de lay-out van dit werkstuk.
24
Deze Masterproef heeft mij bloed, zweet en tranen gekost. Zonder deze personen zou het
25
resultaat niet hetzelfde geweest zijn.
26
Voorwoord ....................................................................................................................... 2
27
Probleemstelling ............................................................................................................... 7
28
Hoofdstuk 1: Definities en juridische omkadering .............................................................. 9
29
Afdeling 1: Begrippen ............................................................................................................... 9
30
§ 1. Gas ........................................................................................................................................................... 9
31
§ 2. Vervoer van gas ....................................................................................................................................... 9
32
§ 3. Opslag van gas ....................................................................................................................................... 10
33
Afdeling 2: Bevoegdheidsverdeling en overzicht van de toepasselijke reglementen met
34
betrekking tot vervoer en opslag van gas ................................................................................ 11
35
§ 1. Veiligheidsmaatregelen ......................................................................................................................... 12
36
a.
Vervoer van gas ............................................................................................................................... 12
37
b.
Opslag van gas ................................................................................................................................. 12
38
§ 2. Vergunningsplicht .................................................................................................................................. 13
39
a.
Vervoer van gas ............................................................................................................................... 13
40
b.
Opslag van gas ................................................................................................................................. 14
41
§ 3. Europese Richtlijn betreffende de beheersing van zware ongevallen waarbij gevaarlijke stoffen zijn
42
betrokken ..................................................................................................................................................... 15
43
Hoofdstuk 2: Schadegevallen en de verschillende aansprakelijkheidsgronden. ................. 17
44
Afdeling 1: Aansprakelijkheid volgens het gemeen recht: buitencontractuele aansprakelijkheid 17
45
§ 1. Foutaansprakelijkheid o.b.v. art. 1382 BW ........................................................................................... 17
46
a.
Fout: onzorgvuldigheid ................................................................................................................... 17
47
b.
Bijzonder geval: aansprakelijkheid van de aannemer ..................................................................... 18
48
1. Raadplegings- en informatieplicht ................................................................................................... 20
49
2. Lokalisatieplicht ............................................................................................................................... 20
50
3. Toepassingsgevallen ........................................................................................................................ 21
51
4. Strafrechtelijke aansprakelijkheid van de aannemer ...................................................................... 25
52
§ 2. Aansprakelijkheid voor gebrekkige zaken: art. 1384, lid 1 BW ............................................................. 25
53
a.
Bewaarder van een gebrekkige zaak ............................................................................................... 27
54
b.
Zaak ................................................................................................................................................. 30
55
c.
Het gebrek van de zaak ................................................................................................................... 31
56
d.
Schade aan derde en causaal verband ............................................................................................ 34
57
e.
Bewijsregeling ................................................................................................................................. 35
58
f.
Bevrijdingsmogelijkheid .................................................................................................................. 37
59 60
§ 3. Aansprakelijkheid voor de instorting van gebouwen: art. 1386 BW ..................................................... 38 a.
Gebouw ........................................................................................................................................... 40
3
61
b.
Instorting ......................................................................................................................................... 40
62
c.
Verzuim in onderhoud of gebrek in de bouw ................................................................................. 40
63
d.
Causaal verband .............................................................................................................................. 41
64 65
§ 4. Burenhinder: art. 544 BW ...................................................................................................................... 42 a.
Toepassingsvoorwaarden................................................................................................................ 42
66
1. Nabuurschap.................................................................................................................................... 43
67
2. Abnormale hinder ............................................................................................................................ 46
68
3. Causaal verband .............................................................................................................................. 48
69
4. Toerekenbaarheid ........................................................................................................................... 49
70
Afdeling 2: Aansprakelijkheid volgens het gemeen recht: contractuele aansprakelijkheid ......... 51
71
§ 1. Art. 1641 BW: Vrijwaring door de verkoper voor gebreken van de verkochte zaak ............................. 51
72
a.
Gebrek ............................................................................................................................................. 53
73
b.
Verborgen gebrek ........................................................................................................................... 54
74
c.
Ernstig gebrek.................................................................................................................................. 54
75
d.
Gebrek bestaat bij de koop ............................................................................................................. 55
76
e.
Korte vorderingstermijn .................................................................................................................. 55
77 78
§ 2. Contractuele aansprakelijkheid: huurder/verhuurder .......................................................................... 56 a.
Aansprakelijkheid van de huurder .................................................................................................. 57
79
1. Aansprakelijkheid van de huurder voor de door hem veroorzaakte schade: art. 1732 en 1733 BW.
80
............................................................................................................................................................. 57
81
2. Bevrijdingsmogelijkheid voor aansprakelijkheid op grond van artikel 1732 en 1733 BW .............. 58
82
3. Aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door huisgenoten: art. 1735 BW ............................... 61
83
b.
Aansprakelijkheid van de verhuurder ............................................................................................. 64
84
Afdeling 3: Aansprakelijkheid op grond van bijzondere wetten ................................................ 67
85
§ 1.Wet betreffende het vervoer van gasachtige producten en andere door middel van leidingen ........... 67
86
a.
Toepassingsgebied .......................................................................................................................... 67
87
1. Gas ................................................................................................................................................... 67
88
2. Vervoer van gas ............................................................................................................................... 68
89
3. Aardgasdistributie ........................................................................................................................... 68
90
b.
Compensatoire schadevergoeding .................................................................................................. 68
91
c.
Risico-aansprakelijkheid .................................................................................................................. 69
92
d.
Strafrechtelijke aansprakelijkheid ................................................................................................... 70
93
§ 2. Wet betreffende het opsporen en exploiteren van ondergrondse bergruimten in situ bestemd voor
94
het opslaan van gas. ..................................................................................................................................... 70
95
§ 3. Wet betreffende de aansprakelijkheid voor producten met gebreken ................................................ 70
96 97
a.
Toepassingsvoorwaarden................................................................................................................ 71 1. Product ............................................................................................................................................ 71
4
98
2. Gebrek van het product ................................................................................................................... 72
99
3. Schade en causaal verband ............................................................................................................. 73
100
4. Producent ........................................................................................................................................ 74
101
b.
Bevrijdingsmogelijkheden ............................................................................................................... 76
102
§ 4. Wet van 30 juli 1979 betreffende de preventie van brand en ontploffing en betreffende de verplichte
103
verzekering van de burgerrechtelijke aansprakelijkheid in dergelijke gevallen: objectieve aansprakelijkheid
104
...................................................................................................................................................................... 77
105
a.
Preventie ......................................................................................................................................... 77
106
b.
Objectieve aansprakelijkheid .......................................................................................................... 78
107
c.
Sancties ........................................................................................................................................... 79
108
Hoofdstuk 3: Verzekeringen ............................................................................................ 81
109
Afdeling 1: Verzekering burgerlijke beroepsaansprakelijkheid ................................................. 81
110
§ 1. Verzekering BA exploitatie .................................................................................................................... 82
111
a.
Gedekte personen ........................................................................................................................... 82
112
b.
Gedekte aansprakelijkheid .............................................................................................................. 82
113
c.
Gedekte activiteiten ........................................................................................................................ 83
114
d.
Gedekte schade ............................................................................................................................... 83
115
e.
Uitsluiting en verval......................................................................................................................... 83
116
§ 2. Toepassingsgeval ................................................................................................................................... 84
117
Afdeling 2: Wet van 30 juli 1979 betreffende de preventie van brand en ontploffing en
118
betreffende de verplichte verzekering van de burgerrechtelijke aansprakelijkheid in dergelijke
119
gevallen ................................................................................................................................. 84
120
§ 1. Toepassingsgebied ................................................................................................................................ 84
121
a.
Inrichtingen ..................................................................................................................................... 84
122
b.
Verzekeringnemer ........................................................................................................................... 85
123
c.
Derden ............................................................................................................................................. 85
124
§ 2. Modaliteiten inzake tussenkomt ........................................................................................................... 86
125
a.
Rechtstreeks vorderingsrecht ......................................................................................................... 86
126
b.
Excepties ......................................................................................................................................... 86
127
c.
Subrogatierecht van de verzekeraar ............................................................................................... 86
128
Hoofdstuk 4: Situatie in Nederland .................................................................................. 87
129
Afdeling 1: Inleiding ................................................................................................................ 87
130
Afdeling 2: Aansprakelijkheid voor gebrekkige roerende zaken ................................................ 88
131
§ 1. Roerende zaak ....................................................................................................................................... 88
132
§ 2. Gebrek en bijzonder gevaar .................................................................................................................. 88
5
133
§ 3. Bekendheidseis ...................................................................................................................................... 89
134
§ 4. Aansprakelijke persoon ......................................................................................................................... 89
135
§ 5. Verhouding met de productaansprakelijkheid ...................................................................................... 90
136
Afdeling 3: Aansprakelijkheid voor opstallen ........................................................................... 90
137
Afdeling 4: Aansprakelijkheid voor gevaarlijke stoffen ............................................................. 91
138
§ 1. Gevaarlijke stof ...................................................................................................................................... 91
139
a.
Stof .................................................................................................................................................. 92
140
b.
Gevaar ............................................................................................................................................. 92
141
c.
Bekendheid ..................................................................................................................................... 92
142
§ 2. Aansprakelijke persoon ......................................................................................................................... 92
143
Afdeling 5: Aansprakelijkheid voor boorgaten en mijnbouwactiviteiten ................................... 93
144
Afdeling 6: Productaansprakelijkheid ...................................................................................... 94
145
Afdeling 7: Wet buisleidingenstraat Pernis-Antwerpen ............................................................ 94
146
Hoofdstuk 5: Besluit ........................................................................................................ 96
147
Bibliografie ..................................................................................................................... 98
148
6
149
Probleemstelling
150 151
Om het onderwerp van deze Masterproef, met als titel “Aansprakelijkheid voor schade door
152
opslag en transport van gas” af te bakenen, is het nodig enkele begrippen te verduidelijken.
153
Bij opslag van gas kunnen we denken aan de bovengrondse gasopslagplaats zoals in
154
Zeebrugge of zoals de ondergrondse gasopslagplaats zoals in Loenhout, maar ook een
155
gasfles of een butaantank in de achtertuin zijn vormen van opslag van gas. Het transport van
156
gas via pijpleidingen is alom bekend. Daarbij moet een onderscheid worden gemaakt tussen
157
hoofdpijpleidingen, stedelijke pijpleidingen en de vertakkingen naar de eindgebruiker. Ook
158
het vervoer van gas over de weg, via het spoor of over de zee kan tot het thema worden
159
gerekend.
160
Het uitoefenen van een activiteit die verband houdt met opslag of transport van gas is een
161
gevaarlijke aangelegenheid die vele risico‟s met zich meebrengt. Een onderneming moet
162
zich dan ook aan de talrijke veiligheidsvoorschriften houden zoals voorzien in wetgeving en
163
Koninklijke
164
ondernemingen, zal de omvang meestal niet van geringe aard zijn, het is dan ook
165
aangewezen dat de exploitant een verzekering afsluit.
166
De schade die kan worden aangericht door gas is van velerlei aard: een gasfornuis dat
167
ontploft, een pijpleiding die barst waardoor een brand ontstaat, een lekkende gasfles met als
168
gevolg een huis dat ontploft... De voornaamste gevaren zijn dan ook brand en ontploffing.
169
Wanneer deze risico‟s zich voordoen zal materiële schade ontstaan, maar daarnaast kan
170
ook lichamelijke schade ontstaan wanneer er personen bij het ongeval betrokken zijn.
171
Mensen kunnen gewond raken of overlijden ten gevolge hun brandwonden en andere
172
verwondingen. Zij zullen veelal ook morele schade lijden. Dit is echter niet de enige vorm van
173
schade die zich kan voordoen. Er is ook vermogensschade mogelijk: de trein die enkele uren
174
niet kan rijden wegens een gaslek, bedrijven die hun activiteiten tijdelijk moeten stopzetten
175
lijden een inkomensverlies, ook dit is een schade die veroorzaakt kan worden door
176
calamiteiten bij de opslag en transport van gas.
177
De aansprakelijkheid voor de verscheidene soorten schadegevallen met gas wordt niet
178
beheerst door één uniforme regel. Naar gelang de oorzaak of de omstandigheid zal een
179
aansprakelijkheidsregel toepassing vinden. Belangrijk is ook een onderscheid te maken
180
tussen de buitencontractuele vorderingen en de contractuele vorderingen.
181
AIs de ontploffing bijvoorbeeld te wijten is aan slecht onderhoud van de leidingen, dan speelt
182
de foutaansprakelijkheid uit art. 1382 BW. Deze regel is ook van toepassing wanneer de
183
schade werd veroorzaakt door beschadiging van de leiding tijdens het uitvoeren van werken,
184
dan is de aannemer vaak aansprakelijk. Het is ook mogelijk dat niemand een fout kan
besluiten.
Wanneer
er
zich
schadegevallen
voordoen
in
dergelijke
7
185
worden verweten, maar dat de zaak gebrekkig was. In zo‟n geval kan men beroep doen op
186
art. 1384, lid 1 BW.
187
Bij de instorting van een gebouw kan men denken aan de toepasselijkheid van artikel 1386
188
BW. De toepassing van deze regeling zal dan ook worden onderzocht in dit werkstuk.
189
Naast deze voor de hand liggende buitencontractuele aansprakelijkheidsbepalingen is er ook
190
rechtspraak te vinden waar men beroep doet op de burenhinder.
191
De belangrijkste contractuele verhoudingen zijn deze tussen de koper en verkoper en de
192
huurder en verhuurder.
193
Na verloop van tijd zijn er ook bijzondere aansprakelijkheidsregelen ingevoerd. In de wetten
194
van 12 april 1965 en 18 juli 1975 met betrekking tot gas vinden we een
195
aansprakelijkheidsbepaling terug. Daarnaast vallen de wet productaansprakelijkheid en de
196
wet betreffende brand en ontploffing in voor publiek toegankelijke inrichtingen ook onder de
197
bijzondere wetten welke zullen worden besproken.
198
Het blijkt duidelijk dat er geen uniforme aansprakelijkheidsregeling bestaat die een kant-en-
199
klaar antwoord biedt. Het is dan ook nodig om casusgericht tewerk te gaan om te zien welke
200
oplossingen de rechtspraak aanreikt.
201
Na de bespreking van al deze vergoedingsregelen bekijk ik kort de mogelijkheid tot
202
verzekering van dergelijke risico‟s.
203
In het laatste hoofdstuk van deze Masterproef zal tenslotte worden ingegaan op de
204
buitencontractuele aansprakelijkheidsregelingen die we vinden in Nederland. Het kan nuttig
205
zijn andere wetgeving te bekijken om de eigen wetgeving te verbeteren.
8
206
Hoofdstuk 1: Definities en juridische omkadering
207 208
Afdeling 1: Begrippen
209 210
Hieronder zullen algemeen toepasselijke definities worden gehanteerd. In de bijzondere
211
wetgeving zal bij het toepassingsgebied worden gespecificeerd wat daar onder welbepaalde
212
begrippen dient te worden begrepen.
213 214
§ 1. Gas
215
Gas is een aggregatietoestand van een stof. Elke stof kan in principe als gas voorkomen. Er
216
zijn gassen die gebruikt worden als energiebron (aardgas) en er zijn ook andere gevaarlijke
217
gassen zoals koolmonoxide, chloorgas en andere1.
218
De meest bekende soort gas als energiebron is aardgas, maar er zijn ook andere soorten
219
zoals: butaangas, propaangas of LPG, autogas2. In België werd nooit aan gaswinning
220
gedaan, waardoor alle aardgas dus wordt ingevoerd3. Voor België wordt gas, gasvormig
221
ingevoerd onder vloeibare vorm (LNG: Liquid Natural Gas). Het vloeibaar maken van gas
222
wordt gedaan om hoger rendement te halen bij het transport ervan4. Dit houdt evenwel een
223
bijkomend risico in dat dit gepaard gaat met hoge druk. Aardgas kent dan nog eens 2
224
vormen: hoogcalorisch aardgas en laagcalorisch aardgas5. Beiden hebben een apart
225
netwerk en worden gebruikt in België. Het hoogcalorisch aardgas bestrijkt de provincies
226
West- en Oost-Vlaanderen, het grootste gedeelte van de provincies Henegouwen, Namen en
227
Luik, en een groot deel van Limburg. Het laagcalorisch aardgasnetwerk bevindt zich in de
228
provincies
229
Al deze gassen brengen risico‟s met zich mee die voor schadegevallen kunnen zorgen. In dit
230
werkstuk zal ik voornamelijk de aansprakelijkheid voor schade door gassen die als energie
231
worden gebruikt (brandbaar) en een ontplofffingsriscio met zich meebrengen, onderzoeken.
Antwerpen
en
Brabant
en
ook
deels
Limburg
en
Henegouwen.
232 233
§ 2. Vervoer van gas
234
Vervoer van gas omvat alle vormen van transport: vervoer van gas over zee, via het spoor,
235
over de weg en vervoer door middel van pijpleidingen. In België gebeurt het vervoer tot de
236
grenzen van ons land ofwel via LNG-schepen ofwel via pijpleidingen, eenmaal in België
1
http://nl.wikipedia.org/wiki/Gas_%28aggregatietoestand%29. http://nl.wikipedia.org/wiki/Gas. 3 http://www.aardgas.be/consumenten/over-aardgas/aardgasproductie-en-de-energiemarkt/ontginning-envervoer en http://www.lne.be/themas/klimaatverandering/klimaatconferentie/klimaatbibliotheek/mobiliteit/BwWnpart2.pd f. 4 http://www.fluxys.com/nl-BE/About%20natural%20gas/LNG/LNG.aspx. 5 http://www.fluxys.com/nl-BE/About%20natural%20gas/GasLorH/GasLorH.aspx. 2
9
237
gebeurt het vervoer uitsluitend via ondergrondse pijpleidingen of buisleidingen6. Het vervoer
238
van aardgas in België gebeurt via het net van Fluxys. In dit werkstuk zal ik mij beperken tot
239
het vervoer via pijpleidingen en hun stedelijke vertakkingen om het gas tot bij de consument
240
te brengen. Het onderscheid tussen vervoer naar een consument of naar een afnemer om
241
uiteindelijk zelf te zorgen voor het transport naar de eindgebruiker is van belang voor de
242
toepassing van de wet betreffende de productaansprakelijkheid7.
243
Een van de bekendste pijpleidingen is de “Zeepipe”, zij is bovendien de langste onderzeese
244
pijpleiding ter wereld. De Zeepipe brengt aardgas van Noorse gaswinningsvelden naar West-
245
Europa, Zeebrugge. Deze pijpleiding heeft een lengte van 810 km. Bovendien werd de
246
“Zeepipe” ontdubbeld, zodat er ook een leiding aankomt in Duinkerke8. Het gas wordt van
247
Zeebrugge dan verder verdeeld naar gebruikers in België, Frankrijk en Spanje9. Vanuit
248
Duinkerke vertrekken dan nog verder leidingen om ook een deel van Frankrijk te
249
bevoorraden.
250
Bij wijze van inleiding wil ik even enkele statistieken meedelen met betrekking tot
251
gaspijpleidingen en de schadegevallen meedelen. De beheerders van gaspijpleidingen
252
stelden vast dat sinds 1970 reeds 1200 ongevallen zijn gebeurd. De bekendste gasramp te
253
België is deze in Gellingen met het trieste record de eerste te zijn waarbij ook omwonenden
254
het slachtoffer werden van de ramp. Vastgesteld werd dat er 0,41 ongevallen gebeuren per
255
1000 km leiding per jaar. In België lopen zo‟n 3800 km aardgasleidingen10, wat ons dus
256
statistisch 1,56 ongevallen per jaar geeft. De helft van deze ongevallen ontstaat door lekken
257
die het gevolg zijn van werken uitgevoerd door derden aan of in de nabijheid van de
258
leidingen en slechts een minderheid van deze lekken ontstaan door corrosie en slijtage van
259
de leidingen11.
260 261
§ 3. Opslag van gas
262
Gassen kunnen op verschillende manieren worden opgeslagen. Men kan gas opslaan in
263
verplaatsbare recipiënten (gasflessen), in vast opgestelde reservoirs, in ondergrondse
264
reservoirs, in tanks… Er zijn grote opslagplaatsen welke bedoeld zijn voor verdere verdeling
265
van het gas (en om de continuïteit van de gasbevoorrading te kunnen verzekeren)12 of vooraf
6
http://www.fluxys.com/nl-BE/About%20natural%20gas/Transport/Transport.aspx. Wet 25 februari 1991 betreffende de aansprakelijkheid voor producten met gebreken, BS 22 maart 1991. 8 http://www.aardgas.be/consumenten/over-aardgas/aardgasproductie-en-de-energiemarkt/ontginning-envervoer/transport?q=over-aardgas/aardgasproductie-en-de-energiemarkt/ontginning-en-vervoer/transport. 9 http://en.wikipedia.org/wiki/Zeepipe. 10 www.aardgas.be. 11 L. JANSSENS, “Spanning stijgt rond actiekaarten gas. Nood aan informatie en opleiding is sinds „Gellingen‟ groter dan ooit”, Fireforum Magazine april 2006, nr.1, 23. 12 http://www.fluxys.com/nlBE/About%20Fluxys/Publications/~/media/Files/Publications/Brochures/Fluxys_AanDeSlagVoorDeAardgas voorzieningVan%20Morgen_NL%20pdf.ashx. 7
10
266
klaargemaakte hoeveelheden die onmiddellijk bestemd zijn voor gebruik door de
267
consument13. Er is een bijzondere wet van18 juli 1975 betreffende het opsporen en
268
exploiteren van ondergrondse bergruimten in situ bestemd voor het opslaan van gas14, welke
269
dus van toepassing is op ondergrondse opslagplaatsen. In België zijn er 5 grote
270
opslagplaatsen: 2 bovengronds en 3 ondergronds. De bovengrondse opslagplaatsen zijn in
271
Zeebrugge en Dudzele alwaar vloeibaar LNG-gas wordt bewaard15 en de ondergrondse zijn
272
in Loenhout (in mergelgrotten), Anderlues en Péronnes (in oude steenkoolmijnen). Péronnes
273
is inmiddels niet meer actief wegens niet rendabel genoeg16. In een ondergrondse
274
opslagplaats wordt het gas in gasvormige toestand opgeslagen. Vloeibaar aardgas wordt in
275
bovengrondse terminals bewaard. Kleine hoeveelheden gas worden bij voorkeur in tanks,
276
cilinders en gasflessen opgeslagen. Dat gas wordt onder hoge druk en dus vloeibaar
277
opgeslagen17. Voor de deze vormen van opslag van gas zijn we aangewezen op het gemeen
278
recht en in het bijzonder voor klaargemaakte hoeveelheden gas op de wet inzake de
279
productaansprakelijkheid.
280 281
Afdeling 2: Bevoegdheidsverdeling en overzicht van de toepasselijke reglementen
282
met betrekking tot vervoer en opslag van gas
283 284
Er is geen algemene afbakening qua bevoegdheid inzake deze materie. Het is een kluwen
285
van rechtsregels van zowel de federale als de Vlaamse en Waalse regeringen. Er zijn
286
bijzondere wetten uitgevaardigd op federaal niveau en er zijn reglementen op gewestelijk
287
niveau. De gewesten zijn bevoegd om regels uit te vaardigen over het opsporen en winnen
288
van natuurlijke rijkdommen, waaronder aardgas. De federale overheid is bevoegd voor de
289
opsporing en exploitatie van ondergrondse gasopslagplaatsen.
290
Vervoer en opslag van aardgas is een risicovolle activiteit, vandaar dat ook de Europese
291
Gemeenschap een richtlijn heeft aangenomen met betrekking tot de beheersing van zware
292
ongevallen waarbij gevaarlijke stoffen betrokken zijn18. Deze richtlijn werd in België omgezet
293
in een samenwerkingsakkoord19.
13
http://www.primagaz.be/particulier/producten/index.html. Wet 18 juli 1975 betreffende het opsporen en exploiteren van ondergrondse bergruimten in situ bestemd voor het opslaan van gas, BS 14 augustus 1975. 15 http://www.aardgas.be/consumenten/over-aardgas/aardgasproductie-en-de-energiemarkt/ontginning-envervoer/opslag-van-aardgas. 16 http://www.creg.be/pdf/Adviezen/A075NL.pdf. 17 http://www.ncc.nl/techniek/energie/gas.htm. 18 Richtlijn 96/82 EG van de Raad betreffende de beheersing van de gevaren van zware ongevallen waarbij gevaarlijke stoffen zijn betrokken, Pb.L. 14 januari 1997. 19 Samenwerkingsakkoord 21 juni 1999 tussen de Federale Staat, het Vlaamse Gewest, het Waalse Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest betreffende de beheersing van de gevaren van zware ongevallen waarbij gevaarlijke stoffen betrokken zijn, BS 16 juni 2001. 14
11
294
Er moet een onderscheid gemaakt worden tussen de veiligheidsmaatregelen en
295
vergunningsvoorwaarden gesteld voor gasvervoer en deze voor gasopslag. Beiden zijn het
296
voorwerp van aparte wetgeving.
297 298
§ 1. Veiligheidsmaatregelen
299
Als men een activiteit van opslag of vervoer van gas wil uitoefenen dan zijn er talrijke
300
bepalingen die moeten gevolgd worden. Deze zijn te vinden in zowel wetten, Koninklijke
301
besluiten of andere reglementering. Het is evident dat hierop streng wordt toegezien. Ook
302
arbeidsreglementen bevatten specifieke bepalingen om de gevaren te beperken. Hier wordt
303
slechts een kort overzicht gegeven om een globaal beeld te schetsen. Het zou mij te ver
304
leiden om alle voorschriften te bespreken, ik moet u dus verwijzen naar andere literatuur20.
305 306
a. Vervoer van gas
307
Voor het gasvervoer zijn er twee federale wetten21 van toepassing die worden aangevuld
308
door uitvoeringsbesluiten, zowel op federaal niveau als op gewestelijk niveau. De
309
bevoegdheden betreffende de aardgasdistributie werden namelijk geregionaliseerd met de
310
bijzondere wet tot hervorming der instellingen22.
311
Er zijn aparte Koninklijke besluiten voor de te nemen veiligheidsmaatregelen voor het
312
oprichten en exploiteren van installaties voor gasvervoer23 en voor gasdistributie24 door
313
middel van leidingen. Ze bevatten voorschriften met betrekking tot het onderhoud, maar ook
314
bepalingen over de temperatuur van het te vervoeren gas, de materialen van de leidingen en
315
worden bepaalde proeven opgelegd.
316 317
b. Opslag van gas
318
Voor opslag van gas is er een federale wet die van toepassing is op de ondergrondse
319
opslagplaatsen25 welke hiervoor specifieke vereisten stelt. Andere vormen van opslag van
320
gas vormen dan weer het voorwerp van andere wetgeving. Zo zijn er Koninklijke besluiten
20
L. LAVRYSEN, Gevaarlijke stoffen, Brussel, Story-Scientia, 1986, 235p; L. DERIDDER, T. VERMEIR, Leidingen voor nutsvoorzieningen, Brugge, Die Keure, 2000, 315p. 21 Wet 12 april 1965 betreffende het vervoer van gasachtige producten en andere door middel van leidingen, BS 7 mei 1965; wet 24 december 1970 betreffende de te nemen veiligheidsmaatregelen bij de oprichting en bij de exploitatie van gasdistributie-installaties, BS 12 januari 1975. 22 Wet 8 augustus 1988 tot wijziging van de bijzondere wet tot hervorming der instellingen, BS 13 augustus 1988. 23 KB 11 maart 1966 betreffende de te nemen veiligheidsmaatregelen bij de oprichting en bij de exploitatie van installaties voor gasvervoer door middel van leidingen, zoals gewijzigd door KB 24 januari 1991, BS 16 mei 1966. 24 KB 28 juni 1971 betreffende de te nemen veiligheidsmaatregelen bij de oprichting en exploitatie van installaties voor gasdistributie door middel van leidingen, BS 15 september 1971. 25 Wet 8 juli 1975 betreffende het opsporen en exploiteren van ondergrondse bergruimten in situ bestemd voor het opslaan van gas, BS 14 augustus 1975.
12
321
die de voorwaarden formuleren voor het op de markt brengen van gasflessen26. De druk van
322
de flessen, de samenstelling van de inhoud, voorschriften met betrekking tot het gaskraantje
323
en dergelijke worden er nader bepaald.
324
Een ander Koninklijk besluit27 bevat bepalingen die enkel van toepassing op werkgevers en
325
werknemers actief bij de opslag van ontvlambare en brandbare vloeistoffen.
326 327
§ 2. Vergunningsplicht
328
Voor elke activiteit met betrekking tot transport van gas is er een individuele en
329
voorafgaande vergunning28 van de bevoegde minister of andere mandataris vereist.
330
Werkzaamheden met gas brengen een zeker risico met zich mee en daarom de vereiste van
331
voorafgaande
332
veiligheidsmaatregelen worden nageleefd. Beschikken over een correcte vergunning zal
333
vooral van belang zijn in functie van de aangegane professionele uitbatingsverzekering en
334
het gedekte risico.
vergunning.
Zo
kunnen
de
bevoegde
instanties
nagaan
als
de
335 336
a. Vervoer van gas
337
Om gas te vervoeren ter bevoorrading van het distributienet moet men beschikken over een
338
voorafgaande vergunning, art. 3 van de wet van 12 april 1965 schrijft dit voor
339
vormen van vervoer heeft men een voorafgaande toelating nodig als gebruik moet worden
340
gemaakt van openbaar domein, privaat erf… Wie over een vergunning beschikt heeft tevens
341
de toelating alle nodige installaties op te richten, deze geschieden op de kosten van de
342
vergunninghouder30. Andere vergunningsvereisten voor gasvervoer vinden we terug in
343
enkele Koninklijke besluiten31.
29
. Voor andere
344 345
26
KB 12 juni 1989 betreffende het op de markt brengen van gasflessen, BS 16 september 1989; KB 7 december 1999 betreffende het vullen, de distributie en de etikettering van flessen met vloeibaar gemaakt petroleumgas, BS 29 december 1999. 27 KB 13 maart 1998 betreffende de opslag van zeer licht ontvlambare, licht ontvlambare, ontvlambare en brandbare vloeistoffen, BS 15 mei 1998. 28 Art. 3 wet 12 april 1965 betreffende het vervoer van gasachtige producten en andere door middel van leidingen, BS 7 mei 1965; art. 2 KB 12 juni 2001 betreffende de algemene voorwaarden voor de levering van aardgas en toekenningsvoorwaarden van de leveringsvergunning voor aardgas, BS 5 juli 2001; art. 2 wet 18 juli 1975 betreffende het opsporen en exploiteren van ondergrondse bergruimten in situ bestemd voor het opslaan van gas, BS 14 augustus 1975. 29 L. LAVRYSEN, Gevaarlijke stoffen: een overzicht van de Belgische wetgeving, Brussel, Story-Scientia, 1986, 89, nr. 114. 30 Art. 4 wet 12 april 1965 betreffende het vervoer van gasachtige producten en andere door middel van leidingen, BS 7 mei 1965. 31 KB 11 januari 1991 betreffende de verlenging van een vergunning of van een toelating voor vervoer van gasachtige producten en andere door middel van leidingen, BS 6 maart 1991; KB 14 mei 2002 betreffende de vervoersvergunning voor gasachtige producten en andere door middel van leidingen, BS 5 juni 2002.
13
346
b. Opslag van gas
347
Bij gasopslag is het zowel voor het opsporen van ondergrondse opslagplaatsen als voor het
348
opslaan van gas in deze ondergrondse plaatsen dat men een vergunning moet bezitten.
349
Enkele Koninklijke besluiten zijn genomen ter uitvoering van de wet van 18 juli 197532. De
350
vergunning wordt verleend bij koninklijk besluit. Het is mogelijk dat alleen een vergunning
351
wordt verleend voor het opsporen van ondergrondse opslagplaatsen33. De vergunning is
352
altijd beperkt in tijd. Tevens dient de aanvrager aan te tonen dat hij over voldoende financiële
353
en economische middelen beschikt voor dergelijke activiteit34. Het koninklijk besluit dat de
354
vergunning verleent bevat de voorwaarden onder dewelke de vergunning is verleend en de
355
vergunning kan ten allen tijde worden gewijzigd, ingetrokken of verlengd35. Al deze
356
voorwaarden en mogelijkheden worden gesteld omwille van het gevaarlijk karakter dat deze
357
activiteiten met zich meebrengen.
358
Ook voor het vullen van gasflessen moet men alvorens met de activiteit te starten een
359
vergunning bezitten36 die wordt verleend door de bevoegde minister van energie. Bij het
360
verlenen van de vergunning wordt gelet op de aanwezigheid van bepaalde apparatuur om de
361
gasflessen veilig te vullen.
362
Het belang om over de juiste vergunning te beschikken blijkt uit een arrest van het hof van
363
beroep van Brussel37. In casu vulde een uitbater van een tankstation lege gasflessen met
364
LPG-gas (vloeibaar petroleumgas) zonder over de vereiste vergunning te beschikken.
365
Bovendien wist hij niet dat het overvullen van de gasflessen uiterst gevaarlijk is. Een
366
exploitant van een kippenkraam kwam meermaals bij hem om zijn gasflessen te hervullen.
367
Op 12 juni 1999 ging het mis. Een gasfles gevuld door de uitbater van het tankstation kwam
368
tot ontploffing in het kippenkraam. De uitbater van het benzinestation is aansprakelijk voor de
369
schade veroorzaakt door de ontploffing en roept zijn verzekeraar in tot tussenkomst. Deze
370
verzekeraar weigerde echter te presteren. De uitbater beschikte niet over de correcte
371
vergunning en de verzekeraar was niet op de hoogte van deze activiteit, welke het risico erg
372
had verzwaard. De verzekeraar kon aantonen dat hij niet had gecontracteerd als hij wist van 32
KB 29 december 1975 tot bepaling van de voorschriften en de wijze waarop een vergunning voor het opsporen en exploiteren van ondergrondse bergruimten in situ bestemd voor het opslaan van gas wordt verleend, BS 16 januari 1976 en 24 maart 1976; KB van 29 december 1975 betreffende de verklaring van openbaar nut voor het oprichten van gebouwen en bovengrondse installaties die nodig zijn voor het opsporen of exploiteren van ondergrondse bergruimten in situ bestemd voor het opslaan van gas, BS 16 januari 1976 en 24 maart 1976. 33 Art. 2 wet 18 juli 1975 betreffende het opsporen en exploiteren van ondergrondse bergruimten in situ bestemd voor het opslaan van gas, BS 14 augustus 1975. 34 Art. 3 wet 18 juli 1975 betreffende het opsporen en exploiteren van ondergrondse bergruimten in situ bestemd voor het opslaan van gas, BS 14 augustus 1975. 35 Art. 5-6 wet 18 juli 1975 betreffende het opsporen en exploiteren van ondergrondse bergruimten in situ bestemd voor het opslaan van gas, BS 14 augustus 1975. 36 Art. 2 KB 12 juni 1989 betreffende het op de markt brengen van gasflessen, BS 16 september 1898; KB 7 december 1999 betreffende het vullen, de distributie en de etikettering van flessen met vloeibaar gemaakt petroleumgas, BS 29 december 1999. 37 Brussel (13e kamer) 28 september 2005, T. Verz. 2007, 195.
14
373
het verzwaarde risico en was dus slechts gehouden tot het terugbetalen van de betaalde
374
premies38. De verzekeraar kon ontkomen aan zijn betalingsplicht en de volledige schadelast
375
werd verhaald op de uitbater van het tankstation.
376 377
§ 3. Europese Richtlijn betreffende de beheersing van zware ongevallen
378
waarbij gevaarlijke stoffen zijn betrokken39
379
Deze richtlijn is beter bekend als de Seveso II-richtlijn en werd in België omgezet in een
380
samenwerkingsakkoord40. De richtlijn handelt over preventie van zware ongevallen met
381
gevaarlijke stoffen en bevat bepalingen om de schade bij dergelijke ongevallen te beperken
382
voor zowel mens als milieu41. De gevaarlijke stoffen waarvan sprake worden verduidelijkt in
383
een bijlage. Hieruit blijkt dat gasvormige stoffen zoals aardgas ook gedefinieerd worden als
384
een gevaarlijke stof. De richtlijn is evenwel niet van toepassing op het vervoer van
385
gevaarlijke stoffen door middel van pijpleidingen42, maar wel op de opslagplaatsen voor gas.
386
Om dergelijke ongevallen te beheersen legt de richtlijn volgende verplichtingen op aan de
387
lidstaten en exploitanten: zij moeten een preventiebeleid opstellen dat kan worden gevolgd
388
wanneer een ongeval zich voordoet43, elke exploitant moet een veiligheidsrapport indienen44,
389
er moeten noodplannen worden opgesteld45.
390
Ook de lidstaten zelf spelen een rol bij de beheersing van dergelijke ongevallen: zij moeten
391
ervoor zorgen dat bepaalde bedrijven voldoende ver uit elkaar staan wanneer de schade
392
mogelijks groter zal zijn als deze bedrijven zich in elkaars nabijheid bevinden46. De lidstaten
393
moeten dus de veiligheid garanderen aan de hand van de ruimtelijke ordening.
394
Wanneer een zwaar ongeval met gevaarlijke stoffen zich voordoet rust er zowel op de
395
lidstaat als op de exploitant in een informatieverplichting. De lidstaat moet anderen die
396
eventueel getroffen zouden kunnen worden zo spoedig mogelijk inlichten over de te nemen
397
veiligheidsmaatregelen om de schade te beperken47. De exploitant moet informatie
398
verstrekken over de juiste toedracht van het ongeval, de betrokken gevaarlijke stoffen en
399
dergelijke opdat de autoriteiten en hulpdiensten gepast zouden kunnen reageren48.
38
Art. 26§3 b, 2e lid wet 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst, BS 20 augustus 1992. Richtlijn 96/82/EG van de Raad van 9 december 1996 betreffende de beheersing van zware ongevallen waarbij gevaarlijke stoffen zijn betrokken, Pb.L. 14 januari 1997. 40 Samenwerkingsakkoord 21 juni 1999 tussen de Federale Staat, het Vlaamse Gewest, het Waalse Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest betreffende de beheersing van de gevaren van zware ongevallen waarbij gevaarlijke stoffen betrokken zijn, BS 16 juni 2001. 41 Art. 1 Seveso II-richtlijn, Pb.L. 14 januari 1997. 42 Art. 4, d Seveso II-richtlijn, Pb.L. 14 januari 1997. 43 Art. 7 Seveso II-richtlijn, Pb. L 14 januari 1997. 44 Art. 9 Seveso II-richtlijn, Pb. L 14 januari 1997. 45 Art 11 Seveso II-richtlijn, Pb. L 14 januari 1997. 46 Art. 8 Seveso II-richtlijn, Pb. L 14 januari 1997. 47 Art. 13 Seveso II-richtlijn, Pb. L 14 januari 1997. 48 Art. 14 Seveso II-richtlijn, Pb. L 14 januari 1997. 39
15
400
Wanneer een exploitant niet voldoet aan zijn verplichtingen overeenkomstig de richtlijn en
401
het samenwerkingsakkoord kan een lidstaat deze beheerder een exploitatieverbod
402
opleggen49.
403
Omdat zulke ongevallen zich niet elke week voordoen, wordt er ook een overlegsysteem
404
ingeschreven in de richtlijn. Lidstaten wisselen gegevens uit van de maatregelen die zij
405
voorschrijven ter preventie en wisselen informatie uit met betrekking tot de ervaring die zij
406
hebben opgedaan bij het inperken van de gevolgen bij een schadegeval50.
407
De Seveso-wetgeving wordt in België wel degelijk toegepast zo blijkt uit een arrest van de
408
Raad van State van 19 mei 200551. In casu werd een exploitant de hernieuwing van zijn
409
vergunning
410
Seveso-wetgeving stelt die bepaalde inrichting vrij van de verplichting een veiligheidsrapport
411
op te stellen, maar dit betekent niet dat er geen analyse dient te worden gemaakt van de
412
veiligheidsrisico‟s. De Raad oordeelt dan ook dat deze analyse eerst dient te gebeuren
413
alvorens een beslissing kan genomen worden met betrekking tot de vergunning van de
414
exploitant.
geweigerd
omdat
hij
geen
veiligheidsrapport
had
opgesteld.
De
49
Art. 17 Seveso II-richtlijn, Pb. L 14 januari 1997. Art. 19 Seveso II-richtlijn, Pb. L 14 januari 1997. 51 RvS 19 mei 2005, MER 2005, afl 3, 229. 50
16
415
Hoofdstuk 2: Schadegevallen en de verschillende aansprakelijkheidsgronden.
416 417
Afdeling 1: Aansprakelijkheid volgens het gemeen recht: buitencontractuele
418
aansprakelijkheid
419 420
Wanneer er schade is ontstaan ten gevolge van opslag of transport van gas, denkt men in de
421
eerste plaats aan de gemeenrechtelijke regels om vergoeding te bekomen. De verschillende
422
gronden waarop een vordering kan steunen, zullen hieronder worden verduidelijkt aan de
423
hand van casussen.
424 425
§ 1. Foutaansprakelijkheid o.b.v. art. 1382 BW
426
Art. 1382 BW bevat het basisprincipe van de foutaansprakelijkheid. We dienen dit artikel
427
samen te lezen met art. 1383 BW. Volgens deze 2 artikelen is degene die door zijn fout of
428
nalatigheid schade veroorzaakt aan derden, gehouden deze te vergoeden. Er zijn dus 3
429
toepassingsvoorwaarden: er dient een fout te worden vastgesteld die schade berokkent en
430
er moet een oorzakelijk verband zijn tussen deze fout en de schade.
431
De voorwaarden schade en oorzakelijk verband liggen voor de hand. Men stelt een
432
aansprakelijkheidsvordering pas in wanneer men een nadeel lijdt: de schade52. Om een
433
persoon aansprakelijk te kunnen stellen, moet zijn fout in oorzakelijk verband staan met
434
schade53. Deze voorwaarden zal ik dus niet verder bespreken.
435
Over de bewijsregeling valt ook niets abnormaal te vertellen. Het algemeen procesrechtelijk
436
principe dat de eiser het bewijs levert geldt hier ook.
437
Mijn aandacht gaat uit naar de fout welke vereist is voor de toepassing van artikel 1382 BW
438
en naar een speciaal geval van artikel 1382 BW: de aansprakelijkheid van de aannemer.
