Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar 2012-13
Aansprakelijkheid van internet service providers
Masterproef van de opleiding ‘Master in de rechten’
Ingediend door
Toon Brawers (studentennr. 01003080) (major: Burgerlijk recht en strafrecht)
Promotor: Prof. dr. Hendrik Vanhees Commissaris: Dr. Filip Bogaert
I
II
VOORWOORD Deze masterproef is geschreven om mijn studies in de rechten te voltooien. Daarom is deze masterproef voor mij zowel het einde van mijn studies als het begin van een nieuw avontuur. Het schrijven van een masterproef was een proces van vallen en opstaan waarbij ik soms de moed verloor. Het is dankzij de steun van mijn ouders en broer dat ik niet heb opgegeven. Daarvoor wens ik hen te bedanken. Aan Jonas Luyten komt de verdienste toe om deze masterproef ter controle na te lezen. Ook mijn promotor prof. dr. Hendrik Vanhees verdient een dankwoord. Eerst en vooral komt hem de verdienste toe om mij een grote interesse voor het intellectuele eigendomsrecht bij te brengen. Ten tweede heeft hij mij de nodige informatie, begeleiding, sturing en feedback gegeven bij het schrijven van deze masterproef. Tot slot wil ik mijn commissaris dr. Dr. Filip Bogaert bedanken voor het lezen en evalueren van deze masterproef.
III
INHOUDSTAFEL VOORWOORD ......................................................................................................................................... III INLEIDING ................................................................................................................................................ 1 HOOFDSTUK 1: BEGRIPSBEPALING.......................................................................................................... 4 HOOFDSTUK 2: DE RECHTEN VAN EEN AUTEUR ................................................................................... 11 Afdeling 1. De exclusieve vermogensrechten van de auteur ............................................................ 11 § 1. Het reproductierecht in de enge zin....................................................................................... 11 §2. Het adaptierecht...................................................................................................................... 13 §3. Het publiek mededelingsrecht ................................................................................................ 14 §4. Het distributierecht ................................................................................................................. 21 Afdeling 2. Uitzonderingen op de exclusieve vermogensrechten van de auteur ............................. 21 §1. De uitzonderingen van artikel 21 van de auteurswet ............................................................. 22 A. Het Citaatrecht ...................................................................................................................... 22 B. De Technisch noodzakelijke kopie ........................................................................................ 25 C. De uitzonderingen van artikel 22 van de auteurswet ............................................................... 28 a. Gemeenschappelijke voorwaarde van geoorloofde openbaarmaking ................................. 29 b. De reprografieregeling .......................................................................................................... 30 c. De thuiskopie ......................................................................................................................... 33 d. De kosteloze uitvoering in familiekring ................................................................................. 35 HOOFDSTUK 3: DE RICHTLIJN EN DE WET ELEKTRONISCHE HANDEL ................................................... 36 Afdeling 1. Achtergrond .................................................................................................................... 36 Afdeling 2. De aansprakelijkheidvrijstellingen .................................................................................. 37 §1. Gemeenschappelijke kenmerken van de verschillende aansprakelijkheidsvrijstellingen ...... 37 A. Een horizontale aansprakelijkheidsregeling......................................................................... 37 B. Extra bescherming ................................................................................................................ 38 C. Passieve rol van de dienstverlener ........................................................................................ 38 D. Geen algemene maar een specifieke toezichtverplichting ................................................... 40 E. Meldingsplicht ....................................................................................................................... 42 F. Civielrechtelijke, strafrechtelijke en bestuursrechtelijke aansprakelijkheid ......................... 42 G. De bewijslast ......................................................................................................................... 43 H. Geen strikte scheidingslijn .................................................................................................... 44 §2. Artikel 18: Mere conduit ......................................................................................................... 44 §3. Artikel 19: De tijdelijke kopie van gegevens ............................................................................ 46 §4. Artikel 20: hosting diensten..................................................................................................... 48 IV
§5. Hiaat in de wetgeving .............................................................................................................. 52 §6. Slotopmerking ......................................................................................................................... 52 Afdeling 4. Verhouding van de aansprakelijkheidsregels tot het auteursrecht ................................ 53 §1. De aansprakelijkheidsregeling is van toepassing op auteursrechtelijk beschermde werken . 53 §2. De verhouding tot de tijdelijke reproductieregeling ............................................................... 54 HOOFDSTUK 4: RECHTSVORDERINGEN TEGEN INTERNET SERVICE PROVIDERS .................................. 54 Afdeling 1. Handhavingsrichtlijn........................................................................................................ 55 §1. Doel van de richtlijn ................................................................................................................. 55 §2. Toepassingsgebied ratione personae ...................................................................................... 55 §3. De artikels 8,9 en 11 van de handhavingsrichtlijn vereisen geen fout of inbreuk begaan door de tussenpersonen ........................................................................................................................ 56 Afdeling 2. Vordering tot schadevergoeding..................................................................................... 57 Afdeling 3. Vorderingen op basis van artikel 86 ter van de auteurswet ........................................... 62 §1. Vordering tot staking ............................................................................................................... 62 §2. De vordering tot neutralisering ............................................................................................... 63 §3. De vordering tot bekendmaking van alle informatie over de oorsprong en de distributiekanalen van de inbreukmakende goederen en diensten ............................................. 63 §4. Publicatie van de rechterlijke beslissing .................................................................................. 66 Afdeling 4. Vordering tot staking o.b.v. art. 87 van de auteurswet. ................................................. 66 §1. Algemene beschouwingen over de procedure zoals in kort geding ....................................... 66 §2. De vordering tot staking .......................................................................................................... 67 HOOFDSTUK 5: AANSPRAKELIJKHEID VAN INTERNET SERVICE PROVIDERS M.B.T PEER TO PEER FILESHARING.......................................................................................................................................... 72 Afdeling 1. Begripsbepaling en ontstaansgeschiedenis .................................................................... 72 Afdeling 2. Bespreking van de rechtspraak ....................................................................................... 74 §1. Sabam t. N.V. Tiscali ................................................................................................................ 74 A. Eis van Sabam ........................................................................................................................ 74 B. Verweer van Tiscali................................................................................................................ 74 C. Oordeel van de voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg. .......................................... 75 D. Analyse .................................................................................................................................. 76 E. Herziening van de dwangsommen ........................................................................................ 81 F. Hoger beroep ......................................................................................................................... 82 G. Conclusie advocaat generaal ................................................................................................ 83 H. Arrest Hof van Justitie ........................................................................................................... 86 I. Analyse van het arrest van het Hof van Justitie ..................................................................... 89 V
§2. VZW BAF t. NV Telenet en NV van publiek recht Belgacom .................................................... 92 A. De feiten ................................................................................................................................ 92 B. Beoordeling van de rechter .................................................................................................. 93 C. Analyse .................................................................................................................................. 94 HOOFDSTUK 6: AANSPRAKELIJKHEID VAN INTERNET SERVICE PROVIDERS M.B.T. SOCIALE NETWERKSITES ...................................................................................................................................... 97 Afdeling 1.Begripsbepaling ................................................................................................................ 97 Afdeling 2. Sabam T. Netlog .............................................................................................................. 98 §1. Feiten en argumenten van de partijen .................................................................................... 98 §2. Beantwoording van de prejudiciële vraag. .............................................................................. 99 §3. Analyse .................................................................................................................................. 100 HOOFDSTUK 7: AANSPRAKELIJKHEID VAN GOOGLE INC VOOR GOOGLE NEWS EN GOOGLE CACHE 101 Afdeling 1. Begripsbepaling ............................................................................................................. 101 Afdeling 2. Copiepresse tegen Google Inc....................................................................................... 102 §1. Precedenten .......................................................................................................................... 103 §2. De verhouding van Google Cache en Google News met de auteurswet .............................. 103 A. Over Google Cache .............................................................................................................. 103 B. Over Google News ............................................................................................................... 106 C. Over de toepassing van de wet inzake elektronische handel ............................................. 109 D. Over de vrijheid van meningsuiting .................................................................................... 112 E. Uitspraak.............................................................................................................................. 112 HOOFDSTUK 8: CONCLUSIE RECHTSPRAAK ......................................................................................... 112 HOOFDSTUK 9: CONCLUSIE ................................................................................................................. 113 Bibliografie .......................................................................................................................................... 120 Wetgeving ....................................................................................................................................... 120 Rechtspraak ..................................................................................................................................... 122 Rechtsleer ........................................................................................................................................ 125 Diverse bronnen .............................................................................................................................. 134
VI
INLEIDING De keuze van dit onderwerp vloeit voort uit mijn interesse voor het intellectuele eigendomsrecht. Hierbij ben ik vooral geïnteresseerd in de mogelijkheden en beperkingen van het auteursrecht op het internet. De keuze voor het schrijven van een masterproef over de aansprakelijkheid van internet service providers voor inbreuken op het auteursrecht was dan ook snel gemaakt. Probleemstelling Het internet is ontstaan in de jaren 60 en kent sindsdien een exponentiële groei. Vooral sinds eind jaren 90 is er sprake van een werkelijke democratisering van het internet. Hierdoor krijgen steeds meer mensen toegang tot het internet. In 2011 werd het aantal internetgebruikers geschat op 2,6 miljard 1 . Het zijn al deze gebruikers die het internet vormgeven. Ze hebben allemaal de mogelijkheid om informatie online beschikbaar te stellen en te verspreiden. Daardoor wordt het beschouwd als een globale en haast onuitputbare informatiebron en is het in het bijzonder geschikt als communicatiemedium in de huidige maatschappij. Een nadeel hieraan is dat het eenvoudig is om onrechtmatige en illegale informatie uit te wisselen. Het illegaal verspreiden van auteursrechtelijk beschermde werken is hiervan slechts een voorbeeld. Er bestaan in de internetwereld veel manieren om beschermde werken in het bezit te krijgen zonder dat auteurs hierop controle kunnen uitoefenen en zonder dat ze een vergoeding krijgen voor het genot dat anderen van hun werken hebben. Het is dan ook logisch dat ze hun auteursrecht op het internet willen handhaven, beveiligen en beschermen. Voor hen rijst bijgevolg de vraag wie verantwoordelijk is voor de illegale verspreiding van hun werken. Dit probleem stelt zich des te meer omdat er geen centraal orgaan is dat het internet superviseert, leidt en stuurt. Een eerste mogelijkheid is om de internetgebruikers aansprakelijk te stellen. Dit is echter praktisch onmogelijk gelet op de grote kosten die het opsporen en vervolgen van elke internetgebruiker met zich meebrengen. Ook op technisch vlak bestaan de mogelijkheden hiertoe nog niet. Een tweede mogelijkheid is om de producenten van software die inbreuken mogelijk maken aansprakelijk te stellen. Nochtans zijn producenten, naar analogie met de fysieke wereld, niet altijd verantwoordelijk voor het onrechtmatig gebruik van hun product. 1
http://www.internetworldstats.com/stats.htm
1
Een derde mogelijkheid is om de internet service providers verantwoordelijk te achten en hen aansprakelijk te stellen voor auteursrechtinbreuken begaan door internetgebruikers. Het zijn de mogelijkheden en beperkingen van deze derde weg die ik in deze masterproef onderzoek. Het aansprakelijk stellen van internet service providers is voor de auteurs om een aantal redenen zeer gunstig. Eerst en vooral is de internet service provider gemakkelijk lokaliseerbaar. Ten tweede zijn internet service providers bij uitstek geschikt om inbreukmakende uitwisselingen stop te zetten. Zij kunnen websites, software en data blokkeren. Ook kunnen zij de internettoegang van inbreukmakers beperken of onmogelijk maken. Tot slot beschikken zij over de vereiste informatie om inbreukmakers te identificeren. Voor de internet service providers daarentegen is dit een ongunstige en angstaanjagende trend. Er worden diverse kostelijke procedures tegen hen ingesteld met mogelijk vergaande gevolgen. Nochtans hebben zij dikwijls geen kennis noch controle van de informatie die ze doorsturen en/of opslaan De internet service providers willen dan ook weten wat hun rol en taak is met betrekking tot illegaal dataverkeer en wat de gevolgen zijn indien zij hun verplichtingen niet nakomen. Belangrijk voor hen is de vraag of zij aansprakelijk zijn voor de illegale uitwisseling van auteursrechtelijk beschermde werken en zo ja in welke omstandigheden. Het ontstaan van peer-to-peer netwerken, sociale netwerksites en zoekmachines gaf een nieuw aspect aan deze kwestie. Onderzoeksvragen Aan de hand van de hierboven geschetste problematiek formuleer ik twee hoofdvragen. Deze hoofdvragen worden onderverdeeld in diverse subvragen. 1. Is een internet service providers burgerrechtelijk aansprakelijk voor inbreuken op het auteursrecht begaan op het internet? A. Is de internet service provider civielrechtelijk aansprakelijk voor inbreuken op het auteursrecht die hij zelf begaat? B. Is de internet service provider civielrechtelijk aansprakelijk voor inbreuken op het auteursrecht begaan door derden? 2. Is de internet service provider op een andere manier verantwoordelijk voor inbreuken op het auteursrecht begaan op het internet? A. Heeft de internet service provider de plicht om het bestaan van illegaal, auteursrechtelijk beschermd, materiaal op het internet op te sporen?
2
B. Heeft de internet service provider de plicht om het bestaan van illegaal, auteursrechtelijk beschermd, materiaal op het internet te melden? C. Heeft de internet service provider de plicht om de uitwisseling van illegaal, auteursrechtelijk beschermd, materiaal op het internet te blokkeren en/of verwijderen? Op deze vragen zal ik in deze masterproef een antwoord formuleren. Werkwijze Ik beantwoord deze vragen doorheen de verschillende hoofdstukken waarbij zowel het wettelijke kader als de jurisprudentiële toepassing en interpretatie worden geanalyseerd. Ook de rechtsleer wordt uitvoerig in aanmerking genomen. In het eerste hoofdstuk ga ik na wat een internet service provider is. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen een technische en een juridische definitie. Bij de technische definitie wordt een onderverdeling gemaakt naargelang de verschillende taken en functies die zij vervullen. In het tweede hoofdstuk geef ik uitleg over het auteursrecht en haar uitzonderingen. Hierbij wordt in het bijzonder ingegaan op de toepassing ervan op het internet. In het derde hoofdstuk ga ik in op de wet en de richtlijn elektronische handel. Deze zijn belangrijk omdat zij aansprakelijkheidsvrijstellingen invoeren voor dienstverleners die als tussenpersoon optreden. Deze aansprakelijkheidsvrijstellingen kunnen desgevallend door internet service providers worden ingeroepen. In het vierde hoofdstuk worden de verschillende rechtsvorderingen besproken die auteurs kunnen instellen om hun rechten te handhaven. In dit hoofdstuk wordt specifiek aandacht geschonken aan de mogelijkheid om ze in te stellen tegen internet service providers. In het vijfde en zesde hoofdstuk wordt de rechtspraak geanalyseerd waarbij men rechtsvorderingen instelt tegen internet service providers met betrekking tot hun rol bij peer-to-peer filesharing en sociale netwerksites. In het zevende hoofdstuk wordt ingegaan op een rechtszaak tegen Google Inc. met betrekking tot haar diensten Google News en Google Cache. In hoofdstuk acht wordt een conclusie geformuleerd met betrekking tot de rechtspraak om vervolgens in hoofdstuk negen een algemene conclusie te geven.
3
Beperkingen van deze masterproef Uit mijn vraagstelling volgt dat ik mij beperk tot de civielrechtelijke aansprakelijkheid van internet service providers. Hun strafrechtelijke aansprakelijkheid wordt, in beginsel, niet besproken. Bovendien is deze masterproef hoofdzakelijk toegespitst op het Belgische en Europese juridische kader. Ook de geanalyseerde rechtspraak beperkt zich hoofdzakelijk tot de Belgische rechtspraak en de rechtspraak van het Europese Hof van Justitie. Buitenlandse wetgeving en rechtspraak wordt in principe niet besproken. Tot slot is het zo dat dit onderwerp en rechtsgebied in constante evolutie zijn. Daarom heb ik rekening gehouden met de wetgeving, rechtspraak en rechtsleer die ter beschikking waren tot 21 oktober 2012. Nieuwigheden na deze datum zijn niet verwerkt.
HOOFDSTUK 1: BEGRIPSBEPALING Vooraleer een grondige studie van de aansprakelijkheid van internet service providers mogelijk is, is het noodzakelijk om na te gaan wat er wordt verstaan onder internet service providers. Een duidelijke definiëring maakt het mogelijk om de juiste nuances aan te brengen. Bij onze begripsbepaling maken we een onderscheid tussen een technische en een juridische benadering. In het algemeen is een internet service provider een bedrijf dat diensten met betrekking tot het internet verleent. 2 Op technisch vlak kan men een onderscheid maken tussen een information of content provider, een host provider, access provider en een infrastructure provider. Deze lijst is zeker en vast niet-exhaustief.3 Een content provider informatie maakt, bewerkt en publiceert informatie. Hij zorgt ervoor dat informatie voor het grote publiek op het internet toegankelijk wordt4. Zijn rol kan men het 2
http://www.webopedia.com/TERM/I/ISP.html en http://encyclopedia2.thefreedictionary.com/ISP. J. DEENE, “ aansprakelijkheid van internet service providers”, NJW 2005, afl. 115, 722. 4 J.E.J PRINS EN S.J.H GIJRATH, Privaatrechtelijke aspecten van de elektronische handel , Deventer, Tjeenk Willink, 89 en http://cwisdb.kuleuven.be/pisa/nl/juridisch/isp.htm. 3
4
beste vergelijken met die van een uitgever in de niet-digitale wereld.5 Het soort informatie die ze verspreiden is zeer divers. Te denken valt aan nieuwsitems, films en muziek. Kenmerkend voor content providers is dat ze, in meerdere of in mindere mate, invloed kunnen uitoefenen op de door hen aangeboden informatie. 6 Sommige van deze content providers stellen hun informatie gratis ter beschikking terwijl anderen een vergoeding vragen.7 Een tweede soort internet service provider is de host provider. De host provider stelt apparatuur en software ter beschikking aan de content provider waardoor deze zijn informatie aan het publiek via het internet kan verspreiden. De content provider uploadt (en kopieert) de informatie naar de servers van de host provider Vervolgens wordt de informatie voor het publiek toegankelijk gemaakt.
8
Ook hosting kan allerlei vormen aannemen. Vaak
voorkomende hostingdiensten zijn domeinregistratie9 en webhosting10.11 In het merendeel van de gevallen vraagt de host provider een vergoeding. 12 De derde soort providers zijn de access providers. Hierin zijn twee subcategorieën te onderscheiden. De eerste zijn de internet access providers. De internet access provider verleent de nodige apparatuur en faciliteiten om de internetgebruikers toegang tot het internet te verlenen 13. Hij maakt het mogelijk om de enorme hoeveelheid informatie die de content providers maken te raadplegen.14 Met de inhoud van de informatie heeft de acces provider niets te maken.15 De tweede soort access providers zijn de online service providers. Deze doen meer dan alleen personen met het internet verbinden. Zij bieden bijkomende diensten aan en plaatsen zelf informatie en data online. Te denken valt aan films, muziek, nieuws, e-
5
J. DEENE, “ aansprakelijkheid van internet service providers”, NJW 2005, afl. 115, 722. J.E.J PRINS en S.J.H GIJRATH, Privaatrechtelijke aspecten van de elektronische handel , Deventer, Tjeenk Willink, 9. 7 http://ecommerce.hostip.info/pages/261/Content-Provider.html ; http://www.netlingo.com/word/contentprovider.php en http://www.pcmag.com/encyclopedia_term/0,2542,t=content+provider&i=40275,00.asp#fbid=r2nFEoWphlc. 8 J. DEENE, “ aansprakelijkheid van internet service providers”, NJW 2005, afl. 115, 722 en http://codex.wordpress.org/Glossary#Hosting_provider. 7 D.i het vastleggen van een domeinnaam voor een bepaalde periode. 10 D.i. het aanbieden van web- en serverruimte. 11 http://www.zdnet.be/techzone/129159/wat-doet-een-hostingprovider en http://www.modulehosting.com/hosting.html. 12 http://codex.wordpress.org/Glossary#Hosting_provider. 13 J.E.J PRINS EN S.J.H GIJRATH, Privaatrechtelijke aspecten van de elektronische handel , Deventer, Tjeenk Willink, 8 en http://cwisdb.kuleuven.be/pisa/nl/juridisch/isp.htm. 14 http://searchsoa.techtarget.com/definition/access-provider en http://www.wisegeek.com/what-is-an-accessprovider.htm. 15 J. DEENE, “ aansprakelijkheid van internet service providers”, NJW 2005, afl. 115, 722-723. 6
5
maildiensten en zoekmachines.16 In België zijn de bekendste acces providers Telenet, Skynet, Scarlet en Belgacom. Ten slotte hebben we nog de netwerk- of infrastructure providers. Deze hebben de noodzakelijke infrastructuur en basistelecommunicatiediensten om het internet te laten werken.17 Te denken valt aan Belgacom en Telenet. Tegenwoordig vervult eenzelfde internet service provider vaak verschillende taken. Het is dus perfect mogelijk dat eenzelfde internet service provider kan worden ondergebracht in verschillende categorieën.18 Juridisch moeten we voor een definitie gaan kijken naar de richtlijn elektronische handel19 en de wet elektronische handel 20 . Internet service providers vallen onder het koepelbegrip dienstverlener. Een dienstverlener is iedere natuurlijke persoon of rechtspersoon die een dienst van de informatiemaatschappij levert21. Een dienst van de informatiemaatschappij is elke dienst die gewoonlijk tegen vergoeding, langs elektronische weg op afstand en op individueel verzoek van een afnemer van de dienst verricht wordt 22. De wet elektronische handel volgt hier zeer getrouw de e-commerce richtlijn aangezien de definitie van dienstverlener en die van een dienst van de informatiemaatschappij identiek zijn met die van de e-commerce richtlijn23. In de volgende alinea’s worden deze definities nader toegelicht.
16
http://searchsoa.techtarget.com/definition/access-provider ; http://www.wisegeek.com/what-is-an-accessprovider.htm. 17 J. DEENE, “ aansprakelijkheid van internet service providers”, NJW 2005, afl. 115, 723, http://searchnetworking.techtarget.com/definition/network-service-provider en http://cwisdb.kuleuven.be/pisa/nl/juridisch/isp.htm (geraadpleegd op 11 oktober 2011). 18 J. DEENE, “ aansprakelijkheid van internet service providers”, NJW 2005, afl. 115, 723 en http://cwisdb.kuleuven.be/pisa/nl/juridisch/isp.htm. 19 Richtlijn 2000/31/EG van het Europees Parlement en de Raad van 8 juni 2000 betreffende bepaalde juridische aspecten van de diensten van de informatiemaatschappij, met name de elektronische handel, in de interne markt PB L 178/1 van 17 juli 2000. (hierna verkort richtlijn elektronische handel of richtlijn 2000/31/EG). 20 Wet van 11 maart 2003 betreffende bepaalde juridische aspecten van de diensten van de informatiemaatschappij, BS 17 maart 2003, p. 12963 (hierna verkort: Wet elektronische handel). 21 Art. 2, 3° wet elektronische handel. 22 Art. 2, 1° wet elektronische handel. 23 Zie art. 2.c richtlijn elektronische handel en art. 2. a richtlijn elektronische handel jo. artikel 1, lid 2, van de Richtlijn 98/34/EG van het Europees Parlement en de Raad van 22 juni 1998 betreffende een informatieprocedure op het gebied van normen en technische voorschriften, PB L 204/37 van 21 juli 1998, zoals gewijzigd bij richtlijn 98/48/EG, PB L 217/18 van 5 augustus 1998.
6
Uit de definitie blijkt dat een dienst moet voldoen aan vier voorwaarden vooraleer ze wordt gekwalificeerd als een dienst van de informatiemaatschappij24: 1. De dienst wordt gewoonlijk tegen vergoeding verricht. 2. De dienst wordt verricht op afstand. 3. De dienst wordt verricht langs elektronische weg. 4. De dienst wordt verricht op individueel verzoek. Eerst en vooral moet de dienst gewoonlijk tegen vergoeding worden verricht. Dit impliceert dat de dienst wordt verstrekt in ruil voor een economische tegenwaarde25. Dit is conform de interpretatieve rechtspraak van het Hof van Justitie over art. 57 WVEU 26. Uit de richtlijn blijkt dat men een economische tegenwaarde ruim moet interpreteren 27. Het is voldoende dat er een tegenprestatie is. Het is niet vereist dat die wordt geleverd door de afnemers 28. Het gratis aanbieden van informatie via het internet, gefinancierd door reclame of sponsoring, is een dienst van de informatiemaatschappij.29 Het gratis online aanbieden van een dagblad of muziek is dus een dienst van de informatiemaatschappij wanneer zij op een of andere manier wordt gefinancierd (bv. via banners 30 ). Het gratis aanbieden van informatie zonder enige vorm van financiering is nooit een dienst van de informatiemaatschappij. 31
24
P. VAN EECKE, “ De nieuwe wetgeving inzake elektronische handel. Een eerste commentaar”, RW 2003-04, afl. 9, 326-328. 25 P. VAN EECKE, “ De nieuwe wetgeving inzake elektronische handel. Een eerste commentaar”, RW 2003-04, afl. 9, 326, J . DEENE, “ aansprakelijkheid van internet service providers”, NJW 2005, afl. 115, 725. 26 Art. 57 WVEU; HvJ 27 september 1988, 263/86, Belgische Staat t.Humbel en Edel en voor een uitgebreide uitleg zie: J. HARRINGTON, “Information society services: what are they and how relevant is the definition?”, computer law and security report 2001 vol. 17 no. 3, 174-181. 27 Overweging 18 richtlijn elektronische handel. 28 T. VERBIEST, Commerce électronique: le nouveau cadre juridique, Brussel, Larcier, 2004,19 en E. M. L. MOEREL en E. J. MORÉE, online reclame, Deventer, Kluwer, 2002, 11. 29 Overweging 18 richtlijn elektronische handel; J . DEENE, “ aansprakelijkheid van internet service providers”, NJW 2005, afl. 115, 725; P . VAN EECKE, “ De nieuwe wetgeving inzake elektronische handel. Een eerste commentaar”, RW 2003-04, afl. 9, 326 en P. VAN EECKE, “elektronische handel, juridische stand van zaken”, in P. VAN EECKE (ed.), Recht en elektronische handel , Brussel, Larcier, 2011, 11. 30 Een banner is een afbeelding met reclame op die zich op het internet bevindt. Wanneer men op de afbeelding klikt wordt een nieuwe webpagina geopend met meer informatie over het geadverteerde. (zie o.m. http://www.bannertoko.nl/banner-ontwerp/wat-is-een-banner.html en http://www.computerwoorden.nl/direct--17985--Banner%20ad.htm) 31 P. VAN EECKE, “ De nieuwe wetgeving inzake elektronische handel. Een eerste commentaar”, RW 2003-04, afl. 9, 326-327 en J. DEENE, “ aansprakelijkheid van internet service providers”, NJW 2005, afl. 115, 725.
7
De dienst moet worden verleend op afstand. Dit houdt in dat de dienst moet worden verstrekt zonder dat de beide partijen gelijktijdig aanwezig zijn.32 De dienst moet worden verstrekt lang elektronische weg. Een dienst verstrekt langs elektronische weg is een dienst die verzonden en ontvangen wordt via elektronische apparatuur voor de verwerking (met inbegrip van digitale compressie) en de opslag van gegevens, en die geheel via draden, radio, optische middelen of andere elektromagnetische middelen wordt verzonden, doorgeleid en ontvangen.33 Onze wetgever geeft als voorbeelden: het verlenen van toegang tot het internet (een communicatienetwerk), het doorgeven van informatie, het hosten van informatie en het aanbieden van animatie op het internet (bv. online spelletjes). 34 Bij diensten die gedeeltelijk offline en gedeeltelijk online worden verstrekt is de wet elektronische handel enkel van toepassing op het online gedeelte. Te denken valt aan het online kopen van films. In dit geval valt de aankoop onder de wet elektronische handel maar de levering niet. 35 Diensten die niet via elektronische apparaten voor de verwerking en opslag van gegevens worden geleverd vallen niet onder de wet elektronische handel36. Ten slotte moet de dienst worden verricht op individueel verzoek. Dit is het geval indien een dienst op individueel verzoek via de transmissie van gegevens wordt geleverd.37 Het is vereist dat de dienst op individuele vraag van een bestemmeling wordt verstrekt en alleen door hem ontvangen wordt. 38 Te denken valt hier aan het verlenen van toegang tot het internet, de opslag van informatie39 en het laten afspelen van een muziekvideo. Ook web casting40 is een
32
Art. 1 lid 2 Richtlijn 98/34/EG, zoals gewijzigd bij Richtlijn 98/48/EG jo. Art. 2.a E-commerce richtlijn; E. M. L. MOEREL en E. J. MORÉE, online reclame, Deventer, 2002, 11; P. VAN EECKE, “ De nieuwe wetgeving inzake elektronische handel. Een eerste commentaar”, RW 2003-04, afl. 9, 327 en P. VAN EECKE, “elektronische handel, juridische stand van zaken”, in P. VAN EECKE (ed.), Recht en elektronische handel , Brussel, Larcier, 2011, 9. 33 Art. 1 lid 2 Richtlijn 98/34/EG, zoals gewijzigd bij Richtlijn 98/48/EG jo art. 2.a richtlijn elektronische handel. 34 Memorie van toelichting bij het ontwerp van de wet betreffende bepaalde juridische aspecten van de diensten van de informatiemaatschappij, Parl. St., Kamer, 2002-2003, nr. 2100/001, 15 en P. VAN EECKE, “elektronische handel, juridische stand van zaken”, in P. VAN EECKE (ed.), Recht en elektronische handel , Brussel,Larcier, 2011, 7. 35 P. VAN EECKE, “elektronische handel, juridische stand van zaken”, in P. VAN EECKE (ed.), Recht en elektronische handel, Brussel, Larcier, 2011, 7 en P. VAN EECKE, “ De nieuwe wetgeving inzake elektronische handel. Een eerste commentaar”, RW 2003-04, Afl. 9, 327. 36 Voor een indicatieve lijst zie bijlage V van de richtlijn 98/34/EG. 37 Art. 1 lid 2 Richtlijn 98/34/EG, zoals gewijzigd bij Richtlijn 98/48/EG jo art. 2.a richtlijn elektronische handel. 38 T. VERBIEST, Commerce électronique: le nouveau cadre juridique, Brussel, Larcier, 2004, 19. 39 Memorie van toelichting bij het ontwerp van de wet betreffende bepaalde juridische aspecten van de diensten van de informatiemaatschappij, Parl. St., Kamer, 2002-2003, nr. 2100/001,16. Opmerking: televisieomroepactiviteiten en radio-omroepactiviteiten vallen hier niet onder.
8
dienst die wordt verleend op individueel verzoek.41 Technisch kan men zelfs stellen dat alle diensten die via het internet worden geleverd op individuele aanvraag gebeuren. 42 Ook de richtlijn blijkt er van uit te gaan dat, van zodra een internaut een webadres intikt, de dienst op individueel verzoek wordt verricht.43 Ten slotte wil ik er nog even de aandacht op vestigen dat een dienst van de informatiemaatschappij verschilt van een elektronische communicatiedienst. Deze laatste vallen onder het toepassingsgebied van de wet elektronische communicatie.
44
Een
elektronische communicatiedienst is een dienst die gewoonlijk tegen vergoeding wordt verricht en die geheel of hoofdzakelijk bestaat in het overbrengen van signalen via elektronische communicatienetwerken
45
. Elektronische communicatiediensten zijn dus
diensten met betrekking tot de fysieke infrastructuur via dewelke de communicatie gebeurt46. Diensten van de informatiemaatschappij kunnen ook betrekking hebben op communicatie maar komen steeds bovenop de elektronische communicatiediensten.
47
Het onderscheid
tussen de twee soorten diensten is niet eenvoudig. Hierboven hebben we al gezegd dat zowel de memorie van toelichting bij de wet elektronische handel 48 als de richtlijn elektronische handel
49
de doorgifte van informatie en het verschaffen van toegang tot een
communicatienetwerk als een dienst van de informatiemaatschappij kwalificeren. Nochtans zegt art. 2.5° van de wet elektronische communicatie dat het doorgeven van informatie in een communicatienetwerk een elektronische communicatiedienst is en dat diensten van de informatiemaatschappij geen elektronische communicatiediensten kunnen zijn. Direct rijst de vraag waar de diensten van internet access providers moeten worden ondergebracht. P. VAN EECKE geeft hier een interessante oplossing. Hij wijst erop dat netwerkdiensten kunnen worden opgesplitst in verschillende lagen waarbij iedere laag een eigen functie heeft. Het 40
Dit is het op het internet uitzenden van video –en of audiomateriaal. (zie http://www.4webcom.com/nl/webcast/wat-is-webcasting-2/ en http://www.unc.edu/courses/2007spring/law/357c/001/Cyberspace/whatiswebcasting.html) 41 E. M. L. MOEREL en E. J. MORÉE, online reclame, Deventer, Kluwer, 2002, 13 en P. VAN EECKE, “ De nieuwe wetgeving inzake elektronische handel. Een eerste commentaar”, RW 2003-04, afl. 9, 328. 42 P. VAN EECKE, “elektronische handel, juridische stand van zaken” , in P. VAN EECKE (ed.), Recht en elektronische handel , Brussel, Larcier, 2011, 10. 43 E. M. L. MOEREL en E. J. MORÉE, online reclame, Deventer, Kluwer, 2002, 13. 44 Wet van 13 juni 2005 betreffende de elektronische communicatie, BS 20 juni 2005. 45 Art. 2.5° wet van 13 juni 2005 betreffende de elektronische communicatie, BS 20 juni 2005. 46 Men kan hierbij denken aan de diensten van internettoegangleveranciers. 47 P. VAN EECKE, “elektronische handel, juridische stand van zaken”, in P. VAN EECKE (ed.), Recht en elektronische handel, Brussel, Larcier,l 2011, 7. 48 Memorie van toelichting bij het ontwerp van de wet betreffende bepaalde juridische aspecten van de diensten van de informatiemaatschappij, Parl. St., Kamer, 2002-2003, nr. 2100/001, 15. 49 Overweging 18 richtlijn elektronische handel.
9
OSI-model spreekt van zeven lagen 50 . Hieronder worden de zeven lagen in tabelvorm uitgelegd.
51
In het OSI-model bevinden de elektronische communicatiediensten zich in de lagen één tot vier en de diensten van informatiemaatschappij in de lagen vijft tot zeven. De gemiddelde internettoegangsleverancier levert een geheel van diverse diensten en subdiensten die kunnen
50
Zie bijvoorbeeld N. BRISCOE, “Understanding The OSI 7-Layer Model.” PC Network Advisor 2000, afl. 120,13-14 en http://www.petri.co.il/osi_concepts.htm. 51 http://www.novell.com/info/primer/art/prim02.gif.
10
worden ondergebracht in laag één tot en met zes. Laag zeven is immers geen internettoegangsdienst. 52 Zoals blijkt zijn de begrippen dienst van de informatiemaatschappij en dienstverlener zeer ruim en zeker niet beperkt tot de diensten die worden verleend door internet service providers. In mijn onderzoek ga ik mij tot de internet service providers beperken.
HOOFDSTUK 2: DE RECHTEN VAN EEN AUTEUR Nu duidelijk is wat internet service providers zijn, moeten we bespreken welke rechten een auteur heeft. Om de aansprakelijkheid van internet service providers te beoordelen is het eerst nodig om na te gaan welke rechten een auteur heeft en welke beperkingen er bestaan op deze rechten. Het is echter onmogelijk om, in deze bijdrage, alle rechten van de auteur in extenso te bespreken. Daarom ga ik mij beperken tot de vermogensrechten van de auteur waarmee de internet service provider het meest te maken krijgt.
Afdeling 1. De exclusieve vermogensrechten van de auteur § 1. Het reproductierecht in de enge zin
Het reproductierecht is het recht van de auteur om een auteursrechtelijk beschermd werk op welke wijze of in welke vorm ook (direct of indirect, tijdelijk of duurzaam, volledig of gedeeltelijk) te reproduceren of te laten reproduceren. Dit recht komt, behoudens de uitzonderingen voorzien in de auteurswet, alleen toe aan de auteur van het beschermde werk. 53 De auteur heeft bijgevolg het absolute en exclusieve recht
54
om zijn werk te
verveelvoudigen of te laten verveelvoudigen. Onder reproduceren wordt verstaan het creëren van materiële exemplaren.55 Als voorbeelden kan men denken aan het opslaan van bestanden op een harde schijf56 of een server en het bekijken van werken op een computerscherm57. De gebruikte reproductietechniek is irrelevant net zoals het niet van belang is of het werk 52
P. VAN EECKE, “elektronische handel, juridische stand van zaken”, in P. VAN EECKE (ed.), Recht en elektronische handel, Brussel, Larcier, 2011, 7-8. 53 Art. 1§1 lid 1 auteurswet. 54 Behoudens de wettelijke uitzonderingen. 55 H. VANHEES, Auteursrecht in een notendop, Leuven, Garant, 1998, 29. 56 M. BUYDENS, “auteursrecht en internet, problemen en oplossingen voor het creëren van een online databanken met beelden en/of tekst”, http://www.belspo.be/belspo/home/publ/pub_ostc/d_auteur/p1a1nl.pdf, 20. 57 A. BERENBOOM, Le nouveau droit d’auteur et les droits voisins, Brussel, Larcier, 2008, 123.
11
volledig dan wel gedeeltelijk wordt gereproduceerd. In het Infopaq arrest besliste het Hof van Justitie dat het tonen van een gedeelte van elf aaneengeschakelde woorden uit een persbericht een gedeeltelijke reproductie is volgens de auteursrechtrichtlijn wanneer “een dergelijk fragment een bestanddeel van het werk omvat dat als dusdanig uitdrukking geeft aan de eigen intellectuele schepping van de auteur “.58 In het Infopaq II arrest bevestigt het Hof van Justitie “dat de in het kader van een data-captureprocedé verrichte handeling waarbij een uit elf woorden bestaand fragment uit een beschermd werk in het computergeheugen wordt opgeslagen en wordt geprint, onder het begrip gedeeltelijke reproductie (...) kan vallen, indien de aldus weergegeven bestanddelen de uitdrukking zijn van de eigen intellectuele schepping van de auteur”59. Voor een gedeeltelijke reproductie is toestemming nodig zodra de overgenomen elementen origineel zijn.60 Het is dus een recht dat zeer ruim moet worden geïnterpreteerd61. Men mag niet uit het oog verliezen dat wanneer men toestemming heeft, dan wel wanneer men valt onder een uitzondering, men alleen het recht heeft om het werk te verveelvoudigen. Men heeft hierdoor niet het recht om de verveelvoudigde werken in het verkeer te brengen. Voor het in het verkeer brengen van deze werken is een afzonderlijke toestemming nodig.62 De auteurswet preciseert dat ook louter tijdelijke reproducties vallen onder het reproductierecht63. Dit is belangrijk in de digitale wereld. Internet service providers moeten dus, in principe, toestemming vragen om de werken te verveelvoudigen en/of te verspreiden en/of op hun servers op te slaan. Het gebruik van een werk op een computer bestaat erin dat de analoge gegevens worden omgezet in numerieke waarden (0 en 1). Dit veronderstelt dat
58
Ro. 48 HvJ 16 juli 2009, c-05/08, Infopaq t. DDF, en F. BRISON, M-C JANSSENS, P. MAEYAERT en H. VANHEES, “ Evoluties binnen het recht van de intellectuele eigendom (2009-2010), IRDI 2011, 178. 59 Ro. 22 HvJ 17 januari 2012, c-302/10, Infopaq international t. DDF. 60 Cass. 25 september 2003, RW 2003-04, 1179; F. DE VISSCHER en B. MICHAUX, Précis du droit d’auteur, Brussel, Bruylant, 2000,65 en F. GOTZEN, “ art. 1 auteurswet”, in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 9. 61 Overwegingen (9) t.e.m. (12) van de Europese richtlijn auteursrecht in de informatiemaatschappij; J. CORBET, “De omzetting in Belgisch recht van de Europese richtlijn auteursrecht in de informatiemaatschappij. De nieuwe rechten », in F. DUBUISSION en C. DOUTRELEPONT, Le droit d’auteur adapté à l’univers numérique, analyse de la loi Belge du 22 mai 2005, Brussel, Bruylant, 2008, 12 en F. GOTZEN, “ art. 1 auteurswet”, in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 8. 62 H. VANHEES, Auteursrecht in een notendop, Leuven, Garant, 1998, 30 . 63 Art. 1§1 lid 1 auteurswet.
12
het werk wordt vastgelegd en dus gereproduceerd64. Voorafgaande toestemming van de auteur is dus in principe noodzakelijk65. Eens het werk gedigitaliseerd is, wordt het vaak op het internet geplaatst. Ook hier vindt er een reproductie plaats en is dus de toestemming van de auteur noodzakelijk. Door het online zetten van een werk wordt het werk gereproduceerd in het geheugen van een computer 66 of server. Het Hof van beroep te Brussel besliste dat de reproductie van persartikels naar een online database een reproductie is die toestemming van de auteur behoeft67. Er wordt echter een specifieke uitzondering voorzien voor technisch noodzakelijk reproducties.68 §2. Het adaptierecht
Art. 1§1 lid 2 van de auteurswet zegt dat alleen de auteur het exclusieve recht heeft om toestemming te geven tot het bewerken van een werk. Er is sprake van een adaptatie wanneer cumulatief twee voorwaarden zijn vervuld69: 1. Men moet de wezenlijke vormelementen van het oorspronkelijke werk nemen en behouden. 2. Men moet aan deze wezenlijke vormelementen een eigen vormgeving toevoegen. In de bewerking moet men dus de wezenlijke vormelementen van het oorspronkelijke werk kunnen herkennen70. Het overnemen van ideeën is geen inbreuk. 71 Bovendien geldt ook hier dat men nog een aparte toestemming nodig heeft om het bewerkte werk te exploiteren.72
64
T. VERBIEST en E. WÉRY, Le droit de l’internet et de la sociéte de l’information, Brussel, Larcier 2001,60. Zie Trib. Gr. Inst. Paris, 5 mei 1997, DIT 1997, afl. 4, 27, noot SO. M. 66 M. BUYDENS, “auteursrecht en internet, problemen en oplossingen voor het creëren van een online databanken met beelden en/of tekst”, http://www.belspo.be/belspo/home/publ/pub_ostc/d_auteur/p1a1nl.pdf, 21-22 en T . VERBIEST en E. WÉRY, Le droit de l’internet et de la sociéte de l’information, Brussel, Larcier 2001, 60. 67 Brussel 28 oktober 1997, AM 1997, 383. Voor het vonnis à quo zie rb. Brussel, 16 oktober 1996, AM 1996, 426. 68 Zie verder, F. GOTZEN, “ art. 1 auteurswet”, in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 9; Voor meer toelichting bij deze uitzonderingsgrond zie pagina 25 t.e.m. 28. 69 H. VANHEES, Auteursrecht in een notendop, Leuven, Garant, 1998, 30-31. 70 F. GOTZEN, “ art. 1 auteurswet”, in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 9; H. VANHEES, Auteursrecht in een notendop, Leuven, Garant, 1998, 30-31. 71 A. BERENBOOM, Le nouveau droit d’auteur et les droits voisins, Brussel, Larcier, 2008, 133. 72 H. VANHEES, Auteursrecht in een notendop, Leuven, Garant, 1998, 30-31. 65
13
Zoals hierboven al gezegd zijn er vele soorten internet service providers. Vele hebben een louter passieve rol. Sommige gaan echter over tot het actief bewerken van informatie en auteursrechtelijk beschermde werken73. Voor deze bewerking is toestemming van de auteur noodzakelijk. §3. Het publiek mededelingsrecht
Art. 1§1 lid 4 van de auteurswet bepaalt dat alleen de auteur van een werk van letterkunde of kunst het recht heeft om het werk volgens (ongeacht) welk procedé (met inbegrip van de beschikbaarstelling voor het publiek op zodanige wijze dat deze voor leden van het publiek op een door hen individueel gekozen plaats en tijd toegankelijk zijn) aan het publiek mede te delen. Een auteur beslist dus vrij of zijn werk in het openbaar mag worden op- of uitgevoerd of dat hij het in het openbaar laat op- of uitvoeren74. Onder op- of uitvoeren of mededelen verstaat men elke reproductie van een auteursrechtelijk beschermd werk in een niet tastbare en dus efemere vorm.75 Voorbeelden van efemere reproducties zijn het laten afspelen van muziek via luidsprekers en het afspelen van een film op een computerscherm. Er is enkel toestemming van de auteur nodig wanneer de mededeling een publiek karakter heeft76. Private mededelingen vallen niet onder het exclusieve recht van de auteur.77 In de zaak Rafaël Hoteles heeft het Hof van Justitie het publieke mededelingsrecht een beetje verduidelijkt78. Eerst rijst de vraag of het begrip “publieke mededeling” een communautair begrip is geworden door de richtlijn auteursrecht in de informatiemaatschappij. Indien het
73
Denk hierbij voornamelijk aan de content provider. H. VANHEES, Auteursrecht in een notendop, Leuven, Garant, 1998, 35. 75 F. GOTZEN, “ art. 1 auteurswet”, in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 13 en H. VANHEES, AUTEURSRECHT in een notendop, Leuven, Garant, 1998, 35. 76 F. GOTZEN, “le caractère public des communications soumises au droit d’auteur dans la jurisprudence de la Cour de cassation belge”, in Urheberrecht Gestern-Heute-Morgen, Festschrift für Adolf dietz zum 65. Geburtstag, München, Beck, 2001, 389-399. 77 F. Gotzen, “ De algemene beginselen van de vermogensrechten en van de morele rechten van de auteur volgens de wet van 30 juni 1994”, in F. Gotzen (ed.), Belgisch auteursrecht van oud naar nieuw, Brussel, Bruylant, 1996, 78 (548p) en H. VANHEES, Auteursrecht in een notendop, Leuven, Garant, 1998, 35 . 78 HvJ 7 december 2006, C-306/05, SGAE t. Rafael Hoteles. 74
14
antwoord op deze vraag ja is, dan rijst de vraag of de rechtspraak van het Hof van Cassatie nog kan worden gehandhaafd.79 De feiten in de zaak Rafael Hoteles kunnen als volgt worden samengevat: Rafael Hoteles is een rechtspersoon die een hotel in eigendom heeft. In dit hotel zijn er kamers uitgerust met televisietoestellen. Hierdoor kunnen de gasten op hun kamer naar de televisie kijken. Ook in de
gemeenschappelijke
ruimten
stonden
televisietoestellen
en
speelde
men
achtergrondmuziek. SGAE80 had een procedure ingesteld tegen Rafael Hoteles omdat zij op de televisietoestellen in de kamers en in de gemeenschappelijke ruimten door SGAE beheerde werken meedeelde aan hun klanten. Volgens SGAE is er in beide gevallen sprake van een publieke mededeling en was hun toestemming noodzakelijk. In eerste aanleg kreeg SGAE gelijk. Rafael Hoteles ging in hoger beroep en de beroepsrechter stelde drie prejudiciële vragen aan het Hof van Justitie. De drie vragen luiden als volgt81: 1)
Is bij de installatie, in hotelkamers, van televisietoestellen waarnaar het per satelliet of via de ether uitgezonden televisiesignaal via de kabel wordt doorgegeven, sprake van mededeling aan het publiek waarvoor de harmonisatie van de nationale wetgevingen inzake bescherming van het auteursrecht in de zin van artikel 3 van richtlijn [2001/2982] geldt?
