96. Thecopu ecunda 82 AngraeculTI leonis 74 Vijf Cl'uwen m:hidet.ocn in b eld (16) 83 Orchideeen in Noord-Madagascar

5/96

Thecopu

ecunda

74 Vijf Cl'uwen m:hidet.oCn in b eld (16) 7::; Or-hidcc
h'n blltarusche kennismllkmg met Sarawak

7Y \'alkuilL'n ,"our beginners (S ) 80 Od, ntl glusSLltn 1';)

~ 1rchl

!

~

in de Iiteraru ur

82 AngraeculTI leonis 83 Orchideeen in Noord-Madagascar De groei van PaphiopedilulTI 86 Waar groeien orchideeen in Nepal? II 88 Ophrys sphegodes var. flavescens Schulze 89 Voor u gelezen 91 De kas en wat daar bij komt kijken (4) 85

Nederlandse Orchideeen Vereniging Leden van verdienste H.C. vall Eck; M.A.M Pl1ul; C.M. de Wcijze;

H. W. E. vall Bl'1IggCl1; H.C. Kronenberg; J.H. Posl; E.H.M. Klil1kcl1bagh-ul1l1 Hnngm; 5. Sll'l/iksl1Ia; LM.C. dc Lange-vall An/dcI'm; A. S/IIils-Ocl/ss.

Vijf eeuwen orchideeetl itl beeld (16)

Bestuur

Voorzittcr: ,.C. de Craa(, Dageraadweg 32, 214i VP Vijt11uizen, 023-5581019

Secretaris: P.C.vall der Horst, Ribcspad 23, 3852 GL Ermelo, tel 0341-553482, fax 0341-563814 Ledelladministratie: L Kristeiijl1, Apollostraat 4, 1431 WR Aafsmeer, 0297-320707

Pelllring11lcester: E. van Holtlle, Warmelo 13,5655 JZ Eindhove n, 040-2525871

Tijdscllrijt-Ittlltrager: T. van dell Het/vel, WDrift 53,9752 LC Haren, 050-5341420 t\'s. fax

Redactie N.A.

VIlli

da Cillgel.

Hooiweg 185, 9765 EG Paterswolde, 050-309 1902, fax 050-3092011

A. KlnnsseIl,

Krayenhoffs traat 2, 1222 RW Hilve rs um

035-6832033, fax 035-6839064

Realisatie

Prodllktie: Ontkkerij Kl1ijl1C1lberg, Zuiderhoofdstraat 70, 1561 A P Kromme nie VOOl' 'Orehid eeen', te zend cn ilan Red,Ktie Orch id -'ee n, Hooiweg 185,9765 EG Paterswolde, res p . v(\(\r I februMi, 1 april, 1 jLmi, 1 augustus, 1 oktnbcr en 1 deccmbe.r, dus ruim 2 maanden V(lor versehijning. Versclrijllingsdatt/m: 'Orchideeen' ontvangt u rond het midden van de even ma,lnden

Kopij: Bijdragen

Bibliotlreek: A. KlnassCll Krayenhofstraat 2, 1222 R\'V HilverslIm, 035-6832033, fax 035-6839064 Advertellties: Voor adverten ties wende me n z ich uits luitend schriitelijk tot d e heer 1. van den H e uvel, W Drift 53, 9752 LC Hare n. Advertenties in zenden \'oor 16 febr., 13 april, 8 juni, 22 aug., 19 okt. en 25 december. COlltriblltie: Ncdcrlandsc leden (met huis­ genoot) f 55,- pe r kalende~aar; jeugdled en tot 21 jaar f 27,50. BetaLing door storting of overschrijving n3M re k.nr. 191191 bij de Postbank of rek.nr. 45.04.09.376 bij AB N AMRO beide t.n.\'. NOV Ledenadministratie te Aalsmee r. Buitenland se led en, die het tijd ­ schrift on tvangen op ee.n ederland s ad res: f 55,-. Buitenlnndse led en, die lid zijn van een kring en het tijd sehrift op hun hllisa dres wenseri te ontvangen: f 60,-. BlIitenlandse Jcde n, die geen lid zijn va n een kring f 70,-. Verzending per luchtpos t f 80,-. Aile bank­ kos te n (kosten voor a fschrij v ing en bijschrij­ ving) voo r het overmak('n v
Die Herrenhauser Garten in Hannover, reeds 330 jaar bestaand, bezat rond de eeuwwisseling een prachtige verzameling orchideeen. Die is in twee wereld­ oorlogen geheel verloren gegaa n. Na 1950 is de verzameling opnieuw opgebouwd en deze geniet intussen weer grote faam . Kurt Beyer heeft in de naoorlogse periode 14 jaar lang aile bloeiende orchideeen geaquarelleerd en ter gelegenheid van het 300-jarig bestaan van de tuin werd in 1966 een fraai boek uitgegeven met 100 van deze aquarellen. Oat boek lag op een bepaald moment bij de Slegte, waar ik het voor een schappeLijke prijs kocht. Prof. Mever uit Hannover, de direct~ur van de tuin, schreef de tekst van dit fraaie boekwerk. De afbeeJdingen zijn uit liefhebberij gemaakt. Er was vooraf geen bedoeling ze ooit uit te geven. Door toevallige contacten kwam de Zwitserse uitgever BE A­ BLicherdienst achter het bestaan van de aquarellen en ontstond het ideee voor deze uitgave. Het boek is zeer lezenswaar­ dig en ik heb er indertijd veel kennis uit opgedaan. Ik heb er ook dankbaar gebruik van gemaakt als voorbeeld toen ikzelf de bloeiende planten uit mijn inmiddels niet meer voor het kweken van orchideeen gebruikte kas begon te aquarelleren. De afgebeelde Cypripedilllll van Noord-Amerika wordt beschreven als een niet in een tuin te kweken soort, maar moet toch in Hannover z'n best gedaan h om in "Meyer-Beyer" terecht te komen. De aquarel is in ieder geval van grote klasse met een zeer fijnzinnig gekleurd bloe m, die helaas op een zwartwit afbeelding niet goed tot zijn recht komt.

(lC(l[.li e

vdC.

De Orchideevriend Belgie

Sccretariaat: lv/niftier Cnstdeyn , Ossenstraat 70, 9000

ent

ContrilJlltie: 500 Bir door storting of ()Ve[­ schrijvin g op rekening 737-5110609-13 van De Orchidee-vriend, Brnns traat 21 te 9700 M a ter

Belgische Orchideeen Vereniging

Zetel: /0 /nn5<'11, Fortlaan 16,2070 Zwijndrecht Secretaris/pcnl1.: A. Colnrl, Vuurkrui s la a n 4, 2610 Antwerpen

Lidgeld: Orchika (O rchid reen klub Antwerpcn) 550 BF r, inbeg repen tijd schrift Orchika (6 numm ers). Orchika + Orchideeen 1300 Brr. Bijdragen te storten op rckening 068-2089058-93.

74 Orchideeen 5/96

AIle rech te n voorbehollden . Niets uit d e.ze uitgave mag worden vcrvcelvoudigd in ce n gea utomatisee rd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enigc vnrm wijze, hetz ij elektron isch, mechanisch, door fo tokopieen, opnamen, of eni:re zond cr voorafgaande sehriftelijke toestemming Viln d e auteur of redaetic.

Uit: Orchikn I11nnrt 1995 Orchideeen van Afrika en Madagascar

door lancy Na uweJaert N u we een min of meer algemene indruk hebben va n onze planten, ga ik het deze keer hebben over de gemiddelde groeioms tandigheden ervan. Natuuurlijk zijn ook hier weer de nodige uitzonderingen, Laten we vooral vooropstellen dat te licht te licht is en te d onke r te donker. Het watergeven moet met "fingerspitzengehihl" gebeuren . Dit is nu wei simpel uitgelegd, zuH u zeggen, maar wat bedoel ik hier nu mee ? Vooreerst h et licht: Zonlicht is goed (krijgen ze tro uwens op hun vindplaatsen ook ) maar met de nodige luchtbeweging, zodat de bladeren de nod ige afkoeling krijgen. Allgraccwl/ eb/.lrllClIIlI, Allg. sllperbwl1 en Allg. sesquipednle zijn enkele soo rten die het zeer goed doen in een licht geschermde kas, enkel op vooIVvaarde dat zij de nodige afkoeling krijgen door een ventilator. Niet door sproeien, want door de hoge re temperaturen kWl11en zij geen water opnemen waa rdoor we ze eigenlijk overwateren en de planten afster ven d oor het rotten va n de wortds. Algemeen kan me n stellen d at de meeste Aerangissoorten weinig to t zeer weinig licht kll nnen verciragen. Verschillende soorten in deze groe p groeien ook onder kunstlichl. De enkele soorten zoals Acrnl/gi.s bi/obn, Aer. C011/USO, Aer. kotschynnn en Aer. decnrynnn verdragen ech ter een serieuze hoeveelheid licht, doch echter nooit zoveel als de meeste Angraecumsoorten kllnnen ver­ dragen. Hct staat natullrlijk voorop da t SOOl'ten die zachte, lichtgroene bladeren bez.itten niet te vee I Licht kLlll11en ver­ dragen, daar anders verb randing onvermijdelijk is. W(lt is veellicht?? La ten we het 2.0 stellen : weinig lieht hOlldt in dat er zeer veel schad uw is en dus totaal geen zon. Je kunt het misschien het bes te vergelijken met een loofwolld waar men in de zomer bij volle zon in wandell. Door het dikke bladerdek kan het hier soms vrij donkcr tijn. Veellieht houdt dan weer in dat er slech ts zeer wei.nig sehaduw is die meestal wordt gebracht d oor enkele twijgen die over de planten ha ngen. Zoals u ziet is het niet gemakkelijk om een vaste omschrijving te geven betreffende de lichthoeveelheid, maar met een b ee ~ e kennis en een goede observatie va n de planten kun je al een heel eind komen. Watergift: weer zo een delicaa t punt met weer eens de vraag: wat is teveel en wat is te weirug? Daar anze soorten voor het overgrote deel het beste op kurk of enig ander hout beves tigd k wu1en worden, za l ik eerst over d e wijze van watergeven, h t sproeien, meer uWeg geven. Het sproeiwat r is heel b langrijk. Het bes te is en blijft regenwater. Een goed alter­ natief is "Spa Reine" of plat wa ter uit flessen, maar bij een 50-tal blokjes wordt dit natuurlijk een dure bedoening. Ons rege nwater is v rij goed tot goed va n kwaliteit, maar hoe dichter men bij de kust woont, des te hoger de zouteoncel1­ tratie in het water, hetgeen dan wee r dodelijk wo rdt \loor onze planten, In on ze contreien hoeven we echter niets te vrezen. Persoonlijk voeg ik geen meststoffe n toe. Er is eigen­ lijk al genoeg mest aanwezig door d e vogels die nogal eens op het dak van de erre zi tten en door d e talrijke d ecl~es die met de regen mee in anze regenton komen. Na een tijdje zullen zich spontaan algen in het water vormen hetgeen ook cen bew.ijs is dat er genoeg voedsel in het water aanwezig is. Hoe djkwijls geeft men water? Zoved als de omstandigheden vereisen en de planten dus op dat momen t nodig hebben. Bij blokcultuUf moet men zeker iedere da g sproeien tijd ens de lente, zomer en herfst. In de winter kan men dit om de andere dag doen daar de omstandigheden veel slechter (regen , kou, weinig licht) zijn en de mees te planten toch zo goed als in rust zijn. Tijde ns de warmere maanden (zoals vorige zomer) is het zelfs het beste dat men de planten '5 avonds sproeit. Op een ander moment va n de dag sproeien laat de planten te sne! opdrogen en dan kunnen zij dus niet 100% van de toeged ien­ d e vochtigheid genieten . Ook de kans op een schimmel- of

AllgmeclLIll sliperbu l1l vi rusa antJ sting wordt veel gro ter daar de temperatuur begint op te lopen en die kleine ve mietigend e wezen~es enorm snel aa ngroeien bij d ze warmt , Wanneer men '5 avonds sproeit, daalt de temperatuur automatisch tijdens de nacht en kunnen ollze lieverdjes tijd ens deze periode hun buikje goed vol zuigen om de volgende dag goed door te komen. Op de plaats van herkomst va n onze planten is het tot d e late namiddag droog en heet e n zorgen nadien de onweersbuien voor d e nod ige atKoeling en vochtigheid tijdens de naeht. Potcultuur

Hier kan men steUen dat tijdens de wintl'I' ong. 1 maal p er week gego ten wordt en in de andere seizoenen de pot zeker 1 d ag droog mag aanvoelen alvorens men weer water geeft. Vergis u echter niet want een potmengse l dat bovenop droog lijkt, is niet volledig droog in de pot zelf. Zeker nog 1 dag wachten alvorens weer wa ter te geven ! Zelf geef ik voorkeur aan stencn potten omdat die het overtollige water beter ver­ dampen, en de planten toeh stevig staan, zelfs als het mengsel droog is. Ik moet d an wei eens wat meer wa ter geven maar dat neem ik er graag bij . De restanten van een gebroken ste­ nen pot kan men s teeds gebrlliken als potscherven. Van een plastic pot maakt men echter niets. De Temperatllur: minimum 10" C en ma ximum 32° C. Als tij­ dens de winter de temperat ullr naar SoC daalt kan dit ed1t niet zoveel kwaad. Als tijdens d e zomer de tempera tllur oploopt tot 33"C kan dit ook niet zoveel kwaad , zo lang cr een luchtbeweging is en de planten 's nachts de kans krijgen om genoeg voeht op Ie nemen. De gematigde kas is ideaa l voo r onze Afrikaan~es. H ou er rekcning mee :l at II de planlen in de winter niet nat de nacht laat ingaan en dat II ze in de zomernacht wei nat laa t worden. Houdt uw planten steeds in het oog. Hou er tevens rekening mee dat onze Afrikaanse en Madagas kische lieverdjes geen pselldobulben of andere \,ochtreserveorganen hebben en dat ze dus ten allen tijde vocht moe ten hebben. (wordt vervolgd)

75 Orchideeen 5/96

Een botanische kennis­ making met Sarawak

Verslag van ecn rcis in de periode 4-10 / 1-11 -93 (Vcrvo/g)

190ktober Elke ochtend begon me t een verkwikkend bad in de riviel~ waar\lan he t water redeLijk betrollwba ar is omdat verder stroomopwaarts, tot d e grens van Kalimantan, nauwelijks mensen wonen. Vandaag sloegen we vanuit het kamp weer een andere richting in en verzamelden Agrosloplry/flllll, Bllibophylllllll, Clte/anislc/c, CoelQgyne, Liparis en Podochi/lIl11s. Tijdens het lopen door het bos gebeurde het regelmatig dat een van de gidsen ons wees op vruchten van houtige gewassen met een cauliflore bloeiwij:te die, naar hij vertelde, eetbaar zijn. Het versehil tussen eetbaar en ook nog smak lijk is persoon­ gebonden, maar he t geeft weI aan dilt deze inlanders goed op d e hoogte z.ijn van wat zij in het bos zien. Het geluid va n de hier aanwezige neushoorn vogels werd door een van de gidsen ge'imiteerd; hij kreeg da il rop direkt antwoord. Op deze manier konden de voge.Is worden gelokaliseerd, hetgeen van g root belang was voor de ornitholoog die ook dee! uitmaakte van de groep en onderzoek deed naar welke vr uchten er zoaJ door deze vogels werden gegeten. Zo kon hij gebruik mil ken van d e kennis en vaardigheden van d e lokale bevolking. Hij WilS zo beter in staat om vrucht­ dragende bomen, die bezocht werden door de neushoorll­

Sarmuak

A. \loge!

vogels, te loka liseren en te identificeren. AI::: je een aantal dagen met dezelfde dragers optrekt is het ook opvallend hoe zij ons observeren. Als zij z ien dat wij van allerlei dingen foto's maken, komen zij ook regelmatig a<111 met o.a. bloeiende takk n van strui ken en bomen, maar ook met allerlei bizar uitziende ins kten als wandelende takken, miljoenpoten etc. .. Toen \ e knrt na de middag in het kilmp terug kwamen en de kollekti h adden ingeschreven, startte.n we alvast met de voorbereidingen voor de terugreis. Na een aantal dagell samen in het kamp begon de rijs tvoorraad hard te slinken en een aantal dragers werd op pad gestuurd om bij kamp 0b- in de wijde omgev ing rijst te kopen. Er hing voortdurend een heel bijzond er sfeertj in het kamp, omdat iedereen op zijn eigen terrein intensief bezig was. Zo waren er de heIe dag allerlei verschillcnde akti\' j len; een ervan was het telkens maar weer proberen om natte kleren te drogen onder het tentzeil. Dan was er weff i~man d aan het houthakken voor het vuur in d e keuken un de k kkin wa. ee.n groot del'l van d dag in de weer met v rbo.!rei­ dingen voor het eten. Een aantal mensen was bezig 1m herbilriummateriaal te conserveren. Ie zag ook reg Irnan mensen om je heen die bloed,wigers van hW1 benen t f uit hun schoeisel plukten; het is verbaze nd hoc snel deLe b ren zich vast z uigen en in om\ ng uitdijen. 20oktober Deze dag begon weer met de gebruikelijke tafe relen: \"(; in de morgen waren er ab eerste de aktiviteiten in de ke uken. adat we het ontbijt hadden genuttigd en ik op de rand 'an het bed za t bij te komen, het kamp aanschouwde en iedereen geleidelijk onder de klamboe vandaan zag komen, wis t it.. zeker dat dit beeld mij nog lang bij lO U blijven. De drag rs die met OIlS de terugreis zouden ondernemen, meldden zich tegen zeven uur; d bagage en aile verzamelde planten werden in de draagmanden gepakt.

