Aanbevelingen voor scholen, ouders en andere betrokkenen, om inclusief onderwijs mogelijk te maken. Uit de ervaringen van ouders, scholen en hun netwerk in het project Van hinderpaal naar mijlpaal (2012-2014)
Aanbevelingen voor scholen Visie
Schooldirectie is drager en facilitator van de visie op school
Kijk als school / leerkracht steeds naar wat de waardevolle toevoeging van ieder kind is aan de klas, de school en je vak
Zorg voor een lange-termijnvisie en –planning als een kind op school is aangenomen. Korte periodes van 3 maanden of een half jaar waarna het kind alsnog kan worden afgewezen, geven veel onrust en gevoelens van onzekerheid.
Let bij het aannemen van een leerling op gezamenlijke overtuigingen over wat het goede is voor het kind. Let er op of er een gezamenlijke visie is en gedeelde waarden. En zorg ook daarna, tijdens de schoolgang, voor helderheid en afstemming over (onderliggende) overtuigingen over wat het goede is.
Onderwijs
Krijg zicht op wat een goede leeromgeving is voor ieder kind, zodat er goede randvoorwaarden gemaakt kunnen worden voor leren
Zorg ervoor dat alle kinderen met hun klasgenoten mee kunnen doen aan activiteiten in en buiten de klas
Maak veel verschillende manieren mogelijk waarop kinderen hun bijdrage kunnen leveren aan de school
Zorg voor een context waarin de ‘waarde’ van kinderen niet afhankelijk is van het cognitieve niveau
Zorg voor onderwijs waarin ieder kind de kans krijgt om zijn / haar eigen talenten / interesses / mogelijkheden te tonen, volgen, ontwikkelen en er in uit te blinken.
Zorg voor differentiatie(mogelijkheden) in de les
1
Let erop dat leerlingen niet steeds dezelfde, maar alle leerlingen verschillende rollen kunnen vervullen op school; iedereen kan eens iemand anders helpen, een ‘maatje’ zijn of krijgen en 1-op-1begeleiding krijgen.
Besteed expliciet aandacht aan het faciliteren van vriendschappen op school en in de klas (en in de wijk); zorg voor mogelijkheden waarin kinderen aansluiting kunnen vinden bij andere (groepen) kinderen en haal barrières die vriendschap mogelijk in de weg staan weg.
Focus op hoe barrières in omgeving of procedures weg zouden kunnen worden gehaald in plaats van de ‘schuld’ voor problemen bij het kind te leggen
Wees alert op pesten. Maak pesten bespreekbaar. Handel zo dat pesten zoveel mogelijk wordt voorkomen of aangepakt. Zorg dat leerlingen weten bij wie ze terecht kunnen in geval van pesten, maar speur ook actief naar pesten
Maak mogelijk dat ‘ondersteuners’ in de klas alle leerlingen in de klas kunnen supporten
(Niet) speciaal
Kijk als school / leerkracht steeds naar wat de waardevolle toevoeging van ieder kind is aan de klas, de school en je vak
Maak als professional steeds duidelijk (o.a. in taalgebruik en communicatie) dat je ‘de mens’ achter labels, etiketten en “onmogelijkheden” ziet.
Spreek als leerkracht in waarderende taal over kinderen
Laat merken waarin jij of anderen genieten van het kind
Erken de beperking van leerlingen door er kennis over te verzamelen en deze toe te passen. Echter: waak ervoor het kind te reduceren tot de beperking, het over één kam te scheren met andere mensen met deze beperking of alle aanpassingen / oplossingen die voor dit kind ontwikkelt worden te zien als ‘speciaal’.
Neem het gewone als uitgangspunt, behandel kinderen niet ‘speciaal’ en let erop gedrag / behoeftes van leerlingen niet te etiketteren
Kijk steeds hoe vraagstukken met andere kinderen worden opgepakt en volg diezelfde route bij vraagstukken rondom een kind met een beperking. Of: kijk waar de gevonden oplossing voor het ene kind alle kinderen ten goede kan komen.
Sluit in oplossingen / aanpassingen aan bij wat er op school al kan / gebeurt
Lerende organisatie
Pak gevoel van handelingsonbekwaamheid van leerkrachten aan door op school ruimte te bieden om te leren, het liefst in een ‘community of learners’ waarbij ook ouders betrokken worden.
Faciliteer voor leerkrachten meer voorbereidingstijd, kennisdeling, professionele ontwikkeling en (meer) uitwisseling met ouders.
Draag zorg voor een onderzoekende houding 2
Zorg voor veiligheid voor iedere betrokkene, om fouten te kunnen maken, zorgen te kunnen delen, vragen te mogen stellen of ‘het niet te weten’
Verzamel en bespreek ‘goede voorbeelden’
Sta open voor hulp en ideeën van ‘buiten’
Gebruik een hinderpaal als leervraag; wat leren we hiervan / hebben we hiervan geleerd en wat kunnen we in de toekomst doen om dit te voorkomen?