2)
Is de kwalificatie van een hotelkamer als een strikt huiselijke omgeving, zodat de mededeling via televisietoestellen waarnaar het eerder door het hotel ontvangen signaal wordt doorgegeven, niet langer als mededeling aan het publiek wordt aangemerkt, in strijd met de door richtlijn [2001/29] voorgestane bescherming van het auteursrecht?
3)
Kan, wat de bescherming van het auteursrecht tegen mededeling aan het publiek in de zin van richtlijn [2001/29] betreft, de mededeling via een televisietoestel in een hotelkamer als een mededeling aan het publiek worden beschouwd omdat een ‚successief publiek’ toegang tot het werk heeft?
79
H. VANHEES, “ Het publiek mededelingsrecht na het arrest van het Hof van Justitie van 7 december 2006 in de zaak Rafael Hoteles, AM 2007, 317. 80 Dit is een Spaanse beheersvennootschap. 81 Ro. 23 HvJ 7 december 2006, C-306/05, SGAE t. Rafael Hoteles. 82 Richtlijn 2001/29/EG van het Europees Parlement en de Raad van 22 mei 2001 betreffende de harmonisatie van bepaalde aspecten van het auteursrecht en de naburige rechten in de informatiemaatschappij, PB L 167/10 van 22 juni 2001 (hierna verkort: richtlijn 2001/29/EG of richtlijn auteursrecht in de informatiemaatschappij)
15
Het Hof van Justitie beantwoordt vraag één en drie gezamenlijk. Het beantwoordt beide vragen positief. Het stelt dat een mededeling in een hotelkamer een publieke mededeling is. Het betreft immers een mededeling aan een onbepaald aantal potentiële televisiekijkers die gelet op de cumulatieve gevolgen een aanzienlijke omvang kan aannemen. 83 Bovendien gebeurt de mededeling door een andere organisatie van wederdoorgifte dan de oorspronkelijke. Een dergelijke mededeling gebeurt dus ten bate van een ander publiek dan het door de oorspronkelijke mededeling beoogde publiek en dus voor een nieuw publiek.84 Evenmin van beslissend belang is het feit dat hotelgasten geen gebruik hebben gemaakt van de televisietoestellen. Er is immers sprake van een publieke mededeling indien het werk voor het publiek beschikbaar wordt gesteld zodat het voor de leden van het publiek toegankelijk is.85 Ook het feit dat het plaatsen van televisietoestellen een winstoogmerk dient speelt mee voor het Hof86. Voor een uitvoerige bespreking van de argumenten van het Hof verwijs ik u door naar de bestaande rechtsleer hierover.87 Op de tweede vraag antwoord het Hof van Justitie, terecht, dat de aard van het lokaal irrelevant is voor de beoordeling of een mededeling publiek dan wel privaat is88. Een aantal interessante conclusies kunnen worden getrokken uit dit arrest. Eerst blijkt dat het ter beschikking stellen van televisietoestellen, die televisiesignalen uitzenden, in hotelkamers waardoor klanten naar televisie-uitzendingen kunnen kijken een publieke mededeling is. M.i. kan een soortgelijke redenering worden opgebouwd met betrekking tot het ter beschikking stellen van computers met internetverbinding die door de klanten kunnen worden gebruikt. Het op zich ter beschikking stellen van televisietoestellen (en computers) is echter geen publieke mededeling89. Dit werd al aanvaard in de Belgische rechtspraak. Dit plaatsen wordt
83
Ro. 37 HvJ 7 december 2006, C-306/05, SGAE t. Rafael Hoteles. Ro.40 HvJ 7 december 2006, C-306/05, SGAE t. Rafael Hoteles en H. VANHEES, “ Het publiek mededelingsrecht na het arrest van het Hof van Justitie van 7 december 2006 in de zaak Rafael Hoteles, AM 2007, 322. 85 H. VANHEES, “ Het publiek mededelingsrecht na het arrest van het Hof van Justitie van 7 december 2006 in de zaak Rafael Hoteles, AM 2007, 322. 86 Ro. 44 HvJ 7 december 2006, C-306/05, SGAE t. Rafael Hoteles. 87 B. MICHAUX, “ la Cour de justice interprète la notion de communication au public”, AM 2007, 303-314 en H. VANHEES, “ Het publiek mededelingsrecht na het arrest van het Hof van Justitie van 7 december 2006 in de zaak Rafael Hoteles, AM 2007, 315-326 en J. DEENE, “Tv-uitzendingen in hotelkamers niet immuun voor auteursrecht” Juristenkrant 2007, afl. 141, 7. 88 Ro. 54 HvJ 7 december 2006, C-306/05, SGAE t. Rafael Hoteles. 89 Ro. 47 HvJ 7 december 2006, C-306/05, SGAE t. Rafael Hoteles. 84
16
een publieke mededeling van zodra door dit plaatsen de klant in zijn hotelkamer toegang krijgt tot de beschermde werken. 90 Ten tweede is de onduidelijkheid over de vraag of het begrip publieke mededeling een communautair begrip is weggenomen. Nu staat het vast dat dit een communautair begrip is dat uniform moet worden geïnterpreteerd.91 Ten derde is er ook meer duidelijkheid over de inhoud van dat begrip. Bij het beoordelen of een mededeling publiek dan wel privaat is zal men moeten kijken naar de potentiële doelgroep. Wanneer deze bestaat uit een groot aantal personen of indien de mededeling een belangrijke omvang heeft ten gevolge van de samengevoegde gevolgen ervan dan is er sprake van een publieke mededeling. Nochtans is een mededeling voor een duidelijk omlijnde, bepaalde en beperkte groep personen nog niet noodzakelijkerwijze een private mededeling. 92 De mededeling zal ook kosteloos moeten gebeuren. Bij een niet-kosteloze mededeling is er steeds sprake van een publieke mededeling. Twee argumenten staven deze zienswijze. Eerst en vooral blijkt dat het begrip publieke mededeling ruim moet worden geïnterpreteerd en ten tweede is het zo dat de auteur moet kunnen genieten van de opbrengsten indien zijn werk wordt meegedeeld.93 Bij een kosteloze mededeling moet het vervolgens gaan om een beperkte groep. Het Hof van Justitie heeft nog niet verduidelijk wat een beperkte groep is.94 Kort samengevat kan men stellen dat het Hof van Justitie ons dwingt om bij de beoordeling van een publieke mededeling na te gaan of 95: 1. Het potentiële doelpubliek al dan niet bepaald is. 2. Het potentiële doelpubliek al dan niet omvangrijk is. 3. De mededeling al dan niet omvangrijk is. 4. Er een winstoogmerk is. 96
90
H. VANHEES, “ Het publiek mededelingsrecht na het arrest van het Hof van Justitie van 7 december 2006 in de zaak Rafael Hoteles, AM 2007, 324. 91 H. VANHEES, “ Het publiek mededelingsrecht na het arrest van het Hof van Justitie van 7 december 2006 in de zaak Rafael Hoteles, AM 2007, 324-325. 92 H. VANHEES, “ Het publiek mededelingsrecht na het arrest van het Hof van Justitie van 7 december 2006 in de zaak Rafael Hoteles, AM 2007, 324-325. 93 H. VANHEES, “ Het publiek mededelingsrecht na het arrest van het Hof van Justitie van 7 december 2006 in de zaak Rafael Hoteles, AM 2007, 324-325. 94 H. VANHEES, “ Het publiek mededelingsrecht na het arrest van het Hof van Justitie van 7 december 2006 in de zaak Rafael Hoteles, AM 2007, 324-325. 95 B.MICHAUX, “ la Cour de justice interprète la notion de communication au public”, AM 2007, 310. 96 Zie o.a ro. 44 HvJ 7 december 2006, C-306/05, SGAE t. Rafael Hoteles; HvJ 4 oktober 2011, C-403/08 en C429/08, Football Association Premier League Ltd en anderen t. QC Leisure en andere (C-403/08) en Karen
17
In het BS Association arrest 97 interpreteert het Hof van Justitie verder het begrip publieke mededeling. Het stelt dat “het tonen van een werk tijdens een televisie-uitzending in beginsel een mededeling aan het publiek vormt”98. Er is nochtans geen publieke mededeling indien televisiekijkers op “zuiver passieve wijze” tijdens een televisie-uitzending kennis nemen van een gebruikersinterface “zonder dat zij hierin kunnen ingrijpen” en “dus geen gebruik maken van de functie van voornoemde interface, die erin bestaat interactie tussen het computerprogramma en de gebruiker ervan mogelijk te maken” en waardoor de televisiekijkers geen “toegang (…) verkrijgen tot het wezenlijke bestanddeel van deze interface, namelijk de interactie met de gebruiker” 99.100 De vraag rijst bijgevolg of de toegang tot het wezenlijk bestanddeel van een werk een noodzakelijke voorwaarde is om te kunnen spreken van een publieke mededeling. Een duidelijk antwoord hierop is er nog niet en het is dan ook wachten op verdere interpretatieve rechtspraak van het Hof van Justitie.101 Tot op vandaag is er dus nog geen honderd procent duidelijkheid over wat nu juist een publieke mededeling is. Duidelijke rechtspraak van het Hof van Justitie is nog niet voorhanden. Zolang dit niet, op afdoende wijze, is gebeurd kan de bestaande Belgische rechtspraak als uitgangspunt worden genomen.102 Deze rechtspraak is vooralsnog niet strijdig met de rechtspraak van Het Hof van Justitie. In de volgende alinea’s licht ik de Belgische rechtspraak verder toe. Het Hof van Cassatie is de mening toegedaan dat art. 1 § 1 lid 4 van de auteurswet samen moet worden gelezen met artikel 22 § 1, 3° van de auteurswet.103 Met andere woorden: het publiek mededelingsrecht is een recht dat wordt vormgegeven door zijn uitzondering. Murphy t. Media protection services Ltd. (C-429/08) (hierna verkort Premier league), en ro. 88 HvJ 21 oktober 2010, Padawan SL t. SGAE. 97 HvJ 22 december 2010, C-393/09, Bezpečnostní softwarová asociace t. Svaz softwarové ochrany (Hierna verkort: BS Association). 98 Ro. 55 HvJ 22 december 2010, C-393/09, BS association. 99 Ro. 57 HvJ 22 december 2010, C-393/09, BS association. 100 F. BRISON, M-C JANSSENS, P. MAEYAERT en H. VANHEES, “ Evoluties binnen het recht van de intellectuele eigendom (2009-2010), IRDI 2011, 179. 101 F. BRISON, M-C JANSSENS, P. MAEYAERT en H. VANHEES, “ Evoluties binnen het recht van de intellectuele eigendom (2009-2010), IRDI 2011, 179 en F. BRISON, Inforum 2012 recente ontwikkelingen auteursrecht, http://www.abd-bvd.be/inforum/Inforum%202012%20-%20Brison%20%20Recente%20ontwikkelingen%20auteursrecht.pdf. 102 F. GOTZEN, “ art. 1 auteurswet”, in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 13; H. VANHEES, “ Het publiek mededelingsrecht na het arrest van het Hof van Justitie van 7 december 2006 in de zaak Rafael Hoteles, AM 2007,325. 103 Cass. 8 oktober 1999, RW 1999-2000, 1401 noot H. VANHEES, AM 2000, 289; Cass. 26 januari 2006 RW 200607, noot J. DEENE, AM 2006, 180, noot H. VANHEES en F. GOTZEN, “ art. 1 auteurswet”, in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 15.
18
Volgens dit artikel kan een auteur zich niet verzetten tegen de “kosteloze privé-uitvoering in familiekring of in het kader van schoolactiviteiten”. Deze uitzondering moet restrictief worden geïnterpreteerd 104 . Men moet nagaan of er bij de mededeling sprake is van een winstoogmerk. Indien dit oogmerk aanwezig is dan kan de uitzondering niet meer worden toegepast. Bijgevolg kan de uitzondering niet worden toegepast indien er een toegangsprijs wordt gevraagd105. Indien de mededeling kosteloos is dan is het vervolgens nog vereist dat zij plaatsvindt in familiekring106. Volgens het Belgische Hof van Cassatie worden personen die met elkaar verbonden zijn door een “private en intieme band” gelijkgesteld met een familiekring107. Het moet gaan om een zodanig hechte band die quasi met een familiale band kan worden gelijkgesteld.108 In de rechtspraak werd beslist dat er een familiale band bestaat tussen de bejaarden in een home109 en tussen een beperkte groep van arbeiders die werken in een besloten atelier110. Van zodra een mededeling gebeurt buiten de familiekring, of niet in het kader van schoolactiviteiten, dan is de mededeling openbaar. Irrelevant hierbij is de plaats van de mededeling.111 Het publieke mededelingsrecht geldt op het internet112. De auteurswet stelt expliciet dat alleen de auteur het recht heeft om zijn werk voor het publiek ter beschikking te stellen op zodanige wijze dat deze voor de leden van het publiek op een door hen individueel gekozen plaats en tijd toegankelijk zijn113. Afzonderlijke internetgebruikers vormen dus een publiek ofschoon zij het werk niet gelijktijdig raadplegen 114. Hiermee neemt de Belgische wetgever het ondemand recht van artikel 8 WCT 115 en artikel 3.1 van de richtlijn 2001/29/EG op in de Belgische rechtsorde.
104
Cass. 8 oktober 1999, RW 1999-2000, 1401 noot H. VANHEES, AM 2000, 289; Cass. 26 januari 2006 RW 200607, noot J. DEENE, AM 2006, 180, noot H. VANHEES. 105 F. GOTZEN, “ art. 1 auteurswet”, in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 15. 106 A. BERENBOOM, Le nouveau droit d’auteur et les droits voisins, Brussel, Larcier, 2008, 160. 107 Cass.26 januari 2006 RW 2006-07, noot DEENE, AM 2006, 180, noot H. VANHEES. 108 A. BERENBOOM, Le nouveau droit d’auteur et les droits voisins, Brussel, Larcier, 2008, 164. 109 Cass. 18 februari 2000, AM 2000,290. 110 Cass. 26 januari 2006¸AM 2006, 180, noot H. VANHEES. 111 M. BUYDENS, “auteursrecht en internet, problemen en oplossingen voor het creëren van een online databanken met beelden en/of tekst”, http://www.belspo.be/belspo/home/publ/pub_ostc/d_auteur/p1a1nl.pdf, 21. 112 Overweging 23 tot en met 35 van richtlijn 2001/29/EG over het auteursrecht in de informatiemaatschappij; F. GOTZEN, “ art. 1 auteurswet”, in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 15. 113 Art. 1 § 1 lid 4 auteurswet. 114 F. GOTZEN, “ art. 1 auteurswet”, in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 14. 115 WIPO copyright treaty.
19
Dit doet problemen rijzen met betrekking tot het e-mailverkeer. Hierboven werd gesteld dat elke efemere mededeling van een werk buiten de familiekring een publieke mededeling is. Indien een e-mail wordt verstuurd aan bv. een collega of vriend dan kan men dit beschouwen als een publieke mededeling. Het bericht wordt dan op een scherm getoond en de ontvanger behoort vaak niet tot de familiekring.116 Bovendien kan men dit in het licht van het arrest Rafael Hoteles beschouwen als een mededeling aan een nieuw publiek. Er is immers sprake van een mededeling aan een nieuw publiek van zodra het doorgeven geschiedt ten behoeve van een ander publiek dan het door de oorspronkelijke mededeling van het werk beoogde publiek. 117 Voor een mededeling aan een nieuw publiek is toestemming van de auteur vereist.118 Op 4 oktober 2011 heeft het Hof van Justitie, in de Premier league zaak, verdere toelichting gegeven over de vraag wanneer er sprake is van een nieuw publiek, dat leidt tot een afzonderlijke mededeling aan het publiek.119 In de visie van het Hof is er enkel sprake van een afzonderlijke publieke mededeling wanneer het uitgezonden werk wordt vertoond aan een nieuw extra publiek. Dit is een publiek waaraan de auteurs niet dachten toen zij toestemming gaven om hun werken te gebruiken voor de mededeling aan het oorspronkelijke publiek en dat niet op de plaats van oorsprong aanwezig is.120 Met betrekking tot televisie-uitzendingen houden rechthebbenden, volgens het Hof, bij hun toestemming voor televisie-uitzendingen in principe alleen rekening met bezitters van televisietoestellen die, individueel in hun privé of gezinssfeer, het signaal ontvangen en de uitzendingen volgen. Bijgevolg zijn bij uitzending in een horecagelegenheid, de klanten die naar deze uitzending kijken een extra publiek waarmee de auteurs geen rekeningen hielden toen zij toestemming gaven voor de uitzending. 121Een extra toestemming is in dat geval noodzakelijk. Deze visie werd bevestigd in het Airfield arrest. 122 In dit arrest werd beslist dat er sprake is van een nieuw extra publiek wanneer aanbieders van satelliettelevisie werken toegankelijk maken voor een ruimer publiek dan
116
M. BUYDENS, “auteursrecht en internet, problemen en oplossingen voor het creëren van een online databanken met beelden en/of tekst”, http://www.belspo.be/belspo/home/publ/pub_ostc/d_auteur/p1a1nl.pdf, 21-22. 117 Ro. 40 HvJ 7 december 2006, C-306/05, SGAE t. Rafael Hoteles. 118 MICHAUX, “ la Cour de justice interprète la notion de communication au public”, AM 2007, 311. 119 HvJ 4 oktober 2011, c-403/08 en c-429/08 Premier league. en J. DEENE en L. DE CORT, “Intellectuele rechten kroniek 2011, NJW 2012, 441 120 E. WERKERS en K. LEFEVER, Karen Murphy versus FAPL en Sky (noot onder HvJ 4 oktober 2011,C-403/08 en c429/08), AM 2012, 55. 121 J. DEENE en L. DE CORT, “Intellectuele rechten kroniek 2011, NJW 2012, 441. 122 HvJ 13 oktober 2011, c-431/09 en c-432/09. HvJ 13 oktober 2011, c-431/09 en c-432/09, Airfield NV en Canal Digitaal BV t. Sabam (C-431/09) en Airfield NV v Agicoa Belgium BVBA (C-432/09).
20
datgene waarop de betrokken omroeporganisaties doelden, dit is een publiek dat de auteurs van de werken niet voor ogen hadden toen ze toestemming verleenden. 123 Een analoge redenering kan m.i. worden opgebouwd m.b.t. werken die via computertoestellen worden meegedeeld. Van zodra via een computertoestel een werk wordt meegedeeld aan een nieuw extra publiek zal toestemming van de rechthebbende noodzakelijk zijn. In de Belgische rechtspraak, met betrekking tot het internetverkeer, werd geoordeeld dat er sprake is van een publieke mededeling wanneer Google internetgebruikers toelaat om een kopie van een webpagina, op hun servers, raad te plegen door op een link ‘in cache’ te klikken.124 Tot slot moet nog even worden aangestipt dat elke publieke mededeling die autonoom gebeurt ten opzichte van andere publieke mededelingen toestemming vereist. In concreto houdt dit in dat wanneer er diverse onafhankelijke publieke mededelingen plaatsvinden met betrekking tot hetzelfde werk er voor elke publieke mededeling toestemming nodig is.125 §4. Het distributierecht
Met dit recht kunnen de auteurs controle uitoefenen op de verspreiding van zijn werken. De auteurswet geeft aan de auteur het recht om de distributie van zijn werk of van kopieën ervan aan het publiek, door verkoop, of anderszins toe te staan.126 Dit recht heeft slechts betrekking op het originele werk en de stoffelijke kopieën van dit werk. Bijgevolg valt de mededeling van het werk via het internet niet onder het distributierecht.127 Men zal ook rekening moeten houden met de uitputtingsregel van art.1 §1 l.l.128
Afdeling 2. Uitzonderingen op de exclusieve vermogensrechten van de auteur De auteurswet voorziet, op limitatieve wijze, in een aantal uitzonderingen op de vermogensrechten van de auteur. Dit impliceert dat men, mits een aantal voorwaarden zijn
123
J. DEENE en L. DE CORT, “Intellectuele rechten kroniek 2011, NJW 2012, 441. de Brussel (9 k.) 5 mei 2011, IRDI 2011, 265 en J. DEENE en L. DE CORT, “Intellectuele rechten kroniek 2011, NJW 2012, 441. 125 Cass. 25 juni 1982, RW 1982-83, 2702; Cass 25 juni 2004, AM 2005¸294 en H. VANHEES, Auteursrecht in een notendop, Leuven, Garant, 1998, 39-40. 126 Art. 1 lid 5 Auteurswet. 127 D. VOORHOOF en K. VAN DE PERRE, handboek auteursrecht, Gent, Academia press, 2011, 93. 128 De bespreking van deze regel valt buiten het bestek van deze masterproef. 124
21
vervuld, een aantal handelingen kan stellen met betrekking tot auteursrechtelijk beschermde werken zonder dat hiervoor de toestemming van de auteur, of zijn rechtsopvolger, vereist is. Het Hof van Justitie besliste dat uitzonderingen restrictief moeten worden geïnterpreteerd.129 Nochtans moet men bij de interpretatie van de voorwaarden van een uitzondering ermee rekening houden dat de nuttige werking van die uitzondering wordt beschermd en dat men het doel ervan eerbiedigt130 Ik beperk mij tot het bespreken van de uitzonderingen die relevant zijn om de aansprakelijkheid van internet service providers te beoordelen. §1. De uitzonderingen van artikel 21 van de auteurswet
Artikel 21 van de auteurswet omvat drie uitzonderingen op de rechten van de auteur. De uitzonderingen die in dit artikel staan opgesomd zijn het citaatrecht, de bloemlezing en de technisch noodzakelijke kopie. De uitzondering van de bloemlezing behandel ik niet. In vergelijking met artikel 22 van de auteurswet valt het op dat artikel 21 geen gemeenschappelijke voorwaarden oplegt voor de verschillende uitzonderingen. A. Het Citaatrecht
Art. 21 § 1 lid 1 van de auteurswet stelt dat “het citeren uit een werk dat op geoorloofde wijze openbaar is gemaakt, ten behoeve van kritiek, polemiek, recensie, onderwijs, of in het kader van wetenschappelijke werkzaamheden” geen inbreuk is op het auteursrecht, “voorzover zulks geschiedt overeenkomstig de eerlijke beroepsgebruiken en het beoogde doel zulks wettigt”. Dit citaatrecht bestaat al sinds het ontstaan van het Belgische auteursrecht in 1886131. In de Berner conventie is het citaatrecht de enige verplichte uitzondering 132 . Met de huidige auteurswet strekt het toepassingsgebied van deze uitzondering zich uit tot alle soorten van werken 133 (boeken, artikels, muziek, films, …)134. Het Hof van Beroep te Brussel aanvaardde
129
Ro. 56 HvJ 16 juli 2009, C-05/08, Infopaq t. DDF en ro. 162 HvJ 4 oktober 2011, c-403/08 en c-429/08 Premier league. 130 Ro. 163 HvJ 4 oktober 2011, c-403/08 en c-429/08 Premier league. 131 M-C, JANSSENS, “art. 21 auteurswet ” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 126. 132 Artikel 10 van de Berner Conventie. 133 H. VANHEES, Auteursrecht in een notendop, Leuven, Garant, 1998, 44. 134 A. STROWEL, “Droits d’auteur et droits voisins”, in D. KAESMACHER (ed.), Les droits intellectuels, Brussel, Larcier, 2007, 326.
22
dat, dankzij de wet van 22 mei 2005, een citaat in een persoverzicht kan worden ingevoegd.135 Een persoverzicht is “een gezamenlijke en vergelijkende presentatie van verschillende opmerkingen van diverse journalisten betreffende eenzelfde thema of gebeurtenis”136 Het citaatrecht is zeer ruim en laat toe om werken te reproduceren maar ook om ze publiek mee te delen. Het biedt dus heel wat kansen in de digitale- en internetwereld.137 Om van het recht gebruik te kunnen maken moeten er steeds vier voorwaarden cumulatief zijn vervuld. Eerst en vooral moet men zich beperken tot het gebruik van korte fragmenten uit een werk. De omvang van het citaat is dus noodzakelijkerwijze beperkt138. Wat de maximumlengte van een citaat is kan niet in abstracto worden gezegd en zal afhangen van de concrete omstandigheden. De rechter dient in functie van de concrete omstandigheden na te gaan of de lengte van het citaat aanvaardbaar is of niet. Bij zijn beoordeling zal de rechter de lengte van het citaat vergelijken met de lengte van het volledige originele werk 139 . 140 Sommige rechtspraak vindt dat er slechts sprake is van een citaat wanneer de coherentie van de tekst onafhankelijk is van de geciteerde delen.141 Men mag niet uit het oog verliezen dat men nooit volledige werken mag overnemen en dat het citeren van één bladzijde ontoelaatbaar is142. In het algemeen wordt het citeren van vijftien regels als geoorloofd beschouwd143. Ten tweede moet het citeren gebeuren conform “de eerlijke beroepsgebruiken “ en moet ‘het beoogde doel zulks wettigen”. Zo mag men geen oneerlijke concurrentie voeren tegenover de uitgever 144 en is het vereist dat het citaat deel is van een geheel dat commentaar, kritiek,
135
de
Brussel (9 k.) 5 mei 2011, RDTI 2011, afl. 4, 35. J. DEENE en L. DE CORT, “Intellectuele rechten kroniek 2011, NJW 2012, 442. 137 Te denken valt aan het samplen van muziekwerken. M-C, JANSSENS, “art. 21 auteurswet ” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 126. 138 M-C, JANSSENS, “art. 21 auteurswet ” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 126-127. 139 Voor toepassingsgevallen zie o.a. Brussel 16 november 1966, RW 1967-68, 1542 en Antwerpen 25 juni 2007, AM 2007, 461. 140 M-C, JANSSENS, “art. 21 auteurswet ” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 126-127. 141 Rb. Brussel 8 november 2005, AM 2006, 60. 142 H. VANHEES, Auteursrecht in een notendop, Leuven, Garant, 1998, 45. 143 M. BUYDENS, “auteursrecht en internet, problemen en oplossingen voor het creëren van een online databanken met beelden en/of tekst”, http://www.belspo.be/belspo/home/publ/pub_ostc/d_auteur/p1a1nl.pdf, 24. 144 H. VANHEES, Auteursrecht in een notendop, Leuven, Garant, 1998, 45. 136
23
verder onderzoek of een toelichting omvat. 145 Anders gezegd: het citaat moet dienen ter illustratie en/of ter verduidelijking en is dus noodzakelijkerwijs bijkomstig van aard 146 . Bijgevolg valt een verhandeling die alleen uit citaten bestaat niet onder de uitzondering.147 Vervolgens moeten de werken op geoorloofde wijze openbaar zijn gemaakt
148
en worden
gebruikt voor, limitatief in de wet opgesomde, doeleinden. Deze doeleinden zijn kritiek, polemiek, recensie, onderwijs en wetenschappelijke werkzaamheden149. Tot slot is het nog vereist dat de bron en de naam van de auteur worden vermeld. Dit moet echter niet gebeuren wanneer dat onmogelijk is.150 De bron omvat de titel van het werk, de uitgever van het werk of de plaats waar het werk beschikbaar is151. Bij de interpretatie van deze voorwaarden moet er voor worden gezorgd dat de nuttige werking van de uitzondering behouden blijft en het doel ervan wordt geëerbiedigd.152 Hierbij is het streven naar een rechtvaardig evenwicht tussen de rechten en de belangen van enerzijds de rechthebbenden en anderzijds de gebruikers van beschermde werken die gebruik willen maken van die nieuwe technologieën. In deze context besliste het Hof van justitie dat een evenwicht moet worden bereikt tussen het recht op vrije meningsuiting van de gebruikers van een werk of ander materiaal en het aan de auteurs toegekende reproductierecht.153 Hoe zit het nu met het citeren van werken op het internet? Om deze vraag correct te beantwoorden moeten we nagaan of aan de voorwaarden is voldaan. Voornamelijk de voorwaarde dat het citeren steeds aan een bepaald doel moet beantwoorden zal in de praktijk problemen doen rijzen. Aangezien de meeste internet service providers handelen vanuit winstoogmerk zullen zij zich niet op het citaatrecht kunnen beroepen. Te denken valt aan commerciële websites154 uitgebaat door content providers. Sommige content providers stellen geheel gratis informatie ter beschikking en hebben zelfs een duidelijk wetenschappelijk doel. 145
F. GOTZEN EN M.C- JANSSENS, Wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht, Brugge, Vanden Broele, 2009, 40 en M-C, JANSSENS, “art. 21 auteurswet ” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 126-127. 146 A. BERENBOOM, Le nouveau droit d’auteur et les droits voisins, Brussel, Larcier, 2008, 171. 147 F. GOTZEN EN M.C- JANSSENS, Wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht, Brugge, Vanden Broele, 2009, 40. 148 Zie pagina 29 t.e.m. 30. 149 Art. 21 § 1 lid 1 auteurswet. 150 Art. 21 § 1 lid 2 auteurswet. 151 F. DE VISSCHER en B. MICHAUX, Précis du droit d’auteur et des droits voisins, Brussel, Bruylant, 2000, 105. 152 Ro. 133 HvJ 1 december 2011, C-145/10, Eva-Maria Painer tt Standard VerlagsGmbH e.a. 153 Ro. 134 HvJ 1 december 2011, C-145/10, Eva-Maria Painer tt Standard VerlagsGmbH e.a.. 154 M. BUYDENS, “auteursrecht en internet, problemen en oplossingen voor het creëren van een online databanken met beelden en/of tekst”, http://www.belspo.be/belspo/home/publ/pub_ostc/d_auteur/p1a1nl.pdf, 24.
24
In dat geval lijken deze websites m.i. een beroep te kunnen doen op het citaatrecht. Ook zoekmachines die delen van een webpagina laten zien bij de verschillende zoekresultaten begaan een inbreuk op het reproductierecht155. B. De Technisch noodzakelijke kopie
Art. 21 § 3 van de Belgische auteurswet zegt dat “een auteur zich niet kan verzetten tegen tijdelijke reproductiehandelingen van voorbijgaande of bijkomstige aard die een integraal en essentieel onderdeel vormen van een technisch procedé dat wordt toegepast met als enig doel: -
de doorgifte in een netwerk tussen derden door een tussenpersoon of
-
een rechtmatig gebruik
van een beschermd werk, waarbij die handelingen geen zelfstandige economische waarde bezitten.” De Belgische wetgever heeft de bewoordingen van de richtlijn quasi letterlijk overgenomen. Deze uitzonderingsgrond noemt men de uitzondering van de technisch noodzakelijke kopie. Het is de enige uitzondering die door de richtlijn 2001/29/EG verplicht in het nationaal recht moet worden opgenomen156. Dit komt omdat computers en het internet niet kunnen werken zonder reproducties te maken. Deze reproducties zijn technisch noodzakelijk om computers te laten functioneren, data door te sturen en communicatie tussen computers mogelijk te maken.157 Zo vereist een enkele transmissie over het internet de opeenvolgende tussenkomst van de auteur van het bestand, van de access –en service providers en van de netwerk- of individuele gebruiker. In al deze stadia worden tijdelijke digitale kopieën gemaakt. 158 Dit is wat de wetgever bedoelt met een tijdelijke technische noodzakelijke kopie met als doel de doorgifte in een netwerk tussen derden door een tussenpersoon. Ik beperk mij in deze bespreking tot de reproducties gemaakt door internet service providers.
155
T. VERBIEST en E. WÉRY, Le droit de l’internet et de la sociéte de l’information, Brussel, Larcier 2001, 242. Zie artikel 5.1 van de richtlijn Richtlijn 2001/29/EG van het Europees Parlement en de Raad van 22 mei 2001 betreffende de harmonisatie van bepaalde aspecten van het auteursrecht en de naburige rechten in de informatiemaatschappij (hierna verkort richtlijn 2001/29/EG) jo. overweging 33 van de richtlijn 2001/29/EG. 157 M-C, Janssens, “ De uitzonderingen op het auteursrecht anno 2005 – Een eerste analyse, AM 2005, 487; MC JANSSENS, “art. 21 auteurswet ” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 129. 158 T. VERBIEST en I.D. Bruyn, “ De technische tijdelijke kopie geconfronteerd met het reproductierecht, auteursrecht in een digitale omgeving, AM 2002, 311. 156
25
Technisch tijdelijke kopieën omvatten zowel tijdelijke reproducties die voortvloeien uit een weloverwogen beslissing van die persoon die ze uitvoert maar ook de kopie die herhaaldelijk en noodzakelijk optreedt bij het raadplegen of verzenden van een werk langs een digitaal netwerk. Voorbijgaande of vluchtige kopieën die eigen zijn aan het transport zijn bijgevolg vrijgesteld.159 Bovendien moet men bij de interpretatie van de voorwaarden ervoor zorgen dat de nuttige werking van de uitzondering behouden blijft en het doel ervan wordt geëerbiedigd. Concreet voor de uitzondering van technische tijdelijke kopieën brengt dit mee dat deze uitzondering de ontwikkeling en de werking van nieuwe technologieën moet mogelijk maken en waarborgen. Zij moet ook zorgen voor een rechtvaardig evenwicht tussen de rechten en de belangen van enerzijds rechthebbenden en anderzijds gebruikers van beschermde werken die nieuwe technologieën willen gebruiken.160 De concrete betekenis van de kwantitatieve 161 en kwalitatieve 162 voorwaarden is nog niet volledig duidelijk. Nochtans moeten beide voorwaarden cumulatief vervuld zijn alvorens de uitzondering kan worden toegepast.163 Overweging 33 van de richtlijn 2001/29/EG preciseert dat de uitzondering, mits alle voorwaarden zijn vervuld, kan worden gebruikt voor handelingen die browsing164 en caching mogelijk maken. Maar het is nooit toegelaten om de doorgegeven informatie te wijzigen.165 Caching is het in de buurt van de gebruiker opslaan van veel gebruikte informatie. Het grote voordeel hiervan is dat informatie de volgende keer sneller kan worden weergegeven en dat het netwerk efficiënter wordt.166 Technisch werkt caching als volgt: wanneer een internaut een webpagina wil bekijken die vaak wordt geraadpleegd dan wordt deze webpagina vaak
159
T. VERBIEST en I.D. Bruyn, “ De technische tijdelijke kopie geconfronteerd met het reproductierecht, auteursrecht in een digitale omgeving, AM 2002, 311-312. 160 Ro. 164 HvJ 4 oktober 2011, c-403/08 en c-429/08 Premier league. 161 Wat is tijdelijk? 162 Wat is zonder zelfstandige economische waarde? 163 M-C, JANSSENS, “art. 21 auteurswet ” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 123. 164 Elektronisch bladeren. Dit kan zowel op het internet als op de eigen computer plaatsvinden. Zie T. VERBIEST en E. WÉRY, Le droit de l’internet et de la sociéte de l’information, Brussel, Larcier 2001,62-63 en http://www.jeroen.com/woordenboek/browsen en http://infodidact.ub.unimaas.nl/woordenlijstTOTAAL.asp#B. Omdat browsing een reproductiehandeling is die gesteld wordt door de internetgebruiker ga ik er niet verder op in. 165 Overweging 33 van de richtlijn 2001/29/EG en M-C, Janssens, “ De uitzonderingen op het auteursrecht anno 2005 – Een eerste analyse, AM 2005, 488. 166 Zie D. WESSELS, Information resource caching FAQ, http://www.ircache.net/FAQ/ en M. HOSTENBACK en R. V.D MEIR, “caching op het internet”, http://www.win.tue.nl/~hochsten/pdf/vakidioot.pdf; T. VERBIEST en E. WÉRY, Le droit de l’internet et de la sociéte de l’information, Brussel, Larcier 2001, 62 en http://www.jeroen.com/woordenboek/cache.
26
telegeladen door een proxy server in plaats van door de originele server. Hierdoor moet men zich niet steeds in verbinding stellen met de originele server. Hoe lang de gegevens op de proxy server worden opgeslagen is afhankelijk van vele omstandigheden 167 . Juist omdat caching de snelheid en efficiëntie van het netwerk verhoogt, stellen sommige auteurs dat caching, door internet service providers, steeds een zelfstandige economische waarde heeft.168 Deze visie brengt mee dat geen enkele vorm van caching kan worden verantwoord door de uitzondering van de tijdelijke kopie. Dit beweren is te vergaand en in strijd met overweging 33 van de richtlijn 2001/29/EG. Deze overweging geeft caching aan als een voorbeeld voor de uitzondering van de tijdelijke kopie.
169
Voorts mag men niet vergeten dat het begrip
zelfstandige economische waarde geen betrekking heeft op de transmissie of doorgifte van het werk maar op het gebruik dat men maakt van de tijdelijke kopie van het werk170. Met betrekking tot caching verbinden veel internet service providers zich om de door de auteurs vooropgestelde levensduur te respecteren. In dat geval is het risico op misbruik zeer miniem.171 Andere internet providers leveren echte caching services. Zij gaan over tot het archiveren (en dus kopiëren) van grote hoeveelheden data op een memory cache. De internaut kan aldus informatie opvragen die reeds lang van de oorspronkelijke webpagina is verdwenen.172 Deze praktijk lijkt mij ontegensprekelijk een inbreuk op het auteursrecht. In deze context stelde het Hof van beroep te Brussel dat Google met zijn Google Cache functie onder meer een inbreuk maakte op het reproductierecht en mededelingsrecht
op het publieke
173 174
.
167
Het aantal keer dat de webpagina wordt bezocht, de omvang van de gegevens die worden geraadpleegd, de gebruiken van de internet provider, de levensduur die door de auteur wordt vooropgesteld. 168 J. CORBET, “ De ontwerp-richtlijn van 10 december 1997 over het auteursrecht en de naburige rechten in de informatiemaatschappij”, AMI 1998, 95 en A. A QUADVLIEG, “ Het internet: het auteursrecht voorbij? Bespreking van het preadvies van B.P. Hugenholtz, Computerrecht 1998, 125. 169 G. VANDENDRIESSCHE, “Internet-zoekmotoren en onlinekranten: “The page can not be found”?” (noot onder vz. Rb. Brussel 13 februari 2007), TBH 2007, 401 en Y. VAN DEN BRANDE, “Scrapen: het verzamelen van online publiekelijk beschikbare geg evens”, AM 2009, afl.6, 613. 170 Y. VAN DEN BRANDE, “Scrapen: het verzamelen van online publiekelijk beschikbare gegevens”, AM 2009, afl.6, 613-614 en Opinion of the Economic and social committe on the proposal for a european parliament and council directive on the harmonisation of certain aspects of copyright and related rights in the information society (COM (97) 628, nr. 3.7.1.1, http://eurlex.europa.eu/Notice.do?mode=dbl&lang=en&ihmlang=en&lng1=en,nl&lng2=da,de,el,en,es,fi,fr,it,nl,pt,sv,&val =324690:cs&page=. 171 T. VERBIEST en I.D. Bruyn, “ De technische tijdelijke kopie geconfronteerd met het reproductierecht, auteursrecht in een digitale omgeving, AM 2002, 312. 172 T. VERBIEST en I.D. Bruyn, “ De technische tijdelijke kopie geconfronteerd met het reproductierecht, auteursrecht in een digitale omgeving, AM 2002, 311-312. 173 Google begaat volgens het Hof ook een inbreuk op het vaderschapsrecht en het recht op integriteit. 174 Zie pagina 103 t.e.m. 106.
27
Meer in het algemeen kan men stellen dat zoekmachines zich niet op de uitzondering kunnen beroepen. De tijdelijke reproducties die zij maken zijn immers geen integraal en essentieel deel van een technisch procedé. Bovendien hebben hun diensten een zelfstandige economische waarde.175 Wat wel al duidelijk is, is dat de bewijslast met betrekking tot het tijdelijke en technisch karakter van de reproductie bij de internet service provider of de netwerkbeheerder ligt176. Er werd ook voor gekozen om deze uitzondering niet op te nemen in artikel 22 van de auteurswet. In dat geval zou de internet service provider immers moeten bewijzen dat het werk op geoorloofde wijze openbaar is gemaakt en zouden zij de facto worden verplicht tot een voorafgaande screening van alle werken177. Dit werd niet wenselijk geacht. Vervolgens zegt artikel Art. 21 § 3 van de auteurswet dat tijdelijke technische kopieën ook zijn vrijgesteld wanneer er sprake is van een rechtmatig gebruik. Met gebruik bedoelt men het eindgebruik van auteursrechtelijk beschermde werken178. Het eindgebruik is rechtmatig indien het is toegestaan door de rechthebbende of niet bij de wet is beperkt179. De bewijslast ligt bij diegene die zich op de uitzondering beroept.180 C. De uitzonderingen van artikel 22 van de auteurswet
Artikel 22 van de auteurswet voorziet in een groot aantal uitzonderingen. Het is onmogelijk om al de uitzonderingen van artikel 22 hier in detail te bespreken. Ik beperk mij tot de reprografieregeling, de regeling van de thuiskopie en de kosteloze mededeling in familiekring. De reden hiervoor is dat een internet service provider zich voornamelijk op deze uitzonderingen zullen beroepen wanneer men hen probeert aansprakelijk te stellen.
175
T. VERBIEST en I.D. Bruyn, “ De technische tijdelijke kopie geconfronteerd met het reproductierecht, auteursrecht in een digitale omgeving, AM 2002, 318. 176 Parl. St. KAMER 2003-04, nr. 51-1137/010,4. 177 Parl St. Kamer 2003-04, nr. 51-1137/010,3 en Parl. St. Kamer 2003-04, nr. 51-1137/013,25; D. VOORHOOF en K. VAN DE PERRE, handboek auteursrecht, Gent, Academia press, 2011, 138 en M-C, JANSSENS, “art. 21 auteurswet ” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 130. 178 J. DEENE en K. VAN DE PERRE, “Nieuwe auteurswet, belang voor de digitale wereld”, NJW 2005, 871-872. 179 Overweging 33 van de richtlijn 2001/29/EG. 180 J. DEENE en K. VAN DE PERRE, “Nieuwe auteurswet, belang voor de digitale wereld”, NJW 2005, 871-872.
28
a. Gemeenschappelijke voorwaarde van geoorloofde openbaarmaking
Artikel 22 § 1 lid 1 stelt voor alle uitzonderingen van artikel 22 de voorwaarde dat de werken op geoorloofde wijze openbaar moeten zijn gemaakt 181 . Over de juiste inhoud van deze voorwaarde is al veel inkt gevloeid en zijn de meningen nog altijd verdeeld. In de minderheidsopvatting verwijst deze voorwaarde naar de geoorloofdheid van de kopie. Wanneer men deze opvatting huldigt, kan men de uitzonderingen enkel toepassen op werken die op legale wijze zijn verkregen182. Als argumenten halen zij onder meer aan dat iemand zich nooit op bedrog kan beroepen 183 Dat dit de enige visie is die conform is met de driestappentest en dat uitzonderingen restrictief moeten worden geïnterpreteerd, …184 In de meerderheidsopvatting185 is het voldoende dat het werk met toestemming van de auteur is bekendgemaakt divulgatierecht
186
187 188
.
. De auteur moet m.a.w. gebruik hebben gemaakt van zijn
Indien dat is gebeurd kunnen de uitzonderingen op alle werken worden
toegepast. In deze visie kunnen de uitzonderingen dus ook worden toegepast op illegaal verspreide werken.189 Zij baseren hun argumentatie voornamelijk op het feit dat de wet niet zegt dat de werken op geoorloofde wijze moeten zijn verkregen of aangeboden maar enkel op geoorloofde wijze openbaar moeten zijn gemaakt. Bovendien werd er tijdens de parlementaire
181
Deze voorwaarde geldt ook voor het citaatrecht. Zie A. BERENBOOM, Le nouveau droit d’auteur et les droits voisins, Brussel, Larcier, 2008, 151-152; P. VAN DEN BULCK en T. Verbiest, “peer-to-peer: état des lieux en Belgique”, http://www.droit-technologie.org/actuality902/peer-to-peer-etat-des-lieux-en-belgique.html en A. LUCAS en H.-J LUCAS, Traité de la propriéte littéraire et artistique, Parijs, Litec, 2006, 283-285. 183 Fraus omnia corrumpit. 184 Voor een volledig overzicht van de argumenten zie A. LUCAS en H.-J LUCAS, Traité de la propriéte littéraire et artistique, Parijs, Litec, 2006, 283-285. 185 Zie . M-C, Janssens, “ De uitzonderingen op het auteursrecht anno 2005 – Een eerste analyse, AM 2005, 482511; M-C, JANSSENS, “art. 22 auteurswet ” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 136 en de voetnoten aldaar; M. BUYDENS, “auteursrecht en internet, problemen en oplossingen voor het creëren van een online databanken met beelden en/of tekst”, http://www.belspo.be/belspo/home/publ/pub_ostc/d_auteur/p1a1nl.pdf, 24; F. GOTZEN en M-C JANSSENS, wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht, Brugge, Vanden Broele, 2009, 40; J. DEENE en K. VAN DE PERRE, “Nieuwe auteurswet, belang voor de digitale wereld”, NJW 2005, 872 en S. DUSSOLIER, droit d’auteur et protection des oeuvres dans l’univers numérique –Droits et exceptions à la lumière des dispositifs de verrouillage des oeuvres, Brussel, Larcier, 2007, 457. 186 Zie Antwerpen 25 juni 2007, AM 2007, 461. 187 Art. 1 § 2 lid 3 auteurswet. 188 S. DUSOLLIER, ‘droit d’auteur et protection des oeuvres dans l’univers numériqueé, Brussel ,Larcier, 2007, 457. 189 Zie M-C, JANSSENS, “art. 22 auteurswet ” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 136. 182
29
voorbereidingen geprobeerd om een voorwaarde van “geoorloofde verkrijging van het werk” in te voeren. Dit amendement werd niet aanvaard190.191. De discussie rijst voornamelijk met betrekking tot verspreiding van materiaal via peer-to-peer netwerken192. Het Hof van Justitie heeft zich nog niet uitgesproken over deze kwestie. Men kan dus niet met 100 procent zekerheid weten welke visie de juiste is. Om de hierboven vermelde redenen lijkt de meerderheidsopvatting m.i. de juiste. b. De reprografieregeling
Bij het bespreken van de privékopie moeten we ermee rekening houden dat de huidige regeling in de toekomst zal worden gewijzigd. Wanneer de nieuwe regeling zal worden ingevoerd is niet duidelijk. De koning moet de nodige uitvoeringsbesluiten nog uitvaardigen. Om didactische redenen zullen wij zowel de huidige als de toekomstige regeling bespreken. De huidige regeling zal niet heel diepgaand worden toegelicht. De reden hierachter is eenvoudig: rechtbanken zijn verplicht richtlijnconform te interpreteren. Aangezien de nieuwe tekst dichter aanleunt bij de richtlijn zullen de rechtbanken de nieuwe tekst moeten hanteren als uitgangspunt193. Deze uitzondering werd ingevoerd omdat het onmogelijk is voor de auteurs om het privégebruik van werken te controleren 194 . Er was de bekommernis dat de huidige wijdverspreide reproductiepraktijken de toepassing van het exclusieve recht in de privésfeer zo goed als onmogelijk zou maken195.