,

Coc/ogync cf /ol1giI7ll/bosa

76 Orchidceen 5/ 96

A. Vogel

Om half aeht vertrokken we met behulp van vijf dragers; de terugtoeht leek korter dan de heenweg. Het zou onge\'eer vijf uur duren, maar het was de bedoeling voor de avond \'iel in het basiskamp te zijn. Onderweg na men we dan ook wa t meer tijd, e.r werd zelfs nog een aantal planten verzame!d . waaronder een aantal orehideeen. Aan de rand van een korl geleden met rijst ingezaaide akker "oogstten" we nog een aantal Alllorp/wp/taIlLls-'KJlollen. Aan het vlekkenpatro< n te zien "vas het dezelfde soort die we al eefder op Bukit Entimau hadden verzameld. Op dezelfde akker lag een n(l" mailr .ort geledcn gekapte woudrells waarop we vele orchideeen aan­ troff n, het merendeel blootges teld aan de brandende znn. We namen hie rvan de volgende planten mee: AgrLt IU1II. Bli/bophylfltllt, Cemlostljlis, Coc/ogyne en frio. Kort 0.1 h mid­

daguur kwamen we bij de boten aan, de spullen werden in­ geladen en na twee uur stroomafwaarts varen, bereikten we opnieuw het basiskamp.

roepelijk de vraag hoelang dit nog zo kan doorgaan. We letten goed op OIlze hjd, omd?t we we om 14.00 uur op het vlieg­ veld moesten zijn voor de terugreis naar Kuching.

21 oktober Na een eenvoudig ontbijt van rijst met corned-beef vertrokken we om half acht naar Julau . Het was op de terugreis weer llpnieuw een belevenis door het uerwoud te varen, waar alles zo ontzettend groen is, en de met epifytcn overladen woud­ reuzen langs je vllorbij te zien glijden. Soms was het nodig om je af en toe even in de arm te knijpen om te beveshgen dat het allemaal ecllt was wat je zag . Na twee UUf varen was het weer even hjd om de benen te strekken in een drooggevallen rivierbedding. Hier deden we ook nog een opmerkelijke vonds t, nl. AgrosloplTylllllll lalcrale, een orchidee die in het verre verleden slechts een keer verzameld werd en aileen maar bekend is van een slecht herbarium-exemplaar. Zeer typerend \foor deze soort was de plaats waar wij hem verzamelden: tegen de voet van bomen vvaarop zich door de wisselende waterstand kleiafzetting had gevormd. Omstreeks 12.30 uur arriveerden we in Julau; de timing was perfect want op het moment dat wij aan kwamen varen, zagen we de auto's van het Forestry Department verschijnen. Gezien de onvoorziene, enorme hoeveelheid bagage die we IlU bij ons hadden, was het nodig een extra auto te bestellen. Wij reisden terug naar Sibu van waa ruit wij de volgende dag teru > zouden vliegen naar Kuching. De auto's van het Forestr Dept. gingen d zeJfde dag al verder en namcn ook onze planten mee die zij zo snel mogelijk naar de Botanische Tuin zouden brengen . Eenmaal terug in het hotel in Sibu werd uitgebreid gebruik gemaakt van de hete doudle waarna we een fLink glas koele cola verzwolgen. Al snel voelclen we ons weer in de bewoon­ de wereld. Heerlijk uitgestrekt achterover op een goed bed, s tarend naar het plafond, liet ik de afgelopen drie weken nog eens passeren: er was ontzettend veel gedaan, we hadden heel veel gezien en het is, nu ik dit schrijf, zonder dagboek nau­ welijks meer mogelijk om al het gebeurde op een rij te ~etten.

23 en 24 oktober Deze twee dagen werden voa rnamelijk gebruikt om een beetje bij te komen. We brachten o.a. een bezoek aan de Botilllische Tuin om te zien hoe het met de verzamelde p lanten was gesteld. De verzorging daar was perfect, waar we ontzettend blij mee waren. Verder hadden we tijd VOOf de aanscllaf van souvenirs voor vrouw en kinderen. Oak werden plannen gemaakt voor de laatste week.

22oktober De stad Sibu is een groot handelscentrum waar voomamelijk Chi.nezen de meest uiteenlopende arti.kelen verkopen. Oat gebeurt op de markt maar ook in de vele kleine winkc\tjes die stuk \foor stuk boordevol hangen. Sibu is oak de plaats waar het vele hout uit het binnenland via de rivier de Rajang wordt aangevoerd en avergeladen op zeewaardige schepen. Wanneer je de enorme hoeveelheden hout ziet, rijst onher-

Clcisolollla discolor

A. Vogel

250ktober lnmiddels was een kopie van de geschreven lijst geprod u­ ceerd, waarop al het verzameld e materiaal vermeld stond; deze werd vandaag afgegeven bij het Herbarium. Van daaruit ging er een advies va n Dr. Yii mee naar het orestry Depart­ ment om het verzoek tot af gifte van een uitvoervergunning i.v.m. de OTES- regels te ondersteLlnen . Vandaag reden we richting Kampong Padil\,van, een dorp gelegen in een heuvelachtig g bied dicht bij de grens met Kalimantan. Oak hier troffen we veel kalkrotsen aan die uitnodigden tot een beklimming. We trokken opnieuw het bos in e.n al klim­ mend tegen. de rotsen naar boven zagen we enkele gra te exemplaren VCln enorme Al1IorpllOplll7l1 us-p lanten waarvan een met een prachtige kolf met bessen. Hier werd naa~t enkele kleine knollen aak 'cn groot exemplaar verzameld met een gewicht van ruim vijf kilo. De totale lengte VCln de bladsteel was 114 cm., terwijl de diameter van het blad 230 em. bedroeg! De groeiplaats van deze planten bevond zich veclal in grate en kleine rotspleten. Afhankelijk van de hoeveelheid ruimte die een plant in zo'n rotsspleet heeft, krijgt hij kans zich te ontwikkelen. \Ne verzamelden hier ook materiaal va n een Passiflora sp.

Dcndrobilln! cinereul1I

A. Vogel

waa rvan de knalrode vruchten zeer opvallend waren. Helaas zagen we geen bloemen; van het blLld maakten we een herbarium-kollektie. Aan de rand van het bos stond een grote groep kleine bomen met aRn de top steeds een tweetal enorme peulen van wei tachtig centimeter lang: Oroxylol1 indicum (Bignoniaceae). Op de bodem in dit vrij donkere bos verzamelden we cen kleinbladige Alocilsin sp. met b sen. De orchideeen die we verzamelden waren niet talrijk; het ging voornamelijk om Bulbophyllwll en Eria.

77 Orchideeen 5 / 96

We vertrokken nu in de riehting van de Gunung Penrissen op zoek naar een longhouse waar we de komendc nacht zouden kunnen verblijvcn. Bij het longhouse aangekomen dienden we ons eerst bij de dorps-oudste te melden. Deze man, van wie men vertelde dat hij drieennegentig jaar oud was, WilS nog steeds in funeti e alhoewel er inmiddels een opvolger was benoemd. Na een moeizilam verlopend gesprek, waarbij we geholpen werden door cen meisje van begin twintig dat redelijk engels sprak, bleel< dilt de miln mij met mijn foto-koffer aanzag Vaal' een dokter. Zijn hoofd was voor een groat deel omwonden met natte lilppen en hij klaagde over hoofdpijn . We voo rzagen hem dus milar va n een aspirine. We kregen daarna een rondleiding door het uitgebreide complex en vemilmen dilt ongeveer tweeduizend men5e n in dit aaneengesloten dorp op palen wonen. Dit moet ver reweg het grootste longhouse gewecst zijn, dat we tot dan toe hadden gezien. Aa n het einde van deze indrukwekkende rondwandeling toonde onze nog jonge gastvrouw het onderkomen waar we konden overnachten en zij verwelkomde ons daar met meer­ dere glaasjcs zelfges tookte ri jstwijn. Het d oor ons meegebraehte voedsel werd door ha ar met de hulp Vil n een Viln onze dragers klaargemaakt. lntussen gingen wij het gebied verkennen waar we de volgende dag wilden verzamelen. H et bleek nodig om toestemming te vragen omdat daar een ned erze thng is gevestigd van een vijftigtal mensen ,,-lie met behulp Viln enonne machine's aan het kappen waren. Gelukkig bleek dit geen enkel probleem op te leveren. We kregen ook nog de kans even een blik te werpen op de weg die we moesten berijden om de berg op te gaan en het ter beschikking hebben van een auto met vierwiel­ aandrijving leek niet overbodig. Terug in het longhouse was het avondeten gereed en tot laat in de avond za ten we met z'n allen bij een open vuur te pra­ ten. Plotseling werden we opgesehrikt door de mededeling va n een dorpsgenoot die aan onze gastvrouw vertelde dat er iemand was overleden. Zonder een moment van aarzeling liet zij OIlS in d e s teek en ging weg. Wij kregen het intussen weI even heel benau wd, vrezend dat het de dorps-oudste was die wellicht aan ons aspirientje was bezweken. Pas de volgende dag vemamen wij dat dat niet het geval was en konden we weer opgdu cht ade mhalen. 26oktober Vandaa g wilden we probercn de top va n d e G unung Penris­ sen te bere.i.ken en we hoopten dat we een groot cleel van de 1400 m. hoge berg me t de a uto zouden kunnen beklimmen.

Er is veel bedrijvigheid in het basiskamp.

78 Orchideeen 5/96

A. Vogel

Ptcroccms erosu!um

A. Vogel

Zo hoog waren we deze reis in elk geval nog niet gewcest. We waren juist in het hogere d eel van deze be rg ge'interes­ seerd vanwege het wat gematigde r klimaat. De kims was hier nl. groo t om andere orchid en te vinden dan de exemplaren die we in d e voorgaande periodc verzamelden. H et eerste hal f um stegen we £link en het zag er allemaal hoop vol uit, ondanks de enorme hoevedheid modder op de weg. Uiterst behoedz aam en na vele glij- en slippartijen kwa rnen we tot 500 m. boven zeeniveau, maar toen werd de weg zo slecilt, met diepe, door d e regen veroorzaakte ge ulen, dat die on5 belemmerden met d e auto verdeI' te gaan. Dan maar te I'oet verder trekken in een gebie I waar je de tranen 'in d e ogen springen als je ziet wat hier wordt vernield. Men was hier al vier jaar bezig met kilppen en de bodem lag totaal overhoop. Na twee uur intensief klimmen kwamen we aan de rand va n het gebied I,vaar men nog zeer recent be2.ig was gewecst. Hier en daar lagen bomen la ngs de loggingroad die waarschijnlijk als timme rhout niet bruikbailr waren, maar waar w nog veel levende orchideeen op aantroffe n. We verzamelden hier o.a Bu !bophyl!1I 1'll ovalifolilll1l en diverse andere Bulbophyllumsoorten, Coelogym: pi1olidotioidcs, COclOgYI1C sp., Dendrobhllli spp., Demirocllilwll sp. Eria sp., Liparis sp., diverse Sal'callthilloe en een TricilOtosia sp. Ook vond en we daa r een AlllorpllOphalltL die in een open lokatie groeide; waar 'ch ijnlijk achtergebleven nadat het bos door houtkap is verdwenen. Ook werd hier een twee tal Nepellthes spp. verza meld waarvan d een epifytisch en de ander terrestrisch groe.ide. Uiteindelijk lukte het niet om hoger dan 850 m. te komen. De wee rsomstandighed en veranderden snel, want hoe wei we de buien al geruime tijd dreigend boven ons hoofd hadden zien aankomell, brak het nu pas eeht goed los. Uit eerde re e rvaringen wisten we inmiddels hoc dat er hier in de tropen aan toegaat: de regen komt altijd met bakken naar beneden. liVe bes loten dan ook snel om terug te keren naar de auto en het is overbodig te schrijven hoe we 121' na dfie ulir lopen uit­ zagen. Snel terug naar het longhou se, gauw droge kleren ailn, en pas daarna de verzamelde planten inschrijven. H elaas liet het gebrek aan tijd het niet meer toe om hier langer te blijven en bij ons vertrek uit de ze kampong keken we nog een keertje met enige weemoed aehterom, naa r de GWlllllg Penrissen waar we zo graag tlp de top zoude n zijn geklom­ men. Onze spijt was d es te groter, toen we ons rea liseerden, dat er wellieht over een of twee jaa r niets meer van deze berg over za l zijn. Op weg nilar Kuehing brilchten we de verzamelde planten naar de botanisehe tuin. (wordt vervolgd)

Valkuilen voor beginners (5) Advies 6: Seha! als beginnende orchideeenkweker aileen planten aan die gekweekt kunnen worden in de genzatigde kas. Maar ...... eerst een intermezzo: Soms vraag je je wei eens af: Wie zijn die mensen die deze artikeltjes lezen ? En worden zulke artikeltjes wei gelezen? Vragen waarover, heb ik gemerkt, andere auteurs ook wei eens nadenken. Laatst maakte iemand, die regelmatig in dit blad publiceert, een opmerking die mij bij is gebleven. Hij stelde dat hij schreef am anderen ook in zijn kennis van orchideeen te laten delen. Ik ben het daar volledig mee eens. Waarom deze ontboezeming ? Dit heeft alies te maken met een bezoek aan een tuincentrum enkele weken geleden. Daar stond een mevrouw met, wat ik zo maar noem, de droeve resten van een Phaiacllopsis in haar hand. Enkele slappe blade­ ren en veel verrotte wortels. Om niet helemaal negatief te zijn: de plant had zowaar ook nog een levende worte!' Ze had het potje, waar de orchidee kennelijk in gestaan had, met wat natte bruine troep erin, meegenomen. Ze vroeg advies aan een van de personeelsleden van het tuincentrum. D vraag was duidelijk, het antwoord fout. Er was met verkeerd water gegoten. Inderdaad mevrouw gebruikte I idingwater. Ze had betel' regen water kunnen nemen. Ik was, noodgedwongen, getuige van dit gesprek en kon het natuurlijk niet nalaten me ermee te bemoeien. Correct is dat niet, maar ik had te doen met die mevrouw. Natuurlijk was de fout niet de kwaliteit van het wat ,maar wel de kwanbteit van het water. Dit heb ik haar verteld. 11 rwijl ik dit vertelde, realiseerde ik mij dat ik die mevrouw kende, maar kon aanvankelijk niet op haar naam komen. Thuisgekom n wist ik haar naam opecns wei en belde haar op. lk vroeg of ik haar een klein artikeltje van rnijn hand modlt toesturen. Dit was "Valkuilcn voor beginners (4)". Graag was het antwoord. Tevens bood ik haar aan de plant opnieuw op te potten in de hoop dat de orchidee het misschien nog zou overleven. Helaas was de orchidee al in het vLlilnisvat verdwenen. Enkele dagen later werd ik tcrug­ gebeld door een dankbare mevrouw, die me vertelde dat ze nu doorhad hoe je cen Phaiacnopsis moet kweken. Het speet haar alsnog dat ze de orchidee al had wl'ggegooid. Ik wou dit verhaal even kwijt omdat ik toen merkte dat het schrijven voor beginnende kwekers toch echt wei zin heeft.

boeken er maar op na. Elke auteur heeft zo zijn eigen opvat­ ting over de "gematigd ~ kas". Onder een "gematigde kas" versta ik die kas waarin in de winter orchideeen gekweekt worden tussen 14" en 19"C. Eventueel een beperkter gebied tuss n 15° en 18° C. Welke temperatuur in de zomer in de kas heerst, is van minder belang. Immers dan ligt de feitelijke temperatuur in de kas vaak hoger. Zeker als de zon volop schijnt. Dan kun je wei een ideaal temperatuLlrgebied definie­ ren, maar als dit niet realiseerbaar is, houdt alles op. Overigens schaden temperaturen tot 30° 11 35" C orchideeen in het geheel niet, mits deze periode niet al te lang duurt. Zelf heb ik de th rmostaat in mijn kas overdag ingesteld op 19" C en's nad1ts op 14° C. n dat verschil heb je echt wei nodig, omdat veel orchideeen pas in bloei komen als de planten een flinke "koudestoot" hebben ondergaan. Ik wil niet onvermeld laten dat het temperatuurgebied van 14° tot 19" C ook goed realiseerbaar is in de huiskamer, zodat kamerkwekers ook aan hun trekken knnnen komen. Als '5 nachts de thermostaat wat lager wordt gezet (en wie doet dat niet?) is de ondergrens van 14" it 15° C echt goed haal­ baar. Bij het raam is het meestal altijd wat kouder dan in de rest van de kamer. Een iets hogere temperatuur schaadt niet. Omdat dcze afievering begon met een Phaiael10psis als lijdend voorwerp, nog enkele woorden over dit geslacht. De ervaring leert dat vele sOOl·ten uit het geslacht Plwiaenopsis het goed doen in de gematigde kas en op de vensterbank. Aileen mag de nachttemperatuur beslist niet onder 13"C komen. De gewenste hogere temperatunr voor dez orchidee wordt overdag vaak wei bereikt door verwarming van de kas door de zon. Dan zeker schermen! In de kamer is de dag­ temperatuur voor een PhaiaerlOpsis ook geen probleem.

