AANHANGIGMAKING VAN ZAKEN BIJ DE RECHTER – ITALIË WIJZE WAAROP EEN ZAAK BIJ EEN RECHTBANK AANHANGIG WORDT GEMAAKT •
Kan ik alleen een zaak aanhangig maken of heb ik een tussenpersoon nodig, bijvoorbeeld een advocaat die mij voor de rechtbank vertegenwoordigt? Vertegenwoordiging door een professionele vertegenwoordiger is in ons rechtsstelsel verplicht op grond van een algemeen beginsel dat is neergelegd in artikel 24 van de grondwet. In het algemeen moet een persoon die zich tot een rechtbank wendt zich door een professionele vertegenwoordiger (of advocaat) laten verdedigen. In enkele gevallen is het echter toegestaan dat een partij zich niet laat vertegenwoordigen. Het betreft dan rechtszaken waarmee een beperkt bedrag gemoeid is. In die gevallen geldt vanwege de geringe waarde van de zaak een uitzondering op de verplichte beroepsmatige vertegenwoordiging om de kosten van de verdediging voor de partijen te beperken en mag een persoon volgens de wet rechtstreeks in rechte optreden. Deze uitzonderingen betreffen: a) civielrechtelijke zaken voor de giudice di pace (vrederechter), waarbij de partijen zichzelf mogen verdedigen bij geschillen met een waarde van ten hoogste 516,46 euro; bij zaken met een hogere waarde kan de giudice di pace een partij op haar verzoek toestaan zichzelf te verdedigen indien de aard en de waarde van de zaak dat toelaten (artikel 82 van het wetboek van burgerlijke rechtsvordering); b) een partij die bevoegd is om als verdediger op te treden voor de rechtbank waarbij de zaak aanhangig is, mag in rechte optreden zonder tussenkomst van een andere verdediger (artikel 86 van het wetboek van burgerlijke rechtsvordering); c) in arbeidsgeschillen in eerste aanleg mag een partij zichzelf verdedigen in zaken met een waarde van ten hoogste 129,11 euro; een soortgelijke bepaling geldt voor geschillen betreffende verplichte voorzieningen en bijstand (artikelen 417 en 442 van het wetboek van burgerlijke rechtsvordering). In specifieke wetgeving worden nog andere gevallen genoemd. Zo mag men zichzelf in rechte vertegenwoordigen in zaken betreffende onkostenvergoedingen, honoraria en kosten van advocaten en procureurs, in electorale zaken, in eerste aanleg bij huurgeschillen beneden een bepaalde waarde en voor belastingcommissies. Wijze waarop een zaak bij de giudice di pace aanhangig wordt gemaakt In principe wordt een zaak bij de giudice di pace (vrederechter) aanhangig gemaakt door middel van een dagvaarding overeenkomstig het zittingsrooster dat in elke rechtbank in de zittingszaal wordt opgehangen en jaarlijks bij besluit van de president van de rechtbank, in overleg met de procureur van de republiek, wordt vastgesteld. De griffier van de giudice di pace verdeelt elk kwartaal de zittingen voorlopig over de magistraten en wijst vervolgens, nadat een verzoekschrift ter griffie is neergelegd, de magistraat aan die met het onderzoek van de zaak wordt belast. Overigens kan een burger die een van zijn rechten wil doen gelden, wanneer de waarde van de eis niet meer dan 516,45 euro bedraagt, ter zitting voor de rechter verschijnen en verzoeken om te worden gehoord. De rechter laat proces-verbaal van de afgelegde verklaringen opmaken en de eiser zorgt ervoor dat de gedaagde een kopie daarvan ontvangt, met een dagvaarding om op een bepaalde