439 440
a. Fout: onzorgvuldigheid
441
Vaak zijn schadegevallen, ontploffingen, te wijten aan een slecht onderhoud van de
442
leidingen. Er dient te worden nagegaan als dit kan worden gekwalificeerd als een
443
onzorgvuldigheid en dus een fout in de zin van art. 1382 BW.
444
Het Hof van Cassatie bevestigt op 8 mei 1980 een uitspraak van het hof van beroep te
445
Brussel54. Het hof van beroep te Brussel had de onderneming Sibelgaz verantwoordelijk
446
geacht na een brand en enkele ontploffingen in de Anspachlaan. Om de oorzaak van dit
447
schadegeval te achterhalen werd een gerechtelijk expert aangesteld. Deze stelde dat de 52
H. VANDENBERGHE, “Recente ontwikkelingen bij de foutaansprakelijkheid” in H. COUSY, H. VANDENBERGHE, Aansprakelijkheids- en verzekeringsrecht, Themis, Brugge, Die Keure, 2007-2008, 61, nr. 25. 53 H. VANDENBERGHE, “Recente ontwikkelingen bij de foutaansprakelijkheid” in H. COUSY, H. VANDENBERGHE, Aansprakelijkheids- en verzekeringsrecht, Themis, Brugge, Die Keure, 2007-2008, 66, nr. 33. 54 Cass. 8 mei 1980, Pas. 1980, 1116.
17
448
hypotheses dat de brand en ontploffing te wijten zijn aan een ontstekingsvlam, gloeiende
449
kolen op de goederen, de onvoorzichtige tussenkomst van een derde, de aanwezigheid van
450
een defecte kachel in de kelder,…kunnen worden uitgesloten. Volgens de expert is de ramp
451
te wijten aan de aanwezigheid van gas in de kelders van het gebouw. De verspreiding van
452
dat gas in de kelderruimte is te wijten aan de onvoldoende weerstand van de aldaar liggende
453
gasleidingen. De leidingen die daar werden geplaatst door de onderneming Sibelgaz waren
454
oude leidingen welke niet voldeden aan de veiligheidseisen zoals gesteld door het Koninklijk
455
besluit van 11 maart 1966. Bovendien hadden werknemers van dezelfde onderneming later
456
een reparatie of een nieuwe aansluiting uitgevoerd, waarbij zij konden vaststellen dat de
457
leidingen defect waren. Zij hebben nagelaten deze te repareren of te vernieuwen. De
458
rechtspraak heeft al meermaals bevestigd dat de miskenning van een wettelijke of
459
reglementaire bepaling op zich, een fout uitmaakt55. De onderneming Sibelgaz is
460
aansprakelijk voor de schade welke werd veroorzaakt door de gasontploffing en brand.
461
We kunnen ook denken aan de beschadiging van leiding na uitvoering van werken maar dit
462
zal hieronder worden behandeld bij de aansprakelijkheid van de aannemer.
463
Het kan ook een moedwillige fout betreffen van een derde. Hier rijst wel het probleem dat dit
464
moet worden vastgesteld om iemand te kunnen aansprakelijk stellen of om tot een gedeelde
465
aansprakelijkheid te komen.
466
De aansprakelijkheid van een aannemer voor een brand ten gevolgen van het gebruik van
467
een gebrekkige gasbrander wordt aanvaard, op grond van de aannemingsovereenkomst als
468
bewaarder van de zaak en op grond van art. 1382 BW. Daarnaast heeft de buur recht op
469
schadevergoeding op grond van art. 544 BW van de eigenaar van de brandende woning.
470
Brand is abnormale hinder.
471 472
b. Bijzonder geval: aansprakelijkheid van de aannemer
473
Onze volledige ondergrond ligt vol met allerlei soorten leidingen, aangezien dit de meest
474
aangewezen transportmanier is voor allerlei nutsvoorzieningen zoals gas, water, elektriciteit
475
en dergelijke. Als een aannemer dan werken uitvoert, is de kans groot op zo‟n leiding te
476
botsen en deze te beschadigen. Vooral werken in de buurt van gas- en elektriciteitsleidingen
477
vereisen een bijzondere aandacht. Beschadiging van deze soort leidingen zorgen niet alleen
478
voor een onderbreking in de distributie, maar brengen ook het risico op brand, ontploffing,
479
elektrocutie en dergelijke met zich mee. Deze kunnen op hun beurt gebruikers en derden
480
ernstige materiële en lichamelijke schade toebrengen56. Bovendien verduidelijkt de
55
H. VANDENBERGHE, “Recente ontwikkelingen bij de foutaansprakelijkheid” in H. COUSY, H. VANDENBERGHE, Aansprakelijkheids- en verzekeringsrecht, Themis, Brugge, Die Keure, 2007-2008, 46, nr. 4. 56 M. APS, “Aansprakelijkheid bij beschadiging van gas- en elektriciteitsleidingen. Overzicht van recente rechtspraak”, Bb&b 2006, 147.
18
481
bijzondere
wet
van
toepassing
op
de
gasleidingen
dat
elke
daad
welke
de
57
482
gasvervoerinstallatie of exploitatie kan schaden verboden is . Een aannemer moet zich dan
483
ook voldoende informeren over de ligging van kabels en leidingen en voldoende
484
voorzorgmaatregelen treffen. De belangrijkste verplichtingen voor de aannemer zijn de
485
raadplegingsplicht en de lokalisatieplicht.
486
De schade ontstaan aan de leidingen geeft aanleiding tot een aansprakelijkheid op grond
487
van art. 1382 BW. Er moet dus bewijs worden geleverd van schade, fout en causaal
488
verband. De fout kan dus bestaan uit het niet naleven van wettelijke verplichtingen of een
489
tekortkoming op de zorgvuldigheidsplicht confom art. 1382 BW, namelijk nalaten alle
490
maatregelen te nemen die een normaal vooruitziend en voorzichtig aannemer in dezelfde
491
omstandigheden had gedaan58.
492
maakt hier de onzorgvuldigheid van de aannemer uit. Op de aannemer rust een algemene
493
voorzorgverplichting59. De rechtsleer en rechtspraak zien namelijk in de sectoriële wettelijke
494
verplichtingen een concretisering van de algemene zorgvuldigheidsplicht van art. 1382 BW.
495
Indien hij deze niet naleeft, kan men spreken van een onzorgvuldigheid en dus fout in het
496
kader van art. 1382 BW60 en stelt hij zich bloot aan eventuele aansprakelijkheidsvorderingen.
497
Bij wijze van volledigheid wordt hieronder een kort overzicht gegeven van de twee
498
belangrijkste verplichtingen die de aannemer moet volgen en enkele voorbeelden van
499
aansprakelijkheden. Deze aansprakelijkheid is belangrijk aangezien vele schadegevallen
500
zich voordoen nadat een leiding werd beschadigd en aldus de veiligheid van het transport
501
niet meer kan gegarandeerd worden. Zo denken we maar aan de gasramp te Gellingen.
502
De veiligheidsverplichtingen beginnen reeds bij de bouwheer. Als de bouwheer werken plant
503
in Vlaanderen is er een meldingsplicht in KLIM61 of KLIP62. De aangifte van de werken zorgt
504
ervoor dat u de indicatieve liggingsplannen van de infrastructuur en de na te leven
505
veiligheidsvoorwaarden in uw bezit krijgt. Dit dient te gebeuren opdat in de ontwerpplannen
506
rekening kan worden gehouden met de ligging van verschillende nutsvoorzieningen63.
507
Hierna dient de aannemer opnieuw de werken te melden.
De fout, het niet naleven van wettelijke verplichtingen,
508 509 57
Art. 11 Wet 12 april 1965 betreffende het vervoer van gasachtige producten en andere door middel van leidingen, BS 7 mei 1965. 58 M. NEUT, “Beschadiging van ondergrondse kabels en leidingen: raadplegingsplicht van de aannemer versus informatieplicht van de kabeleigenaar.”(noot onder Rb. Mechelen 9 juni 1998), RW 1999-2000, 52, nr. 4. 59 J.DE STAERCKE, “Deel II Bouwen en administratief recht” in K. DEKETELAERE, M. SCHOUPS en A. VERBEKE (eds), Handboek bouwrecht, Antwerpen, Intersentia, 2003, 276, nr. 197. 60 H. VANDENBERGHE, “Recente ontwikkelingen bij de foutaansprakelijkheid” in H. COUSY, H. VANDENBERGHE, Aansprakelijkheids- en verzekeringsrecht, Themis, Brugge, Die Keure, 2007-2008, 46, nr. 4. 61 Federaal kabels en leidingen informatiemeldpunt. 62 Kabel en leidingen informatie portaal. 63 Informatiebrochure “Werken in de nabijheid van fluxysleidingen”, Fluxys, 2010.
19
510
1. Raadplegings- en informatieplicht
511
Net zoals de bouwheer dient de aannemer alvorens de werken te beginnen de nutsbedrijven
512
te raadplegen. Met betrekking tot transportleidingen vinden we deze wettelijke verplichting
513
terug in het KB van 21 september 198864. Voor distributieleidingen dient de aannemer 48 uur
514
voor de aanvang van de werken de nutsmaatschappijen in te lichten van de geplande
515
werken65.
516
Er gelden verstrengde maatregelen wanneer de werken zich bevinden binnen een
517
veiligheidszone van 15 meter rondom de leidingen. Hier is een verhoogde aandacht
518
gewenst. Ook wordt een onderscheid gemaakt tussen de aard van de leiding en haar
519
diameter, afhankelijk van deze aard bestaat er een voorbehouden zone waar geen werken
520
mogen worden uitgevoerd66.
521
Nadat de aannemer nutsbedrijven heeft geraadpleegd, dienen zij de correcte liggingplannen
522
ter zijner beschikking te stellen: de informatieplicht van de nutsmaatschappijen. Eventueel
523
kunnen de plannen gepaard gaan met adviezen betreffende aftakleidingen waarop de
524
aandacht dient te worden gevestigd.
525
De nutsbedrijven hebben bovendien de verplichting om de plannen correct op te stellen. Art.
526
42 van het KB van 28 juni 1971 betreffende de te nemen veiligheidsmaatregelen bij de
527
oprichting en bij de exploitatie van installaties voor gasdistributie door middel van leidingen67
528
vermeldt immers dat de plannen zowel het traject van de leidingen als hun diepte moeten
529
weergeven.
530
Als het nutsbedrijf nalaat de informatie te verstrekken binnen een redelijke termijn en dit na
531
aanmaning van de aannemer, heeft de aannemer voldaan aan zijn raadplegingsplicht. De
532
aannemer mag er dan van uitgaan dat het nutsbedrijf geen specifieke informatie heeft68.
533 534
2. Lokalisatieplicht
535
Eenmaal in het bezit van de liggingplannen van de leidingen en installaties berust op de
536
aannemer de verplichting om deze ook te lokaliseren. In de rechtsleer wordt een
537
onderscheid gemaakt tussen een intellectuele en een materiële lokalisatie69.
64
KB 21 september 1988 betreffende de voorschriften en de verplichtingen van raadpleging en informatie bij het uitvoeren van werken in de nabijheid van installaties van vervoer van gasachtige en andere producten door middel van leidingen, BS 8 oktober 1988. 65 Art. 51 KB 28 juni 1971 betreffende de te nemen veiligheidsmaatregelen bij de oprichting en bij de exploitatie van installaties voor gasdistributie door middel van leidingen, BS 15 september 1971. 66 M. APS, “Aansprakelijkheid bij beschadiging van gas-en elektriciteitsleidingen. Overzicht van recente rechtspraak.”, Bb&b 2006, 147. 67 KB van 28 juni 1971 betreffende de te nemen veiligheidsmaatregelen bij de oprichting en bij de exploitatie van installaties voor gasdistributie door middel van leidingen, BS 15 september 1971. 68 Rb. Kortrijk 24 juni 1977, RGAR 1979, 9931. 69 M. DEBAENE en A. VAN GRUNDERBEEK, “De aansprakelijkheid van aannemers en nutsmaatschappijen bij de beschadiging van ondergrondse kabels en leidingen”, TBO 2007, afl. 1, 13, nr. 11.
20
538
Een intellectuele lokalisatie is eigenlijk niet meer dan de plannen correct lezen en aan de
539
hand hiervan de plaats van de kabels bepalen. Een materiële lokalisatie vereist dat men
540
peilingen uitvoert voor de plaatsbepaling70.
541
Specifiek voor aardgas vermeldt de rechtsleer dat er overleg dient te gebeuren met de
542
nutsmaatschappij over de wijze van lokalisatie. Dit zal vaak een peiling inhouden. Pas na
543
deze peiling en na het nemen van alle maatregelen ter beveiliging en instandhouding van de
544
leidingen zal er kunnen worden gestart met de werken71. Andere rechtsleer betwist dit. Er is
545
voor een aannemer geen reden om de plannen te wantrouwen, hij kan dus louter een
546
intellectuele lokalisatie doen72. In de rechtsleer zijn vele strekkingen over wanneer een
547
peiling dient te gebeuren en wanneer niet. Mijns inziens is het logische de stelling van Marie
548
NEUT te volgen73. Wat zou het nut nog zijn om plannen op te maken als men er niet mag
549
van uitgaan dat deze correct zijn. Wat mijns inziens wel mogelijk is dat het nutsbedrijf de
550
aannemer er attent kan op maken dat er eventueel werken zijn uitgevoerd waardoor de
551
ligging gewijzigd is en dat er dus, uit voorzorg, beter een peiling kan worden gedaan. Dit
552
moet m.i. echter uitzonderlijk gebeuren. Soms zal het evenwel toch aangewezen zijn om
553
peilingen uit te voeren als er een nieuwe leiding dient te geplaatst te worden waar reeds tal
554
van leidingen aanwezig zijn.
555
Rechtsleer vermeldt wel dat een manuele lokalisatie dient te gebeuren voor aftakleidingen,
556
daar deze niet voorkomen op de grondplannen74.
557
In de rechtspraak is men eerder geneigd te oordelen dat de aannemer alle voorzorgen moet
558
nemen om de ligging van de kabels correct te bepalen en dit dus door middel van peilingen.
559 560
3. Toepassingsgevallen
561
De aansprakelijkheid van de aannemer kent vele toepassingsgevallen. Ik zal mij beperken
562
tot een kort overzicht.
563
De grootste toepassing bekend in België zal de gasramp te Gellingen zijn van 30 juli 2004.
564
De feiten zijn als volgt: iets voor 9u in de ochtend doet er zich een enorme ontploffing in het
565
industriegebied van Gellingen voor die de grond in een straal van 15km er rond doet beven.
566
Alles in een straal van 400 meter is weggevaagd of weggesmolten. Er ontstaat een hevige
567
brand en de ravage is groot. De eindbalans is zwaar: 24 doden en tal van zwaargewonden.
70
W. ABBELOOS, “Werken in de omgeving van kabels en leidingen”, T. Aann. 2007, 40, nr. 18. J. DE STAERCKE, “Deel II Bouwen en administratief recht” in K. DEKETELAERE, M. SCHOUPS en A. VERBEKE (eds), Handboek bouwrecht, Antwerpen, Intersentia, 2003,277, nr. 198. 72 M. DEBAENE en A. VAN GRUNDERBEEK, “De aansprakelijkheid van aannemers en nutsmaatschappijen bij de beschaiging van ondergrondse kabels en leidingen”, TBO 2007, afl.1, 13, nr. 11. 73 M. NEUT, “Beschadiging van ondergrondse kabels en leidingen: raadplegingsplicht van de aannemer versus informatieplicht van de kabeleigenaar” (noot onder Rb. Mechelen 9 juni 1998), RW 1999-2000, 53, nr. 6. 74 A. VAN INNIS, “Beschadigingen van ondergrondse leidingen. Vijfentwinitg jaar rechtspraak., Iuvis 1997, 630. 71
21
568
Hiermee wordt dit een van de grootste rampen in de geschiedenis van België genoemd.
569
In de dagen na de ramp rijzen de vragen naar de juiste toedracht van de ontploffing. Door de
570
erge brandschade is het in dergelijk dossier veelal moeilijk om de precieze oorzaak aan te
571
tonen. Experts stellen vast dat de ramp wellicht veroorzaakt werd na beschadiging van de
572
leidingen door werken met een graafmachine enkele weken voor de ramp. Op 28 juli 2004
573
verhoogde Fluxys de druk in de pijpleiding, waardoor deze volledig openbarstte en de
574
enorme explosie zich voordeed.
575
Door de betrokkenheid van vele partijen -er stonden 14 personen terecht- is het pas 6 jaar
576
later tot een vonnis gekomen van de correctionele rechtbank te Doornik. Op 22 februari 2010
577
werden 3 personen schuldig bevonden aan de gasramp: de architect, de aannemer en het
578
aannemersbedrijf75.
579
De architect en de hoofdaannemer zijn verantwoordelijk voor de veiligheid op het terrein. Zij
580
moeten erover waken dat de veiligheidsmaatregelen worden nageleefd en net daar gingen
581
zij in de fout.
582
De architect stemde zonder voorbehoud in met enkele stabiliseringswerken. Hij hield geen
583
rekening met het feit dat reeds vroeger werken werden uitgevoerd waardoor de leidingen niet
584
meer zo diep lagen als de plannen vermeldden. Hij had moeten inzien dat het een te groot
585
risico was om aan de slag te gaan met zware graafmachines. Bij deze graafwerken werd de
586
leiding geraakt en beschadigd, welke enkele weken later ontplofte.
587
De architect kreeg opschorting van uitspraak: schuldig, maar geen concrete straf. Er werd
588
een boete van 165.000€ met uitstel opgelegd.
589
De enige die schuld bekende was de aannemer: hij had zich vergist bij de peilingen naar de
590
lokalisatie van de leidingen76. Hij kreeg dezelfde straf als de architect.
591
Het
592
gasnetbeheerder Fluxys als hoofdschuldige.
593
Door de beschadiging van de leiding tijdens de eerste graafwerken ontstond er namelijk een
594
lek in de leiding. Het openbaar ministerie opperde dat Fluxys dit lek kon vaststellen door de
595
verlaging aan druk in de leiding. De partij verweerde zich dat ze niet op de hoogte werd
596
gesteld van de schade toegebracht aan de leiding en dat zij dus geenszins kennis had van
597
het lek. Volgens de partij is net die eerste beschadiging van de leiding de oorzaak van de
598
ramp en het feit dat dit verborgen werd gehouden voor Fluxys, zodat zij geen maatregelen
599
kon ondernemen. Ook voerde de partij aan dat het niet haar taak is om te controleren of de
600
veiligheidsmaatregelen op het industriegebeid werden nageleefd. De dag van de ramp zelf
601
werd Fluxys op de hoogte gesteld van het lek, en daar handelde het bedrijf volgens de
openbaar
ministerie
stelde
echter
in
zijn
hiërarchie
van
verantwoordelijken
75
http://knack.rnews.be/nl/actualiteit/nieuws/belgie/gasramp-gellingen-slechts-drie-beklaagdenschuldig/article-1194675469337.htm. 76 http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=8A2BGF2M&kanaalid=458.
22
602
experts correct. Fluxys werd vrijgesproken. Fluxys vormt een modelvoorbeeld om te
603
ontkomen aan de aansprakelijkheid: bewijs leveren van een onoverwinnelijke onwetendheid.
604
Een andere beklaagde ontkwam de aansprakelijkheid als volgt: ze maakte zich alleen
605
schuldig aan inbreuken op reglementen, maar deze hielden geen verband met de gasramp.
606
Voor toepassing van art. 1382 BW dient immers nog steeds zowel een fout, schade als een
607
causaal verband te worden bewezen. De rechter zag geen causaal verband en dus ging
608
deze beklaagde vrijuit77.
609 610
Er zijn natuurlijk ook gevallen van beschadiging die niet zo‟n tragisch gevolg kennen, maar
611
ook daar dient de schade te worden vergoed.
612
Zo oordeelt de rechtbank van koophandel te Brussel op 7 februari 200378 dat de aannemer
613
aansprakelijk is voor schade aangericht aan een hevel van een ondergrondse gasleiding. In
614
hoofde van de aannemer werd hem een fout verweten de graafwerken te starten zonder dat
615
de plannen aanwezig waren op de werf. De aannemer had de plannen wel degelijk in zijn
616
bezit, maar liet na deze mee te brengen naar de werf. Het niet aanwezig zijn op de werf van
617
de plannen van de
618
voorzorgsmaatregel. Het feit dat de plannen onnauwkeurig waren, is slechts bijkomstig. De
619
plannen vermeldden de gasleiding en dus had de aannemer zijn voorzorgen moeten nemen
620
en de gashevel lokaliseren door middel van peilingen. Uit de stukken blijkt niet dat er
621
peilingen gebeurd zijn.
622
De verweerders proberen een fout in te roepen in hoofde van de eigenaar van de bewuste
623
gasleiding: de gashevel werd niet aangeduid op de plannen met de gebruikelijke
624
kleurmerken en bovendien bevond hij zich op een te lage diepte. Echter zijn er geen
625
reglementaire voorschriften voor het aanduiden van gashevels op een plan, noch zijn er
626
bepalingen die een minimale diepte voorschrijven.
627
De verweerders beroepen zich dus onterecht op het feit dat het schadegeval onvermijdelijk
628
was. De aannemer bezat de plannen van de ligging en begaat een fout door deze niet mee
629
te nemen naar de werf. Hij hoorde te weten dat er een gasleiding aanwezig was, ook al is
630
deze
631
De aannemer is dus aansprakelijk voor de schade die hij heeft aangericht.
632
Een ander vonnis van de rechtbank van eerste aanleg te Antwerpen79 stelde ook de
633
aannemer aansprakelijk voor de schade toegebracht aan een leiding. De aannemer voerde
634
aan dat er sprake was van een onoverwinnelijke dwaling daar de plannen een andere
635
diepteligging vermeldden dan de reële ligging. De aannemer had de juiste plannen gekregen
op
een
ondergrond,
andere
dan
de
houdt een schending
gebruikelijke
manier
in
van een wezenlijke
aangeduid
op
het
plan.
77
http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/binnenland/1.722167. Kh. Brussel 7 februari 2003, Iuvis 2005, 1459. 79 Rb. Antwerpen 29 november 1998, Iuvis 2004, 1338. 78
23
636
en daarbij de nodige instructies. De aannemer moet zelf de nodige veiligheidsmaatregelen
637
nemen bij het starten van de werken en dit houdt in dat hij de leidingen lokaliseert. Wanneer
638
er twijfel bestaat, zoals in casu bij de afbuiging van de sifon, dient hij peilingen uit te voeren
639
om zo de locatie correct vast te stellen. Dit is niet gebeurd en dus begaat de aannemer een
640
fout die in oorzakelijk verband staat met de schade, bijgevolg is de aannemer aansprakelijk
641
op grond van art. 1382 BW.
642 643
Uit deze 2 arresten blijkt dat de plicht van het nutsbedrijf minder zwaar is dan de plicht van
644
de aannemer. Ook al zijn de plannen niet nauwkeurig, de aansprakelijkheid blijft bij de
645
aannemer.
646
Dit valt te verklaren uit economisch opzicht. De aannemer voert de werken uit om winst te
647
bekomen uit zijn activiteit. Het is dan ook logisch dat de schade toegebracht aan een leiding
648
te zijner laste valt. Als de nutsmaatschappij zou moeten instaan voor schade, toegebracht
649
door een derde bij werken waar zij totaal geen baat bij heeft, zou de kost ten laste van de
650
gemeenschap (en gebruikers) vallen.
Er
is
zelfs
geen
sprake
van
een
gedeelde
aansprakelijkheid.
651 652
Aan de hand van deze voorbeelden kunnen we een vaststellen dat de aansprakelijkheid van
653
de aannemer meestal wordt weerhouden wegens een inbreuk op één of meerdere
654
voorschriften. Deze inbreuk maakt dan een fout uit in de zin van art. 1382 BW 80.
655 656
De aansprakelijkheid van de aannemer is echter niet absoluut. De nutsmaatschappij heeft de
657
verplichting de plannen correct op te stellen en wanneer zij daar manifest fout is, kan ook zij
658
zelf verantwoordelijk worden geacht voor de schade aan de leidingen. Een nutsmaatschappij
659
dient de nodige zorgvuldigheid aan de dag te leggen bij het plaatsen van de leidingen, zodat
660
deze overeenstemmen met de plannen81.
661
Zo is er een vonnis van de rechtbank van eerste aanleg te Mechelen dat de nutsvoorziener
662
aansprakelijk acht voor de schade82. Tijdens rioleringswerken die werden uitgevoerd onder
663
toezicht van een aannemer werd een hoofdgasleiding beschadigd met een kraan. De
664
aannemer had alle veiligheidsverplichtingen opgevolgd: hij had de plannen opgevraagd en in
665
de, volgens de nutsmaatschappij, aangeduide probleemzones extra peilingen uitgevoerd. In
666
de zone van het schadegeval had hij dit niet gedaan, daar de nutsmaatschappij die zone niet
667
bestempelde als probleemzone. De leiding werd geraakt op een afstand van 16,5 meter van
668
de rand van een huis en op een diepte van 60 centimeter en dit terwijl de plannen meldden
80
X., “Herstelling van schade die aan ondergrondse installaties voor elektriciteits- en gasdistributie is aangebracht”, Iuvis 1994, 267. 81 W. ABBELOOS, “Werken in de omgeving van kabels en leidingen”, T. Aann. 2007, 44, nr. 25. 82 Rb. Mechelen 9 juni 1998, RW 1999-2000, 49.
24
669
dat de leiding zich op 14 meter van de voormelde woning en op 80 centimeter diepte
670
bevond.
671
De rechtbank oordeelt dat de aannemer niet had kunnen weten dat de liggingsplannen niet
672
correct waren en dat de niet uitvoering van peilingen niet in oorzakelijk verband staat met het
673
schadegeval. De aannemer mocht er immers op vertrouwen dat de plannen correct waren
674
aangezien de nutsmaatschappij zelf de zone niet als problematisch benoemde.
675
De nutsvoorziener daarentegen is wel aansprakelijk voor de schade. Zij heeft de plicht om de
676
liggingplannen te actualiseren telkens er werken werden uitgevoerd die een weerslag
677
hadden op de ligging van de leidingen. Zij moet een uiterste voorzichtigheid aan de dag
678
leggen en bij eventueel risico zelf peilingen uitvoeren teneinde te controleren of de werkelijke
679
ligging nog overeenstemt met de ligging zoals aangeduid op de plannen.
680
Deze rechtspraak is evenwel, samen met een vonnis van het hof van beroep te Antwerpen
681
alleenstaand. De rechters zijn veelal geneigd te beslissen tot de aansprakelijkheid van de
682
aannemer zodat men bijna kan spreken van een objectieve aansprakelijkheid te zijner
683
laste83.
684
De rechtspraak verheft de lokalisatieplicht bijna tot een tweede concretisering van de
685
verplichtingen in acht te nemen bij werken in de nabijheid van ondergrondse leidingen.
686 687
4. Strafrechtelijke aansprakelijkheid van de aannemer
688
Degene die werken uitvoert in de nabijheid van een gasleiding en de wettelijke voorschriften
689
niet naleeft kan niet alleen aansprakelijk worden gesteld ter vergoeding van de schade, maar
690
kan ook een strafrechtelijke aansprakelijkheid oplopen. Dit kan gebeuren op grond van art.
691
19 van de bijzondere wet met betrekking tot het vervoer van gas84. Aangezien dit een
692
strafrechtelijke aansprakelijkheid betreft uit een bijzondere wet, zal deze niet verder worden
693
behandeld. Het onderwerp van deze Masterproef is beperkt tot het burgerrechtelijke aspect
694
van de aansprakelijkheid.
695 696
§ 2. Aansprakelijkheid voor gebrekkige zaken: art. 1384, lid 1 BW
697
Tegenover
de
hierboven
698
aansprakelijkheid. Een objectieve aansprakelijkheid vertrekt niet van een fout in hoofde van
699
de
aansprakelijke,
maar
besproken
van
een
foutaansprakelijkheid
hoedanigheid
die
deze
staat
bezit,
de
objectieve
waardoor
zijn
83
M. NEUT, “Beschadiging van ondergrondse kabels en leidingen: raadplegingsplicht van de aannemer versus informatieplicht van de kabeleigenaar” (noot onder Rb Mechelen 9 juni 1998), RW 1999-2000, 53, nr. 7. 84 Wet 12 april 1965 betreffende het vervoer van gasachtige producten en andere door middel van leidingen, BS 7 mei 1965.
25
700
aansprakelijkheid in het gedrang komt85. De bepaling werd ingevoerd om slachtoffers van
701
schadegevallen veroorzaakt door zaken te beschermen. Voordien dienden zij beroep te doen
702
op art. 1382 BW en het foutbewijs te leveren86. De toepassing van art. 1384, lid 1 BW vereist
703
geen fout. Art. 1384, lid 1 BW luidt als volgt: “men is aansprakelijk voor de schade welke
704
wordt veroorzaakt door de daad van personen voor wie men moet instaan, of van zaken die
705
men onder zijn bewaring heeft.”
706
Het burgerlijk wetboek stelt dus de bewaarder van een zaak aansprakelijk voor de schade
707
veroorzaakt door deze zaak. Het is echter onvoldoende dat een zaak schade veroorzaakt en
708
hiertussen een causaal verband bestaat. Het Hof van Cassatie vereist dat de zaak gebrekkig
709
is om tot aansprakelijkheid te komen87. Deze toepassingsvoorwaarden(bewaarder, zaak,
710
gebrek, schade en causaal verband) zijn vooral verder ontwikkeld door de rechtspraak88. Bij
711
gebrek aan wettelijke definitie van de begrippen bewaarder, gebrek en zaak, dienen we ons
712
te wenden tot de rechtsleer en rechtspraak89.
713
Een fout van de bewaarder is irrelevant voor de toepassing van dit artikel90.
714
Art. 1384, lid 1 BW bevat een onweerlegbaar vermoeden van schuld ten laste van de
715
bewaarder91. Zijn er dan nog mogelijkheden om te ontkomen aan de aansprakelijkheid? De
716
enige mogelijkheid om aan deze aansprakelijkheid te ontsnappen is dan ook te bewijzen dat
717
aan de toepassingsvoorwaarden niet is voldaan.
718
Het komt echter niet altijd tot een uitspraak: wanneer een strafvordering aanhangig is, moet
719
de burgerlijke vordering wachten op een strafrechtelijke uitspraak: „le criminel tient le civil en
720
état‟. Dat lezen we ook in het arrest van het hof van beroep te Brussel dat op 25 juni 2007
721
een vonnis van de rechtbank van eerste aanleg bevestigt92.
722
De vordering betreft een schadegeval na de ramp op 30 juli 2004 in Gellingen. Een vrouw
723
wiens man na de ontploffing is overleden ten gevolge van zijn zware brandwonden wenst
724
een
725
distributienetbeheerder Fluxys, op grond van artikel 1384, lid 1 BW. De eerste rechter
schadevergoeding
te
bekomen
voor
haar
en
haar
kinderen
van
de
85
F. BAUDONCQ, M. DEBAENE, “De aansprakelijkheid voor zaken in het licht van artikel 1384, lid 1BW.” in B. T ILLEMAN en I. CLAEYS (eds.), Buitencontractuele aansprakelijkheid, Brugge, Die Keure 2004, 85, nr. 1. 86 T. VANSWEEVELT, B. W EYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 453, nr. 700. 87 T. VANSWEEVELT, B. W EYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 453, nr. 700. 88 . BAUDONCQ, M. DEBAENE, “De aansprakelijkheid voor zaken in het licht van artikel 1384, lid 1BW.” in B. TILLEMAN en I. CLAEYS (eds.), Buitencontractuele aansprakelijkheid, Brugge, Die Keure 2004, 88, nr. 5. 89 B. W EYTS, “Over een ontplofte vuilniszak met schade aan een wagen tot gevolg. Bewaring van een gebrekkige zaak in de zin van art. 1384, 1e lid BW” (noot onder Brussel 18 april 2007), TBBR 2008, 333, nr. 2. 90 H. BOCKEN, “Van fout naar risico. Een overzicht van de objectieve aansprakelijkheidsregelingen naar Belgisch recht.” TPR 1984, 383, nr. 70. 91 V. BUSSCHAERT, “Aansprakelijkheid wegens zaken: onweerlegbaar vermoeden van schuld- vrijstelling.”, T. Verz. 1999, 557. 92 Brussel 25 juni 2007, JLMB 2007, 1736, noot O. MICHIELS.
26
726
schorste de vordering echter wegens het nog steeds aanhangig zijn van de strafrechtelijke
727
vordering bij de correctionele rechtbank van Doornik93.
728
De vrouw beslist in beroep te gaan maar vangt ook daar bot. De rechter argumenteert
729
uitvoerig dat de beslissing met betrekking tot artikel 1384, lid 1 BW weliswaar niets te maken
730
heeft met het onderzoek naar fouten in de strafrechtelijke zin en dat het dus mogelijk is om
731
de burgerlijke vordering toch te behandelen. Op feitelijk vlak loopt het echter fout, de feiten
732
die de partijen aandragen zijn louter vermoedens en worden door niets gestaafd, ook in de
733
strafrechtelijke procedure moet de rechter uitspraak doen met betrekking tot de feiten (en
734
heeft dus invloed op eventuele aansprakelijkheidsvorderingen), dus vindt het hof van beroep
735
te Brussel het opportuun ook deze vordering te schorsen in afwachting van een uitspraak
736
van de correctionele rechtbank van Doornik.
737 738
a. Bewaarder van een gebrekkige zaak
739
Art. 1384, lid 1 BW spreekt over “zaken die men onder zijn bewaring heeft”. We worden
740
verondersteld een onderscheid te maken tussen de bewaarder van de zaak en de eigenaar.
741
Het Hof van Cassatie omschrijft de bewaarder als volgt: “de bewaarder van de zaak is de
742
persoon die voor eigen rekening van de zaak gebruik maakt, het genot ervan heeft of voor
743
het behoud ervan zorgt, met recht van toezicht, leiding en controle”94.
744
Uit deze omschrijving kunnen we 2 voorwaarden afleiden. De eerste voorwaarde is dat de
745
bewaarder de zaak ofwel voor eigen rekening gebruikt of het genot ervan heeft ofwel voor
746
het behoud ervan zorgt. Een 2e deel van de omschrijving vereist dat de bewaarder de
747
mogelijkheid heeft toezicht, leiding en controle uit te oefenen over de zaak. Deze 2e
748
voorwaarde geeft het begrip bewaring meer inhoud. Men heeft een bepaalde macht of
749
bevoegdheid over de zaak95. Het feitelijke meesterschap over de zaak wordt het
750
determinerende criterium om toepassing te maken van art. 1384, lid 1 BW 96.
751
Het mag duidelijk zijn dat het begrip bewaring niet per se overeenstemt met het begrip
752
eigendom97. Bovendien bestaat geen rechtsvermoeden ten nadele van de eigenaar98.
93
Intussen is op 22 februari 2010 een uitspraak gekomen. Cass. 22 januari 2009, www.cass.be; Cass. (3e kamer) 22 maart 2004, T. Verz. 2005, afl. 2, 352; B. W EYTS, “Objectieve aansprakelijkheid” in X., Aansprakelijkheid, aansprakelijkheidsverzekering en andere schadevergoedingssystemen 2006-2007, XXXIIIste Postuniversitaire cyclus Willy Delva, Mechelen, Kluwer, 2007, 384. 95 T. VANSWEEVELT, B. W EYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 480, nr. 741. 96 B. W EYTS, “Over een ontplofte vuilniszak met schade aan een wagen tot gevolg. Bewaring van een gebrekkige zaak in de zin van artikel 1384, 1e lid BW” (noot onder Brussel 18 april 2007), TBBR 2008, 333, nr. 3. 97 B. W EYTS, “Over een ontplofte vuilniszak met schade aan een wagen tot gevolg. Bewaring van een gebrekkige zaak in de zin van artikel 1384, 1e lid BW” (noot onder Brussel 18 april 2007), TBBR 2008, 333, nr. 5. 98 F. BAUDONCQ, M. DEBAENE, “De aansprakelijkheid voor zaken in het licht van artikel 1384, lid 1 BW.” In B. TILLEMAN en I. CLAEYS (eds.), Buitencontractuele aansprakelijkheid, Brugge, Die Keure 2004, 90, nr. 9. 94
27
753
In het kader van vervoer en opslag van gas is het uiterst belangrijk te weten wie de
754
bewaarder is. Nutsleidingen worden bovengronds of ondergronds aangelegd, de
755
grondeigenaar wordt verplicht dit te gedogen, het is een bezwaring van het eigendomsrecht
756
op een onroerend goed: “een wettelijke erfdienstbaarheid van openbaar nut”. Daar
757
nutsleidingen vastgemaakt worden in de grond kunnen we door de regel van natrekking tot
758
een (voorbarige) conclusie komen dat de eigenaar van de grond meteen ook de eigenaar
759
van de nutsleidingen wordt. De regel met betrekking tot de natrekking is evenwel van
760
suppletief recht zodat de partijen dus anders kunnen overeenkomen99.
761
Door dit alles na te gaan kunnen we weten wie nu de eigenaar van de leidingen is, maar is
762
dit ook de bewaarder? Art. 1384, lid 1 BW stelt immers niet de eigenaar, maar de bewaarder
763
aansprakelijk. Veelal zal de bewaarder ook de eigenaar zijn, maar er geldt geen
764
rechtsvermoeden ten nadele van de eigenaar.
765 766
Het cassatiearrest van 22 maart 2004100 verduidelijkt het tweede beoordelingselement: het
767
feitelijke meesterschap. In de case betreft het een gasontploffing in een gebouw. De
768
ontploffing werd veroorzaakt door een gebrekkig ventiel aan de binnenzijde van de kelder
769
van het gebouw. Het Hof concludeert dat de rechter wettig kon beslissen dat
770
energieleverancier Electrabel weliswaar de eigenaar van de aansluiting en het volledige
771
gasdistributienetwerk (met inbegrip het gebrekkig ventiel) is, maar niet de bewaarder. De
772
energieleverancier mocht alleen optreden in het privégebouw wanneer hij daartoe werd
773
aangezocht of gemachtigd. Electrabel had dus geen bevoegdheid meer over de zaak. Het
774
gebrekkig ventiel bevond zich in een private ruimte in het appartement van de eiseres. De
775
bewaring werd dusdanig overgedragen aan een derde. Eiseres (en dus bewaarder) had
776
melding moeten maken van het gebrek en voorzorgen nemen opdat het schadegeval zich
777
niet zou voordoen. Gezien Electrabel niet de bewaarder van de gebrekkige zaak is, kan zij
778
dan ook niet aansprakelijk worden gesteld op grond van art. 1384, lid 1 BW. De
779
toepassingsvoorwaarden zijn niet voldaan.
780 781
Ook de lagere rechtbanken volgen deze stelling. Een gelijkaardig vonnis van de burgerlijke
782
rechtbank te Mechelen101 stelt dat het nutsbedrijf dat eigenaar is van een gasmeter niet de
783
bewaarder is van de zaak in de zin van art. 1384, lid 1 BW. In dit vonnis was er sprake van
784
een gasexplosie in de kelder van een woning die zich voordeed op 1 mei 1990. Hierbij
785
raakten 4 personen gekwetst en liepen ze brandwonden op. Uit het rapport van deskundigen
99
V. SAGAERT, “Het zakenrechtelijke statuut van nutsleidingen in het Belgische recht”, TPR 2004, 1360, nr.
9. 100 101
Cass. (3e kamer) 22 maart 2004, T. Verz. 2005, afl. 2, 352. Rb. Mechelen 2 december 1997, RW 1997-1998, 1293.
28
786
blijkt dat de gasmeter in de kelder 2 lekken vertoonde en dus gebrekkig was. Door de lekken
787
ontsnapte gas waardoor de ontploffing dus mogelijk werd. Niettemin had op 20 maart 1990
788
een dichtheidsproef plaatsgevonden en gaf deze geen enkel verlies aan. Het gas moet dus
789
ontsnapt zijn de dag van de ontploffing. De slachtoffers zijn van oordeel dat de
790
nutsmaatschappij als bewaarster van een gebrekkige zaak hun schade dient te vergoeden
791
overeenkomstig art. 1384, lid 1 BW. De rechtbank beschouwt de verweerster niet als
792
bewaarder. Het nutsbedrijf gebruikte de gasmeter niet, bovendien was de gasmeter voor de
793
verweerder ontoegankelijk. Zij had er noch het genot van, noch leiding over.
794
De eigenaar is niet steeds ook de bewaarder, bij huurovereenkomsten en dergelijke blijkt dat
795
de huurder van de zaak vaker beantwoordt aan de omschrijving van bewaarder.
796 797
Een ander vonnis waar wordt geoordeeld over de bewaarder van een gebrekkige zaak is dat
798
van de Rechtbank van Koophandel te Hasselt102. De feiten zijn als volgt: de eigenares van
799
een opslagplaats sluit een aannemingsovereenkomst met een aannemer om dakwerken uit
800
te voeren. Tijdens het uitvoeren van deze dakwerken ontstaat op 22 juni 1995 een brand. Op
801
het moment van ontstaan van de brand maakte de aannemer gebruik van een gasbrander,
802
welke hij ter beschikking had gekregen van de buurman. Uit de vaststellingen van
803
deskundigen blijkt dat de darm die het gas aanvoert op één plaats merkwaardig beschadigd
804
is, wat volgens hem wijst op een defect in deze darm, dat toeliet dat gas ontsnapte.
805
De aannemer wenst aan zijn (contractuele) aansprakelijkheid te ontkomen door de eigenaar
806
van de gasbrander in vrijwaring en in tussenkomst te laten opdraven voor de rechtbank.
807
Als we de leer van de bewaarder toepassen op deze zaak, gebruikt de eigenaar op het
808
moment van het schadegeval de gebrekkige gasbrander niet voor eigen rekening, noch heeft
809
hij er toezicht of leiding over. De eigenaar kan dus niet als bewaarder worden beschouwd in
810
de zin van art. 1384, lid 1 BW. Wie op dat moment wel de zaak in zijn bewaring had en ze
811
gebruikte voor eigen rekening is de aannemer, hij voldoet dus aan de omschrijving van
812
bewaarder.
