6 "Ik ben blij dat ik niet naar een Joodse school ben gestuurd"

N JOODSE IEDEREEN MET EE OR 1 VO AD BL AL GA NG 27 • NR . 10 GR AT IS KWARTA AN A 2015 • JA AR SJ HA SJ RO • D ACHT ERGRON

Daniël ten Brink / 6 "Ik ben blij dat ik niet naar een Joodse school ben gestuurd"

Drie Joodse voorzitters / 18 “‘Wij gaan zeker geen gemakkelijke tijd tegemoet”

Catherine Keyl / 22

“Ik werd vernederd omdat ik programma’s maakte voor een groot publiek’”

Ralph de Groot / 30

"Ik ben met George Michael op stap geweest samen met zijn manager Brian Cohen"

Limmoed Amsterdam 8 november

2015

Stel je eigen programma samen uit een keur aan sprekers en workshops over traditionele tekststudie, Joodse literatuur, kunst, muziek, dans, geschiedenis, Israël, debat en nog veel meer.

laat je inspireren maak het mee www.limmoed.nl [email protected]

ACTIEF VOOR EEN

SOCIAAL GEZOND ISRAËL

Sociale en educatieve projecten Huisvesting voor ouderen en Holocaust overlevenden Programma’s, onderwijs en begeleiding voor kansarme jongeren De Stichting Collectieve Israël Actie streeft ernaar het dagelijks leven voor kansarme en kwetsbare bevolkingsgroepen in Israel te verbeteren. Elke bijdrage is waardevol en helpt ons verder bouwen aan een sterker en veerkrachtiger Israël. Neem contact met ons op via [email protected] of bel 020 644 84 29.

www.israelactie.nl Hét kennis- en cultuurfestival voor Joods Nederland

Wie een leven redt, redt de hele wereld

IBAN: NL91 INGB 0000 77 77 77

Uw donatie helpt! GRAT

IS KWAR TAAL

BLAD

99 • NR . T EEN N ME GA NG 27 EREE AR OR IED 2015 • JA AD VO AL BL D • PESACH ARTA IS KW HT ERGRON GR AT SE AC JOOD

VAN JMW

VOOR

IEDER EEN MET

EEN JOOD SE ACHT ERGR OND

• ROSJ

Frank

HASJA NA 2014

• JAAR GANG

27 • NR.

97

Diama

nd

‘Ik geloo f niet in een als een G’ morel e instan d tie.’

jk dere ki Een an 16 erland / op Ned it van Nederland lite n menta lijk De ope aantrekke is heel

Van toen 13 / naar nu werd de

d ch naar de han Met har ling van Jiddis en ake omsch ds afgedwong Nederlan

> Ach

tergron d van Joodse achtern

‘Ook onec amen hte kind eren liet men registrere n’ - 10

allet / 22 Bart Wbelangstelling is me ven ege dse De Joo lepel ing t de pap niet me

> Nat

asc ha van GRA TIS haar KW Weezel ART moede en AALBL r Ane

Fijne

‘We hebb AD t Ble VAN > Eitz ich en ons JMW es van erge zorg gemaakt VOOR Esther en over Nata ‘Hoe een IED ERE scha’ oude EN - 18 angst ME hede het EEN nTbehe JOO erst’ DSE- 34 ACH

feestd

agen

TER

en no

g vele

GRO

ND

• CHA

NO

jaren!

EKA

201

4•

JAA

RGA

NG

28 •

NR.

CA

700

Magen David Adom verleent hulp aan alle inwoners van Israël

OOK U KUNT LEVENS REDDEN WORD DONATEUR

JO

nd Nederla s d o o J n r de ndse Jo 700 jania Nederla s van de

met uw steun kunnen we hulp blijven verlenen

DE

N

JA

98

VA N

O AR RL DS AN

PA

G IN

D

A

18

EN WOR ON D DO TV AN NA G DE TEUR CA NO

GR

AT

IS!

N

de Geschie

1

Dick

Of

fring ‘Klaa s a kwam Bruinsma en bij en Sa m Kle mij in de pper wink el’ 10

Davi

d

Bees ‘Ik he em b einde geen zin er loos besta uit te meer om an kinde srecht leggen dat heeft rmoo en da Israël rdena t ars wone daar ge en n’ 14

Bent u nog geen donateur van de Benjamin, maar wilt Fijn

www.mda-nederland.nl/doneer

NE

NO

e fe

estd

age

n en

hap

py C

Assc

he

r ‘Het sp hoek ook mo ’ - 28 et we er

han

in de

u graag financieel bijdragen? Maak dan uw bedrag op oek

a

rekening NL15INGB0000204420. t.n.v. Stichting JMW Bijdragen & Fondsen o.v.v. donatie Benjamin. De Lairessestraat 145-147, 1075 HJ Amsterdam. Ga voor een online donatie naar www.debenjamin.info.

INHOUDSOPGAVE ARTIKELEN Wat bezielt mij / Daniel ten Brink

5

Joodse achternamen / Verständig

8

Lunteren / Pesach met JMW

12

Mediene / Breda, Haarlem & Bussum 18 Joden in het buitenland

26

Tijdschrift / Allemaal misjpoge

33

Catherine Keyl / 22 ‘Ik werd vernederd omdat ik programma’s maakte voor een groot publiek.’

RUBRIEKEN 10 Ergernissen / Over anderen

10

Column / Simone Cohen de Lara

16

Mediene / Manja Pach

20

8 Ergernissen / Feestdagen in sjoel 29 Cultuur & Wetenschap / 10 geboden 32 Koken / Haringsalade

34

Zorgcircuit / Amerpoort

37

Ralph de Groot / 30 ‘Met Klaas Bruinsma, die in het Sonesta Hotel woonde, heb ik ’s nachts geschaakt als hij niet kon slapen.’

De redactie van de Benjamin wenst alle lezers een Sjana Tova!

JMW Eitzes van Esther

36

JMW kalender

38

JMW activiteiten Sjoekertjes & Oproepen

40-42 45

3

ddels onder et eind van et redden. erder uit der maakt voor het t jaar wordt acht voor maken we jes, video’s,

beproefde oeken zijn

gde, van een esultaat en.

CRESCAS-JAARPROGRAMMA 2015/2016 boordevol culturele activiteiten, workshops, lezingen en cursussen Programmaboekje niet ontvangen? bel 020-6402380 of mail naar [email protected] wij sturen u graag een exemplaar toe! Of kijk op www.crescas.nl

MA CURSUSPROGRAM CURSUSPROGRA 6 (5776) 2015/201AMMA A MMM GR(5776) RO16 SPP A SUU R2015/20 M A CUU R G C RS 1S5/2R0O16 (5776)

ONLINE LEREN BIJ CRESCAS? Alle informatie vindt u op pagina’s 4 en 5.

Weinig Amsterdams-Joodse boeken zijn zo succesvol geweest als het dikke boek Sheyris Yisroeil.. Vanaf de verschijning in 1743 hebben zo'n dertig drukken het licht gezien, waarvan de laatste werd gepubliceerd in 1988, in Mea Sheariem in Jeruzalem. Dit grootse epos van de Joodse geschiedenis verscheen in het Jiddisj, werd drie keer in het Hebreeuws vertaald, één keer vanuit het Hebreeuws weer terugvertaald naar het Jiddisj - en verscheen ten slotte ook éénmaal in het Nederlands.