Dendrobium pierardii Onder orchideeen, behorend tot het geslacht Dendrobium, zijn nogal wat soorten die moeilijk in bloei zijn te krijgen. In het bijzonder als je niet precies weet hoe ze te hveken. En dan is sLlcces nog niet altijd verzekerd. Een uitzondering is beslist Dcndrobilllli picrardii. Feitelijk heet deze plant D. aphyllum, maar is bij VI' Ie kwekers het best be..kend onder zijn oude naam. Aplz!JlIlIiIl betekent zonder blad en dat klopt wei; de plant bloeit op volledig bladloze pseudobulben. Overigens zijn er meer Dendrobiums die bladloos bloeien. Deze orchidee komt lIit een groot gebied dat globaal begrensd wordt door een brede gordel ten zlIiden van de Himalaya van India via Burma, Thailand, Vietnam tot het z uiden van China. De orchi­ dee is gl'makkelijk tot bloei te brengen als de juiste kweek­ wijze bekend is. Deze plant hoort bij ons in de gematigd tot En nu het advies. gematigd-warme kas thuis. D. picmrdii moet besUst op een Waarom orchideeen kweken die in de gematigde kas thuis horen? Heel eenvoudig: er is een E'norme keuze in deze cate­ blokje worden be e tigd en i misschien daardoor minder gorie. Vele bekende geslachten wals CattJcya, Laelia, Ollcidiurn, geschikt voor kamerkweek. De tot 80 cm lange pseudobulben Stal1i1opia en vl'lc soorten L1it het geslacht Dendrobilll1l behoren hangen naar beneden en beginnen zo omstreeks oktober hun hiertoe. En over het algemeen zijn planten L1it deze geslachten bIaderen te verliezen. Dan geen paniek. Het verdorren van de goed verkrijgbaar. Verder zal cen orchidee, die wat warmer bladeren wijst er beslist niet op dat de plant niet goed wordt gekweekt moet I·v orden, het meestal ook goed doen in de behandeld, maar hoort bij de aanpassing van de plant aan hct droge moessonklimaat in de winter op zijn natuurlijke groei­ gematigde kas. Ik ben t.a.v. de teelt van orchideeen uit de plaats. Dan moeten de pseudobulben volgroeid zijn en de kOllde kas in een gematigde kas wat voorzichtiger. Waarom ? plant Illag geen water meer worden gegeven. Als dan wei De ervaring lcert dat vele planten om tot bloei te komen, meestal in onze herfst of het vroege voorjaar, een zekere water wordt gegeven loopt de orchidee uit of vormt in plaats periode op lagere temperatuLlr moe ten worden gehouden. van bloem zogenaamde keiki's. Dat zijn groene uitlopers op Een goed voorbeeld is Dendrobillm nobile. Groeit voortreffelijk de plaats waar w de bloemen wensen. D orchidee in de in de gematigde kas, maar zal daar zelden tot bloei komen. winter wei op een zonnige plaats hangen. En dan maar Althans bij mij niet. Mijn kas is kcnnelijk toch wat te warm wachten tot de orchidee gaat bloeien. De bloei vindt plaats in voor deze orchidee. In dezelfde kas komt Dcndrobilll11 kil1gia­ het voorjaar. En hoe! Op de knopen van de pseudobulben 17/.1111, een koud te kweken vertegenwoordiger uit Australie. verschijnen ca. 4 em grote lichtpaarse bloemen met een gele wei in bloei. Het kweken van orchideeen in de "koude kas" is lip. Deze lip is voorzien van fijne franje. Een goed ontwik­ vooral in de zomer nogal eens problematisch. Echt planten kelde plant kan wei honderden bloemen hebben. Een juweel VOQr meer ervaren kwekers. Hct hebben van een "warme kas" van een orchidee ! Een mogelijk nadeel van deze orchidee is dat de plant wat is, gl'zien de hogere stookkosten, niet aan te bevelen. Maar eerst moet dllidelijk zijn wat wordt bedoeld met de term moeilijker is te verkrijgen. Maar "jacht" op een niet gcmakke­ lijk verkrijgbare orchidee hoort zeker bij de hobby! "gematigde kas". Het gekke is dat iedereen erover praat alsof het een duidelijk gedefinieerd - en algemeen aanvaard ­ Y.D.Feikel1la

begrip is. Dit is beslist niet het geval; lees de bekende hand­ (NB. Zie ook de artikeien in 3/96 over Dendrobiu111 aphyllul11. Red.)

79 Orchideeen 5/ 96

Odontoglossum

door Bert vnl1 Zuilen De 'Mexicanen' Het gebied rond het Panamakanaal is laagland (logischerwijze ook de belangrijkste reden om nu juist daar een kanaal te graven) en hier zijn geen Odontoglossums te vinden, maar als we verder naar het noorden trekken komen we terecht in de grote bergketens en daar vinden we de eerste soorten, en Odontvglvsswn/TicoglosSlllll*J oerstedii is een van de eerste die we zien . Er groeien steeds meer verschillende soorten totdat we het Grote Plateau bereiken in Zuid Mexico, het gebied met de grootste concentratie. Als de bergen weer. wat minder hoog worden, zo vanaf de 20ste breedtegraad komen we in het gebied waarvan Odol1to­ glo:3SU m/Lc71I boglosSlI111 IIInCLlln tllm en Odv/1 toglossU//1/LeIIlbvglos­ sum cervGl1tesii de meest bekende soorten zijn. Omdat het om een enorm groot gebied gaat, kunnen we 'lechts kort en in het algemeen de condities van het weer aangeven. Hoewel we hier in tropische landen zitten moet u wei goed beseffen dat we Odontoglossums altijd op grote hoogtes vinden, zo tussen de 1500-2500 meter. tvleestal zijn er op deze hoogtes maar 2 seizoenen: een nat seizoen (de zomer) en een droog seizoen in (de winter). De lengte van het droge seizoen varieert van

OdOl1toglosSlll1l /lln/nle bijna helemaaluitgestorven en de dichstbijzijnde plant die ik ken, groeit in Allstralie. (Denk eraan; dit artikel is oorspronke­ lijk geschreven door iemand uit Nieuw Zeeland, Bert). De normale gekleurde vorm kornt nog veelvuldig voor en wordt ook in Nieuw Zeeland gekweekt. Een aanzienlij ke groep kan in de winterrust gematigd worden gehouden. Deze groep omvat ook de populaire soorten als OdOlltOglosSIl111/RossiogioS511111 gmllde, Odontvglossll/ll/LcI11boglos­ SH I1I ross ii, Odontogloss1l111/LemboglosslI111 ccrvGl1tesii en Odonto­ glossul11 npte1'll Ill, misschien zelfs OdontoglosSUlll/OSllloglosslllll plllchel!u/11 en OdOlltOgioSSlll11/Lc7l1boglosSlIIll cordnlu11l, Maar II moet wel goed in de gaten houden dat ,I.e wei heel veellicht nodig hebben in deze periode. De 'Colombianen' Dit is, van aile orchideeengroepen, de moeilijkste om te kwe­ ken, en ik ben er zeker van dat als ze niet zulke schitterende bloemcn hadden (OdontoglossU/l1 crispul/l, OdO/lloglosslllll/zallii, Odonioglossu ill 11iteo-pUrpll1t'l /lll , Odontoglossf.llIl hnrrynllL11IlJ dat het dan een totaal overgeslagen groep was gewordcn. Dezc soorten, en de hybriden die ervan gekweekt zijn, hebben de harten veroverd van veel orchideeen-liefhebbers over de

OdontoglosslIlII crisplll11 gebied tot gebied. De temperatuur schommelt van een mini­ mum van 4-7"C tot een maximum van 13-16D C in de winter, terwijl de maximumtcmperatuur in de zomer kan oplopen tot 3TC. De droge periode heeft vaak elke dag mist in de morgen, en ook is er tijdens deze periode meer licht! De groei van de planten voigt een vast basispatroon. De nieuwe scheu ten ver­ schijnen vroeg of laat in de lente, soms in het begin van de zomer. De bulben volgroeien tijdens de zomer tot in de herfst, en dan voigt eigenlijk een rust tijdens een droge en helder winter. De bloei voigt dit patroon-Odolltoglossul1L pendliin bloeit op de nieuwe scheu ten vroeg in de zomer, Odontoglos­ sllrll/RossiogioSSlI111 grande in de late zomer op half volgroeide bulben en Odonlogiossul11/Lcl11bogloss1I111 ll/'O-skinl1cri en Odonlo­ gIOS';1l111/Lcl11bogiossw/1 rossii volgen in de herfst of winter op de volgroeide bulbcn. De lengte van de rustperiode varieert van soort tot soort en hangt af van de vindplaatsen, b.l'. Odo/ltv­ glossul7I/Rossioglossum gm nde heeft een rust van 6 maanden terwijl OdontoglosSlll11 bicloniensc met een paar weken aan haar maximum zit. De meeste Mexicaanse Odontoglos5urns kweekt u in de koele (10-13" C) of gematigde (13-16" C) kas. De enige soort, bij mijn weten, die warm gekweekt moe ten worden is Odvntogiosslllli kmllleri "n lba". Deze 5QOrt is ook uniek, omdat haar habitat te vinden is aan de Atlantische kust van Costa I~jca, in feite op geringe hoogte. Ze staat hiermee in scherp contrast met aile andere soorten die de Atlantische kust prefereren. Deze prachtige, kleine, witte soort is helaas

80 Orchideeen 5 /96

Odontoglossum spectalissillllllli

hele wereld, en meer mensen lukt het ook om ze goed te kweken, met de hulp van de middelen van deze tijd, en ook aan de hand van nieuwe kweekinstructies die we later zullen bespreken. De "Colombiaanse" soorten worden gevonden in wouden in het Andes gebergte van Venezuela, Colombia, Ecuador en Peru en altijd op grote hoogtes, soms zelfs tot aan de eeuwige sneeuw. Deze bossen bestaan o.a. uit eiken en worden con­ stant vochtig gehouden door regen en mist. Ze staan bekend als de mist-wouden van de Andes. De planten zijn altijd voch­ tig. De temperatuur is opvallend gelijk, met een minimum van ongeveer lOne, en een maximum tijdens de middag in de zomer van 21-2S"C. Er is geen droog of nat seizoen, dH in schril contrast met de "Mexicanen " die weI duidelijke ver­ schillen tussen d e seizoenen kennen. Door deze eisen van temperatuur en luchtvochtigheid zijn het moei lijke planten om te kweken. De planten verdragen geen temperaturen boven 27"C overd ag en ook niet boven 16n C 's nachts, ten­ minste niet voor een langere peri ode. Dit betekent dat ze slechts met redelijk succes gekweekt zijn in Engeland, West­ Europa, de noordelijke dden va n de U.s.A., Tasmanie en Zuid Australie, Japan en in het grootste gedeelte van Nieuw Zeeland. De hittegol£ in Engeland in 1976 zorgde ervoor dat de Odontoglossums danig te lijden hadden. In "The Orchid Review" van mei 1977 kLUU1en we in een verslag van d e jaar­ lijkse British Orchid Growers' Show lezen dat: "de tentoon­ stellingsgroepen dit jaar in aantal verminderd waren, omdat het hete weer van het afgelopen jaar voor een uitschakeling van de Odontoglossums had gezorgd." Dit is dus een van de groepen orchideeen die meer te lijden hebben van de zomer­ hitte dan van de meer voorkomende fout: te lage temperatllur in de winter. In de volgende bespreking over het kweken van deze groep noem ik ook de Odontoglossllm- en de Odontioda­ hybriden (kruisi.ngen tussen Cochlioda en Odontoglossum) gewoon Odontoglossum omdat hun cultuur hetzelfde is. Er is

een heel belangrijke regel: hoe hoger de temperatuur- hoe hoger de luchtvochtighejd. Dit betekent dat u he t onder en op de tabletten en op de gangpaden vochtig z ult moeten houden; ook tijdens de warmste dagen: nevel 's morgens:s middags en n"'g eens keer in de late namiddag. Zelf giet ik zelfs over de planten om de bladtemperatuur lager te houden. Ik hou van het afkoelen in de namiddag- het houdt de kas in een goede conditie voor de avond en nacht; het geeft een moei lijk te beschrijven "fris" gevoel. Als er een geheim is dat ik kwijt moet over Odontoglossum dan is het verse lucht. Geen twijfel m ogelijk. De belangrijkste kweker in Engeland, mr.5taffOTd DOlU1ing, heeft een ventilator die constant, dag en nacht, ve rse buitenlucht naa r birul.en zuigt (behalve als het vriest). De lucht blaast over het middenpad naar een 20 cm grote, heen en weer zwenkende ventilator aan de andere kant van de kas die de lucht weer terugblaast over de planten. Bij Mansell & Hatcher, ook in EngeJand, zijn er in aUe Odontoglossumkassen hele grote ventiJatoren geplaatst die constant draaien. In Californie (ja daar!) schree f mr. R.E. Dugger: "Ongeveer 12 jaar geleden zijn wij begonnen met het verzamelen van orchideeen in Mexico. Op de plaatsen waar wij grote kolonies Odontoglossum vonden waaide het altijd hard. Na verscheidene reisjes begonnen we dat eindelijk t beseffen ...." Ook hij heeft nu grate ventilators ge'installeerd die samenwerken met koelers en luchtbevochtigers (en die zijn hard nodig in zo'n klimaat). Hij schrijft oak dat het mogelijk is om meer licht te geven bij een grotere luchtbeweging zodat de planten harder groeien. *) Noo t vall de redactie: Het ges[acht Odol1toglossum is reeds gerllil11e tijd opgesplitst ill een aa11tl11 vel' chil/ende geslachtel1.

De 11aamsveranderingen die hierval1 het gevolg warell Zijl1 al fiillk illgeb urgerd. 0111 die redcn geven we waar l10dig de nieuwe namen steeds direct na de oude gcsiachtsnaam. Uil de ki'ingel1: Kring Eindhoven, December 1995.

••

PAUL ORCHIDEEEN Import Export

(Voorheen: Collectie Barendsen)

Het gehele jaar door geopend: woensdag van 1 tot 5 uur, donderdag en vrijdag van 9 tot 12 uur, en van 1 tot 5 uur. 1e en laatste zaterdag van de maand van 9 tot 12 uur en van 1 tot 5 uur.

Bezoek tijdens de Nationale Bloemenvaktentoonsteliing onze

Tropische orchideeenshow en verkoopexpositie in eigen huis Bijna kan van een traditie worden gesproken.

Tijdens de van 6 tot en met 10 november a.s. te houden

Bloemen Vaktentoonstelling houdt Paul Orchideeen wederom

zijn tropische orchideeenshow en verkoopexpeditie.

Entree is gratis en er wacht de bezoekers een heerlijk kopje

koffie. De openingstijden zijn tijdens deze show dond. 7, vrijd. 8,

zat. 9 en zond. 10 november van 9 tot 17 uur.

Postadres: Oosteinderweg 129-B 1432 AH Aalsmeer tel. 0297-327006, fax. 0297-344235 Kwekerij: Oosteinderweg 129-B Aa·lsmeer.

81 Orchideeen 5/96

Angraecum leonis

Vertaa/d door Mario/ijn Lopez Cardozo uit 'Orchids of Tropical Africa' door Joyce Stewart Tropische cyclonen in de periode december tot en met februari horen bij het klimaat van Madagascar en de erbij in de buurt liggende eilanden, De ligging van deze eilanden, met betrekking tot de oceaan aan de ene en het continent aan de andere kant, is erg goed vergelijkbaar met de ligging van de Antillen tussen de Atlantische oceaan en Amerika, Beide groepen Iiggen ook op dezelfde afstand van de evenaar wat een tweede overeenkomende faktor is, die bijdraagt aan het ontstaan van de heftige stonncn die voor beide groepen eilan­ den tot de jaarlijkse regelmaat hore n, In de Cara'iben heten 2e orkanen, hier bij Madagascar cyclonen, Mauritius en in min­ dere mate Reunion, de meest oostelijk gelegen eilanden van de Malagasy-groep worden vaak zwa8r getroffen, maar zelfs de Comoren die ruim 100 km ten noordwes ten van Madagas­ car Iiggen, blijven niet altijd buiten schot. Vreselijk heftige wind en striemende regen die vele uren en zelfs 2 of 3 dagen aanhoudt, zijn het kenmerkendst voor deze tropische stormen, Men zou verwachten dat de natuurlijke plantengroei in streken met zulk w eer aangepast is om dergelijke aanslagen te overleven, wellicht kan het ongebruikelijke uiterlijk van Agraecum zo verklaard worden, Op rande Comore is Angraecum Ico11i5 gevonden op 500 m hoogte, De planten zaten altijd duidelijk ziehtbaar op de stam­ men of de lage takken van Albizia-bomen en andere grote bomen met een open kroon, Met vele taaie dunne wortels zaten de planten op hun boom, gewoonlijk direkt op de kale bast, maar soms ook tussen epi.fitische mossen en varens, Deze orchidee is min of meer stamloos, hij groeit als een brede, grove, stijve waaier van vele helder groene bladeren die elkaar aan de basis sterk overlappen, Deze sikkelvormige

Angmeculll leonis bladeren kunnen tot 25 cm lang worden en zijn zeer opval­ lend, Doordat ieder blad dubbelgevouwen is en de twee helften samengegroeid zijn is een vlezig geheel ontstaan met een messcherpe rug en hooguit 2 em breedte aan de andere kant, Jonge planten die voor het eerst bloeien hebben duidelij­ ker sikkeJvormige bladeren in twee rijen die hun tappen naar beneden buigen zodat het geheel vaak cen cirkel vormt, (Als de manen van cen leeuw rond zijn kop, v,lndaar de naam leonis = leeuwachtig, zegt men), Water loopt heel snel van het wasachtig oppervlak af en druipt dan van de naar beneden gebogen punten, De plant groeit vaak met een scherpe hoek afs taand van zijn boom zodat al het water naar be neden valt en er zich geen druipwater ver­ zamelt in de basale delen van de plant. De vorm en de aard van de bladeren helpen de plant zo de he.ftige regen te door­ staan zonder te rotten of te beschimmelen,

,,

AngmecLim Icon is

82 Orchideeen 5/ 96

Voor succes bij de kweek is het bij de meeste soorten nood­ zakelijk de natuurlijke omstandigheden tamelijk getrouw na te bootsen, Het lijkt eehter onwaarschijnlijk dat het in dit geval nodig is de planten aan zoveel water bloot te stellen als zij in de natuur moe ten verdragen. Hoge luchtvochtigheid en veel frisse lucht zijn wei altijd essentieel. De nachttemperatuur mag niet onder de 15° C komen en over­ dag mag de temperatuuI gerust hoog oplopen terwijl dan ook tamelijk veellicht wordt verlangd, De blinkend witte bloemen zijn zo dik en zwaar van struktuur dat ze weI van was Iijken, Ze zijn heel gelijkmatig stervormig en ongeveer 11 em in doorsnede, De sepalen zijn cen beetje langer en smaller dan de peta len, aan de buitenkant hebben ze een verdik te kiel langs de midden.Hjn, De holle lip is ongeveer 3,5 cm breed en zwak drielobbig bij sommige bloemen aan dezelfde plant is de rand van de lip volkomen glad, De spoor is gebogen en gedraaid, soms zelfs duidelijk s-vormig; hij wordt snel smaller na zijn brede aanhechting en is ongeveer 10-15 cm lang. Alleen in de punt van de SPOOf, en aan de onderkant van het vreellld afgeplatte en gevleugelde zuiltje heeft deze bloem wat groen, dat zo hct glinstere nd wit accentueert. Daarbij blijven de bloemen ook nog heel lang mooi en miken heerlijk, zelfs overdag,

".,

­

I

-

• II

•

.... IJ

NEDERLANDSE ORCHIDEEEEN VERENIGING tijdschrift -manager Westere Drift 53 9752 LC Haren

TE KOOP

Oude jaargangen en Josse nummers van het tijdschrift

Orchideeen , voor zover nog vooradig

Herfstaanbieding Bij aankoop van hfI100,- of meer krijgt u van ons een gratis orchideeenplant.

