Aanbevelingen Nederlandse inzet UNGASS on Drugs
2016
Tweede Kamer der Staten-Generaal 28 januari 2016 Auteurs: Marith Volp en Vera Bergkamp
1
AANBEVELINGEN NEDERLANDSE INZET UNGASS ON DRUGS APRIL 2016
In april van dit jaar wordt in New York de derde ‘United Nations General Assembly Special Session (UNGASS) on the World Drug Problem’ gehouden. Dit houdt in dat de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties in een speciale sessie over drugs afspraken maken over het drugsbeleid wereldwijd. Eerder vonden deze sessies plaats in 1990 en 1998. Tijdens de UNGASS in 1998 is afgesproken dat aan de hand van een stappenplan drugs de wereld uitgeholpen zouden worden. Dat doel is niet gehaald. En dat is geen verrassing: het zal onmogelijk zijn om alle drugs de wereld uit te bannen. Het doel van deze UNGASS is daarom anders: gezamenlijk willen de Verenigde Naties tot een geïntegreerde en gebalanceerde strategie komen om wereldwijde drugsproblematiek tegen te gaan. Voor D66 en de Partij van de Arbeid is het hierbij van belang dat de focus op het criminaliseren en uitbannen van drugs(gebruik) (de zogenaamde ‘war on drugs’) verplaatst naar het zoveel mogelijk beperken van de risico’s van het drugsgebruik en minimaliseren van de negatieve effecten van drugsproductie. Nadruk zou niet moeten liggen op de strafrechtelijke kant van drugs, maar op de sociale en gezondheidsproblematiek die drugs(gebruik) met zich meebrengt (de zogenaamde ‘harm reduction’). Als voorzitter van de Europese Unie heeft Nederland alle reden zich in te zetten om de focus te verleggen van de war on drugs naar harm reduction. Op dit moment zijn de voorlopige resultaten voor de UNGASS al bekend gemaakt in het ‘draft outcome document’, maar hierin wordt de term ‘harm reduction’ niet eens genoemd. Vanuit Nederland zal Staatssecretaris Van Rijn de coördinerend bewindspersoon zijn. In deze notitie doen de PvdA en D66 voorstellen om het drugsbeleid aan te passen en te richten op de relatie tussen drugs en gezondheid, milieu en de natuur, armoede, ontwikkelingslanden en mensenrechten. Deze voorstellen zijn gebaseerd op aanbevelingen van een brede groep experts, die in de praktijk met de bovengenoemde onderwerpen te maken hebben. Wij verwachten dat de staatssecretaris deze punten inbrengt in zijn bijdrage aan de UNGASS 2016.
2
ALGEMEEN 1. Instellen expertgroep namens de VN in aanloop naar 2019 Internationaal wordt het drugsbeleid geregeld (en beperkt) in verschillende internationale verdragen, zoals het Enkelvoudig Verdrag inzake verdovende middelen (1961), het Verdrag inzake psychotrope stoffen (1971) en het Verdrag tegen Sluikhandel in verdovende middelen en psychotrope stoffen (1988). Deze verdragen zijn verouderd. Een koerswijziging in het internationale drugsbeleid is noodzakelijk. Er zijn al landen die de huidige verdragen in hun nationale drugsbeleid oprekken, zoals de Verenigde Staten, Uruguay en Canada, omdat het huidige beleid gezien de realiteit niet meer houdbaar is. Landen interpreteren de Verdragen op verschillende manieren om zo bewegingsruimte te creëren voor een werkbaar nationaal drugsbeleid. Nederland heeft dit ten aanzien van haar coffeeshopbeleid ook gedaan. Door de ontwikkelingen in landen als Uruguay en de VS ontstaan spanningen in het internationale drugsbeleid: wat kan wel binnen de bestaande Verdragen en wat kan niet? Met name ZuidAmerikaanse landen staan onder druk omdat de (grensoverschrijdende) problematiek rondom drugs groeit, terwijl vanuit Europa weinig prioriteit bestaat zich in te zetten om veranderingen in internationaal drugsbeleid te bewerkstelligen. Een belangrijke ontwikkeling is de vrij recente koerswijziging in een aantal Amerikaanse staten. Hierdoor is de rol van de Verenigde Staten als grote aanjager van de ‘war on drugs’ gekanteld en kan de VS de internationale discussie en aanpassingen van het drugsbeleid niet meer in de weg staan. Nederland kent een progressief beleid op het gebied van harm