202015/2016 (5776)

cursusnr. 7640 docent Shirley Ensel plaats Amsterdam Blintzes Basbousa data 25 x en op dinsdag, 20.45-22.15 uur ontmoeting van Asjkenazische & Sefardische keuken 27 oktober, 3, 10 en 24 november, 1, 8 en 15 december 2015, De Asjkenazische keuken heeft zich ontwikkeld in Midden 5, 12, 19 en 26uitgestrekt januari, gebied met een bar en Oost-Europa, een 2, 9, 16 en koude 23 februari, landklimaat waar winters en hete droge zomers 8, 15, 22 en 29 Joodse maart, huisvrouwen die hun grote het menu bepaalden. 5, 12 en 19 april, gezinnen moesten voeden, waren verbluffend vindingrijk: 10, 17 en 24 mei 2016 zij toch de hongerige magen. met weinig middelen vulden kostenEn natuurlijk € 372 waren de Joodse spijswetten bepalend voor wat er werd gekookt. Dat laatste geldt natuurlijk ook voor de Sefardische keuken. Maar díe wordt gekenmerkt door de droge warmte van de landen rondom de Middellandse Zee en zelfs nog verder naar het oosten. Rijst, saffraan, noten, olijfolie, verse kruiden en groenten nemen de plaats in van meelspijzen, wortelgroenten en gedroogde vruchten. Ook traditionele Sefardische recepten worden van generatie op generatie doorgegeven, en waar nodig aangepast aan de moderne kijk op voeding.

Amsterdams-Joodse bestseller et boek Sheyris Yisroeil uit 1743 het

AT, UIT GA ONLINE ORLEREN VO Waarom werd dit boek zo'n bestseller? Wat staat er precies WIE NIET IN KENNIS In dit cursusboekje presenteren in? Wie lazen wij dehet? ‘traditionele’ UIT ER GAAT ACHTcursussen, lezingen en workshops die ‘live’ worden gegeven, in een leslokaal, met een t’ Awo é docent ‘voor de klas’. Maar Crescas biedt ‘Pirk uit , WIE NIET IN KENNIS wijsheid de mogelijkheid GAAT,om online te leren, in uwookeigen — Joodse VOORUIT tempo, op het moment dat,het u het beste uitkomt, AT GAcomputer GAAT ACHTERUIT UITuw eigen OR vanachter of op uw eigen tablet. VO 3500 Jaar Joodse Onderstaande cursussen vindt u op NIET IN KENNIS AT, www.joods.net. W—IEJoodse GA cursusnr. 7612 T UI geschiedenis is een cursus T OR UI VO ER wijsheid, IS uit ‘Pirké Awot’ HT NN AC docent Bartmet Wallet KE AT van Bart Wallet, een ‘grand De cursus Alef-Beet. Vóór u kunt beginnen het GAIN WIE NIET plaats Amsterdam narrative’ van 35 eeuwen lerenUI van Modern Hebreeuws (Ivriet), Bijbels Hebreeuws T ER ot’ HT Aw data 2 x op dinsdag, ACuit ‘PirofkéJiddisj, moet u eerst het Hebreeuwse alfabet Joodse geschiedenis. In onder sheid, wijAT 20.00-22.00 uur dseGA

kosten

7628 Danny Hovestad Amsterdam 2 x op zondag, 14.30-18.00 uur 31 januari en 14 februari 2016 € 39

ROSENTHALIANA BIBLIOTHEEK,

lessen bevatten animaties, korte filmpjes — waarmee u de uitspraak van het Jiddisj leert — en oefeningen waarmee u uw leesvaardigheid les na les vergroot. Na iedere oefening kunt u uw score zelf aflezen en kunt u uw vorderingen bijhouden. Als extra hulp is er onze docent-op-afstand die u via Skype of telefonisch terzijde staat. Aan het eind van de cursus leest u redelijk vlot en spreekt u een aardig woordje Jiddisj.

van de achtergronden het ideologische hebt u stromingen binnen van deze cursus narrative belangrijkste Aan het eind jodendom. t met een grand kennis gemaak en kunt u geschiedenis uit vier geheel van de Joodse opgebouwd n in dat grote één of De cursus is manieren diverse episode is mogelijk om raden modules. Het herkent op welke s te volgen. Wij verklaren. U lende it in verschil meerdere module te schrijven voor de Joodse identite en hoe en sterk aan in go een u bepaald echter heeft werd periodes Alleen dan Joodse hele cursus. denis in d verschillende waarom die Joodse geschie op elkaar lijken beeld van de de ene keer identiteiten eeuwen. Tot slot krijgt afgelopen 35 keer juist niet. e en en de andere van de culturel idee goed u een

manieren Joodse identiteit in verschillende periodes werd bepaald. Verder krijgt u een goed idee van de culturele en ideologische achtergronden. De cursus is opgebouwd uit vier modules, die los van elkaar gevolgd kunnen worden.

4

23

CULTUUR Dansen met de vijand, toneelstuk naar het boek ‘Tante Roosje’ / Dit zijn de namen, toneelstuk naar het gelijknamige boek / De Braginsky Collectie, topstukken uit een bijzondere verzameling FILOSOFIE Duits-Joodse denkers,

Mendelssohn, Zunz, Arendt en Kafka / Hermann Cohen, groot filosoof die aanzet tot kritisch denken / Wat ik moest verzwijgen, Ariëlla Kornmehl over ‘goed’ en ‘kwaad’ GESCHIEDENIS Aktie Portugesia, Portugese Joden die hun afkomst ontkenden / Amsterdams-Joodse bestseller, het boek Sheyris Yisroeil uit 1743 / De Joodse 19e eeuw, politiek, religie, cultuur, economie / Fiscus Judaicus, Romeinse belasting, opgelegd aan Joden / Helden en Schurken, verrassende onderzoeken naar WOII / Joods Zwolle, wandeling op zondagochtend / Parels van Joods Rotterdam, wandeling op zondagochtend / Oude synagogen in Israël, de synagoge als instituut en als gebouw IDENTITEIT EN LERNEN Joodse Wetenschappers, interviews over Joodse identiteit / Lernen met Bloeme, Joodse algemene ontwikkeling KOSJER KOKEN Koken voor Beth Shalom, traditioneel-Joodse maaltijd voor bewoners Beth Shalom / Blintzes en Basbousa, ontmoeting van Asjkenazische en Sefardische keuken / J’Ottolenghi, koken in de stijl van Yotam Ottolenghi LITERATUUR Ets Haim, anno 1616, oudste actieve Joodse bibliotheek ter wereld / Hans Keilson, auteur, arts, psychiater / Joodse schrijvers in de schijnwerpers, Marcel Möring, Wanda Reisel & Femmetje de Wind / De vrouw die zegt dat ze mijn moeder is, boek en documentaire / Het Stempel, een ‘graphic novel’, lezing over een boek in beelden TAAL Ivriet, modern Hebreeuws op diverse niveaus / Tacheles Ivriet, conversatie, conversatie, conversatie / Bijbels Hebreeuws, de taal van Tenach TORA EN DAARNA Ethiek in de klassieke rabbijnse bronnen, ethische vragen, dilemma’s en keuzes / Focus op de parasja, lernen op vrijdagochtend / Global Day of Jewish Learning, jaarlijkse wereldwijde studiedag / Halacha aan de hand van Ma’aleh films, korte films en discussie / Stromingen in het jodendom, orthodox, conservatief, liberaal/reform / Typologie van de Vier Zonen, bekende Midrasj nader bestudeerd / Verklaarders verklaard, teksten uit Tora en andere bronnen / Zakendoen en Joodse ethiek, ethische en juridische handvatten uit Joodse bronnen / Hoe komt Haman in de Manisjtana, nieuwe kijk op de megillat Esther / Leren voor wie ‘s nachts naar bed wil, vervanging voor de Sjawoe’ot-leeravond.

