6
Plekjes met voelbare historie Waterwegen hebben in heel veel belangrijke gebeurtenissen in de geschiedenis een rol gespeeld. Voor aanval en verdediging tijdens oorlogen, voor het vervoer van goederen en mensen en voor de aanvoer van een van de belangrijkste ingrediënten voor het dagelijks leven: water. Gebruikt om er kleding in te wassen, textiel te produceren of graan te malen. Bij onderstaande plekken kunt u de geschiedenis en de rol die water hierin speelt nog echt voelen. ’s-Hertogenbosch
Spoordonkse watermolen
Hooidonkse watermolen Tilburg
Opwettense en Collse watermolens Kasteel Heeze Eindhoven Romeinse brug Hoogeloon
30
De Romeinse brug in Hoogeloon Tijdens graafwerkzaamheden aan de Kleine Beerze in Hoogeloon zijn resten gevonden van een Romeinse brug. Het is pas de tweede keer in Nederland dat er een dergelijk bouwwerk is gevonden. De resten bestaan uit twee rijen eikenhouten palen die haaks op de bedding van de Beerze staan. De brug was de vermoedelijke ‘navelstreng’ die het villalandschap van Hoogeloon met het Romeinse rijk verbond. In archeologische kringen, zelfs tot in het buitenland, staat Hoogeloon bekend om haar rijke Romeinse landschap. Er staat een informatiepaal waarop over de archeologische vondsten verteld wordt. Op de plek van de vroegere brug ligt nu een nieuwe waterbrug, die in Romeinse stijl is nagebouwd.
Locatie
De Romeinse brug is alleen wandelend te bereiken via een schouwpad van het waterschap. Via twee draaipoortjes loopt u langs de Beerze. Halverwege De Korstenbroeken, een zijweg van de Grootakker, de weg van Vessem naar Duizel, kunt u deze wandeling starten. Meer informatie
www.dommel.nl/kleinebeerze
De Romeinse brug
31
De Hooidonkse watermolen en omgeving Deze watermolen is één van de oudste in het gebied van Waterschap De Dommel. Wanneer deze watermolen bij Nederwetten precies is gebouwd, is niet duidelijk. Het is mogelijk dat de watermolen al rond 850 na Christus gesticht is bij een Frankische nederzetting. Maar waarschijnlijker is dat de molen rond 1300 is gebouwd als onderdeel van het adellijke vrouwenklooster van ‘Hooydonk’. In die tijd een rijk klooster voor dames van adellijke afkomst. Dit klooster had de molen eeuwenlang in bezit. In 1564, tijdens de Tachtigjarige Oorlog brandde de molen af. Bij de herbouw werd de maalinrichting uitgebreid met een volmolen, want de textielverwerkingsindustrie was in opkomst. Na de Tachtigjarige oorlog werd het klooster voor 1500 gulden verkocht. Sindsdien heeft hij veel verschillende functies gehad en is voor diverse doelen ingezet.
32
De Hooidonkse watermolen is nu een rijksmonument in particulier bezit. In samenwerking met het waterschap heeft de eigenaar in 2000 de stuw vernieuwd en is er een vispassage aangelegd. Locatie
Aan de Dommel tussen Nuenen en Son Meer informatie
www.dommel.nl/producten_diensten/ recreatie/bezienswaardigheden/water- molens/hooidonkse l www.waterradmolens.nl/NrdBrabant/ Hooidonk.htm l
Kasteel Heeze Kasteel Heeze is één van belangrijkste rijksmonumenten van Nederland. Onder andere door haar unieke ligging in de prachtige natuur, vlakbij de Strabrechtse Heide, precies op het punt waar de Sterkselse Aa en de Groote Aa samenvloeien. Het kasteel is geheel omgracht en de gracht wordt door deze beken gevoed. De gracht was een belangrijk element in de verdediging door de geschiedenis heen. Het is een van de laatste in stijl bewoonde kastelen van Nederland.
Het is in 1665 gebouwd door architect Pieter Post, bekend van Huis ten Bosch en het Mauritshuis in Den Haag. De oorspronkelijke, zeventiende-eeuwse inrichting is nog grotendeels intact. Vooral de rijkversierde badkamer uit de achttiende eeuw, prachtige zeventiendeeeuwse wandtapijten en de geheime kamer zijn bijzonder. Achter het kasteel staat de oudere, laatmiddeleeuwse burcht ‘Eymerick’, een langwerpig gebouw met trapgevels uit de zestiende eeuw. Beide kastelen hebben een binnenplaats. Kasteel Heeze is eeuwenlang het middelpunt geweest van de heerlijkheid Heeze, Leende en Zesgehuchten. Bij het kasteel ligt een prachtig parkbos in Engelse landschapsstijl. Het landgoed bestaat voor de helft uit bos en de helft uit beemden. Het kasteel is te bezoeken. Locatie
Kasteel Heeze Kapelstraat 25, Heeze Meer informatie
www.kasteelheeze.nl 33
De Spoordonkse watermolen De Spoordonkse watermolen draait volledig op waterkracht van de Beerze. De oorspronkelijke bouw was van hout, maar in 1868 vervingen de voorouders van de huidige eigenaar de romp van de molen door een stenen muur. De molen deed op dat moment dienst als olie- en korenmolen. De molen wordt al in 1320 genoemd en hoorde bij het voormalige Kasteel Ten Bergh, dat iets zuidelijker lag. In de jaren ’70 raakte de watermolen in verval. De huidige molenaar heeft hem in oorspronkelijke staat hersteld, zodat er wederom met waterkracht koren gemalen kan worden. Het is de laatste, nog bestaande watermolen op de Beerze. Het verschil in waterpeil voor en na de molen is bijna twee meter. Een uniek stukje geschiedenis dat u echt gezien moet hebben.
34
Locatie
Spoordonkseweg 130 5688 KE Oirschot Meer informatie
www.spoordonksewatermolen.nl
De Collse en Opwettense watermolens De Collse en Opwettense watermolens waren altijd al mooi om te zien en een inspiratie voor schilders. Beide molens zijn dan ook door Vincent van Gogh geschilderd, in de periode dat hij in Nuenen verbleef (1883-1885). De doeken en daarmee de molens, zijn wereldberoemd geworden. De Opwettense molen heeft raderen van 7,5 en 9,3 meter doorsnee en daarmee de grootste van Nederland. De molen heeft dienstgedaan als olie-, houtzaag- en volmolen en is tegenwoordig buiten bedrijf. De Collse watermolen maalt graan en lijnzaad(olie). Hij is sinds 1975 volledig gerestaureerd. Opmerkelijk is dat de molen een ‘vang’ heeft, waarmee de molen stilgelegd kan worden. Dit onderdeel wordt
normaal gebruikt in windmolens om de wieken te stoppen. Watermolens worden normaal afgeremd door de maalsluis dicht te draaien. Op zaterdagochtend kunt u de molen (op afspraak) in bedrijf zien. Locaties
De Collse watermolen Collseweg 1, 5641 Eindhoven De Opwettense watermolen Opwettenseweg 203, 5674 AC Nuenen Meer informatie Collse watermolen
www.collsemolen.dse.nl Meer informatie Opwettense watermolen
www.molendatabase.nl 35