813
Zijn aansprakelijkheid kan dus worden weerhouden op grond van art. 1384, lid 1 BW, maar
814
hij had een contractuele verhouding met het slachtoffer en dus is hij contractueel gehouden
815
tot het vergoeden van de schade en niet op grond van art. 1384, lid 1 BW. De vordering
816
tegen
817
toepassingsvoorwaarden zijn niet voldaan. De aansprakelijkheid wordt uiteindelijk dus
818
beheerst door een contractuele verhouding, maar de vordering in tussenkomst en vrijwaring
819
ten aanzien van de eigenaar leert ons meer over wie de bewaarder van een gebrekkige zaak
820
is.
102
de
eigenaar
in
tussenkomst
en
vrijwaring
is
dan
ook
ongegrond,
de
Kh. Hasselt 16 november 1999, RW 2002-2003, 225.
29
821
Een arrest van het hof van beroep te Luik dat moet oordelen over de verantwoordelijke
822
aansprakelijke na ontploffingen in de riolering103 beslist dat de stad bewaarder is van de
823
riolering. De stad gebruikt de zaak, de riolering, immers zelf voor eigen rekening, heeft het
824
genot ervan en heeft er een beheersbevoegdheid over.
825 826
b. Zaak
827
Het slachtoffer zal moeten bewijzen dat de schade werd veroorzaakt door een zaak om art.
828
1384, lid 1 BW te kunnen toepassen. Het begrip „zaak‟ is zeer ruim op te vatten. Zowel
829
roerende als onroerende goederen vallen eronder104. Zoals in het hierboven besproken
830
arrest en vonnissen is er dus geen twijfel mogelijk dat een gasventiel105, een gasmeter106 of
831
een
832
Een moeilijker te beoordelen geval is het gas zelf. In de rechtsleer stelt men dat art. 1384, lid
833
1 BW van toepassing is op lichamelijke zaken, zaken die men met onze zintuigen kunnen
834
waarnemen108. Naar analogie met de wet van 25 februari 1991 betreffende de
835
aansprakelijkheid voor producten met gebreken kunnen we besluiten dat gas ook een
836
lichamelijke zaak betreft109.
gasbrander107
zaken
in
de
zin
van
art.
1384,
lid
1
BW
uitmaken.
837 838
In de rechtsleer heerst voornamelijk discussie over de toepassing van art. 1384, 1e lid BW op
839
onroerende goederen, met name gebouwen. In navolging van BAUDONCQ en DEBAENE110
840
zijn VANSWEEVELT en WEYTS het erover eens dat het bestaan van art. 1386 BW,
841
specifiek gericht op de aansprakelijkheid voor gebouwen, de toepassing van art. 1384, lid 1
842
BW op gebouwen niet teniet doet111. Wel zijn ze van oordeel dat wanneer de voorwaarden
843
van art. 1386 BW vervuld zijn, men geen toevlucht meer kan doen tot art. 1384, 1e lid BW.
844
VANDENBERGHE is dan weer de mening toegedaan dat art. 1384, 1e lid BW nooit kan
845
toegepast worden op gebouwen gezien de specifieke wetsbepaling art. 1386 BW 112.
103
Luik 30 juni 1993, JLMB 1994, 67. T. VANSWEEVELT, B. W EYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 454, nr. 701. 105 Cass. (3e kamer) 22 maart 2004, T. Verz. 2005, afl. 2, 352. 106 Rb. Mechelen 2 december 1997, RW 1997-1998, 1293. 107 Kh. Hasselt 16 november 1999, RW 2002-2003, 225. 108 T. VANSWEEVELT, B. W EYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 456, nr. 704. 109 Zie infra pagina 72. 110 F. BAUDONCQ, M. DEBAENE, “De aansprakelijkheid voor zaken in het licht van artikel 1384, lid 1 BW.” In B. TILLEMAN en I. CLAEYS (eds.), Buitencontractuele aansprakelijkheid, Brugge, Die Keure 2004, 95, nr. 14. 111 T. VANSWEEVELT, B. W EYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 455, nr. 703. 112 H. VANDENBERGHE, “Het gebrek van de zaak. Dertig jaar cassatierechtspraak: gebrekkige rechtspraak of de kracht van de feiten?” in E. DIRIX, P. SENAEVE, W. PINTENS en S. STIJNS (eds.), Liber amicorum Jacques Herbots, Deurne, Kluwer, 2002, 462, nr 5. 104
30
846 847
CORNELIS
ziet
echter
geen
bezwaar
in
de
cumulatie
aansprakelijkheidsregelingen, mits de toepassingsvoorwaarden zijn voldaan
van
beide
113
.
848 849
c. Het gebrek van de zaak
850
Om tot een aansprakelijkheid te komen moet men niet alleen bewijzen dat de persoon de
851
bewaarder van de zaak is, men moet ook aantonen dat de schade is ontstaan door een
852
gebrek van de zaak onder toezicht van de bewaarder. De notie “gebrek” kent vele definities
853
in de rechtsleer. Wat men verstaat onder gebrek is verschillend zowel in de toepassing van
854
art. 1384, lid 1 als bij de toepassing van de productaansprakelijkheid114.
855
Zo stelt de klassieke rechtsleer, waaronder DE PAGE, dat een zaak gebrekkig is wanneer
856
het de zaak onbruikbaar maakt of de stelling van VAN RYN die zegt dat het voldoende is dat
857
de zaak een abnormaal kenmerk vertoont dat van die aard is schade aan een derde te
858
veroorzaken115. Een recentere omschrijving van de notie “gebrek” vinden we bij CORNELIS.
859
Hij omschrijft het gebrek van de zaak aan de hand van 3 bestanddelen: het gebrek is een
860
afwijkend kenmerk, dit kenmerk is abnormaal en van die aard dat het schade aan derden
861
kan berokkenen116. Mijn inziens is deze stelling gelijklopend met de stelling geformuleerd
862
door VAN RYN. Ook BALLON schaart zich achter de stelling van VAN RYN117. De laatste
863
voorwaarde: „waardoor schade kan worden berokkend‟ houdt verband met de eis van een
864
causaal verband tussen het gebrek en de schade118.
865
Ik ben eerder geneigd de stelling van VAN RYN te volgen, de invulling van „een gebrek‟
866
volgens DE PAGE is volgens mij te eng. Zo zal een gasleiding met een klein lek volgens
867
hem niet gebrekkig zijn, aangezien deze nog steeds het gas vervoert en dus niet onbruikbaar
868
is geworden, maar het lek kan zorgen voor een ophoping van gas dat op zijn beurt
869
aanleiding kan geven tot een ontploffing119.
870 871
In de rechtspraak vinden we volgende omschrijvingen van „een gebrek‟: “een zaak is
872
gebrekkig wanneer zij een abnormaal kenmerk vertoont waardoor zij in bepaalde
113
L. W YNANT, “De aansprakelijkheid van de eigenaar” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Mechelen, Kluwer, Mechelen, losbl., XIX dln., 10. 114 Wet 25 februari 1991 betreffende de aansprakelijkheid voor producten met gebreken, BS 22 maart 1991. 115 B. W EYTS, “Objectieve aansprakelijkheid” in X., Aansprakelijkheid, aansprakelijkheidsverzekering en andere schadevergoedingssystemen 2006-2007, XXXIIIste Postuniversitaire cyclus Willy Delva, Mechelen, Kluwer, 2007, 384. 116 L. CORNELIS, Beginselen van het Belgische buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht. De onrechtmatige daad, Antwerpen, Maklu, 1989, 478, nr. 290. 117 G. BALLON, “Gebrek in de zaak” (noot onder Vred. Westerlo 15 september 1995), AJT 1995-96, 323, nr. 1. 118 N. VAN DE SYPE, “Het gebrek van de zaak” (noot onder Cass. 1 december 2006), RABG 2007, 1251, nr. 2. 119 Zie infra Rb. Namen 9 juni 1987, RRD 1987, 377.
31
873
omstandigheden schade kan veroorzaken”120 of “het gebrek van de zaak is ieder abnormaal
874
kenmerk of iedere abnormale gesteldheid van de zaak waardoor zij ongeschikt wordt voor
875
normaal gebruik”121.
876
Art. 1384, lid 1 BW houdt geen rekening met de oorsprong van het gebrek (ook al is het dus
877
ontstaan door de tussenkomst van een derde), de al dan niet onwetendheid van de
878
bewaarder van de gebrekkige zaak, kortstondig bestaan van het gebrek,de zichtbaarheid
879
van het gebrek…122 Het abnormaal kenmerk dient ook niet blijvend zijn123. Vereist is dat het
880
gebrek enige tijd aanwezig was124. Verder wordt voor de toepassing van artikel 1384, lid 1
881
BW ook geen rekening gehouden met een menselijke tussenkomst125. De bewaarder blijft
882
aansprakelijk van zodra de toepassingsvoorwaarden (bewaarder, gebrekkige zaak, schade
883
en causaal verband) zijn voldaan.
884
Het bewijs leveren van een gebrek kan voor de benadeelde moeilijk zijn. Het schadegeval
885
kan zo vernielend zijn dat de toestand van voor het ongeval niet meer kan worden
886
vastgesteld126. De rechtspraak aanvaardt dan ook dat men het negatieve bewijs kan leveren,
887
zoals in het vonnis van de rechtbank van eerste aanleg te Namen127 hieronder.
888 889
Het Hof van Cassatie zegt op 20 september 1991 dat “uit de omstandigheid dat het gebrek in
890
een zaak veroorzaakt is door het gebruik door de bewaarder, volgt niet dat de zaak geen
891
gebrek vertoont in de zin van art. 1384, lid 1 BW”128. Hieruit kunnen we dus besluiten dat de
892
oorzaak van het gebrek irrelevant is voor de toepassing van de aansprakelijkheid op
893
gebrekkige zaken. De gebeurtenis die aan de basis van dit arrest ligt, is het niet afsluiten van
894
de gastoevoer van een gashendel van een motorfiets.
895 896
Een arrest van het hof van beroep te Luik129 doet uitspraak over de aanwezigheid van gas in
897
riolering van de stad. Op 7 augustus 1987 deden er zich verschillende explosies voor in de
898
riolering in het centrum van de stad Verviers waarbij verschillende gebouwen beschadigd
899
werden. De brandweer stelde de aanwezigheid van gas in de riolering vast. De slachtoffers 120
Cass 2 januari 2009, RGAR 2009, afl. 10, 14574; Cass. 11 september 2008, Pas. 2008, afl. 9, 1916. Luik 30 juni 1993, JLMB 1994, 67. 122 P. MORTIER, “De toepassing van artikel 1384, alinea 1 van het Burgerlijk Wetboek bij een samengestelde zaak”, Verkeersrecht 1999, 4, nr. 2. 123 Cass 2 januari 2009, RGAR 2009, afl. 10, 14574. 124 T. VANSWEEVELT, “Het gebrek van de zaak in de zin van art. 1384, eerste lid, BW: enkel nog de in concreto beoordeling van het structureel gebrek?”(noot onder Cass. 28 januari 2005), RW 2005-2006, 1541, nr. 6. 125 H. VANDENBERGHE, “Het gebrek van de zaak. Dertig jaar cassatierechtspraak: gebrekkige rechtspraak of de kracht van de feiten?” in E. DIRIX, P. SENAEVE, W. PINTENS en S. STIJNS (eds.), Liber amicorum Jacques Herbots, Deurne, Kluwer, 2002, 461, nr. 1. 126 G. BALLON, “De bewijsvoering door het slachtoffer van en gebrek in de zaak” (noot onder Gent 14 april 1995), AJT 1995-96, 133. 127 Rb. Namen 9 juni 1987, RRD 1987, 377. 128 Cass. 21 september 1991, RW 1991-1992, 1027. 129 Luik 30 juni 1993, JLMB 1994, 67. 121
32
900
(of de in hun rechten gesubrogeerde verzekeraars) wensen de schade ten laste van de stad
901
Verviers te leggen en dit op grond van art. 1384, 1e lid BW. De stad betwist de vordering
902
gebaseerd op de aansprakelijkheid voor zaken. Het hof beslist echter in het voordeel van de
903
slachtoffers. Eerst en vooral bevestigt het hof dat de stad Verviers bewaarder is van de
904
riolering130. Daarnaast is het hof van oordeel dat het vaststaat dat de explosies, die de
905
schade veroorzaakten, zijn ontstaan door de aanwezigheid van gas in de riolering. Gas op
906
zichzelf kan worden beschouwd als een niet gebrekkig product, maar door de abnormale
907
aanwezigheid maakt zij de riool gebrekkig. De aanwezigheid van gas is dus volgens het hof
908
een abnormaal kenmerk van een riolering, welke de riolering gebrekkig maakt en leidt tot de
909
aansprakelijkheid van de bewaarder ervan, in casu de stad Verviers. Het feit dat de gassen
910
door een vreemde oorzaak (zoals geopperd door de stad Verviers: door de machine van een
911
onderneming) terecht zijn gekomen in de riolering, geldt niet als vrijstelling van
912
aansprakelijkheid voor de bewaarder. Zelfs als hij het gebrek niet kende of in de
913
onmogelijkheid was het te kennen131.
914 915
Het hof van beroep te Brussel132 wordt gevat om uitspraak te doen over een schadegeval dat
916
zich op 21 januari 1983 had voorgedaan in een appartementsgebouw te Sint-Pieters-
917
Woluwe. De appellant eist compensatie voor de schadelijke gevolgen van vergiftiging door
918
gas wanneer hij een bad nam in een huurappartement. Het gas van de boiler hoopte zich via
919
een kniestukaansluiting op in de schoorsteen, langs waar ook het gas van de verwarming
920
werd afgevoerd. Het gas stroomde alzo terug, wat leidde tot een opeenhoping van gassen in
921
de badkamer. Het hof is van oordeel dat de installatie van de gasafvoer aangetast is door
922
een gebrek. Het bestaan van dit kniestuk in de schoorsteen maakt een gebrek van de zaak
923
uit. De eigenaar van het gebouw wordt als bewaarder van de gebrekkige installatie aanzien.
924 925
Ook het hof van beroep te Antwerpen doet op 25 november 2002 uitspraak over het al dan
926
niet bestaan van een gebrek in de zin van art. 1384, lid 1 BW 133. Ten gevolge van een
927
gasontploffing in een appartementsgebouw was een persoon overleden. De gasontploffing
928
vindt zijn oorzaak in een gasbel in de kelder van het gebouw. Het hof beslist dat “wanneer er
929
zich in een kelder van een gebouw, dienend als woning, zich een opeenstapeling van gas
930
voordoet, het gebouw behept is met een abnormaal kenmerk dat in bepaalde
931
omstandigheden schade kon veroorzaken”134. De aanwezigheid van een gasbel in de kelder
130
Zie supra pagina 30. V. BUSSCHAERT, “Aansprakelijkheid wegens zaken: onweerlegbaar vermoeden van schuld- vrijstelling.”, T. Verz. 1999, 559. 132 Brussel 6 februari 1996, RGAR 1997, 12748. 133 Antwerpen 25 november 2002, NJW 2003, 628. 134 Antwerpen 25 november 2002, NJW 2003, 628. 131
33
932
van een appartementsgebouw maakt dus dat dit een gebrekkig gebouw in de zin van art.
933
1384, lid 1 BW is.
934 935
De rechtspraak beslist niet altijd tot het bestaan van een gebrek in de zaak. Zo beslist de
936
rechtbank van eerste aanleg te Namen op 9 juni 1987135 dat een gasleiding niet noodzakelijk
937
gebrekkig is wanneer er gas uit ontsnapt. De rechter volgt hier dus de stelling van De Page
938
die zegt dat een zaak pas gebrekkig is wanneer zij onbruikbaar wordt136. In casu had een
939
brand plaatsgevonden in een gastenpension op 31 december 1979. Bij deze brand kwam
940
een man om het leven en werd een andere man zwaar gewond. De verzekeraar van de
941
zwaargewonde man eist zijn schade terug van de zaakvoerder van het pension en zijn
942
verzekeraar. De ouders van het dode slachtoffer eisen een vergoeding van de onderneming
943
die voorziet in huisvesting. De vordering steunt op zowel art. 1382 BW en 1383 BW als op
944
art. 1384, lid 1 BW. De bewijslevering van een gebrek wordt bemoeilijkt door een zwaar
945
vernietigend schadegeval. De rechtbank stelt dat wanneer men een gebrek wil bewijzen men
946
zich kan baseren op vermoedens, maar deze moeten zeer precies zijn: namelijk dat er geen
947
andere mogelijkheid is voor het ontstaan van de schade. Het volstaat niet aan te tonen dat
948
de schade niet anders kan ontstaan zijn dan door een gebrek en dat er dus geen andere
949
oorzaken kunnen zijn.
950 951
Op dit laatste vonnis na, is de rechtspraak snel geneigd te beslissen tot een gebrek.
952
Wanneer er zich schade heeft voorgedaan en men geen andere oorzaak kan aannemelijk
953
maken, besluit de rechter al snel tot een gebrek van de zaak. Het moge duidelijk zijn dat het
954
begrip „gebrek‟ in de Belgische rechtspraak erg ruim wordt geïnterpreteerd. Zo vallen ook
955
samengestelde gebrekkige zaken137 ook onder het toepassingsgebied van artikel 1384, lid 1
956
BW.
957 958
d. Schade aan derde en causaal verband
959
Art. 1384, lid 1 BW vereist voor zijn toepassing dat de gebrekkige zaak schade aan een
960
derde heeft toegebracht. De benadeelde persoon moet dus een andere zijn dan de
961
bewaarder van de gebrekkige zaak. Zo denk ik aan de huurder die een gebrekkige zaak
962
onder zich heeft en daar zelf schade door lijdt. Hij kan niet de eigenaar aanspreken, hij is zelf
963
de benadeelde en de aansprakelijke persoon.
135
Rb. Namen 9 juni 1987, RRD 1987, 377. B. W EYTS, “Objectieve aansprakelijkheid” in X., Aansprakelijkheid, aansprakelijkheidsverzekering en andere schadevergoedingssystemen 2006-2007, XXXIIIste Postuniversitaire cyclus Willy Delva, Mechelen, Kluwer, 2007, 384. 137 Luik 30 juni 1993, JLMB 1994, 67. 136
34
964
Wanneer de rechter van oordeel is dat het abnormaal kenmerk van de zaak geen aanleiding
965
geeft tot de schade, kan de bewaarder van de zaak niet aansprakelijk worden gesteld138.
966
Het zal onvoldoende zijn bewijs te leveren van een gebrekkige zaak en schade om de
967
bewaarder van de gebrekkige zaak aan te spreken. Om tot de aansprakelijkheid te komen
968
zal er een causaal verband moeten zijn tussen de gebrekkige zaak en de schade.
969 970
e. Bewijsregeling
971
Het algemeen rechtsbeginsel „eiser bewijst‟ geldt ook hier139. Wie zich beroept op art. 1384,
972
lid 1 BW moet aantonen dat de verweerder de bewaarder is van een gebrekkige zaak, dat de
973
eiser schade heeft geleden en dat er een oorzakelijk verband bestaat tussen het gebrek van
974
de zaak en deze schade140.
975
Dat herhaalt het hof van beroep te Antwerpen ook in zijn beoordeling wat betreft een
976
vordering op grond van artikel 1384, lid 1 BW: “degene die beweert schade te hebben
977
geleden tengevolge van een gebrek van een zaak en de bewaarder ervoor aansprakelijk
978
acht, moet het bestaan van dat gebrek aantonen”141. Het bewijs van een gebrek kan
979
rechtstreeks of indirect, dat werd hierboven reeds kort besproken met het vonnis van de
980
rechtbank van eerste aanleg te Namen142.
981 982
Een ander vonnis van de rechtbank van eerste aanleg te Namen waar het bewijs van een
983
gebrek aan bod komt is dat van 9 november 1989143. In dit vonnis betreft het een
984
gasexplosie op 9 mei 1981. Hierbij werden 3 woningen volledig vernield, waarbij een man
985
om het leven kwam, werden andere naburige woningen beschadigd en ook in de buurt
986
geparkeerde voertuigen waren geschonden. Er werd een gerechtelijk onderzoek gevoerd om
987
de oorzaak van de ontploffing te achterhalen. Een expert werd aangesteld en kwam tot
988
volgende conclusies. Eerst en vooral stelt hij dat er geen enkele schending was van
989
veiligheidsvoorschriften en dat het schadegeval dus volledig te wijten is aan een ongeval.
990
Het enkele feit dat de expert dit zegt, betekent dat er geen fout aan de basis van het
991
schadegeval ligt, niet dat er geen gebrek zou kunnen zijn. De oorzaak van de ramp is de
992
ontsteking van een gaswolk in het centrale gedeelte van de woning met nummer 323, vooral
993
ter hoogte van de kelder en de benedenverdieping. De ontsteking van de gaswolk is
994
waarschijnlijk te wijten aan de vele werkende elektrische apparaten in de buurt. Rest nog de
995
vraag waar het gas ontsnapt is. De expert sluit uit dat het gas ontsnapt is uit naburige 138
M. DEBAENE, P. DEBAENE, “Art. 1384 eerste lid BW: een stand van zaken op de weg” in A. ALEN, E. DIRIX, Feestbundel Hugo Vandenberghe, Brugge, Die Keure, 2007, 102. 139 Art. 1315 BW en art. 870 Ger.W. 140 Luik 30 juni 1993, JLMB 1994, 67. 141 Antwerpen 23 mei 2007, TBBR 2009, 274. 142 Rb. Namen 9 juni 1987, RRD 1987, 377. 143 Rb. Namen 9 november 1989, RGAR 1992, 11923.
35
996
woningen, ook is het gas niet afkomstig van verplaatsbare recipiënten. Mogelijks is dan af te
997
leiden dat de ontsnapping van het gas zich heeft voorgedaan in een gasleiding gelegen op
998
de benedenverdieping van de woning nummer 323. Deze gasleiding is aangesloten op een
999
gastank, die zich op 3 meter daarvan bevindt. De expert stelt vast dat er ook na de
1000
ontploffing gas ontsnapte uit deze leiding en dat dit lek verstopt was.
1001
De slachtoffers richten hun aansprakelijkheidsvordering dan ook tot de eigenaar van deze
1002
woning op grond van artikel 1384, lid 1 BW. De eigenaar beweert echter dat zij niet het
1003
bewijs leverden van een gebrek van de zaak.
1004
De rechter stelt echter dat het bewijs van een gebrek rechtstreeks of onrechtstreeks kan,
1005
maar niet mag worden afgeleid uit het feit dat er zich enkel schade voordoet. Het bewijs kan
1006
voortvloeien uit een inductief onderzoek, zoals dat van de expert. Daaruit blijkt dat alle
1007
andere mogelijkheden tot oorzaak van de schade zijn uitgesloten en dat de gaslek in woning
1008
nummer 323 de meest waarschijnlijke oorzaak van de ontploffing is. De eigenaar van die
1009
woning is dus aansprakelijk op grond van artikel 1384, lid 1 BW.
1010
Om te bewijzen wie bewaarder is, steunt men louter op feitelijke gegevens, het
1011
eigendomsrecht speelt hier niet.
1012 1013
Een vonnis waarin de bewijslevering grote aandacht krijgt is dat van de rechtbank van eerste
1014
aanleg te Turnhout op 17 april 2003144. Het betreft een brand in de garage en winkelruimte
1015
van
1016
De brandhaard werd gesitueerd ter hoogte van een geparkeerde wagen in de garage, meer
1017
specifiek ter hoogte van de LPG-installatie van de wagen. Daar de brand veroorzaakt werd
1018
door een voertuig wenst de brandverzekeraar zijn uitgekeerde schadevergoeding te verhalen
1019
op de WAM-verzekeraar. De eiser beweert dat een technisch mankement aan de LPG-tank
1020
van het voertuig de oorzaak is van de brand en dat er dus sprake is van een gebrek aan de
1021
zaak zoals bedoeld in art. 1384, 1e lid BW. De rechtbank stelt dat de bewijslast voor het
1022
gebrek rust op de eiser, zoals hierboven gesteld. Om het bewijs van een gebrek te leveren is
1023
het volgens de rechtbank voldoende dat men met alle bewijsmiddelen aantoont dat het
1024
bestaan van het gebrek de enig mogelijke uitleg vormt voor het ongeval en dat het ongeval
1025
niet aan een vreemde oorzaak kan worden toegeschreven. Het bewijs kan derhalve
1026
voortvloeien uit een inductief onderzoek waarbij alle andere mogelijkheden die tot het
1027
schadegeval konden leiden, worden uitgesloten. Het gebrek is dan de objectief meest
1028
waarschijnlijke oorzaak.
1029
In dit geval kon de eiseres door middel van verklaringen getuigen en bevindingen van
1030
experts aannemelijk maken dat de brand werd veroorzaakt door een gebrek in de
144
een
schildersbedrijf
met
bijhorende
woning
op
22
maart
1998.
Rb. Turnhout 17 april 2003, RW 2005-2006, 1270.
36
1031
LPG-installatie van de wagen. Een getuige verklaarde dat zij, onmiddellijk nadat ze iets
1032
gehoord had, was gaan kijken in de garage en daar zag ze dat de wagen achteraan vuur had
1033
gevat, dit is de plaats waar de LPG-tank zich bevindt. Deskundigen stellen vast dat het
1034
voertuig veel zwaarder beschadigd werd door de brand en sluiten andere mogelijke
1035
oorzaken voor de brand uit, aan de hand van het zwaartepunt van de schade. Zo slaagt de
1036
eiseres erin om alle andere mogelijkheden buiten het gebrek in de zaak uit te sluiten. De
1037
rechtbank oordeelt dan ook dat de schade werd veroorzaakt door een gebrek in de zaak,
1038
waardoor de aansprakelijkheid van de bewaarder van de zaak in het gedrang komt.
1039 1040
f.
Bevrijdingsmogelijkheid
1041
Aangezien het een objectieve aansprakelijkheid betreft zal men alleen ontkomen aan de
1042
aansprakelijkheid als men bewijst dat de toepassingsvoorwaarden niet zijn voldaan: men is
1043
geen bewaarder van de zaak, er was geen causaal verband of de zaak was niet gebrekkig.
1044
Het bewijs leveren dat de schade te wijten is aan een vreemde oorzaak, zal er ook voor
1045
zorgen dat de bewaarder wordt vrijgesteld van de aansprakelijkheid145.
1046 1047
Het hof van beroep te Brussel oordeelde op 18 februari 1975 dat de rechter in eerste aanleg
1048
verkeerdelijk de gasleverancier aansprakelijk had gesteld op grond van artikel 1384, lid 1
1049
BW146. De partijen in het geding zijn de leverancier Distrigaz en onderneming Glaverbel en
1050
zijn respectievelijke verzekeraars. Er had zich op 27 februari 1963 een ontploffing
1051
voorgedaan in het substation van een laboratorium van Glaverbel. De explosie kon zich
1052
voordoen wegens een mislukking van het beveiligingssysteem. Een veiligheidsklep die de
1053
gastoevoer moet stoppen wanneer de minimale of maximale druk wordt overschreden
1054
functioneerde niet. Hierdoor spatte een rubberen afsluitklep uiteen zodat het gas zich kon
1055
verspreiden in het ganse netwerk van leidingen. Deze leidingen zijn slechts bestand tegen
1056
een lage druk en werden alzo overbelast met als gevolg dat er zich talrijke lekken
1057
voordeden.
1058
Verkeerdelijk oordeelde de eerste rechter dat de ramp het gevolg was van het grote
1059
gasverbruik waarvan de oorzaak de niet goed werkende veiligheidsklep was, waarvoor de
1060
leverancier Distrigaz dus verantwoordelijk was als bewaarder. Distrigaz had nagelaten deze
1061
te vervangen of de gastoevoer te stoppen. Het hof van beroep neemt echter het
1062
tegenovergestelde: Distigaz heeft geen leidinggevende macht over de gasklep, deze berust
1063
bij de onderneming Glaverbel. Verkeerdelijk werd dan ook de aansprakelijkheid van Distrigaz
145
V. BUSSCHAERT, “Aansprakelijkheid wegens zaken: onweerlegbaar vermoeden van schuld- vrijstelling.”, T. Verz. 1999, 557. 146 Brussel 18 februari 1975, RGAR 1975, 9505.
37
1064
op grond van artikel 1384, lid 1 BW weerhouden. De toepassingsvoorwaarden (Distrigaz is
1065
bewaarder) zijn niet voldaan.
1066
Uit het arrest is op te maken dat de verantwoordelijkheid voor het schadegeval volledig bij
1067
Glaverbel zelf ligt: zij maakten gebruik van een onvoldoende doeltreffend veiligheidssysteem
1068
en bovendien waren zij onvoorzichtig door de afsluitklep te gebruiken onder een hogere druk
1069
dan deze waarvoor ze bestemd was.
1070 1071
Het hof van beroep te Antwerpen147 wijst een vordering gesteund op art. 1384, lid 1 BW af.
1072
Op 26 februari 1979 vond er een gasontploffing plaats in Antwerpen. Hierbij werden
1073
verscheidene woningen beschadigd,waaronder de woning van de geïntimeerde en zo ook
1074
deze van de appellant. De appellant wenst zijn schade vergoed te zien en steunt zijn
1075
vordering op verschillende rechtsgronden: in eerste aanleg, maar besluit in hoger beroep
1076
enkel en alleen gebruik te maken van art. 1384, lid 1 BW en art. 544 BW 148. De vordering
1077
wordt afgewezen, daar de appellant er niet in slaagt aan te tonen dat de zaak gebrekkig was.
1078
Zijn redenering is dat de gasontploffing te wijten is een aan gaslek in het pand van de
1079
geïntimeerde. Deze gaslek wijst er volgens hem op dat de gasleidingen gebrekkig waren.
1080
Het Hof stelt echter dat de eiser het bewijs dient te leveren van het gebrek en het causaal
1081
verband tussen gebrek en schade. Appellant levert geen positief bewijs, maar ook door
1082
deductie wordt geen bewijs geleverd van een gebrek. Wanneer geen bewijs wordt geleverd
1083
van de toepassingsvoorwaarden van voormeld wetsartikel kan het Hof dan ook onmogelijk
1084
beslissen tot een aansprakelijkheid van de eigenaar van de zaak. Bovendien stelt een
1085
gerechtelijke expertise vast dat het onmogelijk na te gaan is wat de ware toedracht van de
1086
ontploffing is en dat een opzettelijke daad niet uit te sluiten valt.
1087 1088
§ 3. Aansprakelijkheid voor de instorting van gebouwen: art. 1386 BW
1089
Tijdens het onderzoek naar de verschillende gronden waarop slachtoffers hun vordering
1090
steunen, vond ik naast het voor de hand liggende art. 1382 en art 1384, lid 1 BW ook een
1091
arrest terug waarin de benadeelden hun verhaal trachten te halen op grond van art. 1386
1092
BW.
1093
Het is niet geheel onlogisch dat slachtoffers een oplossing zoeken via art. 1386 BW voor hun
1094
schadelast. Dit artikel bepaalt namelijk dat de eigenaar van een gebouw aansprakelijk is voor
1095
de schade die door de instorting ervan wordt veroorzaakt, wanneer deze te wijten is aan
1096
verzuim van onderhoud of aan een gebrek in de bouw. Bovendien kan het slachtoffer,
1097
wanneer het er niet in slaagt het bewijs van de toepassingsvoorwaarden van art. 1386 BW te
147 148
Antwerpen(1e kamer) 11 oktober 1989, T. Verz. 1990, 172, noot D. DE MAESENEIRE. Zie infra pagina 46.
38
1098
leveren, nog steeds beroep doen op art. 1384, lid 1 BW149. Net zoals art. 1384, lid 1 BW
1099
betreft ook art. 1386 BW een objectieve aansprakelijkheid. De eigenaar van een gebouw
1100
wordt aansprakelijk gesteld wegens zijn hoedanigheid. Zijn eigen, al dan niet foutief, gedrag
1101
is irrelevant150.
1102 1103
De gevaren bij gas zijn voornamelijk brand en ontploffing en dit kan wel eens leiden tot een
1104
instorting. Hierbij denk ik aan de nog vers in het geheugen liggende gasramp te Luik. In de
1105
nacht van 27 op 28 januari 2010 lieten 9 mensen het leven en telde men een twintigtal
1106
gewonden na een gasramp. Er deed zich een ontploffing voor in een appartementsgebouw
1107
waarna het gebouw instortte151. Of recenter op 29 juni 2010 kostte een gasexplosie in
1108
Soumagne, ook in de provincie Luik, het leven aan 3 mensen. Door de explosie stortte het
1109
huis volledig in152.
1110 1111
De toepassingsvoorwaarden van deze aansprakelijkheidsregel dienen nauwkeurig te worden
1112
onderzocht om te oordelen of deze regel een oplossing kan bieden aan dergelijke
1113
schadegevallen.
1114
Om gebruik te maken van de aansprakelijkheidsregel voor gebouwen dienen volgende
1115
voorwaarden te zijn voldaan volgens de wettekst153: er moet sprake zijn van een gebouw,
1116
een instorting, verzuim in onderhoud of gebrek in de bouw, schade aan een derde en de
1117
aangesprokene is eigenaar van het gebouw. Naast deze voorwaarden dient de benadeelde
1118
ook bewijs te leveren van het causaal verband tussen de schade en de instorting154.
1119
Hieronder zullen enkele van de voorwaarden kort worden besproken, aangezien ze niet allen
1120
relevant zijn voor dit werkstuk. Zo is het bewijs van schade (aan een derde) vanzelfsprekend
1121
bij het instellen van een aansprakelijkheidsvordering. Verder zal ik ook de hoedanigheid van
1122
de eigenaar van het gebouw niet verder bespreken in deze Masterproef daar dit voor de
1123
bespreking van schadegevallen met gas geen bijzondere problemen stelt.
1124 1125 1126
149
T. VANSWEEVELT, B. W EYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 627, nr. 997. 150 T. VANSWEEVELT, B. W EYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 616, nr. 984. 151 http://www.demorgen.be/dm/nl/989/Binnenland/article/detail/1059551/2010/01/27/Luiks-flatgebouw-stortin-na-gasexplosie-vrees-voor-doden.dhtml (consultatie 14 juli 2010). 152 http://www.vandaag.be/binnenland/39744_3-doden-na-gasontploffing-in-soumagne.html (consultatie 14 juli 2010). 153 Art. 1386 BW. 154 T. VANSWEEVELT, B. W EYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 604, nr. 967.
39
1127
a. Gebouw
1128
Art. 1386 BW veronderstelt de instorting van een gebouw. Onder gebouw dienen we het
1129
onroerend goed te verstaan155. Noodzakelijkerwijze dient het om een constructie, door de
1130
mens opgericht, te gaan156. Gebouwen omvatten naast woonhuizen, openbare gebouwen,
1131
afsluitingsmuren en ook ondergrondse gebouwen157. Verplaatsbare constructies vallen dus
1132
niet onder het toepassingsgebied van art. 1386 BW. Verplaatsbare constructies zijn
1133
bijvoorbeeld caravans, woonwagens, kermistuigen…158 Als er zich een ontploffing daarin
1134
voordoet en het goed stort in, kan men geen schadevergoeding bekomen op grond van de
1135
aansprakelijkheidsregel voor gebouwen.
1136 1137
b. Instorting
1138
Vereist voor de toepassing van art. 1386 BW is dat het gebouw instort. Het Hof van Cassatie
1139
heeft het begrip instorting verhelderd. De instorting van een gebouw is “een val, hetzij van
1140
een geheel hetzij van een gedeelte van de materialen die het gebouw vormen”159.
1141
Het is echter niet voldoende dat het gebouw instort, de schade waarvoor men een
1142
vergoeding vraagt moet het gevolg zijn van de instorting. Er moet met andere woorden een
1143
causaal verband zijn tussen de schade en de instorting160. Het causaal verband zal hieronder
1144
worden besproken.
1145 1146
c. Verzuim in onderhoud of gebrek in de bouw
1147
De instorting moet te wijten zijn aan een verzuim in onderhoud of een gebrek in de bouw161.
1148
De eiser zal een van beide moeten aantonen als oorzaak van de instorting162. De
1149
benadeelde kan deze voorwaarde met alle middelen van recht bewijzen. Het loutere bewijs
1150
van instorting zal niet volstaan als bewijs van verzuim in onderhoud of gebrek in de bouw163.
1151
Het verzuim in onderhoud of gebrek in de bouw is niet noodzakelijk te wijten aan de 155
B. W EYTS, “Objectieve aansprakelijkheid” in X., Aansprakelijkheid, aansprakelijkheidsverzekering en andere schadevergoedingssystemen 2006-2007, XXXIIIste Postuniversitaire cyclus Willy Delva, Mechelen, Kluwer, 2007, 388. 156 T. VANSWEEVELT, B. W EYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 601, nr. 961. 157 A.VAN OEVELEN, “De buitencontractuele aansprakelijkheid van de eigenaar of exploitant van een onroerend goed en de verzekering van die aansprakelijkheid”, RW 1997-1998, 1234., nr. 30. 158 T. VANSWEEVELT, B. W EYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009,603, nr. 963. 159 Cass. 8 mei 1924, Pas. 1924, I, 328, Cass. 17 december 1992, Arr. Cass. 1991-92, 1445, Cass. 16 juni 1995, Arr. Cass. 1995, 621. 160 T. VANSWEEVELT, B. W EYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 604, nr. 967. 161 Art. 1386 BW. 162 A. VAN OEVELEN, “De buitencontractuele aansprakelijkheid van de eigenaar of exploitant van een onroerend goed en de verzekering van die aansprakelijkheid”, RW 1997-1998, 1234., nr. 30. 163 M. DEBAENE, “Kwalitatieve aansprakelijkheid (zaken, dieren en gebouwen): een update” in H. C OUSY en H. VANDENBERGHE, Aansprakelijkheids- en verzekeringsrecht, Themis, Brugge, Die Keure, 2004-2005, 99, nr 38.
40
1152
eigenaar, maar hij wordt verantwoordelijk gesteld voor de schade. Indien een derde een fout
1153
beging die leidde tot het verzuim in onderhoud of een gebrek in de bouw, dan zal de
1154
eigenaar zich wel kunnen richten tegen deze derde op grond van art. 1382 BW.
1155 1156
d.
Causaal verband
1157
Om aanspraak te kunnen maken op enige vergoeding zal men moeten bewijzen dat men
1158
schade heeft geleden door de instorting van een gebouw. De aansprakelijkheid op grond van
1159
artikel 1386 BW bestaat enkel ten aanzien van de derde die rechtsreeks het slachtoffer werd
1160
van de instorting164. Er moet dus een verband zijn tussen de geleden schade en de
1161
instorting.
1162 1163
Dit kan problematisch zijn in geval van brand en ontploffing. Er zal moeten worden nagegaan
1164
als de schade zich ook had voor gedaan zonder de instorting van het gebouw165. Als het
1165
antwoord positief is, dan kan geen beroep worden gedaan op de bepaling van 1386 BW.
1166 1167
In de rechtspraak is er een geval te vinden waarin uitspraak werd gedaan over de
1168
toepasselijkheid van art. 1386 BW met betrekking tot een gasontploffing166. De feiten zijn als
1169
volgt: op 9 augustus 1996 deed er zich een ontploffing voor in de stad Antwerpen. Hierbij
1170
werd de trap naar de eerste verdieping door de ontploffing weggerukt, werd een tussenmuur
1171
weggeslagen, de vloer van het gelijkvloers was omhoog gedrukt en de muren en plafonds
1172
waren gescheurd. Een persoon liep bij deze gebeurtenis zware verwondingen op en stierf 24
1173
dagen later.
1174
Het hof van beroep dient uitspraak te doen over de toepasselijkheid van art. 1386 BW.
1175
Men betwist niet dat er zich een instorting in de zin van art. 1386 BW heeft voorgedaan, wel
1176
is er discussie over het bestaan van het oorzakelijk verband tussen de schade en de
1177
instorting. Uit een medisch rapport blijkt dat het slachtoffer overleed door zware
1178
brandwonden en inhalatieletsels. Er is evenwel geen bewijs van een brand, maar de
1179
brandwonden en inhalatieletsels kunnen ook veroorzaakt zijn door de verschroeiende hitte
1180
van de gasontploffing. De verwondingen van het slachtoffer zijn dus veroorzaakt door de
1181
gasontploffing en niet door de instorting van het gebouw. Bovendien is de instorting van het
1182
gebouw zelf te wijten aan de ontploffing. Het hof beslist dus dat er geen oorzakelijk verband
164
K. UYTTERHOEVEN, “Ondergrondse constructies in het Belgische aansprakelijkheidsrecht” in C. ADRIAANSENS en V. SAGAERT(eds.), Ondergrondse constructies in het Belgische en Nederlandse recht, Antwerpen, Intersentia, 2007, 61, nr. 20. 165 T. VANSWEEVELT, B. W EYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 605, nr. 968. 166 Antwerpen 25 november 2002, NJW 2003, 628.
41
1183
is tussen de letsels en de instorting van het gebouw. Artikel 1386 BW kan dus niet worden
1184
toegepast.
1185
Het hof van beroep te Antwerpen stelt de eigenaar niet aansprakelijk op grond van art. 1386
1186
BW omdat de toepassingsvoorwaarden niet waren voldaan. Dit mag niet worden verward
1187
met een bevrijdingsgrond. Ontkomen aan een objectieve aansprakelijkheid is bijzonder
1188
beperkt: ontoerekenbaarheid, afwezigheid van fout en overmacht bieden een oplossing. Veel
1189
efficiënter om te ontkomen aan de aansprakelijkheid is door te bewijzen dat de voorwaarden
1190
niet zijn voldaan, of dat hij niet de vereiste band heeft met de aansprakelijkheidsfactor167.
1191 1192
§ 4. Burenhinder: art. 544 BW
1193
Bij het onderzoeken van verschillende schadegevallen met betrekking tot gas, valt het op dat
1194
benadeelden hun vordering, in subsidiaire orde, op grond van art. 544 BW inleiden. Art. 544
1195
BW betreft de bescherming van het eigendomsrecht en luidt als volgt: “Eigendom is het recht
1196
om op de meest volstrekte wijze van een zaak het genot te hebben en daarover te
1197
beschikken, mits men er geen gebruik van maakt dat strijdig is met de wetten of met de
1198
verordeningen”. De toepassing van artikel 544 BW is sinds 1960 gegroeid in de rechtspraak
1199
als zijnde de foutloze aansprakelijkheid op grond van burenhinder168.