190
Parl. St. Senaat 2003-04, nr. 1137/2, 4-5. M-C, JANSSENS, “art. 22 auteurswet ” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 136 192 Zie hoofdstuk 5. 193 M-C, JANSSENS, “art. 22 auteurswet ” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 142. 194 J. DEENE, reprografie, Gent, Story 2007, 8. 195 M-C, JANSSENS, “art. 22 auteurswet ” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 142. 191
30
I. De lege lata
De huidige tekst vertrekt van werken die vastgelegd zijn op een grafische of soortgelijke drager 196 . Het moet dus gaan om werken die zich bevinden op papier, microfiches of transparanten. Kopiëren van werken die digitaal zijn vastgelegd is verboden. Het is daarbij niet van belang op wat voor soort drager het werk wordt gereproduceerd. 197 Scannen is bijgevolg toegelaten198. Bovendien staat in de tekst van de wet dat de kopie uitsluitend moet bestemd zijn voor privégebruik. Uit de parlementaire stukken blijkt dat men dit ruim mag opvatten. Het omvat het persoonlijk familiaal gebruik199 maar ook het intern professioneel gebruik200. Bijgevolg is intern gebruik door een rechtspersoon201, het eigen gebruik door het bedrijfsleven202 en het individueel professioneel gebruik 203 toegelaten zonder toestemming van de auteur. Artikelen en werken van grafische of beeldende kunst mogen volledig worden gekopieerd204. Van andere werken205 mag men enkel korte206 fragmenten kopiëren.207 Men mag geen afbreuk doen aan de normale exploitatie van het werk. Zo wordt aangenomen dat de normale verkoop van het werk geen schade mag ondervinden208. Tot slot moet het werk op geoorloofde wijze openbaar zijn gemaakt. Dat de huidige regeling aanleiding geeft tot problemen in de digitale wereld is al snel duidelijk. Een werk dat digitaal is vastgelegd mag men thans niet verveelvoudigen zonder
196
Huidig art. 22 § , 4° auteurswet. M-C, JANSSENS, “art. 22 auteurswet ” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 142. 198 J. DEENE en K. VAN DE PERRE, “Nieuwe auteurswet, belang voor de digitale wereld”, NJW 2005, 871. 199 J. DEENE en K. VAN DE PERRE, “Nieuwe auteurswet, belang voor de digitale wereld”, NJW 2005, 872. 200 H. VANHEES, Auteursrecht in een notendop, Leuven, Garant, 1998, 108. 201 .Parl. St. Kamer, B.Z. 1988, nr. 329/2, 89. 202 Parl. St. Kamer, B.Z. 1991-92, nr.473/33,193. 203 M-C, JANSSENS, “art. 22 auteurswet ” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 143. 204 Zoals tijdschriftartikels. 205 Zoals boeken. 206 Zie hierboven bij het citaatrecht pagina 23. 207 M-C, JANSSENS, “art. 22 auteurswet ” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 143. 208 M-C, JANSSENS, “art. 22 auteurswet ” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 143. 197
31
toestemming van de auteur 209 . Bijgevolg zijn uitgesloten van de huidige regeling: werken vastgelegd op CD -of DVD-roms, werken op het internet, films, …210 II. De lege feranda
De wijzigingswet van 2005211 voert een aantal wijzigingen door in de auteurswet. Deze wet brengt onder andere de regeling van de privékopie in overeenstemming met de richtlijn auteursrecht in de informatiemaatschappij212. Toch is de nieuwe wettelijke regeling beperkter dan die van de richtlijn 2001/29/EG. Artikel 5.2 a van de richtlijn vereist namelijk geen voorwaarde van bestemming (privégebruik)213. In de toekomstige regeling moet men niet meer kijken naar de aard van de bron die men kopieert maar naar welke drager men kopieert en naar de gebruikte techniek. 214 Eerst en vooral kan de uitzondering enkel worden ingeroepen wanneer men kopieert op papier of op een soortgelijke drager215. Deze kopieën moeten vervolgens worden gemaakt met behulp van ongeacht welke fotografische techniek of enige andere wijze die een soortgelijk resultaat oplevert.216 De bepaling viseert dus zowel de klassieke kopie maar ook het afdrukken van een werk dat zich op een computer of op een internet server bevindt217. Reproducties van bladmuziek vallen niet onder de uitzondering.
209
M. BUYDENS, “auteursrecht en internet, problemen en oplossingen voor het creëren van een online databanken met beelden en/of tekst”, http://www.belspo.be/belspo/home/publ/pub_ostc/d_auteur/p1a1nl.pdf, 25. 210 M- C JANSSENS, “Faq de reprografieregeling”, http://www.law.kuleuven.be/cir/publications/reprografieregeling. 211 Wet van 22 mei 2005 houdende de omzetting in Belgisch recht van de Europese Richtlijn 2001/29/EG van 22 mei 2001 betreffende de harmonisatie van bepaalde aspecten van het auteursrecht en de naburige rechten in de de informatiemaatschappij, BS 27 mei 2005 (3 uitg.). 212 Het toekomstige art. 22 §1, 4° auteurswet. 213 M-C, JANSSENS, “art. 22 auteurswet ” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 143. 214 M-C, JANSSENS, “art. 22 auteurswet ” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 143. 215 Scannen valt dus niet onder deze uitzondering. 216 M-C, JANSSENS, “art. 22 auteurswet ” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 144. 217 Parl. St. Kamer 2003-04, nr. 51-1137/013,7.
32
De overige toepassingsvoorwaarden: de omvang van de reproductie, het doel van privégebruik, geen afbreuk doen aan de normale exploitatie, blijven hetzelfde218. Hiervoor verwijzen we dan ook naar de bespreking van het vorige onderdeel. c. De thuiskopie
Omdat de wijzigingswet van 2005 de regeling van de thuiskopie wijzigt moet er ook hier een onderscheid gemaakt worden tussen de huidige regeling en de toekomstige regeling. De uitzondering van de thuiskopie kan men terugvinden in artikel 22 §1, 5° van de auteurswet. Deze uitzondering is gebaseerd op het idee dat het onmogelijk is om alle verveelvoudigingen in de privésfeer te controleren219. Het grote verschil tussen de regeling van de reprografie en de thuiskopie is dat het bij een reprografie steeds gaat om reproducties met behulp van een fotografische techniek of enige andere wijze die een vergelijkbaar resultaat geeft. Bij de thuiskopie gaat het helemaal niet over fotografische technieken.220 I. De lege lata
In de huidige regeling moet er voldaan zijn aan vier voorwaarden vooraleer men zich kan beroepen op de uitzondering van de thuiskopie
221
. Ten eerste moet het gaan om
geluidswerken en audiovisuele werken. Ten tweede moet de kopie worden verricht in familiekring en niet ergens anders. De familiekring omvat de familie maar ook de vrienden die nauwe banden bezitten met de familie 222 . Kopieën gemaakt op de werkvloer zijn dus uitgesloten223. Zelfs al wil men ze in de familiekring beluisteren of afspelen224. Ten derde moet de kopie bestemd zijn voor de familiekring. Een kopie gemaakt voor vrienden of voor collega’s behoeft dus de voorafgaande toestemming van de auteur.225 Een kopie gebruiken
218
M-C, JANSSENS, “art. 22 auteurswet ” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 144. 219 M-C, JANSSENS, “art. 22 auteurswet ” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 148. 220 E. COCHEZ, fotografie en auteursrechten, Brugge, Die Keure, 2006, 134. 221 Zie art. 22 § 1, 5° auteurswet. 222 H. VANHEES, Auteursrecht in een notendop, Leuven, Garant, 1998, 108. 223 M-C, JANSSENS, “art. 22 auteurswet ” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 148. 224 H. VANHEES , Auteursrecht in een notendop, Leuven, Garant, 1998, 108. 225 M-C, JANSSENS, “art. 22 auteurswet ” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 148.
33
binnen een onderneming valt niet onder de uitzondering 226 . Ten vierde moet het werk op geoorloofde wijze zijn openbaar gemaakt. Er bestaat een discrepantie tussen de auteurswet en de richtlijn. De richtlijn vereist immers dat de reproductie gebeurt zonder enig direct of indirect commercieel voordeel 227 . Deze voorwaarde wordt niet overgenomen door de auteurswet. Dit brengt een aantal complicaties met zich mee. Eerst en vooral is de uitzondering, zoals opgenomen in de Belgische auteurswet, niet richtlijnconform228. Maar dit probleem kan worden opgelost door middel van een richtlijnconforme interpretatie. Ten tweede kan men zich de vraag stellen of het maken van een privékopie de aankoop van een tweede exemplaar verhindert en zo dus tot een indirect commercieel voordeel zou lijden229. M.i. is dit niet het geval aangezien er anders over oordelen ertoe zou lijden dat de uitzondering haar nuttige werking verliest. Bovendien heeft de richtlijn uitdrukkelijk als doelstelling de verspreiding van cultuur te bevorderen. 230 M.i. draagt het maken van kopieën in en bestemd voor de familiekring hier ontegensprekelijk toe bij. De vraag rijst ook of producenten van fotokopieermachines, en bij uitbreiding producenten of verhuurders van materiaal voor dataopslag231 indirect economisch voordeel halen uit de mogelijkheid tot thuiskopie. Een positief antwoord op deze vraag zou ertoe lijden dat personen die, om te kopiëren, gebruik maken van zulk materiaal geen toepassing kunnen maken van de uitzondering van de thuiskopie. 232 Om dezelfde redenen als hierboven aangehaald moet deze vraag negatief worden beantwoord. In vergelijking met de reprografieregeling valt het op dat er geen beperking geldt op de soort drager waarop het werk is vastgelegd noch van de soort drager waarop wordt gekopieerd. Evenmin is er een beperking op de gekopieerde hoeveelheid.233
226
B. MICHAUX en F. DE VISSCHER, “ Le droit d’auteur et les droit voisins désormais dans l’environnement numérique: la loi du 22 mai 2005 ne laisse-t-elle pas un chantier ouvert?”, JT 2006, 137. 227 Art. 5.2 b richtlijn 2001/29/EG. 228 J. DEENE en K. VAN DE PERRE, “Nieuwe auteurswet, belang voor de digitale wereld”, NJW 2005, 872. 229 J. DEENE en K. VAN DE PERRE, “Nieuwe auteurswet, belang voor de digitale wereld”, NJW 2005, 872. 230 Overweging 14 van de richtlijn 2001/29/EG. 231 Te denken valt aan usb apparaten en sommige internet service providers. 232 E.J. ARKENBOUT, “Richtlijn auteursrecht en naburige rechten in de informatiemaatschappij: naar een Europees auteursrecht”, computerrecht 2001, 129 en J. DEENE en K. VAN DE PERRE, “Nieuwe auteurswet, belang voor de digitale wereld”, NJW 2005, 872. 233 J. DEENE en K. VAN DE PERRE, “Nieuwe auteurswet, belang voor de digitale wereld”, NJW 2005, 872; M-C, JANSSENS, “art. 22 auteurswet ” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 148-149.
34
II. De lege feranda
De wijzigingswet van 2005 brengt twee wijzigingen aan 234 . Langs de ene kant wordt het toepassingsgebied verruimd tot alle werken.
Langs de andere kant wordt het
toepassingsgebied ook beperkt omdat enkel reproducties op een andere dan papieren of soortgelijke drager onder de uitzondering zullen vallen. 235. Voor reproducties op een papieren of soortgelijke drager zal men zich in de toekomst moeten beroepen op de reprografieregeling. Het thuis downloaden van bestanden die zich op het internet bevinden, op een harde schijf of usb-stick wordt zo mogelijk gemaakt 236 . Aan de overige voorwaarden worden geen wijzigingen aangebracht en kan worden verwezen naar het vorige onderdeel. Ook in de nieuwe regeling heeft de wetgever niet opgenomen dat de reproductie moet gebeuren zonder enig direct of indirect commercieel voordeel. De onzekerheid en de bedenkingen geformuleerd in het vorige onderdeel, zullen dus blijven bestaan na dat de uitvoeringsbepalingen in werking zijn getreden. Het reproduceren en ter beschikking stellen van een digitale kopie aan iedereen die erom vraagt in een elektronisch netwerk valt niet onder deze uitzondering. Dit is immers een publieke mededeling.237 Als voorbeeld kan men denken aan het streamen van films, muziek en televisie-uitzendingen via het internet238. d. De kosteloze uitvoering in familiekring
Om onder de uitzondering van artikel 22 § 1, 3° van de auteurswet te vallen is het vereist dat er sprake is van een uitvoering. Onder de auteurswet van 1886 sprak men van een
234
Zie toekomstig art. 22 §1, 5° auteurswet. F. DE VISSCHER en B. MICHAUX, “ Le droit d’auteur et les droit voisins désormais dans l’environnement numérique: la loi du 22 mai 2005 ne laisse-t-elle pas un chantier ouvert?”, JT 2006, 137 en M-C, JANSSENS, “art. 22 auteurswet ” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 149. 236 J. DEENE en K. VAN DE PERRE, “Nieuwe auteurswet, belang voor de digitale wereld”, NJW 2005, 872 en M-C, JANSSENS, “art. 22 auteurswet ” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 149. 237 F. DE VISSCHER en B. MICHAUX, “ Le droit d’auteur et les droit voisins désormais dans l’environnement numérique: la loi du 22 mai 2005 ne laisse-t-elle pas un chantier ouvert?”, JT 2006, 137. 238 Dit is het in real time bekijken of beluisteren van bestanden zonder dat men het werk heeft gedownload. Streaming gebeurt van de server die de bestanden host. Een bekend voorbeeld van een website die video- en geluidsbestanden streamt is www.youtube.com. Voor meer uitleg zie http://www.bbc.co.uk/webwise/guides/about-streaming en http://www.webhostingbluebook.org/articles/what-is-streaming.php. 235
35
mededeling. Het wordt verdedigd dat alle mededelingen waarbij de ontvangers fysiek aanwezig zijn onder het toepassingsgebied vallen.239 De uitzondering viseert zowel live uitvoeringen als uitvoeringen via technische media. Bij deze laatste kan men denken aan uitzendingen via het internet. Men kan zich enkel op de uitzondering beroepen indien de uitvoering kosteloos is en beperkt is tot de familiekring.240 Voor een meer gedetailleerde bespreking van deze uitzondering verwijs ik u door naar de uitleg bij het publiek mededelingsrecht. Dit recht is immers wezenlijk verbonden met deze uitzondering.
HOOFDSTUK 3: DE RICHTLIJN EN DE WET ELEKTRONISCHE HANDEL Afdeling 1. Achtergrond Het belang van het internet, en de dienstverlening via het internet, neemt nog elke dag toe. Het verlenen van diensten en de verkoop van producten via het internet valt niet meer uit de huidige samenleving weg te denken 241 . Tot voor 2003 was er nochtans nauwelijks een wettelijk kader om de specifieke problemen die de dienstverlening via het internet en via elektronische communicatiemiddelen met zich meebrengen in goede banen te leiden. Om hieraan iets te doen nam de Europese wetgever op 8 juni 2000 de richtlijn elektronische handel aan242. Het doel van de richtlijn is een juridisch kader te bieden zodat de diensten van de informatiemaatschappij ten volle gebruik kunnen maken van de interne markt. Verder wil men de zowel de rechtszekerheid als het consumentenvertrouwen verhogen. 243 De richtlijn werd op 11 maart 2003 in het Belgische recht omgezet door de wet elektronische handel244.
239
M-C, JANSSENS, “art. 22 auteurswet ” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 140 : zij stipuleert echter dat de draagwijdte van het begrip “uitvoering” niet volledig duidelijk is. 240 M-C, JANSSENS, “art. 22 auteurswet ” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 140. 241 P. VAN EECKE, “artikelsgewijze bespreking van de wetten elektronische handel”, in P. V AN EECKE en J. DUMORTIER (eds.), elektronische handel: commentaar bij de wetten van 11 maart 2003, Brugge, Die keure, 2003, 11. 242 Richtlijn 2000/31/EG van het Europees Parlement en de Raad van 8 juni 2000 betreffende bepaalde juridische aspecten van de diensten van de informatiemaatschappij, met name de elektronische handel, in de interne markt PB L 178/1 van 17 juli 2000. ( hierna verkort: richtlijn elektronische handel of richtlijn 2000/31/EG). 243 Zie art. 1 en overweging 7 van de richtlijn elektronische handel. 244 Wet van 11 maart 2003 betreffende bepaalde juridische aspecten van de diensten van de informatiemaatschappij, BS 17 maart 2003 (tweede uitg.), 12963.
36
De juridische positie van tussenpersonen kreeg bijzondere aandacht in de richtlijn. Bij een gebrek aan een wettelijk kader was de aansprakelijkheid van internet service providers één van de eerste problemen in cyberspace245. Internet service providers hosten, transmitten en publiceren vaak illegaal of onrechtmatig materiaal. Hierdoor rees al snel de vraag of tussenpersonen op het internet aansprakelijk zijn indien zij het mogelijk maken dat onrechtmatig of auteursrechtelijk beschermd materiaal aan het publiek ter beschikking wordt gesteld. Het probleem stelt zich des te meer daar in de laatste jaren internet service providers vaak niet meer alleen de zuivere telecommunicatiediensten leveren maar tevens aanvullende diensten verlenen.246 Wij gaan eerst het algemene theoretische kader bespreken om vervolgens na te gaan hoe dit in de praktijk wordt vormgegeven.
Afdeling 2. De aansprakelijkheidvrijstellingen De wet en de richtlijn inzake elektronische handel voorzien in drie gevallen in een aansprakelijkheidsvrijstelling voor diensten die online worden verstrekt door tussenpersonen. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen diensten die “mere conduit” zijn, diensten die bestaan in de “opslag in de vorm van tijdelijke kopiëring van gegevens” en hosting diensten. §1. Gemeenschappelijke kenmerken van de verschillende aansprakelijkheidsvrijstellingen A. Een horizontale aansprakelijkheidsregeling
De richtlijn gaat uit van een horizontale benadering 247 . Hiermee wordt bedoeld dat de aansprakelijkheidsregeling van de richtlijn en van de wet elektronische handel geldt voor alle soorten onwettige informatie die door de dienstverlener worden opgeslagen en verspreid248. De Europese aanpak verschilt van de Amerikaanse aanpak. De Amerikaanse “Digital 245
L. EDWARDS, “Articles 12-15 ECD: ISP liability, the problem of intermediary service provider liability, in L. EDWARDS (ed.), The new legal framework for e-commerce in Europe, Oxford, Hart, 2005, 93. 246 L. EDWARDS, “Articles 12-15 ECD: ISP liability, the problem of intermediary service provider liability, in L. EDWARDS (ed.), The new legal framework for e-commerce in Europe, Oxford, Hart, 2005, 94. 247 C. VAN DER NET, “Civil liability of internet providers following the directive on electronic commerce”, in H. SNIJDERS en S. WEATHERILL (eds.), E-commerce law, national and transnational topics and perspectives, The Hague, Kluwer law international, 2003, 49. 248 A. STROWEL, N. IDE EN F. VERHOESTRAETE, “ La directive du 8 juin 2000 sur le commerce électronique: un cadre juridique pour l’internet”, JT 2001, 140 en C. DE PETER, “Nieuwe aansprakelijkheidsregels voor de dienstverlener”, in P. VAN EECKE en J. DUMORTIER (eds.), elektronische handel. Commentaar bij de wetten van 11 maart 2003, Brugge, Die Keure, 2003, 215.
37
Millennium Copyright Act 249 gaat uit van een verticale aanpak. Dit betekent dat zij enkel betrekking heeft op het auteursrecht. B. Extra bescherming
De richtlijn inzake elektronische handel vestigt geen aansprakelijkheid. Zij beperkt of sluit de aansprakelijkheid uit van dienstverleners, die een dienst van de informatie leveren, indien zij aansprakelijk zouden zijn op basis van nationaal recht250. De bescherming die wordt geboden door de wet en de richtlijn inzake elektronische handel is dus een bijkomende bescherming. Dit
impliceert
dat,
indien niet
is
voldaan
aan de voorwaarden
om
van de
aansprakelijkheidsvrijstellingen te genieten, men steeds het nationale aansprakelijkheidsrecht moet toepassen om te weten of de dienstverlener al dan niet aansprakelijk is. 251 Wel is het zo dat
van
zodra
de
aansprakelijkheidsvrijstellingen
van
toepassing
zijn
er
geen
aansprakelijkheid meer kan zijn o.b.v. het nationale recht.252 C. Passieve rol van de dienstverlener
Enkel zuiver technische, passieve en automatische activiteiten worden vrijgesteld 253 . De dienstverlener kan zich enkel op de aansprakelijkheidsvrijstelling beroepen indien hij geen kennis heeft van de informatie die hij doorgeeft of opslaat en indien hij hierover geen controle uitoefent254. Het Hof van Justitie255 reikte onlangs criteria aan om na te gaan of er al dan niet sprake is van kennis en/of controle. Het stelt dat het gedrag van de dienstverlener binnen de limieten moet blijven van een “als tussenpersoon optredende dienstverlener in de zin die de wetgever in
249
Voor een bespreking zie U.S Copyright Office, The digital millennium copyright act 1998 summary, http://www.copyright.gov/legislation/dmca.pdf en voor de volledige tekst: http://frwebgate.access.gpo.gov/cgi-bin/getdoc.cgi?dbname=105_cong_bills&docid=f:h2281enr.txt.pdf 250 C. DE PRETER, “Nieuwe aansprakelijkheidsregels voor de dienstverlener”, in P. VAN EECKE en J. DUMORTIER (eds.), elektronische handel. Commentaar bij de wetten van 11 maart 2003, Brugge, Die Keure, 2003, 213. 251 P. GUNST en P. VAN EECKE, “aansprakelijkheid van dienstverleners”, in P. VAN EECKE (ed.), recht en elektronische handel, Brussel, Larcier, 2011, 368. 252 Ro. 107 HvJ 23 maart 2010, c-236/08 t.em. c-236/10, Google t. Louis Vuitton, en M.J HEERMA en V.A ZWAAN, “Google adwords: het Hof maakt veel duidelijk, maar we zijn er nog niet, NTER juli 2010, afl. 6, 217 253 Overweging 42 van de richtlijn inzake elektronische handel. 254 P. VAN EECKE, “ artikelsgewijze bespreking wetten elektronische handel, in P. VAN EECKE en J. DUMORTIER (eds.), elektronische handel. Commentaar bij de wetten van 11 maart 2003, Brugge, Die Keure, 2003, 37. 255 HvJ 23 maart 2010, c-236/08 t.em. c-236/10, Google t. Louis Vuitton .
38
afdeling 4 van de E-commerce richtlijn daaraan heeft willen gegeven”256. Vervolgens volgt uit overweging 42 257 van de richtlijn elektronische handel dat die wetgever wil dat de aansprakelijkheidsvrijstellingen enkel gelden voor louter technische, passieve en automatische diensten. Dit houdt in dat de dienstverlener “geen kennis heeft van of controle heeft over de gegevens die hij opslaat”258. Het Hof van Justitie beslist niet dat iedere vorm van interventie een beroep op de aansprakelijkheidsvrijstellingen uitsluit.259 Het komt toe aan de nationale rechter om in elk specifiek geval te beoordelen vanaf wanneer een interventie zo vergaand is dat ze een beroep op de aansprakelijkheidsvrijstellingen uitsluit.260 De nationale rechter krijgt van het Hof van Justitie wel richtsnoeren mee261. Het stelt dat: 1. Er uit het louter betalen voor een dienst niet kan worden afgeleid dat de toepassing van de aansprakelijkheidsvrijstellingen is uitgesloten. 2. Een geselecteerd trefwoord overeenkomt met een door een internaut ingegeven zoekwoord niet voldoende is om te besluiten tot kennis of controle. 3. Hulp en begeleiding van de dienstverlener relevant is. Waarbij meer hulp en begeleiding een succesvol beroep op de aansprakelijkheidsvrijstellingen doet afnemen. Zo kan de dienstverlener helpen bij het schrijven van advertenties of bij de selectie van trefwoorden. In het eBay arrest262 stelde het Hof van Justitie dat het loutere feit dat een beheerder van een elektronische marktplaats: -
op zijn servers verkoopaanbiedingen opslaat
-
hierbij bepaalt hoe zijn dienst wordt verleend
-
daarbij algemene inlichting aan zijn cliënten geeft
-
en daarvoor een vergoeding ontvangt
256
Ro. 112 HvJ 23 maart 2010, c-236/08 t.em. c-236/10, Google t. Louis Vuitton, en ro. 112 Hvj 12 juli 201, c324/09, L’oréal t. eBay. 257 Het is raar dat een beroep wordt gedaan op overweging 42 daar deze betrekking heeft op mere-conduit en proxy-caching providers. Bovendien vloeit de voorwaarde “geen kennis hebben” voort uit artikel 14 van de richtlijn elektronische handel zelf. Zie K.J KOELMAN, noot onder Hvj 12 juli 201, c-324/09, L’oréal t. eBay, . , BIE november 2011, 348 (347-351) en M.J HEERMA en V.A ZWAAN, “Google adwords: het Hof maakt veel duidelijk, maar we zijn er nog niet, NTER juli 2010, afl. 6, 216. 258 Ro. 113 HvJ 23 maart 2010, c-236/08 t.em. c-236/10, Google t. Louis Vuitton. 259 M.J HEERMA en V.A ZWAAN, “Google adwords: het Hof maakt veel duidelijk, maar we zijn er nog niet, NTER juli 2010, afl. 6, 216 . Zo kan m.i. het enkel en alleen koppelen van zoekwoorden aan trefwoorden niet voldoende zijn om te besluiten dat er kennis en/of controle is door de dienstverlener. 260 Ro. 119 HvJ 23 maart 2010, c-236/08 t.em. c-236/10, Google t. Louis Vuitton en M.J HEERMA en V.A ZWAAN, “Google adwords: het Hof maakt veel duidelijk, maar we zijn er nog niet, NTER juli 2010, afl. 6, 216-217. 261 Ro. 116-118 HvJ 23 maart 2010, c-236/08 t.em. c-236/10, Google t. Louis Vuitton. 262 Hvj 12 juli 201, c-324/09, L’oréal t. eBay.
39
niet voldoende is om een tussenpersoon uit te sluiten van de aansprakelijkheidsvrijstellingen. Bij deze bevestigt het Hof zijn rechtspraak263.264 Het Hof voegt vervolgens toe dat van zodra de beheerder zijn klanten helpt om hun verkoopaanbiedingen te optimaliseren en te bevorderen265 er van moet worden uitgegaan dat hij geen neutrale tussenpositie meer inneemt tussen de relatie van zijn klant-verkoper en potentiële kopers. Hij wordt dan geacht een actieve rol op zich te nemen waardoor hij kennis en controle verkrijgt over de gegevens in de aanbiedingen.266 Het zal aan de nationale rechter zijn om na te gaan welke rol de beheerder op zich heeft genomen.267 Voor een bespreking van de problematiek van het al dan niet actief bijstand verlenen en de problemen die voortvloeien uit het eBay-arrest verwijs ik naar de bijdragen van K.J. KOELMAN en T.C JEHORAM.268 Uit deze rechtspraak blijkt wel dat men de voorwaarden niet te strikt mag interpreteren. Zo is het louter screenen van informatie met het oog op het verwijderen van spam en andere schadelijke bestanden niet voldoende. De internet service provider moet immers de goede werking van het netwerk garanderen 269 . Dit is hij contractueel verplicht tegenover zijn klanten. D. Geen algemene maar een specifieke toezichtverplichting
Artikel 15 van de richtlijn en artikel 21 van de wet elektronische handel bepalen dat er op de dienstverlener geen algemene toezichtverplichting rust. Zij schrijven ook duidelijk voor dat de dienstverlener niet zelf actief op zoek moet gaan naar onwettige activiteiten. De achterliggende reden is dat men wil vermijden dat een soort van objectieve aansprakelijkheid zou worden gelegd op de dienstverleners. Sommige rechters zouden uit het bestaan van onwettige informatie automatisch een gebrek aan controle en dus een fout kunnen afleiden270.
263
Ro. 116 HvJ 23 maart 2010, c-236/08 t.em. c-236/10, Google t. Louis Vuitton. Ro. 115 Hvj 12 juli 201, c-324/09, L’oréal t. eBay. 265 Ebay maakte zelf reclame voor de aanbiedingen van hun cliënten. 266 Ro. 116 Hvj 12 juli 201, c-324/09, L’oréal t. eBay. 267 Ro. 117 Hvj 12 juli 201, c-324/09, L’oréal t. eBay. 268 Waarbij de polemiek die ontstaat tussen beide zeer interessant is. Zie BIE november 2011, 347-353. Er wordt opgemerkt dat de bijstand ook vaak automatisch gebeurd. Bv via het verlenen van softwaretools. 269 C. DE PRETER, “Nieuwe aansprakelijkheidsregels voor de dienstverlener”, in P. VAN EECKE en J. DUMORTIER (eds.), elektronische handel. Commentaar bij de wetten van 11 maart 2003, Brugge, Die Keure, 2003, 217 en P. GUNST en P. VAN EECKE, “aansprakelijkheid van dienstverleners”, in P. VAN EECKE (ed.), recht en elektronische handel, Brussel, Larcier, 2011, 368. 270 E. MONTERO, “La responsabilité des prestataires intermédiaires sur les résaux”, in M. ANTOINE; A. CRUQUENAIRE, P. DE LOCHT, e.a. (eds.), Le commerce électronique européen sur les rails? Analyse et proposition de mise en oeuvre de la directive sur le commerce électronique, CRID, Brussel, Bruylant, 2001, 279 en C. DE PRETER, 264
40
Nochtans moet men rekening houden met technologische ontwikkelingen. Door te zeggen dat het aansprakelijkheidsregime de ontwikkeling en uitvoering van toezichtinstrumenten niet in de weg staat voegt de richtlijn een evolutief element toe271. Dit brengt het risico mee dat indien er mogelijkheden worden ontwikkeld om daadwerkelijk en effectief toezicht uit te oefenen op de informatie, het regime wordt uitgehold.272 Hierom is het volgens mij aan te raden om de wettelijk voorziene aansprakelijkheidsregeling te laten primeren273. Het opleggen van een filtersysteem voor alle elektronische communicatie via een dienstverlener dat: -
zonder onderscheid op al zijn klanten wordt toegepast
-
preventief werkt
-
uitsluitend door die dienstverlener wordt bekostigd
-
geen beperking in de tijd kent
-
werken identificeert waarop intellectuele-eigendomsrechten zouden rusten
-
de uitwisseling blokkeert van bestanden die het auteursrecht schenden
is in strijd met het verbod van een algemene toezichtverplichting274. Specifieke toezichtverplichtingen zijn mogelijk 275 . De richtlijn verhindert niet dat internet service providers worden verplicht om specifieke gebruikers te volgen. Een wettelijke grondslag is in dat geval vereist.276
“Nieuwe aansprakelijkheidsregels voor de dienstverlener”, in P. VAN EECKE en J. DUMORTIER (eds.), elektronische handel. Commentaar bij de wetten van 11 maart 2003, Brugge, Die Keure, 2003, 227. 271 Overweging 40 van de richtlijn elektronische handel en P. GUNST en P. VAN EECKE, “aansprakelijkheid van dienstverleners”, in P. VAN EECKE (ed.), recht en elektronische handel, Brussel, Larcier, 2011, 369. 272 Zo beval de de rechter Tiscali om maatregelen te nemen om illegale uitwisseling van muziekbestanden te blokkeren. De rechtbank vond dat er reeds maatregelen bestaan die inbreuken op het auteursrecht kunnen beëindigen (zie pagina 74 t.e.m. 81) en P. GUNST en P. VAN EECKE, “aansprakelijkheid van dienstverleners”, in P. VAN EECKE (ed.), recht en elektronische handel, Brussel, Larcier, 2011, 369. 273 C. DE PRETER, “Nieuwe aansprakelijkheidsregels voor de dienstverlener”, in P. VAN EECKE en J. DUMORTIER (eds.), elektronische handel. Commentaar bij de wetten van 11 maart 2003, Brugge, Die Keure, 2003, 228. 274 Zie bespreking HvJ 24 november 2011, C-70/10, Scarlet t. Sabam (pagina 86 t.e.m. 92) en HvJ 16 februari 2012, C-360/10, Sabam t. Netlog NV (pagina 98 t.e.m. 101). 275 Overweging 47 van de richtlijn elektronische handel. 276 A. STROWEL, N. IDE en F. VERHOESTRAETE, “La directive du 8 juin 2000 sur le commerce électronique: Un cadre juridique pour l’internet”, JT 2001, 142; E. MONTERO, “La responsabilité des prestataires intermédiaires sur les résaux”, in M. ANTOINE; A. CRUQUENAIRE, P. DE LOCHT, e.a. (eds.), Le commerce électronique européen sur les rails? Analyse et proposition de mise en oeuvre de la directive sur le commerce électronique, CRID, Brussel, Bruylant, 2001, 285 en P. GUNST en P. VAN EECKE, “aansprakelijkheid van dienstverleners”, in P. VAN EECKE (ed.), recht en elektronische handel, Brussel, Larcier, 2011, 369. Voor meer uitleg over de grens tussen specifieke en algemene toezichtplichten zie pagina 90 t.e.m. 92.
41
E. Meldingsplicht
De beschermde dienstverleners moeten de bevoegde autoriteiten verwittigen indien zij kennis hebben van vermeende onwettige activiteiten gepleegd door hun afnemers of van onwettige informatie die wordt geleverd door de afnemers van hun dienst277. Er is onduidelijkheid over wanneer dienstverleners nu juist de bevoegde instanties moeten inlichten. Bij een letterlijke lezing rust er een zeer ruime meldingsplicht op de dienstverleners278. Men zou dan alle onrechtmatige informatie en activiteiten moeten melden. 279
Dit impliceert dat zij bijvoorbeeld ook alle inbreuken op de wet consumentenkrediet en de
wet marktpraktijken zouden moeten signaleren. Dit is volgens mij een te ruime visie op de meldingsplicht. Het kan m.i. niet de bedoeling zijn dat de dienstverlener een medewerker wordt van het gerecht en van diverse administratieve autoriteiten. Bovendien mag men niet vergeten dat het in vele gevallen onduidelijk is of informatie al dan niet onrechtmatig is 280. De dienstverlener is vaak niet in staat om dit correct te beoordelen. Bijgevolg is hij volgens mij niet de geschikte entiteit om te oordelen over het al dan niet onrechtmatig zijn van die informatie. Het lijkt dan ook redelijk om de aangifteplicht te beperken tot strafbare handelingen en informatie.281 Aangezien sommige inbreuken op het auteursrecht misdrijven zijn zullen zij sommige inbreuken op het auteursrecht moeten melden282. F. Civielrechtelijke, strafrechtelijke en bestuursrechtelijke aansprakelijkheid
De richtlijn en de wet elektronische handel voorzien in een aansprakelijkheidsvrijstelling op civielrechtelijk, strafrechtelijk en bestuursrechtelijk gebied 283 . Men mag niet uit het oog verliezen dat er enkel wordt voorzien in een aansprakelijkheidsvrijstelling voor doorgegeven
277
Art. 21 §2 wet elektronische handel. P. GUNST en P. VAN EECKE, “aansprakelijkheid van dienstverleners”, in P. VAN EECKE (ed.), recht en elektronische handel, Brussel, Larcier, 2011, 369. 279 C. DE PRETER, “Nieuwe aansprakelijkheidsregels voor de dienstverlener”, in P. VAN EECKE en J. DUMORTIER (eds.), elektronische handel. Commentaar bij de wetten van 11 maart 2003, Brugge, Die Keure, 2003, 227. 280 P. GUNST en P. VAN EECKE, “aansprakelijkheid van dienstverleners”, in P. VAN EECKE (ed.), recht en elektronische handel, Brussel, Larcier, 2011, 369. 281 C. DE PRETER, “Nieuwe aansprakelijkheidsregels voor de dienstverlener”, in P. VAN EECKE en J. DUMORTIER (eds.), elektronische handel. Commentaar bij de wetten van 11 maart 2003, Brugge, Die Keure, 2003, 227 en P. GUNST en P. VAN EECKE, “aansprakelijkheid van dienstverleners”, in P. VAN EECKE (ed.), recht en elektronische handel, Brussel, Larcier, 2011, 369. 282 Zie art. 80 auteurswet. 283 A. STROWEL, N. IDE en F. VERHOESTRAETE, “La directive du 8 juin 2000 sur le commerce électronique: Un cadre juridique pour l’internet”, JT 2001, 147 en M.J HEERMA en V.A ZWAAN, “Google adwords: het Hof maakt veel duidelijk, maar we zijn er nog niet, NTER juli 2010, afl. 6, 215. 278
42
onwettige informatie284, voor de automatische, tussentijdse en tijdelijke opslag van informatie en de opslag van informatie. Voor contractuele wanprestaties tegenover zijn klanten is de dienstverlener dus wel aansprakelijk285. G. De bewijslast
Wat betreft de bewijslast zijn er twee benaderingen mogelijk. In de eerste benadering is het aan de eiser in rechte om te bewijzen dat niet voldaan is aan de voorwaarden om te genieten van de aansprakelijkheidsvrijstelling. In dat geval ontstaat er een soort van weerlegbaar vermoeden van aansprakelijkheidsvrijstelling ten voordele van de internet service provider. Men kan ook kiezen voor een tegenovergestelde benadering. In dat geval is het aan de internet service provider om te bewijzen dat hij aanspraak kan maken op het gunstregime van de wet elektronische handel.286 Volgens ons is de eerste visie de correcte en het meest in overeenstemming te brengen met de wil van de Europese wetgever. E.
MONTERO
geeft hiervoor twee argumenten287. Ten eerste
zeggen de artikels 12 tot en met 14 van de richtlijn inzake elektronische handel dat “een dienstverlener “niet aansprakelijk is op voorwaarde dat” in plaats van “een dienstverlener is aansprakelijk tenzij”. Ten tweede is het in de eerste benadering zo dat de eiser een positief bewijs zal moeten leveren. Bijvoorbeeld: de internet service provider was op de hoogte van de inbreuk want ik heb hem formeel in kennis gesteld. In de tweede benadering zal de dienstverlener een negatief bewijs moeten leveren. Bijvoorbeeld: ik wist het niet, ik heb het niet gewijzigd. Dit is bewijsrechtelijk geen evidentie en bijgevolg niet aan te raden.
284
Contra artikel 14 van de richtlijn elektronische handel die spreekt over onwettige activiteiten (une information illicite). Het is echter aan te raden om gebruik te maken van de term “onrechtmatige informatie” daar dit een betere vertaling is van de term “illicite”. Zie C. DE PRETER, “Nieuwe aansprakelijkheidsregels voor de dienstverlener”, in P. VAN EECKE en J. DUMORTIER (eds.), elektronische handel. Commentaar bij de wetten van 11 maart 2003, Brugge, Die Keure, 2003, 214. 285 In deze relatie is hij geen tussenpersoon. 286 E. MONTERO, “La responsabilité des prestataires intermédiaires sur les résaux”, in M. ANTOINE; A. CRUQUENAIRE, P. DE LOCHT, e.a. (eds.), Le commerce électronique européen sur les rails? Analyse et proposition de mise en oeuvre de la directive sur le commerce électronique, CRID, Brussel, Bruylant, 2001, 285. 287 E. MONTERO, “La responsabilité des prestataires intermédiaires sur les résaux”, in M. ANTOINE; A. CRUQUENAIRE, P. DE LOCHT, e.a. (eds.), Le commerce électronique européen sur les rails? Analyse et proposition de mise en oeuvre de la directive sur le commerce électronique, CRID, Brussel, Bruylant, 2001, 285-286.
43
H. Geen strikte scheidingslijn
Er moet nog even op worden gewezen dat er geen strike scheidingslijn bestaat tussen de mereconduit, proxy caching en hosting. Voornamelijk de scheidingslijn tussen mere-conduit en proxy caching is zeer vaag. Dit komt omdat mere-conduit automatisch een tijdelijke opslag van informatie met zich meebrengt. Het grote verschil tussen mere-conduit en caching zal erin bestaan dat bij caching de informatie zal worden opgeslagen om andere redenen dan louter de informatie aan de opvrager mee te delen.288 §2. Artikel 18: Mere conduit
Artikel 18 van de Wet elektronische handel neemt quasi letterlijk artikel 12.1 en 12.2 van de richtlijn inzake elektronische handel over. Het stelt dat wanneer er aan aantal voorwaarden is voldaan een dienstverlener niet aansprakelijk is voor de doorgegeven informatie wanneer zijn “dienst van de informatiemaatschappij bestaat in het doorgeven in een communicatienetwerk van door een afnemer van de dienst verstrekte informatie, of in het verschaffen van toegang tot een communicatienetwerk”. De dienstverlener moet aan vier voorwaarden voldoen om zich succesvol op de aansprakelijkheidsvrijstelling te beroepen. Ten eerste moet het gaan om een dienstverlener die enkel informatie doorgeeft of toegang verleent tot een communicatienetwerk289. Ten tweede mag het initiatief tot doorgifte niet uitgaan van de dienstverlener. Ten derde mag de dienstverlener de ontvanger van de doorgegeven informatie niet selecteren. Tot slot mag de dienstverlener de doorgegeven informatie niet wijzigen.
290
Bijgevolg zullen deze acces
providers niet strafrechtelijk, burgerrechtelijk of bestuursrechtelijk aansprakelijk worden gesteld voor de onrechtmatige doorgifte van informatie. 291 Dit belet niet dat specifieke verbodsmaatregelen kunnen worden opgelegd door administratieve overheden of rechterlijke instanties. Het is dus mogelijk om de dienstverlener te verplichten informatie te verwijderen of hem te verplichten om de toegang tot informatie onmogelijk te maken via een procedure in
288
C. VAN DER NET, “civil liability of internet providers followingthe directive of electronic commerce”, in H.
SNIJDERS en S. WEATHERWILL (eds.), E-commerce law: national and transnational topics and perspectives, The
Hague, Kluwer law international, 2003, 49. 289 Te denken valt aan sommige acces providers. 290 Art. 18 wet elektronische handel. 291 C. DE PRETER, “Nieuwe aansprakelijkheidsregels voor de dienstverlener”, in P. VAN EECKE en J. DUMORTIER (eds.), elektronische handel. Commentaar bij de wetten van 11 maart 2003, Brugge, Die Keure, 2003, 216.
44
kort geding of via een procedure tot staking.292 Anders gezegd: aangezien artikel 18 enkel betrekking heeft op de aansprakelijkheid voor onrechtmatige informatie belet dit artikel niet dat specifieke verplichtingen kunnen worden opgelegd aan mere-conduit dienstverleners.293 Kort gezegd komt dit er op neer dat de dienstverlener een zuiver passieve en technische rol en functie moet hebben. 294 Zoals gezegd mag dit niet te strikt worden geïnterpreteerd. De dienstverlener mag o.i. ingrijpen om de goede werking van het netwerk of de dienstverlening te garanderen zonder dat hierbij informatie wordt geselecteerd of gewijzigd. Aldus mag een internet service provider overgaan tot automatische virusscanning of filtering zonder dat dit zijn aansprakelijkheidsvrijstelling bedreigt.295 Over de vraag of de aansprakelijkheidsvrijstelling, van artikel 18 van de wet elektronische handel, ook geldt indien de dienstverlener kennis heeft van de aanwezigheid van onrechtmatige informatie heb ik een tegenstelling gevonden tussen de richtlijn elektronische handel en onze nationale wetgeving. 296 In de memorie van toelichting schrijft men dat dit artikel tussenpersonen, mits zij niet betrokken zijn bij de doorgegeven informatie en indien zij niet met opzet samenwerken met de afnemer van de dienst niet
strafrechtelijke en
civielrechtelijk aansprakelijk zijn “zelfs wanneer zij kennis hebben van de aanwezigheid van onwettige informatie op het net en vat erop hebben en zich onthouden van enige tussenkomst”. 297 Hieruit besluiten sommige auteurs dan dat aansprakelijkheidsvrijstelling geldt indien de dienstverlener kennis heeft van de aanwezigheid van onrechtmatige informatie en onafhankelijk is van de vraag of men al dan niet enig toezicht uitoefent op de inhoud van de informatie. Ook indien men de mogelijkheid heeft om in te grijpen maar toch niet
292
Art. 12.3 en overweging 45 van de E-commerce richtlijn. C. DE PRETER, “Nieuwe aansprakelijkheidsregels voor de dienstverlener”, in P. VAN EECKE en J. DUMORTIER (eds.), elektronische handel. Commentaar bij de wetten van 11 maart 2003, Brugge, Die Keure, 2003, 218. 294 C. DE PRETER, “Nieuwe aansprakelijkheidsregels voor de dienstverlener”, in P. VAN EECKE en J. DUMORTIER (eds.), elektronische handel. Commentaar bij de wetten van 11 maart 2003, Brugge, Die Keure, 2003, 217 en E. MONTERO, “La responsabilité des prestataires intermédiaires sur les résaux”, in M. ANTOINE; A. CRUQUENAIRE, P. DE LOCHT, e.a. (eds.), Le commerce électronique européen sur les rails? Analyse et proposition de mise en oeuvre de la directive sur le commerce électronique, CRID, Brussel, Bruylant, 2001, 287. 295 C. DE PRETER, “Nieuwe aansprakelijkheidsregels voor de dienstverlener”, in P. VAN EECKE en J. DUMORTIER (eds.), elektronische handel. Commentaar bij de wetten van 11 maart 2003, Brugge, Die Keure, 2003, 217. 296 Mvt, wetsontwerp betreffende bepaalde juridische aspecten van de diensten van de informatiemaatschappij, Parl. St. 2002-03, 2100/001, doc. 50, 46; P. VAN EECKE, “ artikelsgewijze bespreking wetten elektronische handel, in P. VAN EECKE en J. DUMORTIER (eds.), elektronische handel. Commentaar bij de wetten van 11 maart 2003, Brugge, Die Keure, 2003, 38 en C. DE PRETER, “Nieuwe aansprakelijkheidsregels voor de dienstverlener”, in P. VAN EECKE en J. DUMORTIER (eds.), elektronische handel. Commentaar bij de wetten van 11 maart 2003, Brugge, Die Keure, 2003, 217. 297 Mvt, wetsontwerp betreffende bepaalde juridische aspecten van de diensten van de informatiemaatschappij, Parl. St. 2002-03, 2100/001, doc. 50, 46. 293
45
tussenkomt kan men, volgens deze auteurs, niet aansprakelijk worden gesteld. Voor hen volstaat het dat de tussenpersoon aan de vier voorwaarden van artikel 18 van de wet inzake elektronische handel voldoet. 298 Deze visie is m.i. niet juist. Het Hof van Justitie stelt expliciet 299 dat de aansprakelijkheidsvrijstellingen 300 enkel geldt voor louter technische, passieve en automatische diensten wat impliceert dat de dienstverlener “geen kennis heeft van of controle heeft over de gegevens die hij opslaat”301.302 Ook overweging 42 van de richtlijn elektronische handel vereist uitdrukkelijk dat het gaat om een activiteit met “een louter technisch, automatisch en passief karakter, hetgeen inhoudt dat de aanbieder van diensten van de informatiemaatschappij noch kennis noch controle heeft over de informatie die wordt doorgegeven”. Men kan hier dus een duidelijke tegenstelling vinden tussen de richtlijn303 en de omzetting en interpretatie ervan in het nationale recht. Gelet op de voorrang van het Europees recht op het nationale recht en gelet op het feit dat nationale wetgeving richtlijnconform moeten worden geïnterpreteerd zal men moeten besluiten dat de eerstgenoemde visie niet klopt. §3. Artikel 19: De tijdelijke kopie van gegevens
Artikel 19 neemt artikel 13.1 van de richtlijn elektronische handel op in het nationale recht. Artikel 19 betreft de praktijk van de proxy caching. Het stelt dat mits aan een aantal voorwaarden is voldaan “dienstverlener niet aansprakelijk voor de automatische, tussentijdse en tijdelijke opslag van die informatie, wanneer deze opslag enkel geschiedt om latere doorgifte van die informatie aan andere afnemers van de dienst en op hun verzoek doeltreffender te maken”. Men mag dit niet verwarren met de tijdelijke en voorbijgaande
298
P. VAN EECKE, “ artikelsgewijze bespreking wetten elektronische handel, in P. VAN EECKE en J. DUMORTIER (eds.) elektronische handel. Commentaar bij de wetten van 11 maart 2003, Brugge, Die Keure, 2003, 38 en C. DE PRETER, “Nieuwe aansprakelijkheidsregels voor de dienstverlener”, in P. VAN EECKE en J. DUMORTIER (eds.), elektronische handel. Commentaar bij de wetten van 11 maart 2003, Brugge, Die Keure, 2003, 217. 299 Zie ro. 113-114 en 120 HvJ 23 maart 2010, c-236/08 t.em. c-236/10, Google t. Louis Vuitton en ro. 112-113 Hvj 12 juli 2011, c-324/09, L’oréal t. eBay. 300 Het Hof spreekt zich hier uit over een gemeenschappelijke vereiste van al de verschillende aansprakelijkheidsvrijstellingen. 301 Ro. 113 HvJ 23 maart 2010, c-236/08 t.em. c-236/10, Google t. Louis Vuitton. 302 Voor een uitgebreidere bespreking zie pagina 38 t.e.m. 40. 303 En meer specifiek overweging 42 van de richtlijn elektronische handel.