[email protected] telefoon 020-640.23.80 informatie www.crescas.nl

facebook.com/Crescas @crescas

nis

dse geschiede

3500 Jaar Joo

BIJZONDERE COLLECTIES VAN DE UVA

deze cursus, die bestaat de knie hebben. Dat lukt met deze online cursus. — Joo 10 en 17 november 2015 uit dertien video’s van ké Awot’ id, uitDe‘Pir 35 1,5 à 2 uur, maakt Bart cursus Jiddisj (30 lessen)kosten is een goed €voorbeeld — Joodse wijshe Wallet inzichtelijk op welke van de mogelijkheid om online een taal te leren. De

In de twee lessen van deze cursus kookt u, onder leiding van chef Danny Hovestad, een aantal hartige en zoete gerechten. Uit de Asjkenazische keuken kozen wij: wortelsoep, viskoekjes, essigfleisch en blintzes. De Sefardische gerechten die u leert klaarmaken zijn: visballetjes, gestoofde kip, bloemkool en basboesa. Een hedendaagse ode aan de smaak van vroeger!

cursusnr. docent plaats data

In deze korte cursus wordt één van de vergeten schatten van Joods Nederland naar voren gehaald en krijgen we via dit oude boek een verrassende inkijk in leven en lezen, denken en dromen van bijna driehonderd jaar Asjkenazische Joden - van Amsterdam tot Oekraïne, van Litouwen tot Israël.

BENJAMIN NIEUWS

I

Niemand hoeft zijn mening onder stoelen of banken te stoppen, maar je kan dat ook op een nette manier doen. Dat maakt de discussie onder elkaar heel wat zindelijker.

k ben een beetje een softie. Nog steeds een kind van de zeventiger jaren. Ik geloof in de rechtstaat. Ik geloof in vrijheid van meningsuiting maar ik geloof ook in tolerantie en respect.

Iets waar ik ook nog steeds in geloof is het uitgangspunt: je bent pas schuldig als het is bewezen. Tegelijk geloof ik er heilig in dat verdenkingen goed moeten worden onderzocht.

Wat ik altijd zo bevreemdend vind is dat mensen die de vreselijkste uitspraken over anderen doen dat altijd verontwaardigd verdedigen met het argument dat er vrijheid van meningsuiting is. Zij vinden dat zij zelf alles mogen zeggen, maar snoeren de mond van degenen die meningen hebben die hen niet aanstaan. Die anderen hebben dus eigenlijk geen vrijheid van meningsuiting. Die mogen door het slijk worden gehaald en voor alles worden uitgemaakt. Ook in Joodse kring mag er dan zelfs ‘de oorlog’ bij worden gehaald.

In de afgelopen tijd zijn er flinke aantijgingen geweest over het gebruik van Maror-gelden in Israël. De Volkskrant stond er vol van en ook het NIW maakte er melding van. Ook hier mag je niet zomaar mensen beschuldigen zonder bewijs. Daar tegenover kan je zulke beschuldigingen ook niet zomaar afdoen als laster. Voor alle partijen is het goed om zulke zaken diepgaand uit te zoeken. In de eerste plaats voor de beschuldigde partij. Er zijn maar al te veel mensen die denken ‘waar rook is, is vuur’. Onderzoek is in het belang van de degene die wordt beschuldigd. Zijn naam kan daarmee gezuiverd worden.

Voor een deel is dit natuurlijk de tijdgeest. De vraag is of er ‘bij ons Joden’ nog wat meer aan de hand is, want wij zijn soms toch wel heel hard tegen elkaar. Nou is dit natuurlijk geen makkelijke tijd voor ons. In het afgelopen jaar hebben wij gezien dat anti-Joodse uitingen weer aan de orde van de dag zijn. Daar komen dan ook nog terroristische aanvallen van fanatici bij waarbij al te vaak ook een Joods doelwit betrokken is. Dat maakt onrustig. Dat maakt angstig. En wij weten maar al te goed wat er kan gebeuren. Die wetenschap is niet –zoals bij de meeste Nederlanders- iets dat theoretisch is. Wij, onze ouders en familieleden- hebben het aan den lijve ondervonden. Het is vastgezet in onze geest.

Doofpotten komen niettemin ook binnen de Joodse gemeenschap voor. Ook hier is het weer de vraag of dit samenhangt met de tijdgeest, of dat er meerdere factoren een rol spelen bij de Joodse gemeenschap. Zaken zoals de kleinschaligheid van onze Gemeenschap, ‘schaamte’, ‘de vuile was binnen houden’, elkaar te goed kennen. Allemaal foute motieven om zaken maar op hun beloop te laten. Doofpotten werken niet en ondermijnen alleen maar het vertrouwen in instellingen en autoriteiten. Het is dan ook goed dat het Ministerie van Financiën en het Centraal Joods overleg (CJO) besloten hebben om een ‘verkennend onderzoek’ te laten uitvoeren. Zo’n onderzoek is in het belang van alle betrokkenen!

Ik heb altijd heel veel bewondering gehad voor die kampslachtoffers die na de oorlog hun idealisme hadden behouden en vanuit hun ervaringen de wereld wilden verbeteren. Toch herken ik natuurlijk ook de gedachte van ‘wie niet voor mij is, is tegen mij’. Ik denk dat die gedachte bij velen die zo hard uit de hoek komen een belangrijke rol speelt. Als ze zich dan ook nog aangevallen zien vanuit Joodse hoek dan zijn woorden als verrader, en erger, niet van de lucht. Het is misschien begrijpelijk maar het is volstrekt onaanvaardbaar om zo met elkaar om te gaan.

Ik wens u een sjana towa en een goed, zoet, tolerant en transparant 5776! Hans Vuijsje Algemeen directeur JMW

5

WAT BEZIELT MIJ?

Daniel ten Brink

Zoon van een Rabbijn TEKST JOANNE NIHOM FOTO MALKA NIHOM

Dan word je vijfentwintig jaar geleden geboren uit een Joodse moeder en blijk je Joods te zijn. Ook is je vader liever rabbijn dan advocaat of rechter. Je ontdekt dat je oma van vaders kant een prinses is in de Joodse keuken met een door haar geschreven kookboek met Joodse gerechten en dat je grootvader van vaders kant tot zijn overlijden zeer actief en betrokken is geweest in Joods Nederland. Ook ontdek je dat je grootouders van moeders kant zich altijd hebben ingezet binnen Joods Nederland, Israël en Maccabi en dat zij, samen met twee van je tantes, op aliya zijn gegaan.