reduction en toegankelijke verslavingszorg. Maar we moeten ons eigen beleid ook kritisch onder de loep blijven nemen. Op dit moment wordt harm reduction enkel toegepast op de laatste schakel in de drugsketen; het gebruik. Ook in de productie en verkoop zou Nederland op harm reduction moeten inzetten en de koers van landen met een progressiever beleid moeten volgen. De redenatie dat de internationale verdragen een progressiever nationaal drugsbeleid zouden verbieden gaat niet langer op. De komende UNGASS biedt momentum om te komen tot een doorbraak in de impasse die in de afgelopen jaren is ontstaan ten aanzien van bestaande Verdragen om te komen tot een progressiever drugsbeleid, gericht op harm reduction in de hele keten. De PvdA en D66 willen
3
dat er een Expertgroep wordt ingesteld die de huidige spanningen rondom de Verdragen in kaart brengt en aanbevelingen doet om te komen tot aanpassing of verruiming van deze Verdragen. Op deze manier kunnen internationale inconsistenties in kaart worden gebracht, zoals binnen de criminalisering/straffen van drugsactiviteiten, inzet op gezondheidszorg, mensenrechten, ontwikkelingswerk en dergelijke. Wij verzoeken de staatssecretaris om namens Nederland tijdens de UNGASS 2016 aan te sturen op de instelling van een Expertgroep namens de VN, die zich richt op: •
het in kaart brengen van internationale spanningen ontstaan door de beperkte bewegingsvrijheid die landen ervaren binnen huidige internationale Verdragen;
•
het in kaart brengen van internationale inconsistenties, met het oog op criminalisering/straffen van drugsactiviteiten, inzet op gezondheidszorg, mensenrechten en ontwikkelingswerk;
•
het doen van operationele aanbevelingen om het functioneren en harmoniseren van het internationale drugsbeleid binnen en/of buiten de Verdragen te bewerkstelligen.
GEZONDHEID 2. Aids de wereld uit De internationale ambitie is om aids in 2030 de wereld uit te hebben. Dat kán lukken, maar alleen met de juiste aanpak. Het aantal aidsdoden en hiv-infecties is wereldwijd fors afgenomen. Het aantal mensen dat aan de gevolgen van aids overlijdt is sinds 2005 met 42% gedaald en het aantal nieuwe hiv-infecties is sinds 2000 met 35% afgenomen. Voor drugsgebruikers is de situatie echter nog niet verbeterd; zij hebben – door het delen van naalden - nog steeds 28 keer zoveel kans op een hiv-besmetting dan niet-drugsgebruikers. Dit is het gevolg van overheden die een zogenaamde war on drugs voeren. Ze zetten in op criminalisering van drugsgebruik, in plaats van op harm reduction, het beperken van gezondheidsschade. Drugsgebruikers krijgen hierdoor moeilijk en soms helemaal geen toegang tot zorg. Slechts 1 op de 10 drugsgebruikers met hiv krijgt medicijnen. In landen waar harm reduction de norm is, is het percentage hiv-positieve injecterende drugsgebruikers 5%. In landen waar strafmaatregelen worden toegepast bij drugsgebruik is dit
4
35%. Drugsgebruikers moeten hulp en zorg kunnen ontvangen, zonder de angst om te worden gestraft. Nederland moet zich bij de UNGASS hardmaken om wereldwijd de omslag naar harm reduction te maken, in plaats van drugsgebruik te criminaliseren. Nederland moet staten wijzen op hun verantwoordelijkheid, om adequate hulp te bieden aan geïnfecteerde personen en verslaafden, en hierbij de war on drugs niet als excuus te gebruiken dit niet te doen. Om dit te bereiken moet er ook financiële commitment zijn. Van het huidige budget voor drugsbestrijding moet 10% geïnvesteerd worden in harm reduction. Dit herbesteden van de huidige uitgaven, in effectief drugsbeleid dat resultaten oplevert, is nodig om de internationale doelstelling dat aids in 2030 de wereld uit moet zijn te kunnen behalen. Wij verzoeken de staatssecretaris om: •
concrete doelen te stellen om de criminalisering van drugsgebruik te stoppen en in te zetten op harm reduction;
•
er op aan te dringen 10% van het bedrag dat nu aan drugsbestrijding wordt uitgegeven in harm reduction te investeren.