zitting te verschijnen. Ook wanneer een verzoek om te worden gehoord niet-ontvankelijk is op grond van de wettelijk vastgestelde maximumwaarde, kan de rechter gezien de aard en de omvang van het geschil een partij toch (ook op mondeling verzoek) toestaan in persoon op te treden bij geschillen met een hogere waarde. Zowel de eiser als de gedaagde kan zich laten vertegenwoordigen door een persoon die hiertoe schriftelijk gemachtigd is; de machtiging kan onderaan de akte van de eis of de repliek, of in een afzonderlijke akte worden opgenomen. De gemachtigde hoeft geen advocaat te zijn; hij moet slechts in staat zijn namens de persoon die hij vertegenwoordigt op te treden en diens argumenten voldoende duidelijk te maken. In de gevallen waarin een verdediger niet verplicht is, is het met name in de provinciale rechtbanken gebruikelijk om op een bepaald moment met de rechter te overleggen en een datum en tijd voor de indiening vast te stellen. Dit overleg hoeft niet tijdens een zitting plaats te vinden. Vanzelfsprekend kan iemand die een zaak aanhangig wil maken ook bij een geringe waarde ervoor kiezen een normale dagvaarding te laten opstellen door een advocaat die hij machtigt om hem in deze zaak te vertegenwoordigen bij een afzonderlijke openbare akte of bij een onderhandse verklaring onderaan of in de kantlijn van de dagvaarding, ondertekend door de eiser, wiens handtekening door de verdediger moet worden gecertificeerd. De verdediger kan dan namens zijn cliënt alle niet bij wet aan de verdediger voorbehouden proceshandelingen verrichten, met uitzondering van handelingen die van invloed zijn op het recht waarop in de zaak aanspraak wordt gemaakt. In dergelijke gevallen moet de machtiging uitdrukkelijk worden verleend, op straffe van nietigheid van de eis. Het aantal zaken tussen burgers onderling en tussen burgers en overheidsinstellingen is de afgelopen decennia in Italië, evenals in de andere lidstaten van de Unie, gestaag toegenomen en de rechtbanken slagen er niet altijd in de toegenomen hoeveelheid werk tijdig te verrichten, wat leidt tot langere wachttijden voor de afhandeling van rechtszaken. Daarom is het afgelopen decennium geprobeerd alternatieve vormen van conflictbeslechting, buiten de rechtbank, te stimuleren, in het bijzonder in verband met de arbeidsbetrekkingen van zelfstandigen of werknemers, omdat daaraan grote maatschappelijke waarde wordt toegekend. Deze conflictbeslechting vormt een alternatief voor de rechtspraak dat bijdraagt tot goede maatschappelijke verhoudingen en de partijen tegelijkertijd in veel gevallen financiële lasten bespaart. Voor specifieke, vooral technische, geschillen bestaan op nationaal en lokaal niveau diverse vormen van preventieve bemiddeling, zoals de bancaire ombudsman, de arbitragekamers van de kamers van koophandel en de door de orde van advocaten ingestelde bemiddelingskamers. De activiteiten van de difensore civico zijn bij het grote publiek zeer bekend. Zijn rol is vergelijkbaar met die van een ombudsman. De difensore civico maakt geen deel uit van het rechtssysteem, maar van gemeenten, provincies en regio’s. Vele lokale overheden kennen deze functie. De difensore civico treedt niet onpartijdig op, zoals de giudice di pace, maar steunt de burger om overheden aan te sporen in te grijpen bij de door hen gecontroleerde interne organen en nutsbedrijven. Hij bemiddelt in conflicten en zorgt tegelijkertijd voor een onpartijdige, goed functionerende overheid door misstanden en tekortkomingen aan de orde te stellen. De betrokkene kan zijn standpunt altijd schriftelijk of mondeling aan de difensore civico uiteenzetten, zonder dat er een advocaat of deskundige aan te pas hoeft te komen. In de meeste gevallen betreffen de voorgelegde geschillen belangen die buiten de bevoegdheid van de burgerlijke rechterlijke instanties vallen, maar vaak betreft het ook de aanvechting van rechten die in het burgerlijk wetboek geregeld zijn, waarvoor de gewone rechterlijke instanties bevoegd zijn. Voorbeelden zijn schendingen van het eigendomsrecht of verplichtingen uit hoofde van privaatrechtelijke contracten, waarop men zich voor een gewone rechter kan beroepen.