Een complete jaargang tim 1992 losse nummers tim 1992 Een complete jaargang 1993, 1994 en 1995 losse nummers jaargang 1993, 1994 en 1995

U kunt dan kiezen uit: Dendrobium hercoglossum Dendrobium keithii Eria bractescens Eria spicata Eria javanica Brassia rex

a

a a

a

f 15,­ f 2,50 f 25,­ f 5,-

Eveneens orchitheekbladen in zwart/wit en kleur

verkrijgbaar f 0,40 per stuk.

Op aanvraag krijgt u een lijst toegestuurd.

Bestellingen uitsluitend schriftelijk bij de tijdschrift-manager.

Deze aanbieding geld tot verschijning van het volgende nummer van dit blad.

ORCHIDEEEN-KWEKERIJ IMPORT-EXPORT

Jac. C. van Beem

Mol enweg 59,1436 BP Aalsmeerderbrug ,

Telefoon 020-6534315 , fax 020-6435317

Vertegenwoordlger voor Nederland voor Michel Vacherot

Orchideeen-centrum

"Oe Wi/g"

Het ad res voor: Cymbidium Cattleya Paphiopedilu m Melati-planten Dendrobium Dontus-alba Vanilla planifolia Zygopetalum div. meristeem Phalaenopsis

Bermweg 16 b, 2911 CA Nleuwerkerk aid IJssel Telefoon 0180-314568

Oncidium Angraecum Epidendrum

Ook kunt u in onze boetiek voor al uw bloem-bruids en rouwwerk terecht.

zondags ges/olen

Orchideeenreis naar

Malesie Op aanvraag zenden wij graag onze orchideeen-catalogus naar beroepskwekers.

I

O.l.v. Michel Paul van 22 februari 1997 - 7 maart 1997 I

Voor informatie;

Mevr. A. van Beest van Leeuwen Tel: 070 - 5114161 of fax: 070 - 5176486

TE KOOP gevraagd botanische orchideeen. Liefst hele co lle cties voor onze doorlopende tentoonstelling.

Handelskwekerij

Fa. Th. D. Maarssen en Zn.

ORCHIDACEAE. Cruquiusweg 9, Postbus 17, 2 100 AA Heemstede, t el. (023) 529 00 88, fax (023) 528 50 22

Oosterringweg 34, 3815 PS Luttelgeest bij Emmeloord, tel: 0527-202875 b.g.g. 0561-481414

Werkzaamheden in de maand november

Deze rna and is eigenlijk een echte rustmaand voor ons als orchideeenliefhebbers. Wij moeten ervoor zorgen dat de planten niet te veel water krijgen anders kan er rot ontstaan. Laat in een kasje waar Phalaenopsisplanten groeien de tempe­ ratuur niet onder de 15 graden zakken, de plant groeit dan namelijk niet meer en neemt dus ook geen of zeer weinig vocht op. Hierdoor kun je aileen maar problemen krijgen met de plant. Met name het wortelgestel heeft bij lage tempera­ turen een hekel aan vocht, en de wortels rotten gewoon weg in de pot. In het voorjaar wil de plant dan niet meer groeien met aile ellen de van dien. Planten voor de koude kas daarentegen moeten nu worden verpot, zoals dus al de Masdevallia's en Dracula's. Deze soor­ ten hebben in de zomer bijna geheel stilgestaan en zijn nu volop in de groei. Voor de rest is het beter om geen planten te verpotten. Aileen als het echt niet anders kan, bijvoorbeeld als de wortels totaal weggerot zijn, of de plant anders dood zal gaan is het verstandig om te verpotten. Ook de planten waar nu de nieuwe scheut van gaat lopen en die daarbij nieuwe wortels gaat rna ken kan men het beste thans verpotten, omdat de plant blijkbaar wil gaan groeien. Daar de meeste planten in de warme en gematigde kas nu niet groeien is het niet verstandig nu te mesten. Aileen planten welke in de groei zijn kunnen gemest worden.

Daarentegen gaat het allemaal kleurrijker worden de komen­ de maanden in onze kas of vensterbank. Met name de PJu;olaenops;s- en Cymbidiul11planten gaan nu bloeien en zijn druk bezig om hun bloemtakken te rna ken, om de volgende maand rond de donkere dagen van Kerst in volle glorie te bloeien. Begin tijdig met het opbinden van de bloemtakken zodat ze mooi recht omhoog geleid zijn, dit komt het uiterlijk geheel van de plant duidelijk ten goede. Ook beginnen ill! een aantal andere planten hun bloemtakken te maken, zoals Oncidilllll, Odontoglossum en Dcndrobiul11. Ook Masdevallia's en Dracula's gaan nu volop bloemtakken maken. Bij warm weer kunt u gerust nog luchten: het komt de planten aileen maar ten goede. Verse lucht zorgt ervoor dat de planten krachtig blijven. Ook voorkomt het dat allerlei schimmels en ziekten actief kunnen worden bilmen uw kas. Nagenoeg geen enkele plant zal nu nog buiten staan om af te harden . Het weer en met name de temperatuur in de nacht is te onvoorspelbaar, waardoor wei een lichte vorst kan optreden, wat de meeste planten niet verdragen. U kunt deze planten op een onver­ warmde plaats neerzetten beschut van de echte koude van buiten. SUCCES.

/

Herman TeI·borg.

Llit de kringell: Noord-8 rabant West November 1995

Wetenswaardigheden Open dagen bij Paul Orchideeen in Aalsmeer

Michel en Leni Paul van Paul Orchideeen houden

tijdens de Int. Bloemen Vaktentoonstelling weer in

eigen huis de Internationale Open Dagen (zie adver­

tentie in dit nummer).

Naast een showstand zijn de kas5en te bezichtigen,

waarin zo'n 870 soorten orchideeen kunnen worden

bekeken (en gekocht!).

Het adres is:

Oosteinderweg 129 b in Aalsmeer.

Openingstijden:

van donderdag 7 tot en met zondag 10 november.

Nieuwe leden Hr RH.M . Aardenburg, Voorstraat 1, 1949 BG Wijk aao Zee. W. Akerboom, Dirk Klompweg 27, 1861 NA Bergen.

Hr F. Annemans, Lge van Ruusbroecs traat 21 , B-2018 Antwe rpen .

Hr Th. van Balen, Sint Janlaa n 9, 6093 GL Heythuysen.

Mw W.P. Berchum, Hofstee 9, 4251 XT Wel'ke ndam.

R.A. Bock, Sirtemastraat 369, 2513 XN Den Haag. E.F.M. Brandes, Voorweg ~9, 2431 AM Noorden.

Mw D. de Bruin-Kaan, Rijnevegt 8, 3621 HS Breukelen.

Mw O . Codfried, Hild ebranddrcef 10,3561 VE Utrec ht.

Hr E. Coster, Bevrijding 7l, 7121 WR A
Dalbergo N.V., Postbus 499, 1200 AL Hilversum .

Mw L Deliege, Prins Willem Alexanderstraat 2, 6247 CK Gronsveld.

Hr R. Dijkman, Rode Paa rd 28, 1602 DH Finkhuizen.

Mw T. Dreven-Langenberg, Waldeck Pyrmonthlaan 19,6865 HE

Doorwcrth.

A. Ebbink, Zcedijk 11 , 7481 W Haaksbergen. J. van Elk, Liewegje 24, 2033 AC Haar/em.

Hr 1-1.K. EreI', Nijverheidsstraat 312, 3071 L Rotterd am.

Mw j. Fase-Rehors t, Charloisse Lagedijk 884, 3084 Lj Rotterdam .

Hr L.R . Feenstra, De La Reystraat 27, 3143 CG Maassluis.

Mw S. Fingal, Tanki-Leendert 92B, ARUBA.

R. Gibson, Redemark 25, 1305 AD Almere.

t,,!w A.G. de Haan-Voge lenzang, Weeshuislaan 21, 3701 JV Zeist. . Hanckmann, WeimaJ1Spad 4, 5042 LV Tilburg. A. Hei ni:;, Zirkoon 17, 1703 CP Hf!e rhugowaard.

Hr L. Hitz, Broekhem 68,6301 HK Valkenburg ai d Geul.

D.F.C Hoogs teden, Mandenv lechter Ra, 2401 JJ Alphen aid Rijn.

R Houkes, Clyistiaan Huygenstraat 93, 6445 BC Brunssum.

De zaden van Schomburgkia tibicinlls, een orchidee met holle stengels, waarvan in Honduras fluiten worden gemaakt, en waarin mieren huizen die organisch afval in de stengels slepen waar de orchidee voeding uit haalt, kiemen op bepaalde bomen: Erythroxylu/11 confus LlII1 (letterlijk betekent de soort­ naam : bloedrood hout), Mallilleara zapota en (zeldzaam) op Bucida spinosa. De erin wonende mieren van de soort Neopo­ l1era villosa beschermen hun gastheerbomen tegen ontblade­ ring door een kever, een 500rt bladhaan~e, en door de blad­ snijdermier Atta cephalotes, die zoals bekend ondergrondse schimmeltuinen aanlegt met behulp van met de kaken in fijne stukjes gesneden bladeren. De samenleving (symbiose) tussen boom, orchidee en mier is dus voor aile drie nuttig.

Hr A. Huisman, Kennedylaan 8, 6141 CB Limpricht.

Mw R. Jagarnathisngh , Eksterlaa n 143,2026 XD Haarlem.

Hr G. Knoops, Kl'lIchterstraat 53, 6051 CB Maasbracht.

Mw j. Koek-Helwig, 's Landswerf 273, 3063 GH Rotterdam.

H I' J.GS. Kooiman, Boxwoudslraa t 24, 1691 ES Hauwert.

G.J. Krips, Wilgendreef 239, 2272 EG Voorburg.

Hr H. van Leem, Etudenstraat 10, 6544 RS N ijmegen.

Mw'v\!. Loudon-Barnaart, Langbroekerdijk 24, 3972 ND Driebergen .

Hr H. M. 105, Schimmelweg 439, 2524 XB Den Haag.

Hr A.A. ierop, Geert Grootelaan 245, 3132 CD Vlaardingen.

Hr J.w. Panjer, Wilgenhof 29,1424 SR De KWilkel.

Hr C Ploeg, Fazantenkamp 620, 3607 OK Maarsenbroek.

H r R. Roodselaar, Graaf'FIorislaan 25, 1217 Kj HilverslIm.

Mw S.~'" Roseboo m-Schuurman, Compagno nsw eg 36, 8434 NX

Wa skemeer.

W.P.M. Ruijs, Drieskensacker 12-15, 6546 MH Nijmegen.

Hr R. Schoones, Hee rkensveld SO, 5641 PE Eindhoven.

Mw E. van c1er Stelt-Ilastiaans, Kwisboogl'uwe 20, 6218 TH

Maastricht.

Hr H.J.R. Steyn, F/orapal'k 19,5644 IlW Eindhoven.

Hr A. Strijker, Julianastraat 148, 9601 LT Hoogezand.

Hr E. "111ijssen, Het Wiebum 122,5231 BW '5 Hertogenbosch.

Hr H.j.M. van Tilburg, Nie uwstr,lat 14, 4661 GB Halsteren.

Hr H.K. Veenstra, Papenhoeflaan 60, 3421 XS Oudewa ter.

j.C Vil n der Veld e, Hoge Hereweg 86,9756 TK Glimme n. A. Verhcij, A. Hoogvlietstraat 53,3 134 CB Vlaardingen.

Hr C Th. Wessels, Zuiderkruislaan 42, 5694 LV BreugeJ.

Hr R We thly, Prinses Margrietstraat 46, 3 ~4 GG Utrecht.

Mw X.H.j. Willig ndael, Cari llonlaan 21 , :\438 RC Nieuwegein.

Hr D. de Winter, Mui zensteenweg 16, B-2820 Bonheiden.

Actueel

Noordoost-Brabant Marjolijn Cardozo 0412.479354 15 / 11 veiling; 13/12 dialez ing door 0 Bruyninckx

Voor al uw berichten voor het komende

kwartaal. Als het ,naar met orchideeen

te maken heeft en actueel is, dus geen stan­

d.:tardtekst.

Tekst voor deze rubriek opgeven bij

secretaris- OV (dus niet bij redactie);

per brief, fax of telefonisch. Indien afwezi g

bij T vd Heuvel. Vragel1 ... bel dan even.

Volgend e sluitingsdatum 14 november.

Noord-Holland Noord CJ Guichelaar-Roozendaal 072.5113497 19/ 10 miniaturen ult het nevelwoud door P Overs tegen; 16 / 11 fee stelijke bijeenkomst in de voorbereiding op de jllbileumtentoon­ stelling; 22 ti m 24 / 11 te ntoonstelling t.g.v. 30-jarig jllbileum, zie ten toonstellingsrubriek; 21 / 12 Phalaenopsis-soorten door G Poppe­ ma; 18/1 Scandinavische aardorch. door mw L Essink; 15/2 uitgebreide plantenbespreking d oor J Lodewijk

TENTOONSTELLINGEN e.d. Oo~

uw tentoonstelling; hoe eerder hoe beter'

1996

NOVNIEUWS NOV-activiteiten

Bestuurders Beraad (BB) 30/ 11 .

Amsterdam CA Groe newegen 020.6595574

25/10 geheimen van Venez uela door

WA Vreeburg; 29/11 Altijd-prijs-verloting en

di a's van leden; 31/1 Serawak door A Vogel

Amhem AI' Koets 0316.281315

11 /10 onderlinge tentoonstelling;

15/ 11 veiling; 13/12 dla quiz

Hart van Brabant A vd Donk 013.5283454

Dr ir APG Poyck, l-Iondsbergselaan 18,5062

JS Oisterwijk, 013.52834J7 is G VaH Goch

opgevolgd als voorzitter.

25/10 dial ezing door 0 Bru yninckx;

22/11 dia lezing door P Overs tegen;

20/12 Kerstviering

Eindhoven 1990 W vWee rt 040.2836073

VOlgende bijeenkomstcn in principe 13 / 11,

11 / 12

't Gooi H N ieuwenhuis-Visser 035.5412519

19/12 Kcrstbijeenko mst

Den Haag Ih Bcntvelzen 015.2617522

Haarlem L Kristelijn 0297.320707

5/11 25 bij zondere miniaturen J de Graaf;

10/ 12 eigen tentoonstelling / ve rloting /

veiling; 7/ j foto graferen van O. d oo r

J Lodewijk en reis naar Costa Rica door

LAvRooijen

Keurings Commissie Orch. (KCO)

E \' Holthe 040.2 25871

Keuring tijdcn de NOV-dag, wij hopen dat

u wa t mooie planten ter ke uring aanbiedt;

enkele bijzondere orch. als prijsl

Kring Ned. Orch. Producenten (KNOP)

H Boots 072.5719425

6 ti m 10 / 11 dec.lna me aa n va ktentoon­

stelling Aalsmeer, met VKC-keuring,

led en let op nieuw sbrief'

Masdevallia F vKrieken 0596.572200

,

Mergelland PH) Engels 043.3621953

15/10 Zuid Am rika H ter Borch; 9/11 excllrsie Va ktentoonstelLing Aalsmeer; 19 / 11 w erkdilg; 17/ 12 kerstviering (3e dinsdag van d e maa nd) Noord-Brabant West P Huesman 0164.25748J bgg 076.5961586 21/10; 18 / 11 onder voorbeho ud lezing over O. uit Java/Borneo

Noord- en Middenlimburg N Wieringa 077.4721855 21/10 (onder voorbehoud) dhr Reijnders; 18 / 11 dia-avond door Janssen/Wieringa; 16/ 12 Kerst-bijeenkomst Noord Nederland H deBoer-Koezen 0522.257531 9/11 H tel' Barch; 14/12 NA vdCingeJ; 11 / 1 J Nieuwenhuis. Onderwerpe n nag niet bekend, info bij seer. Noordwest-Veluwe HW Wo udenberg 038.3316200 18/10 orch. in Indones ie door mw CH Spaansen; 9/ 11 orch. ve iling t Harderwijk; 22 / 11 "Terllgblik op mijn hobby" door J Pap Oost-Nederland GJJ Scharrenborg 0545.272082 M.i.v. he t nieuwe seizoen bijcenkomsten i.n het nie uwe overblijflokaal B.P. llofsted e­ MIS; 2e ingang aan d e Gieskesstraat, ac.hter NS-station Hengelo. 02 / 11 dialezing O. van Zuid-Amerika, H ter Borgh ; 7/12 dialezing o Bruyninckx; 18/ 1lezing dhr Denter Praktijkwerkgroep Amateurs C Bruin 0229.571270 Elke eerste za terdag van de miland, onder­ werpen: resllitaat plastic buisjes aan planten; d e glasheldere plastic pot Groot Rotterdam MH vd Ven-\' limwegen 0186.617712 14/10 rondreis d oor Sulawesi door A Vogel; 11 / 11 P Shirley: gezamenlijk kweken orch. en succulenten; 9/12 de altijd-prijs-l terij , na d e pallze dia's keurplaoten afgelopen jaar van A vdKooi. led ere kringavond planten uit eigen kringkas te koop en verloting Utrecht J BeJg 030.6031616 9/11 orch. uit 'Kreta door VPA Lllkkien; 14/1 2 grote plantenbespreking d oor A Klaassen Ver. Orch. Vermeerdering Rob Brandon 046.4528524 7/12 spreker van werkgroep Ellropesche orchjdeeen KN!\TV Zaadbeurs: J Kanis Veldeksterweg 11 , 8172 VZ Vaassen Zuid-Limburg PW deVree 045.5725579 5/11 causerie; 3 / 12 onderwerp nag niet bekend; 7/ 1 nieuwjaars receptie met evento­ eel andere activiteiten

BELGIE Geen opgave. Verzoe.k secretarisse n van Belgische kringen contact op te willen nem('n me t seer. NOV over de mogelijkheden VaH deze nieuwe rubriek

• 2-3/11 Bri tisch Orchid Council, two da y event at Langstone Cliff Hotel, Dawlish Warren, Devon, England *6 t/mlO / 111nt. vaktentoonstelling Bloemenve iling Aalsmeer; zo 10/ 11 publie ksdag, NOV-promo door Kring Amsterdam, deelname d oor KNOP met VKC-keuring • 8-10/11 lngolstad ter Orchideen-Scha u, Exerzierhaus im Klenzepark, Duitsland; info 0049841936310 *5-6 en 26-27/11, 10-11/12 RNS Flowershows, Westminster, Londen, Engeland; info 00441718281744 • 22 ti m 24 / 11 Tentoonstelling Noord­ Holland Noord 30-jarig jubileum. In samenwerking met Streekschool de G roene Sector van het AOC Clusiuscollege. Drechterwaard 16 Alkmaar. Opening vrijdag 22/11 om 19.30 uur door JG d e GraaE, VOOl'zitter NOV. Openingstijden vrij 20-22u, zat 10-21 u, zo 1O-1 7u, toega ng gratis 1997 '31 / J -2 / 2 Aachener Orchideenschau • 7-9/2 lordbayerische Orchideen-Scha u, Ni.irnberg-Langwasser, Briegerstrasse 21, DuitslaHd • 8-9 /3 Orchideenschau Osnabri.ick, Stddtthalle, Schlosswalll-9, Duitsland *16-20 / 411 e Eur. orch. congres en tent. Geneve • 26-27 / 4 North of England Or hid Society Centenary Show, Southport, England *21-23 /5 Chelsea flow ershow, Landen, Engeland. ' 19-21 / 9 Augsburger Orchideen-Schdu mit Markt, Ne usass, Stadthalle, Duitsland • 22-24/11 lnternationale orchideeententoon­ stelling, Lyon, Frankrijk 1998 * 8-15 sept. 6th Asia Pacific Orchid

Conference, Townsville, Queensland, Aus trali a. Informiltie bij T vdHeuvel

BERICHTEN

(niet voor handeJsdoelcinden)

*Uit eigen kweek eerste kwaliteit zaa ilingen, ook in fles , zeer billijke prijs! Ben met kleine selectie op OV-dag aa nwezig; U mag mij ook bellen (na 17.30u). Johan Ke us, lid VOV, Hoofdlaan 102, 3881 ZB Putten; 0341.358992 • De organisator van een exc ursie naar Suriname, zie ad vertentie in 4/96 midden ­ katern, is verhui sd. Het nieuwe telefoon­ numl11 er van Henk Verheul is 030.2618980 In d eze rubriek ruimtc voor lIW ad vertentie, exc Lll'sie, oproep, vraag cn z. enz.