3. Investeren in verslavingszorg In veel landen wordt er meer geld uitgegeven aan het bestrijden van drugshandel dan aan de behandeling van mensen met een verslavingsprobleem. Maar ook in landen waar men verslaving niet primair ziet als een probleem voor justitie en het onderkent als een volksgezondheidsprobleem, ontbreekt het vaak aan kennis. Er is veelal onvoldoende goed opgeleid personeel. Opleidingen die specifiek gericht zijn op diagnostiek en het behandelen van verslavingen zijn schaars. De inzet op gezondheidszorg binnen het drugsbeleid kan dus breder. Naast het beschikbaar stellen van middelen voor verslavingsbehandeling, moet er ook worden ingezet op goed opgeleide verslavingshulpverleners. Hierin zou Nederland, een van de weinige landen met verslavingsartsen, een voorbeeldfunctie kunnen vervullen. Wij verzoeken de staatssecretaris om: •
internationaal het belang van verslavingszorg en hierin gespecialiseerde artsen onder de aandacht te brengen en de positieve Nederlandse ervaringen die we op dit gebied hebben opgedaan te delen.
5
MENSENRECHTEN 4. Drugsveroordeelden in het buitenland Van alle Nederlandse gedetineerden zit 20 % vast in het buitenland. Ruim 60% hiervan zit vast wegens een drugsgerelateerd delict. Het gaat hierbij met name om drugssmokkel, door een kansarme en beïnvloedbare doelgroep. Uit onderzoek blijkt dat drugsgerelateerde delicten vaak worden gepleegd door mensen die schulden hebben, en (eenmalig) snel geld willen verdienen om deze schulden te kunnen aflossen. De wens om van de schulden af te komen of voor het gezin te kunnen zorgen is vaak zo groot dat ze het risico om gepakt te worden accepteren, of te laag inschatten. Nederland maakt onderscheid tussen ‘zorglanden’ en ‘niet-zorglanden’. In zorglanden (met name in landen in Zuid-Amerika en Azië) zijn de detentieomstandigheden vaak zeer slecht en de straffen voor drugsdelicten aanzienlijk hoger. De aandacht voor niet-zorglanden vermindert, waardoor ook de contacten van ambassades met gevangenissen afneemt. Dit leidt er vervolgens toe dat organisaties als Bureau Buitenland, die Nederlandse gedetineerden in het buitenland ondersteuning bieden, moeilijk of helemaal geen toegang tot de gevangenis krijgen. Nederland moet er dus op inzetten dat, zowel in zorglanden als niet-zorg landen, de contacten tussen ambassades en directeuren van gevangenissen goed blijven. Ook moet Nederland inzetten op verdragen (Verdrag Overbrenging Gevonniste Personen) die ervoor kunnen zorgen dat mensen hun straf in Nederland kunnen uitzitten. (Wotsverdragen). Wij verzoeken de staatssecretaris om: •
zowel in zorg- als niet-zorglanden de contacten tussen ambassades en gevangenisdirecteuren goed te houden, zodat er bijstand verleend kan (blijven) worden aan Nederlandse gedetineerden;
•
in te zetten op verdragen die uitlevering mogelijk maken;
•
zich internationaal te blijven uitspreken tegen de doodstraf.
5. Kinderrechten Jonge drugsgebruikers zijn onvoldoende in beeld. Landen verzamelen nauwelijks gegevens, waardoor het onduidelijk is hoeveel jongeren onder de 18 jaar drugs gebruiken. Het huidige drugsbeleid is teveel gericht op volwassenen, terwijl de gemiddelde drugsgebruiker al rond 15jarige leeftijd verslaafd raakt. Jonge gebruikers weten vaak weinig over de risico’s van drugs. Ook zijn zij bang om hulp te zoeken, uit angst voor uitsluiting, stigmatisering en zelfs opsluiting.