1200
De leer van de burenhinder houdt in dat “degene die zonder foutief te handelen, het tussen
1201
naburige eigendommen bestaande evenwicht verstoort door een aan een naburige eigenaar
1202
hinder te veroorzaken die de maat van de gewonen buurschapsnadelen overschrijdt, hem
1203
een passende compensatie verschuldigd is, waardoor het verbroken evenwicht wordt
1204
hersteld”169.
1205 1206
a. Toepassingsvoorwaarden
1207
De voorwaarden om een beroep te kunnen doen op deze aansprakelijkheid zijn de volgende:
1208
er moet nabuurschap zijn tussen het slachtoffer en de storende partij, er dient hinder/schade
1209
te zijn die normale en aanvaardbare burenhinder overschrijdt en er dient natuurlijk een
1210
causaal verband te zijn tussen beide. Het voldoen aan deze 3 voorwaarden zal niet volstaan
1211
om te komen tot een aansprakelijkheid. Vereist is bovendien dat de abnormale hinder
1212
toerekenbaar is aan de compensatieplichtige170.
1213 1214 167
H. BOCKEN, “Van fout naar risico: een overzicht van de objectieve aansprakelijkheidsregelingen naar Belgisch recht”, TPR 1984, 374, nr. 64. 168 Cass. 6 april 1960, Pas, I, 915 (kanaal-en schoorsteenarrest). 169 A. VAN OEVELEN, “De buitencontractuele aansprakelijkheid van de eigenaar of exploitant van een onroerend goed en de verzekering van die aansprakelijkheid”, RW 1997-1998, 1230, nr. 18. 170 S. STIJNS, H. VUYE, Beginselen van Belgisch privaatrecht. Zakenrecht. Boek IV: Burenhinder., Antwerpen, Story-Scientia, 2000, 262, nr. 159.
42
1215
1. Nabuurschap
1216
De leer van de burenhinder vereist dat de schade voortkomt uit een naburige eigendom, er is
1217
nabuurschap nodig. De notie „nabuurschap‟ wordt ruim opgevat. Algemeen wordt aanvaard
1218
dat de hinder uit nabuurschap niet alleen toepassing vindt op aanpalende buren, maar ook
1219
op buren van wie de erven iets verder van elkaar gelegen zijn171. Voor nabuurschap is
1220
geenszins vereist dat de eigendommen aan elkaar grenzen172, nog vereist de rechtspraak
1221
dat men over het eigendomsrecht beschikt173. Het betreft een feitelijk gegeven dat dus
1222
soeverein zal worden beoordeeld door de rechter.
1223 1224
Het hof van beroep te Brussel werd op 11 mei 1982 gevraagd uitspraak te doen over de
1225
toepassing van artikel 544 BW174. De feiten zijn de volgende: tijdens werken aan water- en
1226
gasleidingen werd een woning beschadigd. De eigenaar van de woning richt zich tot de
1227
Brusselse Intercommunale Watermaatschappij om op grond van art. 544 BW zijn schade
1228
vergoed te zien. De vordering werd in 1e aanleg echter afgewezen wegens gebrek aan
1229
nabuurschap. Het Brusselse hof van beroep bevestigt de uitspraak in eerste aanleg. Ze
1230
stellen dat de eerste rechters terecht de vordering op grond van art. 544 BW hebben
1231
afgewezen daar er geen nabuurschap bestaat tussen de woning-eigenaar en de Brussels
1232
Intercommunale Watermaatschappij. Zij zijn namelijk noch eigenaar, noch concessiehouder
1233
van de grond waarin de werken plaatsvonden.
1234 1235
Dezelfde rechtspraak vinden we terug in een arrest van het hof van beroep te Bergen op 12
1236
december 1988175. De feitelijke gegevens zijn de volgende: een gaslek, veroorzaakt door de
1237
breuk van een pijpleiding gelegen onder het trottoir langs een appartementsgebouw, heeft
1238
geleid tot een explosie in de kelder van dat gebouw. Er is grote schade aan het pand zelf en
1239
aan voertuigen gestationeerd in garages in de kelder.
1240
De slachtoffers richten zich tot de gasdistributiemaatschappij, Intercom, om hun schade
1241
vergoed te zien op grond van artikel 544 BW. De gasmaatschappij betwist, volgens het hof
1242
terecht, dat zij buren zijn van het zwaar beschadigd gebouw. Het hof van beroep stelt dat
1243
een eis gebaseerd op artikel 544 BW wordt ingesteld door de benadeelde eigenaar tegen de
1244
buur-eigenaar wegens de abnormale hinder die deze laatste veroorzaakt door het gebruik
1245
van de weg. Intercom is echter niet de eigenaar van de openbare weg, zij maakt er enkel 171
R. DERINE, “Hinder uit nabuurschap en rechtsmisbruik”, TPR 1983, 277, nr. 28; N. LUCAS, “Actualia inzake burenhinder”, Jura Falc. 2006-2007, 337-368, nr. 3.1.4. 172 D. STEVENS, F. BAUDONCQ, “De verwijdering van GSM-antennes op grond van artikel 544 BW of de groeipijnen van een stralende rechtspraak”(noot onder Rb. Brugge 21 december 2001), Not. Fisc. M. 2003, 27-36. 173 D.DE MAESENEIRE, “De aansprakelijkheid voor burenhinder” in X. Kluwer’s verzekeringshandboek, Mechelen, Kluwer, losbl., V dln, 120. 174 Brussel 11 mei 1982, RW 1983-1984, 2823. 175 Bergen, 12 december 1988, JT 1989, 217.
43
1246
gebruik van voor de installatie en exploitatie van de pijpleidingen. Intercom verwerft niet de
1247
eigendom van de weg door er gebruik van te maken en dus moet de eis op grond van artikel
1248
544 BW worden verworpen.
1249 1250
Er is echter een vonnis van de rechtbank van eerste aanleg te Brussel die op 17 september
1251
1990 voornoemde rechtspraak tegenspreekt176. De feiten die aan de grondslag van dit
1252
vonnis liggen gaan als volgt: een hoteleigenaar had met oog op uitbreiding van zijn hotel een
1253
daaraanpalend gebouw laten slopen. Door de slopingswerken verdween echter de stabiliteit
1254
van het volgende huis in de rij, nr. 145, en ontstond er een instortingsgevaar. Hierdoor moest
1255
dit huis worden ontruimd en moest de gasdistributiemaatschappij de gasaanvoer naar dit
1256
huis afsluiten. De gasdistributiemaatschappij moest daaropvolgend herstellingswerken
1257
uitvoeren aan de leidingen en wenst de factuur te verhalen op de eigenaar van het huis nr.
1258
145 en op de hoteleigenaar. De vordering ten aanzien van de eigenaar van het huis met
1259
nummer 145 werd volledig afgewezen, maar de hoteleigenaar werd op grond van art. 1382 –
1260
1383 BW en art. 544 BW aangesproken. Aangezien er in hoofde van de hoteleigenaar geen
1261
fout kan worden weerhouden is de vordering op grond van art. 1382 BW ongegrond, de
1262
vordering op grond van de burenhinder is volgens de rechtbank wel terecht.
1263
De rechtbank merkt op dat de gasdistributiemaatschappij in twee opzichten als nabuur kan
1264
worden beschouwd. Zo is de maatschappij in zeker mate bezetter van het aanpalende
1265
gebouw daar zij een wettelijke verplichting heeft te zorgen voor de bedeling van gas en
1266
bovendien is de maatschappij eigenaar van de pijpleidingen. De hoteleigenaar wordt dan ook
1267
veroordeeld in het betalen van de kosten wegens de werken op grond van de
1268
burenhinderleer.
1269 1270
Een noot bij het vonnis van KOKELENBERG stelt dat de rechtbank hier correct de leer van
1271
nabuurschap, ontwikkeld door het Hof van Cassatie, heeft toegepast177. Bovendien wordt in
1272
deze bijdrage de rechtspraak van het hof van beroep te Bergen178 bekritiseert.
1273
KOKELENBERG stelt dat het hof daar volledig fout zat. Hij is van oordeel dat het hof daar
1274
een veel te enge betekenis gaf aan de voorwaarde „nabuurschap‟. Het hof wees de vordering
1275
af omdat de gasmaatschappij geen eigenaar is van de openbare weg, zij maakte er enkel
1276
gebruik van. Daarmee stelt het hof van beroep te Bergen, volgens KOKELENBERG, dus dat
1277
een vordering op grond van burenhinder enkel kan worden ingesteld tussen eigenaars
1278
onderling, terwijl de recentere opvatting van de burenhinder geen rekening houdt met de
176
Rb. Brussel 17 september 1990, TBBR 1992, 397, noot J. KOKELENBERG. J. KOKELENBERG, noot onder Rb. Brussel 17 september 1990, TBBR 1992, 371, nr. 4. 178 Bergen 12 december 1988, JT 1989, 218. 177
44
1279
hoedanigheid van de partijen die de erven bezetten179. De leer van burenhinder vergt louter
1280
dat er hinder veroorzaakt wordt op het ene erf dat op een ander erf wordt ervaren. Het betreft
1281
een regeling van conflicten tussen buren, dat moet ruimer opgevat worden dan eigenaars180.
1282
Daarenboven maakt KOKELENBERG in zijn noot melding van een arrest van het hof van
1283
beroep te Brussel181 waarin reeds in 1986 beslist werd dat een distributiemaatschappij als
1284
bezetter van een deel van de openbare weg als nabuur kan worden beschouwd182.
1285
De uiteenlopende rechtspraak met betrekking tot de vereiste nabuurschap bevestigt dat het
1286
een feitenkwestie betreft die soeverein wordt beoordeeld door de rechtbank.
1287 1288
Als we echter de rechtsleer183 volgen is het duidelijk dat de leer van de burenhinder geen
1289
eigendomsrecht vereist. Wel is het Hof van Cassatie van mening dat men een vordering
1290
wegens burenhinder alleen kan instellen tegen eenieder die titularis is van een “attribuut van
1291
het eigendomsrecht”184. Dit begrip „attribuut van het eigendomsrecht‟ kan zeer ruim worden
1292
opgevat, zo kan men beschikken over een attribuut van het eigendomsrecht als titularis van
1293
een zakelijk recht of als titularis van een persoonlijk recht. Bovendien is het irrelevant hoe
1294
men dit recht heeft verkregen: ten gevolge van een overeenkomst, dan wel door een
1295
wettelijke bepaling185.
1296 1297
Mijns inziens is het arrest van het hof van beroep te Brussel186 en dat van het hof van beroep
1298
te Bergen187 dan ook vatbaar voor vernietiging door het Hof van Cassatie. Een
1299
distributiemaatschappij beschikt sowieso over het eigendomsrecht van de leidingen die zich
1300
in de ondergrond bevinden en bovendien is zij bezetter van twee erven: de openbare weg en
1301
de particuliere eigendom188. Een distributiemaatschappij is dus titularis van een attribuut van
179
J. KOKELENBERG, noot onder Rb. Brussel 17 september 1990, TBBR 1992, 371, nr. 4. J. KOKELENBERG, noot onder Rb. Brussel 17 september 1990, TBBR 1992, 371, nr. 4. 181 Brussel 11 april 1986, Res. Jura. Imm.1987, 79. 182 J. KOKELENBERG, noot onder Rb. Brussel 17 september 1990, TBBR 1992, 371, nr. 5. 183 E. VAN DE VELDE, Burenhinder: is een buur dichterbij beter dan een vriend ver weg?, Antwerpen, Kluwer 2001, 47; H. VUYE, “Fundamentele regels en recente tendensen inzake burenhinder” in M. DEBAENE en P. SOENS (eds.), Aansprakelijkheidsrecht. Actuele tendensen, Gent, Larcier, 2005, 5; C. BAEKELAND, “De toerekenbaarheid van artikel 544 BW en aannemers bij burenhinder: snijdt het Hof van Cassatie zich niet in haar eigen vingers?”(noot onder Cass. 17 november 2006), TBBR 2009, 291, nr. 4; J. KOKELENBERG, “Burenhinder? Kan U dat bewijzen en bent U misschien geen overgevoelig type?”, TBBR 2007, 270, nr. 6. 184 Cass. 10 januari 1974, Pas. 1974, I, 488. 185 H. VUYE, “Fundamentele regels en recente tendensen inzake burenhinder” in M. DEBAENE en P. SOENS (eds.), Aansprakelijkheidsrecht. Actuele tendensen, Gent, Larcier, 2005, 5; S. VEREECKEN, “Burenhinder uit evenwicht bij gebrek aan bewezen verstoring door verweerder als oorzaak van de schade”(noot onder Rb. Antwerpen 3 juni 2004), RABG 2006, 772, nr. 5. 186 Brussel 11 mei 1982, RW 1983-1984, 2823. 187 Bergen 12 december 1988, JT 1989, 217. 188 J. KOKELENBERG, noot onder Rb. Brussel 17 september 1990, TBBR 1992, 372, nr. 4. 180
45
1302
het eigendomsrecht zoals vereist voor het instellen van een compensatievordering op grond
1303
van artikel 544 BW189.
1304 1305
2. Abnormale hinder
1306
Nadat bewezen is dat er nabuurschap bestaat tussen eiser en verweerder moet het bewijs
1307
worden geleverd van de abnormale burenhinder. Belangrijker voor de schadegevallen met
1308
betrekking tot gas is de omschrijving van abnormale burenhinder. Door de rechtspraak wordt
1309
abnormale burenhinder als volgt gedefinieerd: “hinder die vanaf een bepaalde graad de maat
1310
van de gewone ongemakken van het nabuurschap overschrijdt en die dan ten gunste van de
1311
benadeelde een zekere compensatie vergt”190.
1312 1313
De risico‟s met betrekking tot gas zijn vooral brand en ontploffing. Belangrijk is dan ook te
1314
weten of deze vormen van hinder tot de abnormale burenhinder behoren. De concrete vraag,
1315
„overtreft een bepaalde genotsstoornis de gewone maat van ongemakken‟, is een
1316
feitenkwestie die de rechter soeverein beoordeelt191. Om de hinder te beoordelen zal men
1317
veelal rekening houden met verschillende factoren zijnde tijdstip, duur, intensiteit, plaats,
1318
e.v.192.
1319 1320
De casus hierboven besproken van het hof van beroep te Antwerpen van 11 oktober 1989193
1321
diende niet alleen te oordelen over de toepasselijkheid van art. 1384, lid 1 BW, maar de
1322
appellant haalde ook art. 544 BW aan om zijn schade vergoed te zien. Laat ik nog even de
1323
feiten recapituleren. In een verhuurd huis heeft zich een gasontploffing voorgedaan waardoor
1324
schade berokkend werd aan gebouwen toebehorend aan buren.
1325
De benadeelden doen dan ook beroep op de leer van de burenhinder om hun schade
1326
vergoed te zien. Het hof herhaalt de omschrijving van abnormale burenhinder: “abnormale
1327
burenhinder dient te worden gekwalificeerd als hinder die vanaf een bepaalde graad de maat
1328
van de gewone ongemakken van het nabuurschap overschrijdt en die dan ten gunste van de
1329
benadeelde een zekere compensatie vergt”194.
189
S. STIJNS, H. VUYE, Beginselen van Belgisch privaatrecht. Zakenrecht. Boek IV: Burenhinder., Antwerpen, Story-Scientia, 2000, 432, nr. 246. 190 Antwerpen 11 oktober 1989, T. Verz. 1990, 172, noot D. DE MAESENEIRE. 191 R. BROEKMANS, “Behoort “brand” tot abnormale burenhinder ? (artikel 544 BW)”, Limb. Rechtsl. 2000, 199; R. DERINE, “Hinder uit nabuurschap en rechtsmisbruik”, TPR 1983, 265, nr. 11; S. VEREECKEN, “Burenhinder uit evenwicht bij gebrek aan bewezen verstoring door verweerder als oorzaak van de schade” (noot onder Rb. Antwerpen 3 juni 2004), RABG 2006, 772, nr. 6. 192 J. KOKELENBERG, “Burenhinder? Kan U dat bewijzen en bent U misschien geen overgevoelig type?”, TBBR 2007, 271, nr. 7; S. SNAET, “Hinder uit nabuurschap” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Mechelen, Kluwer, 2007, XVIV dln., 1-36. 193 Antwerpen (1e kamer) 11 oktober 1989, T. Verz. 1990, 172, noot D. DE MAESENEIRE. 194 Antwerpen (1e kamer) 11 oktober 1989, T. Verz. 1990, 172, noot D. DE MAESENEIRE.
46
1330
Het hof komt tot de conclusie dat een gasontploffing zoals deze in casu echter nooit als
1331
overlast kan beschouwd worden die beperkt moet worden, maar een last vormt die totaal
1332
vermeden moet worden. Bovendien is de gasontploffing een accidenteel schadegeval en is
1333
van voorbijgaande aard. Dergelijk ongeval heeft dan ook niets gemeen met een
1334
genotsstoornis die de gewone maat van ongemakken tussen buren overschrijdt zoals
1335
lawaaihinder, stank… e.d.
1336
De leer van de burenhinder kan hier dus niet worden toegepast daar het geen abnormale
1337
burenhinder betreft.
1338 1339
Er is ook andere rechtspraak te vinden die de toepassingsvoorwaarden voor burenhinder wel
1340
vervuld acht. De Rechtbank van Koophandel te Hasselt195 moest zich buigen over volgende
1341
vraag: in een opslagplaats was een brand ontstaan tijdens werken van een aannemer met
1342
een gebrekkige gasbrander, de brand was zo hevig dat deze is overgeslagen naar de
1343
woning van de buurman. Er is een fout in hoofde van de aannemer welke zijn
1344
aansprakelijkheid op grond van art. 1382 en 1384, lid 1 BW in het gedrang brengt, maar hij
1345
werd failliet verklaard. De buurman wil nu dus zijn schade vergoed zien door de eigenares
1346
van de opslagplaats op grond van art. 544 BW. De rechtbank meent dat alle voorwaarden
1347
met betrekking tot art. 544 BW zijn voldaan. Brand is abnormale burenhinder. Hierbij verwijst
1348
de rechter naar de rechtspraak van de rechtbank van Kortrijk196 en die van het hof van
1349
beroep te Gent197 en Antwerpen198.
1350 1351
Het beoordelen van de abnormale hinder betreft een feitelijk gegeven, de rechtspraak is dan
1352
ook verdeeld. We zouden kunnen verwachten dat er wordt nagegaan als er ten eerste
1353
sprake is van hinder en ten tweede als deze hinder buitensporig is199. De rechtspraak
1354
beantwoordt de vraag met betrekking tot overlast echter niet steeds in die vorm, vaak betreft
1355
het droogweg een opsomming van de elementen en de beslissing als deze als abnormaal
1356
hinderlijk worden beschouwd of niet200.
1357 1358
Om toch iets meer te weten te komen over deze voorwaarde zal ik hieronder enkele arresten
1359
en vonnissen aanhalen over brand, bij gebrek aan meer toepassingsgevallen met gas.
195
Kh. Hasselt 16 november 1999, RW 2002-2003, 225. Rb. Kortrijk 20 maart 1993, T. Verz. 1997, 659. 197 Gent 22 november 1995, TGR 1996, 48. 198 Antwerpen 4 januari 1989, Limb. Rechtsl. 1989, 88. 199 J. KOKELENBERG, “Burenhinder? Kan U dat bewijzen en bent U misschien geen overgevoelig type?”, TBBR 2007, 270, nr. 7. 200 J. KOKELENBERG, “Burenhinder? Kan U dat bewijzen en bent U misschien geen overgevoelig type?”, TBBR 2007, 270, nr. 7. 196
47
1360
Het hof van beroep te Gent stelt op 22 november 1995 dat een overslaande brand terecht
1361
werd beoordeeld door de rechter in eerste aanleg als zijnde „de normale lasten van het
1362
nabuurschap te boven gaand‟201.
1363
Het hof van beroep te Antwerpen bevestigt op 23 mei 2007202 deze rechtspraak. Zij stelt dat
1364
een brand die is overgeslagen naar de naburige woning de gewone lasten van het
1365
nabuurschap overschrijdt en als abnormale burenhinder in de zin van artikel 544 BW dient te
1366
worden begrepen203.
1367
Het hof van beroep te Antwerpen zegt ook dat het niet noodzakelijk is dat de hinder van
1368
bestendige aard is204. In een arrest stelt zij dat „ook een tijdelijke stoornis of schade
1369
voldoende is om overdreven hinder uit te maken‟205.
1370
Het hof van beroep te Gent beslist op 12 maart 2009 dan weer anders206. Een enkele zin “De
1371
brand kan niet worden beschouwd als abnormale burenhinder.” geeft het oordeel van de
1372
rechters weer. Mijn inziens is het hof hier fout en betreft de brand in se wel een abnormale
1373
burenhinder, maar zijn de andere toepassingsvoorwaarden voor art. 544 BW niet voldaan en
1374
kan daarom de leer van de burenhinder niet worden gebruikt. De brand is immers niet
1375
toerekenbaar aan de eigenaars207.
1376 1377
Dat een brand of een ontploffing een „genotsstoornis is die de gewone maat van
1378
ongemakken overtreft‟208 ligt mijns inziens voor de hand. Het probleem voor de toepassing
1379
van artikel 544 BW op schadegevallen zoals brand en ontploffing is de vereiste van de
1380
toerekenbaarheid.
1381
Burenhinder
moet
immers
toerekenbaar
zijn
aan
de
209
compensatieplichtige
. De vereiste van de toerekenbaarheid wordt hieronder besproken.
1382 1383
3. Causaal verband
1384
Net zoals de toepassing van de foutaansprakelijkheid uit artikel 1382 is het bewijs van
1385
causaal verband tussen de hinder en de schade vereist210.
1386
We mogen het causaal verband niet verwisselen met de toerekenbaarheid. De
1387
toerekenbaarheid betreft de verhouding tussen de hinder en de aansprakelijke. Het causaal
201
Gent 22 november 1995, TGR 1996, 48. Antwerpen 23 mei 2007, TBBR 2009, 274. 203 Antwerpen 23 mei 2007, TBBR 2009, 274. 204 Antwerpen 30 juni 2009, NJW 2010, 110, noot I. BOONE. 205 Antwerpen 30 juni 2009, NJW 2010, 110, noot I. BOONE. 206 Gent 12 maart 2009, T. Verz. 2009, 431. 207 Zie infra pagina 49. 208 L. CORNELIS, Beginselen van het Belgische buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht. De onrechtmatige daad., Antwerpen, Maklu , 1989, 683, nr. 430. 209 S. STIJNS, H. VUYE, Beginselen van Belgisch privaatrecht. Zakenrecht. Boek IV: Burenhinder., Antwerpen, Story-Scientia, 2000, 426, nr. 245 210 S. VEREECKEN, “Burenhinder uit evenwicht bij gebrek aan bewezen verstoring door verweerder als oorzaak van de schade, RABG 2006, afl. 10, 772, nr. 7. 202
48
1388
verband betreft de relatie tussen de hinder en de schade211. Het is voornamelijk de vereiste
1389
van de toerekenbaarheid die belangrijk is in het kader van schadegevallen met gas en
1390
eventueel brand.
1391 1392
4. Toerekenbaarheid
1393
Het Hof van Cassatie stelt dat „de positieve daad, de nalatigheid of het gedrag waardoor de
1394
hinder werd veroorzaakt weliswaar niet foutief hoeft te zijn om de aansprakelijkheid op grond
1395
van burenhinder met zich mee te brengen, doch wel toerekenbaar moet zijn aan diegene die
1396
m.b.t. het onroerend goed waarvan de hinder uitgaat, over enig attribuut van het
1397
eigendomsrecht beschikt…”212. De toerekenbaarheid komt erop neer dat het niet volstaat
1398
vast te stellen dat de bovenmatige hinder afkomstig is van een erf, bovendien moet worden
1399
vastgesteld dat de overlast toerekenbaar is aan een titularis van een attribuut van het
1400
eigendomsrecht213. Er zal sprake zijn van toerekenbaarheid wanneer de overlast kan worden
1401
teruggebracht tot een daad, verzuim of gedraging214. De burenhinder moet een oorsprong
1402
vinden in een gedraging van de eigenaar215.
1403
Na de vraag of brand tot abnormale burenhinder kan worden gerekend en of er een causaal
1404
verband is tussen de schade en de hinder, zal dus de vraag rijzen als brand of ontploffing
1405
toerekenbaar is aan de eigenaar.
1406 1407
Een vonnis van de rechtbank van eerste aanleg te Bergen beslist op 9 mei 1979216 dat er
1408
geen sprake is van toerekenbaarheid van de hinder aan de gasdistributiemaatschappij. Op
1409
20 december 1969 had zich een ramp voorgedaan in het centrum van La Louvière. Een
1410
aardverschuiving veroorzaakte een breuk in een gasleiding. Door die breuk in de leiding kon
1411
het gas zich verspreiden in de ondergrond en vervolgens via rioleringen en andere leidingen
1412
in woningen binnendringen. Aldaar vermengde het gas zich samen met lucht tot een
1413
ontplofbaar mengsel. Het aansteken van een licht, een kookvuur, een motor of iets dergelijk
1414
waren vervolgens voldoende om het mengsel tot ontploffing te brengen. Er deden zich
1415
verscheidene explosies voor en er ontstonden enkele branden. Een van de slachtoffers
1416
steunt zijn vordering ook op artikel 544 BW om zijn schade vergoed te zien door de eigenaar
1417
van de pijpleiding. De rechtbank stelt echter dat “welk recht de distributiemaatschappij ook
1418
heeft over de pijpleiding, er is geen enkele causale relatie tussen de schade waarvoor de
211
S. VEREECKEN, “Burenhinder uit evenwicht bij gebrek aan bewezen verstoring door verweerder als oorzaak van de schade, RABG 2006, afl. 10, 773, nr. 8. 212 Cass. 12 maart 1999, Pas. 1999, I, 149. 213 Antwerpen 23 mei 2007, TBBR 2009, 274. 214 Antwerpen 23 mei 2007, TBBR 2009, 274. 215 S. STIJNS, H. VUYE, Beginselen van Belgisch privaatrecht. Zakenrecht. Boek IV. Burenhinder, Antwerpen, Story-scientia, 2000, 426, nr. 245. 216 Rb. Bergen 9 mei 1979, JT 1980, 9.
49
1419
eiser een vergoeding vraagt en het recht uitgeoefend door de verweerder”. De rechter stelt
1420
dat de hinder zijn oorsprong in de aardverschuiving vindt en daarover heeft de verweerder
1421
geen enkel recht. De hinder is dus niet toerekenbaar aan de gasdistributiemaatschappij
1422
volgens de rechtsleer.
1423
Deze rechtspraak wordt bekritiseerd in de rechtsleer. STIJNS en VUYE stellen dat het hof
1424
hierbij vertrekt van de verkeerde premisse dat burenhinder noodzakelijk een „positieve
1425
handeling‟ vereist217. De toerekenbaarheid vereist geen positieve handeling. Het is
1426
voldoende bewaarder te zijn van een zaak om de burenhinderleer toe te passen218. In de
1427
voormelde casus is de gasmaatschappij de bewaarder van de gasleiding en dit zou dus
1428
voldoende moeten zijn om de hinder toerekenbaar te verklaren219. Of zoals DERINE het
1429
zegt: “hij die de juridische en administratieve toestand schiep die het verbreken van het
1430
evenwicht tussen naburige eigendommen met zich bracht, is compensatie verschuldigd”220.
1431 1432
Naar mijn mening is het foutief te stellen dat de hinder dan wel toerekenbaar zou zijn aan de
1433
gasmaatschappij. Uit het expertenrapport blijkt immers dat de maatschappij alles heeft
1434
gedaan dat binnen haar mogelijkheden lag om elk schadegeval te voorkomen. Er is dus
1435
geen gedraging van de maatschappij in verband te brengen met het ontstaan van de hinder.
1436
Wel is, zoals de rechtbank stelt, de aardverzakking de oorzaak van de hinder. Er wordt in het
1437
vonnis niet verduidelijkt hoe deze is ontstaan.
1438 1439
Een arrest alwaar de toerekenbaarheid naar mijn mening wel verkeerdelijk werd beoordeeld
1440
is dat van het hof van beroep te Gent221. Er was een brand ontstaan in een woning en de
1441
achterbuurman leed hierdoor schade. De brand was ontstaan doordat het achtjarig kleinkind
1442
van de eigenaars van de woning een looplamp in het stro had laten liggen.
1443
Het hof beslist dat het kleinkind schuldbekwaam is, een kind van die leeftijd heeft het besef
1444
van mogelijk brandgevaar in dergelijke omstandigheden.
1445
De aansprakelijkheid van het kleinkind wordt dan ook weerhouden op grond van artikel
1446
1382-1383 BW.
1447
Wat betreft de aansprakelijkheid van de eigenaars op grond van artikel 544 BW is het hof
1448
van mening dat de brand op geen enkele wijze toerekenbaar is aan de eigenaars van het
1449
goed.
217
S. STIJNS, H. VUYE, Beginselen van Belgisch privaatrecht. Zakenrecht. Boek IV. Burenhinder, Antwerpen, Story-scientia, 2000, 432, nr. 246. 218 S. STIJNS, H. VUYE, Beginselen van Belgisch privaatrecht. Zakenrecht. Boek IV. Burenhinder, Antwerpen, Story-scientia, 2000, 432, nr. 246. 219 S. STIJNS, H. VUYE, Beginselen van Belgisch privaatrecht. Zakenrecht. Boek IV. Burenhinder, Antwerpen, Story-scientia, 2000, 432, nr. 246. 220 R. DERINE, “Hinder uit nabuurschap en rechtsmisbruik”, TPR 1983, 264, nr. 8. 221 Gent 12 maart 2009, T. Verz. 2009, 431.
50
1450
Naar mijn mening kan het minderjarig kleinkind van de eigenaars als bewaarder van de stal
1451
worden beschouwd, naar analogie met de hierboven vermelde rechtsleer van STIJNS en
1452
VUYE, en is de hinder aan hem toerekenbaar. Bovendien ben ik van oordeel dat de hinder
1453
ook toerekenbaar is aan de eigenaars. Zij wisten immers dat hun minderjarig kleinkind in de
1454
stal aan het spelen was en naar mijn mening zijn zij nalatig geweest om op hem te passen.
1455
Deze nalatigheid maakt mijns inziens dan ook een gedraging uit die toerekenbaar is aan de
1456
eigenaar en die in rechtstreeks verband staat met het ontstaan van de hinder.
1457 1458
De toepassing van de burenhinderleer vereist geen fout in hoofde van de eigenaar, maar de
1459
hinder moet zijn oorsprong vinden in een gedraging van de eigenaar of bewoner 222. Zo zal
1460
een brand ontstaan doordat de centrale verwarming stuk was, doordat men de223 open haard
1461
bestendig liet branden,… zijn oorsprong vinden in een gedraging van de eigenaar.
1462
Na het bespreken van de rechtspraak en rechtsleer met betrekking tot toerekenbaarheid zal
1463
men enkel kunnen beslissen tot niet toerekenbaarheid wanneer het een accidenteel
1464
schadegeval betreft, wanneer er sprake is van overmacht of wanneer de schade werd
1465
veroorzaakt door de fout van een derde.
1466 1467
Afdeling
2:
Aansprakelijkheid
1468
aansprakelijkheid
volgens
het
gemeen
recht:
contractuele
1469 1470
Na hierboven de buitencontractuele aansprakelijkheid te hebben besproken, is het nu de
1471
beurt aan de contractuele aansprakelijkheid. De contractuele aansprakelijkheid is een
1472
aansprakelijkheid tussen personen die verbonden zijn door een overeenkomst224. Eerst
1473
wordt de verhouding koper-verkoper behandeld en daarna de relatie huurder-verhuurder en
1474
omgekeerd.
1475 1476
§ 1. Art. 1641 BW: Vrijwaring door de verkoper voor gebreken van de
1477
verkochte zaak
1478
De verplichtingen van de koper vloeit voort uit artikel 1604 BW: hij is verplicht de door hem
1479
verkochte zaak te leveren en die te vrijwaren. De vrijwaringsplicht wordt nader uitgewerkt in
1480
artikel 1625 BW: “De vrijwaring heeft een dubbel voorwerp: zij betreft ten eerste het 222
R. BROEKMANS, “Behoort “brand” tot abnormale burenhinder ? (artikel 544 BW)”, Limb. Rechtsl. 2000, 210. 223 S. STIJNS, H. VUYE, Beginselen van Belgisch privaatrecht. Zakenrecht. Boek IV. Burenhinder, Antwerpen, Story-scientia, 2000, 428, nr. 245. 224 M. DEBAENE, P. DEBAENE, “Samenloop en co-existentie contractuele en buitencontractuele aansprakleijkheid. Afdeling 1. Het onderscheid tussen aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad en contractuele aansprakelijkheid.” in X., Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer IV. Commentaar Verbintenissenrecht, Mechelen, Kluwer, losbl., X dln., z.p.
51
1481
ongestoord bezit van de verkochte zaak en, ten tweede, de verborgen gebreken van die
1482
zaak of de koopvernietigende gebreken.” Wat we moeten begrijpen onder gebreken wordt
1483
dan nog eens verduidelijkt onder artikel 1641 van het Burgerlijk Wetboek225.
1484
“De verkoper is gehouden tot vrijwaring voor de verborgen gebreken van de verkochte zaak,
1485
die deze ongeschikt maken tot het gebruik waartoe men ze bestemt, of die dit gebruik
1486
zodanig verminderen dat de koper, indien hij de gebreken gekend had, de zaak niet of
1487
slechts voor een mindere prijs gekocht zou hebben.”226
1488 1489
Artikel 1641 BW, hierboven geciteerd, regelt de contractuele aansprakelijkheid tussen koper
1490
en verkoper. Het is een contractuele aansprakelijkheidsvordering die de koper heeft ten aan
1491
zien van de verkoper van de zaak. De wet maakt een onderscheid tussen de vergoedbare
1492
schade wanneer de verkoper het gebrek kende en wanneer hij dat niet kende. De verkoper
1493
van de zaak is alleen gehouden de volledige veroorzaakte schade te vergoeden wanneer de
1494
verkoper kennis had van het gebrek227. Indien de verkoper het gebrek niet kende is hij
1495
slechts gehouden tot de teruggave van de prijs en tot vergoeding van de door de koper
1496
gemaakte kosten228. De rechtspraak gaat echter uit van een verruimde toepassing van artikel
1497
1645 BW. Er wordt uitgegaan van een vermoeden tegen de professionele verkoper dat hij
1498
door zijn beroep de gebreken van de door hem geleverde producten kende of behoorde te
1499
kennen229. Het vermoeden dat bestaat ten aanzien van de verkoper is wel weerlegbaar230.
1500
De aansprakelijkheid slaat enkel op de verborgen gebreken, artikel 1642 BW verduidelijkt dat
1501
de verkoper voor de zichtbare gebreken niet moet instaan, de koper kon deze zelf
1502
waarnemen.
1503
De vrijwaring voor verborgen gebreken voor de verkoper is van aanvullend recht231, artikel
1504
1643 BW bepaalt dat de verkoper kan bedingen dat hij geen vrijwaring verschuldigd is voor
1505
de verborgen gebreken. Dergelijk exoneratiebeding is evenwel nietig wanneer naderhand
1506
blijkt dat de verkoper het gebrek kende232, dan is er immers sprake van bedrog233.
225
J. ROGGE, “Produktenaansprakelijkheid naar huidig Belgisch recht”, TPR 1988, 718, nr. 4. Art. 1641 BW. 227 Art. 1645 BW. 228 Art. 1646 BW. 229 J. ROGGE, “Produktenaansprakelijkheid naar huidig Belgisch recht”, TPR 1988, 719, nr. 7. 230 W. VAN CAUWELAERT, “Verborgen gebreken bij de koop: actiemogelijkheden voor de koper” (noot onder Rb. Leuven 16 november 1979), RW 1980-1981, 203, nr. 14; J. ROGGE, “Produktenaansprakelijkheid naar huidig Belgisch recht”, TPR 1988, 719, nr. 7. 231 W. VAN CAUWELAERT, “Verborgen gebreken bij de koop: actiemogelijkheden voor de koper” (noot onder Rb. Leuven 16 november 1979), RW 1980-1981, 200, nr. 2. 232 J. ROGGE, “Produktenaansprakelijkheid naar huidig Belgisch recht”, TPR 1988, 726, nr. 13. 233 W. VAN CAUWELAERT, “Verborgen gebreken bij de koop: actiemogelijkheden voor de koper” (noot onder Rb. Leuven 16 november 1979), RW 1980-1981, 208, nr. 19. 226
52
1507
Het gebrek waarvan sprake moet in de kiem reeds bestaan op het ogenblik van de koop en
1508
moet een tamelijke ernst en belangrijkheid vertonen234.
1509 1510
We kunnen aldus 4 voorwaarden onderscheiden waaraan moet voldaan zijn opdat de
1511
verkoper vrijwaring, en ook schadevergoeding, verschuldigd zou zijn. Het verkochte goed
1512
moet behept zijn met een gebrek, dat gebrek moet verborgen zijn, ernstig en moest bestaan
1513
op het moment van de koop235.
1514
Deze aansprakelijkheidsregel valt niet te verwarren met de aansprakelijkheid voor
1515
gevaarlijke zaken ingevoerd na de richtlijn van 25 juli 1985. Art. 1641 BW is beperkter daar
1516
zij enkel de aansprakelijkheid van de verkoper betreft236.
1517 1518
a. Gebrek
1519
Een gebrek wordt omschreven in de rechtsleer als zijnde een afwijking van de zaak,
1520
vergelijkend met een typemodel, waardoor ieder normaal gebruik onmogelijk wordt of toch in
1521
ernstige mate belemmerd wordt237. Het is ook niet altijd noodzakelijk dat de koper het
1522
bestaan van het gebrek concreet aantoont, voldoende is dat hij bewijst dat de ontstane
1523
schade enkel het gevolg kan zijn van het bestaan van een gebrek238.
1524
Een gasfles met een lekkende kraan is behept met een gebrek in de zin van artikel 1641 BW
1525
volgens het hof van beroep te Brussel239. In dit geval was er een brand ontstaan in de
1526
eetkamer nadat de appellant een gasfles had aangesloten op het gasfornuis. Zelfs met
1527
volledig dichtgedraaide gaskraan kwam er gas vrij. Bij het loskoppelen van die defecte
1528
gasfles kwam er een hoeveelheid gas vrij, die vuur vatte na contact met de brandende
1529
stookoliekachel. In dergelijk geval is een gebrek moeilijk te bewijzen, een expertenrapport
1530
bevestigt echter dat de kraan lekte daar zij inwendig niet goed afsloot. De gasfles, en meer
1531
bepaald de gaskraan, is behept met een gebrek.
1532 1533 1534 1535 234
I. DEMUYNCK, „De bescherming van de consument tegen gevaarlijke, gebrekkige en niet-conforme producten‟ in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT, De consument in het recht: verwend, verwaand of miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, 76, nr. 184. 235 S. STIJNS, „Nieuw kooprecht in oud BW? Sophie‟s choice‟ in E. DIRIX, Liber amicorum Jacques Herbots, Deurne, Kluwer, 2002, 402, nr. 16. 236 L. CORNELIS, Beginselen van het Belgische buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu, 1989, 526, nr. 324. 237 K. LAVEYT, “De vrijwaringsplicht voor verborgen gebreken in een notendop” (noot onder Gent 22 januari 2003), TBH 2004, 553. 238 A. CHRISTIAENS, “Artikel 1641 BW” in X., Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechstspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, losbl., z.p. 239 Brussel 21 januari 1993, RW 1994-1995, 820.
53
1536
b. Verborgen gebrek
1537
De bewijslast van het verborgen gebrek rust op de koper. Het is de rechter die uitmaakt of er
1538
sprake is van een verborgen gebrek, het betreft een feitenkwestie240.
1539
In het voormeld arrest van het hof van beroep te Brussel241 stelt het hof dat de professionele
1540
verkopers gehouden zijn alle nuttige maatregelen te nemen om mogelijke gebreken op te
1541
sporen. Wanneer het bestaan van een gebrek dan ook wordt aangetoond, zijn zij verplicht de
1542
door de koper geleden schade te vergoeden, tenzij de verkoper het bewijs levert dat het
1543
gebrek onmogelijk kon worden opgespoord.
1544
Dat het gebrek in die casus verborgen was ligt voor de hand: een expert kon het gebrek pas
1545
aantonen na het uitvoeren van enkele proeven. Het gebrek was dus voor de koper niet
1546
zichtbaar bij de inontvangstneming van het goed. De professionele verkoper in deze zaak
1547
beroept zich dan ook op de onnaspeurbaarheid van het gebrek, zodat hij kan ontsnappen
1548
aan zijn vrijwaringsplicht. Het hof stelt echter, in navolging van Cassatierechtspraak 242, dat
1549
de
1550
verificatiemogelijkheden waarover de verkoper in concreto beschikt. De verkoper stelt
1551
bovendien zelf in zijn richtlijnen voor huishoudelijk gebruik dat een eenvoudige proef met
1552
zeepsop volstaat om een gaslek te detecteren. Het hof is dus van oordeel dat het gebrek niet
1553
onnaspeurbaar was en dat de verkoper het gebrek behoorde te kennen. De verkoper is
1554
aansprakelijk voor de door het gebrek veroorzaakte schade.
1555
Volledigheidshalve vermeld ik er nog bij dat in dit geval het slachtoffer medeaansprakelijk
1556
werd geacht, daar hij onvoorzichtig handelde. De onvoorzichtigheid bestond erin de gasfles,
1557
waarvan hij wist dat ze lekte, te ontkoppelen in de nabijheid van een brandende
1558
stookoliekachel.
1559
onnaspeurbare
aard
van
het
gebrek
niet
afhangt
van
de
technische
c. Ernstig gebrek
1560
Het gebrek moet een zekere omvang hebben. Het moet het gebruik van de zaak in zekere
1561
mate verhinderen en in die zin dat het een invloed zou gehad hebben op de prijs of dat men
1562
de zaak zelfs niet zou hebben gekocht243.
1563
Als we dit toepassen op de casus van de defecte gaskraan is het duidelijk dat een lekkende
1564
kraan een gebrek is van een zekere ernst244.