Ondanks aIle ,Jan de sa menstelLing Viln d e teks t bested e zorg, kan noch de red ilctie noch de uitgever aansprakelijkheid aan­ vaarden \1001' eventuele schade, die zou kunnen voortvloeien uit enige fout, die in dezE' uitgave zou kunnen voorkomen.

Sonnenberg

orchideeen Een greep oit ons assortirnent: mannii

Cattleya dormanniana (jong) gaskclliana

12.50

f f

guaternal en~ is

J5,OO 2H.50 25.00 22,50 20,00 35.00 45,QO 45 ,00

f .f f f f

guttata \copoldii harrisoniana luteola mossiae schilleriana

f

sk inncri

f f 55.00

warscewi t.' Jji

Epidendrum aromatica nemorale nocturnum parkisonianurn (jong)

f 17..')0 f n50 f 1'\.00 f 12.50

Phalaenopsis

f

amahilis allrca formosa amhoi ne nsis cei e be n "i ~

cq ucstri . cquestris illocus faciata gigante a .f KO.OI) llic roglyphica le ucorrhoda linde oii lueddemanniana

27.50

t 17.50 f 25.00 f 45.(X) f 12.S0 f 17.50 .f 17,50 f 150.00 f 30,00 f 22.S0 f 22.50 .f 17.S0

mariae palle ns pulchra schilleriana

stu<1rtiana veitchiana

venosa violacea horneo

f 22.50 f 22 ,50 f 12.50 f 22.50 f 17,50 f 17,SO f 22,50 f 25,00 f 4S.00

Oyerigen Aeranthes hc nrici (jong) imerincnsis Aeridcs japonica f 20,00 odorata Angraecum ses(juipcdak Bakcria lindlcy" na Bollca coelesti, lawrcnce ana Brassia caudala Brassavola nodosa 8roughlonia s
f f f f f f f f f f f

f

f f j

f f f f

12.50 17.50 65.00 17.50 50.0U 15.0U 25.00 22.50 25.00 15.00 35.()O 15.00 25 ,00 15.00 12.50 25,00 25.00 17,50 30,00

Reinhart Orchideeen Westerveen 16 9751 HW Haren

tit

050 - 4062455

Open buis

6, 7 en 8 september 1996

II

f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f

.r

f f f f f

f f f f f f f f f f

80,00 12,50 15.00 15.00 15.0() 12 ,50 22.50 22,50 17,50 12.50 35,00 12.50 65 ,00 65.00 17.50 40.00 17.50 17,50 17.50 17,50 22.50 25,(X) 35.00 55.00 22.50 17,50 25.00 17.50 17.50 45.00 22.50 35,00 17 ,50 17.50 15,00 25,00 25 ,00 17.50

Rossioglossum grandc insleayi Stanhopea martiana (jong) Trichopilia marginata torlilis. Vanda me rrillii (jong) " leres. (jong) tricolor (jong) Z)'gopetalum crinitum

f 45,00 f 4S.00 f 12.50 f 22.50 f 22,50 f 12.50 f ]5 ,00 f 12.50 f 22.50

Sonnenberg orchideeen Deve.lsluis 8a 2995 XB H ee rjansdam (onder Barc ndrecht) Tel.: 078 . n77 18 SO Fax: 076 - SOl 5244 Opcningstijden: maandag tim vrijdag 10.00 - 17.00 lIur zaterdag JO.OO - 16.00 lIur Het ve rzenden van planten per post is !1loge lijk. Wij ve rrnecrderen in eigen laboratorium en hebben cen ruime keuze jonge planten tegen re delijke prijzcn in onze 2000 m ' kas.

ORCHIDEEEN WUBBEN Groot assortiment Orchideeen en Tillandia's. Botanische Orchideeen, de meesten uit zaad gekweekt en hybriden . • Oppotmaterialen • Diverse soorten meststoffen • Gewasbeschermingsmiddelen in kleinverpakking

Iedere za terdag open

van 09.00 Ullr - 17.00 uur

U klint o ns vinden als

Cymbidiella rhodochila Dendrobium loddigesii nobile ~' Doritis pulcherrima var. alba Dracula mopsus Gomeza cris pa Gongora quinquenervis l(efcrsteinia gram inca Kingidium deliciosa Lac Ha ancel'S crispa (jong) parrinit purpurata rubescens sincorana tihicinis Miltonia c10we sii rc gne llii spcelabilis Odontoglossulll bictonicn ~e Oncidiulll bicollosum harrisonianum laneea num f 20.00 m3culalum onustum puilvinatllffi pusillum varicosum. Paphiopcdilum parichii Pescalorea \\'alli5ii Podangis ciactyloceros Polystach)'a pubescens Promcnaea ~tapelioidcs xanthina Rh)'ncholaclia dighyan3 giallca Rodriguczia sccunda

Prijs/ijst schrifte/ijk aanvragen tim zaterdag van 9.00 u tot 12.30 u en van 13.30 u tot 18.00 u Openingstijden: maandag

op de Riiksstraatweg

tu ssen Haren en Glirnme o de Viadllctweg inslaat en daarna de eerste weg links neemt

Tolakkerweg 162

3739 JT Hollandsche Rading

Telefoon 035 - 5771222 - Fax: 035 - 5772103

ORCHIOEEEN-TILLANDSIA'S

SCHALK Regelmatig nieuwe import botanische soorten

Orchideeen-kwekerij Huub en Truus van Campen Geopend:

~ .

-

dinSdag

tim zaterdag- 10.00 tim 12.00 uur 13.00 tim 16.00 uur -

Oosterterpweg 36 1771 SK Wieringerwerf (richting Kreileroord) Tel/fax 0227-663376

Gratis toegang Excursies mogelijk na telefonisch overleg

Mastl'anddreef II, 4841 KJ Prinsebeek

Tel. 076-5414023

(Aan de weg Rotterdam-Antwerpen, afslag Prinsebeek Breda-Noord)

Geopend aileen zaterdags tot 4 uUr,

of na telefonische afspraak.

Wij versturen geen prijscourant.

.-

Orchideeen in Noord-Madagascar Dnnr: folzall en Cla re Hermans Llit: Orchid Review, verlaling/bcIL'crkil1g H.e. KronC'nberg

Inleiding Ret 1100rdelijke deel van Madagascar kent klimatolo­ gisch grote verschillen. Er zijn savan/len met schaarse boomgroei, steile kalkrotsen en koele natte bergtoppen. Over het algemeen is het begin ell het eind van het jaar er erg l1at en wann; de rest van het jaar is het el' vrij droog en wat koeler, maar bergketens en de invloed van de zee kunnell plaatselijk tot een heel a/ldel' klimaat leiden. We begonnen onze reis in oktober in Antsiral1ana, een vail's 'lvel'elds grootste diepwater­ havens. De stad zel! is cosmopolitisch met brede straten, grote gebouwen en kleurig geverfde huizen. We logeerden in hotel de la Poste, dat 'verondersteld werd het beste hotel1Jan de stad te zijn, maar dat 1Jiei tegen en 1Jooral de lawaaiige nachtelijke aktiviteiten in ol1ze bUllrkamers waren erg storend.

Montagne d'Ambre Het eerste gebied dat we bezoehten was Montagne d' Ambre. Dit vulkanische gebergte rijst op uit een droge vlakte en er hingen nevels om de bergtoppen. De keten heeft toppen van 850 - 1475 m hoog en schept daardoor allerlei microklimaten. Watervallen met ijsvogels, lemuren (een speciaal op Madagas­ car voorkomende apensoort) in de boomtoppen en exotisehe bloemen geven een typisch trop ische sfeer. Bomen en s truiken zijn bed ekt met (korst)-mossen, die de indruk geven va n een trop isch regenwo ud. Op 1000 m hoogte was het 's mid­ dags 27" C en de relatieve luchtvochtigheid was 70%. H et is een gebied waar orchideeen goed groeien. Op omgevallen bomen komen veel tak-epiphyten voor zoa ls AlIgmccul1l- en Blilbophyllul1l-soorten. Blilbophylllll1l pe/1toblepharon kom t in een derge lijk gebied voor, net als op het (nog later te bezoeken) Tsaratanamassief. dat iets zuidelijker ligt. De 1,25 em grote, behaarde bloemen staan rondom een bloemtak, die uit een kleine, platte knol komt. Een praehtige Aerangis articlilata met een 20 em la nge bloemtak met ontelbare, doorziehtige, witte bloemen, s tond in de zon. De plant groeide op 1,80 m hoogte op een gladde boom, vrij besehad uwd . Deze soort kent een interessante gesehiedenis. Admngis articulata werd voo r het eerst beschreven in "The Gardeners Chronicle" 1872 door H.G. Reichenbach als Ang mcc1I11l articulalum naar aanleiding va n planten, di do minee William Ellis na zijn tweede missie­ tocht m cegenomen had. Hij kweekte de drie overgebleven planten op "Rose Hill", Hoddesden, H e rtford shire. het huis waar hij na zijn terllgkeer in Engeland woonde . Later kwamen deze pla nten in hand en van John Day, die eind 1871 bloemen aan Reichenbach stllurde. Reichenbach wist aa nvankelijk niet goed, hoe hij de weinig vormvaste, witte bloemen moest beschrijven. Hij sehrijft: "Soms hebben de bloemen 6 bloem­ dekbladeren, maar er is ook een bloem, die drie kroonblade­ ren heeft, meesta l ecMer maar twee. En wat moet ik aan met de spoor. Deze is recht, draadvormig spits en erg lang. Ook de stamperzuil kent allerlei afwijkingen. Dit orgaan heeft twee draadvormige uitwassen met stuifmeelknobbels. Daarmee

AngraeculIl l1laurilanicum

K. Eisscs

lijkt de plant niet erg op een orchidee! Later bracht Rudolf Schlechter de plant over naar het geslacht Adrangis in de eerste editie van Die Orchideen in 1914. Waar de plant in feite syste­ matisch thuishoort bleef onduidelijk tot Joyce Stewart (1986) een duidelijke uiteenzetting gaf en op de verschilleJl wees tussen deze plant en bijvoorbeeld Aiirangis ellisii. Wij kweken de planten in de wa rme ka s (minimumtemperatuur 23°C) en bij hoge luchtvochtigheden. Ze staan opgepot in stenen potten met veel potscherven, harde Mexifern en wat houtskool. Maar de wortels van de planten prefereren de potten van andere plan ten, d ie in de buurt staan. Het is prettig om in he t gebied Montagne d' Arbre te verblij­ ven: er zijn geen andere mensen, weI brede paden en de geur van bos. Tegen de middag is de hele vegeta tie opgedroogd, varens en mossen zien er verdord uit en hangen slap, zeUs lijkt het of de bomen hun takken la ten hangen. Maar om 3 uur 's middags leeft all weer op al het gaa t regenen. Wolken pakken samen tegen de hellingen, het onweert en plensregent. Dit zou cen vingerwijzing kunnen zijn, hoe we deze planten llloeten verzorgen die uit dit soort gebieden komen. Regelmatig uitdrogen lijkt ne t zo nodig te zij n als regelmatig water geven. (Noot va n de bewerker: principieel is bovenvermelde gedach­ ten gang onjuist. Als men een bepaald omgevingstype in de natuur aantreft - in een landstreek met ongeveer gelijke dag­ en nachtduur het hele jaar door - dan is het beslist nie t zo, dat zo'n omgeving klakkeloos geimiteerd dient te worden op onze geografisehe breedten me t zulke grote verschiLlen tussen dag- en nachtduur over het jaa r gezien. We zullen moeten uitvinden hoe we bepaalde planten uit een zeker omgevings­ type het beste kunnen kweken. Overigens als planten het goed doen bij een regime van uitdrogen en weer nat worden ­ zoa ls hierboven beschreven - is het helemaal de vraag of bij een ander regime op een andere plaats in de natuur de plan­ ten ook n iet goed gmeien of wellicht zelfs beter. Maar d at w erd alleen niet waargenomen). Ankaranana Een tweede bezocht gebied, dat 100 km ten widen van de hoofdstad lig t, is een na tuurbeschermingsgebied. Het i een betrekkelijk klein reservaat (32 x 8 km). Maar het is een bij­ zander gebied met kalkrotsen en grotten, ka le rotswanden, kl oven. Het gebied rijst als een massief uit de droge vlakte op; het is een karstgebied (geerodeerd kalksteengebied), geken­

83 Orchideeen 5/96

merkt door een veelheid aan ecologisch zeer versehillende mogelijkheden: half woestijn, kale kalkrotsen, veel koelere, trapische bossen in de ravijnen. Het is geen gemakkelijk gebied om in rand te trekken, seherpe randen en puntige stenen besehadigen makkelijk een lichaamsdeel dat er tegen­ aan komt. Steile wanden en karstgaten in de grand maken dat je lang niet overal kunt komen. Ankaranana is ook moeilijk te bereiken en we moesten er op rekenen op ons zelf en onze eigen voorzieningen aangewezen te zijn. In de hoofdstad lukte het om een oude, vierwiel-aan­ gedreven Japanse auto te krijgen. We laadden deze met kampeermaterialen, een grate voorraad water, verse groente, rijst, veel medicijnen en noodrantsoenen. Ondanks het feit, dat we zeiden, dat we vegetarier waren kwam de girls met een kip aanzetten, die tijdens de toeht onder onze stoelen zat en zo nu en dan veellawaai maakte. De toeht duurde lang en de weg was erg slecht. Maar de auto redde het door rivier­ da.Ien, maar kwam daarbij zo nu en dan wei angstig scheef te staan. Tenslotte bereikten we een dorpje, waar we de plaatse­ lijke gids ontmoetten. Tegen donker bereikten we onze kam­ peerplaats - eigenlijk het enige stukje vlak terrein -en maakten ons avondeten. Om 6 uur gingen we slapen, omgeven door geluiden van lemuren, civetkatten, papegaaien, schorpioenen en andere vreemde wezens. Om 4 uur 's morgens waren we weer wakker en begonnen het werkelijk heel bijzondere terrein om ons heen te verkennen. Water was moeilijk te bereiken. Daarvoor was een steile afdaling naar de bodem van een grot nodig waar een klein stroompje koel en fris water leverde. We hadden wei eerst gemformeerd of de beruehte Ankaranana grotkrokodiUen niet in deze grot voorkwamen. Een wandeling door de kalksteen­ formatie was onvergetelijk: kleine succulente Ellphorbia's groeiden er hlssen puntig, hard gras en knoestige struikjes. De grand leek iets op een maanlandschap. We waren wei erg blij, dat we bergschoenen bij ons hadden! Er kwamen niet veel orchideeen voor. Ais eerste ontdckten we een bladloze Microcoelia (wellicht M. perrieri ofgiLpil1ae), die graeide op de takkcn van kleine struikjes op 1.50 m hoogte. Rondstrampelend in dit terrein vie len we bijna over Oeceoclades planten. De dikke bladeren van deze orchidee zijn vrijwel onzichtbaar omdat ze met hun vlekken niet opvaUen in het licht-schaduwpatroon van de andere planten. De laag met afgevallen bladeren op de grand is kurkdroog. Deze laag lijkt als isolatielaag te dienen, zodat de grand er onder niet te sterk uitdroogt. De planten bleken dikke, suceulente wortels te hebben, die allecn groeiden in de bovenste 2,5 cm van de grand. Alles kreeg nu de volle zon (om 9.30 uur). Het was 29°C in de schaduw en de luchtvochtigheid was 70%. Toen we verder het reservaat introkken vonden we Bulbophyl­ lums met helder gele, platte knollen. Jamm er genoeg bloeiden ze niet, maar ze leken erg op Bulbophyllu/tl cardiobulbul1I. Er groeide ook cen bladerloze Vanilla tegen de boomstammen. Missehien was dit Vanilla madagascaricl1sis. We begonnen nu moe te worden van de warmte en bovendien was er een zeer volhoudende zweetbij, die niet aIleen erg op ons zweet gesteld was, doch ook zo nu en dan in ons vlees stak. We gingen naar een sehaduwrijk plekje onder hoge bomen en struikgewas. Hier ontdekten we interessante Angraccum-achtige planten met dikke lecrachtige bladeren met een gele tekening. Wellieht was het Acal1lpe regida, een s~ort, die in zowel tropisch Azie als Afrika voorkomt. Net zoals met andere soorten, die een groot verspreidingsgebied hebben, heeft deze soort versehiUende namen, varieteiten en ondersoorten: Acampe pachyglossa, Acampe renschiana, ACi1mpe pachygLossa subsp renschiana. De plant heeft een bloeiwijze met dicht op elkaar staande, vlezige, 2 em grate bloemen. Nu voelden we ons net zo uitgedraogd als de planten om ons heen. Zelfs de vogels en de lemuren hadden de dekking gezocht. Onze watervoorraad was bijna op . Gelukkig konden we met wat waterontsmettende tabletten water uit de grot drinkbaar maken. Terug in ons kamp dachten we na over wat we die dag geleerd hadden over de omstandigheden waarander orehi­

84 Orehideecn 5/96

AngraeCllI1l superbwn

K. Eisses

deeen in dit reservaat groeiden. De temperaturen bleven

'5 nachts onvenvacht hoog (21°C), de luehtvoehtigheid onver­

wacht laag (39°;',). Een paar dagen later, terug in de bewoonde

wereld, waren we dankbaar voor een koele douche en koel

bier. We konden ons weer seheren.