De activiteiten van de difensore civico worden alom erkend als middel om de werkdruk van de gewone rechterlijke en bestuursrechtelijke instanties te verlichten. Ook op de giudice di pace wordt een beroep gedaan om te bemiddelen in conflicten. In de dagelijkse praktijk is dit een wezenlijk aspect van de functies waarmee de wetgever hem heeft belast. De eiser en de persoon tegen wie een eis wordt ingebracht kunnen de rechter voor of na aanvang van het onderzoek verzoeken de partijen op te roepen voor een bemiddelingspoging. Voor aanvang van het onderzoek spreekt men van conciliazione in sede non contenziosa, daarna van conciliazione endoprocessuale. Indien de rechter het nuttig acht kan hij ook op eigen initiatief een nieuwe bemiddelingspoging doen zolang het vonnis nog niet is uitgesproken. Om een zaak in eerste aanleg of in beroep bij de tribunale (gewone rechtbank) aanhangig te maken, moet men een dagvaarding (atto di citazione) doen uitgaan om voor de rechtbank te verschijnen op een van de zittingsdata die aan het begin van het gerechtelijk jaar bij besluit van de president van het corte d’appello (hof van beroep) voor de eerste comparitie van de partijen zijn vastgesteld. In de dagvaarding moeten een aantal uitdrukkelijk in de wet genoemde gegevens worden opgenomen: • de rechtbank waarbij de zaak aanhangig wordt gemaakt; • volledige gegevens van de eiser en de gedaagde, met vermelding van hun woonplaats en de woon- of verblijfplaats van de personen die hen vertegenwoordigen of bijstaan; • het onderwerp van de eis; • uiteenzetting van de feiten en van de rechtselementen waarop de eis of het beroep berust; • specifieke vermelding van de verstrekte bewijzen en stukken; • voor- en achternaam van de verdediger en vermelding van de hem verleende machtiging; • de zittingsdatum voor de comparitie. Bovendien is een beroep alleen ontvankelijk als het wordt ingesteld binnen een termijn die ingaat bij de kennisgeving van de uitspraak waartegen beroep wordt ingesteld, of binnen een jaar als de winnende partij geen kennisgeving van de uitspraak heeft gedaan. Bijstand door een verdediger is verplicht op straffe van niet-ontvankelijkheid, ongeacht of de zaak door een enkelvoudige rechter of door een college van rechters wordt behandeld. De eiser moet het vonnis waartegen hij in beroep gaat in het dossier opnemen; vervolgens wijst de president de onderzoeksrechter aan en schrijft de griffier de zaak op de rol. Om een zaak bij het corte d’appello (hof van beroep) aanhangig te maken, moeten dezelfde formaliteiten worden vervuld. Het beroep wordt ingesteld bij het hof van het district waaronder de rechter valt die het vonnis heeft uitgesproken. De beroepszaken worden altijd door het college behandeld, dat eveneens een bemiddelingspoging kan doen en zo nodig de partijen in persoon kan laten verschijnen. Beroepen bij het corte di cassazione (hof van cassatie), ten slotte, zijn alleen ontvankelijk als zij worden ingesteld door een persoon die door een verdediger wordt bijgestaan, met vermelding van: • de partijen; • het vonnis of de beslissing waartegen beroep wordt ingesteld; • een beknopte uiteenzetting van de feiten; • de redenen waarom in cassatie wordt gegaan, met vermelding van de rechtsbepalingen waarop men zich baseert;
•
de machtiging, indien deze bij afzonderlijke akte is verleend, en indien gratis rechtsbijstand wordt verleend, het desbetreffende besluit; • de domiciliekeuze in Rome ten behoeve van de kennisgevingen; indien geen domicilie wordt gekozen, worden de kennisgevingen naar de griffie van het corte di cassazione gezonden. Bij de aanhangigmaking wordt, op straffe van niet-ontvankelijkheid, binnen twintig dagen na de laatste kennisgeving aan de partijen waartegen de zaak gericht is een cassatieverzoek bij de griffie van het hof ingediend. Bij het verzoek moeten, eveneens op straffe van nietontvankelijkheid, de bovengenoemde stukken alsmede een verzoek aan de griffie van het hof om een dossier samen te stellen worden gevoegd. Deze strikte formaliteiten gelden eveneens voor de partij die een verweerschrift wil indienen en voor de partij die incidenteel beroep wil instellen. Zaken betreffende de inbeslagneming van roerende en onroerende zaken die bij een debiteur