Waarom aanpasbaar? Niet iedereen is gelijk Mensen zijn verschillend; ze kunnen lang zijn of kort, dik of dun en kunnen al of niet een beperking (fysiek, verstandelijk of mentaal) hebben. Veel mensen zijn of worden minder beweeglijk door ouderdom, ziekte of een tijdelijke blessure. Sommigen kunnen zich uitsluitend verplaatsen met een hulpmiddel (bijvoorbeeld stok, rollator1 of in een rolstoel2). Anderen hebben weinig of geen armkracht, zijn slechtziend of blind, slechthorend of doof of in de war. En het komt niet zelden voor dat mensen te maken hebben met meerdere beperkingen tegelijk. Als bewoner kies je voor een woning die zo veel mogelijk aan je eisen van dit moment voldoet, maar in geval van een verandering in je situatie (bijvoorbeeld als gevolg van een ziekte, een ongeluk, ouderdom of een andere levensfase) dient de woning ook te voldoen, of moet deze op eenvoudige wijze aan je nieuwe eisen zijn aan te passen. Onafhankelijk, dus zonder hulp Integrale toegankelijkheid houdt in dat mensen "onafhankelijk" gebruik moeten kunnen maken van alledaagse voorzieningen. Bijvoorbeeld: een deur openen zonder hulp van anderen en zelfstandig het toilet bezoeken. Hiervoor kunnen bij een aanpasbare woning allerlei hulpmiddelen worden ingezet. Toegankelijkheid van een woning De mate waarin een woning "toegankelijk" moet zijn, hangt in hoge mate af van de behoeften van de bewoners. Als deze geen hindernissen in hun woning ervaren is er geen probleem. Natuurlijk, je struikelt wel eens over een drempel, de kinderwagen in het halletje staat in de weg en ook voor de kapstok is eigenlijk geen plaats. Elke woning heeft zo zijn ongemakken, waarmee te leven is. Het is heel goed denkbaar dat er familie of vrienden met een handicap of een tijdelijke “sport”blessure op bezoek willen komen. De volgende problemen kunnen ontstaan: de drempel bij de buitendeur is te hoog; de ruimte in het halletje is te klein; de gangen en binnendeuren zijn te smal of hebben conflicterende draairichtingen; het toilet is voor rolstoelgebruikers onbruikbaar;
Aandachtspunten voor een levensloopgeschikte woning. Veranderende omstandigheden Wat voor bezoekers opgaat, kan echter ook van de ene dag op de andere gelden voor de bewoners zelf. Als de woning dan niet kan worden aangepast of slechts tegen hoge kosten, is de woning ongeschikt geworden en zal de bewoner moeten verhuizen. VACpunt Wonen is van mening dat een woning een leven lang mee kan, als deze "aanpasbaar" of "levensloopgeschikt" is. Indien u om wat voor reden minder zelfredzaam wordt, kunt u overwegen om uw woning aan te passen of te verhuizen. In beide gevallen moet het resultaat zijn, dat u daarna zelfstandig kunt wonen, wat betekent dat u uw algemene dagelijkse levensverrichtingen (ADL) - zoals opstaan, wassen, kleden, toiletbezoek, maaltijd bereiden - zelf of met geringe ondersteuning van buitenaf, kunt uitvoeren. De aandachtpunten waaraan uw woning dan moet voldoen zijn in beide gevallen gelijk.
1 2
Rollator: diameter draaicirkel 1,05 m Rolstoel: diameter draaicirkel op zithoogte 1,50 m
1
Aandachtspunten bij woningen voor mensen met een fysieke beperking of dementie zijn o.a.