Men moet hopen dat de Ankaranana onbedorven zal blijven.

Veel toerisme za l zeker moeilijkheden geven met de huisves­

ling c.d. Maar zolang de tocht er heen zo uitgesproken onaan­

genaam is, zal de kans op massatoerisme wei erg klein zijn.

Een nieuwe manier van kweken Als resultaat van de in Madagascar ontwikkelde inziehten richtten we een kleine, 2,6 x 1,8 m grate kas apart voor dit soort orehideeen in. Een kleine eollectie van sOOlten uit de geslachten Allgraecwll, Oeceoclades, Eulophia en JU1l1ellia, aUe komende uit gebieden die vrijwel hctzelfde klimaat kennen, zoals bijvoorbeeld het Ibity Massief. De planten hadden tot die tijd in een warme kas gestaan, waar ze het niet zo goed deden . Er kwam nu een 17,5 em diep tablet, dat gevuld werd met een 1 op 1 grint-zand-mengsel. De orchideeen werden in stenen potten geplant in een mengsel van 3 del en zand, 2 grint, 1 kleigrond, 3 sphagnum en 1 deel Perlag. Planten die in rotsspleten groeien in de natuur werden in een mengsel van1 deel Perlag, 2 sphagnum, 2 Mexifern of fijne bast voor orchideeen of 1 deel fijn grint geplant. Deze mengsels kunnen het hele jaar door vochtig gehouden worden, zodat er geen watertekorten of vvaterover­ last ondervonden worden. Het tablet zelf wordt 's winters vrij droog gehouden, als de meeste planten toch weinig groeien. Als bepaalde planten een uitgesproken droge periode verlangen worden deze uit het tablet gehaald. Een minimumtemperatuur van 18" wordt aangehouden in de zomer (maximum 35° C). In de winter is de minimumtemperatuur echter 20". 's Zomers wordt een dun krijtlaagje aangebracht; 's winters krijgen dE' planten al het Iicht dat er is. Zo krijgen de planten vee I meer licht (dan vroeger in de warme kas), zonder dat er kans op verdroging of verbranding van de bladeren is. De planten in het tablet worden elke dag gebroesd, maar krijgen vrij onregelmatig water, speciaal in de winter. Er wordt ruim gelucht in de zomer. Dan wordt ook ruimer gebroesd. Tot nu toe lijken de planten deze (nieuwe) behande1ing op prijs te stellen.

Orch-i-deetje

Ik zoek de volgende Paphiopedilum-planten: bOllgain vil/cal1um, dayanul11 like, koeLoepia, kingii, 1110hriall!lm, IIlGlweLi, rlllIrantilul1l, sriwGniae, schmidtianllll1, volOl1teollulIl, violascells, wCl1fWort/lianwlI, yapial1um, zieckial1l1111. Wie wil er mij een of meerdere verkopen, of weet waar ze te koop zijn. Gaarne uw reactie. W. de Ronde, Molenkade 9, 4271 AE Dussen, tel: 0416392364

De groei van Paphiopedilum Door: H.C . Kro l1cllbag

Inleiding Mijn Paphiopedilllms groeidel1 in het ollde, bijlla 100 jaar beproefde oppotmengsel van 1/3 deel osmunda, 1/3 deel sphagnum 1'1/ 1/3 deel beukellblad eigenlijk niet zo goed, alhoewel ik er 25 jaar min of meer tevnden over was. Nu twee jaar geleden was de groei toch zo slecht, dat ik besloot over te gaall op iets nieuws. Daarvoor werd gekozen cocosbrokjes, kleine gesneden stukjes van de buitellste bekledillg van de CocosllOtel1. Omdat dit materiaalmisschien wei zouten bevatte - cocospalmel1 groeien aan de zeekusten en hebbel1 aliI' mogelijkheid , om zeezollt op tc nemen (of ze dit werkelijk doell is iets anders, planten selecteren wat ze opnemell) werden de brokjes te11minste ern etmaal in ruim water te weken gezet. De Paphiopedilums reagecrden bijzonder goed op dit nieuwe mengsel. Eigenlijk een bewijs, dat de planten geen last ondervonden van zeczout. Vertraagde groeiin de periode 20 mei - 20 juni MClClr nu deed zich een CInd e r verschijnsel 1'001': de planten bleken niet het gehele jaar door m e t dezelfde snelheid te groe ien, wat mij, nu de planten het zoveel betel' d eden, 1'001' het eerst opvie!. En nu niet denken dat d eze periode van minder goede groei d e winter was omdClt e r dan minder licht in de kas is . N een, de planten groeiden minder goed in d e periode van 20 mei tot 20 julio Eerst dacht ik dat d e planten in die periode w ellicht te vee I licht hadden , maar ik scherm juist in die pe riode zeer zwaar (±S5%) en die rnogelijkheid werd daarom verworpen. Overigens, als Iicht de belemmerende factor was g wees t, zou de verminderde g roei al eerder opgetreden moeten zijn. Toen dacht ik aan de tempe ratuur. Ma a r d eze komt aileen op heel w Cl rme d agen boven de 30v C; en d a t zijn toch nog temperatu­ ren die in d e tmpen regelmatig voorkomen . Ook 'i n de kas komen deze temperaturen in de genoemde peri ode regel­ matig voor. lk geloof niet dat d e verminde rde groei aan de temperatuur toegeschreven moet worden. Een d erde 111ogelijkheid: te lage luchtvochtigheid. Juist d eze luchtvochtig heid echte l~ wardt d e laats te jCl ren erg goed in de gClten gehoud en en komt nu nog m aa r zelden, en dat dan voor een korte tijd, onder d e 65°/c,. De luchtvochtigheid in d e kas is bovendien sterk afhankelijk va n de tempera tuur en als e.r geen sprake is van een reactie op d e temperatuur is een a fhankclijkhe id van de luchtvochtigheid onwaarschijnlijk. Toen was ik d oor al mijn voor d e hand liggende mogelijk­ hed en heen ell h, d toch nog geen verklaring voor de mi.nder goede groei.

Invloed van de daglengte Overblecf in feite de invloed van d e d aglengte. De duur van de da g en d e nacht (teza me.n me t de tempera turen van dag en nacht) hebben een grote, uiterst geco mpliceerd e invloed op de plantengroei. Overdag assimileren planten (bouwen koolhy­ draten op uit C02 en water met behulp van de Iichtenerg ie); 's nachts wordt het in de bladeren opgeslagen zctmeel als

suike r uit de bladeren afgevoerd. In d e tropen z ijn dag en nacht ongev eer even lang, maar in Nederland kennen w e 's winters korte da gen en lange nachten en ' zome rs anders­ om . De afvoer van suikers uit d e bladeren krijgt in d e w inter­ SI' lange nachten
Aanhangsel Hie rvoo r is a l even de problema tiek van de bloemaanleg aan­ ges tipt. He t moment va n d e bloemaanleg bij planten beeft to t veel onderzoek geleid en bij veel planten heeft d e da glengte inv loed, bij andere absoluut niet. Wei wordt het steed s duide­ lijker dat nie t zozee r d e d aglengte op zichzelf van belang is, doch vee leer de activiteit van d e groeipuntell . Als d eze hoog lig t worden blad erell afges plitst, als deze laag ligt (soms) bloemen . En toen begreep ik in ens ook yvaarom mijn PapliiopedillllHs (natLlurlijk op enige uitz onderingen na) hun knoppen omstreeks 1 jLlli aanleggen (z ichtbaar ongeveer 3 we ken la ter) . In d e periode daarvoor treedt in d eze planten mindel' goed e (vlotte) groei op: er is tijd \'oor bloemaanleg. En d e bloei voig t dan misschien wei 2-4 maanden la ter, omdat het lang duurt voordat een bloe mknop van een venusschoen zich tot een bloem ontwikkeld hedt.

p.s. Denk na het lezen va n bovens taande nu niet, dat dit verhaal ongewijzigd opgaat voor aile orchideeen. Vermoedelijk wei voor die soorten, die geen opslag-o rganen (stengel - of wortel­ knollen) hebben . Maar als een plant wei sten gelkno llen heeft, is d e opslagmogelijkheid (dicht bij de blad eren) groo t en gemakkelijk bereikbClar. Dit soort planten kan beter tegen een zekere verstoring van het d ag-nachtritme en kan, a ls er ten­ mins te geen andere remmingen optreden, in d e zo mer vlot doo rgroe ien. Cymbidi ulIls zijn er een voo rbeeld van, maar d e voorouders van deze planten kom en uit stre ken op ongeveer 20" N B. De g roei van zulke planten is in d e na zo mer (minder lich t) wat minde.r en dan treedt bij zulke soorten bloe mknop­ vorming 0p; bloemknoppen die soms nog net in he t naja
85 Orchideeen 5 / 96

Waar groeien orchideeen in Nepal? II

zieh door zaad op zo' n boom, als ze zieh er maar eerst

gevestigd hebben. £ria- soorten weten zieh op de rand en van

zo'n begroei.i.ng te ves tigen met kleine groepjes op zoete aard­

appeJen lijkende knolletjes.

H oger in de bergen hebben de orehideeen het makkelijker.

Bijna elk oppervlak is bed ekt met een 5 em dikke levende of

dode moslaag, met varenstengels en dode bladeren.

Door: Oliver Sparrow Vertaling: H.e. Kronenberg Omgaan met extremen In maart beginnen de planten weer te groeien: Rhododend rons bloeien rijk, maar dat alles zonder regen! In de dalen is het onaangenaam warm: in mei is de tempera tuur daar om 10 uur '5 morgens aI30° C. ALhoewel het niet regent blijft de lueht­ voehtigheid er hoog. Hoger in de bergen is d e temperatuur w e ll age l~ maa r d e lueht voelt droger. Onder deze omstandig­ heden bloeien veel orehideeen. Coelogyne's bloeien vroeg, Dendrobiums ove.r het algemeen later. Bijna aile epifyten ve.r­ tonen tekenen van groe i in mei, dit ondanks het feit, dat ze zeker 6 maanden geen regen gehad hebben. Ocndrol!iu11I aphyf­ fum en O.trnllsparel1s maken nie uwe seheutc.n van zeker 25 em uit de voehtvoorraad van de planten; Oe/ldrobiul11 litll!{lorum begint zelfs al te groeien in de herfs t. Deze groei is blijkbaar mogelijk door w ateropname uit de dauw (aanvulling door de vertaler): orehideeen kunnen als de luehtvoehtigheid boven de 96'Y" komt voeht uit d e atmosfeer opnemen, zoals eertijds uit onderzoek van Went (1926) in Buite nzorg bleek.

Steun van varens en mossen Orehideeen groeien op lage hoogten o p bomen of tegen rotsen, waar geen a ndere epifyten of mossen voorkomen, waaraan wa ter te ont trekke n is. [n een volgroeide situatie kunnen er wei 50 em dikke pakketten planten gevormd worden. Nepal kent's werelds uitgebreidste sortiment varens, die veel­ al groeien in d e natte moesson. Sommige groeien enorm met dikke w ortelstekken, die elk jaar verder tegen de boom opklimmen. De oudere delen van de planten sterven af en de dode blade re n ve.rzamelen plantenafval. 1n deze va rens is vaak d e orch idee Pholidota imbricata te vinden. Andere SOOl·ten die net zo groeien zij n: Bu/bophylIur/l reptans, Coc/ogljl1r' j7avida en Cfil1lbriata en Aerides 111 ult!{loru 111. De meeste vermeerderen

3000

2500

~

I

2000


m

E .<:::

1500


0, 0 0

I

•

1000

500

0

0 E

:s·0"

'E" "

D :0 E

>­ II

86 Orehideeen 5 /96

'""'

~ "'

~ 0 J::

u

c: >J::

a:

"'c: '"a. "'c: Jl! i"

E :0 12

"

"0

c: Q) 0

s"'

"0

~

Q)

Licht als beperkende factor Een van de grootste problemen voor orehideeen is om een plaats te veroveren waar voldoende lieht en voedingsstoffen zijn tegen de tijd dat de moessonregens komen. Bomen hebben de neiging om een volkomen gesloten bladerendek te maken in het ve orjaar. Ais er eens een boom tussenuit valt, komt er lieht besehikbaar. Dan komen er meteen orehideeen, soms groeiend op mosballen, die in de WiJld zwaaien. Deze vormen de kemen van een eventuele verovering van d e varenpakketten.

De hoogte van voorkomen van een bepaalde orchidee Het is interessant na te gaan of orehideeen steeds op dezelfde hoogten voorkomen op versehillende vindplaatsen, die honde rden kilometers uit elkaar liggen. Fig. 1 geeft het resul ­ taat van een onderzoekje bij 10 veI'l voorkomende soorten. Over het algemeen blijken de soorten in Oost-Nepal wat hoger voor te komen. De dalen waren llier droger. Het valt op dat soorten een grote spreiding van hoogten hebben (het gete­ kende, open blok), ten opziehte van hun gemiddelde hoogte (getekend figuurtje). De verschillen russen de getekende figuurtjes (1992, enz.) va llen hierbij in het niet. Planten wor­ den blijkbaar aangetroffen binnen de mogelijk.heden geboden door de hoogte (= temperatuur en dauw) en het neerslag­ p atroon. Maar het is beslist niet zo, dat op elk gesehikt plaatsje orehideeen groeien en dat de planten overal waar dit mogelijk is ook werkelijk groeien. Fig. 2 geeft et:'n aantal planten, die op 2 toehten aa ngetroffen werden, naast een aantal soorten, die sleehts op 1 toeht gezien werden.

Enige opvallende, niet veel voorkomende soorten Het gebied van d e Ganesh is geen erg rijk orehideeengebied, maar de planten die er groeiden deden het goed. Een van de bijzondere planten was Aeridcs crispo, een plant die ook in de Indiase bergen voorko mt en tot nu toe niet uit epal gemeld was. De plant uit het eerste deel va n dit verslag was beslist ook een Ai;ridcs. De plant had grote witte met rode bloemen in het voorjaar. Ze groeit op een hele aparte manier op een afs tand van de boom, met de wor tels tegcn de sehors.

'"

1ii

x

0

("

u Q)

5

J::

("

E '6 :0 E

Q

c: >­ CJ)

c: >­

Oi a II

Oi 0 II

a

E Q)

u; Q)

0> 0

~ Q)

"

>­ II

a.

Q)

c:

Q)

0::

Figllur 1 De hoogten waarop orchideei;n gcvo/ldel7 werden. Opell blokken: maximale en 1IIi11 i ma Ie hoagten Cetl'kel7de figul/rtjcs: CCl7liddclde !wogte gevol1dl'l1 tijderrs de tocht ill 1992 0 1993 0 1994 0

Tocht 1992 (Manaslu)

Aerides multiflorum

./

Coelogyne fimbriata Dendrobium nobile

./

Vandopsis undulata Cymbidium iridioides

./

Aerides crispa

Fig. 2. Het voorkomcn van orchideeen ill Nepal

vast, zolang er geen praktisehe plantbesehrij­ Tocht 1993 Tocht 1994 vingen bestaa n waarmee (Ganesh) (grens Sikkim) een plant te herkennen is. Een waarbij de vorm van de pollinia er niet meer ./ toe doet. Met enige oefe­ ./ ./ ning kan men plantel1 in de halfschaduw met een ./ verrekijker soms herken­ ./ nen, ne t zoals het soms lukt een automerk te herkennen aan Lijn achterliehten. Ik ben ./ ervan overtlligd, dat er plantengidsen zullen komen, die plantbesebrij­ vingen zullen bevatten en ik kan er nauwelijks op wachten.