46
opslag van informatie ten gunste van de doorgifte van de informatie304. Deze praktijk valt onder artikel 18 van de wet inzake elektronische handel305. Artikel 19 heeft een dubbele doelstelling: ten eerste wil men dienstverleners wiens diensten louter technisch, passief en automatisch zijn vrijstellen van aansprakelijkheid. Ten tweede wil men ook vermijden dat online informatie oncontroleerbaar wordt en eindeloos wordt verspreid zodat het voor de oorspronkelijke informatieaanbieder onmogelijk wordt om informatie terug te nemen. Artikel 19 beoogt dus zowel de tussenpersoon als de informatieaanbieder te beschermen.
306
Bovendien gaat het in artikel 19 over de
aansprakelijkheid voor de opslag van informatie en niet over de aansprakelijkheid voor de informatie an sich.307 Om zich op artikel 19 te kunnen beroepen moet de dienstverlener aan vijf cumulatieve voorwaarden voldoen308: 1. Hij mag de opgeslagen informatie niet wijzigen. 2. Hij moet de toegangsvoorwaarden in acht nemen. Dit impliceert dat hij beveiligde informatie of informatie waarvoor men moet betalen niet zomaar mag vrijgeven. 3. Hij moet de alom erkende en in de bedrijfstak gangbare regels betreffende de bijwerking van de informatie respecteren. Zo zal de cache server moeten controleren of de informatie nog wel op de oorspronkelijke server staat 309 . Bij wijziging of verwijdering van de informatie zal hij de oorspronkelijk gecachete webpagina niet meer mogen meedelen310. 4. Hij mag niets wijzigen aan de alom erkende en in de bedrijfstak gangbare rechtmatige technologie voor het verkrijgen van gegevens over het gebruik van die informatie. 304
A. STROWEL, N. IDE EN F. VERHOESTRAETE, “ La directive du 8 juin 2000 sur le commerce électronique: un cadre juridique pour l’internet”, JT 2001, 143. 305 Overweging 42 van de richtlijn elektronische handel en C. DE PRETER, “Nieuwe aansprakelijkheidsregels voor de dienstverlener”, in P. VAN EECKE en J. DUMORTIER (eds), elektronische handel. Commentaar bij de wetten van 11 maart 2003, Brugge, Die Keure, 2003, 224. 306 A. LODDER en H. KASPERSEN, guide to European Union law on e-commerce : commentary on the directives on distance selling, electronic signatures, electronic commerce, copyright in the information society, and data protection, Den Haag, Kluwer, 2002, 87. 307 C. DE PRETER, “Nieuwe aansprakelijkheidsregels voor de dienstverlener”, in P. VAN EECKE en J. DUMORTIER (eds.), elektronische handel. Commentaar bij de wetten van 11 maart 2003, Brugge, Die Keure, 2003, 224-225. 308 C. DE PRETER, “Nieuwe aansprakelijkheidsregels voor de dienstverlener”, in P. VAN EECKE en J. DUMORTIER (eds.), elektronische handel. Commentaar bij de wetten van 11 maart 2003, Brugge, Die Keure, 2003, 225. 309 A. STROWEL, N. IDE EN F. VERHOESTRAETE, “ La directive du 8 juin 2000 sur le commerce électronique: un cadre juridique pour l’internet”, JT 2001, 143. 310 E. MONTERO, “La responsabilité des prestataires intermédiaires sur les résaux”, in M. ANTOINE; A. CRUQUENAIRE, P. DE LOCHT, e.a. (eds.), Le commerce électronique européen sur les rails? Analyse et proposition de mise en oeuvre de la directive sur le commerce électronique, CRID, Brussel, Bruylant, 2001, 294.
47
5. Hij moet de opgeslagen informatie verwijderen of de toegang ertoe onmogelijk maken indien hij daadwerkelijk kennis heeft van het feit dat de oorspronkelijke informatie werd verwijderd of geblokkeerd dan wel wanneer een administratieve of gerechtelijke autoriteit bevel heeft gegeven om de informatie te verwijderen of te blokkeren. §4. Artikel 20: hosting diensten
Artikel 20 van de wet elektronische handel bevat een eigen aansprakelijkheidsvrijstelling voor leveranciers van host-diensten en vormt de omzetting van artikel 14 van de richtlijn elektronische handel in het Belgische recht. De aansprakelijkheidsvrijstelling van artikel 20 geldt voor diensten van die informatiemaatschappij die voorzien “in de opslag van de door de afnemer van de dienst verstrekte informatie”311. In dat geval en indien de afnemer van de dienst niet handelt onder gezag of onder toezicht van de dienstverlener kunnen zij, mits er aan aantal voorwaarden is voldaan, niet aansprakelijk worden gesteld voor informatie die wordt opgeslagen op verzoek van de afnemer van de dienst312. Het is vereist dat de dienstverlener geen kennis heeft van de onrechtmatigheid van de informatie. Indien hij er kennis van heeft moet hij de informatie direct verwijderen of ontoegankelijk maken313. Al deze vereisten zullen in de volgende onderdelen worden toegelicht. Het begrip voorzien in de opslag van de door de afnemer van de dienst verstrekte informatie moet ruim worden opgevat. Deze bepaling viseert niet alleen de klassieke beheerders van websites. Om als opslagdienst te worden gekwalificeerd is het voldoende dat de dienstverlener, op vraag van de dienstafnemer, informatie opslaat. Irrelevant is de soort van informatie die wordt opgeslagen of voor soort welke dienst de informatie wordt opgeslagen.
314
De beperkingen gelden immers voor“bepaalde duidelijk afgebakende
activiteiten die door tussenpersonen op internet worden uitgevoerd, veeleer dan voor categorieën dienstverleners of soorten informatie”.315 Bijgevolg voorziet de aanbieder van 311
Art. 20 §1 wet elektronische handel. Art. 20 §1 en art. 20 § 2 wet elektronische handel. 313 C. DE PRETER, “Nieuwe aansprakelijkheidsregels voor de dienstverlener”, in P. VAN EECKE en J. DUMORTIER (eds.), elektronische handel. Commentaar bij de wetten van 11 maart 2003, Brugge, Die Keure, 2003, 219. 314 M.J HEERMA en V.A ZWAAN, “Google adwords: het Hof maakt veel duidelijk, maar we zijn er nog niet, NTER juli 2010, afl. 6, 216 . Bijgevolg voorzien ook websites die het mogelijk maken om video’s te uploaden in opslag (bijvoorbeeld www.dailymotion.com). 315 Verslag van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad en het Europees Economisch en Sociaal Comité, COM/2003/0702, “Eerste verslag over de toepassing van Richtlijn 2000/31/EG van het Europees Parlement en de Raad van 8 juni 2000 betreffende bepaalde juridische aspecten van de diensten van de informatiemaatschappij, met name de elektronische handel, in de interne markt ("Richtlijn inzake elektronische handel")”, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:52003DC0702:NL:HTML 312
48
een zoekmachineadvertentiedienst
316
evenals de aanbieder van een elektronische
marktplaats 317 in de opslag van de door de afnemer van de dienst verstrekte informatie. Evident geldt de aansprakelijkheidsvrijstelling enkel voor informatie die door derden wordt opgeslagen
318
. Voor informatie die de host provider zelf online plaatst geldt de
aansprakelijkheidsvrijstelling niet.319 Voorzien in de opslag van een dienst is niet voldoende. De dienstverlener mag geen kennis en controle hebben over de informatie en moet dus passief zijn. C. DE PRETER stelt dat van zodra een dienstverlener meer doet dan data storage aansprakelijkheidsvrijstelling kan beroepen.
321
320
hij zich niet meer op de
Deze visie moet genuanceerd worden. Zoals
hierboven werd gezegd is een beperkte interventie en bemoeienis toegelaten322. Zoals al gezegd is het noodzakelijk dat de dienstverlener onwetend is over de onrechtmatigheid van de informatie. De graad van onwetendheid verschilt naargelang men te maken heeft men een strafrechtelijke vordering dan wel met een burgerrechtelijke vordering tot schadevergoeding.323 De persoon die de internet service provider in kennis stelt, zal moeten aangeven waar de informatie zich bevindt en hoe men deze kan raadplegen. Bij sommige informatie zal hij geloofwaardig moeten maken dat de informatie onrechtmatig is. O.i. moet men onderscheid maken tussen kennelijk onrechtmatige informatie en informatie die niet kennelijk onrechtmatig is.324 Bij informatie die niet kennelijk onrechtmatig is zal hij moeten aangeven waarom de informatie onrechtmatig is. Dit zal vaak het geval zijn bij auteursrechtelijk
316
Zie HvJ 23 maart 2010, c-236/08 t.em. c-236/10, Google t. Louis Vuitton. Hvj 12 juli 201, c-324/09, L’oréal t. eBay. 318 Bijvoorbeeld foto’s die internauten opladen. 319 P. GUNST en P. VAN EECKE, “aansprakelijkheid van dienstverleners”, in P. VAN EECKE (ed.), recht en elektronische handel, Brussel, Larcier, 2011, 372 . 320 D.i. de opslag van informatie. 321 C. DE PRETER, “Nieuwe aansprakelijkheidsregels voor de dienstverlener”, in P. VAN EECKE en J. DUMORTIER (eds.), elektronische handel. Commentaar bij de wetten van 11 maart 2003, Brugge, Die Keure, 2003, 220. 322 Zie pagina 38 t.e.m. 40 van deze masterproef en M.J HEERMA en V.A ZWAAN, “Google adwords: het Hof maakt veel duidelijk, maar we zijn er nog niet, NTER juli 2010, afl. 6, 216. 323 Zie artikel 20 § 1, 1° Wet elektronische handel. 324 E. MONTERO, “La responsabilité des prestataires intermédiaires sur les résaux”, in M. ANTOINE; A. CRUQUENAIRE, P. DE LOCHT, e.a. (eds.), Le commerce électronique européen sur les rails? Analyse et proposition de mise en oeuvre de la directive sur le commerce électronique, CRID, Brussel, Bruylant, 2001, 291 en C. DE PRETER, “Nieuwe aansprakelijkheidsregels voor de dienstverlener”, in P. VAN EECKE en J. DUMORTIER (eds.), elektronische handel. Commentaar bij de wetten van 11 maart 2003, Brugge, Die Keure, 2003, 221. 317
49
beschermde werken325. Indien hij geloofwaardig maakt dat de informatie onrechtmatig is, zal de internet service provider moeten optreden om aansprakelijkheid te vermijden 326 . Bij kennelijk onrechtmatige informatie moet hij dit logischerwijze niet doen. Te denken valt aan sites die pedofiele afbeeldingen en films hosten327.328 Bij een strafrechtelijke vordering is daadwerkelijke kennis van de onrechtmatige informatie vereist. Slechts in dat geval is hij verplicht de informatie te verwijderen. Hieruit vloeien twee voorwaarden voort. Eerst en vooral moet men bewijzen dat de dienstverlener kennis heeft van de informatie an sich. Ten tweede moet men ook bewijzen dat de dienstverlener kennis heeft van het onrechtmatig zijn van deze informatie.329 Nochtans is de provider niet verplicht de informatie op zijn servers door te lichten. De facto zal hij dus pas kennis krijgen indien derden hem dit ter kennis brengen330. Bij een strafrechtelijke vordering moet hij de Procureur des Konings verwittigen van de aanwezigheid van de aanwezigheid van onwettige informatie. Deze kan dan een aantal maatregelen nemen. Aangezien het strafrechtelijk luik buiten mijn onderzoek valt bespreek ik dit niet verder.331 In een burgerrechtelijke procedure is het voldoende dat de internet service providers op de hoogte is van de feiten en omstandigheden waaruit het onwettige karakter van de activiteit of informatie blijkt332. In dat geval moet hij de informatie verwijderen. Het is niet echt duidelijk wat hiermee concreet wordt bedoeld maar het is wel duidelijk dat de kennis kan voortvloeien uit andere omstandigheden dan een formele kennisgeving 333 . In de rechtsleer wordt als voorbeeld aangegeven dat uitvoerige berichtgeving in de media over een illegale site een feit 325
B. DE GROOTE, “ De onrechtmatige daad op internet”, in K. BROECKX, B. CLAESSENS, D. COUNYE, e.a (eds.), privaatrecht in de reële en virtuele wereld, Antwerpen, Kluwer 2002, 717 en T. VERBIEST EN E. WÉRY, Le droit de l’internet et de la sociéte de l’information, Brussel, Larcier 2001,229. 326 A. STROWEL, N. IDE EN F. VERHOESTRAETE, “ La directive du 8 juin 2000 sur le commerce électronique: un cadre juridique pour l’internet”, JT 2001, 144. 327 B. DE GROOTE, “ De onrechtmatige daad op internet”, in K. BROECKX, B. CLAESSENS, D. COUNYE, … (eds.), privaatrecht in de reële en virtuele wereld, Antwerpen, Kluwer 2002, 717 en T. VERBIEST EN E. WÉRY, Le droit de l’internet et de la sociéte de l’information, Brussel, Larcier 2001,229. 328 C. DE PRETER, “Nieuwe aansprakelijkheidsregels voor de dienstverlener”, in P. VAN EECKE en J. DUMORTIER (eds.), elektronische handel. Commentaar bij de wetten van 11 maart 2003, Brugge, Die Keure, 2003, 220-221. 329 C. DE PRETER, “Nieuwe aansprakelijkheidsregels voor de dienstverlener”, in P. VAN EECKE en J. DUMORTIER (eds.), elektronische handel. Commentaar bij de wetten van 11 maart 2003, Brugge, Die Keure, 2003, 220. 330 A. STROWEL, N. IDE EN F. VERHOESTRAETE, “ La directive du 8 juin 2000 sur le commerce électronique: un cadre juridique pour l’internet”, JT 2001, 144; B. DE GROOTE, “ De onrechtmatige daad op internet”, in K. BROECKX, B. CLAESSENS, D. COUNYE, … (eds.), privaatrecht in de reële en virtuele wereld, Antwerpen, Kluwer 2002, 716-717 . 331 Zie art. 20§ 3 wet elektronische handel en P. GUNST en P. VAN EECKE, “aansprakelijkheid van dienstverleners”, in P. VAN EECKE (ed.), recht en elektronische handel, Brussel, Larcier, 2011, 375-376. 332 Art. 20 §1, 1°wet elektronische handel. 333 Mvt Wetsontwerp betreffende bepaalde juridische aspecten van de diensten van de 333 informatiemaatschappij, Parl. St. 2002-03, 2100/001, 48 en A. STROWEL, N. IDE EN F. VERHOESTRAETE, “ La directive du 8 juin 2000 sur le commerce électronique: un cadre juridique pour l’internet”, JT 2001, 144.
50
is dat aanleiding kan geven tot kennis. Het enkele feit dat de pers een site als illegaal aanmerkt
is
niet
voldoende.
334
Ook
het
registreren
van
een
domeinnaam
www.freemoviedownload.be is een omstandigheid die kennis bij de internet service provider kan teweegbrengen. Het is steeds vereist dat de internet service provider niet kan twijfelen over het onrechtmatig karakter.335 Desnoods zal de internet service provider een onderzoek moeten instellen336. Wanneer er sprake is van een daadwerkelijke kennis of kennis van feiten en omstandigheden zal de internet service provider de informatie onmiddellijk moeten verwijderen of blokkeren. Indien hij dit doet kan hij niet aansprakelijk worden gesteld.337 De internet service provider heeft hier een actieve verplichting. 338 Prompte verwijdering moet echter in alle redelijkheid worden geïnterpreteerd en de internet service provider zal niet zomaar mechanisch moeten ingrijpen. Zijn ingrijpen zal rekening moeten houden met de rechten van derden. Hij moet een maatregel nemen die proportioneel is met de ernst van de inbreuk en de mogelijke schade die hieruit voortvloeit.339 Hoe die kennisgeving met de eventueel daaropvolgende verwijdering of blokkering moet gebeuren is niet voorzien in de wet (geen notice and takedown procedure). De wetgever lijkt hiermee vrijwillige overeenkomsten tussen partijen een kans te willen geven340. Over de wenselijkheid van zo een procedure zijn de meningen verdeeld341.
334
B. DE GROOTE, “ De onrechtmatige daad op internet”, in K. BROECKX, B. CLAESSENS, D. COUNYE, … (eds.), privaatrecht in de reële en virtuele wereld, Antwerpen, Kluwer 2002, 718 en C. DE PRETER, “Nieuwe aansprakelijkheidsregels voor de dienstverlener”, in P. VAN EECKE en J. DUMORTIER (eds.), elektronische handel. Commentaar bij de wetten van 11 maart 2003, Brugge, Die Keure, 2003, 221-222. 335 B. DE GROOTE, “ De onrechtmatige daad op internet”, in K. BROECKX, B. CLAESSENS, D. COUNYE, … (eds.), privaatrecht in de reële en virtuele wereld, Antwerpen, Kluwer 2002, 718. 336 D.i. dan een specifieke en geen algemene onderzoeksverplichting. 337 C. DE PRETER, “Nieuwe aansprakelijkheidsregels voor de dienstverlener”, in P. VAN EECKE en J. DUMORTIER (eds.), elektronische handel. Commentaar bij de wetten van 11 maart 2003, Brugge, Die Keure, 2003, 222. 338 Mvt, wetsontwerp betreffende bepaalde juridische aspecten van de diensten van de informatiemaatschappij, Parl. St. 2002-03, 2100/001, 48. 339 E. MONTERO, “La responsabilité des prestataires intermédiaires sur les résaux”, in M. ANTOINE; A. CRUQUENAIRE, P. DE LOCHT, e.a. (eds.), Le commerce électronique européen sur les rails? Analyse et proposition de mise en oeuvre de la directive sur le commerce électronique, CRID, Brussel, Bruylant, 2001, 291 en C. DE PRETER, “Nieuwe aansprakelijkheidsregels voor de dienstverlener”, in P. VAN EECKE en J. DUMORTIER (eds.), elektronische handel. Commentaar bij de wetten van 11 maart 2003, Brugge, Die Keure, 2003, 222. 340 Overweging 40 van de richtlijn elektronische handel en C. DE PRETER, “Nieuwe aansprakelijkheidsregels voor de dienstverlener”, in P. VAN EECKE en J. DUMORTIER (eds.), elektronische handel. Commentaar bij de wetten van 11 maart 2003, Brugge, Die Keure, 2003, 223. 341 Pro een wettelijke procedure zie E. MONTERO, “La responsabilité des prestataires intermédiaires sur les résaux”, in M. ANTOINE; A. CRUQUENAIRE, P. DE LOCHT, e.a. (eds.), Le commerce électronique européen sur les rails? Analyse et proposition de mise en oeuvre de la directive sur le commerce électronique, CRID, Brussel, Bruylant, 2001, 294. Contra een wettelijke procedure C. DE PRETER, “Nieuwe aansprakelijkheidsregels voor de dienstverlener”, in P. VAN EECKE en J. DUMORTIER (eds.), elektronische handel. Commentaar bij de wetten van 11 maart 2003, Brugge, Die Keure, 2003, 223.
51
Het is duidelijk dat de internet service provider die hosting diensten verleent zich vaak in een penibele situatie bevindt. Wanneer hij op de hoogte wordt gebracht van onrechtmatige informatie zal hij de keuze moeten maken tussen ofwel de informatie verwijderen of ontoegankelijk maken ofwel niets ondernemen. Indien hij niets onderneemt kan hij later aansprakelijk worden gesteld door diegene die schade lijdt door de onrechtmatige informatie. Indien hij de informatie verwijdert of ontoegankelijk maakt krijgt hij mogelijk te maken met een vordering wegens contractuele wanprestatie van de contractant die gebruik maakt van zijn hosting diensten. Een spanning tussen de vrijheid van informatie en ongewenste privé controle kan hier dus gevoeld worden. In dit opzicht kan een notice and takedown procedure nuttig zijn. 342 Ook de Europese Commissie vindt zo een procedure noodzakelijk343. §5. Hiaat in de wetgeving
In de Europese noch in de Belgische wetgeving is er aansprakelijkheidsvrijstelling opgenomen voor providers van hyperlinks en lokalisatieapplicaties. Men zal hierbij dus moeten terugvallen op de algemene leer van de onrechtmatige daad. 344 De aansprakelijkheid voor hyperlinks valt buiten het bestek van deze masterproef en zal dus niet verder worden besproken. §6. Slotopmerking
Tot slot moet ik opmerken dat de beperkingen van de artikels 18 tot en met 21 van de wet elektronische handel enkel gelden voor internet service providers die diensten leveren van imere-conduit, caching en hosting. Voor internet service providers die andere diensten leveren gelden voornoemde beperkingen wel. Zij kunnen bijvoorbeeld wel worden verplicht tot een algemeen toezicht. Nochtans moet het proportionaliteitsprincipe worden gerespecteerd. Er zal dus een evenwicht moeten worden gezocht tussen de rechten en belangen van de eigenaars van intellectuele rechten en de rechten en belangen van de internet service providers en de internetgebruikers. 342
C. VAN DER NET, “Civil liability of internet providers following the directive on electronic commerce”, in H. SNIJDERS en S. WEATHERILL, E-commerce law, national and transnational topics and perspectives, The Hague, Kluwer law international, 2003, 55-56. 343 Europese Commissie, Communication to the European Parliament, the Council, the economic and Social Committee and the Committee of the regions, a coherent framework for building trust in the Digital Single Market for e-commerceand online services, COM (2011) 942, 13. 344 C. VAN DER NET, “Civil liability of internet providers following the directive on electronic commerce”, in H. SNIJDERS en S. WEATHERILL, E-commerce law, national and transnational topics and perspectives, The Hague, Kluwer law international, 2003, 56.
52
Afdeling 4. Verhouding van de aansprakelijkheidsregels tot het auteursrecht §1. De aansprakelijkheidsregeling is van toepassing op auteursrechtelijk beschermde werken
Hierboven werd gezegd dat de wet elektronische handel uitgaat van een horizontale benadering. Dit impliceert dat ze betrekking heeft op alle soorten van informatie. Bijgevolg valt ook informatie die een schending van het auteursrecht inhoudt onder het toepassingsgebied van de wet elektronische handel.345 Wat betreft de aansprakelijkheid van internet service providers moet men volgens sommige auteurs een onderscheid maken tussen de doorgifte van illegaal materiaal (bv. namaak) en de doorgifte van legaal materiaal (bv. via streaming). Voor de eerste zouden internet service providers een beroep kunnen doen op de aansprakelijkheidsvrijstellingen mits aan de voorwaarden is voldaan. Voor de laatste categorie zou de doorgifte van internet service providers een publieke mededeling zijn die auteursrechtvergoeding behoeft346. Deze visie is o.i. niet juist. Volgens ons wordt met onwettige informatie alle soorten van onrechtmatige informatie geviseerd347. De richtlijn maakt geen onderscheid tussen de verschillende soorten informatie. Indien een derde auteursrechtelijk beschermd materiaal op het internet verspreidt zonder toestemming van de auteur of zonder hiervoor vergoedingen te betalen is het aanbod van die werken wel onrechtmatig maar zal de internet service provider, wanneer hij aan de voorwaarden van de wet elektronische handel voldoet, hiervoor niet aansprakelijk kunnen worden gesteld. In dat geval moet vergoeding bij de inbreukmaker worden ingevorderd. Evident kan een internet service provider die zelf auteursrechtelijk beschermde werken verspreidt aansprakelijk worden gesteld.348
345
C. DE PRETER, “Nieuwe aansprakelijkheidsregels voor de dienstverlener”, in P. VAN EECKE en J. DUMORTIER (eds.), elektronische handel. Commentaar bij de wetten van 11 maart 2003, Brugge, Die Keure, 2003, 229. 346 Zie C. DE PRETER, “Nieuwe aansprakelijkheidsregels voor de dienstverlener”, in P. VAN EECKE en J. DUMORTIER (eds.), elektronische handel. Commentaar bij de wetten van 11 maart 2003, Brugge, Die Keure, 2003, 229. 347 E. MONTERO, “La responsabilité des prestataires intermédiaires sur les résaux”, in M. ANTOINE; A. CRUQUENAIRE, P. DE LOCHT, e.a. (eds.), Le commerce électronique européen sur les rails? Analyse et proposition de mise en oeuvre de la directive sur le commerce électronique, CRID, Brussel, Bruylant, 2001, 276. 348 C. DE PRETER, “Nieuwe aansprakelijkheidsregels voor de dienstverlener”, in P. VAN EECKE en J. DUMORTIER (eds.), elektronische handel. Commentaar bij de wetten van 11 maart 2003, Brugge, Die Keure, 2003, 229-230.
53
§2. De verhouding tot de tijdelijke reproductieregeling
Zoals hierboven beschreven voorziet de auteurswet in een uitzondering voor tijdelijke technische reproducties. De vraag rijst indien men niet voldoet aan de voorwaarden voor deze uitzondering men nog steeds een beroep kan doen op de bepalingen van de wet elektronische handel. Het probleem stelt zich voornamelijk ten aanzien van caching. In dat geval worden reproducties immers voor een langere tijd opgeslagen zonder dat dit technisch noodzakelijk is. De richtlijn 2001/29/EG zegt uitdrukkelijk dat “zij geen afbreuk doet aan de voorschriften inzake aansprakelijkheid in de richtlijn inzake elektronische handel” 349 . Daarom kunnen internet service providers die zich niet kunnen beroepen op de uitzondering van de tijdelijke reproductie zich, volgens ons, nog steeds beroepen op de aansprakelijkheidsvrijstellingen van de wet elektronische handel350. 351
HOOFDSTUK 4: RECHTSVORDERINGEN TEGEN INTERNET SERVICE PROVIDERS Wat kan een auteur of een auteursvereniging doen om inbreuken stop te zetten en/of rechtsherstel te verkrijgen? Dat is de vraag die centraal staat in dit hoofdstuk. Ik beperk mij tot de burgerlijke mogelijkheden. Bovendien beperk ik mij tot rechtsvorderingen die men kan instellen tegen internet service providers, mogelijke rechtsvorderingen tegen andere actoren vallen buiten het bestek van deze masterproef. Vooraleer we de verschillende rechtsvorderingen bespreken moeten we eerst stilstaan bij de richtlijn 2004/48/EG352.
349
Overweging 16 van de richtlijn 2001/29/EG. Zij het niet altijd succesvol. 351 C. DE PRETER, “Nieuwe aansprakelijkheidsregels voor de dienstverlener”, in P. VAN EECKE en J. DUMORTIER (eds.), elektronische handel. Commentaar bij de wetten van 11 maart 2003, Brugge, Die Keure, 2003, 230 en T. VERBIEST en I.D. BRUYN, “ De technische tijdelijke kopie geconfronteerd met het reproductierecht, auteursrecht in een digitale omgeving, AM 2002, 318. 352 Richtlijn 2004/48/EG van het Europees Parlement en de Raad van 29 april 2004 betreffende de handhaving van intellectuele-eigendomsrechten, PB L 195/16 van 2 juni 2004. (hierna verkort: handhavingsrichtlijn of richtlijn 2004/48/EG). 350
54
Afdeling 1. Handhavingsrichtlijn §1. Doel van de richtlijn
Met deze richtlijn wil de Europese wetgever waarborgen dat de burgerlijke procedures die worden ingesteld ten gevolge van auteursrechtinbreuken effectief, efficiënt en snel verlopen353. Om dit mogelijk te maken acht men het noodzakelijk dat men rechtsvorderingen kan instellen tegen tussenpersonen wiens diensten worden gebruikt om auteursrechtinbreuken te plegen. 354 Daarom verplicht de Europese wetgever de lidstaten om in drie soorten van procedures te voorzien tegen tussenpersonen355. Eerst bespreek ik enkele krachtlijnen van de richtlijn. Daarna bespreek ik de verschillende mogelijkheden en rechtsvorderingen die aan een auteur, of zijn rechtsopvolger, ter beschikking worden gesteld Deze verschillende procedures en hoe deze zijn opgenomen in het nationale recht zal ik bespreken bij de analyse van de verschillende rechtsvorderingen die in de auteurswet aan een auteur ter beschikking worden gesteld. §2. Toepassingsgebied ratione personae
Welke tussenpersonen worden geviseerd? De richtlijn viseert alle tussenpersonen op een algemene manier. Irrelevant is of het gaat om tussenpersonen in de digitale wereld dan wel om tussenpersonen in de traditionele fysieke wereld 356 . In het kader van deze masterproef gaat het over tussenpersonen in de digitale wereld. Bij toepassing van artikel 8, 9 en 11 van de richtlijn 2004/48/EG moet het gaan om tussenpersonen wiens diensten worden gebruikt om een intellectueel eigendomsrecht te schenden. Bijgevolg kan men niet zomaar elke tussenpersoon aanspreken maar enkel die tussenpersonen waarvan de diensten worden gebruikt om een inbreuk te plegen. Bovendien
353
Art. 1 en 3 van de handhavingsrichtlijn. B. MICHAUX,” Les nouvelles dispositions procédurales relatives aux injonctions à l’encontre des intermédiaires (articles 8, 9 et 11 de la directive 2004/48)” in F. BRISON (ed.), Sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Larcier 2008, 261-262. 355 Zie de artikels 8, 9 en 11 van de handhavingsrichtlijn. 356 B. MICHAUX,” Les nouvelles dispositions procédurales relatives aux injonctions à l’encontre des intermédiaires (articles 8, 9 et 11 de la directive 2004/48)” in F. BRISON (ed.), Sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Larcier 2008, 265. 354
55
kan de vordering enkel worden ingesteld in de mate dat diensten effectief worden gebruikt om de inbreuk te plegen.357 Wanneer het gaat om een tussenpersoon die niet wordt geviseerd door de richtlijn wil dit niet zeggen dat hij nooit kan worden aangesproken. Zo is het desgevallend mogelijk om terug te vallen op het gemene recht consumentenbescherming bevatten
of
op
bepalingen
die
358
, de bepalingen van de wet
minder
restrictieve
voorwaarden
359 360
.
Artikel 8 van de handhavingsrichtlijn heeft enerzijds een beperkter toepassingsgebied dan artikel 9 en 11 van de richtlijn. Anderzijds heeft het ook een ruimer toepassingsgebied. Het is beperkter omdat enkel tussenpersonen die op commerciële wijze diensten verlenen worden geviseerd. Het is ruimer omdat het zich uitstrekt tot elke tussenpersoon die diensten verleent die bij inbreukmakende handelingen worden gebruikt. Het is dus niet beperkt tot tussenpersonen wiens diensten worden gebruikt om een inbreuk op een intellectueel recht te plegen. 361 §3. De artikels 8,9 en 11 van de handhavingsrichtlijn vereisen geen fout of inbreuk begaan door de tussenpersonen
Voor de toepassing van de artikels 8, 9 en 11 van de handhavingsrichtlijn is het eerst en vooral niet vereist dat de tussenpersonen zelf, direct of indirect, een inbreuk hebben begaan. Ten tweede is het niet vereist dat de tussenpersonen een strafrechtelijke of burgerrechtelijke fout hebben begaan. Een moreel element is niet vereist. Tevens is het irrelevant of de tussenpersoon zich kan beroepen op een aansprakelijkheidsvrijstelling van de richtlijn 2000/31. De richtlijn 2000/31/EG zegt namelijk dat de beperking van de aansprakelijkheid voor dienstverleners die als tussenpersoon optreden geen afbreuk doet aan de mogelijkheid om verschillende soorten verbodsmaatregelen te treffen362. Men kan de vordering bovendien
357
B. MICHAUX,” Les nouvelles dispositions procédurales relatives aux injonctions à l’encontre des intermédiaires (articles 8, 9 et 11 de la directive 2004/48)” in F. BRISON (ed.), Sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Larcier 2008, 265. 358 Art. 1382 en 1383 BW. 359 Bijvoorbeeld art. 87 § 1 lid 1 auteurswet. 360 B. MICHAUX,” Les nouvelles dispositions procédurales relatives aux injonctions à l’encontre des intermédiaires (articles 8, 9 et 11 de la directive 2004/48)” in F. BRISON (ed.), Sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Larcier 2008, 266. 361 Art. 8 § 1, c. van de handhavingsrichtlijn en B. MICHAUX,” Les nouvelles dispositions procédurales relatives aux injonctions à l’encontre des intermédiaires (articles 8, 9 et 11 de la directive 2004/48)” in F. BRISON (ed.), Sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Larcier 2008, 266. 362 Art. 12.3, 13.2,14.3 en overweging 45 van de richtlijn 2000/31/EG.
56
instellen ongeacht of men al dan niet een procedure is begonnen tegen de inbreukmakers zelf.363 Op de vraag hoe de handhavingsrichtlijn zich verhoudt tot het verbod op een algemene toezichtverplichting364 zal ik verder ingaan bij de analyse van de zaken Sabam t. Tiscali en Sabam t. Netlog 365.
Afdeling 2. Vordering tot schadevergoeding Men kan van een internet service provider schadevergoeding eisen op basis van artikel 86 bis van de auteurswet en op basis van de artikels 1382 en 1383 van het Burgerlijk wetboek. Indien men een schadevergoeding wil verkrijgen moet men bewijzen dat er sprake is van een fout die in oorzakelijk verband staat met de schade. De fout kan bestaan in het schenden van een specifieke wetsbepaling366 of in de schending van de algemene zorgvuldigheidsnorm367. Deze algemene principes gelden onverkort ten overstaan van internet service providers. 368 Zij kunnen aansprakelijk worden gesteld voor auteursrechtinbreuken die zij zelf begaan maar ook voor auteursrechtinbreuken begaan door derden mits zij een fout begaan en zich niet op een aansprakelijkheidsvrijstelling kunnen beroepen. Deze piste lijkt mij om verschillende redenen niet aan te raden: 1. Vaak
zal
een
internet
service
provider
zich
kunnen
beroepen
op
de
aansprakelijkheidsvrijstellingen van de wet elektronische handel. 2. Indien
de
internet
service
provider
zich
niet
kan
beroepen
op
deze
aansprakelijkheidsvrijstellingen zal men nog steeds moeten bewijzen dat de provider een fout begaat die in oorzakelijk verband staat met de geleden schade. Voornamelijk het bewijs van de fout en de schade geeft problemen. 3. Wanneer men schadevergoeding verkrijgt impliceert dit niet dat inbreuken op het auteursrecht zullen worden stopgezet. Hiervoor is een stakingsbevel noodzakelijk 363
B. MICHAUX,” Les nouvelles dispositions procédurales relatives aux injonctions à l’encontre des intermédiaires (articles 8, 9 et 11 de la directive 2004/48)” in F. BRISON (ed.), Sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Larcier 2008, 280-283. 364 Art. 15 richtlijn 2000/31/EG. 365 Zie pagina 86 t.e.m. 92 en pagina 98 t.e.m. 101. 366 Bijvoorbeeld schending van een exclusief recht van de auteur. 367 Men handelt niet zoals een”normaal vooruitziend en zorvuldig online dienstverlener zou hebben gedaan in dezelfde omstandigheden”. 368 P. GUNST en P. VAN EECKE, “aansprakelijkheid van dienstverleners”, in P. VAN EECKE (ed.), recht en elektronische handel, Brussel, Larcier, 2011, 378-381.
57
Van de mogelijkheid tot het vragen van een schadevergoeding is nog geen gebruik gemaakt. Ook naar de toekomst toe valt te verwachten dat deze mogelijkheid niet veel zal worden gebruikt 369 . M.i. is het aan te raden om een vordering tot schadevergoeding lastens tussenpersonen steeds te combineren met andere rechtsvorderingen. Artikel 86 bis van de auteurswet zet artikel 13 van de handhavingsrichtlijn om in het nationale recht. Het voorziet in een recht van vergoeding van elke schade die de benadeelde van een inbreuk op het auteursrecht of naburig recht lijdt. Art. 86 bis is wel ruimer dan de richtlijn. Volgens art. 86 bis § 2 lid 3 kan de rechter immers de afdracht bevelen van een deel van de door de inbreuk genoten winst370. Artikel 86 bis kan worden gezien als een concretisering van de artikels 1382 en 1383 BW in het kader van het auteursrecht. Art. 86 bis richt zich in de eerste plaats tot de inbreukmakers zelf. Ook internet service providers worden geviseerd. In dat geval moet men bewijzen dat de providers zelf een fout begaan en dat ze zich niet op een aansprakelijkheidsvrijstelling kunnen beroepen. De fout kan erin bestaan dat ze het auteursrecht schenden, dan wel hun verplichtingen van de artikels 18 tot 20 van de wet inzake elektronische handel niet nakomen. Diegene die schade lijdt door een auteursrecht heeft recht op vergoeding van elke schade die hij lijdt door deze inbreuk.371 Het principe van volledige schadevergoeding geldt dus ook in het auteursrecht.372 Hiermee is ineens duidelijk dat de auteur enkel recht heeft om de schade vergoed te zien maar niet meer. Punitive damages kunnen niet.373. De richtlijn zegt dat men rekening moet houden met alle passende aspecten, “zoals de negatieve economische gevolgen, waaronder winstderving, die de benadeelde partij heeft ondervonden, de onrechtmatige winst die de inbreukmaker heeft genoten en, in passende gevallen, andere elementen dan economische factoren, onder meer de morele schade die de rechthebbende door de inbreuk heeft geleden”.374 De auteurswet en de wet van 9 mei 2007375 geven geen criteria. Daarom 369
C. DE MEYER, “ het bevel tot staking naar Belgisch recht”, in F. BRISON (ed.), Sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Larcier 2008, 207-208. 370 B. MICHAUX, “art. 86 bis auteurswet” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 460. 371 Art. 86 bis § 1 auteurswet. 372 C. RONSE, “ De andere herstelmaatregelen en in het bijzonder de schadevergoeding”, in F. BRISON (ed.), Sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Larcier, 2008, 231. 373 Mvt, parl. st. kamer 2006-07, 2943/001 en 2941/001,28. C. RONSE, “ De andere herstelmaatregelen en in het bijzonder de schadevergoeding”, in F. BRISON, Sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Larcier, 2008, 234. 374 Art. 13.1 lid 2, a handhavingsrichtlijn. 375 Wet van 9 mei 2007 betreffende de burgerrechtelijke aspecten van de bescherming van intellectuele eigendomsrechten, BS 9 mei 2007 (tweede uitg.) Erratum zie BS,15 mei 2007 (tweede uitg.).
58
moeten we terugvallen op de traditionele vergoedingsregels bij onrechtmatige daad. Deze regels geven de auteur recht op vergoeding van zowel zijn gederfde winst als van zijn geleden verlies376. Bij het berekenen van de gederfde winst moet men eerst nagaan hoe groot de inbreuk is. Daarna kan men nagaan hoeveel winst hij heeft verloren door de inbreuk. Indien de auteur het werk zelf exploiteert moet men nagaan hoeveel winst hij zou hebben gerealiseerd zonder de inbreuk. De auteur moet zijn winstmarge dus kunnen bewijzen. Bij een licentie moet de schade worden berekend op basis van de verloren licentievergoedingen. Men moet echter de verloren winst van het slachtoffer berekenen en niet de onrechtmatige winst van de inbreukmaker377. De auteur heeft eveneens recht op vergoeding van zijn geleden verlies. Dit omvat de aantasting van de waarde van het werk, de vermindering van de aantrekkingskracht en de exclusiviteit ervan, de gemaakte administratieve kosten378… Ook de kosten om de inbreuk te doen stopzetten en de morele schade vallen hieronder. 379 Het begroten van de schade is geen eenvoudige taak. Zo blijft het een open vraag of de schade gelijk is aan de hoeveelheid werken die de auteur minder heeft verkocht door de inbreuken of is deze gelijk aan de prijs die auteur had gevraagd indien de werken met zijn toestemming zouden zijn uitgewisseld? Ook de eventuele schade aan de reputatie van het werk is moeilijk te begroten. 380 Bovendien zijn veel van de schadeposten meestal niet 100% kwantificeerbaar. In dat geval moet het niet kwantificeerbare gedeelte van de schade ex aequo et bono of forfaitair worden berekend.381
376
C. RONSE, “ De andere herstelmaatregelen en in het bijzonder de schadevergoeding”, in F. BRISON (ed.), Sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Larcier, 2008, 237. B. MICHAUX, “art. 86 bis auteurswet” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 462. 377 C. RONSE, “ De andere herstelmaatregelen en in het bijzonder de schadevergoeding”, in F. BRISON (ed.), Sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Larcier, 2008, 238-240. 378 Niet verwarren met kosten voor de advocaat en andere gerechtskosten. 379 C. RONSE, “ De andere herstelmaatregelen en in het bijzonder de schadevergoeding”, in F. BRISON (ed.), Sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Larcier, 2008, 239 en B. MICHAUX, “art. 86 bis auteurswet” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 463-464. 380 B. MICHAUX, “art. 86 bis auteurswet” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 462-463. 381 Art. 86 bis §2 lid 1 auteurswet en art. 13.1 lid 2, b jo overweging 26 handhavingsrichtlijn en C. RONSE, “ De andere herstelmaatregelen en in het bijzonder de schadevergoeding”, in F. BRISON (ed.), Sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Larcier, 2008, 239.
59
Kan de auteur of zijn rechthebbende vergoeding verkrijgen voor de door hem gemaakte gerechtskosten? Art. 14 van de handhavingsrichtlijn voorziet bij wijze van algemene regel in “een redelijke en evenredige vergoeding van de gerechtskosten en andere kosten die de in het gelijk gestelde partij heeft gemaakt, tenzij de billijkheid zich daar tegen verzet”. In dit verband moet er een onderscheid worden gemaakt tussen de kosten en erelonen van de advocaat en de andere proceskosten. Met betrekking tot de kosten en erelonen van de advocaat kan de auteur, die in het gelijk wordt gesteld, een beroep doen op art. 1022 Ger. W. Dit artikel voorziet in een rechtsplegingsvergoeding voor de partij die in het gelijk wordt gesteld. De rechtsplegingsvergoeding is in beginsel een vast bedrag maar kan worden verhoogd of verlaagd aan de hand van een aantal criteria zonder de door de Koning vastgestelde grenzen te over -of onderschrijden.382 De maxima van 10.000 euro voor niet in geld waardeerbare vorderingen en van 30.000 euro lijken te volstaan voor het merendeel van de auteursrechtelijke geschillen. Men moet er rekening mee houden dat deze bepaling niet voorziet in de vergoeding van experten en andere deskundigen terwijl de richtlijn hier ook op doelt. Dit euvel kan worden opgelost door middel van een richtlijnconforme interpretatie. Zo zou men deze kosten kunnen begroten als een extra schadepost indien de auteur in het gelijk wordt gesteld. 383 Indien de internet service provider zelf een inbreuk pleegt kan de rechter bevelen om de goederen waarmee de inbreuk worden gepleegd af te geven.384 Belangrijk om te onderstrepen is dat dit gebeurt bij wijze van schadevergoeding. Om hiervan gebruik te maken is vereist dat de goederen zich nog bevinden in handen van de internet service provider. Indien de waarde van de goederen die worden afgegeven groter is dan de schade moet de rechter een door de eiser te betalen opleg vastleggen. De rechter beslist discretionair of hij dit wenselijk acht. Deze maatregel dient ter schadeloosstelling en de kwade trouw van de internet service provider is niet vereist.385 Deze mogelijkheid wordt in de praktijk amper gebruikt. Dit komt omdat deze maatregel vereist dat de schade op voorhand is berekend en bewezen.386
382
Art. 1022 lid 3 t.e.m. 6 Ger. W. C. RONSE, “ De andere herstelmaatregelen en in het bijzonder de schadevergoeding”, in F. BRISON (ed.), Sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Larcier, 2008, 251. 384 Art. 86 bis § 2, lid 2 auteurswet. 385 Art. 86 bis § 2, lid 2 auteurswet en B. MICHAUX, “art. 86 bis auteurswet” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 464-465. 386 C. RONSE, “ De andere herstelmaatregelen en in het bijzonder de schadevergoeding”, in F. BRISON (ed.), Sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Larcier, 2008, 242. 383
60
De rechter kan de internet service provider, die inbreuken pleegt, zich niet kan beroepen op een aansprakelijkheidsvrijstelling en die te kwader trouw is, verplichten om de winst die voortvloeit uit de inbreuk af te staan. 387 Van de winst moet de rechter de kosten die rechtstreeks zijn verbonden met de inbreukactiviteit aftrekken. Bijgevolg gaat het niet om de nettowinst na aftrek van de vaste kosten maar om de verwezenlijkte brutomarge 388 verminderd met de variabele kosten389.390 De afdracht van de winst is een mogelijkheid voor de rechter en de kwade trouw van de internet service provider is vereist. Ook hier dient de afdracht van de winst als wijze van schadevergoeding.391 Het valt ten zeerste te betwijfelen of van deze mogelijkheid gebruik zal worden gemaakt. Internet service providers plegen immers vaak zelf geen inbreuken en zijn, in beginsel, te goede trouw. Bovendien kan de schadelijder wiens schade vaststaat vergoeding vorderen zonder de winst van de inbreukmaker te moeten gaan berekenen en bewijzen392. Bij kwade trouw van de internet service provider kan de rechter, in passende gevallen, de inbreukmakende goederen, de materialen en werktuigen die voornamelijk bij de schepping zijn gebruikt en die nog in zijn bezit zijn verbeurd verklaren ten voordele van de eiser. Indien ze niet meer in zijn bezit zijn kan de rechter een vergoeding toekennen gelijk aan de verkoopprijs die werd betaald voor de goederen. Ook hier dient de verbeurdverklaring ter schadevergoeding. 393 Indien een verbeurdverklaring wordt uitgesproken slorpt deze de schadevergoeding op ten belope van de waarde van het verbeurdverklaarde. Dit betekent dat indien de waarde van de goederen die aan de eiser worden toegekend de werkelijk geleden schade omvat of overschrijdt er geen afzonderlijke schadevergoeding zal moeten worden
387
Art. 86 bis § 2, lid 3 auteurswet jo. art. 18 t.e.m. 20 van de wet elektronische handel. Dit is de brutowinst (voor belastingen) gedeeld door de omzet, http://www.testaankoop.be/invest/brutomarge-s293060.htm 389 Dit zijn kosten die afhankelijk zijn van de productieomvang, http://www.economielokaal.nl/index.php/produceren-vwo/begrippen-produceren-vwo/131-variabele-kosten 390 C. RONSE, “ De andere herstelmaatregelen en in het bijzonder de schadevergoeding”, in F. BRISON (ed.), Sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Larcier, 2008, 243. 391 B. MICHAUX, “art. 86 bis auteurswet” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 465-466 en C. RONSE, “ De andere herstelmaatregelen en in het bijzonder de schadevergoeding”, in F. BRISON (ed.), Sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Larcier, 2008, 244. 392 C. RONSE, “ De andere herstelmaatregelen en in het bijzonder de schadevergoeding”, in F. BRISON (ed.), Sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Larcier, 2008, 244-245. 393 B. MICHAUX, “art. 86 bis auteurswet” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008,467. 388
61
betaald.394 Deze verbeurdverklaring is, in tegenstelling tot vroeger, slechts een mogelijkheid voor de rechter.395
Afdeling 3. Vorderingen op basis van artikel 86 ter van de auteurswet Artikel 86 ter geeft vier mogelijkheden aan de auteur: 1. Een vordering tot staking.396 2. Een vordering tot neutralisering van de inbreukmakende goederen en de goederen die gediend hebben tot schepping of vervaardiging van deze goederen.397 3. Een vordering tot bekendmaking van alle informatie over de oorsprong en de distributiekanalen van de inbreukmakende goederen en diensten.398 4. Een vordering tot bekendmaking van de gerechtelijke beslissing.399 §1. Vordering tot staking
De auteur kan een vordering tot staking instellen tegen een internet service provider wiens diensten worden gebruikt door een derde om een inbreuk te plegen op het auteursrecht. Het kenmerkende aan deze vordering is dat ze de internet service provider niet verplicht te stoppen met de inbreuk aangezien hij zelf geen inbreuk begaat. Hij wordt door deze vordering tot staking verplicht de inbreuken op het auteursrecht te doen stopzetten.400 Het nadeel aan de vordering tot staking op basis van artikel 86 ter § 1 van de auteurswet is dat het hier niet gaat om een procedure zoals in kort geding. Dit heeft gevolg dat de beslissing, in principe, niet uitvoerbaar is bij voorraad en dat de procedure vaak lang duurt401. Daarom zal er niet veel een beroep worden gedaan op de mogelijkheid van art. 86 ter §1. Het opnemen van deze bepaling was niet noodzakelijk daar de Belgische rechtspraak op basis van artikel 87 van de auteurswet 394
Mvt, Parl. st. kamer 2006-07, 2943/001 en 2941/001,31. C. RONSE, “ De andere herstelmaatregelen en in het bijzonder de schadevergoeding”, in F. BRISON (ed.), Sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Larcier, 2008, 247. 395 C. RONSE, “ De andere herstelmaatregelen en in het bijzonder de schadevergoeding”, in F. BRISON (ed.), Sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Larcier, 2008, 247. 396 Omzetting van art. 11 handhavingsrichtlijn en art. 8.3 richtlijn 2001/29/EG. 397 Omzetting van art. 10 handhavingsrichtlijn. 398 Omzetting van art. 8 handhavingsrichtlijn. 399 Omzetting van art. 15 handhavingsrichtlijn. 400 B. MICHAUX,” Les nouvelles dispositions procédurales relatives aux injonctions à l’encontre des intermédiaires (articles 8, 9 et 11 de la directive 2004/48)” in F. BRISON (ed.), sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Larcier 2008, 267. 401 B. MICHAUX, “art. 86 bis auteurswet” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 469-470.