A

Mijn leven, en daarmee ook mijn Joodse leven, begon in Londen waar mijn vader destijds zijn rabbijnenstudie volgde. Mijn ouders bepaalden in die jaren veelal wat ik deed, waardoor ik van jongs af aan vaker dan andere leeftijdgenoten in sjoel kwam, veel Joodse activiteiten meemaakte maar tegelijkertijd ook op zaterdag mocht voetballen. Het toen al intensieve Joodse leven ervoer ik blijkbaar niet als vervelend, want, zo gaat het verhaal in de familie, als kind al, deed ik de sjoeldiensten thuis na

lsof dat dan nog niet genoeg ‘Joods’ is, besluit je jongerenwerker te worden van de Liberaal Joodse Gemeente (LJG), mee te doen aan allerlei projecten voor het Joods Historisch Museum, actief te zijn bij Haboniem Dror, deel te nemen aan verschillende Maccabiades, en blijk je ook nog de chazzanoet- (chazzan is een voorzanger) genen van vaders kant mee te hebben gekregen en het leuk te vinden om die genen te gebruiken tijdens sjoeldiensten, choepot (Joodse bruiloften) en herdenkingen.

’Wat bezielt me toch’?

‘Ik ben blij dat ik niet naar een Joodse school ben gestuurd’

Het begrip bezieling ‘ziel’ is moeilijk exact te omschrijven. Het heeft betrekking op de kern die huist in het binnenste van de mens. In het Hebreeuws wordt het woord nesjama (ziel) gebruikt, afkomstig uit het boek Beresjiet 2:7 waarin staat dat G’d leven in de neusgaten van de mens blies om hen zo een levende innerlijke ziel te geven. Of dit laatste daadwerkelijk zo is gebeurd valt te betwijfelen, maar het is zeker dat ik een dergelijke nesjama voel. Het is moeilijk weer te geven in woorden hoe dat precies voelt. Maar deze nesjama zit diep in me geworteld en speelt een belangrijke rol in mijn leven. Want dat Jodendom als een rode draad door mijn nog prille bestaan loopt valt niet te ontkennen.

en zong ik tijdens de diensten in sjoel altijd luidkeels mee. Het zat er dus al vroeg goed in. Mijn ‘stam’-sjoels zijn de LJG Amsterdam en LJG Rotterdam. Daar groeide ik op, volgde ik Joodse lessen en ging ik mee met onderwijsweekenden. Mijn bar mitswa deed ik in Amsterdam en bij die gelegenheid was dat ook de eerste vrijdagavonddienst die ik leidde. Nu ben ik een van de chazzaniem bij de LJG Amsterdam. Als ik terugkijk op mijn jeugd ben

6

Joods • Wat bezielt mij?

ik blij dat mijn ouders me niet naar een Joodse school hebben gestuurd. Ik was tenslotte al voldoende actief en betrokken in de Joodse wereld en een Joodse school had mijn wereld misschien beperkt gemaakt. Daarbij vraag ik me af hoe niet-Joodse kinderen ooit in aanraking

In mijn ogen een zeer legitieme vraag na die afschuwelijke jaren toen. Ik begrijp goed dat er velen zijn die het geloof in G’d zijn verloren. Terug naar de nesjama. Wanneer voel ik die vooral? Tijdens het zingen in sjoel en wanneer ik luister naar chazzanoet. Ik herken het in de onderlinge

komen met Joodse leeftijdgenoten als die allemaal op dezelfde Joodse school zitten? Hoe leren ze dan over onze tradities en cultuur? Zowel op de basisschool als de middelbare school wist iedereen dat ik Joods was. Ik gaf spreekbeurten over Joods gerelateerde onderwerpen, nam matses mee naar school tijdens Pesach en er werd op schoolreisjes altijd rekening gehouden met mijn ‘Joodse dieetwensen’. Nooit heb ik me een buitenstaander gevoeld. Ondanks mijn Joods ingerichte leven was ik onderdeel van alle schoolse activiteiten en had, en heb, ik nog steeds veel niet-Joodse vrienden. Zo kwam in die tijd regelmatig een goede niet-Joodse vriend op vrijdagavond bij ons eten. Hij kent nog steeds de beracha voor de kiddoesj deels uit zijn hoofd.

band tussen mijn Joodse vrienden en mij. Ook bij het samenzijn met mijn familie iedere sjabbat, bij het vieren van de feestdagen en elke keer wanneer ik mijn tweede thuis Israël bezoek. Die nesjama is er, altijd.

‘Ik denk dat er iets is’

Naarmate ik ouder word, besef ik steeds meer dat ik heus niet zal worden getroffen door de bliksem als ik bepaalde dingen doe die niet stroken met de halacha, maar dat ik zelf kan bepalen op welke manier ik mijn Jodendom invul. Eigenlijk denk ik dat iedereen het zo wel doet. Of was G’d zo innovatief en ondernemend om speciaal voor de sjabbat een tijdschakelaar te ontwikkelen? •

‘Was G’d zo innovatief en ondernemend om speciaal voor de sjabbat een tijdschakelaar te ontwikkelen?’

Sinds een aantal jaren ben ik me bewuster van mijn Joodse leven. Het blijft een voortdurende zoektocht naar de juiste invulling ervan. Ik leef een traditioneel Joods leven. De tradities trekken me aan. Maar het is niet simpel. Op de vraag of ik geloof in G’d heb ik nog nooit een goed antwoord kunnen geven. Vaak zeg ik: ”Ik denk dat er iets is, maar wat precies weet ik niet.” Echt een goed antwoord vind ik dat eigenlijk niet. Geregeld sprak ik met mijn oma over de Tweede Wereldoorlog, met daarbij in het verlengde het wel of niet bestaan van G’d.

Daniel is 25 jaar, heeft zijn studie Commerciële Economie afgerond en is werkzaam als sportmarketeer bij een sportmanagementbureau. Hij woont in Amsterdam.

7

Joods • Achtergrond van Joodse achternamen

Verständig

De naam waar mijn moeder zo aan gehecht was TEKST BENNA MATTEMAN

De naam Verständig heeft altijd een

Verständig komt uit het Jiddisch, voor zover ik weet, mijn grootouders waren Poolse Chassidim maar spraken waarschijnlijk nauwelijks Pools. In ieder geval weigerde mijn moeder die taal te spreken, mogelijk ook vanwege haar traumatische jeugdervaringen. Ze was op haar achtste, na de dood van haar ouders naar Duitsland gevlucht en later vandaar naar Nederland, waar ze ook als onderduiker in Zaandam de oorlog heeft overleefd.

rol gespeeld in mijn leven. Ik herinner me nog de enigszins onregelmatige maar vastbesloten hand waarin mijn moeder haar handtekening zette.

Een familie van ‘onderaan de berg’ In Polen kwam de familie uit Sieniawa, een dorp tegen de vroegere Russische grens. De Verständigs waren niet rijk, ze kwamen ‘van onderaan de berg’, in tegenstelling tot een andere familie uit hetzelfde dorp waar we al een eeuw lang mee verbonden zijn, die kwamen van ‘bovenop de berg’. Veel meer weet ik niet over de oorsprong van de naam maar hij heeft me jaren later wel geholpen om een verloren deel van de familie terug te vinden.