Toen ik de eerste keer Va/ldopsis undulata zag, daeht ik dat het een Esmeralda was, een plant di e ik gehoopt had te zullen vinden. Pas bij de 20ste plant was ik bere.id mijn standpunt te herzien. De plant groeit net t o als de hoogword ende Renanthera's en Araehnes. Dez planten groeien ook op een afstand van de boomstam, zo'n 10 - 15 em, waartegen de wortds zieh hechten . De plant had zowel grote zaaddo zen als bloemknoppe n op 40 cm lange stengels. Deze plant groe it in de zon op 1700 - 2100 m, vaak tesamen met Cymbidiums, altijd aan de sehaduwkant van de boom, ze moet 5 em grote, groene bloemen met een rode bios hebben. De plant komt voor in west epa!, maar is nooit in de rest van Nepal of Sikkim gevonden. Graag zou ik willen weten hoe een plant heette, die ik regel­ matig boven de 2000 m aantrof. Het is een kleine Cymbidium met licht groene bladeren, die 20 em lang en nog geen em breed z.ijn . Deze staan op hele kleine stengelknolle tjes. De wortels zijn typisch Cymbidiumwort 15 en de plant groeit aan de zonzijde van bomcn in dikke mospakketten. De plant heeft een 15 em lange, half reci1topstaande bloei­ wijze, maar ik heb de pl ant niet in bloei gezien. Ik zag de plant "vel gekweekt in een blikje op de vensterbank van een huis. Ik vroeg d e eigenaar wat voor plant het was. Hoe bloeit hij. Hoe groot zijn de bloemen. Wee t iemand waar deze plant vandaan komt? Alles wijst er op, dat he t Cymbidium faberi vn r. $zecJlUnniwl'll is, behalve dat de planten die ik zag epifytisch groeidcn, terwijl in de soortbeschrijving staat, dat de plant terrestrisch groeit. Plantbeschrijvingen zijn echter niet zo, dat men er makkelijk cen plant aan herkennen kan. Ais men een plant ziet, bloeit deze vaak niet en als men het gelllk heeft cen bloeiende plant te vinden, dan kan men er vaak niet bij komen . "n dan is het beslist onmogelijk eventll­ ele verdikkingen van de lip te zien' Men mag vanwege de CITES-bepalingen geen planten meer mee nam hllis nemen om ze daar in bloei te laten komen en men mag geen zaad meer meenemen. (vertaler: ik betwijfel de jllistheid van deze laatste mededeling. Door CITES wordt zaad nie t als een plantendeel beschouwd). Een determinatie loopt dan aitijd

-e

Planten waar ik veel te weinig aandacht aan heb kunnen geven zijn de terrestrisch groeiend e soorten. Dit kwam ged ecltelijk voort uit het feit dat ik in d e droge tijd van het jaar mijn tochten ondernam, ol1ldat ik dan gecn last heb van bloedzuigers en kan slapen in een redclijke droge tent. Maar zaaddozen van terres trisch groeiende orchideeen vallen altijd op. Er waren er hier veel minder dan b. v. in Afrika en in andere delen van Azie. Het laten b gra zen en voeI verza­ melen veroorzaken dit. In de valleien ziet men vrouwen en kinderen op steile hellingen gras snijden. Tegen donke r zie je dan lope nde grasheuveitjes naar beneden komen: kinderen onder het gras. Geiten en koeien worden ermee gevoed. HLU1 mest wordt verzameld en verbrand. Veel zaaddozen van grondorehideeen zijn zo al w eggesneden, voordat ik ze kon vinden. Maar ook in Nepal zijn er plaa tsen waar me.nsen en geiten nle t kunnen komen - en dat zegt wat - maar ook daar za g ik geen grondorchideecn. Maar de lijst van gevonden planten is beslist incompleet wat betreft grondorchideeen. In de natte moesson had ik beslist meer gezien. en aantal Paphiopedilllmsoorten komt in epal voor, speciaal Papliiopedilulll in signe. Ik ben opgegeten door bloed­ zuigers, ik ben in watervallen uitgegleden e n kwam vast t zitten in kloven. lk heb e.r nooit een gezien. En toen ik foto's van de planten aan de bevolking lie t zien, herkenden ze e planten niet. Overigens moet men voorz iehtig zijn met de beoordeling van deze werkwijze. Barley, de anthropoloog en schrijver, ontdekte dat jagers hem vol enthousiasme een ijsbee r in Cameroen wild en laten zien, toen hij hun een foto van dit bees t toonde. Een betere manier is wellicht om naar de planten in de tuinen te kijken. Zo was er een huis met Del!drobiul'll densijlonlm onder tegen de trap naZlr boven. Elders groeiden op een rieten dak Del1drobiullI nobile, Phaius tnllkervillinc, een Calanthesoort en Arundina grn l17inifolin. Praehtige soorten wilde Salvia's en Impatiens groeiden bij de huizen, kalebasse n in bet struik­ gewas, Bougainvillea, Al17arylil~'i en wilde rozen worden verza­ meld en gekweekt, maar ik heb nooit een gekweekte Paphiopeclilum gezien. lk heb he t gevoel dat ze niet meer in Oost- epal voorkomen; weLlicht kwamen ze er nooit voor.

Orchideeensmokkel

Rectificatie

TILBURG - De politie van Tilburg heeft za terdagavond een 35-jarige inwone r van die plaab aangehouden, die wordt verdacht van grootseheepse illegale handel .in uitheemse planten. In zijn auto trof d e politie honderden beschermde wilde orchideeen aan, die de man op va kantie met zijn gezin in diverse berggebieden in Europa had gestoken. Ze konden per fax bij hem worden besteld.

In nr 3/96 s taat in het artikeltje"Waarom krijgt een plant zijscheuten na toppen en waarom blligen plantenstengels naar het licht toe?" een storende fout. Het in dit stukje bedoelde na tuurlijke, door planten geprodlleeerde allxine is 3-indolazijnzuur. AA (1-naphtaleenaz ijnzuur) is een synthetisch produkt met auxinc-achtige werking en wordt als zodanig nog al eens to gepast in bv. stekpoeder, zaai­ bodems VOO l' orehideeen etc. Me t dank aan dhr J.Berg. Red.

Uit: Het raroo!

87 Orchic!eeen 5/96

Ophrys sphegodes var. flavescens Schulze door CA.J. Krell I.z

Evenals de geelbloemige Vliegenorchis is ook de ovcr­ eCllkomstige vorm van de Spi1l11Cnorcltis zccr zeldzaal1l. De gemiddclde bloeitifd ligt in hct Duits-BclgischFranse grensgebied omstrccks midden tot eind mei. Naturschutzgebiet Romerlager bij Wasserliesch (0) In het noordelijke gedeelte van het Saarland bevindt zich nabij Wasserliesch het aturschutzgebiet Romerlager (Altes Lager). Het betreft een uitgestrekt kalkgrasland, waarvan zich een groot gedeelte op een plateau bevindt. Het overige deel is een helling met een zuidelijke expositie. Het gebied bezit plaatst: lijk opslag van loofhout, waarvan grote delen zich inmiddels tot bos gevormd hebben. Het reservaat herbergt vele soorten orchideeen, waaronder zeer zeldzame soorten, zoals DactyIorllizll 5allzbllcillil (rode en gele vorm), Orchis palIclls en de hybriden Orchis X/orezimzll Brugger (Orchis pallc/1s x Orchis 7Il1l$Cl.t!1l) en XOrci1iaceras spllriul1l (Accras llJ/thropophortll1l x Orchis lIlilitaris), maar ook Aceras Illzthropoplzorum, AllllcllllIptis pyramidillis, Ccphllllll1them damasOl1illl1l, C IOJ/gi{olill, Dactylorilizil 1IIl7clIlata, D. II lilja/is, D. pmetall/issl7, D. illcnmala, Epipactis III'!I('­ boril1c, E. IIIl1el1eri, E. Icploellila, Cy"tr7lldcllill cOl/opsell (inclusief var. del1sif!ora), Listera OVlltll, Hil1llll1toglo5~U Ill IIireilll/lII, Ncottill niduS-llvis, Oplzrys ap ifera, O. llOloseriCil, 0. il'1sect~f('ra, 0. Ilrm/co­ la, 0. spi1cgodcs, 0. xdevcl'1cllsis (0. insectiji'1"a x O. holosericll), 0. xllscl!ersollii ((} illsectifera x O. spl/{:,godes), Orchis mllscl/IIl, Orcllis l1lilitllris, Orclzis IIlOrio, Orchis pllrpllrt'tl, Orchis simill, Orchis lIstlllatll, Orc11is .rbeyrichii (Orchis sill/ill x Orchis militaris), P/lllllllthera bifolill en P. clzIol'lll1tlw. vVellicht werden hier in het verlf'den 50mmigc soorten aangeplant, want het voorkomen Vdn soorten aIs Oach;lorhiztl Slllllbllcinll en Orchis pallens roept de nodige vraagtekens op. In dit gebied groeit Oplzrys sphego­ des var. jlllvcscells op een wandel pad; jaarlijks tussen de een en drie exemplaren. Het mag duidelijk zijn, dat de vindplaats zcer kwetsb,lar is. Om deze te beschermen, liggen verschei­ d ene stenen rondom de planten. De exemplaren staan dicht opecn en bij nonnale weersomstandigheden bloeien zij in de tweede week van mei. De planten zijn relabef klein en hebben gemiddeld ,.:o'n vier bloemen. De bloemen zijn mooi lichtgeel van kleur. Ook deze plaats is bij de orchideeenliet11ebbers bekend, want tijdens de bloeitijd zijn er altijd we I enkele personen aanwezig, die de planten aan het fotogrnferen zijn. Op hetzelfde terrein komt ook de typische vorm van de Spinnenorchis voor; jdarlijks gemiddeld enkele bloeiende planten. Zelf plaats ik toch we! enige vraagtekens bij de vraag of de populatie van 0. splzegodes er weI spontaan gekomen is. In de wijde omgeving is zij namelijk niet van nature aanwe­ zig. De dichtstbijzijnde vindplaatsen bevinden zich in Duitslc1l1cl in de omgeving van Kirchheim an der Teck in de Schwabische Alb en langs de Rijn bij Kappel ten nOOl'den van Freiburg im Breisgau. Op laatstgenoemde plaats komen grote populaties voor. In Belgie groeit de soort in het uiterste zuid­ oosten bij Torgny. In Noord-Frankrijk is O. sphcgodcs minder zeldzaam; verscheidene groeiplaatsen met rijke populaties bevinden zich onder andere op de kalkgraslanden in de omgeving van Velosnes, Montmedy, Metz en Verdun. L

Naturschutzgebiet Warmtal bij Sigmaringen (0) Een van de mooiste gebieden, waar Oplzrys sphegodcs var. f!avescens voorkomt, bevindt zich ongetwijfelcl in de omgeving

88 Orchideeen 5/96

Ophrys sphegodt's vnr. f!auesccl1s. Wasserliesch, Saarland (D), 06-05-1995 CAl Kreutz v,m L1l1gcnenslingen, noordoostelijk van Sigm'1ringen in Zuid-Duitsland. H et natuurreserV,lal is niet rg groot en is voorzien van een afrastering. De toegang is ab 'oluut verboden en bij overtreding ervan kunnen h ge geldboetes opgelegd worden. Het kalkgrasland heeft een zwak glooiende oppervlakte en is tamelijk dicht met bomen (voor,1l naald­ bomen) begroeid. O. spltegodes groeit voor<11 op de open plek­ ken, waar de vegetatie erg schraal is. In het gebied worden in gunstige jaren wc! enkele tientaJlen exempl<1[en geteld. In 1983 waren er twee exemplaren aanwczig. De planten bl.oeien hier vrij laat, gemiddeld omstreeks de laatste week van mei, soms echter pas begin juni, aangezien het gebied vrij hoog ligt. De typische Spinnenllrchis komt er ook voor. Onder andere oo k nog O. ills('ctijcm, Orclzis lIIilitaris en PIllllllltlzera c1t/oralltllll. Te oordelen naar de status van het terrein worelt de vegetatie jaarlijks gemaaid en afgevoerd. Voor de nabije toe­ komst is het wellicht van belang dat het aantal bomen geredu­ ceerd wordt. Kalkgrasland bij Velosnes (F) Bij Velosnes in Noord-Frankrijk, op enkele ki.lometers van de Belgische grens verwijderd, bevindt zich een langgerekt kalkgrasland met een zuidwestclijke expositie. Het gebied is bekend wegens het v()orkomen van grote aantallen van Oplzrys spltegodes. Reeds lange tijd, waarschijnlijk al vamf 1970, komen hier vrijwel jaarlijks enkele exemplaren van O. splzegodes var. f!llvcscens in bloei. Zo werden er in 1984 vier en in 1985 clrie bloeiende planten geteld. Ook in de jaren nege.ntig werd het terrein regelmatig door mij bezocht, maar werden geen apochrome cxemplaren meer waargenomen. Op hetzelfde terrein groeien ook O. 1l1'l7llCOIll en overgangsvormen van O. spllcgodes naar O. ilIw/('ola. Andere orchideeen die er voorkomen zijn onder ,mdere Listcrn ovata, Orclzis IIziIi/llris en PIlllllntltem chlorantltll. Helaas wordt het gebied niet of nauwe­ lijks beJ1eerci. Het gra5 wordt niet gemaaid en afgevoerd, waardoor er vervilting van de grasmat optreedt. Bovendien groeit het gehele gebied dicht met struikgewas en bos. Blijven effectieve beheersmaatregelen uit, dan zullen de orchideeen er binnen afzienbare tijd verdwenen zijn.

terre in. In dit gebied worden sommige orchidceesoorten Kalkgrasland bij Haudainville (F) (onder andere Acems nntlnopophorul1I, Anacalliptis pyral1lidalis, Ten zuiden va n Verdun Iigt het plaatsje Hauda in villc. In de Epipnclis ntrombclIs, Cymnndcnin conopsca, Ophrys sphegodcs, directe omgeving van deze plaats bevindt zich een kalkgras­ Orchis maSCI/In, Orchis lIIilitnris, Orchis morio, Platantizcm clilor­ land met een zuidwesteUjke expositie. Het terrein is aan de al1tha en P. bifolill) in grote aantallen aangetroffen. III de jarcn oost- e.n westzijde met bos bedekt; het overige deel bezi t tachtig werden in dit gebied jaarLijks enkele individuen van nauwelijks enig struikgewas. Het gebied herbergt tal van Ophrys sp/1egodcs va r. fIavescens gevonden. De planten groei­ orchideeesoorten, zoals Aceras nnthropopl/Orum, AI/neall/ptis den niet ver va n de weg verwijderd in de schaduw van enig pyramidnlis, Oplll'ljs sphegodcs, 0. holos('riea en O. xaschcrsol1ii struikgewas. Hclaas heeft het terrein veel te lijden van militair verkeer, bovendien van motoren, die het gebied plaa tselijk als (0. IlOloscricn x O. sphcgodes), Orchis Illilitnris, Orchis pu rpl/rea en Orchis xhybrida (O rchis pllrp~/rea x Orchis lIlilitnris). In sommige he t ware omploegen. Effectieve na tuurbeheersmaa tregelen jaren wordt hier een exemplaar van Ophrys sphcgodcs var.fIn­ ontbreken e r, waardoor de grasmat verv ilt en het gebied vesct'ils gevo nden. In 1983 was d e desbetreffende plant nog langzaam dichtgroe it met bos. Ook worden er jaarlijks vele aanwezig. Of zij in d e jarcn negentig nog gezien is, is n.ict orchideeen uitgegrave.n. bekend. Helaas l1€eft het te rrein erg te lijd en van motorrijdcrs, waardonr vce l orchideeen al voor de bloei vernield worden . Litemtllltr

Bovendien ontbreekt er enige vorm van beheer. Binnen afzien­ Blaschkc, F., 1964. X Ophrys lI1ontt'l lllchii iIO V. hybr.

Oil' Orchidce 15: 28-30.

bare tijd za l ook dit gebied ve rloren gaan. Klein, E., 1978. Hyperci1ro11l1' und npOclmJlliC OrcilidCCl1bliitCll.

Oil' Orchidce 29: 21-31.

Kalkgraslanden bij AiUy-sur-Meuse (F) [leitz, E., 1981 . BcobachtulIgclI nl7 Aceras-Hybridcli.

Ook in de o mgeving van Verdun, maar dan nog ve rd er zuide­ Die Orcliidec 32.' .130-138.

Pritz, E., 1984. Eill aller Weill berg wird Orchidcell-ScilIItzgebiet.

lijk Iigt Ailly-sur-Meuse (ten z Lliden van St. Mihicl). Hier li gt een vrij uitges trekt kalkgrasland me t een zuidelijke expositie. Die Orchidce .15: 31-34.

Plaatselijk groeien er enige jeneverbesstruiken. Het gebied grenst aan een steengroeve. Alhoewel beheersmaatrege le.n ontbreken, is de grasmat slechts in ge rin ge mate vervilt en heeft z ich d e opslag van houtige gewassen bcperkt. Grote aantallen orchideeen komen er niet voor, weI een relatief groot Voor u gelezen aantaJ verschillende soortcn, waaronder Aceras nlltllropopllO­ ru1ll, Anncmllptis pyralllidalis, Epipneti, atrorllbl'lls, E. hel/cborille, 'Victoriaaanse' gids

Cymnndcl1in cOllopsea, Hi1l1alltogiossIIII/ ilircill ulII, Lislei'll Dva tn, G.Backhouse e n J. Jeanes. 'nle Orchids of Victoria. 388 pagi­

Ophrys nmncola, O . holoscricn, 0. ill5cctifem, Orchis lI1ilitnris, na 's. Rijk ge'dlustreerd in kleur. Met· verspreidingskaartjes.

Orchis pllrpurcn, Orchis xlrybridn (Orchis purpurca x Orchis l7Iili­ The Miegunyah Press. Melbourne U niversity. I'rijs ?

taris), XOrcllinccms spl/rhlll1 (Accm, nnthropopho/'UIII x Orchis IIlilitaris) en Plntarlthem chloralltha. In d e jaren tachtig, me t name i.n1 984 en 1985, w erden enkele exemplaren van d e apochrome vorm van d e Spinnenorchis aangetroffen. Het is mij niet bekend of deze va rieteit er th,)[1s nog voorkomt. Metzer H6he bij Verdun (F) Eveneens in de omgeving van Verdun liggen ten westen van Metz direct Iangs de 3 uitgestrekte kalkgras land en, de zgn. Metze r Hohe. Het gebied is i.n gebruik als militair oefen-

Weer zo' n prachtig Australisch boekwerk vol beschrijvingen

van orchideeen. Vergeleken met 'Native orchids' van David

Jones een boek van deLelfde kw aliteit, maar beperkter door­

dat het slechts een deel van Australie omvat. Het is d aa rom

ve rgelijkbaa r m et een orchideeenflora van een land als Ita lie

of Fra.nkrijk. Maar Victoria bevat 270 soorten en dat is wei wat

mecr dan de ruim honderd van Frankrijk of Halie. Veel aan­

dacht wordt bes teed in een apart hoofdstuk aan bescherming

e n bedreig ing. Ook in Australie gaat de stand hollend achter­

uit. Drie Victriaanse soorten z ijn in het wild reeds ui tges tor­

ven. He t boek is geschikt om soorten uit Victoria, voorname­

lijk terres trische orchideeen, te de termineren. Fraaie foto's

helpen d aa rbij.

vdC. Rudolf Schlechter's Die Orchideen 1B,31

Brieger, R.Maatsch en K.Senghas. ie Orchideen. Del'l 1B,

3 1e a fle vering. pagina 1905-1976 . Vel zwartwit afbeeldingen.