62
al onderkende dat een vordering tot staking kan worden ingesteld tegen internet service providers wiens diensten worden gebruikt om een inbreuk te plegen. 402 Ten slotte moet worden gezegd dat artikel 86 ter geen afbreuk doet aan de mogelijkheid om gebruik te maken van de procedure, zoals in kort geding, van artikel 87 van de auteurswet403. Aangezien deze procedure vaak sneller is en in staat is om hetzelfde rechtsherstel te verwezenlijken valt het te verwachten dat er meer gebruik zal worden gemaakt van de procedure zoals in kort geding404. Het is daarom dat ik de vordering tot staking verder zal bespreken bij de bespreking van artikel 87 van de auteurswet. §2. De vordering tot neutralisering
Deze mogelijkheid bespreek ik niet uitvoerig. Ze zal bijna nooit van toepassing zijn op internet service providers. Kort gezegd biedt artikel 86 ter § 2 lid 1 van de auteurswet de mogelijkheid aan de auteur om aan de rechter te vragen om een aantal corrigerende maatregelen te nemen.405 §3. De vordering tot bekendmaking van alle informatie over de oorsprong en de distributiekanalen van de inbreukmakende goederen en diensten
Voor ik de Belgische regeling bespreek moeten ik stilstaan bij het arrest Promusciae t. Telefónica 406 . Centraal was de vraag of lidstaten van de Europese Unie internet service providers mogen verplichten tot het bekendmaken van persoonsgegevens in het kader van een civiele procedure. De
feiten
kunnen
als
volgt
worden
samengevat.
Promusicae
is
een
Spaanse
beheersvennootschap. Zij wil, net zoals Sabam, de strijd aangaan tegen peer-to-peer
402
B. MICHAUX,” Les nouvelles dispositions procédurales relatives aux injonctions à l’encontre des intermédiaires (articles 8, 9 et 11 de la directive 2004/48)” in F. BRISON (ed.), sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Larcier 2008, 269 en 270-271. 403 B. MICHAUX,” Les nouvelles dispositions procédurales relatives aux injonctions à l’encontre des intermédiaires (articles 8, 9 et 11 de la directive 2004/48)” in F. BRISON (ed.), sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Larcier 2008, 271. 404 C. DE MEYER, “ het bevel tot staking naar Belgisch recht”, in F. BRISON (ed.), sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Larcier 2008, 207. 405 Voor een uitvoerige bespreking zie B. MICHAUX, “art. 86 bis auteurswet” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 470-471. 406 HvJ 29 januari 2008, C-275/06, Promusicae t. Telefónica.
63
technologie. Promusicae registreerde op bepaalde tijdstippen de IP-adressen
407
van
internetgebruikers die muziekbestanden, via Kazaa, deelden met andere Kazaa-gebruikers. Zij wou vervolgens procederen tegen deze inbreukmakers zelf. Alvorens dit te kunnen doen moesten ze weten wie de personen zijn achter deze IP-adressen. Daarom vorderde zij van Telefónica dat zij de namen en de adressen zou meedelen van de personen die gebruik maken van de bewuste IP-adressen. Onder de Spaanse wetgeving was dit niet mogelijk in burgerlijke procedures408. De Spaanse rechter die met dit probleem te maken kreeg vroeg dan ook aan het Hof van Justitie of lidstaten kunnen voorzien dat internet service providers slechts zijn verplicht persoonsgegevens mee te delen in het kader van strafrechtelijke onderzoeken, ter waarborging van de openbare veiligheid en voor de landsverdediging en dus niet in het kader van burgerlijke procedures. 409 Het Hof van Justitie zegt dat de ingeroepen richtlijnen
410
gelden onverminderd de
bescherming van de persoonlijke gegevens. Uit de richtlijnen kan volgens het Hof niet worden afgeleid dat lidstaten verplicht zijn om te voorzien dat internet service providers bij burgerlijke procedures persoonsgegevens moeten meedelen.411 Zij mogen dit wel voorzien. Wanneer zij dit doen moeten zij een afweging maken tussen het auteursrecht, de communautair
erkende
grondrechten
en
de
algemene
rechtsbeginselen
van
het
gemeenschapsrecht zoals het proportionaliteitsprincipe.412 Bijgevolg zal elke lidstaat zelf moeten beslissen of internet service providers verplicht zijn om persoonlijke gegevens mee te delen in burgerlijke procedures en onder welke voorwaarden413. Art. 86 ter § 3 maakt het mogelijk om aan te rechtbank te vragen dat een internet service provider persoonlijke informatie bekendmaakt van de persoon die het auteursrecht schendt.
407
Internet-protocol adres. Dit is een uniek adres dat het mogelijk maakt om elke computer en server op een netwerk te identificeren. S. CRAFWFORD en andere, “What is an ip address?” http://computer.howstuffworks.com/internet/basics/question549.htm. 408 Ley de Servicios de la sociedad de la información y de Comercio electrónico. 409 Ro. 29-34 HvJ 29 januari 2008, C-275/06, Promusicae t. Telefónica. 410 de Art. 1, 5 lid richtlijn elektronische handel, art. 9 richtlijn auteursrecht in de informatiemaatschappij en art. de 8, 3 lid e° handhavingsrichtlijn. 411 Ro. 58-60 HvJ 29 januari 2008, C-275/06, Promusicae t. Telefónica. 412 Ro. 52;66-69 HvJ 29 januari 2008, C-275/06, Promusicae t. Telefónica 413 B. TREACY, “ Promusicae case: forcing ISPs to disclose pesonal data”, http://www.hunton.com/files/Publication/ba76ab9b-b437-437e-94746c56342cc2de/Presentation/PublicationAttachment/7aca5b0c-aaaf-4b95-8e7e27efd4dc0878/Promusicae_Treacy.pdf).
64
Deze vordering kan worden gericht tot een groot aantal personen. Voor deze masterproef is het relevant dat de vordering kan worden gericht tot iedereen die op commerciële schaal diensten die bij inbreukmakende handelingen worden gebruikt heeft verleend 414 . Met dit laatste worden ongetwijfeld internet service providers geviseerd. Om hen te verplichten informatie bekend te maken is het niet vereist dat ze zelf een inbreuk maken, noch dat ze aansprakelijk zijn. Het enige doel van deze bepaling is de auteur de nodige informatie mee te delen opdat hij in staat zou zijn om de inbreukmakers te vervolgen 415 . De provider kan worden verplicht om volgende informatie mee te delen: 1. De naam en het adres van de producenten, fabrikanten, distributeurs, leveranciers en andere eerdere bezitters van de goederen of diensten, alsmede van de beoogde grooten kleinhandelaren.416 2. De hoeveelheid van de geproduceerde, gefabriceerde, geleverde, ontvangen of bestelde goederen en diensten, alsmede over de voor de desbetreffende goederen of diensten verkregen prijs.417 Alvorens de rechter dit beveelt moet hij een inbreuk op het auteursrecht hebben vastgesteld418. Om deze inbreuk te bewijzen kan men een beroep doen op het gemene gerechtelijk recht. Bijgevolg kan men zich beroepen op de artikels 19, 871, 877 en 1369 bis tot en met 1369 ter van het Gerechtelijk wetboek om bewijs te verzamelen dat de inbreuk aantoont.419 De rechter kan de maatregel ook alleen opleggen wanneer deze gerechtvaardigd en redelijk overkomt. Dit is een moeilijke evenwichtsoefening en o.i. mag de rechter niet te lichtzinnig omgaan met de privacybescherming van de internetgebruikers 420 . In elke concrete zaak moet een zorgvuldige afweging plaatsvinden tussen de verschillende rechten en belangen. Uit het voorgaande kan worden geconcludeerd dat de druk op internet service providers om actief intellectuele eigendomsrechten te beschermen toeneemt 421 . Zelfs internet service 414
Artikel 86 ter § 3, l.l. auteurswet. B. MICHAUX, “art. 86 bis auteurswet” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 472 en F. DE VISSCHER, “la preuve des attentes au droits de propriété intellectuelle – Réforme de la saisie- Description (art. 6 à 8 de la directive 2004/48)” in F. BRISON (ed.), Sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Larcier, 2008, 189. 416 Art. 8. 2, a. handhavingsrichtlijn. 417 Art. 8.2 b handhavingsrichtlijn. 418 Art. 86 ter §3 lid 1 auteurswet. 419 B. MICHAUX, “art. 86 bis auteurswet” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 472 en 473. 420 J. DEENE, “privacy inbreukpleger kan primeren op handhaving auteursrecht”, Juristenkrant 2008, afl. 167, 5 421 B. TREACY, “ Promusicae case: forcing ISPs to disclose pesonal data”, http://www.hunton.com/files/Publication/ba76ab9b-b437-437e-9474415
65
providers die een passieve, neutrale en technische functie vervullen zullen nu sneller verplicht kunnen worden om in te grijpen en persoonlijke informatie mee te delen422. §4. Publicatie van de rechterlijke beslissing
Op basis van artikel 86 ter § 4 kan de rechter bevelen dat zijn beslissing, of een samenvatting daarvan, wordt gepubliceerd. 423
Afdeling 4. Vordering tot staking o.b.v. art. 87 van de auteurswet. §1. Algemene beschouwingen over de procedure zoals in kort geding
Artikel 86 ter voorziet in een vordering tot staking via de normale procedure. Nadelen van deze procedure zijn onder andere dat ze lang duurt en dat de beslissing niet uitvoerbaar is bij voorraad. Om hieraan te verhelpen geeft artikel 87 van de auteurswet de mogelijkheid om een procedure zoals in kort geding op te starten. Het kenmerkende aan een procedure zoals in kort geding is dat er geen spoedeisendheid is vereist 424 en dat de uitspraak een beslissing ten gronde is425. Bijgevolg is de rechter, gevat zoals in kort geding, niet gebonden door art. 1039 gerechtelijk wetboek 426 . 427 De beslissing genomen zoals in kort geding is uitvoerbaar bij voorraad428. Men moet bij de toepassing van artikel 87 van de auteurswet rekening houden
6c56342cc2de/Presentation/PublicationAttachment/7aca5b0c-aaaf-4b95-8e7e27efd4dc0878/Promusicae_Treacy.pdf en E. WERKERS en F. COUDERT, “Promusicae versus telefónicae: auteursrecht en recht op privacy in de weegschaal gelegd”, AM 2008, afl. 4, 253. 422 E. WERKERS en F. COUDERT, “Promusicae versus telefónicae: auteursrecht en recht op privacy in de weegschaal gelegd”, AM 2008, afl. 4, 253. 423 Zie uitgebreider C. RONSE, “ De andere herstelmaatregelen en in het bijzonder de schadevergoeding”, in F. BRISON (ed.), Sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Larcier, 2008, 252-256 en B. MICHAUX, “art. 86 bis auteurswet” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 473-474. 424 B. MICHAUX, “art. 87 auteurswet” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 478. 425 M. CASTERMANS, Gerechtelijk privaatrecht: algemene beginselen, bevoegdheid en burgerlijke rechtspleging, Gent, story publishers,2009, 191. 426 Art. 1039 Ger. W: “De beschikkingen in kort geding brengen geen nadeel toe aan de zaak zelf; zij zijn uitvoerbaar bij voorraad niettegenstaande verzet of hoger beroep en, zonder borgtocht indien de rechter niet heeft bevolen dat er een wordt gesteld.”. 427 B. MICHAUX, “art. 87 auteurswet” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 479. 428 de Art. 87 § 1, 5 lid auteurswet (bijgevolg is art. 1039 Ger. W. niet van toepassing).
66
met artikel 11 van de handhavingsrichtlijn aangezien deze van toepassing is op elke procedure ten gronde429. Wanneer de rechter is gevat op basis van artikel 87 van de auteurswet heeft hij een beperkte bevoegdheid. Algemeen gezegd is hij niet bevoegd om kennis te nemen van elke tegensprekelijke vordering waaruit niet duidelijk blijkt dat er een inbreuk is op het auteursrecht.430 Bovendien kan hij de maatregelen van artikel 86 bis van de auteurswet niet opleggen. Dit artikel is niet van toepassing op procedures zoals in kort geding.431 Wie meer wil weten over de procedure zoals in kort geding en de procedurele aspecten daarvan in het auteursrecht verwijs ik door naar de bestaande rechtsleer hierover432. §2. De vordering tot staking
Wie kan de vordering instellen? Het antwoord op deze vraag is eenvoudig. De vordering tot staking kan worden ingesteld door iedere belanghebbende433. Ze kan worden ingesteld door iedereen die wordt benadeeld door een inbreuk op het auteursrecht 434 . De vordering kan bijgevolg worden ingesteld door de auteur, de beheersvennootschap, een beroepsvereniging435 of een interprofessionele vereniging met rechtspersoonlijkheid.436 Het is evident niet beperkt tot deze categorieën.437 Tegen wie kan de vordering worden ingesteld? Artikel 87 § 1 lid 1 van de auteurswet bevat geen beperking ten aanzien van wie de vordering kan worden ingesteld. De vordering kan bijgevolg worden ingesteld tegen de inbreukmaker zelf maar ook tegen tussenpersonen438. De mogelijkheid om een vordering tot staking in te stellen tegen tussenpersonen werd ingevoegd 429
B. MICHAUX,” Les nouvelles dispositions procédurales relatives aux injonctions à l’encontre des intermédiaires (articles 8, 9 et 11 de la directive 2004/48)” in F. BRISON (ed.), Sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Larcier 2008, 270. 430 Zo kan hij bijvoorbeeld geen contract nietig verklaren of kennis nemen van een tegensprekelijke vordering wegens laster. 431 B. MICHAUX, “art. 87 auteurswet” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 477-478 en F. DE VISSCHER en B. MICHAUX, Précis du droit d’auteur, Brussel, Bruylant, 2000, 509. 432 B. MICHAUX, “art. 87s auteurswet” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 476-481 en de verwijzingen aldaar. 433 Art. 87 § 1 lid 6 auteurswet. 434 Zie bijvoorbeeld Vz.rb. Brussel 26 november 2004, computerrecht 2005, afl. 2, 65. 435 ste Zie Antwerpen (1 k.), 26 september 2011, AM 2012, afl. 2-3, 216 en RABG 2011, afl. 18, 1269, noot P. VAN EECKE en A. FIERENS. 436 de Art. 87 § 1, 5 lid auteurswet. 437 B. MICHAUX, “art. 87 auteurswet” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 481-482 en de verwijzingen aldaar. 438 Artikel 87 § 1 lid 2 auteurswet.
67
bij wet van 10 mei 2007439 en is een omzetting van art 10.1 handhavingsrichtlijn. Dit was nochtans niet noodzakelijk omdat de rechtspraak dit al mogelijk achtte op basis van artikel 87 § 1 lid 1 van de auteurswet440. De wetgever achtte het invoeren van een apart lid nuttig om artikel 11 van de handhavingsrichtlijn uitdrukkelijk om te zetten in het nationale recht.441 Het begrip tussenpersoon is zeer ruim en omvat internet service providers, zoekmachines, cybercafe’s, registrators van domeinnamen,… 442 Zoals hierboven gezegd kan de vordering tot staking worden uitgesproken ongeacht of de internet service providers een fout begaan en ongeacht of zij zelf een inbreuk hebben begaan. Bovendien is niet vereist dat men een procedure is begonnen tegen de inbreukmakers zelf. 443 Tegen welke inbreuken kan de vordering worden ingesteld? Volgens art. 87 § 1 lid 1 van de auteurswet kan de vordering worden ingesteld tegen elke inbreuk op het auteursrecht. Het aantal inbreuken dat wordt geviseerd is dus zeer ruim. De vordering kan zowel worden ingesteld tegen inbreuken op de vermogensrechten van de auteur als op zijn morele rechten. Men kan de vordering instellen indien contractuele beperkingen niet worden gerespecteerd en mits men daarbij het recht van de auteur schendt. Het kan ook worden ingesteld indien men een vergoedingsrecht van de auteur schendt. Het is tevens mogelijk om de procedure tot staking in te stellen tegen inbreuken op technische voorzieningen 444. Indien men zich kan beroepen op een uitzondering op de exclusieve rechten van de auteur begaat men geen inbreuk op het auteursrecht en is een vordering tot staking niet mogelijk.445 Hoe verhoudt de vordering tot staking zich met het bestaan van een inbreuk op het auteursrecht? Indien men een vordering tot staking instelt zal men tevens moeten eisen dat de rechter vaststelt dat een inbreuk op het auteursrecht wordt begaan. Zonder inbreuk is geen 439
Wet van 10 mei 2007 betreffende de aspecten van gerechtelijk recht van de bescherming van intellectuele eigendomsrechten, BS 10 mei 2007 (Erratum. zie BS 14 mei 2007). Dit artikel voegt voegt een tweede lid toe aan art. 87 §1 auteurswet. 440 Vz. rb.Brussel 26 november 2004, computerrecht 2005, afl. 2, 67. 441 B. MICHAUX, “art. 87 auteurswet” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 483. 442 D. GOBERT en J. JOURET, “ l’arrêt Scarlet contre Sabam: la consécration d’un juste équilibre du rôle respectif de chaque auteur dans la lutte contre les échanges illicites d’oeuvres protégées sur internet, RDTI 2012, afl. 46, 39-40. 443 B. MICHAUX,” Les nouvelles dispositions procédurales relatives aux injonctions à l’encontre des intermédiaires (articles 8, 9 et 11 de la directive 2004/48)” in F. BRISON (ed.), Sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Larcier 2008, 280-283 en B. MICHAUX, “art. 87 auteurswet” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 483-484. 444 Art. 79 bis § auteurswet. 445 B. MICHAUX, “art. 87 auteurswet” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 484-486.
68
vordering tot staking mogelijk op basis van de auteurswet. 446 Kan de rechter nog een vordering tot staking uitspreken indien de inbreuk al is beëindigd? In beginsel kan hij dit nog. Hij kan dit echter niet meer indien het op objectieve, duidelijke en definitieve wijze blijkt dat er geen risico meer bestaat tot hervatting van de inbreuk.447 Herhaling moet dus uitgesloten zijn448 . De simpele verklaring van de inbreukmaker dat hij het niet meer zal doen is niet voldoende449 . Bijgevolg zal de internet service provider enkel kunnen ontsnappen aan het stakingsbevel indien hij bewijst dat er geen kans is dat de inbreuk nog zal worden gepleegd in de toekomst. Kan men de staking bevelen indien er nog geen inbreuk op het auteursrecht is begaan? Het antwoord hierop is, in beginsel, positief. Men kan dan wel geen beroep doen op art. 87 van de auteurswet450.451 Art. 87 van de auteurswet belet niet dat men een beroep doet op het gemene gerechtelijk recht. Bijgevolg zal men een beroep kunnen doen op artikel 18 lid 2 van het Gerechtelijk wetboek. Dit artikel voorziet dat een rechtsvordering kan worden toegelaten om de schending van een ernstig bedreigd recht te voorkomen.452 Een vordering tot staking kan dus worden ingewilligd wanneer ze de schending van een ernstig bedreigd recht kan voorkomen. Hierbij mag men geen afbreuk doen aan de bepalingen van richtlijn 2000/31453. Men mag dit evenwel niet verwarren met de mogelijkheid die art. 87 van de auteurswet biedt om nieuwe inbreuken te voorkomen die samenhangen met de reeds bewezen inbreuk. Het Hof van Justitie bevestigt, in deze context, dat men maatregelen kan bevelen om reeds gepleegde inbreuken op intellectuele eigendomsrechten te beëindigen en om nieuwe inbreuken te voorkomen. 454
446
B. MICHAUX, “art. 87 auteurswet” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 486. 447 B. MICHAUX, “art. 87 auteurswet” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 487. 448 DIt was niet het geval bij vz. rb. Brussel 14 juni 2004, AM 2005, 134 noch bij vz. rb. Brussel, 12 augustus 2004, AM 2005( 426) 428. 449 Vz. rb. Brussel, 12 augustus 2004, AM 2005, (426) 428. 450 Dit artikel vereist de voorafgaande vaststelling van een inbreuk op het auteursrecht. 451 B. MICHAUX, “art. 87 auteurswet” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 486 . 452 Artikel 18 lid 2 Ger. W. en B. MICHAUX, “art. 87 auteurswet” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 487. 453 Zie bespreking HvJ 24 november 2011, C-70/10, Scarlet t. Sabam (pagina 86 t.e.m. 92). 454 Ro. 31 HvJ 24 november 2011, C-70/10, Scarlet t. Sabam; Ro. 131 HvJ 12 juli 2011, C-324/09, L’oréal e.a. t. Ebay, en ro. 29 HvJ 16 februari 2012, C-360/10, Sabam t. Netlog NV.
69
Kan de rechter de staking weigeren? Er wordt gesteld dat de rechter, indien aan de voorwaarden is voldaan, de staking moet bevelen455. Hij kan de staking enkel weigeren bij uitzonderlijke omstandigheden 456 . Zo een uitzonderlijke omstandigheid kan bestaan in rechtsmisbruik 457 . Desalniettemin is de rechtspraak meer en meer bereid om aan een belangenafweging te doen. Waarbij in sommige gevallen wordt aanvaard dat specifieke omstandigheden beletten dat de auteur zijn exclusief recht uitoefent. 458 Door de recente rechtspraak van het Hof van Justitie kan, volgens mij, de regel dat een rechter die een inbreuk vaststelt de staking moet bevelen niet meer worden gehandhaafd met betrekking tot stakingsmaatregelen ter handhaving van intellectuele rechten. Het Hof stelt immers uitdrukkelijk dat er steeds moet worden gezocht naar een juist evenwicht tussen het intellectueel eigendomsrecht en de grondrechten van anderen.459 Bovendien zegt art. 11 van de handhavingsrichtlijn uitdrukkelijk dat “wanneer bij rechterlijke uitspraak inbreuk op een intellectueel eigendomsrecht is vastgesteld, de bevoegde rechterlijke instanties een bevel tot staking van de inbreuk tegen de inbreukmaker kunnen uitvaardigen’ . Bijgevolg zal de rechter m.i. steeds moeten nagaan of de maatregel die hij wil opleggen ervoor zorgt dat er een juist evenwicht ontstaat tussen de verschillende en vaak tegenstrijdige belangen en rechten. Wanneer de gevraagde maatregel in zijn ogen niet evenwichtig is zal hij ze niet mogen opleggen. Welke maatregelen kan de rechter opleggen? Ten eerste mag de rechter niet te specifiek zijn maar hij mag zich ook niet beperken tot het zuiver herhalen van het wettelijke verbod 460. 461 Indien hij dit doet dan bestaat het risico dat het stakingsbevel geen effect heeft. Het Hof van Beroep van Antwerpen geeft een duidelijk voorbeeld van hoe het niet moet462. De rechter kan 455
F. PETILLION en J. BAUGNIET, “ moet een stakingsbevel als handhavingsmaatregel gepaard gaan met een belangenafweging?”, IRDI 2007, afl. 4, 450-451. Vergelijk met art. 2 wet van 6 april 2010 met betrekking tot de regeling van bepaalde procedures in het kader van de wet van 6 april 2010 betreffende marktpraktijken en consumentenbescherming,BS 12 april 2010. 456 C. DE MEYER, “ het bevel tot staking naar Belgisch recht”, in F. BRISON (ed.), Sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Larcier 2008, 198-201. 457 ZIe bijvoorbeeld Antwerpen 14 oktober 2002, AM 2003, (276) 278. Voor een uitvoerige bespreking van de rechtspraak zie B. MICHAUX, “ art. 87 auteurswet” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 487-488. 458 F. GOTZEN, “ Badende nimfen, morele rechten en voorzichtige rechters (noot onder Luik 4 december 2000), AM 2001, 366-367 en B. MICHAUX, “art. 87 auteurswet” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 488. 459 Ro. 45 en 46 HvJ 24 november 2011, C-70/10, Scarlet t. SABAM en Ro. 62-68 HvJ 29 januari 2008, C-275/06, Promusicae t. telefónica. 460 Bv. Vz. Kh. Kortrijk 27 november 2000, jaarboek Handelspraktijken en mededinging, 2000, 217. 461 J. STUYCK; R. DILLEMANS en W.VAN GERVEN, Handelspraktijken,Gent, Kluwer 2004, 102. 462 ste Antwerpen (1 k.), 26 september 2011, AM 2012, afl. 2-3, 216 en RABG 2011, afl. 18, 1269, noot P. VAN EECKE en A. FIERENS (pagina 92 t.e.m. 97).
70
zijn stakingsbevel uitbreiden tot werken waarop momenteel geen inbreuk wordt begaan463. Het doel van de staking is immers eerder een einde te stellen aan een geheel van inbreuken waarvan de vastgestelde inbreuk een concretisering is.464 De rechter kan tevens begeleidende maatregelen nemen die ervoor moeten zorgen dat de staking doeltreffend wordt. Het gaat hier de facto om de maatregelen die staan gespecificeerd in artikel 86 ter §2 tot en met 4 van de auteurswet.
465
Er is geen enkele reden om deze maatregelen te beperken tot
bodemprocedures.466 De rechter kan ook een dwangsom opleggen467. Het opleggen van een dwangsom is geen verplichting voor de rechter. Art. 11 van de richtlijn zegt immers: “Indien het nationale recht erin voorziet, wordt bij niet-naleving van een bevel, indien passend, een dwangsom tot naleving van het verbod opgelegd”.468 In beginsel komt het niet toe aan de rechter om vast te stellen welke maatregelen de internet service provider concreet zal moeten nemen opdat de inbreuk zal worden beëindigd. Nochtans achtte de voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg te Brussel het nuttig om eerst een expert aan te stellen met als taak na te gaan welke maatregelen mogelijk zijn469. De beslissing zal wel duidelijk moeten aangeven op welke wijze er inbreuk wordt gepleegd op beschermde werken zodanig dat de inbreukmaker in staat wordt gesteld om de inbreuk te beëindigen.470 Zoals blijkt zijn art. 86 ter §1 en art. 87 van de auteurswet zeer ruim en algemeen geformuleerd. Bij de bespreking van de conclusie van de Advocaat Generaal in de zaak Sabam t. Scarlet zal ik toelichten dat dit problemen geeft met betrekking tot het legaliteitsbeginsel.471 Ten slotte kan de rechter bevelen dat zijn beslissing, of een samenvatting daarvan wordt gepubliceerd.472
463
Vz. rb Brussel, 12 augustus 2004, AM 2005, 426. B. MICHAUX, “art. 87 auteurswet” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 489. 465 B. MICHAUX, “art. 87 auteurswet” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 489. 466 C. DE MEYER, “ het bevel tot staking naar Belgisch recht”, in F. BRISON (ed.), Sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Larcier 2008, 202. 467 ste Zie bijvoorbeeld Vz.rb. Brussel 26 november 2004, computerrecht 2005, afl. 2, 65. en Antwerpen (1 k.), 26 september 2011, AM 2012, afl. 2-3, 216 en RABG 2011, afl. 18, 1269, noot P. VAN EECKE en A. FIERENS. 468 C. DE MEYER, “ het bevel tot staking naar Belgisch recht”, in F. BRISON (ed.), Sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Larcier 2008, 201. 469 Vz.rb. Brussel 26 november 2004, computerrecht 2005, afl. 2, 65. 470 B. MICHAUX, “art. 87 auteurswet” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 489-490. 471 Zie pagina 83 t.e.m. 86. 472 Art. 87 § 1 l.l. auteurswet. 464
71
Na het schetsen van het theoretisch kader, wordt bekeken hoe deze theorie in de dagelijkse rechtspraktijk wordt toegepast. Wegens de beperkte omvang van mijn masterproef beperk ik mij tot de rechtsprocedures met betrekking tot schending van het auteursrecht die tegen internet service providers zijn ingeleid voor de Belgische rechter. Verder beperk ik mij tot peer-to-peer filesharing, sociale netwerksites en de Google Cache en Google News diensten.
HOOFDSTUK 5: AANSPRAKELIJKHEID VAN INTERNET SERVICE PROVIDERS M.B.T PEER TO PEER FILESHARING Afdeling 1. Begripsbepaling en ontstaansgeschiedenis Peer to peer systemen bestaan nog niet zo lang. De eerste systemen maakten gebruik van centrale servers. Deze servers indexeerden de bestanden die zich bevonden op de computers van de gebruikers. Op deze servers stonden enorme hoeveelheden gegevens. Deze gegevens konden dan door internetgebruikers op hun computer worden opgevraagd. Dit systeem bracht twee grote nadelen met zich mee. Het eerste nadeel is dat dit een zeer kostelijk systeem is. De uitbater van de centrale server zal veel moeten betalen voor het dataverkeer en voor het gebruik van de server. Elke megabyte die wordt gedownload van hun servers moet door hen worden betaald. Ten tweede staat men juridisch in een zeer ongunstige positie. Wanneer een rechter beslist dat een server moet worden geblokkeerd of verwijderd stort het hele systeem in elkaar. Dit laatste is gebeurd bij de Napster case473.474 Om deze problemen te verhelpen is men geëvolueerd naar gedecentraliseerde peer-to-peer systemen. In dit geval is er geen centrale server. De bestanden bevinden zich op de computers van de verschillende gebruikers. Elke gebruiker uploadt bestanden die zich op zijn computer bevinden en kan bestanden downloaden die zich op de computers van andere gebruikers bevinden.475 Anders gezegd: iedereen is zowel cliënt als server476.477
473
MGM Studios, Inc. v. Grokster, 29 maart 2005, Ltd. 545 U.S. 913 http://caselaw.lp.findlaw.com/cgibin/getcase.pl?court=US&navby=case&vol=000&invol=04-480. 474 http://www.digimuziek.nl/p2p.htm en X, “Wat is dat nu allemaal waar ik over hoor: BitTorrent, The Pirate Bay, Torrents en peer-to-peer?”, http://www.seniorennet.be/Pages/Thuis_op_internet/wat_bittorrent_the_pirate_bay_torrents_peer_to_peer _downloaden.php. 475 X, “Wat is dat nu allemaal waar ik over hoor: BitTorrent, The Pirate Bay, Torrents en peer-to-peer?”, http://www.seniorennet.be/Pages/Thuis_op_internet/wat_bittorrent_the_pirate_bay_torrents_peer_to_peer _downloaden.php. 476 http://www.computerwoorden.nl/direct--13721--Peer%20to%20Peer%20communicatie.htm.
72
Ook dit systeem heeft nadelen. Door het ontbreken van een centrale server kan het zoeken naar bestanden lang duren. Bovendien is de snelheid waarmee men bestanden kan downloaden vaak zeer traag. Om hieraan te verhelpen ontstaan netwerken zoals BitTorrent en websites zoals thepiratebay. Torrents zijn kleine bestanden waarin staat waar de gezochte bestanden zich bevinden. Kenmerkend is dat de bestanden blijven staan op de computers van de verschillende internetgebruikers terwijl de torrents op een centrale website worden geplaatst.
478
Voorbeelden
van
zulke
websites
http://thepiratebay.org/
en
http://www.seedpeer.me/. Een nadeel van dit systeem is dat het downloaden soms heel traag gaat. Men moet immers downloaden van een individuele gebruiker die niet altijd beschikt over een snelle internetverbinding. Bovendien bestaat het risico dat hij de bestanden verwijdert of zijn computer offline brengt. Om hieraan te verhelpen maakt men gebruik van leechers en seeders.479 Leechers zijn personen die bestanden downloaden. Zij uploaden vaak zelf geen bestanden en vertragen het netwerk aanzienlijk 480 . Seeders zijn personen die een volledig bestand hebben gedownload en vervolgens dit bestand gaan uploaden zodat andere personen ze kunnen downloaden. Hoe meer seeders hoe sneller het netwerk wordt en hoe sneller het downloaden is voltooid. 481 Bij sommige peer-to-peer systemen moet men verplicht seeden alvorens men kan leechen482.
477
http://www.digimuziek.nl/p2p.htm. X, “Wat is dat nu allemaal waar ik over hoor: BitTorrent, The Pirate Bay, Torrents en peer-to-peer?”, http://www.seniorennet.be/Pages/Thuis_op_internet/wat_bittorrent_the_pirate_bay_torrents_peer_to_peer _downloaden.php. 479 X, “Wat is dat nu allemaal waar ik over hoor: BitTorrent, The Pirate Bay, Torrents en peer-to-peer?”, http://www.seniorennet.be/Pages/Thuis_op_internet/wat_bittorrent_the_pirate_bay_torrents_peer_to_peer _downloaden.php. 480 S. BYRON COOPER, “what are Leechers in torrent, http://www.ehow.com/info_8207558_leechers-torrent.html (geraadpleegd op 7 november 2011) en http://www.urbandictionary.com/define.php?term=leecher. 481 http://www.urbandictionary.com/define.php?term=leecher en http://www.computerwoorden.nl/direct-9111--Seeders.htm en http://www.bittorrentinfo.nl/informatie/vragen.html. 482 Bijvoorbeeld bittorrent. 478
73
Afdeling 2. Bespreking van de rechtspraak In België is er rechtspraak waarbij men probeert om rechtsherstel483 te verkrijgen van internet service providers. Ik ga eerst de zaak van Sabam t. N.V. Tiscali bespreken. Hierna volgt de bespreking van de zaak VZW BAF t. NV Telenet en NV van publiek recht Belgacom. §1. Sabam t. N.V. Tiscali
De 1ste procedure werd in 2004 door Sabam ingesteld tegen de N.V. Tiscali (nu: Scarlet). Ik ga deze rechtszaak in de volgende alinea’s grondig bespreken en analyseren. A. Eis van Sabam
Om te beginnen wil Sabam dat de Voorzitter van de rechtbank vaststelt dat de internetgebruikers van Tiscali484 een inbreuk begaan op het reproductierecht en het publiek mededelingsrecht via peer-to-peer filesharing. Vervolgens wil Sabam dat de rechter Tiscali veroordeelt tot het doen stopzetten van deze inbreuken op straffe van dwangsom. Sabam wil verder dat Tiscali haar op de hoogte houdt van de maatregelen die zij heeft genomen. Tot slot wil Sabam dat Tiscali het vonnis op haar website publiceert. B. Verweer van Tiscali
Het verweer van Tiscali steunt op drie hoofdargumenten. Ten eerste zegt zij dat het invoeren van toezicht op het peer-to-peer netwerk verkeer in strijd is met richtlijn 2000/31 en de wet elektronische handel. Ten tweede beweert ze dat wanneer haar een filterverplichting wordt opgelegd dit kan meebrengen dat zij haar aansprakelijkheidsvrijstelling van de wet elektronische handel verliest. Ten derde vindt zij dat het installeren van filtersoftware een inbreuk vormt op een aantal fundamentele rechten. Het vormt met name een inbreuk op: het recht op persoonlijke levenssfeer, het recht op het briefgeheim en het recht op vrijheid van meningsuiting.
483
Ik gebruik bewust niet de woorden “aansprakelijk stellen” omdat dit impliceert men een schadevergoeding eist. Rechtspraak hieromtrent heb ik niet gevonden. 484 Tiscali is een internet acces provider. Zij verschaft haar abonnees toegang tot het internet maar verleent geen aanvullende diensten.
74
C. Oordeel van de voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg.
Op 26 november 2004 spreekt de voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg haar eerste vonnis uit485. Vooreerst stelt de rechter vast dat peer-to-peer “een flagrante schending is van het exclusieve recht van reproductie en van mededeling aan het publiek”486. Bovendien zegt zij ook dat Tiscali, als internet service provider “volkomen bewust is van de peer-to-peer problematiek, waarvan zij profiteerde, aangezien dit fenomeen ertoe heeft bijgedragen tot een aanzienlijke toename van het aantal internetgebruikers en van hun vraag”487. Dan stelt de rechter dat de beperking van aansprakelijkheid van de wet en de richtlijn elektronische handel geen afbreuk doet aan het vermogen om verbodsmaatregelen uit te vaardigen. De rechtsvordering tot staking is van toepassing op elke auteursrechtinbreuk los van elk onderzoek naar een fout of enige andere tekortkoming488. De rechter erkent wel dat de uitvoering
van
een
stakingsbevel
met
zich
kan
meebrengen
dat
Tiscali
de
aansprakelijkheidsvrijstelling van de richtlijn en de wet inzake elektronische handel verliest. De rechter voegt hieraan wel toe dat dit niet betekent dat Tiscali automatisch aansprakelijk zal zijn. Het bewijs van een fout zal nog steeds vereist zijn opdat men Tiscali kan aansprakelijk stellen. Vervolgens is de rechter van oordeel dat art. 87 § 1 van de auteurswet de rechter die een inbreuk op auteursrecht vaststelt verplicht tot het bevelen van de staking. Toch voegt de rechter hieraan toe dat de staking een resultaat moet opleveren en dat de maatregelen technisch van die aard moeten zijn om auteursrechtinbreuken beletten. Aangezien de rechter dit niet met zekerheid weet, wordt er een deskundigenonderzoek toegestaan. Het volgende vonnis wordt pas uitgesproken op 29 juni 2007 489. In dit vonnis spreekt de rechter de staking uit. De deskundige stelde vast dat er zeven oplossingen zijn die kunnen worden toegepast op het netwerk van Tiscali. Van deze vindt hij ‘Audible Magic’ de meest geschikte. Hij voegt hier echter aan toe dat ook deze software een aantal praktische problemen doet rijzen en niet geschikt is voor een internet service provider. De rechter volgt de deskundige hierin niet en vindt dat er voldoende elementen voorhanden zijn die weerleggen dat Audible Magic niet geschikt zou zijn om door internet service providers te worden 485
Vz.rb. Brussel 26 november 2004, computerrecht 2005, afl. 2, 65. Vz.rb. Brussel 26 november 2004, computerrecht 2005, afl. 2, 65. 487 Vz.rb. Brussel 26 november 2004, computerrecht 2005, afl. 2, 66. 488 Vz. rb.Brussel 26 november 2004, computerrecht 2005, afl. 2, 67. 489 Vz. Rb. Brussel, 29 juni 2007, Computerrecht 2007, afl. 6., 280, noot F. PETILLION. 486
75
toegepast. Bijgevolg vindt de rechter dat er effectieve technische maatregelen bestaan om de auteursrechtinbreuken te stoppen. Dat deze maatregel kan meebrengen dat legale uitwisselingen worden geblokkeerd beschouwt hij niet als een hinderpaal. Hij vindt dat de staking,” behalve in geval van rechtsmisbruik490” niet kan worden geweigerd door “terug te vallen op een afweging van belangen die in het nadeel van de klager zou uitvallen”491. Dan herhaalt de rechter dat een filterverplichting niet in strijd is met de wetgeving inzake elektronische handel. Hij voegt ook toe dat de filterverplichting geen algemeen toezicht inhoudt, noch tot gevolg heeft dat de doorgegeven werken door Scarlet zouden zijn geselecteerd. Het filteren heeft immers “een puur technisch en automatisch karakter” waarbij “ de tussenpersoon geen actieve rol inneemt bij het filteren”492. De rechter vindt dat de maatregelen de wet van 1992 op de persoonlijke levenssfeer niet schendt. Ten eerste verwerkt de filtersoftware geen persoonlijke informatie. Bovendien laat deze wet de verwerking van gegevens toe wanneer dit noodzakelijk is om een overeenkomst uit te voeren. Aangezien de klanten contractueel hebben aanvaard om geen auteursrecht te schenden is de verwerking van gegevens noodzakelijk is om het contract, van Tiscali met haar klanten, uit te voeren. Tot slot zegt de rechtbank dat zij niet inziet hoe de software de andere grondrechten zou schenden en dat Tiscali dit ook niet beargumenteert. Bijgevolg wordt Tiscali verplicht om zich na zes maanden te schikken naar het stakingsbevel op straffe van een dwangsom. D. Analyse
Eerst en vooral rijst de vraag waarom Sabam Tiscali dagvaardt en niet de internetgebruikers die de inbreuken op het auteursrecht begaan? De reden hierachter is van praktische aard. Het zoeken en dagvaarden van al de internetgebruikers die inbreuken begaan is quasi onmogelijk493. Het is met andere woorden voor Sabam veel gemakkelijker de internet service provider aan te spreken. Men kan zich ook de vraag stellen waarom Sabam ervoor kiest om 490
Vz. Rb. Brussel, 29 juni 2007, Computerrecht 2007, afl. 6., 282, noot F. PETILLION. Vz. Rb. Brussel, 29 juni 2007, Computerrecht 2007, afl. 6., 282, noot F. PETILLION. 492 Vz. Rb. Brussel, 29 juni 2007, Computerrecht 2007, afl. 6., 283, noot F. PETILLION. 493 F. PETILLION en J. BAUGNIET, “ moet een stakingsbevel als handhavingsmaatregel gepaard gaan met een belangenafweging?”, IRDI 2007, afl. 4, 448 en E. WERKERS en F. COUDERT, “Promusicae versus telefónicae: auteursrecht en recht op privacy in de weegschaal gelegd”, AM 2008, afl. 4, 253. 491
76
Tiscali te dagvaarden en niet een andere internet service provider 494. Tiscali is immers maar een kleine provider. De reden hierachter is o.i. processtrategisch van aard. Aangezien andere providers een groter marktaandeel hebben, hebben zij een meer middelen ter beschikking en waarschijnlijk beschikken zij ook over een grotere juridische dienst.495 De rechter lijkt te veronderstellen dat er inbreuken op het auteursrecht worden gepleegd door de peer-to-peer software. Hij stelt niet vast dat er door een welbepaalde persoon een inbreuk wordt gepleegd op een specifiek werk van een auteur wiens werken worden beheerd door Sabam. De inbreuk wordt verondersteld. 496 De rechter schiet hierin duidelijk tekort. 497 Mag de rechter de legale uitwisseling van bestanden verbieden? Omdat de software onvoldoende kan nagaan of een transmissie is toegestaan of niet wordt ook de legale overdracht van bestanden onmogelijk gemaakt. Zo kan de software niet nagaan of er toestemming is gegeven, of er een uitzondering op het exclusieve recht van de auteur van toepassing is en of er sprake is van een wettelijke licentie. 498 Deze opmerking verhindert hem niet om de legale overdracht van bestanden te blokkeren. Hij beschouwt dit als nevenschade die de belangen van de auteurs niet overtroeft.499 Dit deel van de beslissing lijkt mij niet in overeenstemming te zijn met art. 87 § 1 van de auteurswet. Dit artikel geeft enkel de mogelijkheid om de staking te bevelen ten aanzien van handelingen die inbreuk maken op het auteursrecht en niet ten aanzien van handelingen die het auteursrecht niet schenden. Bovendien weegt, volgens mij, het belang van de auteurs hier niet op tegen het belang van internetgebruikers die de technologie gebruiken voor rechtmatige doeleinden. Niet iedereen is het eens met deze visie 500 . Daarenboven is een verbod dat de legale uitwisseling van bestanden onmogelijk maakt, volgens mij, ook strijdig met het recht van de Europese Unie501. Het is eigenaardig dat de voorzitter eerst zegt dat hij het stakingsbevel niet kan weigeren door een belangenafweging te maken in het nadeel van de eiser maar dan toch beslist dat de staking een resultaat moet geven die daadwerkelijk een einde maakte aan de illegale activiteiten en 494
Zoals Telenet of Belgacom. J. DEENE, “Sabam vs. Tiscali: een pyrusoverwinning”, Juristenkrant 2005, afl. 103, 5. 496 F. COPPENS, “Filtrage p2P: possibilités techniques et obstacles juridiques” (noot onder vz. rb. Brussel 29 juni 2007), RDTI 2008, n° 30, 95-96. 497 Zie pagina 90 t.e.m. 92. 498 Vz. rb. Brussel, 29 juni 2007, Computerrecht 2007, afl. 6., 281; noot F. PETILLION en F. COPPENS, “Filtrage p2P: possibilités techniques et obstacles juridiques” (noot onder vz. rb. Brussel 29 juni 2007), RDTI 2008, n° 30, 96. 499 J. DEENE, “ Scarlet moet illegaal downloaden verhinderen”, Juristenkrant 2007, afl. 153, 11. 500 F. PETILLION en J. BAUGNIET, “ moet een stakingsbevel als handhavingsmaatregel gepaard gaan met een belangenafweging?”, IRDI 2007, afl. 4, 451. 501 Zie pagina 90 t.e.m. 92. 495
77
daarom beslist om eerst een expert aan te stellen502. Voor het arrest van het Hof van Justitie werd gesteld dat dit in strijd is met artikel 87 § 1 van de auteurswet. Men stelde dat dit artikel de rechter die een inbreuk vaststelt verplicht is om de staking te bevelen en dit slechts uitzonderlijk kan weigeren503. Deze visie kan, gelet op de uitspraak van het Hof van Justitie in de zaak, niet meer worden gehandhaafd. De beslissing kan nu wel om een andere reden worden bekritiseerd. Het Hof van Justitie verplicht de rechter om te zoeken naar een juist evenwicht tussen de verschillende belangen en grondrechten 504 . Bijgevolg zal de rechter steeds de verschillende belangen tegen elkaar moeten afwegen en de maatregel moeten weigeren indien hij vaststelt dat de maatregel onevenwichtig is. De aanstelling van de deskundige zorgt er eveneens voor dat de inbreuken nog drie jaar voortbestaan. Bovendien rijst de vraag wat de rechter had gedaan indien de deskundige had beslist dat het niet mogelijk is om op een efficiënte wijze te inbreuken te doen stopzetten.505 Is het uitgesproken stakingsbevel conform met de aansprakelijkheidsvrijstelling voor de “mere-conduit” dienstverlener? 506 De rechter zegt dat de vrijstelling van aansprakelijkheid van de wet en de richtlijn elektronische handel hem niet beletten om een stakingsmaatregel te bevelen. In zijn oordeel richten deze artikels zich enkel tot de aansprakelijkheidsrechter, daar een maatregel tot staking geen aansprakelijkheidsoordeel met zich meebrengt. Niet iedereen volgt deze mening. Een deel van de Belgische rechtsleer stelt dat de staking naar Belgisch recht niet louter provisoir is. In hun mening beslist de stakingsrechter hier definitief over een maatregel die de rechter die over de aansprakelijkheid moet oordelen bindt. Indien het bevel niet wordt uitgevoerd is Scarlet bijna automatisch aansprakelijk. Daarom achten zij het logisch om de aansprakelijkheidsvrijstelling ook toe te passen op alle procedures waarin de staking wordt gevraagd ten aanzien van tussenpersonen. 507 Volgens een ander deel van de rechtsleer
is
de
visie
van
de
rechter
correct
omdat:
het
stakingsbevel
geen
502
F. PETILLION en J. BAUGNIET, “ moet een stakingsbevel als handhavingsmaatregel gepaard gaan met een belangenafweging?”, IRDI 2007, afl. 4, 450. 503 B. MICHAUX, “art. 87 auteurswet” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 487-488. 504 Ro. 45 en 46 HvJ 24 november 2011, C-70/10, Scarlet t.Sabam en ro. 62 tot en met 68 68 HvJ 29 januari 2008, C-275/06, Promusicae t. Telefónica. 505 F. PETILLION en J. BAUGNIET, “ moet een stakingsbevel als handhavingsmaatregel gepaard gaan met een belangenafweging?”, IRDI 2007, afl. 4, 450. 506 Art. 12. richtlijn elektronische handel en art. 18 wet elektronische handel 507 A. CRUQUENAIIRE en J. HERVEG, “ La responsabilité des intermédiaires de l’internet et les procedures en référé ou comme en référé” ( noot onder luik 28 november 2001), JT 2002, 310; A. STROWEL, N. IDE en F. VERHOESTRAETE, “ La directive du 8 juin 2000 sur le commerce électronique: un cadre juridique pour l’internet”, JT 2001, 141142 .F. COPPENS, “Filtrage p2P: possibilités techniques et obstacles juridiques” (noot onder vz. rb. Brussel 29 juni 2007), RDTI 2008, n° 30, 100.