Een Jiddisch-klinkende naam van Poolse Chassidim die zich over de wereld heeft verspreid De favela bij Sao Paulo waar de kleinzoon van Mozes Verständig, Marcos, tegenwoordig woont met zijn gezin

Zelf gebruik ik de naam van mijn echtgenoot maar de naam Verständig heeft me altijd beziggehouden, omdat het een draad was door mijn leven en ik wist dat er een groot deel van mijn familie over de hele aardbol verspreid woonde. Toen mijn moeder op achtjarige leeftijd vluchtte, als oudste kind, liet ze twee broers en een zus achter. Een daarvan, Leibich, of Leo, kwam later ook naar Nederland, Sabine bleef in Polen en Monnick, Mozes (zie inzet kleine foto), kwam in een Pools kindertehuis terecht.

M

ijn moeder heeft altijd haar eigen naam gehouden, wel in combinatie met de naam van haar echtgenoot, Kater, dus ze was KaterVerständig. Voor de vroege twintigste eeuw in haar kring was dat wel opmerkelijk. Dat ze gehecht was aan de naam is niet zo vreemd want het was één van de weinige aandenkens aan haar ouders die al rond 1915 tijdens één van de pogroms in Polen zijn vermoord.

8

Joods • Achtergrond van Joodse achternamen

Het gezin van Marcos, achterste rij met het groene shirt, met Benna Matteman, zittend aan tafel, en haar man Sylvain, op de achterste rij. veel van dezelfde voornamen gebruikt als bij ons in Nederland. Wij hebben een Sonja, en zij ook. Mijn broer was Louis en daar was ook een Louis, vonden we later uit.

Deze laatste kon vlak voor de oorlog Nederland niet meer inkomen en is toen uitgeweken naar Brazilië. Op de boot kwam hij een dochter tegen van een Duitse, niet-joodse, familie die ook op de vlucht was. Daarmee is hij uiteindelijk getrouwd, tot grote woede van de rest van de familie. Toch was er na de oorlog nog kortstondig contact, ik herinner me foto’s met twee kinderen in Braziliaans danskostuum. Dat is alles wat ik jarenlang wist van de familie.

Veel familiegelijkenissen We gingen ze opzoeken en kwamen in Sao Paulo aan zonder een goede foto van Carla Regina maar ik pikte haar er meteen uit op het vliegveld. Voor hun was het ook duidelijk: ik lijk sprekend op hun toen net overleden Sonja. Die eerste nacht hebben we niet geslapen, we zaten uren achtereen alleen maar te praten. De Verständigs hebben in Brazilië hun vleugels uitgeslagen, er zijn tientallen, alleen al in Sao Paulo. Meer in ieder geval dan hier in Nederland. Sommigen hebben goed geboerd, anderen wonen in sloppenwijken. Een van de meest aangrijpende momenten tijdens ons bezoek was toen Marcos, die in de favela woont, ons een oude kleermakersborstel liet zien. De naam van Leibich, Leo, stond daar ingekrast. Leo, mijn oom, heeft de oorlog niet overleefd maar zijn naam leeft voort bij de Verständigs in Brazilië via de borstel die hij als aandenken aan zijn broer Monnick had gegeven toen die de boot naar de nieuwe wereld nam. •

Gewoon in het telefoonboek van Sao Paulo Tot een jaar of vijftien geleden een vriendin benaderd werd door verre familie uit Brazilië. Het zette me aan het denken en we hebben hem toen simpelweg gevraagd in het telefoonboek van Sao Paulo naar de naam Verständig te zoeken. Tot onze grote verassing vond hij die naam meteen, en het was overduidelijk dat het inderdaad om familie ging. De naam die hij vond was Carla Regina Verständig. Mijn moeders naam was ook Regina. Het is trouwens opvallend dat in Brazilië de familie

9

Human interest • 10 grootste ergernissen

over anderen Naast dat Jolan zich ergert aan mensen die zeggen dat ze zich nooit ergens aan ergeren, heeft Jolan nog 10 ergernissen bij anderen.

Mensen die op een, qua communicatie, onnatuurlijke manier aan een vergadertafel gaan zitten. Schuin tegenover je bijvoorbeeld.

Mensen die altijd te laat komen. Actiecomités tegen het kappen van 1 boom.

Mensen die zeggen dat ze liever in een meer multiculturele omgeving hadden willen wonen. Het is nog erger als ze hun kinderen naar een witte school sturen.

Niet op de wc-kalender staan terwijl de gastheer er bij jou wel op staat. Mensen die een tasje kopen bij de supermarkt. Je weet toch dat je boodschappen gaat doen.

Op visite zijn en steeds tegen een vaas aan moeten kijken.

Als je een bekende op straat tegenkomt die net doet alsof hij je niet ziet.

Je doet 's avonds het fietslampje uit van de buren. Jouw lampje blijkt dan de hele nacht aan te hebben gestaan.

FOTO: PATRICK STERNFELD

Een automobilist, meestal in gezelschap van een mooie dame, die in een open sportauto rijdt terwijl het stervenskoud is.

10

FILM EN DEBAT GETT, THE DIVORCE TRIAL

ZONDAG 25 OKTOBER 2015 Gett is een aangrijpend relaas waarin een vrouw 5 jaar lang vecht tegen de religieuze wetten van het Jodendom én haar koppige man. In Israël kan enkel de rabbijn de scheiding uitspreken en het huwelijk ontbinden, mits de man volledig instemt. Voor iedereen met een Joodse achtergrond. Datum zondag 25 oktober 2015 Tijd 13.00 - 17.00 uur Plaats Amstelveen. Gratis parkeren. Te bereiken met sneltram 51 en tram 5. Entree € 15,– Aanmelden en betalen tot 18 oktober via iDeal op www.joodseactiviteiten.nl of via 020 577 65 66/ [email protected]. Bij telefonische of schriftelijke reservering, het bedrag vóór 18 oktober overmaken op NL 57 INGB 00 0379 4313 o.v.v. 430-550 830 Gett. Na aanmelding ontvangt u de exacte locatie.

Schrijf je online in op de website en ontvang GRATIS op jou afgestemde informatie en het kwartaalblad de Benjamin!

www.joodseactiviteiten.nl

STEUNT

jongeren zorg en beveiliging in Joods Nederland

certificaat n e e k o o Geef Hasjana! voor Rosj

Verras familie en vrienden dit jaar met de nieuwe, kleurrijke Rosj Hasjana-certificaten van Cefina. Combineer persoonlijke wensen met een gift aan Joods Nederland. De beste start voor een goed en zoet 5776. Bestel tijdig, liefst voor 7 september.