6
Zij denken geen hulp te krijgen, maar te worden gestraft vanwege hun drugsgebruik. Dit terwijl kinderen recht hebben op hulp volgens Artikel 33 van het Kinderrechtenverdrag. Programma’s moeten zich niet alleen op medische hulp richten, maar ook de sociale aspecten, waarbij verder gekeken wordt dan hun drugsgebruik en ook ingezet wordt op verbetering van hun leefomstandigheden. Daarnaast moet de hulp ook gericht zijn op de sociale omgeving van deze jongeren. Vaak komen deze jongeren uit zwaksociale milieus waar weinig aandacht is voor het doen en laten van de jongere. Wij verzoeken de staatssecretaris om: •
aan te dringen op het verzamelen van data en documentatie. Meer inzicht in de problematiek onder jongeren kan er voor zorgen dat zij effectiever geholpen worden;
•
artikel 33 van het VN-Kinderrechtenverdrag onder de aandacht te brengen. Landen die dit verdrag hebben ondertekend moeten kinderen beschermen tegen het gebruik van drugs en hen daarbij toegang geven tot medische en sociale hulp;
•
aan te dringen om in de harm reduction programma’s aandacht te besteden aan de specifieke omstandigheden waarin jonge drugsgebruikers zich bevinden en hiervoor budget beschikbaar te stellen.
MILIEU EN NATUUR 6. Drugsproductie en milieuvervuiling Het milieu heeft te lijden onder de productie van chemische drugs. De illegaliteit van deze productie brengt met zich mee dat de afvalstoffen niet langs legale weg worden afgevoerd en verwerkt. Veel van deze afvalstoffen verdwijnen in de grond en vervuilen het grondwater. Helaas wordt vaak een plekje in de natuur gezocht om het chemisch afval illegaal te dumpen. Dit kan “ernstige gevolgen hebben voor de omgeving van de dumpplaats en risico’s inhouden voor mens, dier en milieu”, zo onderkennen ook de minister van Veiligheid en Justitie en de staatssecretaris van Economische Zaken. Nu draaien natuurorganisatie echter op voor de kosten van het reinigen van de grond. Ook wereldwijd heeft de handel in drugs grote gevolgen voor het milieu en de biodiversiteit. Zo leidt het verbouwen van de cocaplant, papaver en marijuana tot grootschalige ontbossing.
7
Wij verzoeken de staatssecretaris om: •
deze problematiek te adresseren en landen op te roepen om de vervuiler te laten betalen voor de kosten, en natuurorganisaties te ondersteunen bij het saneren van de vervuilde grond.
ARMOEDE 7. Inzetten op alternatieven In veel landen wordt hard ingezet op het bestrijden van drugshandel en de productie. Er wordt echter veel minder gekeken naar hoe mensen in ‘de drugwereld’ terecht komen, of hoe zij geholpen kunnen worden hier weer uit te komen. Hiervoor moeten alternatieven geboden worden. Zo kan bijvoorbeeld door een betere kwaliteit van zaden (Nederland is een van de wereldleiders in zaadveredeling), kennis over bemesting en irrigatie en door goede infrastructuur en toegang tot de (internationale) markt de opbrengst van het verbouwen van andere gewassen verbeteren. Op die manier wordt de verbouwing van druggerelateerde gewassen, met alle bijkomende risico’s, in verhouding minder lucratief. Microfinanciering kan eraan bijdragen dat mensen die geen startkapitaal hebben (voor inkoop zaden, mest, apparatuur etc.) zich niet meer genoodzaakt voelen voor een criminele drugsorganisatie of drugssyndicaat te gaan werken. Wij verzoeken de staatssecretaris om: •
aandacht te vragen voor de kwetsbare positie van de boeren en te bevorderen dat zij in staat worden gesteld door bijvoorbeeld microfinanciering onafhankelijker te worden van criminele organisaties of drugssyndicaten;
•
aandacht te vragen voor het aantrekkelijker maken van alternatieve (niet druggerelateerde) gewassen, via de inzet van hulp- en handelsinstrumenten.
8