1565 1566 1567
240
K. LAVEYT, “De vrijwaringsplicht voor verborgen gebreken in een notendop” (noot onder Gent 22 januari 2003), TBH 2004, 554. 241 Brussel 21 januari 1993, RW 1994-1995, 820. 242 Cass. 7 december 1990, RW 1992-1993, 431. 243 Art. 1641. 244 Brussel 21 januari 1993, RW 1994-1995, 820.
54
1568
d. Gebrek bestaat bij de koop
1569
De koper zal bewijs moeten leveren van anterioriteit. Het gebrek moet reeds, miniem,
1570
aanwezig zijn geweest op het moment van de koop245. Omdat het bewijs hiervan moeilijk te
1571
leveren is, is ook hier een vermoeden van anterioriteit, ten nadele van de verkoper246.
1572 1573
e. Korte vorderingstermijn
1574
Het zal niet volstaan de vier voorgaande voorwaarden te bewijzen. De wetgeving vereist
1575
bovendien dat de rechtsvordering wordt ingesteld binnen een korte termijn. Artikel 1648 BW
1576
luidt als volgt: “De rechtsvordering op grond van koopvernietigende gebreken moet door de
1577
koper worden ingesteld binnen een korte tijd, al naar de aard van de koopvernietigende
1578
gebreken en de gebruiken van de plaats waar de koop gesloten is”.
1579
In de wetgeving wordt geen termijn gespecificeerd waarbinnen de vordering dient te worden
1580
ingesteld, opnieuw betreft het een feitenkwestie waarover de rechter soeverein oordeelt247.
1581
De regel is vooral gericht op rechtszekerheid zodat men niet in situaties terechtkomt dat men
1582
niet meer kan uitmaken hoe en wanneer het gebrek is ontstaan248.
1583
Op 30 oktober 1973 deed zich een schadegeval voor in een caravan van een circus249. De
1584
caravan was uitgerust met 2 gasflessen die dienden voor het fornuis en de verwarming.
1585
Toen een persoon echter een nieuwe gasfles wou aansluiten kwam het gaskraantje van de
1586
fles los, waardoor het gas zich kon verspreiden in de caravan. Het gas kwam in contact met
1587
een waakvlam en veroorzaakte een enorme explosie. Alle partijen die iets te maken hadden
1588
met de verkoop van de gebrekkige gasfles betwistten bovendien niet dat de gasfles niet was
1589
uitgerust met een veiligheidssysteem zoals de regels van een van de verkopers nochtans
1590
voorschrijft. Ondanks dat het een gebrekkig product betreft in de zin van artikel 1641 BW
1591
waarvoor de verkoper in principe vrijwaring verontschuldigd is, weerhoudt het hof zijn
1592
aansprakelijkheid niet. De rechtbank in eerste aanleg besliste reeds dat de vordering tot
1593
vrijwaring laattijdig werd ingesteld en ook het hof van beroep te Brussel bevestigd op 13
1594
november 1987 die beslissing. Het schadegeval dateert van 30 oktober 1973 en de eerste
1595
vordering werd pas ingesteld op 18 juni 1978.
1596
De aansprakelijkheid van de verkoper en fabrikant werden veroordeeld op grond van de
1597
extracontractuele aansprakelijkheidsregels.
1598 245
I. BOONE, “Over gordijen en korte termijnen” (noot onder Brussel 9 mei 1996), AJT 1997-98, 278, nr. 1. K. LAVEYT, “De vrijwaringsplicht voor verborgen gebreken in een notendop” (noot onder Gent 22 januari 2003), TBH 2004, 554. 247 B. CLAESSENS, “Noot: Drie klassiekers in een notendop: verborgen gebreken, samenloop, coëxistentie” (noot onder Antwerpen 5 december 1996), AJT 1997-1998, 79, nr. 2. 248 D. DELI, “Vrijwaring voor verborgen gebreken bij koop-verkoop: conventionele regeling van de
(art. 1648 BW) en de invloed van de herstellingen die de koper laat uitvoeren op zijn recht op vrijwaring.”(noot onder Antwerpen 15 april 1987), RW 1988-1989, 1062, nr. 2. 249 Brussel 13 november 1987, RGAR 1989, 11485. 246
55
1599
§ 2. Contractuele aansprakelijkheid: huurder/verhuurder
1600
Een schadegeval in een pand wordt complex wanneer niet de eigenaar de bewoner is, maar
1601
een huurder. We bevinden ons in een contractuele situatie tussen huurder en verhuurder.
1602
Het spreekt voor zich dat beide in sommige gevallen ook buitencontractueel kunnen worden
1603
aangesproken: zo zal de huurder eventueel als bewaarder van een gebrekkige zaak op
1604
grond van art. 1384, lid 1 BW aansprakelijk kunnen worden gesteld of de verhuurder als
1605
eigenaar van een ingestort gebouw op grond van art. 1386 BW. De buitencontractuele
1606
aansprakelijkheid werd hierboven reeds behandeld, hieronder zal enkel verder worden
1607
ingegaan op de contractuele aansprakelijkheidsrelatie van de huurder ten opzichte van de
1608
verhuurder en omgekeerd.
1609 1610
De
aansprakelijkheid 250
van
de
huurder
en
de
verhuurder
zijn
contractuele
1611
aansprakelijkheden
en kunnen dus niet gecombineerd worden met een buitencontractuele
1612
aansprakelijkheidsvordering op grond van de regels in verband met samenloop251, behalve in
1613
uitzonderlijke gevallen. Men kan wel beroep doen op de extra-contractuele aansprakelijkheid
1614
wanneer men te maken heeft met een fout die een tekortkoming uitmaakt van de algemene
1615
zorgvuldigheidsplicht van eenieder en indien deze fout andere dan aan de slechte uitvoering
1616
van de overeenkomst te wijten schade heeft veroorzaakt252. Ook kan men gebruik maken
1617
van artikel 1382 BW e.v. in het geval van een misdrijf253.
1618
De burgerlijke rechtbank van Doornik254 besliste op 25 mei 2004 dat de buitencontractuele
1619
vordering samen kon worden ingesteld met de contractuele. De verhuurder had immers een
1620
gebouw verhuurd met een krappe badkamer waarin gebruik werd gemaakt van een gasboiler
1621
maar zonder voldoende ventilatie. De rechtbank is van oordeel dat dit een nalatigheid
1622
uitmaakt die een tekortkoming is van de algemene zorgvuldigheidplicht van elkeen en staat
1623
de vordering op grond van artikel 1382-1383 BW dan ook toe.
1624 1625
Aangezien de artikelen 1732 en 1733 BW de contractuele aansprakelijkheid van de huurder
1626
betreft, kan alleen de verhuurder op deze bepaling beroep doen en enkel voor de vergoeding
1627
van de schade aan het gehuurde goed255. Omgekeerd geldt ook dat enkel de huurder beroep
1628
kan doen op de artikelen 1719 en 1721 Burgerlijk Wetboek en dat de vordering moet gericht
250
A. CAUWENBERGH, “Waterschade: aansprakelijkheid van de huurder of de verhuurder?, T. App. 1998, afl. 1, 8. 251 M. DAMBRE, “Art. 1733-1734 BW” in X., Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, X dln, losbl., z.p. 252 S. HEERINCKX, “Schade aan een gehuurd goed: samenloop contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid in hoofde van de huurder” (noot onder Luik 26 november 1998), TBBR 2000, 298. 253 M. DAMBRE, “De verbintenis van de huurder tot teruggave van het gehuurde goed en zijn aansprakelijkheid voor brand, TBBR 2003, 623, nr. 6 254 Rb. Doornik 25 mei 2004, JLMB 2006, 366. 255 S. RUTTEN, “De aansprakelijkheid van de huurder bij brand”, T. Huur 2002, 124, nr. 5.
56
1629
zijn tegen zijn verhuurder. Andere schadelijders zullen moeten beroep doen op het gemeen
1630
aansprakelijkheidsrecht (art. 1382 BW e.v.)256.
1631 1632
a. Aansprakelijkheid van de huurder
1633
De huurder is krachtens art. 1709 BW gehouden het gehuurde goed bij het einde van de
1634
huurovereenkomst in dezelfde staat als bij aanvang van de overeenkomst terug te geven,
1635
behoudens normale slijtage. Art. 1730 tot en met 1735 BW preciseren deze verplichting tot
1636
teruggave en achten de huurder aansprakelijk voor beschadiging of verlies257 of brand258
1637
tenzij de huurder bewijst dat deze niet door zijn toedoen zijn ontstaan.
1638
Het artikel 1733 BW is alleen van toepassing op brand. Een ontploffing valt onder art. 1732
1639
BW259. Voor het begin van een brand kan je wel gebruik maken van artikel 1733 BW, maar in
1640
het geval behandeld door de rechtbank van eerste aanleg te Brugge is het duidelijk dat de
1641
brand was ontstaan door een ontploffing.
1642
Gemakshalve bespreek ik beide artikelen hieronder samen, aangezien zij beiden hetzelfde
1643
doel hebben: de verhuurder bescherming bieden op zijn eigendomsrecht. Bovendien zijn de
1644
risico‟s in gevallen met gas zowel brand als ontploffing.
1645
De huurder is niet alleen aansprakelijk voor de schadelijke gevolgen van zijn eigen daden:
1646
volgens artikel 1735 BW moet hij ook instaan voor de schade veroorzaakt door zijn
1647
huisgenoten.
1648 1649
1. Aansprakelijkheid van de huurder voor de door hem
1650
veroorzaakte schade: art. 1732 en 1733 BW.
1651
De aansprakelijkheid van de huurder voor brand vloeit voort uit artikel 1733 BW dat in
1652
februari 1991260 werd gewijzigd en een toepassing vormt van de algemene verplichting van
1653
de huurder tot teruggave van het gehuurde goed261. Volgens het oud artikel 1733 BW stond
1654
de huurder in voor de brand, tenzij hij bewijst dat de brand ontstond door toeval of overmacht
1655
of door een gebrek in de bouw of dat het overkwam van een naburig huis. Het huidige artikel
1656
luidt als volgt: “Hij is aansprakelijk voor brand, tenzij hij bewijst dat de brand buiten zijn
1657
schuld is ontstaan.” Het nieuwe artikel verwoordt het leveren van een negatief of inductief
256
S. RUTTEN, “De aansprakelijkheid van de huurder bij brand”, T. Huur 2002, 124, nr. 5. Art. 1732 BW. 258 Art. 1733 BW. 259 Rb. Brugge 10 oktober 1983, TBR 1985, 52. 260 Wet 20 februari 1991 houdende de wijziging van het Burgerlijk Wetboek inzake huishuur, BS 22 februari 1991. 261 M. DAMBRE, “De verbintenis van de huurder tot teruggave van het gehuurde goed en zijn aansprakelijkheid voor brand”, TBBR 2003, 624, nr. 9. 257
57
1658
bewijs door de huurder262. Wat het Hof van Cassatie betreft wijzigt de nieuwe regel niets aan
1659
de voorheen bestaande rechtsregel daar zij reeds een soepelere bewijslevering toestond263.
1660 1661
De verplichting tot teruggave van het gehuurde goed is een resultaatsverbintenis264. De
1662
aansprakelijkheid steunt niet op een fout, maar op de onmogelijkheid het gehuurde goed in
1663
de staat van ontvangst terug te geven265. De verhuurder kan zijn vordering dus pas instellen
1664
wanneer de huurder zijn teruggaveplicht dient te volbrengen en er niet in slaagt niet het goed
1665
terug te geven zoals in de oorspronkelijke gesteldheid. Wanneer het goed echter volledig
1666
teniet zou gegaan zijn, wordt de huurovereenkomst krachtens de wet ontbonden266 en
1667
ontstaat dus voor de verhuurder de mogelijkheid om de huurder aan te spreken267.
1668 1669
Overigens is de regeling van art. 1732-1733 BW aanvullend recht en kan deze dus
1670
contractueel worden uitgesloten of kan een strengere regeling worden bedongen268.
1671 1672
2. Bevrijdingsmogelijkheid voor aansprakelijkheid op grond van
1673
artikel 1732 en 1733 BW
1674
In het oude aansprakelijkheidsartikel 1733 BW werden enkele gevallen opgesomd waarin de
1675
huurder van zijn aansprakelijkheid bevrijd was: toeval, overmacht, een gebrek in de bouw of
1676
een overslaande brand van een naburig huis269. In de rechtsleer en rechtspraak nam men
1677
aan dat deze opsomming exemplatief was en niet limitatief270. Doch dit artikel werd streng
1678
geïnterpreteerd wanneer de oorzaak van de brand niet kon worden vastgesteld271. Het Hof
1679
van Cassatie had deze regeling met betrekking tot de vrijstelling van aansprakelijkheid reeds
1680
gemilderd: naast het feit dat het een exemplatieve opsomming betrof en geen limitatieve,
262
J. HERBOTS, „De aansprakelijkheid van de huurder bij en pachter bij brand‟ in X., Het onroerend goed in de praktijk, Mechelen, Kluwer, XIX dln., z.p. 263 M. DAMBRE, “De aansprakelijkheid van de huurder voor brand: een status quaestionis.” in X., Liber Amicorum Yvette Merchiers, Brugge, Die Keure, 2001, 93, nr. 10. 264 M. DAMBRE, “De verbintenis van de huurder tot teruggave van het gehuurde goed en zijn aansprakelijkheid voor brand”, TBBR 2003, 621, nr. 3; S. RUTTEN, “De aansprakelijkheid van de huurder bij brand”, T. Huur 2002, 124, nr. 2. 265 M. DAMBRE, “Art. 1733-1734 BW” in X., Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, X dln., losbl., z.p. 266 Art. 1722 BW. 267 M. DAMBRE, “Art. 1733-1734 BW” in X., Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, X dln, losbl., z.p. 268 M. DAMBRE, “De verbintenis van de huurder tot teruggave van het gehuurde goed en zijn aansprakelijkheid voor brand”, TBBR 2003, 623, nr. 4. 269 Oud art. 1733 BW. 270 S. RUTTEN, “De aansprakelijkheid van de huurder bij brand”, T. Huur 2002, 125, nr. 6. 271 M. DAMBRE, “De verbintenis van de huurder tot teruggave van het gehuurde goed en zijn aansprakelijkheid voor brand”, TBBR 2003, 624, nr. 9.
58
1681
aanvaardde het Hof dat de huurder ontsnapte aan zijn aansprakelijkheid als hij kon bewijzen
1682
dat de brand buiten zijn schuld had plaatsgevonden272.
1683
Het nieuwe artikel 1733 BW wijzigt dan ook niet veel voor het Hof van Cassatie aangezien
1684
het louter een wettelijke verankering betrof van haar rechtspraak273.
1685
Om te ontkomen aan de aansprakelijkheid zal de huurder moeten bewijzen dat de
1686
beschadigingen of verliezen zonder zijn tussenkomst zijn gebeurd274. Het behoort aan de
1687
huurder toe de vreemde oorzaak aan te wijzen als hij zich van zijn aansprakelijkheid wil
1688
ontdoen275. Het zal niet volstaan te bewijzen dat de oorzaak van de brand onbekend is
1689
gebleven, het tegenbewijs zal moeten geleverd worden door middel van ernstige, precieze
1690
en overeenstemmende vermoedens276.
1691 1692
Het hof van beroep te Brussel beslist op 3 februari 1975277 dat de huurder bevrijdt is van zijn
1693
aansprakelijkheid op grond van art. 1733 BW. Het betrof een brand ontstaan in een gehuurd
1694
huis nadat de huurder de brandverwarmer had aangestoken. Het huurhuis was in het jaar
1695
van het ongeval, 1969, net aangesloten op aardgas, waardoor het gebruik van de
1696
badverwarmer verboden was wegens gebrek aan isolatie van de gasuitlaatpijp. De
1697
verhuurder had echter nagelaten dit mede te delen aan de huurder. Doordat de huurder
1698
geen kennis had van dit gebrek gebruikte de huurder naar eer en geweten de hem ter
1699
beschikking gestelde badverwarmer. Dit constructiegebrek is een vreemde oorzaak die hem
1700
bevrijdt van de teruggaveplicht van het gehuurde goed in goede staat. Bovendien is de
1701
huurder niet enkel bevrijdt van zijn aansprakelijkheid, de aansprakelijkheid van de
1702
verhuurder komt ook vast te staan278.
1703 1704
Het bewijs van een vreemde oorzaak als bron van de brand is echter niet altijd zo eenvoudig,
1705
zo blijkt uit onderstaande rechtspraak.
1706
In een gehuurde winkelruimte was een brand ontstaan. De spectaculaire brand was
1707
veroorzaakt door een lek in de gasleiding. Het staat vast dat de brand niet anders kon
1708
ontstaan zijn dan door een gebrek in de zaak. Het gebrek in de zaak wordt dan ook als
1709
bewezen geacht zo geen andere oorzaak van de brand kan worden weerhouden. Hiermee is
272
M. DAMBRE, “De verbintenis van de huurder tot teruggave van het gehuurde goed en zijn aansprakelijkheid voor brand”, TBBR 2003, 623, nr. 4. 273 S. RUTTEN, “De aansprakelijkheid van de huurder bij brand”, T. Huur 2002, 125, nr. 6. 274 A. CAUWENBERGH, “Waterschade: aansprakelijkheid van de huurder of de verhuurder?”, T. App. 1998, afl. 1, 9. 275 P. ALLARY, L. NIJS, “Huurders en gebruikers: aansprakelijkheid, verzekering (voor rekening) en verhaal”, T. Verz. 2006, 397, 2.2.2.1. 276 M. DAMBRE, “Art. 1733-1734 BW” in X., Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, X dln, losbl., z.p. 277 Brussel 3 februari 1975, RGAR 1984, 10.759, noot. 278 Zie infra pagina 64.
59
1710
de huurder echter niet van zijn aansprakelijkheid bevrijdt. Het hof van beroep te Antwerpen is
1711
van mening dat de huurder de bewaker is van de gehuurde zaken en zijn aansprakelijkheid
1712
wordt toch weerhouden279.
1713 1714
Het hof van beroep te Gent deed op 17 december 1985280 uitspraak in een zaak waar een
1715
gehuurd goed werd vernield door een gasexplosie. Een lek in de gasleidingen veroorzaakte
1716
een gasophoping die leidde tot een explosie gevolgd door ontbranding. Als gevolg hiervan
1717
werd het gehuurd pand volledig vernield. In casu beroept men zich op art. 1732 BW dat de
1718
huurders aansprakelijk stelt voor de beschadigingen of verliezen ontstaan gedurende de
1719
huurperiode, tenzij bewijs wordt geleverd dat deze buiten hun schuld hebben plaatsgehad.
1720
De huurders slagen er niet in te bewijzen dat het lek en de explosie buiten hun schuld is
1721
ontstaan
1722
Het feit dat de huurders contractueel aansprakelijk zijn heeft invloed op de schade die kan
1723
vergoed worden. In het contract werd een voorbehoud gemaakt met betrekking tot de
1724
aansprakelijkheid en dus brengt dit een voorbehoud voor de schadevergoeding met zich
1725
mee. De huurders staan alleen in voor datgene waartoe zij contractueel gehouden zijn. De
1726
huurders
1727
verfraaiingswerken uitgevoerd aan het goed, maar het is niet bewezen dat zij deze kosteloos
1728
zouden afstaan aan de huurder. De huurders betaalden een geringe huurprijs, maar dit is in
1729
overeenstemming met de waarde van het goed. Het Hof beslist dan ook de in eerste aanleg
1730
toegekende vergoeding fors te verminderen.
en
blijven
hadden
het
dus
goed
contractueel
in
zeer
aansprakelijk
slechte
staat
tegenover
ontvangen
de
en
verhuurder.
hadden
zelf
1731 1732
Uit voormeld voorbeeld blijkt het belang van een brandverzekering, doch deze is tot heden
1733
nog steeds niet verplicht. Vele verhuurders leggen dan ook de contractuele verplichting op
1734
aan de huurder om een brandverzekering te nemen, of nemen zelf een verzekering en laten
1735
de huurder meebetalen in de premie281.
1736 1737
Ook zal de afwezigheid van de huurder tijdens het schadegeval niet voldoende zijn als
1738
bevrijdigingsgrond. Zijn afwezigheid sluit de mogelijkheid van een voorafgaande nalatigheid
1739
of onvoorzichtigheid namelijk niet uit. Zo kan hij hebben nagelaten de gas of elektriciteit af te
1740
sluiten, een kaars laten branden, een smeulende sigaret achterlaten…282 In elk geval zullen
1741
de feiten apart moeten worden bekeken.
279
Antwerpen 10 juni 1985, Limb. Rechtsl. 1986, 124. Gent (vijfde kamer) 17 december 1985, TGR 1987, 3. 281 M. DAMBRE, “De verbintenis van de huurder tot teruggave van het gehuurde goed en zijn aansprakelijkheid voor brand”, TBBR 2003, 629, nr. 18. 282 J. HERBOTS, “De aansprakelijkheid van de huurder bij en pachter bij brand” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Mechelen, Kluwer, XIX dln., z.p. 280
60
1742
3. Aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door
1743
huisgenoten: art. 1735 BW
1744 1745
De huurder is niet alleen verantwoordelijk voor zijn eigen daden, hij moet ook instaan voor de
1746
schade veroorzaakt door zijn huisgenoten283. Artikel 1735 BW bepaalt immers dat de huurder
1747
aansprakelijk is voor de beschadigingen en de verliezen die door toedoen van zijn
1748
huisgenoten of onderhuurders zijn ontstaan. Het begrip „huisgenoten‟ dient ruim te worden
1749
geïnterpreteerd284. RUTTEN schrijft dat het begrip „huisgenoten‟ elke persoon omvat die zich
1750
met toestemming van de huurder in het pand bevindt285. Meer bepaald kunnen onder
1751
„huisgenoten‟ onder meer worden begrepen: de partner van de huurder, zijn kinderen, de
1752
kinderen van zijn partner, familie, genodigden, aannemers die in opdracht van de huurder of
1753
zijn huisgenoten werken uitvoeren, personeel, leveranciers…286
1754 1755
De ruime interpretatie van het begrip „huisgenoten‟ vinden we terug in verschillende
1756
rechtspraak.
1757
Een vonnis van de rechtbank van eerste aanleg te Antwerpen287 is van oordeel dat de
1758
bestuurder van de vennootschap, die huurder was van het gebouw, een huisgenoot is,
1759
waarvoor de vennootschap aansprakelijk is.
1760
In casu werd de werkplaats van een gebouw verhuurd aan een vennootschap. In deze
1761
werkplaats gebeurde er een zware ontploffing gevolgd door een brand. De ontploffing is te
1762
wijten aan het ontvlammen van gas dat ontsnapt was uit een radiator die, zo bleek,
1763
opzettelijk was afgekoppeld door de zaakvoerder teneinde zelfmoord te plegen door
1764
verstikking. De verhuurder en dus eigenaar van het gebouw dagvaarden de hurende
1765
vennootschap, de erfgenamen van de zaakvoerder, de verzekeraar en een van de vennoten
1766
die met zijn aansteker de ontploffing onmiddellijk heeft veroorzaakt. De rechtbank te
1767
Antwerpen is van oordeel dat de zaakvoerder niet als een derde kan worden beschouwd in
1768
relatie tot de hurende vennootschap. De zaakvoerder is dus een huisgenoot waarvoor de
1769
vennootschap aansprakelijk is, het gedrag van de zaakvoerder maakt dus geen geval van
1770
overmacht uit.
1771
283
J. HERBOTS, “Raad eens wie vanavond komt dineren? Of: de huisgenoten van de huurder” (noot onder Cass. 21 januari 1999), RW 1998-1999, 1455. 284 M. DAMBRE, “De aansprakelijkheid van de huurder voor brand: een status quaestionis” in X., Liber Amicorum Yvette Merchiers, Brugge, Die Keure, 2001, 96, nr. 15. 285 S. RUTTEN, “De aansprakelijkheid van de huurder bij brand”, T. Huur 2002, 125, nr. 7. 286 M. DAMBRE, “Art. 1735 BW” in X., Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtleer., Mechelen, Kluwer, X dln., lobsl., z.p. 287 Rb. Antwerpen 1 april 1971, De Verz. 1972, 515.
61
1772
De rechtbank van eerste aanleg te Brugge oordeelde op 10 oktober 1983288 over de
1773
aansprakelijkheid van de huurster. Er was een brand ontstaan, maar deze kwam voort van
1774
een gasverwarmingstoestel dat de huurster had laten plaatsen. Niettegenstaande dat de
1775
installateur fouten had begaan, is de huurster toch aansprakelijk gesteld.
1776 1777
Ook een medestudente die haar kotgenote wou helpen bij het aansluiten van een gasfles is
1778
een huisgenote in de zin van artikel 1735 BW289. Het schadegeval werd veroorzaakt toen
1779
een studente, op uitnodiging van haar vriendin (de huurster), ging helpen om een fles
1780
butaangas aan te sluiten in haar kamer. Wanneer de studente door middel van een
1781
brandende lucifer wil nagaan of de uitgevoerde aansluiting wel dicht was, veroorzaakt zij het
1782
begin van een brand. De huurster werd aansprakelijk gesteld op grond van art. 1735 BW
1783
voor die brand. De verhuurder had de behulpzame studente ook gedagvaard op grond van
1784
de buitencontractuele aansprakelijkheid en ook haar aansprakelijkheid werd weerhouden.
1785 1786
Het hof van beroep van Bergen kwam op 12 oktober 1992290 tot een uitspraak in volgende
1787
zaak. In casu werd een boerderij verhuurd aan een koppel. Zij lieten een boiler installeren die
1788
werkte door middel van gasflessen gevuld met een mengeling van butaangas en propaangas
1789
en die zich aan de buitenkant van het gebouw bevinden. Op 29 juni 1976 wijst de dochter
1790
van de huurders hen op een gasgeur komende van de boiler. De huurder sluit daarop de
1791
gasflessen en meldt dit aan hun gasleverancier. De gasleverancier komt de volgende dag ‟s
1792
morgens langs, maar moet wegens gebrek aan materiaal vertrekken en komt hij in de
1793
namiddag terug. Op dat moment is de vrouw aanwezig in het huis en ze toont hem de
1794
badkamer. Nadat de gasleverancier enkele stappen in de badkamer was, doet er zich een
1795
ontploffing voor en ontstaat er een kleine brand.
1796
De eigenaar van het gebouw wil natuurlijk zijn schade vergoed zien. Hij stelt een vordering in
1797
tegen
1798
De rechter in eerste aanleg veroordeelt enkel en alleen de huurders, en hun verzekeraar, tot
1799
het
1800
In hoger beroep voeren de appellanten aan dat de brand niet is ontstaan door hun fout, maar
1801
door die van de gasleverancier en in subsidiaire orde weerleggen zij, door middel van
1802
rapporten van experts dat de brand niet is ontstaan door een fout van hen of door een fout
1803
van
1804
De appellanten zeggen dat het duidelijk uit de expertise blijkt dat de brand ontstaan is door
1805
de fout van de gasleverancier, daar hij de gasflessen had geopend alvorens de badkamer te
de
betalen
deze
huurder
van
bedoeld
(op
het
in
grond
van
gevorderde
artikel
art.
bedrag
1735
BW
1733
op
BW)
grond
en
zijn
van
(huisgenoten
art.
of
verzekeraar.
1733
BW.
onderhuurders).
288
Rb. Brugge 10 oktober 1983, TBR 1985, 52. Antwerpen 23 april 1980, De Verz. 1983, 267, noot A.T. 290 Bergen 12 oktober 1992, JLMB 1995, 158. 289
62
1806
betreden. Experts stellen echter dat het onmogelijk is om te achterhalen wie de gasflessen
1807
openden, maar de gasleverancier had wel de verantwoordelijkheid deze te controleren en
1808
eventueel te sluiten. In rechte moet worden beslist of de fout van de gasleverancier zo zwaar
1809
doorweegt om de huurders van hun aansprakelijkheid te verlossen. Op hen rust immers nog
1810
de aansprakelijkheid van art. 1735 BW. De vraag rijst wel als de gasleverancier moet worden
1811
beschouwd als een huisgenoot in de zin van voormeld artikel. Het Hof beslist dat aangezien
1812
hij de toestemming had van de huurders om het goed te betreden, hij een persoon uitmaakt
1813
waarvoor
1814
Het Hof stelt echter wel dat de rechtbank in eerste aanleg verkeerdelijk oordeelde door
1815
uitsluitend de huurders te veroordelen. Het hof van beroep van Bergen acht ook de
1816
gasleverancier
1817
aansprakelijkheid.
1818
De aansprakelijkheid van de gasleverancier wordt niet verduidelijkt, maar mijns inziens zal
1819
deze steunen op art. 1382 BW en maakt zijn onzorgvuldigheid en nalatigheid een fout uit die
1820
in oorzakelijk verband staat met de schade.
de
huurders
gedeeltelijk
overeenkomstig
verantwoordelijk
art.
en
1735
beslist
BW
daarom
aansprakelijk
tot
een
zijn.
gedeelde
1821 1822
Ook in een hierboven reeds vermeld vonnis van de rechtbank van eerste aanleg te
1823
Turnhout291 wordt uitspraak gedaan over de huurdersaansprakelijkheid. In casu was de
1824
brand te wijten aan een gestationeerd voertuig in de garage van het gehuurde goed. De
1825
wagen was echter geen eigendom van de huurster, maar van een derde. De huurster voert
1826
dan ook aan dat de brand buiten haar schuld is ontstaan om zo te ontkomen aan de
1827
aansprakelijkheid op grond van art. 1733 BW. Maar net als in het hierboven genoemde
1828
arrest is de huurder ook verantwoordelijk voor de schade aangericht door huisgenoten.
1829
De wagen werd ofwel door de huurster zelf in het pand gebracht of werd met toestemming
1830
van de huurster door een, volgens art. 1735 BW, huisgenoot. De huurster slaagt dus niet in
1831
haar opzet te bewijzen dat de schade buiten haar schuld is ontstaan.
1832 1833
Artikel 1735 BW bevat een echte contractuele aansprakelijkheid van de huurder voor
1834
andermans daad. De huurder is aansprakelijk voor daden van derden die buiten de
1835
huurdersovereenkomst vallen292.
1836
De toepassing van deze aansprakelijkheidsregel vereist niet dat er een fout is in hoofde van
1837
de derde, het volstaat dat deze een daad stelde die schade berokkende aan het gehuurde
291
Rb. Turnhout 17 april 2003, RW 2005-2006, 1270. J. HERBOTS, “Raad eens wie vanavond komt dineren? Of: de huisgenoten van de huurder” (noot onder Cass. 21 januari 1999), RW 1998-1999, 1455. 292
63
1838
goed om de aansprakelijkheid van de huurder te weerhouden293. Verder is ook niet vereist
1839
dat de huisgenoot schuldbekwaam is294.
1840
Voor de hand liggend is evenwel dat wanneer wel een fout kan worden weerhouden in
1841
hoofde van de derde, de huurder een regresvordering zal kunnen instellen ten aanzien van
1842
deze derde, zoals werd gedaan in de case betreffende de kotgenote die een medestudente
1843
kwam helpen bij de aansluiting van een gasfles295.
1844 1845
b. Aansprakelijkheid van de verhuurder
1846
De aansprakelijkheid speelt niet alleen bij verhuur van onroerende goederen, maar ook bij de
1847
verhuur van roerende goederen. Bovendien is het niet enkel de huurder die zich blootstelt
1848
voor een aansprakelijkheidsvordering, maar ook op de verhuurders rusten enkele
1849
verplichtingen waarvoor zij desgevallend aansprakelijk kunnen worden gesteld296.
1850
Artikel 1719 van het Burgerlijk Wetboek verplicht de verhuurder het onroerend goed te
1851
leveren, het in zodanige staat te onderhouden zodat het kan gebruikt worden waarvoor het is
1852
verhuurd en de huurder er het rustig genot van laten hebben gedurende de gehele duur van
1853
de huurovereenkomst. Artikel 1721 Burgerlijk Wetboek stelt dat de verhuurder vrijwaring
1854
verplicht is voor alle gebreken van het verhuurde goed, ook al waren deze gebreken niet
1855
gekend bij het aangaan van de huur.
1856
Het hof van beroep te Brussel besliste op 24 januari 1974297 dat de verhuurder vrijwaring
1857
verschuldigd was. Een schadegeval had zich voorgedaan doordat de verhuurder een goed
1858
had verhuurd waarvan de schoorsteen, bedoeld voor de ontruiming van verbrandingsgassen,
1859
niet was geveegd en doordat de leiding van het verwarmingstoestel zich in slechte staat van
1860
onderhoud bevond.
1861 1862
In de casus van het hof van beroep te Brussel van 3 februari 1975298, hierboven reeds
1863
besproken, is de verhuurder aansprakelijk voor de schade. Gemakshalve herhaal ik nog
1864
even de feiten: de huurwoning was recent aangesloten op het gasnet maar er was een
1865
gebrek aan de isolatie van de gasuitlaatpijp, waardoor het verboden was de badverwarmer
1866
te gebruiken. De verhuurder had nagelaten dit mee te delen aan de huurder met als gevolg
1867
dat op een dag een brand ontstaat wanneer de huurder de badverwarmer aansteekt.
293
J. HERBOTS, “Raad eens wie vanavond komt dineren? Of: de huisgenoten van de huurder” (noot onder Cass. 21 januari 1999), RW 1998-1999, 1455. 294 J. HERBOTS, “Raad eens wie vanavond komt dineren? Of: de huisgenoten van de huurder” (noot onder Cass. 21 januari 1999), RW 1998-1999, 1455. 295 Antwerpen 23 april 1980, De Verz. 1983, 267, noot A.T. 296 P. ALLARY, L. NIJS, “Huurders en gebruikers: aansprakelijkheid, verzekering (voor rekening) en verhaal”, T. Verz. 2006, 395. 297 Brussel 24 januari 1974, RGAR 1974, 9238. 298 Brussel 3 februari 1975, RGAR 1984, 10759, noot.
64
1868
De verhuurder heeft het goed dus niet onderhouden. Hij belemmerde alzo het gebruik van
1869
het onroerend goed waarvoor het bestemd was.
1870 1871
Een arrest van het hof van beroep te Antwerpen oordeelt namelijk op 6 januari 1986299 dat
1872
de verhuurder van een gasboiler aansprakelijk is voor een verborgen gebrek. Art. 1721 BW
1873
legt namelijk een vrijwaringsplicht ten laste van de verhuurder voor alle gebreken. De
1874
vrijwaringsplicht geldt voor alle gebreken die het gebruik van het verhuurde goed
1875
verhinderen, dit omvat dus ook alle verborgen gebreken. Zelfs al kon de verhuurder het
1876
gebrek bij het aangaan van de overeenkomst niet kennen, toch blijft zijn vrijwaringsplicht
1877
zoals art. 1721 BW het voorschrijft300. Indien door die gebreken een verlies voor de huurder
1878
ontstaat, is de verhuurder verplicht hem schadeloos te stellen.
1879
In casu betrof het de huur van een gasboiler die schade had aangericht door ontploffing. De
1880
ontploffing is het gevolg van een gebrek in het toestel. De gasmaatschappij die het toestel
1881
verhuurd had in de overeenkomst een exoneratiebeding geschreven waarin staat dat zij niet
1882
aansprakelijk zijn voor schade door het gebruik van het in huur gegeven toestel.
1883
Enkele experts komen tot de conclusie dat de verhuurde gasboiler behept was met een
1884
gebrek ten gevolge van een ontwerpfout en dat deze het gebruik van het toestel mettertijd
1885
verhindert.
1886
schadeloosstelling. De gasmaatschappij wijst echter op het exoneratiebeding om niet te
1887
moeten betalen, maar daar oordeelt het Hof correct door te stellen dat de bedingen moeten
1888
worden geïnterpreteerd tegen degene die ze bedingt301, bovendien is de gasmaatschappij in
1889
een veel sterkere positie om dergelijke bedingen in te schrijven aangezien we te maken
1890
hebben met een toetredingscontract.
1891
Het hof beslist correct dat de verhuurder niet wordt ontlast van zijn vrijwaringplicht.
1892
De risico‟s met gas zijn niet enkel brand en ontploffing, gas kan ook zorgen voor een
1893
vergiftiging: CO-vergiftiging.
De
verhuurder
is
dus
overeenkomstig
art.
1721
BW
gehouden
tot
1894 1895
De rechtbank van Doornik302 moest uitspraak doen over de aansprakelijkheid van de
1896
verhuurder nadat de huurder het slachtoffer was geworden van dergelijke vergiftiging. De
1897
vergiftiging was mogelijk doordat de badkamer, voorzien van een gasboiler, niet voorzien
1898
was van een degelijk verluchtingssysteem en bovendien erg krap was. De rechtbank beslist
1899
dat
het
verhuren
van
dergelijk
gebrekkig
appartement
een
nalatigheid
of
een
299
Antwerpen 6 januari 1986, RW 1986-1987, 676. T. VANSWEEVELT, “Produktenaansprakelijkheid van de (professionele) verhuurder en de interpretatie van exoneratiebedingen”( noot onder Antwerpen 6 januari 1986), RW 1986-1987, 677. 301 Art. 1162 BW. 302 Rb. Doornik 25 mei 2004, JLMB 2006, 366. 300
65
1900
onvoorzichtigheid uitmaakt die zijn aansprakelijkheid op grond van art. 1719 en 1721 BW
1901
met zich meebrengt.
1902 1903
De vrijwaringsplicht van de verhuurder dient te worden beperkt tot de onzichtbare
1904
gebreken303. Er werden in maart 2010 twee cassatieberoepen ingesteld tegen een arrest van
1905
het hof van beroep te Antwerpen gewezen op 8 oktober 2008304. Het arrest betrof een
1906
schadegeval in een café. Er had zich een brand voorgedaan en die was ontstaan door
1907
beschadigingen van elektrische leidingen in de vloer in de achterplaats van de zolder. Een
1908
expert stelde vast dat deze leidingen reeds in april 1996 beschadigd waren en zij na verloop
1909
van tijd overgangsweerstanden hebben kunnen doen ontstaan, waaruit dan vonken
1910
ontsprongen met uiteindelijk een brand tot gevolg.
1911
Zoals hierboven uiteengezet rust op de huurder van een onroerend goed een
1912
aansprakelijkheid voor brand305 en is hij ook aansprakelijk voor de schade veroorzaakt door
1913
zijn onderhuurder306. De verzekeraar van de eigenaar van het onroerend goed wenst zijn
1914
uitgekeerde vergoeding aan zijn verzekerde dan ook te verhalen op de huurder,
1915
onderhuurder en hun verzekeraars.
1916
De huurder en onderhuurder stellen beiden dat niet zij verantwoordelijk zijn voor de brand,
1917
maar dat de verhuurder vrijwaringsplicht verschuldigd is op grond van artikel 1719 en 1721
1918
BW. Het verhuurde goed was namelijk gebrekkig. Het hof is echter van mening dat de
1919
verhuurder voor zichtbare gebreken niet aansprakelijk is. Dat de gebreken zichtbaar waren
1920
bij de aanvang van de huur wordt niet betwist, aangezien ze beschreven worden in een
1921
omstandige plaatsbeschrijving, welke door zowel verhuurder als huurder werd ondertekend.
1922
De huurder aanvaardde alzo de gebrekkige staat van het goed en doet afstand van zijn
1923
rechten op grond van artikel 1721 BW ten aanzien van de verhuurder wat betreft die
1924
zichtbare gebreken.
1925
Er wordt twee maal een cassatieberoep ingesteld tegen voorgaand arrest, maar beiden
1926
worden verworpen307. Het Hof van Cassatie stelt duidelijk dat de huurder zich niet aan zijn
1927
aansprakelijkheid kan onttrekken door aan te tonen dat de brand te wijten is aan een
1928
gebrekkig deel van het verhuurde goed dat door hem in die staat is aanvaard en waarvan hij
1929
gebruik gemaakt heeft.
1930
De wettekst van artikel 1721 BW spreekt enkel over gebreken, maar de rechtspraak voegt
1931
daar dus aan toe dat de gebreken onzichtbaar moeten zijn. Zichtbare gebreken bij het begin
1932
van de huur gelden niet als aansprakelijkheidsgrond. 303
Cass. 25 maart 2010, www.cass.be. Antwerpen 8 oktober 2008, niet gepubliceerd. 305 Art. 1733 BW. 306 Art. 1735. 307 Cass. 25 maart 2010, www.cass.be. 304
66
1933
Afdeling 3: Aansprakelijkheid op grond van bijzondere wetten
1934 1935
Na verloop van tijd is gebleken dat het gemeen recht ontoereikend was om alle
1936
schadegevallen te omvatten. De wetgever heeft dan ook verscheidene bijzondere wetten
1937
ingevoerd welke gepaard gaan met een objectieve aansprakelijkheid. Een objectieve
1938
aansprakelijkheid houdt in dat de aansprakelijkheid wordt losgekoppeld van een fout308, maar
1939
een aanknopingspunt vindt bij een activiteit, welke als risicofactor wordt bestempeld309.
1940
Hieronder zal dieper worden ingegaan op de aansprakelijkheidsregeling uit 3 bijzondere
1941
wetten: de Gaswet van 1965310, de wet van 18 juli 1975 betreffende gasopslag311, de wet
1942
betreffende de productaansprakelijkheid312 en de wet betreffende brand en ontploffing in
1943
openbare gebouwen313. Bij de schade die veroorzaakt wordt door transport en opslag van
1944
gas moeten we niet alleen oog hebben voor gevallen van brand en ontploffing, maar mensen
1945
lijden soms ook schade door de plaatsing van leidingen of opslagplaatsen op hun
1946
eigendommen. Hieronder zal hier ook worden op ingegaan.
1947 1948
§ 1.Wet betreffende het vervoer van gasachtige producten en andere door
1949
middel van leidingen
1950
a. Toepassingsgebied
1951
De draagwijdte van deze wet kan het best worden verduidelijkt door middel van definities. De
1952
hierboven beschreven definities zijn algemeen, de wet van 12 april 1965314, definieert zelf
1953
enkele begrippen.