Blackwell Wissenschafts-Verlag Berlin. Prijs OM 32.

Fe.

Ophrys splrcgodes val'. Jlavcsccns. WasserIiesch, Saarland (D), 06-05-1995

Dit is d e laatste afleve ring \Ia n d ee I 15 van d e heruitgave van

het beroemde werk van Schlechter. Jr voIgt nu aileen nog een

d eel l C in vijf afle ve rin gen en dat be tek ent dat deze in 1970

begonnen uitga ve pas in het volgende millennium geheel

gereed zal zijn. Een van d e heruitgevers is inmiddels overle­

d en. Deel lC za l behalve nog een systematisch gedeelte voor­

namelijk correcties, indexen en een literatlIuroverzicht be vat­

ten. Di t 31 e deeltje beschr ijft een 23-tal geslachten ui t tropisch

Amerika. Veelal onbekende, want wie heeft e r ooit vernomen

van Chytoglossa, Thysanoglossa of Centroglossa. Lockhartia,

Rodriguez ia en lonopsis daarentegen zijn wat meer bekend.

De betekenis van deze grootsc uitgave van in totaal3200 blad­

z.ijden in vier banden ligt in de volledigheid . Dit werk za l

voor lange tijd het standaardwerk worden dat alle tot l1U toe

bekende orchideeen beschrijft. Onmisbaar voor allen die over

een zeer brede kennis van orchideeen willen beschikken. Deel

2, reeds lang gereed (1985), beva t alles over de t eJt van orchi­

deeen en is vooral voor professionele kweke L van belang.

89 Orchideeen 5/96

Wie zich nu alsnog abonneert krijgt deel1A, 1B en 2 gebon­ den toegezonden en bespaart zich dus veel moeite en kosten voor het inbinden. De totale uitgave kost dan ongeveer 1600 DM, niet bepaald een uitgave voor Jan en alleman. Aanschaf van aparte afleveringen is niet mogelijk en heeft ook geen zin. De bibliotheek beschikt over alles wat tot nu toe ius versche­ nen. Wie ge'interesseerd is in een bepaald geslacht of grotere eenheid kan hier dus terecht. vdC Orchid growing in the Tropics. Orchid Society of South East Asia. 207 pag. Rijk ge'illustreerd in kleur. Times Editions PTE Ltd. Prijs S$ 29.90 Dit boek geeft precies wat de titel belooft: een praktische handleiding voor het kweken van or hideeen onder tropische omstandigheden. Jaloersmakend goed. Aile aspccten van het kweken komen aan de orde en worden helder uitgelegd, goed gelllustreerd met foto's, tekeningen, schema's. De kleuren­ foto's laten zien wat je, wonend in de tropen, kunt bereiken met het kweken. Ongehoord, en ongezien in onze contreien. Schitterend. Is zo'n boek voor onze omstandigheden bruik­ baar? Nauwetijks, want we kweken niet in de buitenlucht, behalve een korte periode zomers misschien. Maar we kun­ nen er wei Iering uit trekken over de idelae omstandighedcn voor onze planten. Ook kunnen auteurs van artikele.n over kwekE>n er dankbaar gebruik van maken om ideeen op te doen. Het is cen echt beginnersboek. Er worden bijzonder veel hybriden beschreven en besproken. Het duidt erop dat in tropisci1e landen, met name in Zuidoost Azie hybriden populair zijn, omdat ze zo 'showy' zijn. Door al die hybriden­ namcn, vaak eindigend op -ara (Darwinara, Dominyara, Hugofreedara enz.) lijkt het weI of je in een heel andere we reId bent verzeild geraakt. Een handig schema aan het einde van het boek vat in tabelvorm de kweekomstandig­ heden van de besproken geslachten samen. Het boek heeft terecht een prijs gekregen: De Book Award van de National Book Developemnt Council van Singapore. De prijs is aan­ gegcven in Singapore dollars. vdC C.L.Chan, A.Lamb, P.S.Shim & J.J.Wood. Orchids of Borneo. Vol.1. 1994. Royal Bot:lI1ic Gardens Kew 402 pag., 22 kleur­ platen en 100 zWLlrh.vitfigurcn. Prijs £ 41.Nadat in 1991 het tweede deel verscheen van een geplande serie boeken over de orchideeen van Borneo, kvvam het eerste inleiden­ de deel in 1994 van de pers. og een aantal andere delen is aange­ kondigd. Borneo, op twee na het grootste eiland van de wereld, is buitengewoon rijk aan planten­ soortcn en orchideeen nemen hier­ bij een zeer belangrijke plaats in. Ver-moedelijk zijn er zo'n 2500 soorte.n, zo'n 10% van aile soorten op aarde. Er zijn er nu 1400 van in kaart gebracht. Beroemd om zijn orchideeen is vooral de berg Kinabalu, met zo'n 700 soorten. De serie zal per deel 100 soorten beschrijven en het is bij het huidige tempo van verschijnen te verwachten dat pas ver in de volgende eeuw de serie kan worden gecompleteerd. Van de beschreven soorten zal dan waarschijnlijk een deel voor­ goed van de aardbodem zijn verdwenen, tezamen met een groot aantal soorten dat nimmer is gezien of beschreven. Want de ontbossing en degradatie van diverse milieus gaat in een hoog tempo. Van slechts een enkele soort is iets bekend over de bestuiving en verdere levensgeschiedenis. Dit eerste deel bevat enkele inleidende hoofdstukken over Borneo en zijn diverse levensgemeenschappen, over bouw en levenswijze en over de classificatie. Enkele sleutels maken het mogelijk soor­

90 Orchideeen 5/96

ten op geslacht te determineren, waarbij er aparte slelltels zijn voor Vanda-achtigen en saprofytische orchideeen. an volgen be;;chrijvingen van een honderdtal soorten van diverse geslachten met bijbehorende afbeeldingen. Deze beschrijvin­ gen zijn systematisch van opzet, met toegevoegd gegevens over habitat en oecologie, verspreiding, naamsafleiding en eventuele aanvullende opmerkingen, De kellze is niet zoals in het tweede deel, beperkt tot een bepaald geslacht (deel 2, van de hand van onze landgenoot Jaap Jan Vermeulen, was geheel gewijd aan Bulbophyl/w1Is, maar ook in dit eerste deel komt van dat geslacht een aantal soorten voor). De tekeningen zijn duidelijk en vakkundig. De klellrenfoto's zijn van goede kwaliteit. De meeste zijn macro-opnamen en brengen de bloern(en) in beeld. Een identifica.tielijst, een ver­ klarende woordenlijst (met tekeningen van bladvormen toege­ voegd) en een register besluiten deze voortreffelijke uitgave. vdC Hubert Mayr. Orchideennamen und ihre Bedeutung. 1996. 352 pag. 49 kleurafb. Uitg. bsterreichische Orchideengesell­ schaft. Prijs DM 85.60 (excl. porto) Verkrijgbaar bij Koeltz Scientific Books. D-61453 Koenigstein, PO. Box 1360 Duitsland Wie ge'interesseerd was in de betekenis en afleiding van de namen van orchideeen was tot op heden aangewezcn op boe­ ken als Botanical Latin van \Villiam T. Stearn. Dat gaf dan vaak vee I gezoek en leidde niet altijd tot resultaat. Met name afleidingen van persoonsnamen staan er met in. In het Franse tijdschrif~e L' Orchidophile zit een middenkatern met soortnamen en hun betekenis, maar dat is net als een orchitheek een eeuwige Onvoltooide. Nu is er het kloeke boek van de Oostenrijker Hubert Mayl~ die op de typisch grondige wijze die Duitstaligen eigen is, aile wetenswaardigs over namen s ystematisch heeft verzameld en opgeschreven. Hiermee kun je naar hij zelf beweert ongeveer 95-98% van de namen thuisbrengen. Dat zal weI ongeveer kloppen. Inleidende hoofdstukken geven een soort theorie van de naamgeving in al zijn aspecten, met vaak aardige details over de oorsprong van namen. Aparte hoofdstukken gaan over de namen van ondersoorten, klonen, natuurhybri­ den, kunstmatige hybriden, geslachtshybriden, erfelijkheid (summier) en belangrijke botanici. De echte waarde van het boek wordt bepaald door de alfabetische lijsten van geslachts­ en soortnamen en hun vertaling in het Duits. Je zou zoiets (ok voor het Nederlands moeten hebben. Een glossarium van botanische termen en een register besluiten het boek. Er staan 8 pagina's met 49 kleurenfoto's in, omdat de auteur een boek over orchideeen zonder foto's maar niks vindt. Het maakt echter het boek onnodig duurder. De foto's zijn hier nauwelijks functioneel te noemen. De mee.ste foto's zijn overi­ gens prachtig. Een foto van de hommelorchis (door de auteur) is van mindere kwaliteit en bovendien verkeerd benoemd als 0. apifera ipv O. holoserica. Ook in de tekst komt een enkel fou~e voor ( bv.Vanda is niet uit het Indisch, maar uit het Sanskrit en betekent natllurlijk niet 'plant die er Vanda-achtig uitziet', maar betekent oorspronkeLijk 'maretak van de elk' en dus '\Vat er als een maretak uitziet'.) Maar .lUes overziend is dit boek een enorme aanwinst, want men kan nL! zonder veel gezoek van orchideeennamen de betekenis opzoeken. 'UriC.

David L.Grove. Vandas and Ascocendas and their combina­ tions with other genera. Timber Press, Inc. 241 pag. 99 kleur­ foto's.ISBN 0-88192-316-8. Prijs $44.95 Sinds 1919, toen de eerste Vanda-hybride in Frankrijk werd gemaakt zijn er zo'n 500 geproduceerd, aanvankelijk in Europa, vervolgens voornamelijk in Hawaii, daarna vooral in Singapore en Maleisie en tegenwoordig in Thailand. Daar­ naast zijn er veel kruisingen gemaakt met andere geslachten, waarvan vooral die met Ascocentrum veel hebben bijgedra­ gen aan de kwaliteit, met name via kleur en aantal bloemen. Yanda is een woord wt het Sanskriet dat mistletoe van de eik

(=Vandaca) betekende en dat daarna is overgegaan op aile epi­ fieten en vervolgens tot offkiele geslachtsnaam werd van de Vanda's. Nu draagt een volledige stam (tribus) de naam Vandaceae. Binnen deze stam blijken veel genera met elkaar te kunnen hybridiseren. De Amerikaanse econoom, orchideeen-hobbyist Grove schreef een boek waarin het belangrijkste over de hybriden van Vanda's binnen en buiten het geslacht duidelijk en informatief is beschreven. Welke soorten en daarvan afgeleide hybriden vooral hebben bijgedragen

aan de betere hybriden, welke genetische achtergronden en vcrschijnselen daarbij beLangrijk zijn geweest, welke criteria gehanteerd moeten worden bij de beoordeling, en in een tweede deeI: welke planten en zaailingen jc moet selecteren voor een sllccesvolle teeH en hoe je die dan moet verzorgen (klimaat, medium, ziekten en plagen). Grove stelt dat ze niet moeilijk te kweken zijn, maar je moet uiteraard weI een kas hebben en omdat ze relatief vee I warmte en licht nodig heb­ ben, is het tamelijk kostbaar zich op deze groep te specialise­ ren. In elk geval, wie dit graag wenst, vindt in dit boek een schat aan theoretische en praktische inzichten. Onmisbaar voor de gespecialiseerde kweker-hobbyist. De vele fraaie foto's iIlustreren wat op dit gebied mogelijk is. Een aantal heel mooie aquarellen van Angela lVlirro geeft het boek een extra . vde.

De kas en wat daar bij komt kijken (4)

de ventilator aan en uit ging. Dit systeem werkte perfect. Aileen moet je er weI voor zorgen dat er geen "valse" lucht via een openstaand dakraampje naar binnen gezogen kan worden omdat de klep in de deur dan niet meer open wordt gezogen en de waternevel niet meer verder de kas in gedra­ gen wordt. Het zwakke punt in dit systeem is, zoals ik ervaren heb, dat er geen raampjes open mogen staan. Als dan de stroom uitvalt is er geen enkele mogelijkheid meer tot ventilatie waardoor de temperatuur veel te hoog kan oplopen. Nu zijn daar ook weer handige apparaa~es voor die je waar­ schuwen als er onheil dreigt. Mijn buurman had zo'n alarm­ instaIliltie die regelmatig de buurt in rep en roer bracht maar ik werd daar toch zo zenuwachtig van dat ik nooit tot een alarm voor de kas heb kunnen besluiten. Ook een heel goed systeem is een buis met sproeiers onder de tafels. Via een elektrische waterklep wordt deze buis aangesloten op de waterleiding. Via een "staat" (hydro of thermo) regel je wanneer de waterklep open gaat om te sproeien. Tenslotte klln je er nog een elektrische regelklok tussen zetten die er bijvoorbeeld voor zorgt dat er na 15 Llur niet meer gesproeid wordt, hoe warm of droog het dan ook is zodat je zeker weet dat de planten droog de nacht ingaan. In de eerder beschreven ingegraven kas leverde dit systeem op wanne dagen een extra temperatuurdaling van 3 graden op. Die ingegraven kas met zo'n sproeiinstalatie was op warme dagen op tafelhoogte dus weI 6 graden koeler dan de niet ingegraven kas.

L Holstvoogd Actieve koeling Nu kun je de temperatuur in de kas ook laten zakken door een paar keel' per dag te sproeien. De fijne waterdruppel~es gaan verdampen en voor deze verdamping is veel energie, warmte, nodig die dan aan de kas onttrokken wordt, waar­ door deze afkoelt, tegelijk neemt de luchtvochtigheid in de kas toe. Met watervernevelaars klln je deze handeling ook automatiseren wat weI zo handig is als je eens een dag weg wilt. Deze apparaten zijn echter nogal prijzig. Daar het meeste kraanwater kalk bevat zijn deze apparaten bij gebmik van leidingwater nogal onderhoudsgevoelig. Een ander systeem is een gat, laag in de kopse kant van de kas, waarin je e'en een flinke ventilator monteert. Net boven de ventilator breng je een fijne sproeier aan die via een magneetklep is aangesioten op de waterleiding. Deze elektri­ sche waterklep moet zo worden aangesioten dat hij geIijk met de ventilator aan of uit gaat. De lucht die de ventilator de kas in blaast neemt het vernevelde water mee de kas in waar het verdampt. Met dit systeem is het weI nodig de ventilator te shlren met een hygrostaat (die reageert op de luchtvochtigheid) of een thermostaat (die reageert op de temperatullr). Het ding moet namelijk aIleen werken als het te droog of te warm in de kas wordt. Ais de temperatullr stijgt daalt de luchtvochtigheid. Je kunt daarom zowel de stij­ ging van de temperatllur als de daling van de luchtvochtig­ heid gebruiken om de ventilator aan te sturen. Dit systeem werkt vooral goed in de zomer, in de winter kun je beter op handbediening overgaan. Een variant op dit systeem is voor de ventilator een poreuze "matras" te plaatsen waar voortdurend wat water door drup­ pelt. De ventilator blaast de lucht door deze voortdurend vochtige "matras". De lucht die zo de kas in stroomt is gekoeld en vochtig. Nu kunnen zich in zo'n immer vochtige "matras" voor de mens gevaarlijke bacterien ontwikkelen die je massaal tegemoet geblazen worden als je de kas binnen­ komt. Vooral voor mensen met een verminderde weerstand kan dat een risico inhouden. Hoe groot dat risico is hangt voornamelijk af van de temperatuur die in zo'n "matras" heerst, hoe hoger die is hoe groter het risico. In mijn vroegere kas zat het omgekeerde systeem. In het dak van die kas zaten juist geen raampjes. Ais het warm werd zorgde een thermostaat er voor dat 2 grote ventilatoren, nu boven in de kas, begonnen te zuigen. In de deur van de kas zat een klep die dan werd opengezogen. Boven die klep zat een sproeier die een fijne nevel over de binnenkomende lucht­ stroom sproeide. De watertoevoer we.rd net als bij het vorige systeem geregeld met een elektrische waterklep die gelijk met

Veiligheid Ais je tot een van deze elektrisch gestuurde systemen beslllit moet alII" apparatllur weI geschikt zijn om te gebmiken in een vochtige ruimte. Een aardlekschakelaar in het primaire circuit is noodzakelijk. Aile elektrische apparatuur moet beschermd vvorden tegen opspattend water. Ais extra veiligheid kun je via een transformator overschakelen op 24 volt zwakstroom voor het sturen van de elektrische waterklep. In de vochtige omgeving van de kas heb je z6 kortsluiting of wat veel erger is, een dreun van 220 volt. Nli zul je misschien denken, die man had nogal wat bedenkingen tegen al die elektrische apparaten. Oat is ook zOo lk sta het Liefst met 2 benen op de grond, hoe simpeler hoe beter. Een vriend van mij merkte echter op dat wie met 2 benen op de grond staat geen stap vooruit komt. Oat had ik ook al weI gemerkt, vandaar dat ik er toch maar aan begonnen ben. Deze extra mechanismen om het kasklimaat te regelen krijg je name.lijk aileen met elektra voor elkaar. Samengevat: Wil je een kas? Moet je doen, zul je veel plezier aan beleven, maar probeer het wie! niet opnieuw uit te vinden. Ga eerst eens bij anderen kijken voordat je er aan begint. Veel succes.

Met dank aan de heer PG. van der Horst voor zijn adviezen bij dit artikel.

Adrcs auteur:

Pril1scsselaan 33, 3851 XM Erme/o, Tel. 03417-63522.

91 Orchideeen 5/96

Ophrys sphegodes var. fla·vescens. Foto: C.A.] Kreutz