Aangepast strafrecht de rol van leeftijd en ontwikkeling
Prof. mr. T. (Ton) Liefaard
SWR-conferentie, 27 september 2014
Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
Opbouw 1. Leeftijdsgrenzen in het strafrecht •
Welke leeftijdsgrenzen kennen we en waarom?
2. Internationale mensenrechten • •
Leeftijdsgrenzen; betekenis voor Nederland Ontwikkelingen
3. Actueel: ‘Adolescentenstrafrecht’ 4. Enkele kwesties
Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
1. Leeftijdsgrenzen in het strafrecht • Minimumleeftijdsgrens:12 jaar • Harde knip tussen jeugdstrafrecht en strafrecht • 18 jaar en ouder: meerderjarig, volledig verantwoordelijk, autonoom – commune strafrecht • Tussen 12 en 18 jaar: minderjarig, in mindere mate verantwoordelijk, relatieve autonomie (12-15 / 16 & 17), jeugdstrafrecht: pedagogische doelstelling
• Leeftijd t.t.v. delict is bepalend • Procesrecht: commune strafrechter of kinderrechter • Geen flexibiliteit; gewijzigd art. 495 Sv
• Sanctierecht: jeugdsanctie of commune sanctie • Flexibiliteit: art. 77b Sr (16- & 17-jarigen) & art. 77c Sr (18 t/ m 22-jarigen) – feitelijk: tamelijk inflexibel Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
Nadere beschouwing • Leeftijdsgrens van 18 jaar is problematisch
• Sluit niet goed aan bij werkelijke ontwikkeling van jonge mensen • Wezenlijke verschillen tussen jeugdstrafrecht en commuun strafrecht • Jongvolwassenen voldoende zichtbaar? • Relatief weinig aandacht voor jongvolwassenen; schril contrast met aandacht voor jeugd • Ook buiten strafrecht wordt deze leeftijdsgrens als problematisch ervaren (bijv. bij (gesloten) jeugdzorg)
• Leeftijdsgrens van 18 jaar is functioneel
• Rechtszekerheid / duidelijkheid • Sluit aan bij minder-/meerderjarigheidsgrens, sinds 1988 (art. 1:233 BW) • Sluit aan bij internationaal recht
• Minimumleeftijdsgrens
• Relatief laag binnen Europa; wel op ‘internationaal minimum’; controversiële kwestie Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
2. Internationale mensenrechten (1/2) • ‘ieder mens jonger dan achttien jaar’ (art. 1 IVRK) • • • •
Relatieve autonomie (art. 5 IVRK) EVRM: geen definitie ‘minderjarige’ Mensenrechtencomite: ‘18 jaar’ Raad van Europe: ‘lower the age of majority below 21 years and, (…) fix that age at 18 years’ (1972)
• Jeugdstrafrecht (art. 40 IVRK) • Kindspecifieke benadering: pedagogische doelstelling; ouders • Eerlijk proces, incl. proportionaliteit • Minimumleeftijdsgrens strafrechtelijke aansprakelijkheid (lid 3) • VN-Comité voor de Rechten van het Kind: ‘12 jaar’
• Vrijheidsbeneming (art. 37 IVRK) • Scheiding kinderen van volwassenen / contact familie Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
Internationale mensenrechten (2/2) • VN-Comité voor de Rechten van het Kind • Afwijzing van flexibele bovengrens voor 16/17-jarigen • Waardering voor toepassing jeugdstrafrecht op 18+-ers ‘either as a general rule or by way of exception’
• Raad van Europa Aandacht voor jongvolwassene in strafrechtelijke context: • ‘Reflecting the extended transition to adulthood, it should be possible for young adults under the age of 21 to be treated in a way comparable to juveniles and to be subject to the same interventions, when the judge is of the opinion that they are not as mature and responsible for their actions as full adults.’ (2003) • ‘Young adult offenders may, where appropriate, be regarded as juveniles and dealt with accordingly’ (2008) Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
3. ‘Adolescentenstrafrecht’ • Flexibele(r) leeftijdsgrenzen / ‘compleet sanctiepakket’ voor 16-23 jaar • Handhaving harde knip – flexibele toepassing is aan rechter • Oprekking leeftijdsgrens art. 77c Sr • Flexibele inzet (jeugd)reclassering • Omzetting PIJ in TBS • TUL vervangende of voorwaardelijke jeugddetentie in jji • Voortgezet verblijf in jji tot 21 jaar bij TBS (onder toepassing van art. 77b Sr)
• Voorlopige hechtenis van jongvolwassene in jji – anticipatie door officier van justitie op vordering art. 77c Sr
• Signalen uit de praktijk Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
Nader beschouwd • Meer aandacht voor jongvolwassene (relatief veel aandacht voor 16/17-jarigen)
• Vernieuwend? • Geen jongvolwassenenstrafrecht – Advies RSJ • Geen apart adolescentenstrafrecht – Commissie Anneveldt • Jeugdstrafrecht niet fundamenteel gewijzigd (hoewel: omzetting PIJTBS)
• Verschil wordt gemaakt in de uitvoeringspraktijk • Vgl. Commissie Anneveldt
• Bepaalde fundamentele kwesties zijn niet uitdrukkelijk aan de orde gesteld Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
4. Enkele kwesties • Rechtvaardiging specifieke justitiële bejegening van jongvolwassen (18-25), als groep? • • • •
Mate van verantwoordelijkheid / proportionaliteit Vervolging / effectieve participatie in procedures Bijzondere behoeften / noden Categorisch of maatwerk?
• Bejegening jongvolwassenen: welk doel? • Opvoedingsdoelstelling? Rol van ouders/voogd? • Gespecialiseerde professionals / interventies?
• Minimumleeftijdsgrens van 12 jaar nog houdbaar? • Vergelijking internationaal / aanvullende leeftijdsgrenzen • Effectieve participatie
• Is er aanleiding om anders aan te kijken tegen de meerderjarigheidsgrens in zijn algemeenheid? Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
