Het ouder wordende brein VOM 15 juni/ 6 juli 2015
It’s not all misery! Teun Aalbers Marcel Olde Rikkert
Programma -13.00-14.00 Verouderende brein Marcel Olde Rikkert -Korte pauze -14.15-15.15 Brain Aging Monitor Teun Aalbers
-15.15-1530 Vragen: Marcel & Teun
Verouderende brein -Not all misery
-Wat gebeurt er? -Gevolgen? -Aan te doen?
Leo Vroman (10 april 1915-22 febr 2014) EINDE Hij lijkt vast minder erg – die lief bijeengebrachte hoop spaanders van mijn gedachten – op mij dan op een berg. Waar zal die laaiende gestalte van mij dan uit bestaan en waar kwam die al te late eerste vonk vandaan?
Fort Worth, 10 februari 2014
Ageing brain : not all misery!! Crystalized intelligence: neemt toe M Richards and S Hatch, BMJ Oct 2011 MRC Unit for Lifelong Health and Ageing, London .
Does it all go together when it goes? Patrick Rabbitt Hum Exp Psychol 1993
Cristalized intelligence: ervaring/ wijsheid Ervarings oplossingen
Scholing
Lftd: 25-80
122, niet dement
Jeanne Calment
Mw van Andel : 115, niet dement
Mrs Hendrikje van Andel
Brain in Braak Stage II Niet dement!
Oudste Nederlandse ooit Mw Andel Schippers 29-06-1890 2005: 115 jr Neurobiol Aging. 2008;29:1127-32
No disease in the brain of a 115-year-old woman Wilfred F.A. den Dunnen , Wiebo H. Brouwer , Eveline Bijlard , Jeanine Kamphuis , Klaas van Linschoten , Ellie Egg... Neurobiology of Aging Volume 29, Issue 8 2008 1127 - 1132
100 jaar, geen dementie
Verouderende brein -Not all misery
-Wat gebeurt er? -Gevolgen? -Aan te doen?
Wat is veroudering ?
Jeanne Calment, oudste persoon ooit: 122 jr
Veroudering:
Accumulate van schade!
Functie niveau (bv loopsnelheid)
Leeftijd: Heterogeniteit Hoe?
HC MPV3 2015 Hoe word je 100?
Homogeniteit!
Heterogeniteit!
Hoe is het mogelijk?
Heterogeneiteit en veroudering! • Genetische make-up verschilt
• ‘Leeftijd-lang’ verschil stressoren: • • • • •
Tabak Alcohol Exercise Voeding Stress
• Verschil in ziekte last
• Toeval
Heterogeneiteit en veroudering! • Genetische make-up verschilt
• ‘Leeftijd-lang’ verschil stressoren: • • • • •
Tabak Alcohol Exercise Voeding Stress
• Verschil in ziekte last • …………………………………??????????
Meerdere mechanismen veroudering Oxidatieve schade Mutaties (kern / mt DNA)
Eiwit aggregatie (bv amyloid) Metabole resten (bv lipofuscine)
Telomeer verkorting
Cognitieve reserve theorie
• Maximum reserve: • Goede scholing •
Actief zijn: minder snel verlies Maastricht Aging Study (MAAS)
Alweer (g)een jaartje ouder State of the art Dementia
Taal geheugen 15 woordentest
Scholing
Lftd: 25-80 vd Elst, thesis, 2006 Alweer (g)een jaartje ouder State of the art Dementia
Whitehall Study BMJ 2012 Singh-Manoux et al: per 10 jr 3-10% VERLIES COGNITIE
AD landscape 1 (thus far) Neuron (dendritic spine/postsynaptic density)
Verouderende brein -Not all misery
-Wat gebeurt er? -Gevolgen? -Aan te doen?
Maetis Ardyn Brein veroudering: feit en fictie
Deense tweeling studie (BMJ 2009, Kaare Cristenssen et al)
Biologische leeftijd voorspelt:
• Spierkracht, geheugen, kwetsbaarheid
• Biomarkers veroudering (telomeren) • Overleving
HC MPV3 2014 Hoe wordt u 100?
Telomeren and Telomerase Telomerase: immortaliteit
vs Veroudering
Biologische leeftijd Bv Brein leeftijd
Dr Kawahima
Biologische brein leeftijd: = reservefunctie leeftijd (schade – herstel/compensatie)
- toevallige (ziekte)schade
Model: cognitie en veroudering normaal
Traject 1
Traject 2
Traject 3
Buchman et al Neurology. 2008;71:499-504
Haroutunian et al Arch Neurol. 2008;65:1211-7.
repatie
compensatie Alweer (g)een jaartje ouder Samenvattend overzicht risicofactoren dementie okt 2008
Normal
Licht cognitie verlies
Zeldzame oorzaak reparatie compensatie Alweer (g)een jaartje ouder
Dementie
Verouderende brein -Not all misery
-Wat gebeurt er? -Gevolgen? -Aan te doen?
Plaques and tangles
Alzheimer 1906
Atrofie bij ziekte van Alzheimer
Alweer (g)een jaartje ouder
MRI…..
Alweer (g)een jaartje ouder
MRI cerebrum
Alweer (g)een jaartje ouder
DTI: Diffusion Tensor Imaging
Cognitieve functies -Aandacht
-Geheugen (….. vele vormen) -Planning, organiseren -Handelen, herkennen -Taal -Oordelen (+ zelfbesef), abstractie -Visuoconstructie
47
NO single MAGIC BULLIT AGAINST ALZHEIMER!
Wereld Alzheimerdag 21 sep 2012
Verouderende brein -Not all misery
-Wat gebeurt er? -Gevolgen? -Aan te doen?
Brein veroudering
-50-60 % beinvloedbaar -20 % genetisch -20% toeval
Beinvloedbare factoren Leefstijl
% lager risico dementie
Meer scholing
19 %
Niet roken
14%
Lichamelijke activiteit
13%
Niet somber
8%
Geen hoge bloeddruk
5%
Niet obees
2%
Totaal
28%
Norton et al, Lancet Neurology, 2014
Exercise: 3 /week > 70% 60 min; 60-69 jr : + 16% brein activiteit Stanley J. Colcombe, et al Maetis Ardyn Brein veroudering: feit en Sci Med Sci. 2006;61:1166-70 J Gerontol A Biol fictie
Brein veroudering -aannemelijk beinvloedbaar door: -minder stress -voldoende slaap -geen psychofarmaca -1-2 eenheden alcohol -sociale/ cognitieve activiteit -zingeving
Mediterreneaan dieet • W Willet, Harvard Med School • • • • • • • • •
Groente Vers fruit Olijf olie Zuivel Fis, kip Eieren 1-4/week Weinig (rood) vlees Wijn (beperkt) Weinig verzadigd vet
Ramses Shaffy (1933-2009)
31 jr
47 jr
76 jr
Ramses Shaffy (1933-2009) Zing, vecht, huil, bid, lach, werk en bewonder en…..
Ramses’ leefstijl
Het verouderende brein Erfelijke component (20-30%) Toeval (20…..100 %) Eigen levensverhaal (50-60%)
“Hoe mooi alles is”
Geriatrie, Radboudumc
Uw gids bij het ouder worden