1954
1. Gas
1955
Aanvankelijk had men bij de opbouw van de Gaswet oog voor aardgas, maar er bestaan
1956
natuurlijk nog andere soorten gassen en dus werd het toepassingsgebied van de wet dan
1957
ook uitgebreid. Met de formulering „gas‟ wou men alle soorten gasvormige brandstoffen
1958
onder de regeling plaatsen. Aardgas wordt nog eens apart gedefinieerd in de wet als zijnde
1959
alle gasvormige brandstoffen met een ondergrondse oorsprong en met een bepaalde
1960
samenstelling. 308
H. BOCKEN, “Van fout naar risico. Een overzicht van de objectieve aansprakelijkheidsregelingen naar Belgisch recht”, TPR 1984, 331, nr. 4. 309 L. CORNELIS, Beginselen van het Belgisch buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu, 1989, 570, nr. 349b. 310 Wet betreffende het vervoer van gasachtige producten en andere door middel van leidingen van 12 april 1965, BS 7 mei 1965. 311 Wet 18 juli 1975 betreffende het opsporen en exploiteren van ondergrondse bergruimten in situ bestemd voor het opslaan van gas, BS 14 augustus 1975. 312 Wet betreffende de aansprakelijkheid voor producten met gebreken van 25 februari 1991, BS 22 maart 1991. 313 Wet betreffende de preventie van brand en ontploffing en betreffende de verplichte verzekering van de burgerrechtelijke aansprakelijkheid in dergelijke gevallen van 30 juli 1979, BS 20 september 1979. 314 Wet betreffende het vervoer van gasachtige producten en andere door middel van leidingen van 12 april 1965, BS 7 mei 1965.
67
1961
Opmerkelijk is dat ook de vloeibaar gemaakte aardgassen onder de wetgeving vallen, daar
1962
de definitie vermeldt „gasvormig bij een temperatuur van 15° C‟315. De vloeibaar gemaakte
1963
gassen zullen zoals elk normaal gas bij die temperatuur opnieuw gasvormig worden.
1964 1965
2. Vervoer van gas
1966
Vervoer van gas wordt in de Gaswet als volgt omschreven: “het vervoer van gas door middel
1967
van vervoerinstallaties met het oog op levering aan afnemers”316. We kunnen een
1968
onderscheid maken bij de afnemers tussen consumenten, of afnemers om zelf een activiteit
1969
van vervoer op te zetten naar de eindgebruiker. Dit behelst dan enkel het vervoer van gas
1970
met doel in België te worden gebruikt. Ook de doorvoer van aardgas valt onder het
1971
toepassingsgebied van deze wet317.
1972 1973
3. Aardgasdistributie
1974
Het begrip aardgasdistributie wordt verduidelijkt in de Gaswet als volgt: “de werkzaamheid
1975
die erin bestaat gas via plaatselijke pijpleidingnetten te leveren aan afnemers gevestigd op
1976
het grondgebied van één of meer bepaalde gemeenten”318. Levering is dus de verkoop van
1977
gas aan afnemers voor eigen of andermans rekening319.
1978 1979
b. Compensatoire schadevergoeding
1980
Wanneer nutsleidingen worden ingeplant, gaan deze veelal gepaard met een soort
1981
onteigening. De grondeigenaar laat toe dat een bedrijf een ondergrondse leiding op zijn of
1982
haar erf plaatst, maar voor de eventuele last die hiermee gepaard gaat zal deze eigenaar
1983
een vergoeding krijgen. Dit is de compensatoire vergoeding die wordt toegekend in de wet
1984
van 12 april 1965320.
1985
De vervoersmaatschappij is niet alleen verplicht een compensatoire schadevergoeding uit te
1986
keren aan de grondeigenaar, zij moet ook wijzigingen die worden opgelegd door de Koning,
1987
de Staat of de provincies en gemeenten kosteloos doorvoeren321. Fluxys besliste in te gaan
315
Art. 1, 1°Wet 12 april 1965 betreffende het vervoer van gasachtige producten en andere door middel van leidingen, BS 7 mei 1965. 316 Art. 1, 7° Wet 12 april 1965 betreffende het vervoer van gasachtige producten en andere door middel van leidingen, BS 7 mei 1965. 317 Art 1, 7°bis Wet 12 april 1965 betreffende het vervoer van gasachtige producten en andere door middel van leidingen, BS 7 mei 1965. 318 Art. 1, 12° wet 12 april 1965 betreffende het vervoer van gasachtige producten en andere door middel van leidingen, BS 7 mei 1965. 319 L.DERIDDER, T. VERMEIR, Leidingen voor nutsvoorzieningen, Brugge, Die Keure, 2000, 74, nr. 96. 320 Art. 13 wet 12 april 1965 betreffende het vervoer van gasachtige producten en andere door middel van leidingen, BS 7 mei 1965. 321 Art. 9 wet 12 april 1965 betreffende het vervoer van gasachtige producten en andere door middel van leidingen, BS 7 mei 1965.
68
1988
tegen deze bepaling, maar ving bot. Het Hof van Cassatie stelt op 24 september 2004322 dat
1989
zij geen enkel middel heeft om de kosten van de wijziging van een leiding, die werd
1990
opgedragen door de provincie, op de provincie te verhalen. Het artikel 9 is duidelijk en stelt
1991
dat deze kosten ten laste van de vervoersmaatschappij blijven.
1992 1993
c. Risico-aansprakelijkheid
1994
Naast een compensatoire vergoeding moet de wet ook voorzien in een regeling die de
1995
risico‟s dekt. Het is niet onwaarschijnlijk dat een leiding barst, welke dan kan leiden tot brand
1996
of ontploffing. De wet bepaalt dan ook dat „de exploitant aansprakelijk is voor alle schade
1997
ontstaan uit de exploitatie‟323. Het valt te betreuren dat de wetgever niet meer aandacht heeft
1998
besteed aan deze bepaling. De omschrijving is vrij algemeen waardoor onzekerheid rijst over
1999
de draagwijdte van het artikel324.
2000
Het grootste toepassingsgeval dat we onder deze wet zouden kunnen plaatsen, is de
2001
gasramp te Gellingen op 30 juli 2004. Deze casus werd hierboven reeds besproken in
2002
verband met de aannemersaansprakelijkheid. Tot februari 2010 tastten de slachtoffers in het
2003
duister. De tekst van artikel 13 van de wet van 12 april 1965 is zo vaag, dat men zich kan
2004
afvragen als het de bedoeling was van de wetgever om een objectieve aansprakelijkheid op
2005
te leggen, dan wel de foutaansprakelijkheid van de gasonderneming te bevestigen325. Fluxys
2006
vermoedde aansprakelijk te worden gesteld, wellicht op grond van deze bijzondere wet, daar
2007
in haar financieel jaarrapport 2004 te lezen staat dat zij reeds enkele miljoenen euro hebben
2008
vrijgemaakt voor het vergoeden van de slachtoffers. Nu 6 jaar later is het eindelijk tot een
2009
uitspraak in eerste aanleg gekomen en treft Fluxys geen schuld. De correctionele rechtbank
2010
van Doornik kwam op 22 februari 2010 tot de beslissing om slechts 3 beklaagden schuldig te
2011
achten aan de ramp, met name bouwbedrijf Tramo, architect Erwin Persoons en werfleider
2012
Kristof Dewaele326. Het betreft natuurlijk nog maar de strafrechtelijke kant van de zaak, mijns
2013
inziens kan Fluxys nog steeds op grond van deze wet burgerrechtelijk aansprakelijk worden
2014
gesteld. Een beroepsprocedure is ondertussen evenwel ingezet. Op 29 november 2010 start
2015
het proces in hoger beroep voor het hof van beroep te Bergen327.
2016 2017 2018 322
Cass. 24 september 2004, Pas. 2004, 1404. Art. 13, lid 1 wet 12 april 1965 betreffende het vervoer van gasachtige producten en andere door middel van leidingen, BS 7 mei 1965. 324 H. BOCKEN, “Van fout naar risico. Een overzicht van de objectieve aansprakelijkheidsregelingen naar Belgisch recht”, TPR 1984, 367, nr. 54. 325 B. DUBUISSON, “De la légèreté de la faute au poids du hasard. Réflexions sur l‟évolution du droit de la responsabilité civile.”, RGAR 2005, 14009, nr. 24. 326 Supra. 327 X., “Zes jaar na Ghislengien”, De Standaard 31 juli-1 augustus 2010, 17. 323
69
2019
d. Strafrechtelijke aansprakelijkheid
2020
Art. 19 van de Gaswet bepaalt dat men ook strafrechtelijk aansprakelijk kan worden gesteld
2021
voor schade.
2022 2023
§ 2. Wet betreffende het opsporen en exploiteren van ondergrondse
2024
bergruimten in situ bestemd voor het opslaan van gas.
2025
Deze wet van 18 juli 1975328 bevat net zoals de hierboven besproken gaswet een
2026
compensatoire
2027
In artikel 12 van deze wet lezen wij dat de houder van een exploitatievergunning verplicht is
2028
een jaarlijkse vergoeding uit te betalen aan de eigenaar van het erf waarvan hij gebruik
2029
maakt voor zijn activiteiten.
2030
De objectieve aansprakelijkheid vinden we terug in artikel 13 van de wet. Daarin lezen we
2031
dat de houder van een opsporings- of exploitatievergunning van rechtswege verplicht is alle
2032
schade te vergoeden die veroorzaakt is door het opsporen of exploiteren van een bergruimte
2033
in situ.
en
een
objectieve
aansprakelijkheid.
2034 2035
§ 3. Wet betreffende de aansprakelijkheid voor producten met gebreken
2036
Sinds de wet van 25 februari 1991 betreffende de aansprakelijkheid voor producten met
2037
gebreken329 wordt een producent van een product aansprakelijk gesteld voor schade
2038
veroorzaakt door een gebrek in zijn product. Hieronder zal echter blijken dat ook andere
2039
personen aansprakelijk kunnen worden gesteld.
2040 2041
De wet van 25 februari 1991 is een omzetting van een richtlijn van de EEG van 25 juli
2042
1985330. Het productaansprakelijkheidsrecht is in de Europese Unie geharmoniseerd, alle
2043
regels hieronder besproken, gelden dus (of zouden moeten gelden) ook in Nederland.
2044
We mogen deze wet niet verwarren met de gemeenrechtelijke productaansprakelijkheid uit
2045
art. 1641 BW die hierboven reeds werd besproken331. Deze beide aansprakelijkheidsregelen
2046
bestaan naast elkaar en het slachtoffer heeft dan ook de keuzemogelijkheid tussen de
2047
verschillende aansprakelijkheidsvorderingen332. De wet productaansprakelijkheid zal in
2048
sommige gevallen gelijklopend zijn met de vrijwaringsverplichting van de verkoper in de zin
328
Wet 18 juli 1975 betreffende het opsporen en exploiteren van ondergrondse bergruimten in situ bestemd voor het opslaan van gas, BS 14 augustus 1975. 329 Wet 25 februari 1991 betreffende de aansprakelijkheid voor producten met gebreken, BS 22 maart 1991. 330 Richtlijn 85/374/EEG van de Raad van 25 juli 1985 betreffende de onderlinge aanpassing van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen der Lid-Staten inzake de aansprakelijkheid voor producten met gebreken, Pb.L. 7 augustus 1985. 331 L. CORNELIS, Beginselen van het Belgische buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht. De onrechtmatige daad., Antwerpen, Maklu, 1898, 526, nr. 325. 332 T. VANSWEEVELT, “De wet van 25 februari 1991 inzake productenaansprakelijkheid”, TBBR 1992, 98, nr. 3.
70
2049
van artikel 1641 BW, maar de wet van 25 februari 1991 breidt de vorderingsmogelijkheden
2050
aanzienlijk uit, zo worden meerdere personen aansprakelijk gesteld en staat de vordering
2051
ook open voor niet contractanten en dus derden333.
2052 2053
Deze aansprakelijkheidsregeling valt niet in te delen in ofwel een contractuele of een
2054
buitencontractuele aansprakelijkheid. Om toepassing te maken van de regeling wordt geen
2055
contractuele relatie vereist, dus is het dan een buitencontractuele aansprakelijkheid. Maar
2056
wanneer we te maken hebben met een contract tussen de schadelijder en de aansprakelijke
2057
bevinden
2058
productaansprakelijkheid is het zonder belang of het slachtoffer al dan niet een contractuele
2059
band heeft met de producent334.
we
ons
wel
in
een
contractuele
aansprakelijkheid.
Voor
de
wet
2060 2061
Volgens de wet productaansprakelijkheid is de producent aansprakelijk voor de schade
2062
veroorzaakt door een gebrek in zijn product335. We kunnen dus de volgende
2063
toepassingsvoorwaarden onderscheiden: de vordering betreft een product, dat gebrekkig is
2064
en schade veroorzaakte en is gericht tegen de producent. Aanknopingspunt van de
2065
aansprakelijkheid is niet de fout van de producent, maar het gebrek van het product336.
2066
Bij gebrek aan toepassingsgevallen over gas met betrekking tot deze wet, zal ik hieronder
2067
enkele gevallen bespreken over elektriciteit. We zouden die dan naar analogie kunnen
2068
toepassen op gevallen handelend over gas.
2069 2070
a. Toepassingsvoorwaarden
2071
1. Product
2072
Art. 2 van de wet omschrijft wat onder een product dient te worden verstaan. Een product is
2073
elk lichamelijk roerend goed, ook indien het een bestanddeel vormt van een ander roerend of
2074
onroerend goed, of indien het door bestemming onroerend is geworden. Om onder deze wet
2075
te vallen moeten het „lichamelijke‟ goederen betreffen. Is een goed niet voor zintuigelijke
2076
waarneming
2077
vatbaar,
dan
betreft
toepassingsgebied van de wet valt
het
een
onlichamelijk
goed
dat
buiten
het
337
.
333
L. CORNELIS, Beginselen van het Belgische buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht. De onrechtmatige daad, Antwerpen, Maklu, 1989, 526, nr. 325. 334 J. VERLINDEN, “Twintig jaar productaansprakelijkheid. Een stand van zaken” in M. DEBAENE en P. SOENS (eds.), Aansprakelijkheidsrecht. Actuele tendensen., Gent, Larcier, 2005, 32, nr. 6. 335 Art. 1 wet 25 februari 1991 betreffende de aansprakelijkheid voor producten met gebreken, BS 22 maart 1991. 336 T. VANSWEEVELT, B. W EYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 499, nr. 782. 337 T. VANSWEEVELT, “De wet van 25 februari 1991inzake productenaansprakelijkheid”, TBBR 1992, 104, nr. 16.
71
2078
Vraag is dus als gassen, en daarmee samenhangend alle energiebronnen als lichamelijk
2079
kunnen worden beschouwd. De wet verduidelijkte specifiek voor elektriciteit dat het als een
2080
product wordt beschouwd in deze wet. Het lot van water en gas werd niet gespecificeerd,
2081
maar we kunnen erover eens zijn dat ook zij als product onder het toepassingsgebied van de
2082
wet vallen. Gas en water kunnen immers door onze zintuigen worden waargenomen en
2083
maken dus lichamelijk, roerende goederen uit338. CORNELIS is evenwel van mening dat een
2084
gas een onlichamelijk goed betreft, maar desalniettemin valt het ook volgens hem onder het
2085
toepassingsgebied van de wet339. Zo kan niet geodoriseerd aardgas (aardgas is normaal
2086
reukloos, maar wordt geodoriseerd opdat een lek in een leiding snel zou worden
2087
opgemerkt340) als een gebrekkig product in de zin van de productaansprakelijkheidswet
2088
aanleiding geven tot aansprakelijkheid341. Opmerkelijk is dat kernenergie werd uitgesloten342.
2089
Gas wordt echter vervoerd door middel van ondergrondse leidingen, welke dus onroerend
2090
zijn. In de rechtsleer lezen we dat roerende goederen die deel uitmaken van een onroerend
2091
goed toch onder het toepassingsgebied van deze wet vallen343. De wet is dus ook van
2092
toepassing wanneer het lichamelijk roerend goed wordt gebruikt in het raam van een
2093
dienstverlening: de levering van gas (of elektriciteit)344.
2094
Ondanks
2095
productaansprakelijkheid, is de aansprakelijkheidsregeling op grond van artikel 1641 BW met
2096
betrekking tot de toepassingsvoorwaarde „product‟ toch ruimer. Artikel 1641 BW maakt
2097
immers geen onderscheid tussen roerende en onroerende goederen en lichamelijke en
2098
onlichamelijke goederen345.
de
uitgebreidere
vorderingsmogelijkheid
die
men
put
uit
de
wet
2099 2100
2. Gebrek van het product
2101
Om de aansprakelijkheidsvordering te laten slagen dient er natuurlijk een gebrek worden
2102
bewezen van het product.
338
D. VAN DE GEHUCHTE, Productaansprakelijkheid in België, Gent, Mys en Breesch, 2000, 36. L. CORNELIS, “Aansprakelijkheid voor gevaarlijke producten”, RW 1987-1988, 1143, nr. 7. 340 http://www.aardgas.be/consumenten/over-aardgas/aardgasproductie-en-de-energiemarkt/oorsprong-ensamenstelling. 341 T. VANSWEEVELT, “De wet van 25 februari 1991inzake productenaansprakelijkheid”, TBBR 1992, 104, nr. 16. 342 Art. 15 wet 25 februari 1991 betreffende de aansprakelijkheid voor producten met gebreken, BS 22 maart 1991. 343 T. VANSWEEVELT, B. W EYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 502, nr. 788. 344 T. VANSWEEVELT, B. W EYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 505, nr. 793. 345 T. VANSWEEVELT, “De wet van 25 februari 1991inzake productenaansprakelijkheid”, TBBR 1992, 112, nr. 28. 339
72
2103
Een product is gebrekkig wanneer het niet de veiligheid biedt die men gerechtigd is te
2104
verwachten346. Een gebrek is dus een gebrek aan veiligheid. Een product dat niet naar
2105
behoren werkt, maar geen veiligheidsrisico met zich meebrengt, is niet gebrekkig in de zin
2106
van
2107
productaansprakelijkheid is compleet verschillend van een gebrek volgens artikel 1641 BW
2108
of zelfs artikel 1384, lid 1 BW348. De productaansprakelijkheidswet omschrijft duidelijk de
2109
omstandigheden die men in aanmerking moet nemen om te besluiten tot een gebrek. We
2110
moeten rekening houden met de presentatie van het product, het normaal gebruik van het
2111
product en het tijdstip waarop het product in het verkeer is gebracht349.
deze
wet347.
De
gebreksdefinitie
in
de
zin
van
artikel
5
van
de
wet
2112 2113
3. Schade en causaal verband
2114
Het gebrekkig product dient schade te hebben veroorzaakt. Evenwel niet alle schade is
2115
vergoedbaar op grond van de wet productaansprakelijkheid350. Artikel 11 van de wet
2116
verduidelijkt welke schade vergoed kan worden op grond van de productaansprakelijkheid.
2117
Vergoedbare schade is de schade veroorzaakt door dood of lichamelijk letsel en de schade
2118
aan een andere zaak dan het gebrekkig product, indien de goederen gewoonlijk bestemd zijn
2119
voor
gebruik
of
verbruik
in
de
privésfeer,
mits
een
franchise
van
€500.
351
2120
Er is aldus een beperking met betrekking tot het schadeherstel
.
2121
Naast de schade is traditioneel ook een causaal verband vereist tussen de schade en het
2122
gebrekkig product352. Wat in de rechtspraak en rechtsleer algemeen wordt aanvaard: een
2123
gedeelde aansprakelijkheid bij fout in hoofde van het slachtoffer, wordt in deze wet nog eens
2124
expliciet vermeld. Artikel 10§2 van de wet productaansprakelijkheid stelt dat de
2125
aansprakelijkheid kan worden uitgesloten of beperkt wanneer de schade werd veroorzaakt
2126
door zowel een gebrek van het product als door schuld van het slachtoffer. Het wetsartikel
2127
bevat niet alleen de geldende equivalentietheorie, maar gaat nog een stapje verder: de
2128
aansprakelijkheid van de producent kan volledig worden uitgesloten in geval van een fout
2129
van het slachtoffer. Dit is dus een afwijking van het gemene aansprakelijkheidsrecht353.
2130 2131
346
Art. 5 wet 25 juni 1991 betreffende de aansprakelijkheid voor producten met gebreken, BS 22 maart 1991. 347 D. VAN DE GEHUCHTE, Productaansprakelijkheid in België, Deurne, Kluwer; 1992, 10. 348 T. VANSWEEVELT, “De wet van 25 februari 1991inzake productenaansprakelijkheid”, TBBR 1992, 118, nr. 41. 349 Art. 5 wet 25 februari 1991 betreffende de aansprakelijkheid voor producten met gebreken, BS 22 maart 1991. 350 L. CORNELIS, “Aansprakelijkheid voor gevaarlijke producten”, RW 1987-1988, 1147, nr. 14. 351 L. CORNELIS, “Aansprakelijkheid voor gevaarlijke producten”, RW 1987-1988, 1147, nr. 14. 352 L. CORNELIS, “Aansprakleijkhied voor gevaarlijke producten”, RW 1987-1988, 1148, nr. 15. 353 L. CORNELIS, “Aansprakelijkheid voor gevaarlijke producten”, RW 1987-1988, 1148, nr. 15.
73
2132
4. Producent
2133
De wet voorziet in een gelaagde aansprakelijkheidsstructuur. In eerste instantie is de
2134
producent aansprakelijk, daarnaast is ook de schijnbare producent volgens de wet een
2135
aansprakelijke, voor ingevoerde producten kan men zich ook richten naar de invoerder ,
2136
maar wanneer de voorgaande onbekend zijn, of niet kunnen worden gevonden, kan het
2137
slachtoffer zich ook richten tot de leverancier. Deze laatst vermelde personen worden
2138
volgens de wet gelijkgesteld met de producent en kunnen aldus ook aansprakelijk worden
2139
gesteld354. Het betreft een cascade-aansprakelijkheid: de ene is, bij gebreke van de andere,
2140
aansprakelijk.
2141
Onder "producent " wordt in de zin van deze wet verstaan: de fabrikant van een eindproduct,
2142
de fabrikant van een onderdeel van een eindproduct, de fabrikant of de producent van een
2143
grondstof, alsmede eenieder die zich als fabrikant of producent aandient door zijn naam, zijn
2144
merk of een ander herkenningsteken op het product aan te brengen355.
2145 2146
Met betrekking tot aardgas is er in België geen enkele producent. Aardgas is immers een
2147
fossiele brandstof en dient ontgonnen te worden uit de ondergrond. Deze gasreserves
2148
bevinden zich over de ganse wereld diep onder de grond. Op de plaatsen van een gasveld
2149
wordt het gas door middel van speciale boorplatforms naar boven gehaald. In België wordt
2150
geen gas uit de ondergrond gehaald, alle aardgas in België wordt ingevoerd356.
2151 2152
We kunnen echter de vergelijking maken tussen gas en elektriciteit. Wat betreft elektriciteit
2153
heeft de rechtspraak beslist dat de producent degene is die de stroom reduceert tot
2154
dergelijke sterkte zodat ze kan gebruikt worden door een consument357, men is op dat
2155
moment fabrikant van het eindproduct. Bovendien is verduidelijkt dat, wat elektriciteit betreft,
2156
zij in het verkeer wordt gebracht van zodra zij vanuit de centrale in de woning van de
2157
consument wordt binnengebracht358. Art. 8 a van de wet stelt immers dat de producent
2158
aansprakelijk is voor de producten die hij in het verkeer heeft gebracht. Naar analogie
2159
kunnen we dan redeneren dat de onderneming die het gas bruikbaar maakt voor
2160
consumenten en via een gasdistributienetwerk tot bij de consument brengt, als producent zal
2161
worden aanzien.
2162 354
M. FAURE, W. VANBUGGENHOUT, “Productenaansprakelijkheid. De Europese richtlijn: harmonisatie en consumentenbescherming? (deel 1)”, RW 1987-1988, 7, nr. 7. 355 Art. 3 wet 25 februari 1991 betreffende de aansprakelijkheid voor producten met gebreken, BS 22 maart 1991. 356 http://www.aardgas.be/consumenten/over-aardgas/aardgasproductie-en-de-energiemarkt/ontginning-envervoer. 357 Vred. Gent 2 mei 1997, AJT 1999-2000, 461; Vred. Gent 5 september 1997, AJT 1999-2000, 461. 358 H. BOCKEN, “Buitencontractuele aansprakelijkheid voor gebrekkige producten” in X., Bijzondere overeenkomsten 2007-2008, XXXIVste postuniversitaire cyclus Willy Delva, Mechelen, Kluwer, 374, nr. 52.
74
2163
- Invoerder
2164
De invoerder is degene die in het kader van economische werkzaamheden een product in de
2165
Europese Gemeenschap invoert, met als oogmerk het te verkopen of het gebruik ervan aan
2166
derden over te dragen. Zo kunnen we denken aan Fluxys359 dat aardgas invoert via
2167
pijpleidingen rechtstreeks van een aardgasveld en door middel van zeevervoer.
2168
Struikelblok om de invoerder van gas aan te spreken is wel dat het gebrekkig product van
2169
buiten de EG gemeenschap dient ingevoerd te worden, wat met ons gas niet het geval is360.
2170 2171
- Leverancier
2172
De leverancier komt slechts op een ondergeschikte plaats qua aansprakelijkheid. Hij kan
2173
slechts aangesproken worden wanneer niet kan worden vastgesteld wie de producent van
2174
het product is361. Hij ontkomt aan zijn aansprakelijkheid door de identiteit mee te delen van
2175
de leverancier of producent.
2176
In Vlaanderen zijn er 7 distributienetbeheerders die samenwerken met Eandis voor hun
2177
exploitatietaken. Dit zijn : Gaselwest, IMEA, Imewo, Intergem, Iveka, Iverlek en Sibelgas.
2178
Een distributienetbeheerder moet zorgen voor het beheer van de leidingen en zorgen dat het
2179
aardgas feilloos tot in de woningen of bedrijven komt362. Zij zijn dus in zekere zin ook
2180
leveranciers. Er zijn ook andere leveranciers die geen distributienetbeheerder zijn zoals bij
2181
voorbeeld Nuon.
2182
De leverancier wordt slechts in beperkte mate aansprakelijk gesteld in de wetgeving, doch in
2183
de rechtspraak vinden we vooral gevallen terug waar het de distributienetbeheerder is die
2184
verantwoordelijk wordt geacht.
2185
Zo stelde het Hof van Cassatie op 6 april 2006 dat de leverancier en distributienetbeheerder,
2186
Imewo, van een product die door een gebrek in zijn installatie een onbewerkt product levert,
2187
niet zijn hoedanigheid van producent verliest363. Normaal bewerkt Imewo de elektriciteit
2188
zodat zij een spanning heeft die bruikbaar is voor de afnemer. Aangezien het product nog
2189
bewerkt wordt eer het aan de consument geleverd wordt, moet Imewo als eindproducent
2190
worden beschouwd. In casu had de elektriciteit het net verlaten met een te hoge spanning.
2191
De transformator die ervoor moet zorgen dat de spanning wordt gereduceerd naar een lager
2192
voltage was namelijk stuk. Een producent blijft producent, ook wanneer zij nalaat een
359
www.fluxys.com. T. VANSWEEVELT, B. W EYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 532, nr. 840. 361 Art. 4 §2 wet 25 juni 1991 betreffende de aansprakelijkheid voor producten met gebreken, BS 22 maart 1991. 362 http://www.eandis.be/eandis/distributienetbeheerder.htm. 363 Cass. 6 april 2006, NJW 2007, 460, noot I. BOONE. 360
75
2193
bewerking van het product te leveren, dat zij normalerwijze wel levert 364. Impliciet oordeelt
2194
het Hof dus dat de distributienetbeheerder een producent is in de zin van de wet
2195
productaansprakelijkheid365.
2196
Ook vóór het cassatiearrest volgden lagere rechters dezelfde redenering366.
2197
Mijns inziens kan je deze wetgeving ook toepassen op aardgas: daar onderscheiden we ook
2198
een producent (buiten België gelegen), een invoerder, distributienetbeheerder en een
2199
leverancier. Het valt natuurlijk te bezien waar het gebrek van het gas ontstaat om te bepalen
2200
wie je kan aanspreken.
2201 2202
b. Bevrijdingsmogelijkheden
2203
De wet vermeldt expliciet de bevrijdingsmogelijkheden waarover de aansprakelijke producent
2204
beschikt
2205
productaansprakelijkheid bevat 6 mogelijkheden om te ontkomen aan de aansprakelijkheid.
2206
Hij zal niet aansprakelijk zijn als hij volgend bewijs levert: of hij heeft het product niet in het
2207
verkeer gebracht367, of het gebrek bestond nog niet op het moment dat het in het verkeer
2208
werd gebracht368, of het product was niet bestemd voor verkoop of enige andere vorm van
2209
verspreiding369, of het gebrek is een gevolg van de overeenstemming van het product met
2210
dwingende
2211
wetenschappelijke/technische kennis op het moment van het in het verkeer brengen
2212
verkeerde men in de onmogelijkheid het gebrek te kennen371, of het gebrek is te wijten aan
2213
het geheel waarvan het onderdeel een bestanddeel van vormt (wat de producent van een
2214
onderdeel betreft)372.
2215
Volledigheidshalve vermeld ik deze mogelijkheden hier, maar wegens gebrek aan
2216
toepassingsgevallen met betrekking tot gas zal ik hier niet verder op in gaan.
om
zijn
verantwoordelijkheid
overheidsvoorschriften370,
te
of
weerleggen.
op
grond
Artikel
van
8
de
van
de
stand
wet
van
2217
364
I. BOONE, “Productaansprakelijkheid en ontwikkelingsrisicoverweer”(noot onder Cass. 6 april 2006), NJW 2006, 462. 365 X., “Distributienetbeheerder aansprakelijk voor schade door te hoge spanning”, Juristenkrant 2006, nr. 132, 1. 366 Gent 24 mei 2002, NJW 2002, 393; Vred. Gent 2 mei 1997, AJT 1999-2000, 461; Vred. Gent 5 september 1997, AJT 1999-2000, 461. 367 Art. 8, a wet 25 februari 1991 betreffende de aansprakelijkheid voor producten met gebreken, BS 22 maart 1991. . 368 Art. 8, b wet 25 februari 1991 betreffende de aansprakelijkheid voor producten met gebreken, BS 22 maart 1991. 369 Art. 8, c wet 25 februari 1991 betreffende de aansprakelijkheid voor producten met gebreken, BS 22 maart 1991. 370 Art. 8, d wet 25 februari 1991 betreffende de aansprakelijkheid voor producten met gebreken, BS 22 maart 1991. . 371 Art. 8, e wet 25 februari 1991 betreffende de aansprakelijkheid voor producten met gebreken, BS 22 maart 1991. 372 Art. 8, f wet 25 februari 1991 betreffende de aansprakelijkheid voor producten met gebreken, BS 22 maart 1991.
76
2218
§ 4. Wet van 30 juli 1979 betreffende de preventie van brand en ontploffing en
2219
betreffende de verplichte verzekering van de burgerrechtelijke
2220
aansprakelijkheid in dergelijke gevallen: objectieve aansprakelijkheid
2221 2222
Na een hevige brand in een dancing in La Louvière kwamen 15 personen om het leven en
2223
raakten er nog eens dubbel zoveel gewond. De wetgever had al eerder gepoogd een beleid
2224
te voeren met betrekking tot brand in openbare gebouwen, maar dit voorval onthulde het
2225
falen van de overheid373. Een nieuwe wet werd met spoed geredigeerd en op 20 september
2226
1979 verscheen de wet van 30 juli 1979 in het Belgisch staatsblad374.
2227
De wet die tot stand is gekomen bevat 2 luiken: enerzijds bevat de wet een deel met
2228
betrekking tot preventie en anderzijds voerde de wet een objectieve aansprakelijkheid in met
2229
daaraan een verplichte verzekering gekoppeld375. De wet omschrijft zowel de primaire als
2230
secundaire preventie376.
2231 2232
a. Preventie
2233
De wet van 30 juli 1979 richt zich in de eerste plaats tot het vermijden van schadegevallen
2234
en vaardigt daarom veiligheidsnormen uit waarvan „voor publiek toegankelijke inrichtingen‟
2235
zich moeten houden. De preventienormen zijn ondermeer: voorschriften in verband met de te
2236
gebruiken materialen, afmetingen van lokalen, maximum aantal toegelaten personen,
2237
nooduitgangen,…377 De maatregelen zijn niet alleen gericht op een vermijding van schade,
2238
maar ook een beperking mocht er zich toch een schadegeval voordoen378.
2239
Het toepassingsgebeid van de uitgevaardigde preventievoorschriften vinden we in artikel 2,
2240
§ 1 van de wet: “op alle inrichtingen die gewoonlijk voor publiek toegankelijk zijn, ook al
2241
wordt het publiek er slechts onder bepaalde voorwaarden toegelaten, en die niet
2242
onderworpen zijn aan bijzondere regelen inzake branden en ontploffingen”. Het is dus een
2243
zeer ruim toepassingsgebied.
2244
Het toepassingsgebied kan voor discussie zorgen: zo besliste het hof van beroep te
2245
Antwerpen dat het begrip „gewoonlijk‟ in de omschrijving van het toepassingsgebied
373
C. VAN SCHOUBROECK, “Objectieve aansprakelijkheid en verzekeringsplicht bij schade door rampen. Een Belgische case-study” in A. AKKERMANS en E. BRANS (eds.), Aansprakelijkheid en schadeverhaal bij rampen, Nijmegen, Ars Aequi libri, 2002, 146. 374 Wet 30 juli 1979 betreffende de preventie van brand en ontploffing en betreffende de verplichte verzekering van de burgerrechtelijke aansprakelijkheid, BS 20 september 1979. 375 Art. 1 wet 30 juli 1979 betreffende de preventie van brand en ontploffing en betreffende de verplichte verzekering van de burgerrechtelijke aansprakelijkheid, BS 20 september 1979. 376 J. ROGGE, “Preventie van brand en ontploffing en verplichte burgerrechtelijke aansprakelijkheidsverzekering”, BRH 1980, 22, nr. 2. 377 P. COLLE, Handboek bijzonder gereglementeerde verzekeringscontracten, Antwerpen, Intersentia, 2005, 68, nr. 107. 378 J. ROGGE, “Preventie van brand en ontploffing en verplichte burgerrechtelijke aansprakelijkheidsverzekering”, BRH 1980, 22, nr. 5.
77
2246
geenszins vereist dat de inrichting daadwerkelijk toegankelijk was op het moment van de
2247
brand of ontploffing, noch dat een onderscheid moet worden gemaakt tussen ruimten binnen
2248
de inrichting die toegankelijk zijn voor het publiek en ruimten die dat niet zijn379. Alzo valt een
2249
onderneming tijdens de sluitingstijd ook onder het toepassingsgebied van de wet van 30 juli
2250
1979.
2251 2252
b. Objectieve aansprakelijkheid
2253
Omdat niet alle schadegevallen kunnen worden vermeden, voerde de wetgever een
2254
objectieve aansprakelijkheid in ten laste van de exploitant van de inrichting380. Deze
2255
objectieve aansprakelijkheid moet het voor de slachtoffers makkelijker maken een
2256
schadevergoeding te bekomen, zij hoeven immers geen fout te bewijzen 381. Het zal volstaan
2257
dat de schadelijders de omvang van hun schade en het causaal verband met de brand of
2258
ontploffing bewijzen, de schuld van de uitbater wordt onweerlegbaar vermoed382. De oorzaak
2259
van de brand of ontploffing is irrelevant, uitgezonderd de eigen fout van het slachtoffer383.
2260
Deze bijzondere aansprakelijkheidsregelingen laten andere schadevergoedingsregelingen
2261
ongemoeid384. Het slachtoffer zal voor elke aansprakelijkheidsregeling het toepasselijke
2262
bewijs dienen te leveren385. De andere mogelijke aansprakelijkheidsvorderingen werden
2263
hierboven reeds besproken.
2264 2265
Het toepassingsgebied van dit deel van de wet is evenwel veel beperkter dan het
2266
toepassingsgebied van het eerste deel met betrekking op preventie. Het is aan de Koning te
2267
bepalen op welke inrichtingen deze objectieve aansprakelijkheid en daarmee samenhangend
2268
de verplichte verzekering van toepassing is386. Het toepassingsgebied is nader gedefinieerd
2269
in het Koninklijk Besluit van 28 februari 1991 waarin 25 categorieën van inrichtingen worden
2270
opgesomd387.
379
Antwerpen 24 december 2003, TBH 2005, 1073, noot C. VAN SCHOUBROECK. Art. 8 wet 30 juli 1979 betreffende de preventie van brand en ontploffing en betreffende de verplichte verzekering van de burgerrechtelijke aansprakelijkheid, BS 20 september 1979. 381 A. VAN OEVELEN, “Preventie van brand en ontploffing, objectieve aansprakelijkheid en verplichte burgerrechtelijke aansprakelijkheidsverzekering”, RW 1980-1981, 230, nr. 20. 382 J. ROGGE, “Preventie van brand en ontploffin en verplichte burgerrechtelijke aansprakelijkheidsverzekering”, BRH 1980, 27, nr. 17. 383 P. COLLE, Handboek bijzonder gereglementeerde verzekeringscontracten, Antwerpen, Intersentia, 2005, 70, nr. 111. 384 Art. 8 wet 30 juli 1979 betreffende de preventie van brand en ontploffing en betreffende de verplichte verzekering van de burgerrechtelijke aansprakelijkheid, BS 20 september 1979. 385 A. CAUWENBERGH, “Objectieve aansprakelijkheidsverzekering brand en ontploffing voor inrichtignen die toegankelijk zijn voor het publiek” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Mechelen, Kluwer, XIX dln., losbl. z.p. 386 Art. 7 wet 30 juli 1979 betreffende de preventie van brand en ontploffing en betreffende de verplichte verzekering van de burgerrechtelijke aansprakelijkheid, BS 20 september 1979. 387 KB van 28 februari 1991 betreffende de inrichtingen die onder de toepassing vallen van hoofdstuk II van de wet van 30 juli 1979 betreffende de preventie van brand en ontploffing en 380
78
2271
De wet legt de schadevergoedingsplicht ten laste van de exploitant van de voor het publiek
2272
toegankelijke inrichting. Hij moet de lichamelijke en materiële schade vergoeden van derden.
2273
Onder derden moeten we alle personen begrijpen welke niet objectief aansprakelijk zijn.
2274
Irrelevant is of zij zich dan wel binnen of buiten de inrichting bevonden388.
2275
De koning heeft de aansprakelijkheid wel begrensd: hij bepaalt het maximale bedrag van de
2276
objectieve aansprakelijkheid389.
2277 2278
Om de mogelijke insolvabiliteit van de exploitant op te vangen (vaak is de omvang van de
2279
schade bij dergelijke schadegevallen erg groot), heeft de wetgever aan de objectieve
2280
aansprakelijkheid een verzekeringsplicht gekoppeld390. Het deeltje met betrekking tot de
2281
verplichte aansprakelijkheidsverzekering zal hieronder in hoofdstuk 3 worden behandeld.
2282 2283
Dat de invoering van deze wet niet nutteloos was, blijkt uit volgend toepassingsvoorbeeld.
2284
Op 18 juni 1995 ontplofte een wegrestaurant te Eynatten391. Het autowegrestaurant bevond
2285
zich op hetzelfde terrein als het tankstation (wat buiten het toepassingsgebied valt van het
2286
tweede deel van de wet) en ontplofte ten gevolge van een gaslek. Bij die ramp lieten 16
2287
mensen het leven en werden nog andere gewond. De slachtoffers werden allen vergoed
2288
door de verzekeraar van het wegrestaurant.
2289
Opvallend is dat een tankstation buiten het toepassingsgebied van de objectieve
2290
aansprakelijkheid valt, had de explosie daar plaatsgevonden dan konden de slachtoffers
2291
geen aanspraak maken op vergoeding op grond van de wet van 30 juli 1979392.
2292 2293
c. Sancties
2294
Gezien het belang dat de wetgever hecht aan de veiligheid in openbare inrichtingen, bevat
2295
de wet van 30 juli 1979 nog een derde hoofdstuk waarin sancties werden opgenomen.
2296
De wet bevat een strafrechtelijke sanctie en een burgerrechtelijke maatregel.
2297
De strafrechtelijke sanctie is een gevangenisstraf en/of een geldboete wanneer niet is
2298
voldaan aan de veiligheidsvereisten die de wet oplegt. Daarnaast kan de strafrechter, na
2299
veroordeling, ook de sluiting van de inrichting bevelen. betreffende de verplichte verzekering van de burgerrechtelijke aansprakelijkheid in dergelijke gevallen, BS 13 april 1991. 388 P. COLLE, Handboek bijzonder gereglementeerde verzekeringscontracten, Antwerpen, Intersentia, 2005, 70, nr. 109. 389 Art. 8, 2e lid wet 30 juli 1979 betreffende de preventie van brand en ontploffing en betreffende de verplichte verzekering van de burgerrechtelijke aansprakelijkheid, BS 20 september 1979. 390 Art. 8, 3e lid wet 30 juli 1979 betreffende de preventie van brand en ontploffing en betreffende de verplichte verzekering van de burgerrechtelijke aansprakelijkheid, BS 20 september 1979. 391 http://www.volkskrant.nl/archief_gratis/article643594.ece/Dertien_doden_bij_explosie_benzinepomp 392 A. CAUWENBERGH, “Objectieve aansprakelijkheidsverzekering brand en ontploffing voor inrichtignen die toegankelijk zijn voor het publiek” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Mechelen, Kluwer, XIX dln., losbl. z.p.
79
2300
De burgerrechtelijke maatregel houdt in dat de burgemeester de voorlopige sluiting van de
2301
inrichting kan bevelen wanneer deze niet voldoet aan de vereisten die de wet oplegt393.
393
P. COLLE, Handboek bijzonder gereglementeerde verzekeringscontracten, Antwerpen, Intersentia, 2005, 74, nr. 119.
80
2302
Hoofdstuk 3: Verzekeringen
2303 2304
Doordat grote risico‟s verbonden zijn aan activiteiten met betrekking tot gas, neemt het
2305
belang van een verzekering alsmaar toe.
2306
In het stuk waar ik de aansprakelijkheid tussen huurder en verhuurder behandelde, haalde ik
2307
reeds kort het belang van een brandverzekering aan. Deze verzekering zal ik echter niet
2308
behandelen, mijn aandacht gaat uit naar de beroepsaansprakelijkheid van ondernemingen
2309
en hun daarvoor afgesloten verzekering.
