Redactie: Michael Faure Johann Neethling
Aansprakelijkheid, risico en onderneming: Europese en ZuidAfrikaanse perspectieven
INTERSENTIA
METRO
INHOUDSOPGAVE
Michael Faure & Johann Neethling INLEIDING 1. 2. 3. 4. 5. 6.
Recente ontwikkelingen als aanleiding voor dit boek Ius Commune perspectief Structuur Korte voorstelling van de auteurs en hun bijdragen Wetenschappelijk kader Dankwoord
INHOUDSOPGAVE LlJST VAN AFKORTINGEN LlJST VAN AUTEURS
V V VII VII VIII XI XII XV XXI XXIII
Deel I. Inleiding J. Spier APOCALYPTISCHE SCENARIO'S. DE PRIJS VAN DE ONZEKERHEID NA DE AANSLAGEN IN DE VERENIGDE STATEN OP 1 1 SEPTEMBER 2 0 0 1 EN DE DAAROP VOLGENDE ECONOMISCHE ELLENDE
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Anticiperen op de verschrikkingen van een nieuwe eeuw? Het dogma van de volledige schadevergoeding De molensteen der terugwerkende kracht Oplossingen voor het probleem der terugwerkende kracht De brug van verleden naar heden Spelen met vuur: de hypotheek der onwetenheid
3
3 3 6 9 9 13 XV
Inhoudsopgave
7. 8. 9. 10. 11.
Een rol voor de overheid? 14 De grenzen der aansprakelijkheid en de noodzaak van een fundamentele herbezinning 15 Spreidingsmechanismen en andere hulpmiddelen 17 De tijd dringt 19 Niet alleen het aansprakelijkheidsrecht telt 19
Frits Strain k ONRECHTMATIGE OVERHEIDSDAAD EN SCHADEVERGOEDING
1. 2. 3. 4. 5. 6.
23
Overheidsaansprakelijkheid 23 Intermezzo I: de verhouding burgerlijke rechter- bestuursrechter 25 Intermezzo II: de ontwikkeling van de onrechtmatige overheidsdaad 26 De positie van de vergunninghouder 29 Aansprakelijkheid van de overheid naast die van de vergunninghouder?. 31 Samenvatting 34
Deel II. Aansprakelijkheid van nieuwe risico's Michael Faure & Ton Hartlief AANSPRAKEUJKHEID EN VERZEKERING VOOR NIEUWE RISICO'S
39
1. 2. 3. 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 4. 5.
39 41 42 42 43 44 45 46
5.1. 5.2. 5.3. 5.4. 6. 6.1. 6.2. 6.3. 7. 7.1.
Inleiding Uitgangspunten Gebruik aansprakelijkheidsrecht optimaliseren Focussen op de hoofdlijnen Uitdijend aansprakelijkheidsrecht problemarisch? Maar: specifieke problemen Samenvattend: waar mogelijk, optimaliseren Optimaliseren regulering Bevorderen verzekerbaarheid door optimaliseren aansprakelijkheids recht Uitgangspunt: de facto verzekerbaarheid Gebrekkige risico-inschatting? Retro-actieve aansprakelijkheid: onverzekerbaar Afwenteling van causaliteitsonzekerheid Verzekerbare aansprakelijkheid vanuit perspectief van verzekeraars Risicodifferentiatie: absolute noodzaak Verplichte verzekering gewenst? Aanpassing: dekkingssystematiek Alternatieven voor aansprakelijkheidsverzekering Afkalving sociale zekerheid en toenemende claimcultuur
48 48 49 50 51 52 52 53 54 55 55
Inhoudsopgave
7.2. 7.3. 7.4. 7.5. 8. 8.1. 8.2. 8.3. 9. 10.
Terugkeer naar sociale zekerheid? Interventie vanuit collectieve middelen? Schadefonds Directe verzekering als wenkend alternatief? Randvoorwaarden Verplichte directe verzekering of first party verzekering? Concurrentiebeleid noodzakelijk! Informatiepolitiek Resultaat: een combinatie van juridische instrumenten Aanbevelingen
56 56 57 59 61 61 64 65 65 67
Johann Neethling AANSPREEKLIKHEID VIR 'NUWE' RISIKO'S: MOONTLIKHEDE EN BEPERKINGE VAN DIE SUIDAFRIKAANSE DEUKTEREG 71
1. 2. 2.1. 2.1.1. 2.1.2. 2.2. 2.2.1. 2.2.2. 3. 3.1. 3.2. 3.3. 3.3.1. 3.3.2. 4.
Inleiding Suid-Afrikaanse reg: moontlikhede en beperkinge Inleidende opmerkings Skuldgrondslag Skuldlose grondslag Besondere gevalle Vervaardigersaanspreeklikheid Persoonlike dataprosessering Toekomsblik Inleiding Howe Wetgewer Inleiding Algemene beginsel Slotsom
71 72 72 72 75 75 75 80 83 83 83 87 87 88 91
Dimitri Droshout DE RELATIE TUSSEN VERSCHILLENDE VERGOEDINGSREGEUNGEN INZAKE PERSOONSSCHADE. OVER HET INTRIGERENDE SAMENSPEL TUSSEN ONRECHTMATIGE DAAD, HETBIJZONDER REG/ME TER VERGOEDING VAN ZWAKKE WEGCEBRUIKERS EN SOCIALE ZEKERHEIDSPRESTAT1ES 93
Inleiding 1. Historisch 2. Diverse vergoedingsregelingen 2.1. Buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht 2.2. Vergoeding van zwakke weggebruikers 2.3. Sociale zekerheid
93 96 101 102 105 107 XVII
Inhoudsopgave
2.3.1. 2.3.1.1. 2.3.1.2. 2.3.2. 3. 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 4.