veiligheid (vallen, inbraak, brand) en veilig gebruik van voorzieningen (bijvoorbeeld thermostatische mengkranen); toegankelijkheid (drempelloos, brede deuren, deuropeners, een traplift of extra faciliteiten, gelijkvloerse ligging ruimten); comfort en woonlasten (behagelijkheid, energiegebruik); zorg(infra)structuur, waaronder huisautomatisering (breedband internet als vast onderdeel van de normale woning, net als gas, water en licht). Breedband internet maakt het mogelijk allerlei elektronische hulpmiddelen en alarmeringen in te zetten; faciliteiten voor mantelzorgers om de woning dementie-geschikt te maken, bijvoorbeeld systemen voor signalering, alarmering en structurering, gelimiteerde doch maximale bewegingsvrijheid (denk ook aan tuin), centrale afsluiting van elektriciteit en gas, veilig buitengebied; overzichtelijkheid van de indeling van de woning en inrichtingsmogelijkheden met brede (minimaal 90 cm) obstakelvrije looplijnen; aanpassen van de vaste inrichting (bijvoorbeeld keuken (apparatuur op verhoging) en sanitair (open douche, verhoogd toilet).
Voor een goede aanpasbaarheid van een woning is het belangrijk dat vooral aan een aantal voorwaarden is voldaan. Dit betreft o.a. voorwaarden voor de constructie (bijv. vrije overspanning tussen de bouwmuren), de betreedbaarheid, de toegankelijkheid van het sanitair en bij verdiepingsbouw de trap. Constructie Een woning met een beukmaat (ruimte tussen de constructieve muren) van 6,00 m of breder en die vrij wordt overspannen, biedt een goed uitganspunt voor een passende indeling of een passend te maken indeling. Een woning die hieraan voldoet en waarbij ook huiskamer, keuken en slaap- en badkamer op hetzelfde niveau liggen of waarbij deze op hetzelfde niveau zijn te realiseren (door verbouw of uitbouw) heeft een ideale hoofdstructuur. Deze woning zou in de regel met beperkte kosten voor aanpassing van afwerkingen, vaste inrichting en toevoeging van technische voorzieningen geschikt te maken moeten zijn. Overigens geldt voor een appartement een beukmaat van 8,40 m. Benadering van de woning. Voor een goede bereikbaarheid van de woning is een toegangspad of verkeersruimte nodig die 1,20 m of breder is en vrij is van obstakels en vrij is van hoogteverschillen van meer dan 2 cm. Het eventuele hellingspercentage van het bedoelde toegangspad of de verkeersruimte is kleiner dan 4 % mits daarmee geen hoogteverschil van meer dan 1,00 m wordt overbrugd. Indien de woning met een lift bereikbaar is, dan moet deze ten minste voldoen aan de afmetingen van een brancardlift (liftkooi 1,10 x 2,10 m). Voorts moet rekening zijn gehouden met een verkeersvrije opstelruimte van (2,10 x 2,10 m) voor een rolstoel en de hoogte van de bedieningspanelen. Ligt de entree van een woning aan een galerij of gang dan is deze bij voorkeur breder dan het minimum uit het bouwbesluit van 1,20 m. Een breedte van 1,50 à 1,80 m is wenselijk. Toegang tot de woning. De toegangsdeur heeft een vrije doorgang3 van 85 cm of meer. Voor en achter de voordeur is een 3
Vrije doorgang, Dit is de breedte die werkelijk beschikbaar is om een deur te passeren als deze helemaal (minimaal 90 °) geopend is. Verder is het hoogteverschil tussen de vloer en de drempels van belang. Bij voorkeur zijn er geen drempels.
2
vrije ruimte van 1,50 bij 1,50 m aanwezig, waarbij aan beide zijden aan de klinkzijde van de deur een vrije ruimte van 50 cm aanwezig is. Deze vrije ruimte (gebruiksruimte) is nodig om een rolstoelgebruiker zelfstandig een deur te laten openen en eventueel te keren (zie onderstaande illustraties). Het hoogteverschil tussen maaiveld en bovenkant dorpel entreedeur is maximaal 2 cm en tussen vloerpeil binnen en bovenkant entreedeurdorpel eveneens maximaal 2 cm. Bij een groter verschil, kan als oplossing bijvoorbeeld de buitenafwerking van de entree (stoep) worden opgestraat of een drempelhulp worden geplaatst. Voornoemde waarden voor breedtes en hoogteverschillen gelden ook voor de toegang tot het huis of het naar buitengaan vanuit de woning naar tuin, terras of balkon.