of bij derden berusten Hiervoor is de enkelvoudige rechter van de tribunale bevoegd. Bijstand door een verdediger is bijgevolg verplicht. Voorafgaand aan het proces moet een aanmaning zijn gezonden waarin de partij wordt aangezegd zijn verplichting op grond van een executoriale titel, betreffende een zeker, liquide en opeisbaar recht, te vervullen. Nadat de griffier hem het dossier heeft voorgelegd benoemt de president van de rechtbank de giudice dell’esecuzione (rechter die met de executie wordt belast). Deze rechter controleert het verloop van de executieprocedure en kan de partijen oproepen om hun standpunten te horen. Vervolgens stelt hij de besluiten vast die nodig zijn voor een goed verloop van de procedure, onder meer om een geldbedrag te vervangen door de in beslag genomen zaken of schuldvorderingen, de in beslag genomen goederen te beperken of passende voorzorgsmaatregelen voor de bewaring van die goederen te nemen, of tot verkoop of toewijzing over te gaan. Bij geschillen onderzoekt de rechter de kwestie en verwijst hij de partijen naar het college, dat uitspraak doet. Indien beslag wordt gelegd op goederen van de debiteur die in het bezit zijn van derden, is de giudice delegato (rechter-commissaris) altijd degene die de verklaring van de derde opneemt en een besluit neemt, behalve indien een geschil ontstaat, in welk geval het college vonnis wijst nadat de giudice delegato de zaak naar behoren heeft onderzocht. Tegen besluiten van de giudice delegato kan nog voordat het beslag wordt uitgevoerd, bezwaar worden gemaakt. In dat geval besluit de giudice di pace wanneer het geschil op grond van de waarde onder zijn bevoegdheid valt; indien het beslag reeds is uitgevoerd, kan bezwaar worden gemaakt bij de enkelvoudige kamer van de tribunale. Deze bevoegdheid van de giudice di pace in executieprocedures, die over het algemeen tot de bevoegdheid van de enkelvoudige rechter van de tribunale behoren, vormt een uitzondering die specifiek door de wetgever is gecreëerd. Hieruit volgt dat in het ene geval de giudice di pace een besluit neemt nadat hij de zaak heeft onderzocht, en in het andere geval het college een besluit neemt nadat de giudice delegato het nodige bewijsmateriaal heeft verzameld. Kort gedingen Het betreft hier uiteenlopende afzonderlijke procedures waarbij slechts een summier gerechtelijk onderzoek plaatsvindt; indien een van de partijen bezwaar maakt kan echter een volledig onderzoek plaatsvinden, in welk geval het college bevoegd is uitspraak te doen.
In enkele gevallen is de giudice di pace bevoegd, uiteraard binnen de grenzen van zijn bevoegdheid op grond van de waarde. Het hangt dan eveneens van de waarde af of vertegenwoordiging door een verdediger al dan niet verplicht is. In de meeste gevallen moet de zaak echter aanhangig worden gemaakt bij de enkelvoudige rechter van de tribunale en is een gemachtigd verdediger vereist. De giudice di pace is met name bevoegd voor rechterlijke bevelen tot betaling of tot overdracht van roerende zaken beneden een bepaalde waarde. Hij beslist tevens over beroepszaken. Bij een hogere waarde beslist de enkelvoudige rechter van de tribunale, die beroepszaken naar het college verwijst. Voor de bekrachtiging van vergunningen en uitzettingen wegens wanbetaling moet men zich altijd tot de enkelvoudige rechter van de tribunale wenden. Beroepszaken worden behandeld door het college, dat vonnis wijst. Bijstand door een verdediger is dan in elk geval verplicht. Bewarende maatregelen Voor sekwestraties, voorlopige voorzieningen in verband met nieuwe bouwwerken of gevreesde schade, preventieve onderzoeksmaatregelen en noodmaatregelen die afwijken van de expliciet beschreven standaardgevallen moet men zich tot de enkelvoudige rechter van de tribunale wenden indien het verzoek aan de rechtszaak voorafgaat; indien de rechtszaak reeds aanhangig is gemaakt, moet de eiser zich wenden tot de onderzoeksrechter wanneer die al is aangewezen, of anders tot de president van de rechtbank, die dan een onderzoeksrechter aanwijst. Uitdrukkelijk is bepaald dat de giudice di pace hiervoor in geen geval bevoegd is, ook niet wanneer het geschil reeds bij die rechter aanhangig is gemaakt. Vrijwillige rechtspraak (volontaria giurisdizione) Er