STEUN JOODS NEDERLAND

ia Bestel v f a fin .nl o info@ce 2 8 7 0 442 bel 020

JMW • Lunteren

Help Lunteren Pesach door TEKST MARIANNE FUCHS

Al 43 jaar organiseert JMW een

om met elkaar de Pesachweek door te brengen Onder de gasten zijn ook oorlogskinderen die veel Joods leven hebben gemist, in pleeggezinnen zijn opgegroeid en dat nu in kunnen halen”. Op mijn vraag wat de mensen er de hele dag doen, antwoordt Hans Vuijsje lachend: “Voornamelijk eten. Een vriend van mij, die professioneel in de catering werkt, kwam daar een paar dagen op bezoek en was onder de indruk van de schalen overvloedig gevuld met eten en smaakvol geserveerd. Naast de maaltijden worden er spelletjes gedaan, lezingen gegeven over Pesach-onderwerpen, er zijn optredens en soms wordt een museum in de buurt bezocht. Alleen voor wie wil; je kan ook in de omgeving gaan wandelen”. Hij benadrukt nog eens dat de sociale contacten erg belangrijk zijn.

all inclusive Pesach-verblijf voor gasten, de laatste 25 jaar vond dat plaats in een hotel in Lunteren. Door een tekort van € 25.000 zal deze unieke Joodse voorziening niet meer door kunnen gaan. Is er redding mogelijk? Een gesprek met de nauw betrokkenen

Joden zijn niet bevreesd om hun klachten te laten horen

Bloeme Evers-Emden is één van de teamleden. Zij vertelt over de keuken, die grondig gekasjert is voor de komst van de gasten. “In aparte kasten staan Pesachserviezen en ligt Pesach-bestek tot en met de eierdopjes voor het ontbijt-ei. Alles staat onder toezicht van iemand die het rabbinale vertrouwen geniet. Het Pesach-kasjroet stelt strenge eisen. Het is verboden om “het gedesemde” (alles waar gist inzit) te eten. In plaats van brood worden matzes gegeten. Speciale Pesach-gerechten zoals gremseliesj, matzeballen en viskoekjes worden door het niet-Joods keukenpersoneel onder Joods toezicht bereid.”

P

esach in Lunteren is een begrip. Ik vraag Hans Vuijsje, bestuurder van JMW, wat het precies inhoudt.

“We stellen mensen in staat een echt traditionele uitgebreide Pesachweek van negen of tien dagen gezamenlijk te beleven met twee sederavonden in een bosrijke omgeving. Het is bedoeld voor mensen die het teveel rompslomp vinden geven om een grote schoonmaak te houden of voor alleenstaanden die het gezellig vinden

Zelf geeft ze lezingen over de viering van Pesach in andere landen of vertelt ze luchtige verhalen over Pesach. Speciaal voor deze gelegenheid komt Awraham Wyler, een rabbijn van Nederlandse afkomst, uit Israël over om het religieuze deel te leiden. Awraham Wyler is de huisrabbijn van Lunteren. Ik vraag Bloeme hoe de gasten dit alles beleven. “Ieder is op zijn eigen manier heel tevreden. Over het algemeen zijn Joden niet bevreesd om hun klachten te laten horen. Ik heb nooit één klacht gehoord”, zegt ze lachend. “Oooh ja toch, een klacht van een man, die klaagde dat hij drie kilo was aangekomen”.

“Geweldige opvang voor mensen die thuis Pesach niet meer kunnen organiseren. Warme ontvangst en voel me verwend”

Drie generaties vieren samen Pesach Jolande Drop is hoofd van de afdeling Joodse Activiteiten van JMW en verantwoordelijk voor de organisatie van

Mevr. Engelsman (1929) 12

Jolande is zeer positief over het hotelpersoneel in Lunteren. “Ze doen hun uiterste best om het iedereen naar de zin te maken en zijn heel hulpvaardig.” Vorig jaar waren er twee beveiligers van BLEW (Bij Leven en Welzijn) constant aanwezig op het terrein van het hotel. Naar aanleiding van de antisemitische gebeurtenissen in Parijs en Brussel gaf de aanwezigheid van de beveiligers de gasten een veilig gevoel.

Pesach in Lunteren. Ik vraag haar wat ze van de Pesachperiode in Lunteren vindt. “Een bijzondere voorziening. Geweldig. De gasten worden in de watten gelegd, ze komen in een gespreid bedje. Er is een gevarieerd programma met een filmavond, verhalenverteller, Ivriet stoomcursus, lezingen etc. Bovendien is er een medisch verzorgende, die dag en nacht beschikbaar is.” Er zijn ook nog twee vrijwilligers, gastvrouwen of –mannen aanwezig.

Lunteren is een pareltje, maar we kunnen niet zo doorgaan

“Lastig om thuis Pesach te vieren. In Lunteren is alles uitstekend verzorgd en ik kom tot rust. Ik ga naar sjoeldienst en het is er gezellig!”

Het is de meest Joodse voorziening van JMW, aldus Vuijsje. “Het is een pareltje.” Ik vraag hem wat dan het probleem is. Hij gaat er echt voor zitten en legt uit: “De gasten betalen zelf € 140 per persoon per dag of €235 voor een echtpaar. Dat is best veel. Toch moet JMW er ieder jaar nog € 25.000 uit eigen middelen bij doen. Dat geld is er niet meer.” JMW staat toch bekend als een rijke instelling, zeg ik.

Dhr. Mossel (1944)

“Kijk eens om je heen wat er op dit moment allemaal gebeurt. Op zorg en welzijn wordt overal zwaar bezuinigd. Gerenommeerde Joodse instellingen zoals Beth Shalom en het Sinaï Centrum konden het financieel niet meer bolwerken en zijn overgenomen door algemene, niet-Joodse organisaties. JMW is nog de enige zelfstandige instelling die zich exclusief richt op de Joodse doelgroep.

“Hoeveel gasten”, vraag ik. “Er komen er tussen de 35 en 40; ouderen, maar ook wel jongere ouderen. Vorig jaar waren er drie generaties, een oma, haar dochter en haar kleinkind. Ook komen er wel mensen die van huis uit nooit een Pesach hebben meegemaakt. Van Bloeme Evers krijgen ze dan uitleg over alle gebruiken.”

13

JMW • Lunteren Silvy Heijmerink is directeur van Cefina, een organisatie die al bijna 70 jaar de fondsenwerver voor Joods Nederland is. Ik vraag haar waar Cefina voor staat. “Voor Centrale Financierings-Actie. Cefina steunt vooral de Joodse sociaal-maatschappelijke en/of zorginstellingen, waaronder JMW, de Joodse scholen, Arkin-Sinai Centrum, Joods Hospice Immanuel, Bné Akiwa, Haboniem en Meschibath Nefesj, dus voor jong en oud. En, heel belangrijk, Cefina draagt substantieel bij aan de beveiligingskosten in Joods Nederland. Ik durf te zeggen dat iedereen (ongemerkt) wel eens met Cefina in aanraking komt.

We zitten in een situatie waarin we zo niet verder door kunnen gaan; de tekorten worden steeds groter. JMW moet €500.000 per jaar bezuinigen. Dat lukt ons, maar dan kunnen we geen activiteiten organiseren die een exploitatietekort hebben. Lunteren heeft, ondanks dat de deelnemers zelf een flink bedrag betalen, een exploitatie tekort van €25.000.