Vrije ruimte voor en achter de voordeur
Vrije gebruiksruimte aan binnenzijde voordeur
De bedieningselementen entree De deurkruk, het sleutelgat en de deurbel moeten op een voor iedereen bereikbare plaats zijn aangebracht, ook voor kinderen en rolstoelgebruikers: ten minste 35 cm vrij uit een hoek; deurbel op 0,90 - 1,20 m boven de vloer aan de handgreep zijde van de deur; sleutelgat boven de handgreep; Deurkrukken dienen bij voorkeur zo vormgegeven te zijn dat men er niet met kleding aan kan blijven haken (teruggebogen model). Doorkijk bij entree Vanuit de woning moet de bewoner kunnen zien wie er buiten staat, dit geeft een gevoel van veiligheid. Hier moet rekening worden gehouden met grote en kleine mensen en rolstoelgebruikers. De doorkijkmogelijkheid in of naast de voordeur bevindt zich op een hoogte tussen 0,60 - 1,95 m.
3
Verplaatsen in de woning Verkeersruimten binnen een woning zijn minimaal 90 cm breed. De vrije doorgang van een deur is bij voorkeur 90 cm of breder, maar minimaal 85 cm. De draairuimte van de deur is 90 x 90 cm. De afstand tussen een deurkozijn en de achterliggende wand is minimaal 1,10 m. De vrije hoogte van een deurdoorgang is ten minste 2,30 m hoog (Bouwbesluit nieuwbouw). Veel deuren in bestaande bouw zullen 2,1 m hoog zijn. Als in dit geval in de deurkozijnen een bovenlicht of paneel is toegepast, is de vrije hoogte eenvoudig te vergroten tot het plafond (t.b.v. lange bewoners). Drempels binnen de woning (ook naar sanitaire ruimten) zijn niet hoger dan 2 cm of zijn te overbruggen met een drempelhulp.
Hoogteverschil in woning Bij een eengezins- of splitlevelwoning kunnen er problemen ontstaan qua toegankelijkheid. Dit houdt in dat ruimten bestemd voor iemand die mobiel beperkt is (in de regel een rollator- of rolstoelgebruiker) op hetzelfde niveau moeten liggen als de woningentree. Dit geldt dus voor de woonkamer, een “bezoekbaar” toilet, de keuken en bij voorkeur een slaap- en een badkamer. Indien de laatste twee op een andere woonlaag zijn gesitueerd, moeten deze bereikbaar gemaakt kunnen worden met een lift (in de regel een traplift). Dit kan echter alleen als de ruimte rond de trap groot genoeg is voor het plaatsen van een traplift. Trap Veel woningen hebben een of meer bouwlagen die door een trap met elkaar zijn verbonden. Een trap heeft een breedte van minimaal 1,00 m en is pas echt veilig met aan beide zijden leuningen (hoogte 85 cm – 95 cm bij het begin van de tree). De leuningen zijn minimaal 5 cm uit de wand geplaatst. Een rechte (steek-) trap is het veiligst te belopen en het meest geschikt om een traplift te instaleren. Trappen met twee bochten (kwarten) zijn voor de beloopbaarheid en installeren van trapliften nadelig. Spiltrappen zijn ongeschikt. Verder is het wenselijk dat een trap is voorzien van stootborden (niet open). Voor een traplift is het optimaal als onder en boven aan de trap een vrije opstelruimte van respectievelijk 1,70 x 0,90 m en 95 x 90 cm aanwezig is. Sanitair Toilet (bezoekbaar) Een “bezoekbaar” toilet in een woning zal zelden zo groot zijn als bijvoorbeeld een toegankelijk of invalidentoilet in een openbaar gebouw, maar er is wel een praktische oplossing bij een gewoon toilet met de afmetingen van 0,90 x 1,20 m. met een deur in de lange zijde. Het is dan van groot belang dat de deur op een goede manier draait en wel zodanig dat de slotzijde zich aan de “potzijde” van het toilet bevindt. Bij een toilet met de deur in de korte zijde is in het verkeersgebied voor de deur een vrije ruimte van 1,50 x 1,50 m gewenst. 4
Verder verkleint een ingebouwd waterreservoir (vrij hangend of zwevend toilet) de gebruiksruimte van het toilet. De ruimte tussen de toiletpot en de tegenoverliggende wand is ten minste 55 cm. Als in de woning de badkamer groot genoeg is om zich er te kunnen wassen, te douchen en gebruik te maken van het toilet en de badkamer bereikbaar is voor een rolstoelgebruiker, dan kan het toilet “onaangepast” blijven.