zijn vijf verschillende procedures die verband houden met mogelijke familiegebeurtenissen en specifieke momenten in het leven van mensen. Het betreft korte procedures, die echter uit sociaal oogpunt belangrijk zijn en waarbij optreden van het openbaar ministerie gerechtvaardigd is. Het openbaar ministerie kan ook het initiatief nemen om het verzoekschrift in te dienen. De procedures vinden plaats voor de tribunale, die bij vonnis, bij beschikking of bij met redenen omklede beschikking beslist. De zaak kan door de belanghebbende, zonder bijstand van een verdediger, bij de justitie aanhangig worden gemaakt indien de belanghebbende over de vanwege de aard van de litigieuze betrekking vereiste handelingsbekwaamheid beschikt, maar de eiser mag zich ook laten vertegenwoordigen door een advocaat met speciale volmacht of door een notaris, die geen machtiging terzake hoeft over te leggen. In bepaalde gevallen moeten de betrokkenen echter in persoon verschijnen om te worden gehoord over de gebeurtenissen in hun leven en onlangs hebben de betrokkenen bovendien de mogelijkheid gekregen om zich in persoon tot de rechtbank te wenden om te verzoeken om noodmaatregelen ter bescherming van het vermogen van minderjarigen bij dreigend misbruik door naaste familieleden. Het betreft gevallen waarvoor specifieke eisen gelden, die afwijken van de algemene regel. Scheiding van tafel en bed Nadat de zaak voor de rechtbank is gebracht roept de president de echtelieden op voor een bemiddelingspoging. Zij moeten in persoon, zonder bijstand van een verdediger, verschijnen. Het betreft hier een praktische eis die een uitzondering vormt op de algemene regel dat een verweerder aanwezig moet zijn. Indien geen overeenstemming wordt bereikt, wordt in raadkamer over de goedkeuring van de scheiding van tafel en bed beslist op basis van een verslag van de president, nadat een van de leden van het beoordelende college de zaak naar behoren heeft onderzocht.
Onder curatele stelling en handelingsonbekwaamverklaring Nadat de zaak voor de rechtbank is gebracht wijst de president een rechter aan die het onderzoek uitvoert, waarna de rechtbank bij vonnis beslist. Verklaring van vermissing en van vermoedelijk overlijden Nadat de zaak aan de rechtbank is voorgelegd gelast de president de betrokken partijen in persoon, bij wijze van uitzondering zonder bijstand van een verdediger, te verschijnen om te worden gehoord. Vervolgens verricht een giudice delegato het vereiste onderzoek, waarna de rechtbank bij vonnis beslist. Er gelden speciale voorschriften voor de bekendmaking van de beslissing. Maatregelen betreffende onder voogdij geplaatste en handelingsonbekwame minderjarigen De rechtbank waaraan de zaak is voorgelegd beslist in raadkamer bij met redenen omklede beschikking, na raadpleging van de voogdijrechter (giudice tutelare). Vermogensrechtelijke zaken tussen echtelieden De president van de rechtbank waarbij de zaak aanhangig is gemaakt verzoekt de belanghebbenden in persoon bij hem of bij een door hem aangewezen rechter te verschijnen. De beslissing wordt in raadkamer genomen. Tegen deze beslissing kan geen beroep worden ingesteld. Beschermende maatregelen tegen misbruik door familieleden Nadat de belanghebbende de zaak bij de rechtbank aanhangig heeft gemaakt, wat hij ook in persoon kan doen, roept de door de president aangewezen rechter de betrokken partijen op en beslist hij, nadat hij het vereiste onderzoek heeft verricht, bij met redenen omklede, onmiddellijk uitvoerbare beschikking. Tegen deze beschikking kan beroep worden ingesteld bij het college, dat vervolgens bij met redenen omklede beschikking met kracht van gewijsde beslist. Maatregelen van de voogdijrechter Ten slotte moet nog worden vermeld dat iedere burger zich, ook mondeling, tot de voogdijrechter (giudice tutelare) kan wenden om te verzoeken om maatregelen betreffende voogdijregelingen. De voogdijrechter beslist bij beschikking waartegen beroep kan worden ingesteld bij de rechtbank, die zich in raadkamer uitspreekt. Natuurlijk kan ook het openbaar ministerie tegen een uitspraak in beroep gaan. Een derde bij de procedure kan alleen beroep bij de bevoegde rechter instellen wanneer hij de rechtmatigheid van de maatregelen aanvecht.