Zoek actief naar kennis en expertise binnen de school
Maak gebruik van kennis en expertise van ouders, leerlingen, netwerk, andere betrokkenen
Communicatie
Wees je als (vertegenwoordiger van) school bewust van het machtverschil dat in een communicatiesituatie tussen ouders en school bestaat.
Maak en onderhoud concrete afspraken met alle betrokkenen
Zorg voor een ‘goede band’ en goed contact tussen leerkrachten, leerlingen en ouders.
Deel, als leerkracht of andere betrokkene, je vragen, zorgen en blijdschap met elkaar en ouders
Committeer jezelf; zodat ook als het wat minder goed lijkt te gaan of de nodige oplossingen even niet in beeld zijn, er een stabiele basis blijft
Zorg voor een opbouwende en positieve sfeer in overleg met ouders
Gebruik overleg met ouders niet om over ‘institutionele verplichtingen’ zoals planning, uren, professionele regels, routines en protocollen te praten.
Zorg voor een goede communicatie tussen basis- en middelbare school, oude en nieuwe school, speciale en reguliere school
Zorg voor goede communicatie tussen betrokken (zorg)instanties en scholen
Neem feedback serieus
Ouders & netwerk betrekken
Betrek ouders / sociale netwerk van kind/gezin bij het onderwijs
Streef in partnerschap tussen ouders en school naar een gezamenlijk doel, namelijk het welzijn van het kind en het scheppen van omstandigheden waarin het zo goed mogelijk kan leren
Investeer in de relatie tussen ouders-school en ook leerling-school, juist in de periodes dat het goed gaat
Wees je bewust van de weg die ouders (mogelijk) al hebben afgelegd met hun kind, waarin afwijzing, teleurstelling, strijd en verdriet een rol kunnen hebben gespeeld.
3
Wees je bewust van de angst bij ouders voor afwijzing, voor de kwetsbare positie van het kind
Faciliteer afstemming tussen ouders en leerkrachten zodat zij gezamenlijke besluiten kunnen nemen en verantwoordelijkheid kunnen delen.
Beschouw ouders als sparringpartners van de school. Neem ze serieus in hun kennis, ervaring, (al of niet professionele) expertise en belang.
Benader ouders niet pas als er iets niet goed gaat op school, maar zorg ook voor terugkoppeling als er iets leuks gebeurt
Protocol
Laat je als school niet (teveel) leiden door protocollen, maar zorg dat het kind centraal staat en laat daarvoor in voorkomende gevallen knellende protocollen los en kijk naar wat kan, wat werkt.
Zorg voor een helder en gezamenlijk toekomstperspectief voor leerlingen. Maak samen met ouders een “startdocument”/ inspiratiepapier ((visueel vormgeven helpt)
Zorg dat er een duidelijk profiel van ieder kind is, dat een evenwichtig beeld van het kind geeft qua onderwijsbehoeften, mogelijkheden, talenten, interesses, gewoontes etc., samengesteld vanuit een brede range van perspectieven.
Neem als insteek: “wat wil het kind met haar/zijn toekomst?”
Bij aanmelding van een kind vanuit een andere (speciale) school: denk na over hoe dit proces gaat verlopen en wat ervoor nodig is om het te laten slagen.
Support
Zorg voor zodanige support dat geen van de betrokkenen in het proces zich alleen voelt staan
Waardeer wat goed gaat; benoem elke kwaliteit, elk talent dat wordt ingezet
4
Aanbevelingen voor ouders Communicatie
Streef in partnerschap met de school naar een gezamenlijk doel, namelijk het welzijn van het kind en het scheppen van omstandigheden waarin het zo goed mogelijk kan leren.
Zorg als ouders en school voor helderheid en afstemming over (onderliggende) overtuigingen over wat het goede is voor een kind.
Luister als ouder actief naar leerkrachten, stel vragen en wees open en nieuwsgierig naar hun ervaringen, om een wederzijdse, op partnerschap gerichte relatie vorm te geven.