78
aansprakelijkheidsoordeel is. Het bevel is enkel een maatregel die dient om de rechten van de auteur te handhaven. De aansprakelijkheid van de ISP komt pas in het gedrang als ze het bevel niet of niet tijdig uitvoert. 508 Bovendien is, zoals reeds gezegd, het stakingsbevel mogelijk zonder dat men moet nagaan of de tussenpersoon een fout begaat, zelf een inbreuk begaat dan wel zich kan beroepen op een aansprakelijkheidsvrijstelling en voorzien zowel de auteurswet 509 als de richtlijnen 2000/31/EG 510 , 2001/29/EG 511 en 2004/48/EG 512 in de mogelijkheid om een staking te bevelen. In deze visie belet de regelgeving over de elektronische handel dus niet dat een bevel tot staking wordt bevolen.513 Het Hof van Justitie heeft de laatste visie gelijk gegeven. Het stelt dat het mogelijk is om internetproviders te verplichten om gepleegde inbreuken te beëindigen en nieuwe inbreuken te voorkomen 514 . Nochtans mag geen afbreuk worden gedaan aan de bepalingen van de richtlijn 2000/31/EG, in het bijzonder aan de artikelen 12 tot 15 van die richtlijn en van artikel 18 tot en met 21 van de wet elektronische handel. Uiteindelijk blijkt dat de maatregel die de rechter oplegt in strijd is met het Unierecht. Ten slotte rijst de vraag welke juridische gevolgen het uitgesproken stakingsbevel met zich meebrengt voor de internet service provider. Kan Tiscali door de maatregel nog een beroep doen op de aansprakelijkheidsvrijstellingen van de wetgeving op de elektronische handel indien het geconfronteerd wordt met een aansprakelijkheidsvordering? De rechter vindt dat de filterverplichting een louter technische en automatische maatregel is waarbij de internet service provider geen actieve rol op zich neemt. In deze visie blijven de internet service providers
louter
passief
en
zullen
ze
zich
dus
kunnen
beroepen
op
de
aansprakelijkheidsvrijstellingen. Deze interpretatie kan niet worden bijgetreden. Door het uitgesproken stakingsbevel is niet meer voldaan aan de voorwaarden om van de 508
F. PETILLION en J. BAUGNIET, “ moet een stakingsbevel als handhavingsmaatregel gepaard gaan met een belangenafweging?”, IRDI 2007, afl. 4, 449 en F. PETILLION, “ bevel tot staken is niet meteen een aansprakelijkheidsoordeel, computerrecht 2007, afl. 6, 284. 509 Art. 87. 510 Art. 12.3, 13.2,14.3 en overweging 45. 511 Art.8 § 3. 512 Art. 9 en 11. 513 B. MICHAUX,” Les nouvelles dispositions procédurales relatives aux injonctions à l’encontre des intermédiaires (articles 8, 9 et 11 de la directive 2004/48)” in F. BRISON (ed.), Sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Larcier 2008, 280-283; B. MICHAUX, “art. 87 auteurswet” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 483-484 en D. GOBERT en J. JOURET, “ l’arrêt Scarlet contre Sabam: la consécration d’un juste équilibre du rôle respectif de chaque auteur dans la lutte contre les échanges illicites d’oeuvres protégées sur internet, RDTI 2012, afl. 46, 37-38. 514 Ro. 30 en 31 HvJ HvJ 24 november 2011, C-70/10, Scarlet t. SABAM en ro. 131 HvJ 12 juli 2011, C-324/09, L’oréal e.a. t. Ebay.
79
aansprakelijkheidsvrijstelling te genieten. Door het bevel wordt hij verplicht actief te zoeken naar transmissies die de auteursrechten schenden. Vervolgens moet hij deze transmissies blokkeren515. Hierdoor neemt hij een actieve rol op zich en kan hij niet meer genieten van de aansprakelijkheidsvrijstellingen.516Anders gezegd de internet service provider evolueert van een doorgeefluik naar een portier517. Het Hof van Justitie bevestigt dit518. Voor het arrest van het Hof van Justitie bestond er twijfel over de vraag of het uitgesproken stakingsbevel strijdig met het verbod op een algemene toezichtverplichting van artikel 15 lid 1 van de richtlijn 2000/31/EG en artikel 21 van de wet elektronische handel. In de ene visie moet het uitgesproken stakingsbevel niet uit de weg gaan voor het verbod op algemeen toezicht voor dienstverleners. Zij argumenteren dat de richtlijn zelf stipuleert dat het mogelijk is om specifieke toezichtverplichtingen te bevelen ten aanzien van dienstverleners. 519 Zij argumenteren
voorts
dat
deze
bepalingen
zich
enkel
richten
tot
de
aansprakelijkheidsrechter520. In de andere visie is het uitgesproken stakingsbevel wel strijdig. Zij beargumenteren hun visie als volgt: Door het stakingsbevel wordt Scarlet verplicht auteursrechtinbreuken stop te zetten en elke versturing van werken die door Sabam worden beheerd onmogelijk te maken. Wil men de uitwisseling van deze werken blokkeren moet men al de informatie die wordt doorgestuurd nakijken.521 Bovendien geeft artikel 21 § 1 lid 2 van de wet elektronische handel enkel de mogelijkheid om een specifieke en tijdelijke toezichtmaatregel op te leggen. De maatregel die door de rechtbank wordt opgelegd is algemeen en onbeperkt in de tijd. 522 Het Hof van Justitie geeft de laatste visie gelijk 523 . Volgens mij is deze uitspraak correct. Het is waar dat de rechter de staking beveelt ten gevolge van een concrete casus. Maar dat neemt niet weg dat de stakingsmaatregel zo is geformuleerd dat Tiscali verplicht wordt tot het voeren van een algemene controle op het ganse internetverkeer dat via haar servers passeert. Ten slotte maken sommige de opmerking 515
A. ENGELFRIET, “richtlijnconform filteren van peer-to-peer verkeer, IER 2007, afl. 6, 369. F. COPPENS, “Filtrage p2P: possibilités techniques et obstacles juridiques” (noot onder vz. rb. Brussel 29 juni 2007), RDTI 2008, n° 30, 100 E. MONTERO en Y. COOL, “le peer-to-peer en sursus, RDTI, 2005, 103. 517 A. ENGELFRIET, “richtlijnconform filteren van peer-to-peer verkeer, IER 2007, afl. 6, 370. 518 Ro. 38 t.e.m. 40 HvJ 24 november 2011, C-70/10, Scarlet t. Sabam. 519 Art. 12.3, 13.2, 14.3 en overwegingen 45 en 47 van de richtlijn elektronische handel. Zie ook F. PETILLION en J. BAUGNIET, “ moet een stakingsbevel als handhavingsmaatregel gepaard gaan met een belangenafweging?”, iRDI 2007, afl. 4, 449 en F. PETILLION, “ bevel tot staken is niet meteen een aansprakelijkheidsoordeel, computerrecht 2007, afl. 6, 284. 520 Vz. rb 29 juni 2007, Computerrecht 2007, afl. 6., 280, noot F. PETILLION. 521 A. ENGELFRIET, “richtlijnconform filteren van peer-to-peer verkeer, IER 2007, afl. 6, 370. 522 F. COPPENS, “Filtrage p2P: possibilités techniques et obstacles juridiques” (noot onder vz. rb. Brussel 29 juni 2007), RDTI 2008, n° 30, 99. 523 Zie bespreking HvJ 24 november 2011, C-70/10, Scarlet t. Sabam (pagina 86 t.e.m. 92). 516
80
dat het stakingsbevel heel ruim is geformuleerd. Met als risico dat Tiscali beslissingen gaat nemen die eigenlijk door een rechter moeten worden genomen 524 . Zo zal Tiscali moeten bepalen welke uitwisselingen hetzij illegaal, hetzij legaal zijn en vervolgens uitwisselingen die zij als illegaal aanmerkt moeten blokkeren525. Dit is niet wenselijk noch technologisch haalbaar. Ook het feit dat de rechter een stakingsbevel beveelt ten aanzien van ISP terwijl dit niet uitdrukkelijk wettelijk was voorzien stond ter discussie. De rechter achtte dit mogelijk omdat dat de Belgische wetgever art. 8.3 van de richtlijn 2001/29/EG niet omzette in het Belgische recht. Hieruit leidde hij af dat de wetgever dit reeds mogelijk achtte onder het Belgische recht526. Dit onderdeel van de beslissing is correct. Het toepassingsgebied van art. 87 § 1 lid 1 van de auteurswet is niet beperkt tot de inbreukmakers527. Nu is dit uitdrukkelijk mogelijk gemaakt door artikel 86 ter § 1 lid 2 en artikel 87 § 1 lid 2 van de auteurswet. Tiscali was niet van plan om zich zomaar neer te leggen bij deze beslissing. Het besloot om hoger beroep in te stellen tegen de uitspraak van de voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg. Het vroeg tevens op basis van art. 1385 quinquies Ger. W. de herziening van de dwangsommen aan. Ondertussen heeft Tiscali haar naam veranderd in Scarlet. Daarom spreken we vanaf nu van Scarlet. E. Herziening van de dwangsommen
Scarlet vroeg om het stakingsbevel af te schaffen of minstens uitstel te verlenen. Het uitvoeren van dit stakingsbevel is volgens Scarlet materieel en juridisch onmogelijk. De rechtbank onderzoekt niet of het daadwerkelijk onmogelijk is om het stakingsbevel uit te voeren omdat dit er in feite op neerkomt dat men het vonnis van de voorzitter van de rechtbank betwist. De devolutieve werking van het hoger beroep 528 verzet zich hiertegen. Alleen in geval er nieuwe of tot dan ongekende onmogelijkheden aan het licht komen kan dit ertoe leiden dat het stakingsbevel ongedaan wordt gemaakt. De rechter vond het wel bewezen 524
F. COPPENS, “Filtrage p2P: possibilités techniques et obstacles juridiques” (noot onder vz. rb. Brussel 29 juni 2007), RDTI 2008, n° 30, 96. 525 Ro. 38 HvJ 24 november 2011, C-70/10, Scarlet t. Sabam. 526 J. DEENE, “Sabam vs. Tiscali: een pyrusoverwinning”, Juristenkrant 2005, afl. 103, 5. 527 F. DE VISSCHER en B. MICHAUX, “ Le droit d’auteur et les droit voisins désormais dans l’environnement numérique: la loi du 22 mai 2005 ne laisse-t-elle pas un chantier ouvert?”, JT 2006, 143-144. 528 Art. 1068, eerste lid, Ger. W: De devolutieve werking van het Hoger Beroep houdt, kort gezegd, in dat het ste hele geschil voor de rechter in hoger beroep wordt behandeld inclusief de geschilpunten die niet voor de 1 ste rechter werden opgeworpen en die geschilpunten waarover de 1 rechter geen uitspraak over heeft gedaan.
81
dat het niet mogelijk was om het bevel uit te voeren met behulp van de audible magic software (wat Sabam ook toegaf). Aangezien het onredelijk zou zijn om van een internet service provider te verwachten dat deze alle mogelijke maatregelen tegelijkertijd probeert geeft de rechtbank opschorting van de vroeger opgelegd dwangsommen tot 31 oktober 2008.529 F. Hoger beroep
Het Hof van Beroep heeft op 28 januari 2010 twee prejudiciële vragen gesteld aan het Hof Van justitie 530 . In dit arrest beslist het Hof dat om een juist oordeel te kunnen vellen verduidelijking noodzakelijk is. De twee vragen kunnen als volgt worden samengevat: 1. In welke mate staan de bestaande richtlijnen (2001/29/EG, 2004/48/EG jo. richtlijn 95/46/EG, 2000/31/EG en 2002/58/EG) en de artikelen 8 en 10 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens toe dat een nationale rechter, die in een procedure ten gronde is gevat, een tussenpersoon verplicht om op zijn kosten al het dataverkeer te filteren (zelfs preventief) teneinde vast te kunnen stellen of inbreuken op auteursrechten plaatsvinden en deze inbreuken te doen stoppen? 2. Wanneer de rechter zo een maatregel kan en mag opleggen moet hij dan het proportionaliteitsprincipe toepassen indien hij een oordeel moet vellen over de doeltreffendheid en dissuasief karakter van de opgelegde maatregel? Anders gezegd: de rechter wil weten of het Unierecht en het EVRM toestaat dat internet service providers worden verplicht om het internetverkeer te filteren en eventueel te blokkeren. 531 Bovendien wil hij weten of hij het proportionaliteitsprincipe moet in acht nemen.
529
Rb. Brussel, 22 oktober 2008, AM 2008, afl. 6, 467 en M. DE VROEY, “Scarlet tijdelijk verlost van dwangsommen aan Sabam”, Computerrecht 2009, afl. 1, 37. 530 de Brussel (9 k.), 28 januari 2010, AM 2010, afl.2, 176. 531 Percommuniqué nr. 37/11, http://curia.europa.eu/jcms/upload/docs/application/pdf/201104/cp110037nl.pdf .
82
G. Conclusie advocaat generaal
Centraal in de conclusie van de advocaat-generaal 532 staat de vraag of het filter- en blokkeringssysteem een inbreuk vormt op de grondrechten en zo ja, of deze inbreuk valt te verantwoorden. Het is opvallend dat de advocaat-generaal nauwelijks aandacht besteed aan de verhouding van de maatregel tot de aansprakelijkheidsvrijstellingen en het verbod op algemene toezichtverplichtingen van de richtlijn 2000/31/EG. a. Kenmerken van de stakingsmaatregel waarover de rechter uitleg wil.
De stakingsmaatregel waarover het Hof meer duidelijkheid wenst vertoont volgende kenmerken533: 1. Toepassingsgebied ratione temporis. Onbeperkt in de tijd. De opgelegde maatregel impliceert een permanente en eeuwigdurende opgelegde verplichting in hoofde van internetproviders. 2. Toepassingsgebied ratione materiae. Alle elektronische communicaties: De maatregel impliceert een systematische en universele verplichting tot controle van al de in- en uitgaande elektronische communicatie via de diensten van internetproviders (i.c. Scarlet). 3. Toepassingsgebied ratione personae. De controle strekt zich uit tot iedereen die gebruikt maakt van de diensten van Scarlet en is niet beperkt tot haar klanten 534 . Bovendien moet het elk werk dat wordt beheerd door Sabam blokkeren ongeacht of er een voorafgaande, geïndividualiseerde inbreuk is vastgesteld en zonder dat de gebruiker moet zijn geïndividualiseerd. 4. In abstracto en preventief. De maatregel impliceert voor internproviders (i.c. Scarlet) een verplichting om werken te blokkeren onafhankelijk dat er voorafgaandelijk een effectieve inbreuk, of een imminent risico daartoe, is vastgesteld. 5. Op zijn kosten. De maatregel moet op kosten van de internetproviders (i.c. Scarlet) worden uitgevoerd.
532
Conclusie van Advocaat-generaal P. Cruz Villalon van 14 april 2011, C-70/10, Scarlet t. Sabam , (hierna verkort Conclusie advocaat generaal in de zaak scarlet t. Sabam). 533 Overweging 53-65 conclusie advocaat generaal in de zaak scarlet t. Sabam.Zie ook Ro. 29 HvJ 24 november 2011, C-70/10, Scarlet t. Sabam. 534 Het is voldoende dat de transmissie gebeurt via de diensten van Scarlet ongeacht of de verzender of ontvanger een klant is van Scarlet.
83
b. Over de grondrechten
De advocaat-generaal stelt dat de maatregel betrekking heeft op verschillende grondrechten. Zo beoogt de maatregel het eigendomsrecht en meer specifiek het intellectuele eigendomsrecht te beschermen tegen het illegaal downloaden op het internet. Dit heeft tot gevolg dat de maatregel een weerslag heeft op de grondrechten van artikel 7535, 8536 en 11537 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie.538 Daarom gaat hij onderzoeken of de maatregel een beperking vormt van deze rechten. Als eerste bespreekt de advocaat-generaal de verhouding van de maatregel tot het recht op bescherming van persoonsgegevens.539 Hierbij stelt hij vast dat er niet a priori kan worden nagegaan of de software persoonsgegevens verwerkt en of het systeem IP-adressen verzamelt dan wel aan adresresolutie doet. Tevens stelt hij vast dat het Hof van Justitie zich nog niet heeft uitgesproken over de vraag of IP-adressen persoonsgegevens zijn. Deze vaststellingen beletten hem niet om te besluiten dat een IP-adres een persoonsgegeven is. Een IP-adres maakt het immers mogelijk om een persoon te identificeren. Bijgevolg beperkt de maatregel het recht op bescherming van persoonsgegevens540. Hierna behandelt de advocaat-generaal de relatie tussen de maatregel en het recht op vertrouwelijkheid van elektronische communicatie.541 Hier preciseert hij dat de maatregel een inmenging vormt in de zin van art. 8 EVRM. Hij beslist hiertoe op basis van de rechtspraak van het EHRM over telefoontaps en omdat het EHRM besliste dat “het buiten medeweten van een persoon verzamelen en bewaren van persoonsgegevens die betrekking hebben op het gebruik dat van telefoon, mail en internet heeft gemaakt, een “inmenging” in de uitoefening van het recht van het recht van betrokkene op eerbieding van zijn privéleven en zijn correspondentie”.542
535
Het recht op eerbiediging van het privéleven. Het recht op bescherming van persoonsgegevens. 537 De vrijheid van meningsuiting en van informatie. 538 Overweging 71 conclusie advocaat generaal in de zaak scarlet t. Sabam. 539 Overweging 74 t.e.m. 80 conclusie advocaat generaal in de zaak scarlet t. Sabam. 540 De abonnee van de internet access provider (dit is niet altijd de gebruiker van het internet). 541 Overweging 81 t.e.m. 83 conclusie advocaat generaal in de zaak scarlet t. Sabam. 542 Overweging 82 conclusie advocaat generaal in de zaak scarlet t. Sabam en ro. 43 en 44 EHRM 3 april 2007, Copland t. Verenigd Koninkrijk. 536
84
Dan gaat hij het verband na tussen de maatregel en het recht vrijheid van informatie en het recht op informatie.543 Waarbij het duidelijk is dat deze rechten van toepassing zijn op het internet en dat het internet bijdraagt bij tot de informatieverspreiding. Hij besluit dan ook, logischerwijze, dat het filteren en voornamelijk het blokkeren van elektronische communicaties een beperking is van de vrijheid om te communiceren. Dit recht wordt nog verder ingeperkt doordat legale data-uitwisselingen worden geblokkeerd. Hier voegt hij nog aan toe dat er tot op heden nog geen systeem bestaat dat alleen illegale data-uitwisselingen kan blokkeren. Na te hebben vastgesteld dat de maatregel een inperking vormt van diverse grondrechten gaat de advocaat-generaal na of de beperkingen op de grondrechten voldaan aan de voorwaarden die zijn gesteld in art. 52 lid 1 van het Handvest van de grondrechten. Dit artikel stelt dat beperkingen: 1. Noodzakelijk moeten zijn om de rechten en vrijheden van anderen te beschermen of om te voldoen aan een door de Unie erkende doelstelling van algemeen belang. 2. Bij wet moeten zijn gesteld. 3. Het evenredigheidsbeginsel moeten respecteren. 4. De wezenlijke inhoud van de rechten en vrijheden moeten eerbiedigen. Aangezien het intellectuele eigendomsrecht beschermd is en het eigendomsrecht deel is van de algemene beginselen van het recht kan het de beperking van de rechten van anderen rechtvaardigen.544 De beperking moet vervolgens voorzien zijn door een wet545. Het is niet voldoende dat er wet is. 546 De wet moet kwalitatief zijn. Wat wil zeggen dat ze duidelijk, toegankelijk en voorzienbaar moet zijn. Waarbij het handelen van de rechterlijke macht moeten passen binnen de wettelijke grenzen. Bij het bepalen van deze grenzen mag men rekening houden met alle omstandigheden. Zo mag men kijken naar de inhoud van de wet, de rechterlijke interpretatie ervan, het gebied, het aantal en de hoedanigheid van de personen die door de wet worden geraakt. Na deze algemene bemerking gaat hij na of er in het Belgische recht een voldoende
543
Overweging 84 t.e.m. 86 conclusie advocaat generaal in de zaak scarlet t. Sabam. Overweging 90 t.e.m. 92 conclusie advocaat generaal in de zaak Scarlet t. Sabam. 545 Overweging 93 t.e.m. 100 conclusie advocaat generaal in de zaak Scarlet t. Sabam. 546 Voor de uitgebreide bespreking verwijs ik u door naar de overwegingen 88 tot en met 100 en randnummer 113. 544
85
wettelijke basis is om de maatregel te verantwoorden.547 Hierbij is het van belang dat het gaat om een typische, unieke, nieuwe en onverwachte maatregel en dat art. 87 § 1 van de auteurswet algemeen is geformuleerd. Bovendien is er nog geen uitgebreide interpretatieve rechtspraak. Ook de richtlijnen 2001/29/EG en 2004/48/EG verplichten een lidstaat niet tot het invoeren van dit filter- en blokkagesysteem. Door al deze omstandigheden was de maatregel voor Scarlet moeilijk te voorzien en zou ze, gelet op de economische gevolgen ervan, zelfs grenzen aan willekeur 548 . 549 Bijgevolg is de inperking op de verschillende grondrechten niet te rechtvaardigen. Ten slot wil ik nog even opmerken dat er wegens het ontbreken van een wet in de zin van art. 52 lid 1 van het Handvest geen nood is om na te gaan om de maatregel evenredig is550. c. Eindoordeel van de advocaat-generaal
De Advocaat-generaal concludeert dat de eerste prejudiciële vraag negatief moet worden beantwoord en er dus geen nood is om de tweede prejudiciële vraag te beantwoorden. De tweede vraag is immers subsidiair aan de eerste en wordt alleen gesteld indien de eerste vraag positief wordt beantwoord. H. Arrest Hof van Justitie
Het Hof 551 bevestigt dat houders van intellectuele rechten kunnen verzoeken om een rechterlijk bevel tegen internetproviders wiens diensten worden gebruikt om een inbreuk te plegen op hun intellectuele eigendomsrechten. Men heeft de mogelijkheid om gepleegde inbreuken te beëindigen en om maatregelen te nemen die nieuwe inbreuken voorkomen. De modaliteiten worden aan het nationale recht overgelaten en moeten de beperkingen van de richtlijnen 2000/31/EG, 2001/29/EG en 2004/48/EG respecteren.552 Deze richtlijnen staan dus
547
Overweging 101 t.e.m. 113 conclusie advocaat generaal in de zaak Scarlet t. Sabam. Overweging 105 conclusie advocaat generaal in de zaak Scarlet t. Sabam. 549 Voor de uitgebreide bespreking verwijs ik u door naar de overwegingen 101 t.e.m. 113 conclusie advocaat generaal in de zaak Scarlet t. Sabam. 550 Overweging 37 conclusie advocaat generaal in de zaak Scarlet t. Sabam. 551 HvJ 24 november 2011, C-70/10, Scarlet t. Sabam. 552 Ro. 30 t.e.m. 35 HvJ 24 november 2011, C-70/10, Scarlet t. SABAM en ro. 131, 135 en 138 HvJ 12 juli 2011, C-324/09, L’oréal e.a. t. Ebay. 548
86
niet los van elkaar en moeten op een samenhangende en gecombineerde wijze worden geïnterpreteerd en toegepast.553 Het Hof spreekt zich ook uit over de verhouding van het filter- en blokkeringssysteem met de artikels 12 tot en met 15 van de richtlijn 2000/31/EG. Eerst en vooral verbiedt artikel 15 van deze richtlijn dat lidstaten, aan een internet service provider, een algemene toezichtplicht opleggen. Zo mag men een internetprovider niet verplichten om actief toezicht te houden op alle gegevens van al haar klanten om zo elke toekomstige schending van intellectueleeigendomsrechten te voorkomen 554 . De vraag rijst dan of het geviseerde filtersysteem de internetprovider verplicht tot het voeren van dit actief toezicht. Het Hof oordeelt dat dit het geval is omdat het filter- en blokkeringssysteem de internetprovider verplicht tot555: 1. Het
peer-to-peer
verkeer
te
selecteren
uit
het
volledige
elektronische
communicatieverkeer. 2. Het selecteren van de bestanden waarop een intellectueel eigendomsrecht rust 3. Het nagaan of een uitwisseling legaal dan wel illegaal is. 4. Het blokkeren van de uitwisselingen die volgens hem illegaal zijn. Anders gezegd: De geviseerde maatregel vereist een “actieve observatie van alle elektronische communicatie” 556 en een verplichting tot “het actief toezicht houden op alle gegevens van al zijn klanten teneinde elke toekomstige inbreuk te voorkomen” 557. Zo een maatregel is in strijd met het verbod op een algemene toezichtverplichting van art. 15 lid 1 van de richtlijn 2001/31.558 Het Hof gaat ook in op de vraag verhouding tussen de maatregel en de grondrechten. Eerst bevestigt het Hof dat het intellectuele eigendomsrecht een grondrecht is dat wordt beschermd door het Unierecht 559 . Dit is nochtans geen onaantastbaar en absoluut recht. Het is een grondrecht dat moet worden afgewogen tegen andere grondrechten. De oefening bestaat erin om bij het opleggen van een maatregel een juist evenwicht te vinden tussen enerzijds de 553
D. GOBERT en J. JOURET, “ l’arrêt Scarlet contre Sabam: la consécration d’un juste équilibre du rôle respectif de chaque auteur dans la lutte contre les échanges illicites d’oeuvres protégées sur internet, RDTI 2012, afl. 46, 41-42. 554 Ro. 35 t.e.m. 36 HvJ 24 november 2011, C-70/10, Scarlet t. Sabam en ro. 139 HvJ 12 juli 2011, C-324/09, L’oréal e.a. t. Ebay, . DIt is ook strijdig met art. 3 van de handhavingsrichtlijn (de maatregelen moeten billijk, evenredig en niet overdreven kostbaar zijn). 555 Ro. 48 arrest Scarlet/SABAM. 556 Ro. 39 HvJ 24 november 2011, C-70/10, Scarlet t. Sabam. 557 Ro. 40 HvJ 24 november 2011, C-70/10, Scarlet t. Sabam. 558 Ro. 39 jo. ro. 40 HvJ 24 november 2011, C-70/10, Scarlet t. Sabam. 559 Art. 17.2 Handvest van de grondrechten van de Europese Unie.
87
bescherming van het intellectuele eigendomsrecht en anderzijds de bescherming van de grondrechten van anderen560. Bijgevolg moet het proportionaliteitsbeginsel in acht worden genomen bij maatregelen die dienen om intellectuele rechten te beschermen. 561 Het Hof oordeelt vervolgens dat de maatregel in strijd is met een aantal grondrechten. De maatregel die een internet service provider verplicht tot het op zijn kosten installeren van een permanent, duur en ingewikkeld toezichtsysteem is in strijd met de vrijheid van ondernemerschap. Omdat de maatregel alleen door de internet service provider moet worden bekostigd is deze tevens in strijd met art. 3 lid 1 van richtlijn 2004/48/EG. 562 Dit artikel zegt dat maatregelen die dienen om intellectuele eigendomsrechten te beschermen niet onnodig ingewikkeld of kostelijk mogen zijn. Ten tweede beperkt de geviseerde maatregel niet alleen de grondrechten van de internet service provider maar ook van diens klanten. Het beperkt hun grondrecht op bescherming van persoonsgegevens 565
563
en hun vrijheid tot het verschaffen en ontvangen van informatie 564 .
Het grondrecht op bescherming van persoonsgegevens wordt geschonden omdat het
“litigieuze filtersysteem een systematische analyse van alle inhoud veronderstelt en de verzameling en identificatie van de IP-adressen van de gebruikers die illegale inhoud via het netwerk versturen. Aangezien die IP-adressen de precieze identificatie van die gebruikers mogelijk maken, vormen zij beschermde persoonsgegevens”.
566
Ook de vrijheid van
informatie567 en de vrijheid van meningsuiting wordt beperkt. Dit omdat “het filtersysteem mogelijk onvoldoende onderscheid maakt tussen legale en illegale inhoud, zodat de toepassing ervan zou kunnen leiden tot de blokkering van communicatie met legale inhoud. Er wordt immers niet betwist dat de beantwoording van de vraag of een verzending legaal is, ook afhangt van de toepassing van wettelijke uitzonderingen op het auteursrecht, die verschillen van lidstaat tot lidstaat. Bovendien kunnen sommige werken in bepaalde lidstaten tot het
560
Ro. 43 t.e.m. 46 HvJ HvJ 24 november 2011, C-70/10, Scarlet t. Sabam en ro. 62 t.e.m. 68 HvJ 29 januari 2008, C-275/06, Promusicae t. telefónica. 561 D. GOBERT en J. JOURET, “ l’arrêt Scarlet contre Sabam: la consécration d’un juste équilibre du rôle respectif de chaque auteur dans la lutte contre les échanges illicites d’oeuvres protégées sur internet, RDTI 2012, afl. 46, 56. 562 Ro. 48-49 HvJ 24 november 2011, C-70/10, Scarlet t. Sabam. 563 Art. 8 Handvest van de grondrechten van de Europese Unie. 564 Art. 11 Handvest van de grondrechten van de Europese Unie. 565 Ro. 50 HvJ 24 november 2011, C-70/10, Scarlet t. Sabam. 566 Ro. 51 HvJ 24 november 2011, C-70/10, Scarlet t. Sabam. 567 De vrijheid van informatie is een onderdeel van de vrijheid van meningsuiting. Zie art. 11 Handvest van de grondrechten van de Europese Unie.
88
publieke domein behoren of kunnen ze door de betrokken auteurs gratis op het internet zijn geplaatst.”568 Deze werken moeten dus vrij in de lidstaten kunnen worden uitgewisseld. Bijgevolg stelt de geviseerde maatregel geen juist evenwicht in tussen het intellectueleeigendomsrecht langs de ene kant en de grondrechten van internet service providers en zijn klanten langs de andere kant. Het Hof beslist bijgevolg dat de grondrechten en het Unierecht er zich tegen verzetten dat een internetprovider door de rechter wordt verplicht een filtersysteem in te voeren dat geldt voor alle elektronische communicatie via zijn diensten, meer bepaald voor peer-to-peer programma’s, dat zonder onderscheid op al zijn klanten wordt toegepast, dat preventief werkt, dat uitsluitend door hem wordt bekostigd en geen beperking in de tijd kent, dat in staat is om werken waarop intellectuele-eigendomsrechten zouden rusten te identificeren en de uitwisseling van bestanden die het auteursrecht schenden te blokkeren. Tot op heden is er nog geen uitspraak ten gronde van het Hof van Beroep. I. Analyse van het arrest van het Hof van Justitie
Een aantal interessante conclusies kunnen worden getrokken uit het arrest van het Hof van Justitie. Zo bevestigt het Hof dat het auteursrecht niet absoluut is. Het wordt beschermd door art. 17 lid 2 van het Handvest van de grondrechten maar dit wil niet zeggen dat het onaanraakbaar is. De rechten van de auteurs worden ingeperkt door de economische, culturele en sociale rechten van anderen569. Ruimer bekeken kunnen we stellen dat dit arrest vorm geeft aan een recente ontwikkeling in het intellectuele eigendomsrecht. Intellectuele rechten worden meer en meer geplaatst in een bredere economische, maatschappelijke en culturele context.570 Nog opvallend aan het arrest is dat het Hof, in verhouding, een grotere klemtoon legt op de vrijheid van ondernemerschap van internet service providers571 dan op de grondrechten van internauten572.573
568
Ro. 52 HvJ 24 november 2011, C-70/10, Scarlet t. Sabam. N. HELBERGER EN J. VAN HOBOKEN, “ (Fast)food for thoughts: de uitspraak van het Hof van Justitie in de Scarlet/Sabam-zaak”, NTER 2012, afl. 2, 77. 570 N. HELBERGER EN J. VAN HOBOKEN, “ (Fast)food for thoughts: de uitspraak van het Hof van Justitie in de Scarlet/Sabam-zaak”, NTER 2012, afl. 2, 77. Zie Bv. De Promusicae-zaak waarbij aan lidstaten een proportionaliteitstoets wordt opgelegd. 571 Ro. 46 t.e.m. 49 HvJ 24 november 2011, C-70/10, Scarlet t. Sabam. 572 Ro. 50 t.e.m. 52 HvJ 24 november 2011, C-70/10, Scarlet t. Sabam. 569
89
Men kan zich vragen stellen bij de vraag waarom het Hof oordeelt tot een inbreuk op het recht op bescherming van persoonsgegevens. Dat er IP-adressen worden verzameld en verwerkt is, op zich, niet toereikend om te spreken van een inbreuk op dit recht. Internet service providers verzamelen en verwerken deze gegevens immers in het kader van hun dagdagelijkse activiteiten en diensten. De bescherming en het juridische statuut van deze gegevens wordt geregeld door richtlijn 2002/58/EG en het Hof stelt niet vast dat de maatregel in strijd is met deze richtlijn. 574 Meer verduidelijking van het Hof had wenselijk geweest. Het is te betreuren dat het Hof geen uitspraak doet over een mogelijke inbreuk op het recht op vertrouwelijkheid van communicatie 575 . Dit terwijl de advocaat-generaal hierover wel een standpunt inneemt 576 . Met betrekking tot een mogelijke inbreuk op de vrijheid van meningsuiting beperkt het Hof zich tot het zeggen dat dit recht de vrijheid omvat om informatie te ontvangen en verzenden. Het zegt niets over de preventieve censuur die de maatregel met zich meebrengt577. Langs de andere kant zegt de advocaat-generaal niets over de vrijheid van ondernemerschap terwijl het Hof wel vindt dat dit recht is geschonden. In afwachting van verdere interpretatie door het Hof van Justitie zal ik nu proberen na te gaan in welke omstandigheden een toezichtverplichting verzoenbaar is met het Unierecht. Ten eerste zal een toezichtverplichting enkel nog mogelijk zijn in specifieke gevallen voor specifieke inbreuken. Het is niet meer dan normaal dat het bewijs van een concrete inbreuk op een bepaald en beschermd werk wordt geleverd of dat hiertoe een reëel risico bestaat.578 Na het arrest kan men niet meer volhouden dat de mogelijkheid om nieuwe inbreuken te bestrijden een goedkeuring inhoudt om preventief al het dataverkeer te gaan filteren. Wat bijvoorbeeld wel nog kan worden opgelegd om toekomstige inbreuken te bestrijden zijn het opzetten van een klacht- en meldingsprocedures.579 Doordat de privacywetgeving en het recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer er zich er vaak tegen verzetten dat 573
N. HELBERGER EN J. VAN HOBOKEN, “ (Fast)food for thoughts: de uitspraak van het Hof van Justitie in de Scarlet/Sabam-zaak”, NTER 2012, afl. 2, 79. 574 N. HELBERGER EN J. VAN HOBOKEN, “ (Fast)food for thoughts: de uitspraak van het Hof van Justitie in de Scarlet/Sabam-zaak”, NTER 2012, afl. 2, 80. 575 In andere woorden: Het brief-en telefoongeheim. 576 Overweging 81 t.e.m. 83 conclusie advocaat generaal in de zaak scarlet t. Sabam 577 N. HELBERGER EN J. VAN HOBOKEN, “ (Fast)food for thoughts: de uitspraak van het Hof van Justitie in de Scarlet/Sabam-zaak”, NTER 2012, afl. 2, 80. 578 D. GOBERT en J. JOURET, “ l’arrêt Scarlet contre Sabam: la consécration d’un juste équilibre du rôle respectif de chaque auteur dans la lutte contre les échanges illicites d’oeuvres protégées sur internet, RDTI 2012, afl. 46, 61. 579 E. MONTERO en Q. VAN ENIS: ménager la liberté d’expression au regard des mesures de filtrage imposées aux intermédiaires de l’internet: la quadrature du cercle? Revue lamy droit de l’immateriel mei 2010, afl. 60, p94 (86-99).
90
internauten worden geïdentificeerd is
het m.i. niet altijd vereist dat de inbreukmaker
geïdentificeerd wordt580. In gevallen waarin men de inbreukmaker wel kan identificeren zal dit bewijs wel nodig zijn. Ten tweede moet het gaan om een in de tijd beperkte maatregel.581 Ten derde moet de maatregel doelgericht zijn. Dit criterium verhindert dat al het dataverkeer van al de klanten van een internetprovider wordt gefilterd. Het dataverkeer van een specifieke website of internaut filteren kan o.i. nog wel.582 Ten vierde moet de maatregel in staat zijn om enkel het illegaal dataverkeer te blokkeren. Deze voorwaarde vloeit m.i. voort uit het arrest Scarlet t. Sabam583 en Sabam t. Netlog584. Hier hecht het Hof veel belang aan de gevolgen van de filtersoftware voor de legale uitwisseling van bestanden585. Het lijkt de rechtmatigheid van een filtersysteem afhankelijk te stellen van de mogelijkheid om slechts die inhoud te blokkeren die een inbreuk vormt op het auteursrecht. Hieruit kan men m.i. afleiden dat vrijheid van informatie verbiedt om de legale uitwisseling van bestanden te blokkeren. De mogelijkheid om de bestanden via andere kanalen uit te wisselen lijkt hierbij irrelevant. Het Hof stelt immers uitdrukkelijk van zodra er onvoldoende onderscheid wordt gemaakt tussen legale en illegale inhoud, zodat mogelijks ook de communicatie met legale inhoud wordt geblokkeerd er niet is voldaan aan het vereiste dat een juist evenwicht wordt verzekerd tussen het intellectuele-eigendomsrecht en de vrijheid van informatie 586 . Indien men toestaat dat legale uitwisselingen worden geblokkeerd bestaat het risico dat men de technologie veroordeelt in plaats van de inbreuken die gebeuren met behulp van deze technologie. 587 Men gaat ook geen data storage systemen (cd’s, dvd’s en usb’s,…) of compressietechnieken (mp3, wav, wma, ogg, aac,…) verbieden enkel en alleen omdat deze kunnen gebruikt worden om
580
Contra D. GOBERT en J. JOURET, “ l’arrêt Scarlet contre Sabam: la consécration d’un juste équilibre du rôle respectif de chaque auteur dans la lutte contre les échanges illicites d’oeuvres protégées sur internet, RDTI 2012, afl. 46, 61. 581 D. GOBERT en J. JOURET, “ l’arrêt Scarlet contre Sabam: la consécration d’un juste équilibre du rôle respectif de chaque auteur dans la lutte contre les échanges illicites d’oeuvres protégées sur internet, RDTI 2012, afl. 46, 62 en art. 21 §1 lid 2 wet elektronische handel. 582 D. GOBERT en J. JOURET, “ l’arrêt Scarlet contre Sabam: la consécration d’un juste équilibre du rôle respectif de chaque auteur dans la lutte contre les échanges illicites d’oeuvres protégées sur internet, RDTI 2012, afl. 46, 62. 583 Ro. 52 HvJ 24 november 2011, C-70/10, Scarlet t. Sabam. 584 Ro. 50 HvJ 16 februari 2012, C-360/10, Sabam t. Netlog NV. 585 N. HELBERGER EN J. VAN HOBOKEN, “ (Fast)food for thoughts: de uitspraak van het Hof van Justitie in de Scarlet/Sabam-zaak”, NTER 2012, afl. 2, 80. 586 Ro. 52 jo ro. 53 HvJ 24 november 2011, C-70/10, Scarlet t. Sabam. 587 D. GOBERT en J. JOURET, “ l’arrêt Scarlet contre Sabam: la consécration d’un juste équilibre du rôle respectif de chaque auteur dans la lutte contre les échanges illicites d’oeuvres protégées sur internet, RDTI 2012, afl. 46, 46.
91
beschermde werken illegaal te verspreiden. 588 Meer in het algemeen kan men zeggen dat er een tendens is om de toelaatbaarheid van juridische beperkingen te laten afhangen van de technische mogelijkheden en beperkingen. 589
Hierbij is het duidelijk dat de huidige
technieken die gebruikt kunnen worden om peer-to-peer verkeer te filteren ontoereikend en onhaalbaar zijn.590 Tot op heden is er nog geen arrest ten gronde van het Hof van Beroep. M.i. kan het Hof van Beroep enkel beslissen tot het verbreken van het vonnis in eerste aanleg. Het Hof kan desgevallend wel een andere stakingsmaatregel opleggen. Het is afwachten naar hoe het Hof van Beroep de rechtspraak van het Hof van Justitie zal toepassen. §2. VZW BAF t. NV Telenet en NV van publiek recht Belgacom
Op 26 september 2011 deed het Hof van Beroep te Antwerpen uitspraak in de zaak VZW BAF t. NV Telenet en NV van publiek recht Belgacom591. Deze uitspraak zal ik in de volgende alinea’s bespreken. A. De feiten
VZW BAF592 is een Belgische beroepsvereniging. Haar maatschappelijk doel is het bestrijden van piraterij en namaak in naam en voor rekening van haar leden. Telenet en Belgacom zijn internet acces providers. Zij geven hun gebruikers toegang tot websites. Telenet en Belgacom geven hierbij ook toegang tot de websites van “ The Pirate Bay”. Dit is een website die torrentlinks indexeert. Via deze links wordt het voor internetgebruikers mogelijk om bestanden te downloaden via BitTorrent (peer-to-peer software). VZW BAF is van oordeel dat hierdoor op illegale wijze beschermde werken worden uitgewisseld en vordert daarom op basis van art. 87 § 1 van de auteurswet de blokkering van de websites van “The Pirate Bay”.
588
D. GOBERT en J. JOURET, “ l’arrêt Scarlet contre Sabam: la consécration d’un juste équilibre du rôle respectif de chaque auteur dans la lutte contre les échanges illicites d’oeuvres protégées sur internet, RDTI 2012, afl. 46, 46. 589 N. HELBERGER EN J. VAN HOBOKEN, “ (Fast)food for thoughts: de uitspraak van het Hof van Justitie in de Scarlet/Sabam-zaak”, NTER 2012, afl. 2, 80. 590 D. GOBERT en J. JOURET, “ l’arrêt Scarlet contre Sabam: la consécration d’un juste équilibre du rôle respectif de chaque auteur dans la lutte contre les échanges illicites d’oeuvres protégées sur internet, RDTI 2012, afl. 46, 46 (en de studies daar aangehaald). 591 Antwerpen 26 september 2011, RABG 2011, afl. 18, 1269, noot P. VAN EECKE en A. FIERENS. En http://www.edri.org/files/piratebay-decision-belgium-2011.pdf . 592 http://www.anti-piracy.be/nl/indexb.php?n=2 .
92
B. Beoordeling van de rechter
Telenet en Belgacom wilden dat de rechter zijn definitieve beslissing uitstelde tot het Hof van Justitie de prejudiciële vragen gesteld in de zaak Scarlet t. Sabam en Sabam t. Netlog593 had beantwoord. Het Hof ging hierop niet in omdat de twee zaken volledig verschillend zijn. Bij Scarlet t. Sabam gaat het over de installatie van een filter- en blokkagesysteem terwijl in deze zaak enkel wordt gevraagd om de toegang tot de websites onmogelijk te maken. Bijgevolg vindt het Hof de antwoorden van het Hof van justitie niet noodzakelijk om een uitspraak te doen. Het Hof stelt vast dat Telenet en Belgacom geen inbreuken begaan op het auteursrecht maar optreden als tussenpersoon en dat het in deze hoedanigheid worden aangesproken. Hierbij is het volgens het Hof duidelijk dat de internetgebruikers inbreuken begaan op het reproductierecht en het publiek mededelingsrecht. Net zoals in de zaak Sabam t. Tiscali (Scarlet) wordt er onterecht geen concrete inbreuk vastgesteld. Telenet en Belgacom argumenteren dat zij niet kunnen worden verplicht om de websites te blokkeren omdat ze zich kunnen beroepen op de aansprakelijkheidsvrijstelling van art. 18 van de wet elektronische handel. Het Hof vindt dit niet relevant omdat men niet zegt dat Telenet en Belgacom zelf inbreuken begaan maar dat men enkel wenst dat zij websites ontoegankelijk maken. Anders gezegd: aangezien het hier niet gaat over de aansprakelijkheid van Telenet en Belgacom zijn de aansprakelijkheidsvrijstellingen niet van toepassing. Telenet en Belgacom stellen voorts dat zij niet aan een algemene toezichtverplichting mogen worden onderworpen. Het Hof zegt hier, terecht, dat er geen toezichtverplichting wordt opgelegd. Zij moeten enkel een website ontoegankelijk maken maar moeten verder niets controleren of verifiëren. Hierna gaat het Hof onderzoeken of het stakingsbevel onredelijk of disproportioneel is. In dit geval mag staking volgens het Hof worden geweigerd. Het Hof vindt dat dit niet het geval is omdat: 1. Niet beschermd materiaal nog via andere kanalen kan worden verkregen. 2. De uitzondering van de privé-kopie niet van toepassing is op uitwisselen tussen peerto-peer gebruikers. 593
HvJ 16 februari 2012, C-360/10, Sabam t. Netlog NV.