“Ik ben gezien mijn leeftijd niet meer zelf in staat goed Pesach voor te bereiden”

Silvy wil donateurs ervan bewust maken dat geven aan Israël mooi en belangrijk is, máár dat geven aan Joodse instellingen in Nederland momenteel absoluut noodzakelijk is. Nu gaat het erom met elkaar de laatste Joodse voorzieningen in Nederland in stand te houden. “Het is vijf voor twaalf, Joods Nederland brokkelt zonder ingrijpen langzaam af. Een Pesach-voorziening als deze

Mevr. Jacobs (1918) De overheid subsidieert delen van de hulpverlening en thuiszorg, maar niet speciale projecten zoals Pesach in Lunteren. Er zijn wel fondsen die JMW ondersteunen en die onze tekorten aanvullen, maar dan gaat het om bescheiden bedragen.” De opvatting dat JMW een rijke instelling is hoort Vuijsje wel vaker. Hij wil dat graag nuanceren. “Er is wel vermogen, maar als we dat nu opmaken, kunnen we over een tijdje onze deuren sluiten. Dat mag niet gebeuren. JMW moet voor zijn doelgroep zo lang mogelijk blijven bestaan. Daarom werken wij nu met 5-jarenplannen. Iedere drie tot vijf jaar bekijken wij onze situatie en passen we ons beleid aan. We kunnen nu in ieder geval garanderen dat binnen de komende periode van vijf jaar JMW de meeste (gesubsidieerde) werkzaamheden kan voortzetten in de Hulpverlening, Thuiszorg en Joodse activiteiten. Maar dat betekent dat alle extra voorzieningen, waar ook Lunteren onder valt, gaan stoppen als er geen extra geld binnenkomt. Heel erg jammer.”

Gift groot of klein is welkom

in Lunteren verliezen, dat mag gewoon niet gebeuren. Ik hoop dat Benjamin-lezers en iedereen die we de komende maanden benaderen zich realiseren, dat ‘Lunteren’ een stukje Joods erfgoed is dat we samen moeten koesteren. Je weet niet in welke situatie je later zelf komt, misschien ben je dan wel heel dankbaar als je daar nog aan deel kan nemen. Mijn team gaat er, in samenwerking met JMW, alles aan doen om de benodigde € 25.000 binnen te halen, zodat ook in 2016 onze mensen weer Pesach kunnen vieren. Het wordt niet makkelijk, maar meestal als we mensen spreken en de situatie uitleggen, dan valt ineens het kwartje, gelukkig vaak gevolgd door een gift groot of klein, we zijn overal dankbaar voor. We moeten er met elkaar de schouders onder zetten om dit bedrag bij elkaar te krijgen. Voor 4 x € 18, steunen we al één persoon voor één dag. Als iedereen een voor hem behapbaar deel op zich neemt, dan moet dat toch goed komen.” •

Ik vraag Hans Vuijsje of Lunteren nog valt te redden. “Daar gaan we alles aan doen. We hebben onze eigen fondsenwerver, Stichting Cefina, gevraagd om samen met ons een speciale fundraising-actie voor Lunteren op touw te zetten: ‘Lunteren 2016.’”

Wilt U Pesach in Lunteren financieel steunen? U kunt geld overmaken naar Cefina, IBAN: NL91 INGB 0000 1918 00 onder vermelding van ‘Lunteren 2016’.

“Het is erg makkelijk als je zelf geen Pesach hoeft te maken. Het is er erg gezellig, fantastisch eten en een leuk programma!” Mevr. Mossel (1946)

14

Pesach vier je niet alleen Al meer dan 40 jaar komen zo’n 40 ouderen en alleenstaanden in Lunteren bij elkaar om Pesach te vieren. Door bezuinigingen staat deze viering op de tocht en helaas is er géén alternatief voor deze groep. Cefina wil deze JMW-activiteit veiligstellen. Heeft u ook hart voor Lunteren? Geef € 18, want met 4 x € 18 realiseren we al één dag voor één persoon. Maak met uw Rosj Hasjana-gift Pesach voor een ander.

Wij wensen alle trouwe, incidentele en toekomstige donateurs een goed en zoet 5776

geef o.v.v. Lunteren 2016 IBAN NL91 INGB 0000 191800

STEUNT

jongeren zorg en beveiliging in Joods Nederland

Joods woonzorgcentrum

Levensbestendig en verzorgd wonen Mooi kleinschalig woonzorgcentrum in Benoordenhout, Den Haag met ruime appartementen en verpleegunits. 35 ruime appartementen voor ouderen zonder zorg of met zorg op maat en 38 psychogeriatrische en somatische verpleegplaatsen in zes kleinschalige woonunits (twee units kosjer). Een gezellig restaurant, zonnige tuin en binnenkort ook een zwembad met fitness. Winkels en terrasjes op loopafstand.

P

Nu ook parkeerplaatsen te huur in onze ondergrondse parkeergarage.

Voor meer informatie: 070 3143800 of de website: www.jbc-visserhuis.nl 15

Human Interest • Column

PART TIME JOODS Simone Cohen de Lara

B

minimarsjes mee om uit te delen, maar alle vierjarigen weigerden, want de chocolade was niet kosher. Dat was een klein trauma. Zo ook acht jaar later de Joodse dansles. Vreselijk. Alle Joodse kindertjes dansten met elkaar en ik bleef aan de kant.

en jij Joods? wordt mij, nadat ik me heb voorgesteld met voor- en achternaam, regelmatig gesteld. De ene keer in een soort vreemde bewondering, alsof ik een beetje beroemd ben, een andere keer met een slecht maar wel dapper verscholen lipje van afschuw. Of ik een besmettelijke ziekte heb. Dat herken je als men na jouw bevestiging roept: "ik heb heel veel Joodse vrienden" of "jullie hebben allemaal een eigen zaak, veel geld en kunnen goed viool spelen". Vroeger meer dan nu hoor, het is al zo'n vijfentwintig jaar geleden dat men op school het grapje maakte dat ik naar Dachau gas zou stinken.

Nee, dan voel ik me meer thuis bij "het gewone volk" voor wie sommigen mij de uitverkorene vinden. Mijn moeder verzuchtte meer dan eens theatraal: "wat hebben wij fout gedaan? Twee kinderen, één is deurwaarder, de ander doodgraver", maar in elke kerk was ik buitengewoon welkom en werd ik met alle egards binnengehaald. En heus niet altijd om me te bekeren. Tien jaar en vierduizend begrafenissen later weet ik behoorlijk wat van God, Jezus en enkele apostelen, zing ik alle liedjes zonder boekje mee en weet ik precies wanneer de hostie of collectebus langskomt. Maar vraag mij niets over Jom Kippoer, Poeriem of Rosj Hashana.

Wat ik zo leuk aan mijn afkomst vind, is dat je altijd en overal ter wereld "familie" hebt waar je, in tijden van nood, terecht kunt. Gewoon, omdat je Joods bent. En je hoeft er niets voor te doen, je Joodse moeder zet je op de wereld en dat is het. Uiteraard hebben mijn ouders ooit een poging gewaagd mij het één en ander van onze achtergrond bij te (laten) brengen en zat ik op de Joodse kleuterschool. Bij het afscheid en voor de overstap naar het openbare onderwijs gaf mama een zak

En ik ben niet de enige part time Jood in Nederland. Anderen kwam ik met enige regelmaat tegen op Zorgvlied of in een crematorium van gelijkwaardig élan, vaak omdat de nabestaanden hun halfJoodse vader of moeder niet op een Joodse begraafplaats te rusten mochten leggen. Ik schroefde dan de vlaggetjes met kruizen van de rouwauto, legde de "broodjuz" kaas op een aparte schaal en sprak het door Michaja (mijn enige joodse vriendin) vertaalde welkomstwoord in het Hebreeuws. Geen idee wat ik precies uitkraamde, maar men was telkens tot tranen geroerd. En we waren weer allemaal familie. Gister vroeg mijn moeder ineens wat ik ging doen met "rossesjone" en ik moest even nadenken wat ze bedoelde. "Joods nieuwjaar!" riep ze verontwaardigd. Nou, wat we altijd doen. Niets bijzonders. •

80 van Simones leukste columns zijn in boekvorm verkrijgbaar via haar website www.metmijvaltnietteleven.nl. Een gesigneerd exemplaar kost slechts €10 exclusief verzendkosten.