2310
Na hierboven reeds ook de objectieve aansprakelijkheid voor brand en ontploffing in voor
2311
publiek toegankelijke instellingen te hebben besproken, ga ik hieronder kort in op de
2312
verplichte aansprakelijkheid die deze wet oplegt.
2313 2314
Afdeling 1: Verzekering burgerlijke beroepsaansprakelijkheid
2315 2316
Een van de belangrijkste risico‟s bij het exploiteren van een onderneming is de mogelijkheid
2317
aansprakelijk te worden gesteld. Een onderneming kan aansprakelijk worden gesteld voor
2318
schadegevallen bij het uitbaten van de onderneming, kan aansprakelijk zijn voor geleverde
2319
producten of diensten… Om deze risico‟s niet zelf te moeten dragen, sluiten bedrijven
2320
daarvoor verschillende verzekeringen af. De bekendste is de verzekering burgerlijke
2321
aansprakelijkheid exploitatie394. Daarnaast kan men ook een verzekering afsluiten voor de
2322
burgerlijke aansprakelijkheid voor producten395.
2323
Beide verzekeringen zijn aansprakelijkheidsverzekeringen in de zin van artikel 77 van de wet
2324
landverzekeringsovereenkomst396.
2325 2326
De verzekering burgerlijke aansprakelijkheid exploitatie dekt de schade die veroorzaakt is
2327
door de activiteiten tijdens het uitbaten van de onderneming en door de middelen die zij
2328
hanteert bij deze activiteiten. Zo zal een ontploffing op een exploitatiesite en daardoor
2329
eventueel veroorzaakte vervuiling onder de dekking van deze verzekering vallen397. De
2330
schade veroorzaakt door producten na levering of door werken na aflevering wordt
2331
uitgesloten398.
394
V. VERVLIET, Buitencontractuele aansprakelijkheid bij professionele risico‟s, Antwerpen, Intersentia, 2007, 581, nr. 843. 395 P. FONTEYNE, “De verzekering burgerlijke beroepsaansprakelijkheid” in X., Ondernemingen en hun verzekeringen, Mechelen, Kluwer, 2008, 565. 396 Wet van 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst, BS 20 augustus 1992. 397 P. FONTEYNE, “De verzekering burgerlijke beroepsaansprakelijkheid” in X., Ondernemingen en hun verzekeringen, Mechelen, Kluwer, 2008, 565. 398 V. VERVLIET, Buitencontractuele aansprakelijkheid bij professionele risico‟s, Antwerpen, Intersentia, 2007, 582, nr. 844.
81
2332
De verzekering aansprakelijkheid producten betreft meer schadegevallen na de bedrijvigheid
2333
van de onderneming: schade veroorzaakt door gebrekkige producten of werken, nadat de
2334
onderneming de effectieve controle ervan heeft overgedragen, zal onder de dekking van
2335
deze polis vallen399.
2336 2337
Om discussies te vermijden welke verzekeraar dient tussen te komen met betrekking tot een
2338
schadegeval, worden beide polissen vaak bij eenzelfde verzekeraar afgesloten400. Mogelijks
2339
kunnen ze ook samengevoegd worden in een polis, tegen een hogere premie natuurlijk. Zo
2340
is er bij Ethias de verzekering BA beroepsleven welke dekking verleent voor de burgerlijke
2341
aansprakelijkheid tijdens de uitoefening van beroepsactiviteiten, maar ook na de levering401.
2342 2343
§ 1. Verzekering BA exploitatie
2344
a. Gedekte personen
2345
Enerzijds hebben we de verzekerden en anderzijds de derden. Vanzelfsprekend dekt de
2346
verzekering de aansprakelijkheid van de verzekeringnemer: de onderneming. De
2347
verzekeringsdekking is echter uitgebreider dan dit en strekt ook tot de aangestelden,
2348
zaakvoerders, bestuurders en maatschappelijke lasthebbers van de onderneming. Uiteraard
2349
is hun aansprakelijkheid slechts gedekt bij de uitoefening van hun functie. Wanneer de
2350
verzekeringnemer een natuurlijke persoon is, zullen ook zijn gezinsleden onder de dekking
2351
van de verzekering vallen402.
2352
De derden welke onder de dekking vallen zijn alle natuurlijke personen of rechtspersonen,
2353
welke geen verzekerde zijn. De schade die deze derden lijden, zal de verzekeraar
2354
vergoeden. Logisch is dat de verzekeraar niet gehouden is tot uitkering wanneer het schade
2355
betreft aan de onderneming zelf.
2356 2357
b. Gedekte aansprakelijkheid
2358
De gedekte aansprakelijkheid zal gespecificeerd worden in de polis welke de onderneming
2359
ondertekent. Zeker is dat de polis dekking verleent voor de buitencontractuele
2360
aansprakelijkheid
2361
aansprakelijkheid vinden we discussie in de rechtsleer: FONTEYNE is van mening dat deze
2362
wel binnen de verzekeringsdekking valt403, terwijl VERVLIET404 en JOCQUE405 stellen dat
van
de
onderneming.
Over
de
dekking
van
de
contractuele
399
P. FONTEYNE, “De verzekering burgerlijke beroepsaansprakelijkheid” in X., Ondernemingen en hun verzekeringen, Mechelen, Kluwer, 2008, 565. 400 V. VERVLIET, Buitencontractuele aansprakelijkheid bij professionele risico‟s, Antwerpen, Intersentia, 2007, 582, nr. 844. 401 http://www.ethias.be/nl/prd/D5PR150/Particulieren/Verzekeren/Beroepsleven/BA_Beroepsleven.htm. 402 G. JOCQUE, “Arbeidsveiligheid: aansprakelijkheid en verzekering”, TWR 2000, 105. 403 P. FONTEYNE, “De verzekering burgerlijke beroepsaansprakelijkheid” in X., Ondernemingen en hun verzekeringen, Mechelen, Kluwer, 2008, 577.
82
2363
deze in principe buiten de dekking valt. VERVLIET nuanceert haar standpunt echter: de
2364
contractuele aansprakelijkheid kan soms wel binnen de dekking vallen: eerst en vooral
2365
wanneer de begane contractuele fout ook een schending van de artikelen 1382-1383 BW
2366
uitmaakt en het dus ook een buitencontractuele fout betreft. Daarnaast kan de contractuele
2367
aansprakelijkheid ook door middel van een aanvullende dekking binnen de verzekering
2368
vallen.
2369 2370
c. Gedekte activiteiten
2371
De activiteiten waarvoor de verzekering dekking verleent, moeten verband houden met de
2372
onderneming. De activiteiten die binnen de verzekering vallen, zullen worden gespecificeerd
2373
en gedefinieerd in de verzekeringsovereenkomst406.
2374 2375
d. Gedekte schade
2376
De schade waarvoor de verzekeraar zal tussenkomen is zowel de lichamelijke als materiële
2377
schade. Ook immateriële schade (een geldelijk nadeel dat voortkomt uit het derven van een
2378
voordeel…) wordt gedekt door de verzekering BA exploitatie407.
2379 2380
De schadevergoeding die de verzekeraar zal uitkeren, is geplafonneerd. In de polis zullen de
2381
maximumbedragen worden bepaald en zal eventueel een franchise worden opgenomen408.
2382 2383
e. Uitsluiting en verval
2384
De verzekering BA exploitatie is een aansprakelijkheidsverzekering welke onder de
2385
landverzekeringswet valt. Gevolg hiervan is dat de gronden voor uitsluiting en verval uit deze
2386
wet ook van toepassing zijn op de verzekering BA exploitatie. Zo zal de verzekeraar niet
2387
verplicht zijn een bedrag uit te keren aan degene die het schadegeval opzettelijk
2388
veroorzaakte409. Noch moet de verzekeraar tussenkomen wanneer de schade het gevolg is
2389
van oorlog of dergelijke410.
2390
Naast deze algemene uitsluitingen van tussenkomst, kunnen in de polis nog andere worden
2391
overeengekomen.
404
V. VERVLIET, Buitencontractuele aansprakelijkheid bij professionele risico’s, Antwerpen, Intersentia, 2007, 590, nr. 859. 405 G. JOCQUE, “Arbeidsveiligheid: aansprakelijkheid en verzekering”, TWR 2000, 105. 406 P. FONTEYNE, “De verzekering burgerlijke beroepsaansprakelijkheid” in X., Ondernemingen en hun verzekeringen, Mechelen, Kluwer, 2008, 577. 407 P. FONTEYNE, “De verzekering burgerlijke beroepsaansprakelijkheid” in X., Ondernemingen en hun verzekeringen, Mechelen, Kluwer, 2008, 577. 408 V. VERVLIET, Buitencontractuele aansprakelijkheid bij professionele risico’s, Antwerpen, Intersentia, 2007, 593, nr. 863. 409 Art. 8 wet landverzekeringsovereenkomst. 410 Art. 9 wet landverzekeringsovereenkomst.
83
2392
§ 2. Toepassingsgeval
2393
Een arrest van het hof van beroep te Brussel op 28 september 2005411 besliste dat de
2394
verzekeraar niet gehouden was tot uitkering. Dit arrest werd hierboven reeds besproken
2395
onder de titel „vergunningen‟. Kort wens ik dit hier nog even te herhalen ter illustratie van het
2396
belang van de correcte beschrijving van alle punten in de verzekeringsovereenkomst.
2397
Bovendien is het belangrijk in orde te zijn met alle wettelijke verplichtingen, zoals een
2398
vergunningsplicht. In casu beschikte de verzekeringnemer immers niet over de gepaste
2399
vergunning voor het vullen van gasflessen. Deze activiteit was dan ook niet inbegrepen in
2400
zijn verzekeringspolis „burgerlijke aansprakelijkheid bedrijven‟. Wanneer een door de
2401
verzekeringnemer gevulde gasfles tot ontploffing kwam, riep deze zijn verzekeraar in. De
2402
verzekeraar kan echter niet inroepen dat de activiteit van het vullen van gasflessen niet
2403
inbegrepen was in de overeenkomst. Wel kan slaagt hij erin te bewijzen dat dit een
2404
verzwaring van het risico betreft en dat indien hij daar weet van had, hij niet zou
2405
gecontracteerd hebben. De verzekeraar is dus enkel gehouden tot het terugbetalen van de
2406
premies.
2407 2408 2409
Afdeling 2: Wet van 30 juli 1979 betreffende de preventie van brand en ontploffing en
2410
betreffende de verplichte verzekering van de burgerrechtelijke aansprakelijkheid in
2411
dergelijke gevallen412
2412 2413
De wet van 30 juli 1979 bevat ten eerste een objectieve aansprakelijkheid ten laste van de
2414
exploitant van een voor publiek toegankelijke inrichting en legt ten tweede een verplichte
2415
verzekering op aan deze exploitanten.
2416
De objectieve aansprakelijkheid werd in een hoofdstuk hierboven reeds besproken, hier
2417
wens ik de verzekeringsplicht even van naderbij te bekijken.
2418 2419
§ 1. Toepassingsgebied
2420
a. Inrichtingen
2421
De verplichte verzekeringsplicht is niet algemeen van toepassing op alle voor publiek
2422
gebruikelijk toegankelijke inrichtingen, zoals dat voor de preventieplicht wel is. Er dienen drie
2423
cumulatieve voorwaarden voldaan te zijn opdat de bepaling van hoofdstuk 2 van de wet van
2424
toepassing zouden zijn. Eerst en vooral moet het gaan om een publiek toegankelijke
2425
inrichting, daarnaast dient deze toegang gebruikelijk te zijn en tenslotte moet de inrichting
411
Brussel (13e kamer) 28 september 2005, T. Verz. 2007, 195. Wet 30 juli 1979 betreffende de preventie van brand en ontploffing en betreffende de verplichte verzekering van de burgerrechtelijke aansprakelijkheid in dergelijke gevallen, BS 20 september 1979. 412
84
2426
worden vermeld op een lijst413. De inrichtingen waarop de objectieve aansprakelijkheid en
2427
dus de verzekeringsplicht rust, worden nader bepaald in een koninklijk besluit van 28 februari
2428
1991414. In dit KB vinden we een lijst van vijfentwintig soorten instellingen. Deze lijst dient
2429
strikt te worden geïnterpreteerd, aangezien het een afwijking betreft van het gemeen recht415.
2430 2431
b. Verzekeringnemer
2432
De verzekeringsplicht rust op de exploitant van de publiek toegankelijke inrichting. Het is op
2433
hem dat de objectieve aansprakelijkheid rust en dus is het ook deze persoon die deze
2434
aansprakelijkheid dient te verzekeren. Artikel 8 van de wet van 30 juli 1979 schrijft deze
2435
verplichting voor. De wetgever acht de verzekeringsplicht zo belangrijk, dat hij in de wettekst
2436
heeft ingeschreven dat geen publieke inrichting mag worden geopend vooraleer deze
2437
verzekering werd afgesloten416. De verzekeraar moet daarom een attest afleveren, dat een
2438
verzekering werd aangegaan. Van dit attest wordt een duplicaat verstuurd naar de
2439
burgemeester van de gemeente waar de inrichting gevestigd is417.
2440
Vrijgesteld van de
2441
Gemeenschappen418.
verplichte
verzekering zijn:
de Staat,
de Gewesten en de
2442 2443
c. Derden
2444
De verzekeraar zal tussenkomen om de schade te vergoeden die derden lijden ten gevolge
2445
van een brand of ontploffing van inrichting die onder het toepassingsgebied valt. Wie deze
2446
derden zijn werd hierboven reeds vermeld: onder derden moeten we alle personen begrijpen
2447
welke niet objectief aansprakelijk zijn. Irrelevant is of zij zich dan wel binnen of buiten de
2448
inrichting bevonden419.
2449
Enkele personen werden door de wet uitgesloten van recht op vergoeding: de dader, de
2450
verzekeraar die benadeelde personen heeft vergoed en nu zijn subrogatierecht wenst uit te
413
A. DELEU, “De verplichte burgerrechtelijke aansprakelijkheidsverzekering bij brand en ontploffing” in X., Ondernemingen en hun verzekeringen, Mechelen, Kluwer 2008, 518. 414 KB van 28 februari 1991 betreffende de inrichtingen die onder de toepassing vallen van hoofdstuk II van de wet van 30 juli 1979 betreffende de preventie van brand en ontploffing en betreffende de verplichte verzekering van de burgerrechtelijke aansprakelijkheid in dergelijke gevallen, BS 13 april 1991. 415 H. DEBROUX, “De objectieve aansprakelijkheid en de verplichte verzekering inzake brand en ontploffing van toepassing op instellingen toegankelijk voor het publiek”, Intercontact 2000, 133. 416 C. VAN SCHOUBROECK, “Objectieve aansprakelijkheid en verzekeringsplicht bij schade door rampen. Een Belgische case-study.” in A. AKKERMANS en E. BRANS (eds.), Aansprakelijkheid en schadeverhaal bij rampen, Nijmegen, Ars Aequi libri, 2002, 150; J. ROGGE, “Preventie van brand en ontploffing en verplichte burgerrechtelijke aansprakelijkheidsverzekering”, BRH 1980, 27, nr. 19. 417I. Jost, “Verplichte verzekering objectieve aansprakelijkheid inzake brand en ontploffing”, Intercontact 1995, 59.. 418 A. DELEU, “De verplichte burgerrechtelijke aansprakelijkheidsverzekering bij brand en ontploffing” in X., Ondernemingen en hun verzekeringen, Mechelen, Kluwer, 2008, 528. 419 P., COLLE, Handboek bijzonder gereglementeerde verzekeringscontracten, Antwerpen, Intersentia, 2005, 70, nr. 109.
85
2451
oefenen, personen of organismen die een recht hebben tegen de verantwoordelijke van het
2452
schadegeval420.
2453
De schade die zal worden vergoed is de lichamelijke en materiële schade, morele schade
2454
valt buiten de dekking421.
2455 2456
§ 2. Modaliteiten inzake tussenkomt
2457
a. Rechtstreeks vorderingsrecht
2458
De benadeelden van het schadegeval hebben een eigen recht ten aanzien van de
2459
verzekeraar422. Dat eigen recht komt neer op een rechtstreekse vordering ten aanzien van de
2460
aansprakelijkheidsverzekeraar423.
2461
De slachtoffers zelf behouden echter ook hun rechten ten aanzien van de aansprakelijke
2462
derde. Zij kunnen immers de schade die niet werd vergoed door de verzekeraar verhalen op
2463
de aansprakelijke, artikel 8 stelt immers dat de objectieve aansprakelijkheid geldt
2464
„onverminderd het gewone verhaal op de voor het schadegeval aansprakelijke personen.
2465 2466
b. Excepties
2467
Een belangrijke bepaling in de wet is deze in artikel 8bis. Hierin staat te lezen dat de
2468
verzekeraar geen enkele nietigheid, exceptie of verval kan inroepen ten aanzien van de
2469
benadeelde. Deze bepaling strekt tot de bescherming van de slachtoffers tegen al dan niet
2470
foutieve
2471
Het spreekt voor zich dat wanneer de verzekeraar in dergelijk geval dient tussen te komen,
2472
hij over een regresvordering beschikt tegen de exploitant424.
tekortkomingen
van
de
verzekeringnemer,
zijnde
de
exploitant.
2473 2474
c. Subrogatierecht van de verzekeraar
2475
De verzekeraar die de benadeelde personen heeft vergoed, treedt in de rechten van deze
2476
personen die zij hadden ten aanzien van de voor het schadegeval aansprakelijke derden, zo
2477
lezen we in het 6e lid van artikel 8 van de wet. De verzekeraar kan aldus de door hem
2478
uitgekeerde sommen verhalen op een aansprakelijke425.
420
Art. 8, lid 7 wet 30 juli 1979 betreffende de preventie van brand en ontploffing en betreffende de verplichte verzekering van de burgerrechtelijke aansprakelijkheid, BS 20 september 1979. 421 H. BOCKEN, “Van fout naar risico. Een overzicht van de objectieve aansprakelijkheidsregelingen naar Belgisch recht”, TPR 1984, 381, nr. 68. 422 Art. 8, 7e lid wet 30 juli 1979 betreffende de preventie van brand en ontploffing en betreffende de verplichte verzekering van de burgerrechtelijke aansprakelijkheid, BS 20 september 1979. 423 P. COLLE, Handboek bijzonder gereglementeerde verzekeringscontracten, Antwerpen, Intersentia, 2005, 71, nr. 114. 424 A. DELEU, “De verplichte burgerrechtelijke aansprakelijkheidsverzekering bij brand en ontploffing” in X., Ondernemingen en hun verzekeringen, Mechelen, Kluwer, 2008, 530. 425 A.VAN OEVELEN, “Preventie van brand en ontploffing, objectieve aansprakelijkheid en verplichte burgerrechtlijke aansprakelijkheidsverzekering”, RW 1980-1981, 241, nr. 33.
86
2479
Hoofdstuk 4: Situatie in Nederland
2480 2481
Na een uitgebreide bespreking van de verschillende aansprakelijkheidsregelingen die van
2482
toepassing zijn in België op schadegevallen met betrekking tot gas, zal ik even de situatie in
2483
ons buurland, Nederland, bekijken. Ik beperk me evenwel tot de buitencontractuele
2484
aansprakelijkheid in Nederland.
2485 2486
Afdeling 1: Inleiding
2487 2488
Het Nederlandse aansprakelijkheidsrecht vinden we terug in het Nieuw Burgerlijk Wetboek,
2489
boek 6. Helemaal nieuw is het Nederlandse Burgerlijk Wetboek (NBW) niet meer, gezien het
2490
dateert van 1992, maar later meermaals werd aangevuld426.
2491
Net zoals bij ons wordt een onderscheid gemaakt tussen de foutaansprakelijkheid en de
2492
risico-aansprakelijkheid427.
2493
De foutaansprakelijkheid vinden we in het NBW terug in art. 6:162. Net zoals in België steunt
2494
deze aansprakelijkheid op een onrechtmatigheid en de toerekenbaarheid van die
2495
onrechtmatigheid aan een persoon428. Ik zal hier verder niet op ingaan, gezien het beperkt
2496
belang met betrekking tot schadegevallen met gas.
2497
Mijn aandacht gaat vooral uit naar de vele risico-aansprakelijkheden die we terugvinden in
2498
afdelingen 6.3.2 en 6.3.3 van het NBW. Anders dan in België vinden we een uitgebreidere
2499
aansprakelijkheid terug in het NBW en zijn we in Nederland niet aangewezen op bijzondere
2500
wetten.
2501
We onderscheiden de risico-aansprakelijkheid voor gebrekkige roerende zaken429, voor
2502
opstallen430, voor gevaarlijke stoffen431, voor boorgaten en mijnbouwactiviteiten432 en voor
2503
producten433.
2504
Naast deze aansprakelijkheden wens ik kort nog even de aandacht te vestigen op een
2505
bijzondere wet: de wet buisleidingenstraat Pernis-Antwerpen434.
2506
Het betreft geen volledig allesomvattende beschrijving van de verscheidene regelingen,
2507
maar een overzicht van de belangrijkste punten om enige gelijkenissen en/of verschillen met
2508
de Belgische wetgeving duidelijk te maken.
426
F. T. OLDENHUIS, Onrechtmatige daad: aansprakelijkheid voor personen, Deventer, Kluwer 1998, 3, nr. 3. C.H.M. JANSEN, Onrechtmatige daad: algemene bepalingen, Deventer, Kluwer, 1996, 11. 428 C.H. SIEBURGH, Toerekening van een onrechtmatige daad, Deventer, Kluwer 2000, 23. 429 Art. 6:173 NBW. 430 Art. 6:174 NBW. 431 Art. 6:175 NBW. 432 Art. 6:177 NBW. 433 Art. 6:185 NBW. 434 Wet 11 maart 1972, Stb. 145. 427
87
2509
Afdeling 2: Aansprakelijkheid voor gebrekkige roerende zaken
2510 2511
Het eerste lid van artikel 6:173 NBW bevat de voorwaarden voor de aansprakelijkheid. Deze
2512
aansprakelijkheid valt te vergelijken met onze aansprakelijkheid uit artikel 1384, lid 1 BW.
2513
Aan volgende eisen moet zijn voldaan: het moet een roerende zaak betreffen, deze moet
2514
behept zijn met een gebrek (“er is niet voldaan aan de daaraan te stellen eisen”), dat gebrek
2515
moet een bijzonder gevaar opleveren voor personen of zaken435.
2516 2517
§ 1. Roerende zaak
2518
Wat opvalt in de Nederlandse wettekst is dat de aansprakelijkheid specifiek rust op roerende
2519
zaken. In ons Burgerlijk Wetboek wordt dat niet vermeld, waardoor we ervan uit kunnen gaan
2520
dat ons artikel dan ook een ruimer toepassingsgebied heeft, daar het ook kan gebruikt
2521
worden voor gebrekkige onroerende zaken.
2522
Hierbij denk ik dan aan het casusgeval van de gebrekkige riolering436 te Verviers. Een riool is
2523
naar mijn mening een onroerend goed door incorporatie437. Waar in België de stad Verviers
2524
als bewaarder van een gebrekkige zaak aansprakelijk wordt geacht, zou dit schadegeval in
2525
Nederland niet kunnen worden opgelost aan de hand van de aansprakelijkheid voor
2526
gebrekkige zaken, wegens de beperking van het toepassingsgebied tot roerende zaken.
2527
Alle schadegevallen met betrekking tot onroerende goederen vallen in Nederland onder
2528
artikel 6:174 dat betrekking heeft op opstallen.
2529
Het artikel is van toepassing op zaken: zaken naar Nederlands recht zijn „voor menselijke
2530
beheersing vatbare stoffelijke objecten‟438. Uit de parlementaire geschiedenis blijkt dat een
2531
ontsnapte gaswolk niet als zaak kan worden aangeduid, gas in een tank daarentegen, is wel
2532
een zaak439.
2533 2534
§ 2. Gebrek en bijzonder gevaar
2535
Belangrijkste vereisten zijn dat de zaak gebrekkig is en daardoor gevaarlijk is440. Artikel
2536
6:173 NBW omschrijft deze voorwaarde „gebrekkig‟ als volgt: “zo zij niet voldoet aan de eisen
2537
die men in de gegeven omstandigheden aan de zaak mag stellen”. Het moet aldus gaan om
2538
een intrinsiek gebrek, een abnormaal kenmerk of de zaak heeft een eigenschap welke het
2539
niet behoort te hebben441.
435
C.J.M. KLAASSEN, Risico-aansprakelijkheid, Zwolle, W.E.J. Tjeenk Willink, 1991, 94, nr 2.6.3.1. Luik 30 juni 1993, JLMB 1994, 67. 437 Art. 517 BW. 438 Art. 3:2 NBW. 439 E. BAUW, Onrechtmatige daad: aansprakelijkheid voor zaken, Deventer, Kluwer, 2008, 10, nr. 8. 440 G.H.A. SCHUT, Onrechtmatige daad, Deventer, W.E.J. Tjeenk Willink, 1997, 120. 441 J. SPIER, “Risico-aansprakelijkheid (afd. 6.3.2)” in J. SPIER, T. HARTLIEF, G.E. VAN MAANEN en R.D. VRIESDORP (eds.), Verbintenissen uit de wet en schadevergoeding, Deventer, Kluwer 2000, 90, nr. 98. 436
88
2540
Waar wij in België artikel 1384, lid 1 BW ook toepassen op samengestelde zaken, is dat
2541
anders in Nederland. Wij aanvaarden dat een samengestelde zaak gebrekkig kan zijn, ook al
2542
zijn de afzonderlijke bestanddelen van de zaak niet gebrekkig442. In Nederland is vereist dat
2543
het gebrek aan de zaak kleeft. Als zij door een ongelukkige plaatsing schade teweegbrengt,
2544
dan is er geen sprake van aansprakelijkheid krachtens artikel 6:173 NBW 443.
2545
Opnieuw kan ik hetzelfde voorbeeld als hierboven aanhalen: de riolering in de stad Verviers
2546
werd als gebrekkig aanzien, door de aanwezigheid van gas in de riolering444. In casu maakt
2547
dit een samengestelde zaak uit en wordt de riolering als gebrekkig aanzien door de
2548
abnormale aanwezigheid van het gas. In Nederland zou niet worden beslist tot een gebrek
2549
van de zaak: noch de riolering vertoont een defect, noch het gas is gebrekkig.
2550
Het gebrek moet bovendien een bijzonder gevaar opleveren. Dit gaat verder dan het gewone
2551
gevaar gekoppeld aan vrijwel elke zaak. Het gevaar moet voortvloeien uit het gebrek van de
2552
zaak445.
2553 2554
§ 3. Bekendheidseis
2555
In het Nederlanse wetsartikel lezen we: „…waarvan bekend is dat zij…‟. Hiermee bedoelt de
2556
wetgever in Nederland niet dat men kennis moet hebben van het gebrek. Met de vereiste
2557
van bekendheid doelt men op de bekendheid van het gevaar dat dergelijk gebrek oplevert.
2558
De bekendheidseis staat in verband met het ontwikkelingsrisico446.
2559
Dit doet denken aan de bevrijdingsmogelijkheid in de wet productaansprakelijkheid. De
2560
producent
2561
wetenschappelijke/technische kennis op het moment van het in het verkeer brengen in de
2562
onmogelijkheid verkeerde het gebrek te kennen447.
is
niet
aansprakelijk
wanneer
men
op
grond
van
de
stand
van
2563 2564
§ 4. Aansprakelijke persoon
2565
De aansprakelijkheid rust volgens de wetsbepaling op de bezitter van de gebrekkige
2566
roerende zaak. De persoon die de zaak onder zich heeft, zal vermoed worden deze voor
2567
zichzelf te houden en zal dus als bezitter worden beschouwd448. Ondanks de verschillende
2568
benaming („bezitter‟ ten opzichte van „bewaarder‟) zal mijns inziens de vraag naar de
2569
aansprakelijke persoon identiek worden beantwoord naar Nederlands als naar Belgisch
442
P. MORTIER, “De toepassing van artikel 1384, alinea 1 van het Burgerlijk Wetboek bij een samengestelde zaak”, Verkeersrecht 1999, 5, nr. 4. 443 J. SPIER, “Risico-aansprakelijkheid (afd. 6.3.2)” in J. SPIER, T. HARTLIEF, G.E. VAN MAANEN en R.D. VRIESDORP (eds.), Verbintenissen uit de wet en schadevergoeding, Deventer, Kluwer 2000, 90, nr. 98. 444 Luik 30 juni 1993, JLMB 1994, 67. 445 E. BAUW, Onrechtmatige daad: aansprakelijkheid voor zaken, Deventer, Kluwer, 2008, 14, nr. 10. 446 J. SPIER, “Risico-aansprakelijkheid (afd. 6.3.2)” in J. SPIER, T. HARTLIEF, G.E. VAN MAANEN en R.D. VRIESDORP (eds.), Verbintenissen uit de wet en schadevergoeding, Deventer, Kluwer 2000, 92, nr. 100. 447 Art. 8, e Wet productaansprakelijkheid. 448 E. BAUW, Onrechtmatige daad: aansprakelijkheid voor zaken, Deventer, Kluwer, 2008, 12, nr. 9.
89
2570
recht.
2571
Het Nederlandse recht formuleert wel een belangrijke uitzondering449. Wanneer de
2572
gebrekkige roerende zaak gebruikt wordt voor de uitoefening van een professionele activiteit
2573
van een andere dan de bezitter, dan zal de aansprakelijke degene zijn die de activiteit
2574
uitoefent450.
2575
Hierop volgt dan een nieuwe uitzondering: wanneer het bedrijf net als activiteit heeft
2576
roerende zaken ter beschikking te stellen aan andere bedrijven om ze daar bedrijfsmatig te
2577
gebruiken, dan zal deze laatste aansprakelijk zijn451.
2578 2579
§ 5. Verhouding met de productaansprakelijkheid
2580
De toepassingsvoorwaarden voor deze aansprakelijkheid zijn gelijkaardig aan deze van de
2581
productaansprakelijkheid. De Nederlandse wetgever heeft daar dan ook aandacht aan
2582
besteed bij de redactie van de wettekst in artikel 6:173 NBW. In het 2e lid lezen we namelijk
2583
dat de aansprakelijkheid niet wordt weerhouden op grond van de aansprakelijkheid
2584
betreffende gebrekkige roerende zaken wanneer voldaan is aan de toepassingsvoorwaarden
2585
voor de productaansprakelijkheid. De aansprakelijkheid van de producent primeert dus. De
2586
wetgever achtte het onwenselijk om de bezitter van de gebrekkige zaak aansprakelijk te
2587
houden452.
2588
Dat is dus anders dan in België, waar de verhoudingen tussen de verschillende
2589
aansprakelijkheidsregelingen beheerst worden door de rechtsleer en de rechtspraak.
2590 2591
Afdeling 3: Aansprakelijkheid voor opstallen
2592 2593
Artikel 6:174 NBW vult de lacune met betrekking tot de aansprakelijkheid voor gebrekkige
2594
onroerende zaken: dit wetsartikel is namelijk daarop van toepassing.
2595
Het betreft een aansprakelijkheid zoals deze die wij in België kennen uit artikel 1386 BW,
2596
maar dan uitgebreider. De verantwoordelijkheid ligt hier niet bij de eigenaar, maar bij de
2597
bezitter van een onroerend goed.
2598
De aansprakelijkheid wordt hier, anders dan in België, ruimer geformuleerd: men is
2599
aansprakelijk wanneer men een opstal bezit die niet voldoet aan de eisen die men daaraan
2600
in de gegeven omstandigheden mag stellen453. In het Belgische recht moet de schade een
449
E. BAUW, Onrechtmatige daad: aansprakelijkheid voor zaken, Deventer, Kluwer, 2008, 12, nr. 9. Art. 6:181, lid 1 NBW. 451 Art. 6: 181, lid 2 NBW. 452 J. SPIER, “Risico-aansprakelijkheid (afd. 6.3.2)” in J. SPIER, T. HARTLIEF, G.E. VAN MAANEN en R.D. VRIESDORP (eds.), Verbintenissen uit de wet en schadevergoeding, Deventer, Kluwer 2000, 95, nr. 104. 453 Art. 6:174 NBW. 450
90
2601
gevolg zijn van een instorting door een verzuim in onderhoud of een gebrek in de bouw454.
2602
De Nederlandse bepaling heeft een meer algemene draagwijdte.
2603
Het 2e lid van deze bepaling is relevant voor het onderwerp van deze Masterproef: de
2604
leidingbeheerder is verantwoordelijk voor schade veroorzaakt door de leiding. De
2605
leidingbeheerder is evenwel niet aansprakelijk in het geval de leiding strekt tot toevoer of
2606
afvoer ten behoeve van een gebouw455.
2607
In België plaatsen wij die aansprakelijkheid onder de aansprakelijkheid voor gebrekkige
2608
zaken, mede doordat wij daar geen onderscheid maken in het toepassingsgebied tussen
2609
roerende en onroerende goederen.
2610
Als we ons begrip „bewaarder‟ vergelijken met de omschreven aansprakelijkheid in het 2e lid,
2611
zal men finaal tot het zelfde resultaat komen, vermoed ik. Zo besliste ons Hof van Cassatie
2612
dat Electrabel geen bewaarder is van een gebrekkig ventiel binnenin een gebouw, Electrabel
2613
had geen bevoegdheid meer over de zaak456. Praktisch gezien is de Nederlandse wetgeving
2614
daarmee vergelijkbaar: een leidingbeheerder is aansprakelijk voor de gasleiding tot op de
2615
plaats waar zij het gebouw binnenkomt457: vanaf daar heeft de leidingbeheerder er geen
2616
toezicht meer over, naar Belgisch recht zouden we kunnen stellen dat zij vanaf dat punt geen
2617
bewaarder meer is.
2618 2619
Afdeling 4: Aansprakelijkheid voor gevaarlijke stoffen
2620 2621
In artikel 6:175 NBW vinden we een belangrijk wetsartikel voor schadegevallen met
2622
betrekking tot gas in de professionele sfeer. Het is een aansprakelijkheidsbepaling voor
2623
schade veroorzaakt door gevaarlijke stoffen met een vrij algemene draagwijdte die in 1995
2624
werd ingevoerd458. Waar we in België wetgeving met betrekking tot gas moeten zoeken in
2625
bijzondere bepalingen, bevat het Nieuw Nederlands Burgerlijk Wetboek dergelijke bepaling.
2626 2627
§ 1. Gevaarlijke stof
2628
In artikel 6:175 lezen we wat we onder een gevaarlijke stof moeten verstaan: “een
2629
gevaarlijke stof is een stof waarvan bekend is dat zij zodanige eigenschappen heeft dat zij
2630
een bijzonder gevaar van ernstige aard voor personen of zaken oplevert”459.
2631
Hieruit kunnen we 3 elementen abstraheren: het betreft een stof, die een gevaar oplevert en
2632
dat gevaar is bekend.
454
Art. 1386 BW. J. SPIER en C.H.W.M. STERK, Aansprakelijkheid voor gevaarlijke stoffen, Deventer, Kluwer, 1995, 54. 456 Cass. (3e kamer) 22 maart 2004, T. Verz. 2005, afl. 2, 352. 457 J. SPIER en C.H.W.M. STERK, Aansprakelijkheid voor gevaarlijke stoffen, Deventer, Kluwer, 1995, 54. 458 F. T. OLDENHUIS, Onrechtmatige daad: aansprakelijkheid voor personen, Deventer, Kluwer 1998, 3, nr. 3. 459 G.H.A. SCHUT, Onrechtmatige daad, Deventer, W.E.J. Tjeenk Willink, 1997, 120. 455
91
2633
a. Stof
2634
In de memorie van toelichting wordt nader bepaald wat men onder stof dient te verstaan. De
2635
term „stof‟ heeft een ruime betekenis: hieronder vallen gassen, vloeistoffen en vaste stoffen,
2636
ongeacht hun samenstelling, vorm of verpakking. Ook irrelevant is of het gaat om
2637
grondstoffen, hulpstoffen of eindproducten460. Daar waar een ontsnapte gaswolk niet onder
2638
het toepassingsgebied van artikel 6:173 NBW viel, zal men dit wel onder dit artikel kunnen
2639
plaatsen. Een zaak moet voor menselijke beheersing vatbaar zijn, maar voor een stof is dat
2640
niet nodig461. Opmerkelijk is wel dat elektriciteit hier niet onder valt, zij wordt niet als stof
2641
aanzien462.
2642 2643
b. Gevaar
2644
De aansprakelijkheid van stoffen is gekoppeld aan het gevaar dat de stof met zich
2645
meebrengt463. Een stof die ontplofbaar, oxiderend, ontvlambaar of giftig is, is in elk geval
2646
bijzonder gevaarlijk, zo lezen we in het wetsartikel. Deze Masterproef handelt over
2647
ontplofbare en ontvlambare gassen, deze zijn dus aan te merken als gevaarlijke stof.
2648
Bovendien kan het bestuur een lijst opstellen van gevaarlijke stoffen. Deze stoffen worden
2649
geacht te voldoen aan de omschrijving van een gevaarlijke stof464.
2650 2651
c. Bekendheid
2652
De bekendheidsvereiste is te vergelijken met deze uit artikel 6:173 NBW.
2653
Men moet op de hoogte zijn van de gevaarlijke eigenschap van de stof. Wanneer de stof op
2654
de lijst is geplaatst, staat de bekendheid van het gevaar niet meer ter discussie465.
2655 2656
§ 2. Aansprakelijke persoon
2657
In Nederland gaat men ervan uit dat gevaarlijke stoffen voornamelijk worden gebruikt in de
2658
professionele kring, vandaar dat de aansprakelijkheid zich dan ook enkel en alleen richt op
2659
personen die beroepsmatig in contact komen met een gevaarlijke stof466.
2660
De beroepsmatige gebruiker of bewaarder van een gevaarlijke stof wordt verantwoordelijk
2661
geacht voor de schade die deze stof veroorzaakt, zo lezen we in het 1e lid van artikel 6:175
2662
NBW.
460
J. SPIER en C.H.W.M. STERK, Aansprakelijkheid voor gevaarlijke stoffen, Deventer, Kluwer, 1995, 43. J. SPIER, “Risico-aansprakelijkheid (afd. 6.3.2)” in J. SPIER, T. HARTLIEF, G.E. VAN MAANEN en R.D. VRIESDORP (eds.), Verbintenissen uit de wet en schadevergoeding, Deventer, Kluwer 2000, 103, nr. 114. 462 C.H.W.M. STERK, Verhoogd gevaar in het aansprakelijkheidsrecht, Deventer, Kluwer, 1994, 213. 463 J. SPIER en C.H.W.M. STERK, Aansprakelijkheid voor gevaarlijke stoffen, Deventer, Kluwer, 1995, 45. 464 J. SPIER, “Risico-aansprakelijkheid (afd. 6.3.2)” in J. SPIER, T. HARTLIEF, G.E. VAN MAANEN en R.D. VRIESDORP (eds.), Verbintenissen uit de wet en schadevergoeding, Deventer, Kluwer 2000, 103, nr. 115. 465 C.H.W.M. STERK, Verhoogd gevaar in het aansprakelijkheidsrecht, Deventer, Kluwer, 1994, 216. 466 A. PITLO, J.L.P. CAHEN, Het nederlands burgerlijk recht, Deventer, Kluwer 2002, 169, nr. 170. 461
92
2663
Het 2e lid van datzelfde artikel stelt enkele personen gelijk met de bewaarder zoals in het 1 e
2664
lid bedoeld: een ondernemer die de stof in ontvangst neemt, de vervoerder…
2665
Hier kunnen we de vergelijking maken met de cascade-aansprakelijkheid uit de
2666
productaansprakelijkheid. De aansprakelijke persoon is degene die behoorde macht te
2667
hebben over de stof. In het Nederlandse recht spreekt men van een gesegmenteerde
2668
kanalisatie: de vergoedingsplicht of aansprakelijkheid verplaatst zich naar de laatste
2669
ontvanger467. Net zoals de cascade-aansprakelijkheid is dit ten voordele van de benadeelde,
2670
zodat deze snel en correct vergoed wordt.
2671
De aansprakelijkheid beperkt zich niet alleen tot de gebruiker en bewaarder, maar wordt nog
2672
uitgebreid. Zo wordt in het 3e lid het aansprakelijkheidsvraagstuk met betrekking tot
2673
gevaarlijke stoffen (gassen) in een leiding beantwoord. In dat geval zal de leidingbeheerder
2674
aansprakelijk zijn. Er is evenwel een uitzondering: de leidingbeheerder is niet aansprakelijk
2675
voor de leidingen die zich bevinden in een gebouw en strekken tot toevoer of afvoer ten
2676
behoeve van dat gebouw. Deze uitzondering is vergelijkbaar met de uitzondering in artikel
2677
6:174, lid 2 NBW.
2678 2679
Afdeling 5: Aansprakelijkheid voor boorgaten en mijnbouwactiviteiten
2680 2681
Een volgende risico-aansprakelijkheid vinden we terug in artikel 6:177 NBW. Het artikel luidt
2682
als volgt: „de exploitant van een boorgat/mijnactiviteit is aansprakelijk voor de schade die
2683
ontstaat door uitstroming van delfstoffen als bedoeld in artikel 2 van de wet van 21 april 1810
2684
als gevolg van het niet beheersen van de ondergrondse natuurkrachten die door de aanleg
2685
of exploitatie van het boorgat zijn ontketend‟.
2686
Wat de Nederlandse wetgever onder delfstoffen verstaat, vinden we terug in de memorie van
2687
toelichting en in de mijnbouwwet468: in ondergrond aanwezige mineralen of substanties van
2688
organische oorsprong, met andere woorden: aardolie, aardgas en andere469.
2689
De aansprakelijkheid heeft hier helemaal niets te maken met een gebrek of defect, maar is
2690
alleen van toepassing wanneer de uitstroming van delfstoffen het gevolg is van het niet
2691
onder controle hebben van de krachten ervan470.
2692
De aansprakelijkheid rust op de exploitant van het mijnbouwwerk.