Sanitair Badkamer De afmetingen moeten zodanig zijn dat er van de verschillende voorzieningen gebruik gemaakt kan worden, te weten: douche of bad, wastafel en eventueel het (tweede) toilet. De minimum afmetingen van een badkamer waarin plaats is voor douche, wastafel en toilet zijn 2,15 x 2,15 m. De volgende aandachtspunten zijn belangrijk: de positie van de (thermostatische) douchekraan, wastafel en toilet ten opzichte van elkaar. Er moet altijd voldoende ruimte naast deze voorzieningen zijn en ze dienen niet te dicht tegen een wand geplaatst te worden; bij de douche moet de vloer gelijkmatig aflopen richting waterplug en stroef en vlak zijn. Een douchebak is vanwege de hoge instap een obstakel en moet worden vermeden; de wanden moeten geschikt zijn (ook constructief) voor het plaatsen beugels en een douchezitje; de douchekop moet verticaal kunnen worden verplaatst langs een glijstang en de bediening van de douche, de kraan, is buiten de waterstraal geplaatst.
Badkamer geschikt voor rolstoelgebruik
5
Eisen detaillering van een woning In de afwerking van een woning (detaillering) kan er in veel gevallen op eenvoudige wijze rekening gehouden worden met de behoefte van een zo breed mogelijke groep mensen. Lange en kleine mensen en bijvoorbeeld rolstoelgebruikers, hebben er gezamenlijk baat bij dat allerlei bedieningselementen, niet te hoog en niet te laag, op een goed bereikbare plaats zijn aangebracht. De bediening mag niet onnodig veel kracht kosten (aangepast schakelmateriaal) en voor slechtzienden kan deze in contrasterende kleuren met de wand worden uitgevoerd. Bedieningselementen Lichtschakelaars, installaties in de meterkast en ramen moeten op een voor iedereen bereikbare plaats kunnen worden bediend:
raamopeners, ook die van bovenlichten, hoogte 0,90 – 1,20 m., minimaal 50 cm uit een hoek knoppen en kranen, idem; thermostaat, aardlekschakelaar en elektrische zekeringen, idem; gas- en watermeter niet meer dan 1,20 m boven de vloer; lichtschakelaars, hoogte 0,90-1,20 m, minimaal 50 cm uit een hoek; radiatorknoppen op een hoogte tussen 0,50-1,40 m en minimaal 35 cm uit een hoek.
Domotica (huisautomatisering) Op het moment dat de zorgvraag van een bewoner toeneemt, kan mogelijk door of met domoticatoepassingen, deels aan deze zorgbehoefte worden tegemoetgekomen. Denk daarbij aan bijvoorbeeld contact- en signaleringssystemen, zorg op afstand, videoverbinding gekoppeld aan een deuropeningssysteem, bewegingsmelders en automatisch inschakelende looplijnverlichting. Aan sommige toepassingen zijn abonnementen van zorgaanbieders verbonden en wordt de apparatuur door hen geleverd en geïnstalleerd. Domotica-toepassingen zijn vaak zonder veel bouwtechnische werkzaamheden aan te brengen. In geval van nieuwbouw zou er op kunnen worden geanticipeerd door vanuit de centrale meterkast een of meer loze buisleidingen naar alle kamers en buitendeuren op te nemen. Meer informatie Meer informatie over de algehele gebruikskwaliteit van woningen kunt u vinden in de VACWoonKwaliteitWijzer. Dit boek is te bestellen bij de Stichting VACpunt Wonen in Utrecht, tel. 030-2610475, e-mail:
[email protected]. Website: www.vacpuntwonen.nl
WAC Soest Secretariaat: Claroenstekerpad 9, 3766 BX Soest E-mail:
[email protected]
6