93
3. De onmogelijkheid om de websites op een sluitende manier te blokkeren belet niet dat de maatregel het aantal inbreuken beperkt. 4. Men nergens verplicht is om eerst op te treden tegen de daadwerkelijke inbreukplegers. 5. Telenet en Belgacom niet bewijzen dat bescherming van de werken die beheerd worden door de VZW BAF in conflict komt met andere even fundamentele rechten. 6. Het niet leidt tot concurrentievervalsing daar Telenet en Belgacom de grootste internet service providers zijn op de Belgische markt. Daarna gaat de rechter na welke technische maatregelen er kunnen worden genomen. Er zijn twee technieken om websites te blokkeren waarvan er geen één sluitend is. Enerzijds kan men gebruik maken van “ DNS-blocking 594 ”. Anderzijds kan men gebruik maken van “IPblocking”. Uiteindelijk kiest de rechter, in tegenstelling tot wat de VZW BAF had gevraagd voor DNSblocking. De reden hierachter is dat door de techniek van “IP-blocking” ook andere legale websites die zich op dezelfde server en dus op hetzelfde IP-adres bevinden worden geblokkeerd. C. Analyse
Voor dat we het arrest analyseren moet ik eerst even uitleggen wat het verschil is tussen” DNS-blocking” en “IP-blocking”. Een website staat steeds op een server. Deze server heeft een IP-adres. Men kan de website bereiken door het intikken van het ip-adres in een browser595. Omdat het onthouden van IPadressen nogal moeilijk is gebruikt men domeinnamen. Wanneer u een domeinnaam intypt vraagt uw browser het IP-adres aan bij een internet service provider. Door “DNS-blocking” wordt simpelweg het IP-adres dat aan de domeinnaam is gekoppeld verwijderd. Hierdoor krijgt de gebruiker enkel een blanco pagina wanneer hij de domeinnaam intypt. Het nadeel aan dit systeem is dat het gemakkelijk te omzeilen is.596 Het voordeel daarentegen is dat enkel de geviseerde websites worden geblokkeerd.
594
DNS staat voor domain name system. Zo kan men www.facebook.com intypen maar ook http://69.63.189.16/. 596 D. WANG, “What is a DNS-block and how to get around it, http://blogjunkie.net/2011/06/get-around-dnsblock-filter. 595
94
“IP-blocking” zorgt ervoor dat de verbinding tussen internetgebruikers en een website wordt geblokkeerd door het blokkeren van het IP-adres van die website597. Het voordeel hiervan is dat websites niet via de domeinnaam en niet via het IP-adres kunnen worden bereikt. De nadelen zijn dat al de websites die zich achter dat IP-adres bevinden worden geblokkeerd en het bovendien ook duurder en arbeidsintensiever is598. Dit systeem is moeilijker te omzeilen maar is zeker en vast niet onomzeilbaar599. De rechter koos uiteindelijk voor DNS-blocking. Dit bleek achteraf een slechte keuze. Bijna onmiddellijk na de blokkering van de websites ontstonden er talrijke manieren om alsnog toegang te krijgen tot de geblokkeerde websites. Doordat de rechter een limitatieve lijst van te blokkeren websites opsomt was het voor “the Pirate Bay” voldoende om haar domeinnaam te veranderen600. Strikt gezien was dit zelfs niet nodig. Doordat het Hof enkel websites opnam met de prefix “www” is het mogelijk om in plaats van www.piratebay.net simpelweg http://piratebay.net in te typen. 601 Men kan dus op zijn zachtst uitgedrukt stellen dat de maatregel volledig zijn doel mist602. Nochtans kan men betwijfelen of een ruimer verbod wel mogelijk is. Indien het verbod te ruim is kan het neerkomen op een onwettige algemene toezichtverplichting.603 Voor de analyse van dit arrest kunnen we deels terugvallen op de opmerkingen die zijn gemaakt bij het vonnis in de zaak van Sabam t. Tiscali (Scarlet). Er zijn echter een aantal aspecten die om verdere toelichting vragen. Ten eerste verschilt de stakingsmaatregel fundamenteel van de stakingsmaatregel genomen in de zaak Sabam t. Tiscali (Scarlet). Hier legt het Hof immers geen filterverplichting op. Telenet en Belgacom moeten enkel de toegang tot de websites blokkeren. Ze zijn niet verplicht om informatie na te kijken en te controleren. Er rijst dus geen probleem met het verbod op algemeen toezicht 604 . Omdat zijn rol louter passief blijft, zullen Telenet en Belgacom zich later, mits aan alle voorwaarden is voldaan, nog steeds zonder problemen kunnen beroepen op de aansprakelijkheidsvrijstellingen van de wetgeving op de elektronische 597
http://www.webopedia.com/TERM/I/IP_blocking.html. ste Antwerpen (1 k.), 26 september 2011, RABG 2011, afl. 18, 1269, noot P. VAN EECKE en A. FIERENS 599 http://www.plagiarismtoday.com/2007/08/24/tip-getting-around-an-ip-block/. 600 Nu is de website toegankelijk op de volgende domeinnaam: www.depiraatbay.be. 601 http://www.clickx.be/nieuws/132021/the-pirate-bay-wordt-de-piraat-baai/. 602 http://www.hln.be/hln/nl/4125/Internet/article/detail/1329177/2011/10/05/Gerecht-blundert-bijblokkering-The-Pirate-Bay.dhtml. 603 P. VAN EECKE en A. FIERENS, “Pirate bay: schip voor anker in de Antwerpse haven”, (noot onder Antwerp 26 september 2011) RABG 2011, afl. 18, 1287. 604 Art. 15 lid 1 richtlijn 2000/31/EG en artikel 21 wet elektronische handel. 598
95
handel605. De uitspraak is, volgens mij, dan ook verenigbaar met artikel 15 van de richtlijn 2000/31 en de interpretatie daarvan door het Hof van Justitie606. Ten tweede erkent de rechter dat zijn maatregel de legale uitwisseling van bestanden die gebeurt met behulp van de websites van “ The Pirate Bay” onmogelijk wordt gemaakt. Nochtans is in dit geval de maatregel minder vergaand, en dus proportioneler, dan de maatregel genomen door de rechter in de zaak Sabam t. Tiscali (Scarlet). Aangezien er niet gefilterd wordt, worden de bestanden inhoudelijk niet geanalyseerd en kunnen zij dus nog steeds via andere kanalen worden verspreid. Bij filtering kan dit niet omdat elke bestand waarvan “vingerafdrukken” in de database van de filtersoftware zijn opgenomen wordt geblokkeerd607. Hoewel de maatregel minder ingrijpend is neemt dit niet weg dat ze volgens mij nog steeds onverenigbaar is met de auteurswet en de rechtspraak van het Hof van Justitie. Zo biedt 87 § 1 van de auteurswet enkel de mogelijkheid om de staking te bevelen ten aanzien van inbreukmakende handelingen608 en lijkt het Hof van Justitie van mening dat het verbieden van de legale uitwisseling van bestanden in een lidstaat steeds een te vergaande en ontoelaatbare beperking is van de vrijheid van informatie. 609 Het blokkeren van websites is m.i. op zich niet in strijd met het grondrecht op bescherming van persoonsgegevens610. Door het blokkeren van een website worden eenvoudigweg geen IP-adressen van gebruikers verzameld en geïdentificeerd zodat het grondrecht op bescherming van persoonsgegevens eenvoudigweg niet aan de orde komt. Is het blokkeren van de websites een te verantwoorden beperking van de vrijheid van ondernemerschap? M.i. is deze beperking te verantwoorden omdat gaat het om een maatregel die een juist evenwicht instelt tussen enerzijds de bescherming van intellectuele eigendomsrechten en anderzijds de vrijheid van ondernemerschap. Het blokkeren van
605
Art. 18, 19 en 20 wet elektronische handel en artikel 12, 13 en 14 richtlijn 2000/31/EG. HvJ 24 november 2011, C-70/10, Scarlet t. Sabam. 607 Voor een volledige uitleg van hoe de filtertechnologie werkt zie A. ENGELFRIET, “richtlijnconform filteren van peer-to-peer verkeer, IER 2007, afl. 6, 368-369 en F. COPPENS, “Filtrage p2P: possibilités techniques et obstacles juridiques”(noot onder vz. rb. Brussel 29 juni 2007), RDTI 2008, n° 30, 96-99. 608 Zie pagina 90 t.e.m. 92. 609 Voor een analoge kritiek ten gevolge van, een met deze zaak, gelijkaardige beslissing in Nederland zie N. HELBERGER EN J. VAN HOBOKEN, “ (Fast)food for thoughts: de uitspraak van het Hof van Justitie in de Scarlet/Sabam-zaak”, NTER 2012, afl. 2, 81. Voor de gelijkaardige beslissing zie Rb. ’s-Gravenhage 11 januari 2012, LJN BV0549, http://zoeken.rechtspraak.nl/detailpage.aspx?ljn=BV0549. 610 Art. 8 Handvest van de grondrechten van de Europese Unie. 606
96
websites is noch duur, noch ingewikkeld, noch wordt men hierdoor verplicht om toezicht te houden op alle elektronische communicatie611. Ten
slotte
valt
het
op
dat
het
Hof
uitvoerig
aandacht
besteedt
aan
het
proportionaliteitsprincipe. Het Hof vindt dat de staking kan worden geweigerd indien ze disproportioneel is. Dit is een overweging die kan worden bijgetreden gelet op de rechtspraak van het Hof van Justitie in de zaken Scarlet t. Sabam en Sabam t. Netlog. Het Hof van Justitie stelt hier immers uitdrukkelijk dat men bij het opleggen van een maatregel een juist evenwicht moet zoeken tussen het intellectueel eigendomsrecht en de grondrechten van anderen612. De regel dat een rechter die een inbreuk vaststelt de staking moet bevelen 613 kan m.i. niet meer worden gehandhaafd met betrekking tot het auteursrecht614.
HOOFDSTUK 6: AANSPRAKELIJKHEID VAN INTERNET SERVICE PROVIDERS M.B.T. SOCIALE NETWERKSITES Afdeling 1.Begripsbepaling Voor mijn masterproef versta ik onder een sociale netwerksite een website die:615 1. internetgebruikers toelaat om een semipubliek profiel aan te maken binnen een besloten netwerk. 2. het toelaat om in contact te treden met andere leden 3. het toelaat om informatie te delen met anderen. Hierbij is de soort informatie die ze kunnen verspreiden zeer divers. Ook de omvang van internetgebruikers die de informatie kunnen raadplegen varieert sterk. Als voorbeelden van netwerksites die aan deze definitie voldoen denk ik aan www.facebook.com, http://nl.netlog.com/ en www.tuenti.com.
611
Deze beoordelingscriteria vloeien voort uit ro. 48 HvJ 24 november 2011, C-70/10, Scarlet t. Sabam. Ro. 45 HvJ 24 november 2011, C-70/10, Scarlet t. Sabam en ro. 43 HvJ 16 februari 2012, C-360/10, Sabam t. Netlog NV. 613 F. PETILLION en J. BAUGNIET, “ moet een stakingsbevel als handhavingsmaatregel gepaard gaan met een belangenafweging?”, IRDI 2007, afl. 4, 450-451. 614 En andere intellectuele rechten die worden beschermd door het Unierecht 615 D.M BOYD en N.B. ELISSON, “social Network Sites: Definition, History, and Scholarship, http://jcmc.indiana.edu/vol13/issue1/boyd.ellison.html en X, http://www.wisegeek.com/what-is-a-socialnetworking-site.htm. 612
97
Doordat gebruikers dikwijls zonder toestemming auteursrechtelijk beschermde werken op hun profiel plaatsen en delen met andere gebruikers zijn deze sociale netwerksites een doorn in het oog voor vele auteurs. Met de bedoeling om deze inbreuken stop te zetten heeft Sabam een stakingsvordering ingesteld voor de Belgische rechtbank. Deze procedure zal ik nu bespreken.
Afdeling 2. Sabam T. Netlog §1. Feiten en argumenten van de partijen
Netlog NV beheert een sociale netwerksite. Op deze site kunnen gebruikers een profiel aanmaken en vervolgens kunnen zij dit profiel wereldwijd toegankelijk maken. Op dit profiel kunnen gebruikers een dagboek bijhouden, hun hobby’s en interesses meedelen, hun vrienden laten zien maar ook foto’s en videofragmenten uploaden en meedelen.616 Sabam vindt dat het sociale netwerk van Netlog het voor zijn leden mogelijk maakt om beschermde en door Sabam beheerde muziek- en audiovisuele werken aan het publiek ter beschikking te stellen zodanig dat ook andere leden het kunnen raadplegen. Dit zonder toestemming en zonder vergoeding door Netlog. Om vergoeding te verkrijgen probeerde Sabam een overeenkomst te sluiten met Netlog. Aangezien Netlog niet op de uitnodiging van Sabam inging besloot Sabam om Netlog per brief aan te manen om de niet-toegestane ter beschikking stelling stop te zetten. Omdat Netlog hierop niet reageerde besloot Sabam om een stakingsvordering o.b.v. art. 87 § 1 auteurswet in te leiden bij de voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg te Brussel. Haar eis strekt ertoe om Netlog, als tussenpersoon, te verplichten alle onrechtmatige uitwisselingen onmogelijk te maken op straffe van een dwangsom van 1000 euro per dag vertraging.617 Voor de rechter verweerde Netlog zich door te stellen dat, indien het stakingsbevel wordt ingewilligd, haar een algemene toezichtverplichting wordt opgelegd. Dit is verboden door art. 21 §1 van de wet elektronische handel die art. 15 lid 1 van de richtlijn 2000/31 omzet in het Belgisch recht.618 Concreet stelt Netlog dat “toewijzing van deze vordering tot gevolg kan hebben dat zij voor al haar klanten, in abstracto en preventief, op haar kosten en zonder beperking in de tijd, een systeem moet installeren dat het grootste deel van de informatie die op haar servers wordt opgeslagen, filtert met het oog op de identificatie van elektronische 616
Ro. 16 t.em. 17 HvJ 16 februari 2012, C-360/10, Sabam t. Netlog NV. Ro. 18 t.em. 21 HvJ 16 februari 2012, C-360/10, Sabam t. Netlog NV. 618 Ro. 22 HvJ 16 februari 2012, C-360/10, Sabam t. Netlog NV . 617
98
bestanden die muziek-, cinematografische of audiovisuele werken bevatten waarvan Sabam stelt bepaalde rechten te bezitten, en dat zij vervolgens de uitwisseling van dergelijke bestanden moet blokkeren” 619 en waarschijnlijk tot gevolg heeft dat persoonsgegevens moeten worden verwerkt.620 Omdat de rechtbank in Brussel niet overtuigd was van de verenigbaarheid van zo een maatregel met het Unierecht besloot ze om de volgende prejudiciële vraag te stellen:621 Is het volgens het Unierecht toegelaten dat een nationale rechter aan een hostingdienstverlener beveelt om een filtersysteem te installeren dat het merendeel van de data die op zijn servers is opgeslagen filtert,
zonder dat er een verschil wordt gemaakt tussen zijn cliënten, dat
daarenboven preventief werkt zonder beperking in de tijd en dat door de hostingdienstverlener moet worden betaald.622 Op 16 februari 2012 deed het Hof van Justitie uitspraak623. §2. Beantwoording van de prejudiciële vraag.
Ik ga hier niet de volledige argumentatie van het Hof van Justitie toelichten omdat deze grotendeels gelijk loopt met die van het arrest Scarlet t. Sabam 624 . Wie de volledige argumentatie van het Hof wil bestuderen verwijs ik door naar de rechtsoverweging 26 tot en met 52 van het arrest Sabam t. Netlog. Omdat Netlog profielinformatie op zijn servers opslaat stelt het Hof eerst en vooral dat Netlog een hostingdienstverlener is in de zin van art. 14 van de richtlijn 2000/31 en dat zij in deze hoedanigheid een tussenpersoon is. Vervolgens bevestigt het Hof dat t.a.v. tussenpersonen een rechterlijk bevel kan worden opgelegd. Dit om bestaande inbreuken stop te zetten maar ook om nieuwe inbreuken te voorkomen.625 Het Hof besluit dat de maatregel waarover om uitlegging wordt gevraagd voor Netlog een algemene verplichting inhoudt om een preventief en actief toezicht te houden op de data die
619
Ro. 23 HvJ 16 februari 2012, C-360/10, Sabam t. Netlog NV . Ro. 24 HvJ 16 februari 2012, C-360/10, Sabam t. Netlog NV. 621 E. LIEVENS en E. WOUTERS, noot onder HvJ 16 februari 2012, C-360/10, Sabam t. Netlog NV, Computerrecht 2012, afl. 4, 273. 622 Ro. 25 HvJ 16 februari 2012, C-360/10, Sabam t. Netlog NV. 623 HvJ 16 februari 2012, C-360/10, Sabam t. Netlog NV. 624 HvJ 24 november 2011, C-70/10, Scarlet t. Sabam. 625 Ro. 27 t.e.m. 29 HvJ 16 februari 2012, C-360/10, Sabam t. Netlog NV. 620
99
worden opgeslagen op de servers van Netlog en dus in strijd is met artikel 15 lid 1 van de richtlijn 2000/31/EG.626 Dan gaat het Hof na of de maatregel conform is met de door het Unierecht erkende grondrechten en bevestigt eerst dat het intellectuele eigendomsrecht geen absoluut recht is en dat dit moet worden afgewogen tegen de andere grondrechten die zijn erkend in de Europese Unie. Het bevestigt dat bij het opleggen van maatregelen moet worden gezocht naar een juist evenwicht tussen de bescherming van intellectuele eigendomsrechten en andere grondrechten.627 Vervolgens beslist het Hof dat de maatregel een te vergaande inperking vormt van drie grondrechten. Ik ga de redenering van het Hof hier niet uitschrijven omdat deze gelijk loopt met de redenering in de zaak Sabam t. Netlog. Ten eerste is het een te vergaande inperking van de vrijheid van ondernemerschap van Netlog. 628 Ten tweede is het een te vergaande inperking van het recht op bescherming van persoonsgegevens van de leden van Netlog629. Ten derde is het een te vergaande inperking van het recht op vrijheid van informatie.630 Concluderend stelt het Hof dan ook dat de Maatregel onverenigbaar is met het Unierecht631.632 §3. Analyse
Dit arrest maakt het duidelijk dat het de lijn van haar vorige rechtspraak verderzet. Concreet vormt dit een arrest een bevestiging van twee andere uitspraken van het Hof van justitie.633 Ten eerste bevestigt het haar uitspraak gedaan in de zaak Promusicae t. Telefónica 634. Kort gezegd werd in dit arrest gezegd dat het intellectueel eigendomsrecht tegen andere grondrechten moet worden afgewogen.635 Ten tweede wordt de uitspraak in de zaak Scarlet t. Sabam636 bevestigd. In deze zaak zijn zowel de feiten, de prejudiciële vraag en de redenering van het Hof grotendeels identiek met 626
Ro. 33 t.e.m. 38 HvJ 16 februari 2012, C-360/10, Sabam t. Netlog NV. Ro. 39 t.e.m. 43 HvJ 16 februari 2012, C-360/10, Sabam t. Netlog NV. 628 Voor de redenering zie ro. 45 t.e.m. 47 HvJ 16 februari 2012, c-360/10, Sabam t. Netlog NV, 629 Ro. 49 en 51 HvJ 16 februari 2012, C-360/10, Sabam t. Netlog NV., 630 Ro. 51 HvJ 16 februari 2012, C-360/10, Sabam t. Netlog NV. 631 Richtlijn 2000/31/EG; 2001/29/EG en 2004/48/EG en de toepasselijke grondrechten. 632 Ro. 52 HvJ 16 februari 2012, C-360/10, Sabam t. Netlog NV. 633 E. LIEVENS en E. WOUTERS, noot onder HvJ 16 februari 2012, C-360/10, Sabam t. Netlog NV, Computerrecht 2012, afl. 4 274. 634 HvJ 29 januari 2008, C-275/06, Promusicae t. telefónica. 635 Ro. 62-68 HvJ 29 januari 2008, C-275/06, Promusicae t. telefónica. 627
100
deze in de zaak Sabam t. Netlog. Het enige verschil bestaat erin dat Netlog een hosting provider is terwijl Scarlet een access provider is. 637 Hieruit kan men concluderen dat de hoedanigheid van de internet service provider geen invloed heeft op het antwoord van de prejudiciële vragen en dit zowel vanuit het oogpunt van de richtlijn elektronische handel als vanuit de richtlijnen met betrekking tot het auteursrecht638. Bijgevolg is de hoedanigheid van de internet service provider irrelevant voor het ontwikkelde regime en de toe te passen voorwaarden Tot op heden heeft de rechtbank van eerste aanleg te Brussel nog geen uitspraak ten gronde gedaan. Het is dan ook uitkijken naar hoe de rechtbank de rechtspraak van het Hof van Justitie zal interpreteren en toepassen.
HOOFDSTUK 7: AANSPRAKELIJKHEID VAN GOOGLE INC VOOR GOOGLE NEWS EN GOOGLE CACHE Afdeling 1. Begripsbepaling Google Inc. baat in hoofdzaak een internetzoekmachine uit. Naast deze zoekmachine verleent Google ook andere diensten. Google News en Google Cache zijn twee van deze diensten. 639 Google Cache werkt als volgt. Wanneer de zoekrobots van Google het web doorzoeken indexeren zij de verschillende webpagina’s. Indien de webpagina is geïndexeerd maakt de zoekrobot van deze webpagina een kopie640 in het cachegeheugen van de servers van Google. Vervolgens wordt deze kopie ter beschikking gesteld aan de internauten. In de zoekresultaten krijgt de internaut de mogelijkheid om ofwel, via een hyperlink, naar de oorspronkelijke
636
HvJ 24 november 2011, C-70/10, Scarlet t. Sabam. D. GOBERT en J. JOURET, “ l’arrêt Scarlet contre Sabam: la consécration d’un juste équilibre du rôle respectif de chaque auteur dans la lutte contre les échanges illicites d’oeuvres protégées sur internet, RDTI 2012, afl. 46, 59. 638 Richtlijn 2001/29/EG (auteursrechtrichtlijn) en richtlijn 2004/48/EG (handhavingsrichtlijn). 639 Uitleg gebaseerd op B. VAN ASBROECK en M. COCK, “ Droit d’auteur belge – Google News: 2-0” (noot onder Vz. Rb. Brussel 13 februari 2007, 174-175; C. LEFEBRE, “ Note d’observations” (noot onder vz. Rb. Brussel 13 februari 2007), RDTI 2007 , afl. 28, 249-250; J-P TRIAILLE, “ La question des copies ‘cache’ et la responsabilité des intermédiaires - Copiepresse c. Google, Field v. Google”, in A. STROWEL en J-P TRIAILLE (eds.), Google et les nouveaux services en ligne, impact sur l’économie du contenu et questions de propriéte intellectuelle, Brussel, Larcier 2008, 255-256 ; G. VANDENDRIESSCHE, “Internet-zoekmotoren en onlinekranten: “The page can not be found”?” (noot onder vz. Rb. Brussel13 februari 2007), TBH 2007, 397-398; http://www.google.nl/features.html en http://www.googleguide.com/cached_pages.html. 640 In HyperText Markup Language (HTML). 637
101
pagina te gaan ofwel, via een hyperlink naar de kopie te gaan. Indien hij doorklikt naar de kopie krijgt hij de webpagina te zien zoals deze bestond ten tijde van het bezoek en de indexatie door de zoekrobot. Het wordt m.a.w. mogelijk gemaakt om de kopie te raadplegen zonder de oorspronkelijke webpagina raad te plegen. Indien de oorspronkelijke webpagina wordt verwijderd, gewijzigd of wordt ontoegankelijk gemaakt dan zal het nog steeds mogelijk zijn om de webpagina, in haar oorspronkelijke vorm, te raadplegen via de servers van Google. Google Cache heeft een driedelige functie641: 1. Ervoor zorgen dat de internaut steeds iets krijgt te zien of sneller iets krijgt te zien. 2. Ervoor zorgen dat internauten de onlineversie en de cache versie van een webpagina met elkaar kunnen vergelijken. 3. Ervoor zorgen dat de internaut kan nagaan hoe de webpagina gerelateerd is met de door hem gekozen trefwoorden. De zoektermen worden immers aangeduid in de cache versie. Google News bevat een collectie van diverse nieuwsbronnen. Deze nieuwsbronnen bestaan uit hyperlinks die doorverwijzen naar de webpagina’642. Indien men op de hyperlink klikt, komt men terecht bij de webpagina waarop het betreffende krantenartikel is gepubliceerd. De nieuwsbronnen worden gepresenteerd op de volgende manier: 1. De titel van het krantenartikel. 2. De eerste drie lijnen van het krantenartikel. 3. Eventueel een verkleinde versie van de foto naast het krantenartikel. 4. De naam van de onlinekrant en de website waarnaar wordt verwezen. 5. Een aantal hyperlinks naar andere websites waarop over informatie over hetzelfde onderwerp kan worden geraadpleegd. In België is de dienst Google News beschikbaar onder de benaming Google Nieuws.
Afdeling 2. Copiepresse tegen Google Inc.
Internet service providers kunnen niet alleen aansprakelijk worden gesteld voor inbreuken op het auteursrecht begaan door derden. Zoals blijkt uit de zaak Copiepresse tegen Google Inc.
641
G. VANDENDRIESSCHE, “Internet-zoekmotoren en onlinekranten: “The page can not be found”?” (noot onder vz. Rb. Brussel13 februari 2007), TBH 2007, 398. 642 In het merendeel van de gevallen wordt er doorverwezen naar onlinekrantenartikelen.
102
kunnen zij ook zelf het auteursrecht schenden. Het is logisch dat men in deze gevallen probeert om de door hen begane inbreuken stop te zetten en hen aansprakelijk te stellen. §1. Precedenten
Copiepresse is een beheersvennootschap die de auteursrechten beheerd van de Franstalige en Duitstalige pers in België.643 Google News werd in januari 2006 in België geïntroduceerd. Copiepresse vond dit een inbreuk op de auteursrechten die zij beheerde. Daarom vorderde zij, via eenzijdig verzoekschrift, de aanstelling van een deskundige. Dit werd toegestaan door de Brusselse beslagrechter. Nadat deze zijn rapport had neergelegd stelde Copiepresse een stakingsvordering in op basis van artikel 87 van de auteurswet jo. artikel 587, 7° Ger. W644. Google Inc. liet verstek en werd bij verstek veroordeeld tot het verwijderen van al de artikelen van de leden van Copiepresse op haar webpagina en tot publicatie van het verstekvonnis. Dit alles op straffe van dwangsom. Google tekende verzet aan. Ook het vonnis op verzet was ongunstig voor Google Inc 645 . Google tekende hiertegen hoger beroep aan. Het arrest in Hoger beroep werd uitgesproken op 5 mei 2011646. Het arrest in Hoger beroep komt grotendeels overeen met het vonnis in 1 ste aanleg. Daarom zal ik mij beperken tot het bespreken van, de relevante onderdelen, van het arrest van het Hof van Beroep en de verschilpunten met het vonnis in 1ste aanleg. Het stuk waarin Google Copiepresse onterecht verwijt dat er sprake is van rechtsmisbruik en de oneerlijke concurrentie behandel ik niet. Dit is niet relevant voor het antwoord op mijn onderzoeksvragen.. §2. De verhouding van Google Cache en Google News met de auteurswet A. Over Google Cache
De Google Cache functie maakt reproducties van auteursrechtelijk beschermde werken. Het is hierbij, in tegenstelling tot wat Google beweerde, irrelevant dat de webpagina’s in HTMLcode worden gekopieerd en pas op de computer van de internaut worden omgezet in leesbare pagina’s. Het Hof zegt hier, terecht, dat het niet van belang is dat de reproductie plaatsvindt 643
http://www.copiepresse.be/. Punt 7 van art. 587 van het gerechtelijk wetboek is geschrapt door art. 16 van de wet van10 mei 2007 betreffende de aspecten van gerechtelijk recht van de bescherming van intellectuele eigendomsrechten, BS 10 mei 2007 (Erratum. zie BS 14 mei 2007). 645 Vz. Rb. Brussel 13 februari 2007, TBH 2007, afl. 44, 377. 646 de Brussel (9 k.) 5 mei 2011, RDTI 2011, afl. 44, 35.en IRDI 2011, 265. 644
103
op niveau van de HTML-code. De auteurswet beschermt immers reproducties ongeacht op de wijze en de vorm waarin ze plaatsvinden. De HTML-code is enkel de voor een computer leesbare versie van een webpagina647. Aangezien Google de link “in cache” openbaar maakt deelt Google ook auteursrechtelijk beschermde werken mee aan het publiek 648 . Internauten kunnen immers de link in cache raadplegen door de hyperlink aan te klikken649. Bijgevolg zal Google inc. moeten bewijzen dat ze toestemming heeft van de auteurs dan wel dat ze valt onder een wettelijke uitzondering indien zij een stakingsbevel wil vermijden. Het is duidelijk dat er met betrekking tot Google cache nooit toestemming is verleend. Bijgevolg rijst de vraag of er een uitzondering kan worden toegepast. Met name rees de vraag of Google Cache zich kan beroepen op de exceptie van de tijdelijke kopie. Dit is volgens het Hof niet het geval omdat de caching door Google verschillend is van de caching in de zin van de richtlijn 2001/29/EG. Het Hof geeft volgende redenen650: -
Ten eerste is de caching niet technisch noodzakelijk om een effectieve transmissie van de werken te verzekeren of om de performantie en de snelheid van het netwerk te verhogen. Bijgevolg is de Google cache functie geen integraal en essentieel onderdeel van een technisch procedé dat als doel heeft de doorgifte in een netwerk tussen derden651 door een tussenpersoon652.
Ten tweede is de kopie die Google maakt niet van voorbijgaande of bijkomstige aard. Een kopie is slechts van voorbijgaande aard indien haar duur beperkt is tot dat wat noodzakelijk is voor de goede werking van een technisch procedé 653. Bovendien moet dit automatisch gebeuren. Dit wil zeggen dat de gegevens moeten worden gewist van zodra hun taak is voltooid. 654 In casu blijft de cache kopie toegankelijk voor een
647
G. VANDENDRIESSCHE, “Internet-zoekmotoren en onlinekranten: “The page can not be found”?” (noot onder vz. Rb. Brussel 13 februari 2007), TBH 2007, 401 en H. DE JONG, http://www.handleidinghtml.nl/. 648 de Brussel (9 k.) 5 mei 2011, RDTI 2011, afl. 44, 44. 649 G. VANDENDRIESSCHE, “Internet-zoekmotoren en onlinekranten: “The page can not be found”?” (noot onder vz. Rb. Brussel 13 februari 2007), TBH 2007, 401. 650 de Brussel (9 k.) 5 mei 2011, RDTI 2011, afl. 44, 45. 651 De internaut en de editor, eigenaar van de website. 652 Google Inc. 653 Ro. 64 HvJ 16 Juli 2009, C-05/08, Infopaq t. DDF 654 de Brussel (9 k.) 5 mei 2011, RDTI 2011, afl. 44, 45. J. DEENE, “Intellectuele rechten kroniek 2011, AM 2012, 442.
104
langere periode655. Het is zelfs zo dat de cache kopie gratis toegankelijk blijft indien men ondertussen de toegang tot de oorspronkelijke website betalend of onmogelijk heeft gemaakt. Een extra woordje uitleg is hierbij wenselijk. In de eerste plaats kan men moeilijk ontkennen dat het maken van de kopie deel uitmaakt van de indexeringswerkzaamheden van de zoekrobot656. Het permanent bewaren van de kopie overschrijdt echter de grenzen van het technisch noodzakelijke. Bovendien gebruikt Google de kopieën voor andere doelen dan het indexeren. De kopie wordt aan het publiek meegedeeld. Dit laatste wordt niet gedekt door de uitzondering van de tijdelijke kopie 657 . Bijgevolg blijft het een open vraag of de loutere reproductie in het kader van indexeringswerkzaamheden toegelaten is. Vervolgens wil ik nog benadrukken dat met betrekking tot Google Cache evenmin is voldaan aan de overige voorwaarden van de uitzondering voor tijdelijke kopieën. Dit komt omdat658: 1. Het geen transitoire kopie is. De kopie bevindt zich gedurende lange tijd op haar definitieve bestemming659. Bijgevolg wordt de kopie op zich niet doorgegeven naar een andere bestemmeling. 2. Het geen accessoire kopie is. Omdat de kopie afzonderlijk raadpleegbaar is wordt zij de hoofdkopie. Elke band met de oorspronkelijke webpagina is verdwenen. 3. Het geen tijdelijke kopie is. Anders gezegd: de kopie is niet van voorbijgaande aard. Om tijdelijk te zijn mag de kopie niet langer bestaan dan noodzakelijk voor de goede werking van het technische procedé. Dit brengt mee dat de kopie moet worden verwijderd indien ze niet meer noodzakelijk is.660 . 4. Men niet de transmissie tussen derden door een tussenpersoon beoogt. Google kan in casu niet aanzien worden als een tussenpersoon. 5. Google Cache een zelfstandige economische waarde heeft. In het begin werden de kopies enkel gemaakt voor het functioneren van de zoekrobot. Nu worden deze kopies 655
Van enkele dagen tot enkele jaren. G. VANDENDRIESSCHE, “Internet-zoekmotoren en onlinekranten: “The page can not be found”?” (noot onder vz. Rb. Brussel 13 februari 2007), TBH 2007, 401. 657 J-P TRIAILLE, “ La question des copies ‘cache’ et la responsabilité des intermédiaires - Copiepresse c. Google, Field v. Google”, in A. STROWEL en J-P TRIAILLE (eds.), Google et les nouveaux services en ligne, impact sur l’économie du contenu et questions de propriéte intellectuelle, Brussel, Larcier 2008, 258. 658 J-P TRIAILLE, “ La question des copies ‘cache’ et la responsabilité des intermédiaires - Copiepresse c. Google, Field v. Google”, in A. STROWEL en J-P TRIAILLE (eds.), Google et les nouveaux services en ligne, impact sur l’économie du contenu et questions de propriéte intellectuelle, Brussel, Larcier 2008, 257. 659 De servers van Google. 660 Ro. 64 HvJ 16 juli 2009, c-05/08, Infopaq t. DDF, en Y. VAN DEN BRANDE, “Scrapen: het verzamelen van online publiekelijk beschikbare gegevens”, AM 2009, afl.6, 612. 656
105
ook als extra dienst ter beschikking gesteld aan de internauten en dit lijkt de kopies een zelfstandige economische waarde te geven661. B. Over Google News
Om de leesbaarheid te bevorderen ga ik de bespreking van Google News opsplitsen in verschillende delen. Ik zal bij de verschillende delen de visie van het Hof bespreken. Waar nodig zal ik uitleg, opmerkingen en bedenkingen toevoegen. a. Een gedeelte van een werk is auteursrechtelijk beschermd
De eerste vraag die rijst is of een gedeelte van een werk auteursrechtelijk beschermd is. Zoals hierboven neergeschreven reproduceert Google News slechts bepaalde delen van een persartikel. Google Inc. argumenteerde dat deze onderdelen geen auteursrechtelijke bescherming genieten. Het Hof is, terecht, van oordeel dat de beschermingsvoorwaarden voor delen van een werk dezelfde zijn als die voor een volledig werk en dat nergens uit blijkt dat delen van een werk anders moeten worden behandeld dan het volledige werk 662. De delen zijn auteursrechtelijk beschermd van zodra zij origineel zijn en het gevolg zijn van een intellectuele inspanning van een persoon663. Het Hof van Beroep is hier duidelijk beïnvloed door de infopaq arresten van het Hof van Justitie 664 . 665 Bijgevolg is ook bij partiële reproducties gekopieerd
666
toestemming
noodzakelijk
mits
daarbij
originele
elementen
worden
. Dit is hier het geval. Opgemerkt dient wel te worden dat niet alle persartikels
auteursrechtelijke bescherming genieten 667 . Zo zal een loutere weergave van feiten, cijfermateriaal en andere informatie waaruit geen persoonlijke toets blijkt niet beschermd zijn. Men mag echter niet vergeten dat deze elementen op een originele wijze worden voorgesteld en zo dus toch voor bescherming in aanmerking komen. Hoe dan ook, het geautomatiseerd
661
Y. VAN DEN BRANDE, “Scrapen: het verzamelen van online publiekelijk beschikbare gegevens”, AM 2009, afl.6, 612. 662 de Brussel (9 kamer) 5 mei 2011, IRDI 2011, 277, nr. 29. 663 Een loutere weergave van feiten is niet beschermd. 664 HvJ 16 juli 2009, c-05/08, Infopaq t. DDF, en HvJ 17 januari 2012, c-302/10, Infopaq international t. DDF, . 665 A. STROWEL,” European copyright: beyond the additions made by the European court of Justice, some pieces are still missing” in M-C JANSSENS en GEERTRUI VAN OVERWALLE (eds.), Harmonisation of European IP law. From European rules to Belgian law and practice – contributions in honour of Frank Gotzen, Brussels, Bruylant, 2012, 80. 666 Y. VAN DEN BRANDE, “Scrapen: het verzamelen van online publiekelijk beschikbare gegevens”, AM 2009, afl.6, 609-610. 667 D. VOORHOOF, “slecht nieuws voor Google News”, AM 2007, afl. 1-2, 121.
106
overnemen van gedeeltelijke letterlijke boodschappen, door een internet service provider, is en blijft een riskante bezigheid.668 b. Auteursrechtelijk beschermde werken worden door Google news gereproduceerd en publiek meegedeeld
Aangezien uit het voorgaande blijkt dat Google auteursrechtelijk beschermde werken fragmenten reproduceert heeft het geen nut om dit opnieuw te bespreken. De reproducties die Google maakt worden vervolgens openbaar gemaakt.
669
Door deze
openbaarmaking kunnen de reproducties door internauten worden raadgepleegd. Bijgevolg deelt Google Inc. ook in het kader van Google News auteursrechtelijk beschermde werken mee aan het publiek. c. De uitzonderingen in de auteurswet zijn limitatief
Google stelde dat de uitzonderingen in de auteurswet niet limitatief zijn. Het meent dat reproducties zijn toegelaten, zonder toestemming van de auteur wanneer ze gebeuren voor een legitiem doel. Met name de toegang tot informatie. Het Hof volgt deze redenering niet. Ten eerste beschouwt het Hof Google niet als een eenvoudige “wegwijzer” op het internet. Google stelt internauten niet alleen in staat om efficiënter persartikels terug te vinden maar reproduceert ook het significante deel van de persartikels. Hierdoor krijgt de internaut de kans om de essentiële informatie van het persartikel te achterhalen. Ten tweede is het zo dat het reproductierecht en het publieke mededelingsrecht exclusieve rechten zijn. Uitzonderingen en beperkingen moeten, bijgevolg, restrictief worden geïnterpreteerd. Bovendien staan de uitzonderingen op het auteursrecht limitatief opgesomd in de auteurswet. Nergens in deze rechtsbronnen wordt voorzien in een algemeen recht op communicatie en reproductie in het kader van een legitiem doel. Dit brengt mee dat Google deze informatie enkel mag reproduceren en publiek meedelen met toestemming van de auteur of wanneer ze zich kunnen beroepen op een uitzondering.
668
Y. VAN DEN BRANDE, “Scrapen: het verzamelen van online publiekelijk beschikbare gegevens”, AM 2009, afl.6, 609-610. 669 Voo een uitleg over wat wordt meegedeeld zie beschrijving Google News pagina 102.
107
d. Google heeft geen toestemming om de werken te reproduceren en publiek mee te delen
Google Inc. beweert toestemming te hebben van de auteurs om de werken te reproduceren en mee te delen voor haar Google News diensten. Ten eerste zegt Google Inc. dat er een expliciete toestemming in van de krant “l’Echo”. Het Hof bevestigt dat “L’Echo” toestemming heeft gegeven maar voegt toe dat deze toestemming zich enkel uitstrekt tot Google News en zeker en vast niet tot Google Cache. Deze toestemming kan overigens steeds worden ingetrokken. De rechtsvordering ingesteld door Copiepresse 670 kan, volgens het Hof, enkel worden gezien als een intrekking van deze toestemming.671 Vervolgens beweerde Google Inc. dat er sprake was van een impliciete toestemming omdat de webpagina’s geen robot.txt. bestand672 hadden opgenomen. Het Hof beslist volledig terecht dat het systeem van een impliciete toestemming onverenigbaar is met de auteurswet. De auteurswet vereist een expliciete, duidelijke en voorafgaande toestemming van de auteur. Deze is niet voorhanden. Bijgevolg heeft Google Inc. voor haar Google News diensten geen toestemming om de werken te reproduceren en mee te delen. e. Google kan zich niet op een uitzondering beroepen
Google Inc. doet voor haar Google News diensten een beroep op de uitzondering van het citaatrecht. In deze context aanvaardt het Hof dat, indien aan alle voorwaarden is voldaan, een citaat ook in een persoverzicht mag worden gebruikt. In deze zaak wordt er, terecht, beslist dat niet is voldaan aan de voorwaarden omdat: 1. Google News de werken reproduceert zonder enige vorm van commentaar. 2. Google News de werken reproduceert zonder enige menselijke tussenkomst. 3. De uitreksels door Google News niet bijkomstig van aard zijn en niet kaderen in een doel van kritiek, polemiek, recensie, onderwijs en wetenschappelijke werkzaamheden.
670
Deze beheert, onder andere, de vermogensrechten van l’echo. Hierin verschilt het arrest met het vonnis in 1ste aanleg. 672 Door dit bestand verbiedt men zoekrobots om de webpagina’s te indexeren. Voor een gedetailleerde uitleg zie http://www.robotstxt.org/robotstxt.html . 671
108
4. Google Inc. niet handelt conform de eerlijke beroepsgebruiken. De internaut kan de essentiële informatie van het persartikel raadplegen zonder de oorspronkelijke webpagina te consulteren. Hierdoor riskeren de editors financieel verlies te lijden. 5. De naam van de auteur niet wordt vermeld. Het Hof vraagt zich hierbij, terecht, af waarom de zoekrobots niet zoeken naar de naam van de auteur en deze vervolgens vermelden bij het artikel. Google doet ook een beroep op de uitzondering van de actualiteitsverslaggeving. Omdat de ratio legis van deze uitzonderingen niet aanwezig is bij Google News aanvaardt het Hof deze uitzondering niet. De ratio legis is dat het voor mediadiensten vaak onmogelijk is om, bij actualiteitsverslaggeving, op tijd de toestemming te vragen van de auteurs. Dit kan van Google News niet gezegd worden. Voor de weergegeven fragmenten had Google voldoende tijd om toestemming te vragen. Bovendien worden de werken voor een te lange tijd 673 beschikbaar gesteld. O.i. kan Google News zich om nog een andere reden niet beroepen op deze uitzondering. Voor deze uitzondering mogen de persartikels slechts accessoir zijn aan de verslaggeving en niet er zelf het voorwerp van uitmaken674. Dit is wel het geval bij Google news. f. Schending van de morele rechten van de auteur
Google News schendt twee morele rechten van de auteur. Omdat het werk wordt gewijzigd zonder toestemming van de auteur wordt zijn recht op integriteit geschonden. Bovendien wordt zijn recht op vaderschap geschonden. Google News vermeldt immers niet de naam van de auteur. Er is geen inbreuk op het divulgatierecht omdat het divulgatierecht slechts een keer kan worden uitgeoefend en betreffende artikels reeds openbaar zijn gemaakt. C. Over de toepassing van de wet inzake elektronische handel a. Geen toepassing van de aansprakelijkheidsvrijstellingen
Google doet een beroep op de aansprakelijkheidsvrijstellingen van de wet en de richtlijn inzake elektronische handel.
673
30 dagen. de Brussel (9 k.) 5 mei 2011, IRDI 2011,278; B. VAN ASBROECK en M. COCK, “ Droit d’auteur belge – Google News: 2-0” (noot onder Vz. Rb. Brussel 13 februari 2007, 174-175 en G. VANDENDRIESSCHE, “Internet-zoekmotoren en onlinekranten: “The page can not be found”?” (noot onder vz. Rb. Brussel 13 februari 2007), TBH 2007, 403. 674
109
Het Hof vindt dat de aansprakelijkheidsvrijstellingen geen toepassing vinden omdat: 1. Google Inc. zelf inbreuken begaat. Bijgevolg wordt het gedrag van Google Inc. zelf dat wordt geviseerd en niet dat van de webpagina’s naar waar Google verwijst675. Het gaat hier m.a.w. niet over de rechtmatigheid van de inhoud van de geïndexeerde webpagina’s naar waar Google Inc. verwijst maar over de reproducties en mededelingen die zijn gedaan door Google zelf. 2. Het niet de bedoeling was van de Europese wetgever dat zoekmachines zouden genieten van de aansprakelijkheidsvrijstelling van de richtlijn inzake elektronische handel676. Over de cache functie stelt het Hof dat het niet gaat over de ”tijdelijke kopie van gegevens677” zoals bedoeld in de richtlijn inzake elektronische handel. Het Hof geeft volgende redenen: 1. De kopieën op de servers van Google Inc. dienen niet dienen om de transmissie via communicatienetwerken mogelijk te maken. Google Inc. geeft dit zelf toe 2. De kopieën blijven bestaan gedurende lange tijd. De duur van de kopie overschrijdt de tijd noodzakelijk om transmissies tussen netwerken mogelijk te maken. 3. Het gaat hier niet alleen om de reproducties maar ook over de publieke mededeling van deze reproductie. Dit wordt niet gedekt door deze uitzondering. Over Google News stelt het Hof dat het niet gaat om louter doorverwijzen naar de webpagina’s. Google treedt actief op. Het selecteert, klasseert en ordent de persartikels. Daarnaast reproduceert en wijzigt Google News de persartikels. Kort gezegd: Bij het verlenen van de diensten Google News en google Cache neemt Google Inc. een actieve rol op zich en is het geen louter passieve tussenpersoon is. De wettelijke aansprakelijkheidsvrijstellingen zijn bijgevolg niet van toepassing. b. Bedenkingen over de al dan niet toepassing van de wet elektronische handel op Google Inc.
Eerst en vooral moeten we nagaan of zoekmachines vallen onder het toepassingsgebied van de wet en de richtlijn elektronische handel. Vervolgens gaan we na of ze zich met succes kunnen beroepen op de aansprakelijkheidsvrijstellingen van deze wetgeving. 675
ste
Hierbij bevestigt het Hof het vonnis in 1 aanleg. Het Hof verwijst naar artikel 21.2 richtlijn elektronische handel. 677 Of proxy caching. 676
110
Zoekmachines vallen binnen het toepassingsgebied van de wet en de richtlijn elektronische handel. Zoekmachines zijn een dienstverlener in de zin van de wet elektronische handel. Zij verlenen een dienst van de informatiemaatschappij omdat zij hun diensten: 1. Gewoonlijk tegen vergoeding verrichten. Zij worden niet vergoed door de gebruikers maar verkrijgen inkomsten uit advertenties. Ook webpagina’s kunnen tegen vergoeding gebruik maken van de zoektechniek van Google678. 2. Verrichten op afstand. De dienst wordt verstrekt zonder dat de Google Inc. en de internaut gelijktijdig aanwezig zijn. 3. Verrichten langs elektronische weg. 4. Verrichten op individueel verzoek. De zoekresultaten 679 worden enkel weergegeven wanneer een internaut hierom verzoekt. Bovendien worden ook de pagina’s in cache enkel weergeven op verzoek van de internaut. Een andere vraag is of zoekmachines, met betrekking tot hun activiteit van zoekmachine, een beroep kunnen doen op de aansprakelijkheidsvrijstellingen van de wet elektronische handel. O.i. zijn zoekmachines uitdrukkelijk uitgesloten van de lijst van personen die zich kunnen beroepen op de aansprakelijkheidsvrijstellingen 680 . Dit vloeit voort uit artikel 21 van de richtlijn inzake elektronische handel. Dit artikel stelt dat de Commissie bij haar evaluatie van de richtlijn moet onderzoeken of er specifieke maatregelen moeten worden genomen ten aanzien van de aansprakelijkheid van aanbieders van zoekmachines. Hieruit valt af te leiden dat de richtlijn nu geen aansprakelijkheidsvrijstelling bevat voor zoekmachines. Het gevolg hiervan is dat er onduidelijkheid bestaat rond de aansprakelijkheid van zoekmachines en bestaat het risico dat zij de grote gedupeerde zullen worden. Naar de toekomst toe is volgens mij aan te raden om een specifieke aansprakelijkheidsvrijstelling in te voeren voor zoekmachines. In deze context kan worden opgemerkt dat de DMCA voor zoekmachines een specifieke aansprakelijkheidvrijstelling invoert681.
