LUCHTPOST * POSTVERVOER-
3
A
an het s l o t van het a r t i k e l in de v o r i g e a f l e v e r i n g werd gewag gemaakt van de s t a r t op 25 september 1930 met een geregelde 14-daagse d i e n s t op Indië. D a a r b i j werd een b r i e f a f g e b e e l d , d i e zowel de heen- a l s de t e r u g v l u c h t had gemaakt. De o n t w i k k e l i n g g i n g zo s n e l dat n a u w e l i j k s een j a a r l a t e r , op 1 oktober 1931, met een w e k e l i j k s e d i e n s t werd begonnen.
Een brief, die met de eerste vlucht van dienst werd vervoerd. Aan de achterzijde stempel Bandoeng, 12 oktober 1931. 14
de wekelijkse het aankomst-
Vignetten van de PTT, betreffende de luchtpostdienst naar Indië. a. Alle 7 dagen (blauw) b. Elke week (oranje) c. Service Aérien hebdomadaire (blauw) d. Wöchentlicher Luftpostdienst (groen) e. Weekly airmail service (oranje)
De e e r s t e r e t o u r v l u c h t van de w e k e l i j k s e d i e n s t vond p l a a t s op 16 o k t o b e r 1931. Op 25 o k t o b e r landde het v l i e g t u i g t e Amsterdam.
Deze brief is met de eerste retourvlucht verzonden. Kreeg echter geen aankomststempel. Dit stempel kregen alleen aangetekende, poste restante en expresse stukken. 15
- GROEI De Indië-route van de KLM werd een b e d r i j f , d a t gekenmerkt werd door een p i j l s n e l l e g r o e i . Het gehele t r a j e c t van 14000 km werd gevlogen i n 12 dagen, welke t i j d s d u u r steeds k l e i n e r zou worden. Vanaf 12 j u n i 1935 werd tweemaal per week i n beide r i c h t i n g e n gevlogen. Ongeveer 2 j a a r l a t e r vanaf 2 o k t o ber 1937 vonden de v l u c h t e n 3x per week p l a a t s , met een r e i s d u u r van 5½ dag. Na een o n t w i k k e l i n g van ongeveer 10 j a a r was de r e i s d u u r met b i j n a een derde b e k o r t , de s n e l h e i d b i j n a verdubbeld en de f r e q u e n t i e v e r z e s v o u d i g d . Over p i o n i e r s w e r k gesproken.
Enveloppe van de eerste 2x wekelijkse dienst. 16
vlucht,
12 juni
1935
van de
De postgiro maakte dienst.
reklame
voor de
2x wekelijkse
Enveloppe, beplakt met krantenbericht inzake de 3x wekelijkse dienst geadresseerd naar Batavia. Aan de achterzijde aankomststempel Batavia Centrum 8-X-1937 met stempelvlag: "Ook Uw paketten per luchtpost". 17
I n 1928 werd i n t o t a a l 840 Kg post door de l u c h t op de Indiëlijn v e r v o e r d , in 1937 was d i t 137.624 kg. I n v i j f en een halve dag van Amsterdam naar B a t a v i a . Het t r a j e c t , dat een Oostindiëvaarder e e r t i j d s s l e c h t s Kon b e z e i l e n i n v i e r g e v a a r v o l l e maanden. B i j s l e c h t weer deed het z e i l s c h i p er wel eens een h a l f j a a r over (met a l l e gevolgen van d i e n , scheurbuik en andere z i e k t e n aan b o o r d ) . In 1937 werden de v l u c h t e n zo r e g e l m a t i g u i t g e v o e r d , dat toen reeds aankomst en v e r t r e k op en van i e d e r e l u c h t h a v e n in uren en minuten t e v o r e n kon worden aangegeven. Op 13 november 1937 vond de v i j f h o n d e r d s t e v l u c h t Nederland-Indië p l a a t s en op 27 november 1937 de
Enveloppe Nationaal Luchtvaartfonds voor de heenvlucht van de "Torenvalk", met bijzonder stempel. 18
Enveloppe Ned.Indisch Luchtvaartfonds voor de terugvlucht van de "Reiger", met bijzonder stempel Soerabaja. Verder werden bijzondere stempels gebruikt in Bandoeng, Batavia, Semarang, Palembang en Medan. v i j f h o n d e r d s t e r e t o u r v l u c h t . U i t e r a a r d werden voor deze gelegenheid b i j z o n d e r e enveloppen v e r v a a r d i g d en werden h i e r o p b i j z o n d e r e stempels g e p l a a t s t . - CONCURRENTIE In 1931 verscheen in de dagbladen een b e r i c h t , dat de stoomvaartmaatschappijen "Nederland" en de " R o t t e r damsche L l o y d " een p l a n o n t w i k k e l d hadden om een Z e p p e l i n d i e n s t naar Indië in het leven te roepen. De t o c h t zou gemaakt worden in 4½ dag, dus een belangr i j k e v e r s n e l l i n g , gezien het f e i t , dat de v l i e g t o c h t naar Indië i n d i e t i j d nog 7 o f meer dagen duurde. Een indrukwekkend en zeer k o s t b a a r p r o j e c t . D i t was n i e t het enige p l a n , waarvan de KLM de conc u r r e n t i e te vrezen had. Door het ingebruiknemen van s p e c i a l e p o s t v l i e g t u i g e n w i l d e men het p o s t v e r voer naar Indië v e r s n e l l e n . 19