2693
Dit is zowat de Nederlandse tegenhanger van onze Belgische wet van 1975: de wet
2694
betreffende het opsporen en exploiteren van ondergrondse bergruimten in situ bestemd voor
2695
het opslaan van gas471. 467
G.H.A. SCHUT, Onrechtmatige daad, Deventer, W.E.J. Tjeenk Willink, 1997, 123. Dat is de wet van 21 april 1810 waarvan sprake in artikel 6:177 NBW. 469 J. SPIER en C.H.W.M. STERK, Aansprakelijkheid voor gevaarlijke stoffen, Deventer, Kluwer, 1995, 65. 470 J. SPIER, “Risico-aansprakelijkheid (afd. 6.3.2)” in J. SPIER, T. HARTLIEF, G.E. VAN MAANEN en R.D. VRIESDORP (eds.), Verbintenissen uit de wet en schadevergoeding, Deventer, Kluwer 2000, 107, nr. 121. 468
93
2696
Wegens de geringe toepassing van dit artikel, ga ik hier niet verder op in.
2697 2698
Afdeling 6: Productaansprakelijkheid
2699 2700
In België hebben we de Europese richtlijn met betrekking tot de aansprakelijkheid met
2701
betrekking tot gebrekkige producten472 omgezet in de wet van 25 februari 1991473.
2702
In Nederland vinden we de omzetting van deze richtlijn terug in het Burgerlijk Wetboek in
2703
boek 6, titel 3, afdeling 3.
2704
Aangezien het de omzetting betreft van een Europese richtlijn, zal deze aansprakelijkheid
2705
dezelfde zijn als deze in België. Ik verwijs dan ook graag terug naar de uiteenzetting van de
2706
toepassingsvoorwaarden in de bespreking hierboven.
2707 2708
Afdeling 7: Wet buisleidingenstraat Pernis-Antwerpen
2709 2710
Het gebruik van buisleidingen voor het vervoer van aardgas en andere gevaarlijke producten
2711
over lange afstanden is de laatste jaren erg toegenomen. Tussen Pernis en Antwerpen loopt
2712
een straat van buisleidingen474. Deze buisleidingenstraat is ingericht specifiek voor het
2713
leggen van leidingen tussen Antwerpen en Amsterdam475. Voor dit traject dat door
2714
verschillende landen: Nederland en België en dus verschillende rechtssystemen loopt is een
2715
specifieke wet opgesteld: de wet houdende verklaring van het algemeen nut der onteigening
2716
van percelen, erfdienstbaarheden en andere zakelijke rechten ten behoeve van de inrichting
2717
van een buisleidingenstraat vanaf Pernis langs Klundert naar de Schelde nabij Nederlands-
2718
Belgische grens476, hierna wet buisleidingenstraat.
2719
Belangrijk voor deze Masterproef is dat in deze wet ook een kwalitatieve aansprakelijkheid is
2720
opgenomen477. Artikel 4 van deze wet bepaalt dat de privaatrechtelijke rechtspersoon die
2721
belast is met het beheer van de buisleidingenstraat aansprakelijk is voor de schade aan
2722
personen of zaken toegebracht door het ontbranden, ontvlammen of ontsnappen van stoffen
2723
welke zich in de leidingen bevinden. Vanzelfsprekend is vereist dat er een causaal verband
2724
is tussen de schade en het ontbranden, ontvlammen of ontsnappen van de stoffen.
471
Wet 18 juli 1975 betreffende het opsporen en exploiteren van ondergrondse bergruimten in situ bestemd voor het opslaan van gas, BS 14 augustus 1975. 472 Richtlijn 85/374/EEG van de Raad van 25 juli 1985 betreffende de onderlinge aanpassing van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen der Lid-Staten inzake de aansprakelijkheid voor producten met gebreken, Pb. L. 7 augustus 1985. 473 Wet 25 februari 1991 betreffende de aansprakelijkheid voor producten met gebreken, BS 22 maart 1991. 474 J. SPIER en C.H.W.M. STERK, Aansprakelijkheid voor gevaarlijke stoffen, Deventer, Kluwer, 1995, 54. 475 http://www.buisleidingenstraat.nl/fVIW_SPFunctionPresentation.php?sfn_nr=100038 476 Wet van 11 maart 1972, Stb. 145. 477 E. BAUW , E.H.P. BRANS, Milieuprivaatrecht, Deventer, Kluwer, 2003, 207.
94
2725
Het beheersorgaan is niet aansprakelijk wanneer er sprake is van overmacht: de schade is
2726
veroorzaakt
2727
schadeverwekkend feit te wijten is aan opzet of grove schuld van de benadeelde zal de
2728
vergoedingsplicht vervallen of worden gedeeld478.
2729
Deze wet vinden we niet terug in België, ook al loopt het traject gedeeltelijk over Belgische
2730
bodem. Ik vermoed dat de aansprakelijke, het beheersorgaan, de Nederlandse nationaliteit
2731
heeft en dat de wet vandaar alleen terug te vinden is in Nederland.
478
door
een
natuurramp,
oorlogsgeweld,
sabotage…
Wanneer
het
E. BAUW , E.H.P. BRANS, Milieuprivaatrecht, Deventer, Kluwer, 2003, 207.
95
2732
Hoofdstuk 5: Besluit
2733 2734
Na het onderzoek van de belangrijkste gebruikte wetsbepalingen inzake schadegevallen met
2735
gas is het tijd voor een conclusie.
2736
De wet die ik vermoedde de belangrijkste te zijn, de Gaswet van 1965, bleek al snel dode
2737
letter. De objectieve aansprakelijkheidsbepaling die daarin te lezen staat, is nog geen enkele
2738
maal gebruikt in een schadegeval, ook voor de grootste gasramp in de Belgische
2739
geschiedenis (Gellingen) werd geen beroep gedaan op deze bepaling.
2740
De gemeenrechtelijke aansprakelijkheidsregelingen worden daarentegen des te meer
2741
gebruikt. Zo heb ik vele toepassingsgevallen gevonden van artikel 1384, lid 1 BW. Dit valt
2742
mijns inziens te verklaren doordat het gebreksbegrip in de rechtsleer en rechtspraak dermate
2743
ruim is, dat een schadegeval er al snel onder valt. De buitencontractuele aansprakelijkheid is
2744
dus in vele gevallen gebaseerd op deze van de gebrekkige zaken. Deze aansprakelijkheid
2745
concurreert in sommige gevallen ook met de contractuele aansprakelijkheid voor de
2746
vrijwaring voor gebreken. Het is financieel voordeliger beroep te doen op een
2747
buitencontractuele aansprakelijkheid (als de regels van de samenloop dit toelaten) daar je
2748
dan alle schade kan terugvorderen.
2749
De andere buitencontractuele aansprakelijkheidsregelen die ik heb onderzocht, zijnde de
2750
foutaansprakelijkheid, aansprakelijkheid voor gebouwen en de burenhinder worden minder
2751
frequent gebruikt. Bij de foutaansprakelijkheid moet men immers een fout bewijzen, wat in
2752
schadegevallen met betrekking tot gas vaak moeilijk is.
2753
De toepassing van de aansprakelijkheid voor gebouwen wordt in geen enkele casus
2754
weerhouden. Het gebruik van deze bepaling in verband met schadegevallen door gas is dan
2755
ook volledig fout. Deze aansprakelijkheid geldt immers slechts wanneer de instorting van het
2756
gebouw het gevolg is van een gebrek in de constructie of verzuim in het onderhoud. Bij een
2757
instorting na ontploffing, moeten we de oorzaak van de instorting zoeken bij de ontploffing en
2758
niet bij een gebrek in de constructie.
2759
De toepassing van de burenhinder is evenwel ook beperkt, daar naar mijn mening een
2760
ontploffing van korte duur is en dus geen abnormale hinder uitmaakt. Deze leer zal men
2761
eerder gebruiken in schadegevallen waar een brand is ontstaan na een ongeval met
2762
betrekking tot gas.
2763
Het valt te betreuren dat men de Gaswet van 1965 niet gebruikt in de oplossing van het
2764
aansprakelijkheidsvraagstuk. Verklaring hiervoor is volgens mij dat het toepassingsgebied
2765
van deze wet te beperkt is en de aansprakelijkheidsregel te onduidelijk geformuleerd. De wet
2766
is slechts van toepassing op transportleidingen van gas en niet op de aftakleidingen welke
2767
het gas tot bij de consument thuis brengen.
96
2768
Op dit vlak kunnen we een voorbeeld nemen aan het Nederlands recht. Daar heeft men een
2769
algemene
2770
aansprakelijkheidsbepaling op professioneel niveau, maar ruimer geformuleerd: alle
2771
personen die beroepsmatig in contact komen met een gevaarlijke stof kunnen worden
2772
aangesproken wanneer zij een schadegeval veroorzaken.
2773
Na afloop kan ik alleen maar tot de conclusie komen dat alle (op de aansprakelijkheid voor
2774
gebouwen na) gemeenrechtelijke aansprakelijkheidsregelingen gebruikt worden om de
2775
schade na een ongeval met gas vergoed te zien. Het bestaan van speciale objectieve
2776
aansprakelijkheden in bijzondere wetten (de wet van 1965 en die van 1975) kan men in mijn
2777
ogen maar beter wissen, er wordt toch (nog?) geen gebruik van gemaakt. De
2778
gemeenrechtelijke regels zijn nog steeds voldoende om de schadegevallen op te lossen.
2779
Bedoeling is zo vaak mogelijk de schadelast te plaatsen bij de economisch sterkere partij en
2780
dat lukt aardig met de gemeenrechtelijke aansprakelijkheidsregelen. Vandaar ook het belang
2781
van de verzekeringen. De professionelen kunnen zich indekken tegen dergelijke risico‟s. Als
2782
zij aansprakelijk worden gesteld, zal hun verzekeraar tussenkomen.
2783
Als men dan toch zou beslissen enkele aanpassingen te maken, dan lijkt het mij
2784
aangewezen om een bepaling zoals de Nederlandse wettekst met betrekking tot de
2785
aansprakelijkheid voor gevaarlijke zaken aan te nemen.
aansprakelijkheidsbepaling
voor
gevaarlijke
stoffen.
Het
is
ook
een
97
2786
Bibliografie
2787 2788
Richtlijnen
2789 2790
•Richtlijn 85/374/EEG van de Raad van 25 juli 1985 betreffende de onderlinge aanpassing
2791
van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen der Lid-Staten inzake de
2792
aansprakelijkheid voor producten met gebreken, Pb.L. 7 augustus 1985.
2793
•Richtlijn 96/82/EG van de Raad van 9 december 1996 betreffende de beheersing van zware
2794
ongevallen waarbij gevaarlijke stoffen zijn betrokken, Pb.L. 14 januari 1997.
2795 2796
Wetgeving
2797 2798
•Wet 12 april 1965 betreffende het vervoer van gasachtige producten en andere door middel
2799
van leidingen, BS 7 mei 1965.
2800
•Wet 24 december 1970 betreffende de te nemen veiligheidsmaatregelen bij de oprichting en
2801
bij de exploitatie van gasdistributie-installaties, BS 12 januari 1975.
2802
•Wet 18 juli 1975 betreffende het opsporen en exploiteren van ondergrondse bergruimten in
2803
situ bestemd voor het opslaan van gas, BS 14 augustus 1975.
2804
•Wet betreffende de preventie van brand en ontploffing en betreffende de verplichte
2805
verzekering van de burgerrechtelijke aansprakelijkheid in dergelijke gevallen van 30 juli
2806
1979, BS 20 september 1979.
2807
•Wet 8 augustus 1988 tot wijziging van de bijzondere wet tot hervorming der instellingen, BS
2808
13 augustus 1988.
2809
•Wet 20 februari 1991 houdende de wijziging van het Burgerlijk Wetboek inzake huishuur,
2810
BS 22 februari 1991.
2811
•Wet 25 februari 1991 betreffende de aansprakelijkheid voor producten met gebreken, BS 22
2812
maart 1991.
2813
•Wet 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst, BS 20 augustus 1992.
2814
•Samenwerkingsakkoord 21 juni 1999 tussen de Federale Staat, het Vlaamse Gewest, het
2815
Waalse Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest betreffende de beheersing van de
2816
gevaren van zware ongevallen waarbij gevaarlijke stoffen betrokken zijn, BS 16 juni 2001.
2817
•KB 11 maart 1966 betreffende de te nemen veiligheidsmaatregelen bij de oprichting en bij
2818
de exploitatie van installaties voor gasvervoer door middel van leidingen, zoals gewijzigd
2819
door KB 24 januari 1991, BS 16 mei 1966.
98
2820
•KB 28 juni 1971 betreffende de te nemen veiligheidsmaatregelen bij de oprichting en bij de
2821
exploitatie van installaties voor gasdistributie door middel van leidingen, BS 15 september
2822
1971.
2823
•KB 29 december 1975 tot bepaling van de voorschriften en de wijze waarop een vergunning
2824
voor het opsporen en exploiteren van ondergrondse bergruimten in situ bestemd voor het
2825
opslaan van gas wordt verleend, BS 16 januari 1976 en 24 maart 1976
2826
•KB van 29 december 1975 betreffende de verklaring van openbaar nut voor het oprichten
2827
van gebouwen en bovengrondse installaties die nodig zijn voor het opsporen of exploiteren
2828
van ondergrondse bergruimten in situ bestemd voor het opslaan van gas, BS 16 januari 1976
2829
en 24 maart 1976.
2830
•KB 21 september 1988 betreffende de voorschriften en de verplichtingen van raadpleging
2831
en informatie bij het uitvoeren van werken in de nabijheid van installaties van vervoer van
2832
gasachtige en andere producten door middel van leidingen, BS 8 oktober 1988.
2833
•KB 12 juni 1989 betreffende het op de markt brengen van gasflessen, BS 16 september
2834
1898.
2835
•KB 11 januari 1991 betreffende de verlenging van een vergunning of van een toelating voor
2836
vervoer van gasachtige producten en andere door middel van leidingen, BS 6 maart 1991.
2837
•KB van 28 februari 1991 betreffende de inrichtingen die onder de toepassing vallen van
2838
hoofdstuk II van de wet van 30 juli 1979 betreffende de preventie van brand en ontploffing en
2839
betreffende de verplichte verzekering van de burgerrechtelijke aansprakelijkheid in dergelijke
2840
gevallen, BS 13 april 1991.
2841
•KB 13 maart 1998 betreffende de opslag van zeer licht ontvlambare, licht ontvlambare,
2842
ontvlambare en brandbare vloeistoffen, BS 15 mei 1998.
2843
•KB 7 december 1999 betreffende het vullen, de distributie en de etikettering van flessen met
2844
vloeibaar gemaakt petroleumgas, BS 29 december 1999.
2845
•KB 12 juni 2001 betreffende de algemene voorwaarden voor de levering van aardgas en
2846
toekenningsvoorwaarden van de leveringsvergunning voor aardgas, BS 5 juli 2001.
2847
•KB 14 mei 2002 betreffende de vervoersvergunning voor gasachtige producten en andere
2848
door middel van leidingen, BS 5 juni 2002.
99
2849
Rechtspraak
2850 2851
•Cass. 8 mei 1924, Pas. 1924, I, 328.
2852
•Cass. 6 april 1960, Pas, I, 915 (kanaal-en schoorsteenarrest).
2853
•Cass. 10 januari 1974, Pas. 1974, I, 488.
2854
•Cass. 8 mei 1980, Pas. 1980, 1116.
2855
•Cass. 7 december 1990, RW 1992-1993, 431.
2856
•Cass. 21 september 1991, RW 1991-1992, 1027.
2857
•Cass. 17 december 1992, Arr. Cass. 1991-92, 1445.
2858
•Cass. 16 juni 1995, Arr. Cass. 1995, 621.
2859
•Cass. 12 maart 1999, Pas. 1999, I, 149.
2860
•Cass. (3e kamer) 22 maart 2004, T. Verz. 2005, afl. 2, 352.
2861
•Cass. 24 september 2004, Pas. 2004, 1404.
2862
•Cass. 6 april 2006, NjW 2007, 460, not I. BOONE.
2863
•Cass. 11 september 2008, Pas. 2008, afl. 9, 1916.
2864
•Cass 2 januari 2009, RGAR 2009, afl. 10, 14574.
2865
•Cass. 22 januari 2009, www.cass.be.
2866
•Cass. 25 maart 2010, www.cass.be.
2867
•RvS 19 mei 2005, MER 2005, afl 3, 229.
2868
•Antwerpen 23 april 1980, De Verz. 1983, 267, noot A.T.
2869
•Antwerpen 10 juni 1985, Limb. Rechtsl. 1986, 124.
2870
•Antwerpen 6 januari 1986, RW 1986-1987, 676.
2871
•Antwerpen 4 januari 1989, Limb. Rechtsl. 1989, 88.
2872
•Antwerpen(1e kamer) 11 oktober 1989, T. Verz. 1990, 172, noot D. DE MAESENEIRE.
2873
•Antwerpen 25 november 2002, NjW 2003, 628.
2874
•Antwerpen 24 december 2003, TBH 2005, 1073, noot C. VAN SCHOUBROECK.
2875
•Antwerpen 23 mei 2007, TBBR 2009, 274.
2876
•Antwerpen 8 oktober 2008, niet gepubliceerd.
2877
•Antwerpen 30 juni 2009, NjW 2010, 110, noot I. BOONE.
2878
•Bergen, 12 december 1988, JT 1989, 217.
2879
•Bergen 12 oktober 1992, JLMB 1995, 158.
2880
•Brussel 24 januari 1974, RGAR 1974, 9238.
2881
•Brussel 3 februari 1975, RGAR 1984, 10.759, noot.
2882
•Brussel 18 februari 1975, RGAR 1975, 9505.
2883
•Brussel 11 mei 1982, RW 1983-1984, 2823.
2884
•Brussel 11 april 1986, Res. Jura. Imm.1987, 79.
2885
•Brussel 13 november 1987, RGAR 1989, 11485. 100
2886
•Brussel 21 januari 1993, RW 1994-1995, 820.
2887
•Brussel 6 februari 1996, RGAR 1997, 12748
2888
•Brussel (13e kamer) 28 september 2005, T. Verz. 2007, 195.
2889
•Brussel 25 juni 2007, JLMB 2007, 1736, noot O. MICHIELS.
2890
•Gent (vijfde kamer) 17 december 1985, TGR 1987, 3.
2891
•Gent 22 november 1995, TGR 1996, 48.
2892
•Gent 24 mei 2002, NjW 2002, 393.
2893
•Gent 12 maart 2009, T. Verz. 2009, 431.
2894
•Luik 30 juni 1993, JLMB 1994, 67.
2895
•Rb. Antwerpen 1 april 1971, De Verz. 1972, 515.
2896
•Rb. Antwerpen 29 november 1998, Iuvis 2004, 1338.
2897
•Rb. Bergen 9 mei 1979, JT 1980, 9.
2898
•Rb. Brugge 10 oktober 1983, TBR 1985, 52.
2899
•Rb. Brussel 17 september 1990, TBBR 1992, 397, noot J. KOKELENBERG.
2900
•Rb. Doornik 25 mei 2004, JLMB 2006, 366.
2901
•Rb. Kortrijk 24 juni 1977, RGAR 1979, 9931.
2902
•Rb. Kortrijk 20 maart 1993, T. Verz. 1997, 659.
2903
•Rb. Mechelen 2 december 1997, RW 1997-1998, 1293.
2904
•Rb. Mechelen 9 juni 1998, RW 1999-2000, 49.
2905
•Rb. Namen 9 juni 1987, RRD 1987, 377.
2906
•Rb. Namen 9 november 1989, RGAR 1992, 11923.
2907
•Rb. Turnhout 17 april 2003, RW 2005-2006, 1270.
2908
•Kh. Brussel 7 februari 2003, Iuvis 2005, 1459.
2909
•Kh. Hasselt 16 november 1999, RW 2002-2003, 225.
2910
•Vred. Gent 2 mei 1997, AJT 1999-2000, 461.
2911
•Vred. Gent 5 september 1997, AJT 1999-2000, 461.
2912 2913 2914 2915 2916
101
2917
Rechtsleer
2918 2919
Verzamelwerken
2920
•BAUDONCQ, F., DEBAENE, M., “De aansprakelijkheid voor zaken in het licht van artikel 1384,
2921
lid 1BW.” in B. TILLEMAN en I. CLAEYS (eds.), Buitencontractuele aansprakelijkheid, Brugge,
2922
Die Keure 2004, 85-124.
2923
•BOCKEN, H., “Buitencontractuele aansprakelijkheid voor gebrekkige producten” in X.,
2924
Bijzondere overeenkomsten 2007-2008, XXXIVste Postuniversitaire cyclus Willy Delva,
2925
Mechelen, Kluwer, 2008, 335-379.
2926
•CAUWENBERGH, A., “Objectieve aansprakelijkheidsverzekering brand en ontploffing voor
2927
inrichtignen die toegankelijk zijn voor het publiek” in X., Het onroerend goed in de praktijk,
2928
Mechelen, Kluwer, XIX dln., losbl. z.p.
2929
•CHRISTIAENS, A., “Artikel 1641 BW” in X., Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze
2930
commentaar met overzicht van rechstspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, losbl., z.p.
2931
•DAMBRE, M., “De aansprakelijkheid van de huurder voor brand: een status quaestionis.” in
2932
X., Liber Amicorum Yvette Merchiers, Brugge, Die Keure, 2001, 87-101.
2933
•DAMBRE, M., “Art. 1733-1734 BW” in X., Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze
2934
commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, X dln., losbl.,
2935
z.p.
2936
•DAMBRE, M., “Art. 1735 BW” in X., Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar
2937
met overzicht van rechtspraak en rechtleer., Mechelen, Kluwer, X dln., lobsl., z.p.
2938
•DEBAENE, M., “Kwalitatieve aansprakelijkheid (zaken, dieren en gebouwen): een update” in
2939
H. COUSY en H. VANDENBERGHE, Aansprakelijkheids- en verzekeringsrecht, Themis, Brugge,
2940
Die Keure, 2004-2005, 83-100.
2941
•DEBAENE, M., DEBAENE, P., “Samenloop en co-existentie contractuele en buitencontractuele
2942
aansprakelijkheid. Afdeling 1. Het onderscheid tussen aansprakelijkheid uit onrechtmatige
2943
daad en contractuele aansprakelijkheid.” in X., Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze
2944
commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer IV. Commentaar
2945
Verbintenissenrecht, Mechelen, Kluwer, losbl., X dln., z.p.
2946
•DEBAENE, M., DEBAENE, P., “Art. 1384 eerste lid BW: een stand van zaken op de weg” in A.
2947
ALEN, E. DIRIX, Feestbundel
2948
•DELEU, A., “De verplichte burgerrechtelijke aansprakelijkheidsverzekering bij brand en
2949
ontploffing” in X., Ondernemingen en hun verzekeringen, Mechelen, Kluwer 2008, 515-533.
2950
•DE MAESENEIRE, D., “De aansprakelijkheid voor burenhinder” in X. Kluwer’s
2951
verzekeringshandboek, Mechelen, Kluwer, losbl., V dln, 120.
Hugo Vandenberghe, Brugge, Die Keure, 2007, 91-108.
102
2952
•DEMUYNCK, I., „De bescherming van de consument tegen gevaarlijke, gebrekkige en niet-
2953
conforme producten‟ in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT, De consument in het
2954
recht: verwend, verwaand of miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, 9-101.
2955
•DE STAERCKE, J., “Deel II Bouwen en administratief recht” in K. DEKETELAERE, M. SCHOUPS
2956
en A. VERBEKE (eds), Handboek bouwrecht, Antwerpen, Intersentia, 2003, 171-300.
2957
•FONTEYNE, P., “De verzekering burgerlijke beroepsaansprakelijkheid” in X., Ondernemingen
2958
en hun verzekeringen, Mechelen, Kluwer, 2008, 565-595.
2959
•HERBOTS, J., „De aansprakelijkheid van de huurder bij en pachter bij brand‟ in X., Het
2960
onroerend goed in de praktijk, Mechelen, Kluwer, XIX dln., z.p.
2961
•SNAET, S., “Hinder uit nabuurschap” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Mechelen,
2962
Kluwer, 2007, XVIV dln., 1-36.
2963
•STIJNS, S., „Nieuw kooprecht in oud BW? Sophie‟s choice‟ in E. DIRIX, Liber amicorum
2964
Jacques Herbots, Deurne, Kluwer, 2002, 389-421.
2965
•UYTTERHOEVEN, K., “Ondergrondse constructies in het Belgische aansprakelijkheidsrecht”
2966
in C. ADRIAANSENS en V. SAGAERT(eds.), Ondergrondse constructies in het Belgische en
2967
Nederlandse recht, Antwerpen, Intersentia, 2007, 51-90.
2968
•VANDENBERGHE, H., “Het gebrek van de zaak. Dertig jaar cassatierechtspraak: gebrekkige
2969
rechtspraak of de kracht van de feiten?” in E. DIRIX, P. SENAEVE, W. PINTENS en S. STIJNS
2970
(eds.), Liber amicorum Jacques Herbots, Deurne, Kluwer, 2002, 461-481.
2971
•VANDENBERGHE, H., “Recente ontwikkelingen bij de foutaansprakelijkheid” in H. COUSY, H.
2972
VANDENBERGHE, Aansprakelijkheids- en verzekeringsrecht, Themis, Brugge, Die Keure,
2973
2007-2008, 45-81.
2974
•VERLINDEN, J. “Twintig jaar productaansprakelijkheid. Een stand van zaken” in M. DEBAENE
2975
en P. SOENS (eds.), Aansprakelijkheidsrecht. Actuele tendensen., Gent, Larcier, 2005, 29-65.
2976
•VUYE, H., “Fundamentele regels en recente tendensen inzake burenhinder” in M. DEBAENE
2977
en P. SOENS (eds.), Aansprakelijkheidsrecht. Actuele tendensen, Gent, Larcier, 2005, 1-27.
2978
•VAN SCHOUBROECK, C., “Objectieve aansprakelijkheid en verzekeringsplicht bij schade door
2979
rampen. Een Belgische case-study” in A. AKKERMANS en E. BRANS (eds.), Aansprakelijkheid
2980
en schadeverhaal bij rampen, Nijmegen, Ars Aequi libri, 2002, 145-170.
2981
•W EYTS, B., “Objectieve aansprakelijkheid” in X., Aansprakelijkheid,
2982
aansprakelijkheidsverzekering en andere schadevergoedingssystemen 2006-2007, XXXIIIste
2983
Postuniversitaire cyclus Willy Delva, Mechelen, Kluwer, 2007, 373-415.
2984
•W YNANT, L., “De aansprakelijkheid van de eigenaar” in X., Het onroerend goed in de
2985
praktijk, Mechelen, Kluwer, Mechelen, losbl., XIX dln., 1-11.
2986
103
2987
Boeken
2988
•BAUW , E. , BRANS, E.H.P., Milieuprivaatrecht, Deventer, Kluwer, 2003, 472p.
2989
•BAUW , E., Onrechtmatige daad: aansprakelijkheid voor zaken, Deventer, Kluwer, 2008,
2990
114p.
2991
•COLLE, P., Handboek bijzonder gereglementeerde verzekeringscontracten, Intersentia,
2992
Antwerpen, 2005, 341p.
2993
•CORNELIS, L., Beginselen van het Belgische buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht. De
2994
onrechtmatige daad, Antwerpen, Maklu, 1989, 744p.
2995
•DERIDDER, L., VERMEIR,T., Leidingen voor nutsvoorzieningen, Brugge, Die Keure, 2000,
2996
315p.
2997
•JANSEN, C.H.M., Onrechtmatige daad: algemene bepalingen, Deventer, Kluwer, 1996, 100p.
2998
• KLAASSEN, C.J.M., Risico-aansprakelijkheid, Zwolle, W.E.J. Tjeenk Willink, 1991, 376p.
2999
•LAVRYSEN, L., Gevaarlijke stoffen: een overzicht van de Belgische wetgeving, Brussel,
3000
Story-Scientia, 1986, 235p.
3001
•OLDENHUIS, F.T., Onrechtmatige daad: aansprakelijkheid voor personen, Deventer, Kluwer
3002
1998, 113p.
3003
•PITLO, A., CAHEN, J.L.P., Het nederlands burgerlijk recht, Deventer, Kluwer 2002, 384p.
3004
•SCHUT, G.H.A., Onrechtmatige daad, Deventer, W.E.J. Tjeenk Willink, 1997, 194p.
3005
•SIEBURGH, C.H., Toerekening van een onrechtmatige daad, Deventer, Kluwer 2000, 306p.
3006
•SPIER, J., STERK, C.H.W.M., Aansprakelijkheid voor gevaarlijke stoffen, Deventer, Kluwer,
3007
1995, 143p.
3008
•SPIER, J., HARTLIEF, T., VAN MAANEN, G.E. en VRIESDORP, R.D. (eds.), Verbintenissen uit de
3009
wet en schadevergoeding, Deventer, Kluwer 2000, 352p.
3010
•STERK, C.H.W.M., Verhoogd gevaar in het aansprakelijkheidsrecht, Deventer, Kluwer, 1994,
3011
335p.
3012
•STIJNS, S., VUYE, H., Beginselen van Belgisch privaatrecht. Zakenrecht. Boek IV:
3013
Burenhinder., Antwerpen, Story-Scientia, 2000, 532p.
3014
•VAN DE GEHUCHTE, D., De aansprakelijkheid voor producten, Deurne, Kluwer, 1992, 160p.
3015
•VAN DE GEHUCHTE,D., Productaansprakelijkheid in België, Gent, Mys en Breesch, 2000, 145
3016
p.
3017
•VAN DE VELDE, E., Burenhinder: is een buur dichterbij beter dan een vriend ver weg?,
3018
Antwerpen, Kluwer 2001, 82p.
3019
•VANSWEEVELT, T., W EYTS, B., Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht,
3020
Antwerpen, Intersentia, 2009, 935p.
3021
•VERVLIET, V., Buitencontractuele aansprakelijkheid bij professionele risico’s, Antwerpen,
3022
Intersentia, 2007, 679p.
104
3023
Tijdschriftartikelen
3024
•ABBELOOS, W., “Werken in de omgeving van kabels en leidingen”, T. Aann. 2007, 33-51.
3025
•ALLARY, P., NIJS, L., “Huurders en gebruikers: aansprakelijkheid, verzekering (voor rekening)
3026
en verhaal”, T. Verz. 2006, 395-406.
3027
•APS, M., “Aansprakelijkheid bij beschadiging van gas-en elektriciteitsleidingen. Overzicht
3028
van recente rechtspraak”, Bb&b 2006, 147-158.
3029
•BAEKELAND, C., “De toerekenbaarheid van artikel 544 BW en aannemers bij burenhinder:
3030
snijdt het Hof van Cassatie zich niet in haar eigen vingers?”(noot onder Cass. 17 november
3031
2006), TBBR 2009, 291-294.
3032
•BALLON, G., “De bewijsvoering door het slachtoffer van en gebrek in de zaak” (noot onder
3033
Gent 14 april 1995), AJT 1995-96, 133-134.
3034
•BALLON, G., “Gebrek in de zaak” (noot onder Vred. Westerlo 15 september 1995), AJT
3035
1995-96, 323-325.
3036
•BOCKEN, H., “Van fout naar risico. Een overzicht van de objectieve
3037
aansprakelijkheidsregelingen naar Belgisch recht.” TPR 1984, 329-415.
3038
•BOONE, I., “Over gordijnen en korte termijnen” (noot onder Brussel 9 mei 1996), AJT 1997-
3039
98, 277-280.
3040
•BOONE, I., “Productaansprakelijkheid en ontwikkelingsrisicoverweer”(noot onder Cass. 6
3041
april 2006), NJW 2006, 462-463.
3042
•BROEKMANS, R., “Behoort “brand” tot abnormale burenhinder ? (artikel 544 BW)”, Limb.
3043
Rechtsl. 2000, 199-212.
3044
•BUSSCHAERT, V., “Aansprakelijkheid wegens zaken: onweerlegbaar vermoeden van schuld-
3045
vrijstelling.”, T. Verz. 1999, 557-559.
3046
•CAUWENBERGH, A., “Waterschade: aansprakelijkheid van de huurder of de verhuurder?, T.
3047
App. 1998, afl. 1, 8-10.
3048
•CLAESSENS, B., “Noot: Drie klassiekers in een notendop: verborgen gebreken, samenloop,
3049
coëxistentie” (noot onder Antwerpen 5 december 1996), AJT 1997-1998, 79-81.
3050
•CORNELIS, L., “Aansprakelijkheid voor gevaarlijke producten”, RW 1987-1988, 1139-1159.
3051
•DAMBRE, M., “De verbintenis van de huurder tot teruggave van het gehuurde goed en zijn
3052
aansprakelijkheid voor brand, TBBR 2003, 620-636.
3053
•DEBAENE, M. en VAN GRUNDERBEEK, A., “De aansprakelijkheid van aannemers en
3054
nutsmaatschappijen bij de beschadiging van ondergrondse kabels en leidingen”, TBO 2007,
3055
afl. 1, 10-17.
3056
•DEBROUX, H., “De objectieve aansprakelijkheid en de verplichte verzekering inzake brand en
3057
ontploffing van toepassing op instellingen toegankelijk voor het publiek”, Intercontact 2000,
3058
132-134.
105
3059
•DELI, D., “Vrijwaring voor verborgen gebreken bij koop-verkoop: conventionele regeling van
3060
(art. 1648 BW) en de invloed van de herstellingen die de koper laat uitvoeren
3061
op zijn recht op vrijwaring” (noot onder Antwerpen 15 april 1987), RW 1988-1989, 1061-
3062
1064.
3063
•DERINE, R., “Hinder uit nabuurschap en rechtsmisbruik”, TPR 1983, 261-292.
3064
•DUBUISSON, B., “De la légèreté de la faute au poids du hasard. Réflexions sur l‟évolution du
3065
droit de la responsabilité civile.”, RGAR 2005, 14009.
3066
•FAURE, M., VANBUGGENHOUT, W., “Productenaansprakelijkheid. De Europese richtlijn:
3067
harmonisatie en consumentenbescherming? (deel 1)”, RW 1987-1988, 1-14.
3068
•HEERINCKX, S., “Schade aan een gehuurd goed: samenloop contractuele en
3069
buitencontractuele aansprakelijkheid in hoofde van de huurder” (noot onder Luik 26
3070
november 1998), TBBR 2000, 298-301.
3071
•HERBOTS, J., “Raad eens wie vanavond komt dineren? Of: de huisgenoten van de huurder”
3072
(noot onder Cass. 21 januari 1999), RW 1998-1999, 1455-1456.
3073
•JANSSENS, J., “Spanning stijgt rond actiekaarten gas. Nood aan informatie en opleidingen
3074
sinds „Gellingen‟ groter daan ooit”, Fireforum Magazine april 2006, nr. 1, 23.
3075
•JOCQUE, G., “Arbeidsveiligheid: aansprakelijkheid en verzekering”, TWR 2000, 95-115.
3076
•JOST, I., “Verplichte verzekering objectieve aansprakelijkheid inzaken brand en ontploffing”,
3077
Intercontact 1995, 58-60.
3078
•KOKELENBERG, J., noot onder Rb. Brussel 17 september 1990, TBBR 1992, 371-375.
3079
•KOKELENBERG, J., “Burenhinder? Kan U dat bewijzen en bent U misschien geen
3080
overgevoelig type?”, TBBR 2007, 267-277.
3081
•LAVEYT, K., “De vrijwaringsplicht voor verborgen gebreken in een notendop” (noot onder
3082
Gent 22 januari 2003), TBH 2004, 552-558.
3083
•LUCAS, N., “Actualia inzake burenhinder”, Jura Falc. 2006-2007, 337-368.
3084
•MORTIER, P., “De toepassing van artikel 1384, alinea 1 van het Burgerlijk Wetboek bij een
3085
samengestelde zaak”, Verkeersrecht 1999, 4-7.
3086
•NEUT, M., “Beschadiging van ondergrondse kabels en leidingen: raadplegingsplicht van de
3087
aannemer versus informatieplicht van de kabeleigenaar.”(noot onder Rb. Mechelen 9 juni
3088
1998), RW 1999-2000, 51-55.
3089
•ROGGE, J., “Preventie van brand en ontploffing en verplichte burgerrechtelijke
3090
aansprakelijkheidsverzekering”, BRH 1980, 21-31.
3091
•ROGGE, J., “Produktenaansprakelijkheid naar huidig Belgisch recht”, TPR 1988, 717-727.
3092
•RUTTEN, S., “De aansprakelijkheid van de huurder bij brand”, T. Huur 2002, 123-132.
3093
•SAGAERT, V., “Het zakenrechtelijke statuut van nutsleidingen in het Belgische recht”, TPR
3094
2004, 1351-1406.
106
3095
•STEVENS, D., BAUDONCQ, F., “De verwijdering van GSM-antennes op grond van artikel 544
3096
BW of de groeipijnen van een stralende rechtspraak”(noot onder Rb. Brugge 21 december
3097
2001), Not. Fisc. M. 2003, 27-36.
3098
•VAN CAUWELAERT, W., “Verborgen gebreken bij de koop: actiemogelijkheden voor de koper”
3099
(noot onder Rb. Leuven 16 november 1979), RW 1980-1981, 199-210.
3100
•VAN DE SYPE, N., “Het gebrek van de zaak” (noot onder Cass. 1 december 2006), RABG
3101
2007, 1251-1255.
3102
•VAN INNIS, A., “Beschadigingen van ondergrondse leidingen. Vijfentwintig jaar rechtspraak.,
3103
Iuvis 1997, 623-630.
3104
•VAN OEVELEN, A., “Preventie van brand en ontploffing, objectieve aansprakelijkheid en
3105
verplichte burgerrechtelijke aansprakelijkheidsverzekering”, RW 1980-1981, 218-245.
3106
•VAN OEVELEN, A., “De buitencontractuele aansprakelijkheid van de eigenaar of exploitant
3107
van een onroerend goed en de verzekering van die aansprakelijkheid”, RW 1997-1998,
3108
1223-1239.
3109
•VANSWEEVELT, T., “Produktenaansprakelijkheid van de (professionele) verhuurder en de
3110
interpretatie van exoneratiebedingen”( noot onder Antwerpen 6 januari 1986), RW 1986-
3111
1987, 677-682.
3112
•VANSWEEVELT, T., “De wet van 25 februari 1991 inzake productenaansprakelijkheid”, TBBR
3113
1992, 96-120.
3114
•VANSWEEVELT, T., “Het gebrek van de zaak in de zin van art. 1384, eerste lid, BW: enkel nog
3115
de in concreto beoordeling van het structureel gebrek?”(noot onder Cass. 28 januari 2005),
3116
RW 2005-2006, 1541-1543.
3117
•VEREECKEN, S., “Burenhinder uit evenwicht bij gebrek aan bewezen verstoring door
3118
verweerder als oorzaak van de schade”(noot onder Rb. Antwerpen 3 juni 2004), RABG 2006,
3119
770-774.
3120
•W EYTS, B., “Over een ontplofte vuilniszak met schade aan een wagen tot gevolg. Bewaring
3121
van een gebrekkige zaak in de zin van art. 1384, 1e lid BW” (noot onder Brussel 18 april
3122
2007), TBBR 2008, 333-336.
3123
•X., “Herstelling van schade die aan ondergrondse installaties voor elektriciteits- en
3124
gasdistributie is aangebracht”, Iuvis 1994, 263-267.
3125
•X., “Distributienetbeheerder aansprakelijk voor schade door te hoge spanning”,
3126
Juristenkrant 2006, nr. 132, 1-5.
3127
Krantenartikels
3128
•X., “Zes jaar na Ghislengien”, De Standaard 31 juli-1 augustus 2010, 17.
107
3129
Elektronische bronnen
3130 3131
Aardgas
3132
•http://www.aardgas.be/consumenten/over-aardgas/aardgasproductie-en-de-
3133
energiemarkt/ontginning-en-vervoer/transport?q=over-aardgas/aardgasproductie-en-de-
3134
energiemarkt/ontginning-en-vervoer/transport.
3135
•http://www.aardgas.be/consumenten/over-aardgas/aardgasproductie-en-de-
3136
energiemarkt/oorsprong-en-samenstelling.
3137
•http://www.aardgas.be/consumenten/over-aardgas/aardgasproductie-en-de-
3138
energiemarkt/ontginning-en-vervoer.
3139 3140
Fluxys
3141
•http://www.fluxys.com/nl-BE/About%20natural%20gas/Transport/Transport.aspx.
3142
•http://www.fluxys.com/nl-BE/About%20natural%20gas/LNG/LNG.aspx.
3143
•http://www.fluxys.com/nl-BE/About%20natural%20gas/GasLorH/GasLorH.aspx.
3144
•http://www.fluxys.com/nl-
3145
BE/About%20Fluxys/Publications/~/media/Files/Publications/Brochures/Fluxys_AanDeSlagV
3146
oorDeAardgasvoorzieningVan%20Morgen_NL%20pdf.ashx
3147 3148
Wikipedia
3149
•http://nl.wikipedia.org/wiki/Gas
3150
•http://en.wikipedia.org/wiki/Zeepipe.
3151
•http://nl.wikipedia.org/wiki/Gas_%28aggregatietoestand%29.
3152 3153
Andere
3154
•http://www.lne.be/themas/klimaatverandering/klimaatconferentie/klimaatbibliotheek/mobiliteit
3155
/BwWnpart2.pdf.
3156
•http://www.ncc.nl/techniek/energie/gas.htm.
3157
•http://www.primagaz.be/particulier/producten/index.html.
3158
•http://www.demorgen.be/dm/nl/989/Binnenland/article/detail/1059551/2010/01/27/Luiks-
3159
flatgebouw-stort-in-na-gasexplosie-vrees-voor-doden.dhtml.
3160
•http://www.vandaag.be/binnenland/39744_3-doden-na-gasontploffing-in-soumagne.html.
3161
•http://www.eandis.be/eandis/distributienetbeheerder.htm.
3162
•http://www.volkskrant.nl/archief_gratis/article643594.ece/Dertien_doden_bij_explosie_benzi
3163
nepomp.
3164
•http://www.ethias.be/nl/prd/D5PR150/Particulieren/Verzekeren/Beroepsleven/BA_Beroepsle
3165
ven.htm. 108
3166
•http://knack.rnews.be/nl/actualiteit/nieuws/belgie/gasramp-gellingen-slechts-drie-
3167
beklaagden-schuldig/article-1194675469337.htm
3168
•http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=8A2BGF2M&kanaalid=458.
3169
•http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/binnenland/1.722167.
109