678
http://brekend.nl/2011/12/13/infographic-de-inkomsten-van-google/ en http://www.businessmba.org/google-facts/ 679 Zowel bij Google cache als bij Google news. 680 F. PETILLION EN S. HUART, “ La responsabilité des intermédiaires dans la violation des droits d’auteurs”, in X, droits intellectuels: à la rencontre d’une stratégie pour l’entreprise, Bruylant, Brussel, 2002, 580, F. PETILLION, “Google goochelt en ontgoochelt, IRDI 2004, 233 en F. PETILIION, “ De Copiepresse/Google news zaak: een Pyrrusoverwinning?”, IRDI 2011, 202 en G.M RICCIO; G. SPINDLER; A. V.D. PERRE en T. VERBIEST, Study on the liability of internet intermediaries, http://ec.europa.eu/internal_market/ecommerce/docs/study/liability/final_report_en.pdf , 4 (115p.). 681 De DMCA voegt een §l 512 (d) toe aan de Copyright act van 1976.
111
D. Over de vrijheid van meningsuiting
Google vindt dat de auteurswet, zoals ze wordt geïnterpreteerd door Copiepresse, de vrijheid van meningsuiting 682 schendt. Het Hof zegt, terecht, dat de vrijheid van informatie geen absoluut recht is en kan worden beperkt indien is voldaan aan de voorwaarden van artikel 10 § 2 EVRM. De rechten van anderen en het auteursrecht zijn redenen die een beperking van de vrijheid van meningsuiting kunnen verantwoorden683. Daarenboven belet het auteursrecht niet dat Google zijn diensten zou blijven verlenen. Het is bijvoorbeeld mogelijk om overeenkomsten te sluiten met de auteurs en hun beheersvennootschappen. M.i. beslist het Hof hier terecht dat het in casu gaat om een redelijke en te rechtvaardigen inbreuk op de vrijheid van meningsuiting. E. Uitspraak
Het Hof besluit om het stakingsbevel ten overstaan van Google Inc. in te willigen. Toch wijzigt het, terecht, het stakingsbevel van de rechter in 1ste aanleg. Deze had beslist dat Google van al zijn websites al de artikelen, foto’s en grafische afbeeldingen moest verwijderen. Het nieuwe stakingsbevel verplicht Google enkel tot het verwijderen van de artikels, foto’s en afbeeldingen, op zijn functies Google Cache en Google News, van de Belgische auteurs wiens rechten worden beheerd door Copiepresse. Dit op straffe van een dwangsom van 25.000 euro per dag dat de inbreuken blijven bestaan.
HOOFDSTUK 8: CONCLUSIE RECHTSPRAAK Wat opvalt is dat voor de Belgische hoven en rechtbanken nog geen vorderingen tot schadevergoeding tegen internet service providers zijn ingesteld. Dit is volgens mij te verklaren door de hierboven beschreven nadelen van deze vordering t.o.v. internet service providers. Er blijkt een grote voorkeur uit te gaan naar de vordering tot staking. Bij deze vordering tot staking valt het op dat de Belgische rechters zeer snel deze vordering inwilligen en hierbij een voor de auteurs zeer gunstige houding aannemen. Vaak nemen zij hierbij,
682
Artikel 10 EVRM. ste Zie art.10 § 2 EVRM, art. 1 van het 1 aanvullend protocol bij het EVRM en overweging 3 richtlijn 2001/29/EG. 683
112
volgens mij, een te auteursgezinde positie in waarbij ze de rechtmatige rechten en belangen van anderen lijken te vergeten en/of ondergeschikt lijken te vinden. Opmerkelijk is tevens dat men er lijkt vanuit te gaan dat internet service providers steeds in staat zijn om auteursrechtinbreuken stop te zetten. Dit terwijl de bestaande software en technieken hun beperkingen kennen. Uit de recente rechtspraak van het Hof van Justitie kunnen andere conclusies worden getrokken. Ten eerste is er in de laatste jaren een toenemende hoeveelheid interpretatieve rechtspraak van het Hof van Justitie met betrekking tot het auteursrecht. Hieruit blijkt dan ook dat het Hof van justitie een steeds belangrijkere rol inneemt. Ten tweede is, er in tegenstelling tot de Belgische rechtspraak, een trend merkbaar om de beschermingsomvang die het auteursrecht biedt te beperken ten voordele van de rechten van anderen. Zeker in de online wereld heeft het auteursrecht door de recente rechtspraak sterk aan slagkracht moeten inboeten. Zoals blijkt uit mijn analyse bij het arrest Scarlet t. Sabam en Sabam t. Netlog bestaat er nog steeds veel onduidelijkheid. Naar de toekomst toe is het te verwachten dat er meer prejudiciële vragen zullen worden gesteld en de rol van het Hof van Justitie met betrekking tot het auteursrecht en de aansprakelijkheid van internet service providers nog zal toenemen. Bovendien is het nog een grote vraag hoe de Belgische hoven en rechtbanken de bestaande interpretatieve rechtspraak zullen vormgeven.
HOOFDSTUK 9: CONCLUSIE Algemene opmerkingen Eerst en vooral moet worden gezegd dat er een groot verschil bestaat tussen de diverse soorten internet service providers. Niettemin kunnen hun taken worden samengevat in: 1. Het verlenen van toegang tot het internet. 2. Het ter beschikking stellen van webruimte. 3. Het maken, bewerken en publiceren van informatie op die webruimte. Tevens is er een groot verschil in de wijze waarop inbreukmakend materiaal wordt verspreid. Door deze grote diversiteit is het oppassen met algemene uitspraken en bij het beoordelen van
113
de aansprakelijkheid van een internet service provider zal steeds in concreto moeten worden nagegaan wat hun rol is. Ten tweede viel op dat de besproken rechtszaken allemaal werden ingesteld door beheersvennootschappen. Hun taak met betrekking tot de handhaving van het auteursrecht is dus zeer belangrijk. De beheersvennootschappen zien volgens mij de internet service providers als primair aanspreekpunt om schendingen van de auteursrechten op het internet stop te zetten. Dit is te begrijpen omdat het efficiënter is om één procedure in te stellen tegen één internet service provider dan om tegen elke gebruiker afzonderlijk op te treden. Bovendien beschikken zij vaak als enigen over de identificatiegegevens van internauten. Ook de toenemende invloed van de Europese Unie op het auteursrecht is merkbaar. Deze toenemende Europeanisering vindt haar oorzaak in de stijgende hoeveelheid Europese regelgeving en, daarmee samenhangend, een stijgende hoeveelheid interpretatieve rechtspraak van het Hof van Justitie. Deze interpretatieve rechtspraak is nodig omdat de richtlijn elektronische handel, de richtlijn auteursrecht in de informatiemaatschappij en de handhavingsrichtlijn op vele vlakken onduidelijk zijn en onvoldoende antwoord bieden op tal van problemen. Te denken valt o.m. aan de verantwoordelijkheid, zorg- en toezichtplicht van internet service providers en welke verplichtingen rechters hen kunnen opleggen. Op een aantal van deze kwesties is recent meer duidelijkheid gegeven. Toch blijven er nog veel onduidelijkheden. Hierdoor verwacht ik dat de rol van het Hof van Justitie zal blijven toenemen. Een belangrijk principe dat voortvloeit uit de rechtspraak van het Hof van Justitie is het proportionaliteitsprincipe. Bij maatregelen ter handhaving van intellectuele eigendomsrechten moet naar een evenwicht worden gezocht tussen de rechten en belangen van de houders van intellectuele rechten en de rechten en belangen van anderen. Het is nog uitkijken naar de reactie van de Belgische rechtspraak op de recente beslissingen van het Hof van Justitie. Ik wil ook nog opmerken dat het schrijven van een algemene conclusie over de aansprakelijkheid van internet service providers riskant is. Reeds in 1998 schreef P.B. HUGENHOLTZ het volgende: “ de variabele rol van de provider maakt het moeilijk algemene uitspraken over de aansprakelijkheid te doen”.684
684
P.B. HUGENHOLTZ, “ het internet: het auteursrecht voorbij? Preadvies Nederlandse Juristenvereniging, www.ivir.nl/publicaties/hugenholtz/preadvies.doc, 1-2.
114
Beantwoording van de onderzoeksvragen Bij de beantwoording van de vragen moet een onderscheid worden gemaakt tussen internet service providers die mere-conduit, caching en hosting diensten verlenen en andere. Indien nodig wordt ook een onderscheid gemaakt tussen de mere-conduit, caching en hosting diensten van de internet service provider. 1. Is een internet service provider burgerrechtelijk aansprakelijk voor inbreuken op het auteursrecht begaan op het internet? 1. A. Is de internet service provider civielrechtelijk aansprakelijk voor inbreuken op het auteursrecht die hij zelf begaat? Hier geldt het principe dat een internet service provider die diensten verleent van mereconduit,
caching
of
hosting
en
die
voldoet
aan
de
voorwaarden
van
de
aansprakelijkheidsvrijstellingen niet aansprakelijk kan worden gesteld. Voor inbreuken op het auteursrecht die hij zelf pleegt is meestal niet voldaan aan deze voorwaarden. Dit omdat de internet service provider in dat geval meestal een actieve rol krijgt. Dit terwijl de aansprakelijkheidsvrijstellingen enkel gelden voor passieve internet service providers. In de gevallen dat de aansprakelijkheidsvrijstellingen niet van toepassing zijn moet worden bewezen dat de internet service provider een fout heeft begaan die in oorzakelijk verband staat met de schade. In het geval hij zelf het auteursrecht schendt bestaat de fout, evident, in het schenden van het auteursrecht. Hoe de schade moet worden begroot is nog onduidelijk. Er is nog geen rechtspraak waarbij men schadevergoeding vordert van internet service providers. De beheersvennootschappen hebben een duidelijke voorkeur voor een vordering tot staking zoals in kort geding. Het stoppen van de inbreuk lijkt dan ook voor hen de belangrijkste doelstelling te zijn. 1. B. Is de internet service provider civielrechtelijk aansprakelijk voor inbreuken op het auteursrecht begaan door derden? In dit geval is de kans dat men een internet service provider met succes aansprakelijk kan stellen veel kleiner. Hij kan zich dan, mits aan de voorwaarden is voldaan, voor zijn activiteiten
van
mere-conduit,
aansprakelijkheidsvrijstellingen.
caching
en
hosting
beroepen
op
de
Voor activiteiten die niet worden beschermd door de
aansprakelijkheidsvrijstellingen geldt dat ze aansprakelijk zijn indien zij een fout begaan die 115
in oorzakelijk verband staat met de schade. Dit zal steeds in concreto moeten worden nagegaan. Ook hierover is er nog geen rechtspraak en de beheersvennootschappen kiezen voor een vordering tot staking. Zo kan rechtsherstel worden verkregen van internet service providers en zijn zij onrechtstreeks mede verantwoordelijk om inbreuken begaan door derden te beëindigen. 2. Is de internet service provider op een andere manier verantwoordelijk voor inbreuken op het auteursrecht begaan op het internet? A. Heeft de internet service provider de plicht om het bestaan van illegaal, auteursrechtelijk beschermd, materiaal op het internet op te sporen? Internet service providers die diensten van mere-conduit, caching en hosting verlenen hebben geen algemene toezichtverplichting. Evenmin moeten zij actief op zoek gaan naar onwettige activiteiten. Specifieke toezicht- en controleverplichtingen kunnen wel worden opgelegd. Nochtans is het onduidelijk waar de grens ligt tussen een algemene en een specifieke toezichtverplichting. Het is bijgevolg wachten op verdere interpretatieve rechtspraak van het Hof van Justitie. Het is al duidelijk dat een filtersysteem voor alle elektronische communicatie via een internet service provider dat: 1. zonder onderscheid op al zijn klanten worden toegepast 2. preventief werkt 3. uitsluitend door de dienstverlener wordt bekostigd 4. geen beperking in de tijd kent 5. werken identificeert waarop intellectuele eigendomsrechten zouden rusten 6. de uitwisseling blokkeert van bestanden die het auteursrecht schenden in strijd is met het verbod van algemene toezichtverplichtingen. Aan internet service providers die geen mere-conduit, caching en hosting diensten verlenen kan
wel
een
algemene
toezichtplicht
worden
opgelegd.
Hierbij
zal
het
proportionaliteitsprincipe in acht moeten worden genomen.
116
B. Heeft de internet service provider de plicht om het bestaan van illegaal, auteursrechtelijk beschermd, materiaal op het internet te melden? Art. 21 § 2 van de wet elektronische handel geeft aan internet service providers die mereconduit, caching en hosting diensten verlenen een meldingsplicht indien zij van de aansprakelijkheidsvrijstellingen willen genieten. Zij moeten de bevoegde autoriteiten verwittigen indien zij kennis hebben van vermeende onwettige activiteiten gepleegd door hun afnemers of van onwettige informatie die wordt geleverd door de afnemers van hun dienst. Nochtans is er onduidelijkheid over de vraag wanneer internet service providers de bevoegde autoriteiten moeten inlichten. Volgens mij is het redelijk om deze aangifteplicht te beperken tot strafbare handelingen en informatie. Indien zij niet melden terwijl zij daartoe verplicht zijn impliceert dit nog niet dat zij aansprakelijk
zijn.
Zij
verliezen
enkel
de
mogelijkheid
om
zich
op
de
aansprakelijkheidsvrijstellingen te beroepen. Hierna moet worden bewezen dat ze een fout hebben begaan die in oorzakelijk verband staat met de schade. Internet service providers die geen mere-conduit, caching en hosting diensten verlenen hebben geen wettelijke meldingsplicht met betrekking tot schendingen van het auteursrecht. Hoven en rechtbanken zouden hen eventueel wel kunnen verplichten tot het melden van bepaalde activiteiten maar moeten hierbij steeds het proportionaliteitsprincipe respecteren. C. Heeft de internet service provider de plicht om de uitwisseling van illegaal, auteursrechtelijk beschermd, materiaal op het Internet te blokkeren en/ of te verwijderen? De internet service provider die diensten levert van mere-conduit, caching en hosting is niet op algemene wijze verplicht tot het blokkeren en/of verwijderen van informatie. Specifieke verplichtingen tot het blokkeren en/of verwijderen van informatie kunnen wel. Er bestaat onduidelijkheid over de grens tussen een specifieke en een algemene verplichting. De Belgische rechtspraak aanvaardde de mogelijkheid tot zeer ruime filter- en/of blokkage verplichtingen. Zo werd een internet service provider verplicht tot het filteren van al het peerto-peer verkeer. Hierbij moest de provider de auteursrechtelijke beschermde inhouden selecteren en de uitwisseling ervan blokkeren. Het Hof van Justitie besliste echter dat dit in strijd was met de richtlijn elektronische handel. Ook eisen tot het blokkeren van websites werden ingewilligd. Over de verenigbaarheid van zulke maatregel met het recht van de Europese Unie moest het Hof van Justitie nog geen uitspraak doen. Daardoor is nog niet 117
duidelijk onder welke voorwaarden filter- en/of blokkageverplichtingen mogelijk zijn. Volgens mij zullen filter- en blokkagemaatregelen enkel kunnen indien zij alleen de illegale content kunnen tegenhouden en verwijderen en mits zij proportioneel zijn. Op de internet service provider die hosting diensten verleent rust een verplichting tot het verwijderen of blokkeren van informatie. Bij een strafrechtelijke inbreuk moet hij overgaan tot het blokkeren of verwijderen van informatie indien hij daadwerkelijk kennis heeft van het onwettige karakter van de activiteit of informatie. Bij een burgerrechtelijke inbreuk moet hij dit doen indien hij kennis heeft van feiten en omstandigheden waaruit het onwettige karakter van de activiteit of informatie blijkt. Nochtans zal de hosting provider ook hier slechts moeten overgaan tot het verwijderen indien dit proportioneel is. De internet service provider die caching diensten verleent moet de opgeslagen informatie verwijderen of de toegang ertoe onmogelijk maken van zodra hij daadwerkelijk kennis heeft van het feit dat de oorspronkelijke informatie werd verwijderd of geblokkeerd dan wel wanneer een administratieve of gerechtelijke autoriteit bevel heeft gegeven om de informatie te verwijderen of te blokkeren De internet service provider die geen diensten van mere-conduit, caching en hosting levert kan wel worden verplicht om op algemene wijze illegaal auteursrechtelijk beschermde werken te blokkeren en/of te verwijderen. Nochtans zal er in dit geval een evenwicht moeten worden gezocht tussen de verschillende rechten en belangen. Slotopmerking Het internet evolueert constant en veel sneller dan het recht en de rechtspraak. Hierdoor blijven vele vragen onbeantwoord. Te denken valt aan de, verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid van internet service providers. Waarschijnlijk is het onmogelijk om al deze vragen te beantwoorden in een digitale wereld die zich permanent aanpast en verbetert, en die de nieuwe wetgeving en rechtspraak steeds een stapje voor is.
118
119
Bibliografie Wetgeving
Internationale normen WIPO Copyright Treaty van 20 december 1996, http://www.wipo.int/treaties/en/ip/wct/trtdocs_wo033.html. Berner Conventie voor de bescherming van werken van letterkunde en kunst van 9 september 1886, aangevuld te Parijs op 4 mei 1896, herzien te Berlijn op 13 november 1908, aangevuld te Bern op 20 maart 1914, herzien te Rome op 2 juni 1928, te Brussel op 26 juni 1948, te Stockholm op 14 juli 1967 en te Parijs op 24 juli 1971,http://www.wipo.int/treaties/en/ip/berne/trtdocs_wo001.html.
Wetgeving Raad van Europa Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en fundamentele Vrijheden van 4 november1950, Treaty Series of the Council of Europe, No. 005. Europeesrechtelijke wetgeving Art. 57 Verdrag betreffende de Werking van de Europese Unie, Pb.C. 9 mei 2008, afl. 115, 47. Handvest van de Grondrechten, ondertekend te Nice op 7 december 2000, PB. C 303 van 14 december 2007. Richtlijn 98/34/EG van het Europees Parlement en de Raad van 22 juni 1998betreffende een informatieprocedure op het gebied van normen en technische voorschriften, PB L 204/37 van 21 juli 1998. Richtlijn 98/48/EG van het Europees Parlement en de Raad van 20 juli 1998tot wijziging van Richtlijn 98/34/EG betreffende een informatieprocedure op het gebied van normen en technische voorschriften, PB L 217/18 van 5 augustus 1998. 120
Richtlijn 2000/31/EG van het Europees Parlement en de Raad van 8 juni 2000 betreffende bepaalde juridische aspecten van de diensten van de informatiemaatschappij, met name de elektronische handel, in de interne markt PB L 178/1 van 17 juli 2000. Richtlijn 2001/29/EG van het Europees Parlement en de Raad van 22 mei 2001 betreffende de harmonisatie van bepaalde aspecten van het auteursrecht en de naburige rechten in de informatiemaatschappij, PB L 167/10 van 22 juni 2001. Richtlijn 2004/48/EG van het Europees Parlement en de Raad van 29 april 2004 betreffende de handhaving van intellectuele-eigendomsrechten, PB L 195/16 van 2 juni 2004. Belgische wetgeving
Wet van 30 juni 1994 betreffende het auteursrecht en de naburige rechten , BS 27 juli 1994 ( err. BS, 5 november 1994, err. BS, 22 november 1994). Wet van 11 maart 2003 betreffende bepaalde juridische aspecten van de diensten van de informatiemaatschappij, BS 17 maart 2003 (tweede uitg.), 12963. Wet van 22 mei 2005 houdende de omzetting in Belgisch recht van de Europese Richtlijn 2001/29/EG van 22 mei 2001 betreffende de harmonisatie van bepaalde aspecten van het auteursrecht en de naburige rechten in de informatiemaatschappij, BS 27 mei 2005 (3de uitg.). Wet van 13 juni 2005 betreffende de elektronische communicatie, BS 20 juni 2005. Wet van 9 mei 2007 betreffende de burgerrechtelijke aspecten van de bescherming van intellectuele eigendomsrechten, BS 9 mei 2007 (tweede uitg.) Erratum zie BS15 mei 2007 (tweede uitg.). Wet van 10 mei 2007 betreffende de aspecten van gerechtelijk recht van de bescherming van intellectuele eigendomsrechten, BS 10 mei 2007 (Erratum. zie BS 14 mei 2007).
121
Wet van 6 april 2010 met betrekking tot de regeling van bepaalde procedures in het kader van de wet van 6 april 2010 betreffende marktpraktijken en consumentenbescherming, BS 12 april 2010.
Amerikaanse wetgeving The digital Millennium Copyright act of 1998, http://frwebgate.access.gpo.gov/cgibin/getdoc.cgi?dbname=105_cong_bills&docid=f:h2281enr.txt.pdf. Rechtspraak
Rechtspraak EHRM EHRM 3 april 2007, Copland t. Verenigd Koninkrijk.
Rechtspraak van het Hof van Justitie HvJ 27 september 1988, 263/86, Belgische Staat t.Humbel en Edel. HvJ 7 december 2006, C-306/05, SGAE t. Rafael Hoteles. HvJ 29 januari 2008, C-275/06, Promusicae t. telefónica. HvJ 16 juli 2009, c-05/08, Infopaq t. DDF. HvJ 23 maart 2010, c-236/08 t.em. c-236/10, Google t. Louis Vuitton. Hvj 12 juli 2010, c-324/09, L’oréal t. eBay. HvJ 21 oktober 2010, Padawan SL t. SGAE. HvJ 22 december 2010, C-393/09, Bezpečnostní softwarová asociace t. Svaz softwarové ochrany.
122
HvJ 4 oktober 2011, c-403/08 en c-429/08, Football Association Premier League Ltd en anderen t. QC Leisure en andere (c-403/08) en Karen Murphy t. Media protection services Ltd. (c-429/08) HvJ 13 oktober 2011, c-431/09 en c-432/09, Airfield NV en Canal Digitaal BV t. Sabam(C431/09) en Airfield NV v Agicoa Belgium BVBA (C-432/09). HvJ 24 november 2011, C-70/10, Scarlet t. Sabam. HvJ 1 december 2011, C-145/10, Eva-Maria Painer t. Standard VerlagsGmbH e.a. HvJ 17 januari 2012, c-302/10, Infopaq international t. DDF. HvJ 16 februari 2012, c-360/10, Sabam t. Netlog NV. Rechtspraak van Belgische hoven en rechtbanken Brussel 16 november 1966, RW 1967-68, 1542. Cass. 25 juni 1982, RW 1982-83, 2702. Vz. rb. Brussel, 16 oktober 1996, AM 1996, 426. Brussel 28 oktober 1997, AM 1997, 383. Cass. 8 oktober 1999, RW 1999-2000, 1401 noot H. VANHEES, AM 2000, 289. Cass. 18 februari 2000, AM 2000, 290. Vz. Kh. Kortrijk 27 november 2000, jaarboek Handelspraktijken en mededinging, 2000, 202. Antwerpen 14 oktober 2002, AM 2003, 276. Cass. 25 september 2003, RW 2003-04, 1179. 123
Vz. rb. Brussel, 12 augustus 2004, AM 2005, 426. Vz.rb. Brussel 26 november 2004, computerrecht 2005, afl. 2, 65. Rb. Brussel 8 november 2005, AM 2006, 60. Cass. 26 januari 2006 RW 2006-07, noot DEENE, AM 2006, 180, noot H. VANHEES. Vz. Rb. Brussel 13 februari 2007, TBH 2007, afl. 44, 377. Antwerpen 25 juni 2007, AM 2007, 461. Vz. Rb. Brussel, 29 juni 2007, Computerrecht 2007, afl. 6, 280, noot F. PETILLION. Rb. Brussel, 22 oktober 2008, AM 2008, afl. 6, 467. Brussel (9de k.), 28 januari 2010, AM 2010, afl.2, 176. Brussel (9de k.) 5 mei 2011, RDTI 2011, afl. 44, 35.en IRDI 2011, 265. Antwerpen (1ste k.), 26 september 2011, AM 2012, afl. 2-3, 216 en RABG 2011, afl. 18, 1269, noot P. VAN EECKE en A. FIERENS.
Buitenlandse rechtspraak Trib. Gr. Inst. Paris, 5 mei 1997, DIT 1997, afl. 4, 27, noot SO. M. MGM Studios, Inc. v. Grokster, 29 maart 2005, Ltd. 545 U.S. 913 http://caselaw.lp.findlaw.com/cgibin/getcase.pl?court=US&navby=case&vol=000&invol=04-480. Rb. ’s-Gravenhage 11 januari 2012, LJN BV0549, http://zoeken.rechtspraak.nl/detailpage.aspx?ljn=BV0549. 124
Rechtsleer ARKENBOUT E.J, “Richtlijn auteursrecht en naburige rechten in de informatiemaatschappij: naar een Europees auteursrecht”, computerrecht 2001, 129. BAUGNIET J. en PETILLION F. “ moet een stakingsbevel als handhavingsmaatregel gepaard gaan met een belangenafweging?”, IRDI 2007, afl. 4, 450-451. BERENBOOM A. , Le nouveau droit d’auteur et les droits voisins, Brussel, Larcier, 2008, 536p. BRISON F. (ed.), Sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Larcier 2008, 283p. BRISON F., Inforum 2012 recente ontwikkelingen auteursrecht, http://www.abdbvd.be/inforum/Inforum%202012%20-%20Brison%20%20Recente%20ontwikkelingen%20auteursrecht.pdf. BRISON F., JANSSENS M-C, MAEYAERT P. en VANHEES H., “ Evoluties binnen het recht van de intellectuele eigendom (2009-2010), IRDI 2011, 174-200. BRISON F. en VANHEES H. (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 529p. BUYDENS M., “auteursrecht en internet, problemen en oplossingen voor het creëren van een online databanken met beelden en/of tekst”, http://www.belspo.be/belspo/home/publ/pub_ostc/d_auteur/p1a1nl.pdf. CASTERMANS M., Gerechtelijk privaatrecht: algemene beginselen, bevoegdheid en burgerlijke rechtspleging, Gent, story publishers,2009, 763p. COCHEZ E., fotografie en auteursrechten, Brugge, Die Keure, 2006, 134. COCK M. en VAN ASBROECK B., “ Droit d’auteur belge – Google News: 2-0” (noot onder Vz. Rb. Brussel 13 februari 2007, 173-177.
125
COPPENS F., “Filtrage p2P: possibilités techniques et obstacles juridiques”, noot onder vz. rb. Brussel 29 juni 2007, RDTI 2008, n° 30, 94-103. CORBET J., “ De ontwerp-richtlijn van 10 december 1997 over het auteursrecht en de naburige rechten in de informatiemaatschappij”, AMI 1998, 93-101. CORBET J. ‘De omzetting in Belgisch recht van de Europese richtlijn auteursrecht in de informatiemaatschappij. De nieuwe rechten ‘, in DUBUISSON F. en DOUTREPELONT, C (eds.). Le droit d’auteur adapté à l’univers numérique, analyse de la loi Belge du 22 mai 2005, Brussel, Bruylant, 2008, 10-18. COUDERT F. en WERKERS E. “Promusicae versus telefónicae: auteursrecht en recht op privacy in de weegschaal gelegd”, AM 2008, afl. 4, 249-263. CRUQUENAIIRE A.en. HERVEG J., “ La responsabilité des intermédiaires de l’internet et les procedures en référé ou comme en référé” ( noot onder luik 28 november 2001), JT 2002, 308-311. DEENE J., “ aansprakelijkheid van internet service providers”, NJW 2005, afl. 115, 722-734. DEENE J., “Sabam vs. Tiscali: een pyrusoverwinning”, Juristenkrant 2005, afl. 103, 5. DEENE J. en VAN DE PERRE K., “Nieuwe auteurswet, belang voor de digitale wereld”, NJW 2005, 866-888. DEENE J., “ Scarlet moet illegaal downloaden verhinderen”, Juristenkrant 2007, afl. 153, 11. DEENE J., reprografie, Gent, Story 2007, 79p. DEENE J., “Tv-uitzendingen in hotelkamers niet immuun voor auteursrecht” Juristenkrant 2007, afl. 141, 7. DEENE J., “privacy inbreukpleger kan primeren op handhaving auteursrecht”, Juristenkrant 2008, afl. 167, 4-5. 126
DEENE J. en L. DE CORT, “Intellectuele rechten kroniek 2011, NJW 2012, 438-452. DE GROOTE B., “ De onrechtmatige daad op internet”, in BROECKX K., CLAESSENS B., COUNYE D., e.a (eds.), privaatrecht in de reële en virtuele wereld, Antwerpen, Kluwer 2002, 657-754. DE VISSCHER F. en MICHAUX B., Précis du droit d’auteur, Brussel, Bruylant, 2000,1104p. DE PRETER C., “Nieuwe aansprakelijkheidsregels voor de dienstverlener”, in VAN EECKE P.en DUMORTIER J. (eds.), Elektronische handel. Commentaar bij de wetten van 11 maart 2003, Brugge, Die Keure, 2003, 211-235. DE MEYER C., “ het bevel tot staking naar Belgisch recht”, in BRISON F. (ed.), Sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Larcier 2008, 193-220. DE VISSCHER F. en MICHAUX B. “ Le droit d’auteur et les droit voisins désormais dans l’environnement numérique: la loi du 22 mai 2005 ne laisse-t-elle pas un chantier ouvert?”, JT 2006, 133-144. DE VISSCHER F., “la preuve des attentes au droits de propriété intellectuelle – Réforme de la saisie- Description (art. 6 à 8 de la directive 2004/48)” in BRISON F. (ed.), Sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Larcier, 2008,147-192. DE VROEY M., “Scarlet tijdelijk verlost van dwangsommen aan SABAM”, Computerrecht 2009, afl. 1, 37. DILLEMANS R., STUYCK J. VAN GERVEN W., Handelspraktijken,Gent, Kluwer 2004, 483p. DUBUISSON F. en DOUTREPELONT C., Le droit d’auteur adapté à l’univers numérique, analyse de la loi Belge du 22 mai 2005, Brussel, Bruylant, 2008, 314p. DUMORTIER J. en VAN EECKE P (eds.)., elektronische handel. Commentaar bij de wetten van 11 maart 2003, Brugge, Die Keure, 2003, 335p. 127
DUSSOLIER S., droit d’auteur et protection des oeuvres dans l’univers numérique –Droits et exceptions à la lumière des dispositifs de verrouillage des oeuvres, Brussel, Larcier, 2007, 619p. EDWARDS L., “Articles 12-15 ECD: ISP liability, the problem of intermediary service provider liability, in EDWARDS L. (ed.) , The new legal framework for e-commerce in Europe, Oxford, Hart, 2005, 93-136. EDWARDS L., The new legal framework for e-commerce in Europe, Oxford, Hart, 2005, 521p. ENGELFRIET A., “richtlijnconform filteren van peer-to-peer verkeer, IER 2007, afl. 6, 368-371. FIERENS A. en VAN EECKE P., “Pirate bay: schip voor anker in de Antwerpse haven”, (noot onder Antwerp 26 september 2011) RABG 2011, afl. 18, 1278-1287. GOBERT D. en JOURET J., “ l’arrêt Scarlet contre Sabam: la consécration d’un juste équilibre du rôle respectif de chaque auteur dans la lutte contre les échanges illicites d’oeuvres protégées sur internet, RDTI 2012, afl. 46, 33-65. GOTZEN F., “ art. 1 auteurswet”, in BRISON F. en VANHEES H. (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 6-19. GOTZEN F., “le caractère public des communications soumises au droit d’auteur dans la jurisprudence de la Cour de cassation belge”, in X, Urheberrecht Gestern-Heute-Morgen, Festschrift für Adolf dietz zum 65. Geburtstag, München, Beck, 2001, 389-399. GOTZEN F., “ De algemene beginselen van de vermogensrechten en van de morele rechten van de auteur volgens de wet van 30 juni 1994”, in GOTZEN F.(ed.), Belgisch auteursrecht van oud naar nieuw, Brussel, Bruylant, 1996, 67-98. GOTZEN F. (ed.), Belgisch auteursrecht van oud naar nieuw, Brussel, Bruylant, 1996, 548p.
128
GOTZEN F. , “ Badende nimfen, morele rechten en voorzichtige rechters” (noot onder Luik 4 december 2000), AM 2001, 365-367. GOTZEN F. en JANSSENS M-C, wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht, Brugge, Vanden Broele, 2009, 315p. GUNST P. en VAN EECKE P., “aansprakelijkheid van dienstverleners”, in VAN EECKE P. (ed.), recht en elektronische handel, Brussel, Larcier, 2011, 429p. HARRINGTON J., “Information society services: what are they and how relevant is the definition?”, computer law and security report 2001 vol. 17 no. 3, 174-181. HEERMA M J en ZWAAN V.A, “Google adwords: het Hof maakt veel duidelijk, maar we zijn er nog niet, NTER juli 2010, afl. 6, 208-217. HELBERGER N. en VAN HOBOKEN J., “ (Fast)food for thoughts: de uitspraak van het Hof van Justitie in de Scarlet/Sabam-zaak”, NTER 2012, afl. 2, 75-82. HUART S. en PETILLION F., “ La responsabilité des intermédiaires dans la violation des droits d’auteurs”, in X, droits intellectuels: à la rencontre d’une stratégie pour l’entreprise, Bruylant, Brussel, 2002, 553-594. HUGENHOLTZ P.B., “ Het internet : het auteursrecht voorbij ? Preadvies Nederlandse Juristenvereniging, www.ivir.nl/publicaties/hugenholtz/preadvies.doc. IDE N. , STROWEL A. en VERHOESTRAETE F., “ La directive du 8 juin 2000 sur le commerce électronique: un cadre juridique pour l’internet”, JT 2001, 133-145. JANSSENS M-C, “ De uitzonderingen op het auteursrecht anno 2005 – Een eerste analyse, AM 2005, 482-511. JANSSENS M-C “Faq de reprografieregeling” http://www.law.kuleuven.be/cir/publications/reprografieregeling.
129
JANSSENS M-C, “art. 21 auteurswet ” in BRISON F. en VANHEES H.(eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 125130. JANSSENS M-C, “art. 22 auteurswet ” in F. BRISON en VANHEES H. (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 134162. KASPERSEN H. EN LODDER A., guide to European Union law on e-commerce : commentary on the directives on distance selling, electronic signatures, electronic commerce, copyright in the information society, and data protection, Den Haag, Kluwer, 2002, 203p. LEFEBVRE C., “ Note d’observations” (noot onder vz. Rb. Brussel 13 februari 2007), RDTI 2007 , afl. 28, 246-255. LEFEVER K. en WERKERS E, “Karen Murphy versus FAPL en Sky” (noot onder HvJ 4 oktober 2011,C-403/08 en c-429/08), AM 2012, 55-56. LIEVENS E. en WOUTERS E., noot onder HvJ 16 februari 2012, c-360/10, Sabam t. Netlog NV, Computerrecht 2012, afl. 4, 272-274. LUCAS A. en LUCAS H-J, Traité de la propriéte littéraire et artistique, Parijs, Litec, 2006, 1210p. MICHAUX B. “ la Cour de justice interprète la notion de communication au public”, AM 2007, 303-314. MICHAUX B. » Les nouvelles dispositions procédurales relatives aux injonctions à l’encontre des intermédiaires (articles 8, 9 et 11 de la directive 2004/48)” in BRISON F. (ed.), Sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Larcier 2008, 259-283. MICHAUX B., “art. 86 bis auteurswet” in BRISON F. en VANHEES H.(eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 460474. 130
MICHAUX B. “art. 87 auteurswet” in BRISON F.en VANHEES H. (eds.), Huldeboek Jan Corbet. De Belgische auteurswet – artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2008, 476-490. MOEREL E.M en MORÉE E.J, online reclame, Deventer, Kluwer, 2002, 375p. MONTERO E., “La responsabilité des prestataires intermédiaires sur les résaux”, in ANTOINE M. ; CRUQUENAIRE A., DE LOCHT P., e.a. (eds.),Le commerce électronique européen sur les rails? Analyse et proposition de mise en oeuvre de la directive sur le commerce électronique, CRID, Brussel, Bruylant, 2001, 273-295. MONTERO E. en VAN ENIS Q.: ménager la liberté d’expression au regard des mesures de filtrage imposées aux intermédiaires de l’internet: la quadrature du cercle? Revue lamy droit de l’immateriel mei 2010, afl. 60, 86-99. PERRE A.V.D;RICCIO G.M; SPINDLER G.;en VERBIEST T., Study on the liability of internet intermediaries, http://ec.europa.eu/internal_market/ecommerce/docs/study/liability/final_report_en.pdf, 115p. PETILLION F., “ bevel tot staken is niet meteen een aansprakelijkheidsoordeel, computerrecht 2007, afl. 6, 283-284. PETILLION F. en BAUGNIET J., “ moet een stakingsbevel als handhavingsmaatregel gepaard gaan met een belangenafweging?”, IRDI 2007, afl. 4, 448-451. PETILLION F., “Google goochelt en ontgoochelt, IRDI 2004, 226-234. PETILIION F., “ De Copiepresse/Google news zaak: een Pyrrusoverwinning?”, IRDI 2011, 201-205. PRINS J.E.J en GIJRATH S.J.H, Privaatrechtelijke aspecten van de elektronische handel , Deventer, Tjeenk Willink,310p.
131
RONSE C., “ De andere herstelmaatregelen en in het bijzonder de schadevergoeding”, in BRISON F. (ed.), Sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Larcier, 2008, 221257. STROWEL A. , “Droits d’auteur et droits voisins”, in KAESMACHER D. (ed.), Les droits intellectuels, Brussel, Larcier, 2007, 310-344. TREACY B., “ Promusicae case: forcing ISPs to disclose pesonal data”, http://www.hunton.com/files/Publication/ba76ab9b-b437-437e-94746c56342cc2de/Presentation/PublicationAttachment/7aca5b0c-aaaf-4b95-8e7e27efd4dc0878/Promusicae_Treacy.pdf. VAN DER NET C., “Civil liability of internet providers following the directive on electronic commerce”, in SNIJDERS H.en WEATHERILL S. (eds.), E-commerce law, national and transnational topics and perspectives, The Hague, Kluwer law international, 2003, 49-57. SNIJDERS H. en WEATHERILL S. , E-commerce law, national and transnational topics and perspectives, The Hague, Kluwer law international, 2003, 144p. STROWEL A.,” European copyright: beyond the additions made by the European court of Justice, some pieces are still missing” in JANSSENS M-C en VAN OVERWALLE G. (eds.), Harmonisation of European IP law. From European rules to Belgian law and practice – contributions in honour of Frank Gotzen, Brussels, Bruylant, 2012, 73-98 (332p.). TRIAILLE J-P, “ La question des copies ‘cache’ et la responsabilité des intermédiaires Copiepresse c. Google, Field v. Google”, in STROWEL A. en TRIAILLE J-P (eds.), Google et les nouveaux services en ligne, impact sur l’économie du contenu et questions de propriéte intellectuelle, Brussel, Larcier 2008, 251-267. VANDENDRIESSCHE G, “Internet-zoekmotoren en onlinekranten: “The page can not be found”?” (noot onder vz. Rb. Brussel13 februari 2007), TBH 2007, 394-410. VAN DEN BRANDE Y., “Scrapen: het verzamelen van online publiekelijk beschikbare gegevens”, AM 2009, afl.6, 608-615. 132
VAN DEN BULCK P. en VERBIEST T., “peer-to-peer: état des lieux en Belgique”, http://www.droit-technologie.org/actuality-902/peer-to-peer-etat-des-lieux-en-belgique.html. VAN EECKE P. “ artikelsgewijze bespreking wetten elektronische handel, in VAN EECKE P. en DUMORTIER J. (eds.) , elektronische handel. Commentaar bij de wetten van 11 maart 2003, Brugge, Die Keure, 2003, 1-46. VAN EECKE P. , “ De nieuwe wetgeving inzake elektronische handel. Een eerste commentaar”, RW 2003-04, Afl. 9, 321-341. VAN EECKE P., “elektronische handel, juridische stand van zaken”, in P. VAN EECKE (ed.), Recht en elektronische handel , Brussel, Larcier, 2011, 1-19. VAN EECKE P. (ed.), recht en elektronische handel, Brussel, Larcier, 2011, 429p. VANHEES H., Auteursrecht in een notendop, Leuven, Garant, 1998, 137p. VANHEES H. , “ Het publiek mededelingsrecht na het arrest van het Hof van Justitie van 7 december 2006 in de zaak Rafael Hoteles, AM 2007, 315-326. VERBIEST T., Commerce électronique: le nouveau cadre juridique, Brussel, Larcier, 2004, 228p. VERBIEST T. en BRUYN I.D., “ De technische tijdelijke kopie geconfronteerd met het reproductierecht, auteursrecht in een digitale omgeving, AM 2002, 311-320. VERBIEST T. en WÉRY E. , Le droit de l’internet et de la sociéte de l’information, Brussel, Larcier 2001, 648p. VAN DE PERRE K. en VOORHOOF D., handboek auteursrecht, Gent, Academia press, 2011, 177p. VOORHOOF D., “slecht nieuws voor Google News”, AM 2007, afl. 1-2, 120-122. 133
QUADVLIEG A.A., “ Het internet: het auteursrecht voorbij? Bespreking van het preadvies van B.P. Hugenholtz, Computerrecht 1998, 124-126.
Diverse bronnen Verslag van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad en het Europees Economisch en Sociaal Comité, COM/2003/0702, “Eerste verslag over de toepassing van Richtlijn 2000/31/EG van het Europees Parlement en de Raad van 8 juni 2000 betreffende bepaalde juridische aspecten van de diensten van de informatiemaatschappij, met name de elektronische handel, in de interne markt ("Richtlijn inzake elektronische handel")”, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:52003DC0702:NL:HTML. Europese Commissie, Communication to the European Parliament, the Council, the economic and Social Committee and the Committee of the regions, a coherent framework for building trust in the Digital Single Market for e-commerceand online services, COM (2011) 942, p.13. Opinion of the Economic and social committe on the proposal for a european parliament and council directive on the harmonisation of certain aspects of copyright and related rights in the information society (COM (97) 628, nr. 3.7.1.1, http://eurlex.europa.eu/Notice.do?mode=dbl&lang=en&ihmlang=en&lng1=en,nl&lng2=da,de,el,en,es, fi,fr,it,nl,pt,sv,&val=324690:cs&page=. Conclusie van Advocaat-generaal P. Cruz Villalon van 14 april 2011, C-70/10, Scarlet t. Sabam. Percommuniqué nr. 37/11, http://curia.europa.eu/jcms/upload/docs/application/pdf/201104/cp110037nl.pdf. Parl. St. Kamer, B.Z. 1988, nr. 329/2. Parl. St. Kamer, B.Z. 1991-92, nr.473/33. Parl St. Kamer 2003-04, nr. 51-1137/010. 134
Parl. St. Kamer 2003-04, nr. 51-1137/013. Parl. St. Senaat 2003-04, nr. 1137/2. Parl. St kamer 2006-07, 2943/001 en 2941/001,31. Memorie van toelichting bij het ontwerp van de wet betreffende bepaalde juridische aspecten van de diensten van de informatiemaatschappij, Parl. St., Kamer, 2002-2003, nr. 2100/001. Advies RvS, Parl. St. kamer, 2006-07, nr. 51-2943 en 2944/1. Briscoe N.. “Understanding The OSI 7-Layer Model.” PC Network Advisor 2000, Issue 120, july, 13-14 en http://www.petri.co.il/osi_concepts.htm. BOYD D.M.en. ELISSON N.B., “social Network Sites: Definition, History, and Scholarship, http://jcmc.indiana.edu/vol13/issue1/boyd.ellison.html. CRAFWFORD S. e.a, “What is an ip address?” http://computer.howstuffworks.com/internet/basics/question549.htm (geraadpleegd op 10 oktober 2012). COOPER S.B., “what are Leechers in torrent, http://www.ehow.com/info_8207558_leecherstorrent.html. DE JONG H., http://www.handleidinghtml.nl/,V° html. HOSTENBACK M. en MEIR R.V.D., “caching op het internet”, http://www.win.tue.nl/~hochsten/pdf/vakidioot.pdf. WESSELS D., Information resource caching FAQ, http://www.ircache.net/FAQ/ . U.S. Copyright Office, The digital millennium copyright act of 1998 summary, http://www.copyright.gov/legislation/dmca.pdf.
135
WANG D., “What is a DNS-block and how to get around it, http://blogjunkie.net/2011/06/getaround-dns-block-filter. X, “Wat is dat nu allemaal waar ik over hoor: BitTorrent, The Pirate Bay, Torrents en peer-topeer?”, http://www.seniorennet.be/Pages/Thuis_op_internet/wat_bittorrent_the_pirate_bay_torrents_p eer_to_peer_downloaden.php. Internetbronnen http://brekend.nl/2011/12/13/infographic-de-inkomsten-van-google/. http://www.businessmba.org/google-facts/. http://codex.wordpress.org/Glossary#Hosting_provider. http://cwisdb.kuleuven.be/pisa/nl/juridisch/isp.htm. http://ecommerce.hostip.info/pages/261/Content-Provider.html. http://encyclopedia2.thefreedictionary.com/ISP. http://infodidact.ub.unimaas.nl/woordenlijst-TOTAAL.asp#B. http://searchsoa.techtarget.com/definition/access-provider. http://trendstop.knack.be/nl/rubriek/r015/9900.aspx. http://www.4webcom.com/nl/webcast/wat-is-webcasting-2/. http://www.anti-piracy.be/nl/indexb.php?n=2. http://www.bannertoko.nl/banner-ontwerp/wat-is-een-banner.html.
136
http://www.bbc.co.uk/webwise/guides/about-streaming. http://www.bittorrentinfo.nl/informatie/vragen.html. http://www.clickx.be/nieuws/132021/the-pirate-bay-wordt-de-piraat-baai/ . http://www.computerwoorden.nl/direct--13721--Peer%20to%20Peer%20communicatie.htm. http://www.computerwoorden.nl/direct--9111--Seeders.htm. http://www.computerwoorden.nl/direct--17985--Banner%20ad.htm. http://www.copiepresse.be/. http://www.digimuziek.nl/p2p.htm. http://www.economielokaal.nl/index.php/produceren-vwo/begrippen-produceren-vwo/131variabele-kosten. http://www.google.nl/features.html. http://www.googleguide.com/cached_pages.html. http://www.hln.be/hln/nl/4125/Internet/article/detail/1329177/2011/10/05/Gerecht-blundertbij-blokkering-The-Pirate-Bay.dhtml. http://www.jeroen.com/woordenboek/browsen. http://www.jeroen.com/woordenboek/cache. http://www.modulehosting.com/hosting.html. http://www.netlingo.com/word/content-provider.php.
137
http://www.novell.com/info/primer/art/prim02.gif. http://www.pcmag.com/encyclopedia_term/0,2542,t=content+provider&i=40275,00.asp#fbid =r2nFEoWphlc. http://www.petri.co.il/osi_concepts.htm. http://www.plagiarismtoday.com/2007/08/24/tip-getting-around-an-ip-block/. http://www.robotstxt.org/robotstxt.html http://www.test-aankoop.be/invest/brutomarge-s293060.htm http://www.unc.edu/courses/2007spring/law/357c/001/Cyberspace/whatiswebcasting.html. http://www.urbandictionary.com/define.php?term=leecher. http://www.webhostingbluebook.org/articles/what-is-streaming.php. http://www.webopedia.com/TERM/I/IP_blocking.html. http://www.webopedia.com/TERM/I/ISP.html. http://www.wisegeek.com/what-is-an-access-provider.htm. http://www.zdnet.be/techzone/129159/wat-doet-een-hostingprovider.
. 138