- DE POSTJAGER Het comité "Snelpost Nederland-Indië" s t e l d e dat het KLM systeem (gemengd v e r v o e r van p a s s a g i e r s en p o s t ) n i e t gevolgd moest worden, maar kwam met het o n t werp voor een s p e c i a a l s n e l p o s t v l i e g t u i g , dat geen passagiers zou kunnen meenemen. C o n s t r u c t e u r S l o t bouwde b i j Pander i n r e c o r d t i j d de " P o s t j a g e r " . Op 9 december 1933 v e r t r o k de " P o s t j a g e r " van S c h i p h o l voor de e e r s t e s n e l l e p o s t v l u c h t naar Indië. Onze PTT had voor het s p e c i a l e l u c h t p o s t z e g e l , de bekende d r i e h o e k z e g e l van 3G cent gezorgd, alsmede voor een o n m o g e l i j k k l e i n b i j z o n d e r l u c h t p o s t s t e m p e l , dat met rode s t e m p e l i n k t g e b r u i k t op het groene zeg e l n a u w e l i j k s te lezen was.
"Postjager" - vlucht Amsterdam-Batavia. Vroegst afstempeling van het driehoekszegel. Kleinste Nederlandse vernietigingsstempel.
bekende
Door m o t o r s t o r i n g moest reeds op de dag van v e r t r e k een n o o d l a n d i n g b i j Taranto i n Italië gemaakt worden. De motor was n i e t te h e r s t e l l e n en het duurde t o t 27 december v o o r d a t een nieuwe motor gemonteerd was en de r e i s kon worden v o o r t g e z e t . I n m i d d e l s had de " I J s v o g e l " een Fokker van de gewone l i j n d i e n s t van de KLM de post voor Indië van de " P o s t j a g e r " overgenomen. U i t Nederland was e c h t e r voor 20
Voorzijde
briefkaart
Sympathiebetuiging te Taranto.
aan
Pander
de
"Postjager"-vlucht.
"Postjager"-bemanning
21
de i n m i d d e l s gerepareerde en zonder l a d i n g z i j n d e "Postj a g e r " per t r e i n naar Taranto een f l i n k e hoeveelheid post - waaronder v e l e s p e c i a l e k a a r t e n met sympathieb e t u i g i n g e n - gezonden, d i e op 31 december v e i l i g met de " P o s t j a g e r " t e B a t a v i a a r r i v e e r d e . Deze post kreeg geen b i j z o n d e r stempel en geen aankomststempel, De k a a r t e n , welke door Ton van Tast z i j n getekend en de handtekening van de bemanningsleden b e v a t t e n , geven een goed beeld van het l u c h t p o s t v e r v o e r op de Indiëlijn.
- ZILVERMEEUW - PELIKAAN De o p v a t t i n g e n over gemengd p a s s a g i e r s - p o s t v e r v o e r e n u i t s l u i t e n d p o s t v e r v o e r groeide b i j n a u i t t o t een c o n c u r r e n t i e s t r i j d . Het z a l d u i d e l i j k z i j n , dat d e KLM z i c h n i e t g e l u k k i g voelde toen op 9 december 1933 de " P o s t j a g e r " met z o v e e l post naar Indië v e r t r o k . De KLM had in. de j a r e n 1931-1933 n i e t zoveel succes geboekt. Er waren m o e i l i j k h e d e n geweest met p e r s o n e e l en de Fokkers waren te t r a a g . I n m i d d e l s e c h t e r waren s n e l l e v l i e g t u i g e n voor gemengd v e r v o e r gereedgekomen en aan nieuwe exemplaren van het t y p e "Postj a g e r " werd n i e t meer gedacht. De KLM hoopte door het i n z e t t e n van een nieuwe g e s t r o o m l i j n d e Fokker -de "Zilvermeeuw" - de scheepvaart en de s n e l p o s t i j v e r a a r s de pas af te s n i j d e n . Toen het Nederlandse p u b l i e k vernam, dat de KLM evenals het Studie-Comité Snelpost Nederland -Indië een s n e l l e K e r s t v l u c h t w i l d e maken was de b e l a n g s t e l l i n g voor de l u c h t v a a r t weer opgewekt en men volgde met g r o t e b e l a n g s t e l l i n g de a c t i e s van part i j e n . Op 18 december 1933 stond de "Zilvermeeuw" k l a a r om te v e r t r e k k e n . Vlak voor het v e r t r e k brak een kamwiel in de middenmotor en het v l i e g t u i g kon n i e t vertrekken. De "Zilvermeeuw" werd vervangen door de oude " P e l i k a a n " , één van de gewone d i e n s t t o e s t e l l e n van de Indië-route. 22
KLM-sluitzegel Versnelde
KLM
Kerstvlucht.