Maak en onderhoud concrete afspraken met alle betrokkenen
Samenwerking
Wees pro-actief
Deel je vragen, zorgen en blijdschap met leerkracht en andere betrokkenen
Investeer in de relatie tussen met school, juist in de periodes dat het goed gaat
Waardeer wat goed gaat; benoem elke kwaliteit, elk talent dat wordt ingezet
Zorg voor veiligheid voor iedere betrokkene, om fouten te kunnen maken, zorgen te kunnen delen, vragen te mogen stellen of ‘het niet te weten’
Netwerk / Support
Behoud zelf de regie en bepaal daarin ook waarin je wat regie uit handen wilt geven, aan wie en op welke manier
Zorg voor een netwerk en support om je kind / gezin heen, vergroot je kring
Schroom als ouder niet om iemand mee te nemen naar gesprekken met school, of mee te denken in een voorbereiding hiervan, zodat er iemand is met jou meedenkt, die geen direct eigen belang heeft
Durf hulp en meedenkkracht te vragen en sta open voor hulp en ideeën van ‘buiten’
Laat je informeren hoe anderen dingen aanpakken en wat je kunt gebruiken
Sluit je aan bij een (regionaal / lokaal) ouderplatform
Zorg voor voldoende ‘lucht’ en energie voor jezelf, door bijvoorbeeld iets voor jezelf, met je partner of andere kinderen te ondernemen
Voorbereiding bij het kiezen van een school
Let bij het kiezen van een school op vergelijkbare overtuigingen over wat het goede is voor het kind, een gezamenlijke visie en gedeelde menselijke waarden
Zet goed op een rij waarom de gekozen school de voorkeur heeft 5
Zorg voor een helder en gezamenlijk toekomstperspectief voor je kind, dat ook kan dienen als “startdocument”/ inspiratiepapier (visueel vormgeven helpt)
Zorg dat er een duidelijk profiel van je kind is, dat een evenwichtig beeld van het kind geeft qua kwaliteiten, onderwijsbehoeften, mogelijkheden, talenten, interesses, gewoontes etc., samengesteld vanuit een brede range van perspectieven.
Input
Verzamel en bespreek ‘goede voorbeelden’
Zorg voor expliciete aandacht aan het faciliteren van vriendschappen op school en in de klas (en in de wijk); en draag hieraan bij en haal barrières die vriendschap mogelijk in de weg staan weg
Gebruik een hinderpaal als leervraag; wat leren we hiervan / hebben we hiervan geleerd en wat kunnen we in de toekomst doen om dit te voorkomen?
6
Overige aanbevelingen Beleid
Zorg dat scholen in Nederland geen recht hebben om kinderen te weigeren en niet alleen aanbodgericht kunnen argumenteren, zodat scholen zich verantwoordelijk voelen om alle kinderen uit de buurt “mee te nemen”.
Verander het systeem van regulier en speciaal onderwijs zodanig, dat de aanname dat kinderen die gestempeld zijn met een “beperking” op het speciaal onderwijs horen, niet langer gefundeerd wordt.
Zorg ervoor dat alle kinderen thuisnabij naar school kunnen en maak flexibele onderwijstijden mogelijk (bijvoorbeeld (tijdelijk) deeltijd)
Zorg voor onderwijs waarin ieder kind de kans krijgt om zijn / haar eigen talenten / interesses / mogelijkheden te tonen, volgen, ontwikkelen en er in uit te blinken.
Bied als onderwijsinstelling de mogelijkheid voor leerlingen om deelcertificaten te halen
Stel ‘Ambassadeurs voor inclusie(f) onderwijs’ in
Zorg voor betere communicatie tussen scholen en (zorg-, overheids- of andere)instanties
Focus op hoe barrières in omgeving of procedures weg zouden kunnen worden gehaald in plaats van de ‘schuld’ voor problemen bij het kind / gezin te leggen.
Inspectie voor het onderwijs denkt mee over mogelijkheden voor inclusief onderwijs
Opleiding
Zorg voor een gepaste opleiding van leraren voor het reguliere onderwijs, opdat ze met voldoende vertrouwen en competentie les kunnen geven aan kinderen met diverse behoeften. Dit heeft evenzeer te maken met attitudes en waarden als met kennis en vaardigheden.
Middelen / bureaucratie
Zorg dat ouders en scholen op de hoogte zijn van de mogelijkheden om extra geld / middelen aan te vragen
Maak mogelijk dat diagnoses / dossiers van tijd tot tijd herzien kunnen worden, in samenspraak tussen professionals, ouders en direct (persoonlijk en professioneel) betrokkenen bij het kind
Als fysio, logopedie etc op / via school worden aangeboden, biedt dit meer flexibiliteit en ruimte
7
Ondersteuning voor gezinnen
Zorg ervoor dat ouders en kind zelf de regie (kunnen) nemen ipv het slachtoffer te zijn van de situatie en slechts te reageren
Zorg voor kennis bij consultatiebureaus over waar en hoe er ondersteuning kan worden gevraagd (ook buiten het ‘speciale’ circuit)
Onderzoek
Achterhaal met onderzoek ‘wat werkt’ op het gebied van inclusief onderwijs, hoe en waarom. Zorg voor meer empirisch-gefundeerde inzichten in effectieve strategieën en werkwijzen, deze zijn van grote waarde voor schoolleiders en leerkrachten.
Toekomstig onderzoek en beleid richt zich op hoe ouders, familie en/of sociale netwerk het best betrokken kunnen worden bij inclusief onderwijs en op het verbinden van aspecten van inclusief onderwijs op school en de mogelijkheden die het persoonlijke, sociale (en professionele) netwerk van het kind/gezin biedt
Visie
Zorg voor een integrale, op inclusie gerichte benadering op scholen, waarbij schoolleiders, leerkrachten, ouders en leerlingen gedeelde verantwoordelijkheid hebben voor het ‘samen leren en presteren’
8