Ziekteverzekering Geneeskundige verzorging Arbeidsongeschiktheidsuitkeringen Arbeidsongevallen en beroepsziekten Samenloop tussen de verschillende vergoedingsregelingen Volledige vergoeding van dezelfde schade als bovengrens Samenloop met prestaties in het kader van de sector ziekteverzekering (medische zorgen en arbeidsongeschiktheid) Samenloop met prestaties in het kader van de sector arbeidsongevallen en beroepsziekten Samenloop met vergoedingen op basis van het bijzondere regime ter bescherming van de zwakke weggebruiker Slotbeschouwing
109 109 110 112 115 116 118 122 125 125
Peter Havenga NUWE RISIKO'S IN SUID-AFRIKA: VERSEKERING EN ALTERNATIEWE VERGOEDINGSMEGANISMESASANTWOORDDAAROP
135
1. 2. 3. 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 4.
135 136 138 138 140 140 142 143
Inleiding Versekering Alternatiewe vergoedingsmeganismes Wet op Herversekering van Skade en Verliese 56 van 1989 Padongelukfondswet 56 van 19% Omgewingsbewaringwetgewing Kernenergie Gevolgtrekking
Deel III. Mogelijkheden en beperkingen van het strafrecht en andere instrumenten tot voorkoming van nieuwe risico's Gerard Mols VOEDSELVEIUGHEID EN STRAFRECHT EEN BESCHOUWING OVER VOEDSELVEIUGHEID EN STRAFRECHT MEDE AAN DE HAND VAN HET ONTWERP KADERWET DlERVOEDERS
147
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
147 149 150 152 153 154 156 160
YVITI
Inleiding Voedselveiligheid: wat wordt eronder verstaan? De rol van de overheid Uitgangspunten van beleid Het voorzorgsbeginsel Implementatie in de Nederlandse wetgeving De rol van het strafrecht Totbesluit
Inhoudsnp^avc
Gerhard Kemp TOEREKENING, SANKSIONERING EN STRAFREGTEUKE AANSPREEKLIKHEID VAN REGSPERSONE IN SUID-AFRIKAANSE PERSPEKTIEF
1. 2. 3. 3.1. 3.2. 4. 4.1. 4.2. 5.
Probleemstelling Strafregtelike aanspreeklikheid van regspersone Korporatiewe misdaad: Hoehanteer die strafreg dit? Inleiding Die owerheid se tradisionele reaksie op korporatiewe misdaad in Suid-Afrika Afwykings van die konvensionele strafregtelike benadering in Suid-Afrika Die dekriminalisering van die Wet op Beslote Korporasies Multidissiplinere benadering ter bekamping van korporatiewe misdaad Slotopmerkings
163
163 163 166 166 168 168 168 169 171
Gerrit van Maanert NIEUWE EN OUDE RISICO'S VAN HET GEBRUIK VAN STRAFVORDERLIJKE MAATREGELEN. SCHADEVERGOEDING BIJ RECHTMATIGE DAAD? 173
1. 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. 1.6. 1.7. 1.8. 1.9. 1.10. 1.11. 2. 2.1. 2.2. 2.3. 3. 3.1.
Schadevergoeding bij achteraf ongegronde verdenkingen Inleiding Schadevergoeding op basis van rechtmarige overheidsdaad Achteraf ongegronde verdenkingen bij politieoptreden Strengere criteria bij schadevergoeding wegens ten onrechte ondergane voorlopige hechtenis Wettelijke regeling van achteraf ongegronde vrijheidsbeneming Een voorbeeld: De Begaclaim van Joep van den Nieuwenhuyzen Evaluatie van de rechtspraak Wat rechtmatig tot stand is gekomen kan niet achteraf onrechtmatig worden Schadevergoeding voor voorlopige hechtenis in Frankrijk Schadevergoeding bij preventieve hechtenis in Duitsland Recht op schadevergoeding bij achteraf ongefundeerde hechtenis en andere strafvorderlijke maatregelen Schadevergoeding voor niet-verdachten Niet-verdachten die in hun belang worden getroffen Toevallig in de weg lopende burgers Evaluatie van de rechtspraak ten aanzien van niet-verdachten Egalite-situaties moeten anders behandeld worden dan strafvorderlijke gevallen Verschil tussen strafvorderlijke situaties en egalite-situaties
174 174 174 175 177 180 182 186 188 189 190 192 192 192 193 195 196 196 XIX
Inhoudsopgave
3.2. 4. 4.1. 4.2. 4.3.
Uitzonderlijke risico's; responsabilite pour risque 197 Conclusies 199 Drie categorieSn van rechtmatig overheidsoptreden waar compensatie gebodenis 199 Voorstellen tot verandering 200 Nieuwe en oude risico's 201
Gerhard Erasmus PRIVAAT REMEDIES EN RUIMTE: PUBLIEKREGTELIKE EN VOLKEREGTELIKE TENDENSE EN INVLOEDE 203
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Inleiding Die aard van die publiekreg: watter verskille? Watter soort staat? Watter soort burgerskap? Die internasionale samelewing as 'n regsorde Konklusie
203 205 208 212 214 216
Stefan Ubachs MlLIEUHEFFINGEN VERSUS ANDEREINSTRUMENTEN TER VOORKOMING VAN MIUEURISICO'S?
219
1. 2. 2.1. 2.2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
219 220 220 221 222 223 224 225 226 227 229
Inleiding Keuze van instrumenten Regelgeving Verhandelbare vergunningen Belastingen Maatregelen in de sfeer van directe belastingen Indirecte belastingen: milieuheffingen Karakter van de Nederlandse milieuheffingen Effectiviteit van milieubelastingen Ecologische effecten van het nieuwe Nederlandse systeem Conclusie