Een k o r t e d i a l o o g tussen de d i r e c t e u r van de KLM Plesman en S m i r n o f f : "De post moet weg S m i r n o f f . Doe je best en z i e het vóór Kerstmis te h a l e n " . "Dat doe i k " . Een l a a t s t e g r o e t . "Good l u c k mannen". Een h a l f uur l a t e r steeg de " P e l i k a a n " op van Schiphol met 30.933 p o s t s t u k k e n aan boord. Zoals h i e r v o o r vermeld had de " I J s v o g e l " de post van de " P o s t j a g e r " overgenomen en z a t daarmee in C a l c u t t a toen z i j door d e " P e l i k a a n " werd i n g e h a a l d .
Speciale enveloppe voor de vlucht van de "Zilvermeeuw" met bijzonder stempel. 23
In een u u r t j e werd de m a i l overgeladen en na een v l u c h t van 74 uur en 42 minuten a r r i v e e r d e n S m i r n o f f en de z i j n e n op 22 december v e i l i g met de " P e l i k a a n " te Batavia. Een f a n t a s t i s c h e p r e s t a t i e .
Post uit Luxemburg. Speciale enveloppe. Bijzonder stempel. Handtekening Smirnoff.
De 24
"Pelikaan".
De bemanning van de
"Pelikaan".
Het Nederlandse v o l k was l u c h t v a a r t - m i n d e d a l s n o o i t te voren. De "Pelikaan"-bemanning had ervoor gezorgd, dat de KLM weer opgelucht kon ademhalen. De s t r i j d tegen de scheepvaartmaatschappijen was op een a l l e s zeggende w i j z e gewonnen. I n m i d d e l s was de " P o s t j a g e r " ook weer in de l u c h t . Deze v o l b r a c h t de v l u c h t i n een r e c o r d t i j d van 45 uur en 55 minuten ( v l i e g u r e n ) en kwam op 31 december te B a t a v i a aan. De " P e l i k a a n " was op 27 december alweer aan de t h u i s r e i s begonnen met aan boord 97.294 b r i e v e n en k a a r t e n , r u i m 500 kg p o s t . Er was zoveel post verzonden, dat de PTT geen t i j d had om a l l e d r i e h o e k z e g e l s van een b i j z o n d e r stempel t e v o o r z i e n . Voor a l l e n , d i e e r b i j waren o f de r a d i o - r e p o r t a g e hebben gevolgd z a l de avond van de 30ste december 1933 o n v e r g e t e l i j k b l i j v e n . S m i r n o f f naderde i n d e donkere w i n t e r a v o n d S c h i p h o l . Enige landingspogingen m i s l u k t e n , omdat de laaghangende m i s t a l l e z i c h t ontnam. Eensklaps doemde de " P e l i k a a n " op u i t de m i s t en g e l u k t e het S m i r n o f f om een m e e s t e r l i j k e l a n d i n g t e volbrengen. 25
De terugvlucht van de "Pelikaan". Speciale enveloppe met bijzonder stempel Batavia Centrum. Andere b i j zondere stempels waren: Medan, Bandoeng en Palembang. Voor de "Zilvermeeuw" waren in Indië vier stempels aangemaakt gelijk aan die van de "Pelikaan". Daar de " Z i l vermeeuw" niet gevlogen heeft zijn ze nooit gebruikt.
Indische 26
PTT
folder
inzake
de
terugvlucht.
De "Postjager" vloog op 6 j a n u a r i 1934 t e r u g . Na 45 v l i e g u r e n werd op 11 j a n u a r i 1934 op S c h i p h o l geland.
Enveloppe van de terugvlucht met bijzonder stempel Batavia-Centrum. Op de achterzijde aankomststempel 11 januari 1934. Andere bijzondere stempels zijn Bandoeng en Medan.
I n een volgend a r t i k e l z a l een ander hoogtepunt i n het bestaan van de KLM, de deelname van de " U i v e r " aan de Londen-Melbourne Race, worden behandeld. Gok z a l dan aandacht worden geschonken aan de deelname van de " P o s t j a g e r " aan deze r a c e . Helaas moet dan ook het een en ander over de rampen, d i e de KLM in de beschreven p e r i o d e g e t r o f f e n hebben, worden v e r t e l d e n enkele stukken beschreven, d i e i n min of meer beschadigde t o e s t a n d de rampen hebben overleefd. A.Bosman
H.J.de Jager 27