16

JMW ACTUEEL

H

hoefte zich te uiten. jmw biedt die mogelijkheid in zowel de individuele contacten als de groepsgerichte contacten. jmw biedt zowel de fysieke als mentale veiligheid. In dat kader is jmw er niet alleen voor de ruim 4.600 personen met een Joodse achtergrond die jaarlijks een beroep op de instelling doen, maar ook voor al die anderen die weten dat jmw bestaat als vangnet, een organisatie die er voor je is indien dat nodig is.

oewel de economische recessie nu achter de rug lijkt te zijn, heeft zich de laatste jaren een kaalslag voorgedaan onder organisaties voor zorg en welzijn. Verzorgingshuizen zijn opgeheven, thuiszorgorganisaties gingen failliet. Niet alle Joodse organisaties wisten zich overeind te houden. Een tweetal aloude en zeer gerespecteerde zorgorganisaties in Joods Nederland konden het niet meer zelfstandig bolwerken en werden – met behoud van eigen identiteit – gedwongen te fuseren. Het Joods Amsterdams Bejaardencentrum ‘Beth Shalom’ ging op in Cordaan en het Sinai Centrum werd overgenomen door Arkin.

JMW bereidt zich voor op de nieuwe planperiode van 2016-2020. De organisatie wordt niet alleen financieel voorbereid, maar ook inhoudelijk “toekomstbestendig” gemaakt. Een voorbeeld daarvan is het plan om Blended (e-health) hulpverlening in te voeren. ‘Blended hulpverlening’ bestaat uit een combinatie van face-to-face contact en hulp via internet en mobiele telefoon. De periode tussen face-to-face contact kan worden benut door de cliënt te volgen via bijvoorbeeld een online dagboek of via de telefoon met reminders, adviezen of motivatie tot activiteit. Hiermee wordt de regie en eigen kracht van de cliënt veel meer als uitgangspunt genomen, zodat het hulpverleningstraject op de cliënt wordt toegesneden en alleen die ondersteuning wordt geboden die ècht nodig is. Deze vorm van hulpverlening is in de GGZ inmiddels goed ingeburgerd en blijkt ook door cliënten van alle leeftijden als zeer positief te worden ervaren. Het ministerie van VWS heeft voor de ontwikkeling van Blended hulpverlening aan jmw een projectsubsidie toegekend.

De ontwikkelingen in de (Joodse) zorg waren al langer voor jmw aanleiding om ook naar zijn toekomst te kijken. jmw wil de toekomst in eigen hand houden en heeft daarom in de afgelopen twee jaar intern intensief gesproken over zijn toekomstbeleid. Bij deze exercitie werden alle geledingen binnen jmw betrokken. Een belangrijke vraag in de besprekingen was of jmw zelfstandig moest verdergaan en welke delen van de organisatie in ieder geval behouden moesten blijven. De uitkomst was dat slechts weinigen zich een Joodse gemeenschap zonder jmw konden voorstellen. Vanuit die besprekingen gaf de Raad van Toezicht van jmw de Bestuurder dan ook de opdracht om een Plan voor een compacte jmw-organisatie uit te werken. Dit Plan heeft een looptijd van vijf jaar, en is erop gericht om zoveel mogelijk voorzieningen te behouden. Daarvoor moet de organisatie wel de tering naar de nering zetten. Dat heeft wel zijn gevolgen zoals u uit het artikel over Lunteren kunt lezen. Hoe ingrijpend de bezuinigingen ook zijn (ruim 500.000 euro per jaar moet worden bezuinigd), het leidt er wel toe dat de jmw-organisatie vooralsnog zijn eigen weg kan blijven gaan!

Een tweede voorbeeld betreft de samenwerking tussen jmw, het Joods Educatief Centrum Crescas en de stichting Cordaan. In september opent het nieuwe inloop- en informatiecentrum in het gebouw van Beth Shalom/Cordaan. Overdag zal de ruimte gebruikt worden door jmw en ‘s avonds zal Crescas daar zijn cursussen geven. Beth Shalom/Cordaan zal daarbij een aantal ondersteunende diensten leveren. Van dit project kunt u op de achterpagina de eerste uiting naar buiten toe zien. jmw gaat de komende jaren vol vertrouwen tegemoet!

Hoe belangrijk het is om jmw te behouden bleek in de afgelopen tijd. Terwijl er vorig jaar volop strijd werd gevoerd in en rond Gaza verhardden ook de verhoudingen in Nederland. Tijdens demonstraties en via de sociale media werd Joods Nederland geconfronteerd met onvervalste anti-Joodse uitingen. Of dat niet al genoeg was werden er in Europa ook terroristische aanslagen gepleegd op Joodse doelen in Brussel, Parijs en Kopenhagen. De onrust binnen de Joodse gemeenschap, door alle generaties heen, was en is groot. Mensen hebben de be-

Hans Vuijsje Algemeen directeur-bestuurder

Wilt u meer lezen over deze ontwikkelingen bekijk dan het Jaarverslag 2014 op www.joodswelzijn.nl onder publicaties.

17

Human Interest • Tafel voor 3

Voorzitters van drie Joodse gemeenten in de mediene TEKST & FOTO'S WOUTER VAN DER SCHAAF

Gedurende het hele gesprek benadrukt hij het belang van versterking van de verbondenheid. “Niet alleen kijken naar ‘what's in it for me’ maar denken in termen van gemeenschappelijk belang, van continuïteit. Van de gemeenschap als geheel.” De opmerking van Paul Joseph wordt gedeeld door zijn gesprekspartners Philip Soesan en Ruben Boas. Voorzitters van drie Joodse gemeenten in de mediene. Noord Holland - met Haarlem, Zaanstad en Alkmaar - is met ruim 220 leden de grootste. Breda – wat eigenlijk bijna heel West-Brabant omvat – is met 43 personen de kleinste. Bussum en omstreken zit daar met ongeveer 130 leden tussenin. Philip Soesan

Drie voorzitters van Joodse gemeenten in de mediene. Ze komen uit Breda, Haarlem en Bussum bij elkaar voor een gesprek, Philip Soesan, Ruben Boas en Paul Joseph. Wat zien zij als hun voornaamste taken in tijden van inkrimping en

“Het is een fikse opgave om met zo weinig leden de Joodse gemeente in stand te houden”, merkt Philip Soesan op. “Naast alle Hoge Feestdagen zijn er zes à zeven sjabbatdiensten per jaar. Minjan is niet altijd vanzelfsprekend.” De door Paul Joseph aangereikte suggestie om per jaar een minjan-rooster op te stellen klinkt als een welkome aanpak. “We willen als kleine Joodse gemeente wel allerlei activiteiten opzetten maar zijn daarbij afhankelijk van een bijzonder kleine groep leden. En eigenlijk is dat een te smalle basis. En toch… en toch kunnen we trots zijn op wat we allemaal in Breda ondernemen. Er is een serie culturele evenementen met lezingen, optredens, muziek en uitjes waarbij we goed letten op de balans tussen seculier en religieus.” “Een indrukwekkende lijst en voor ons in onze gemeente een idee om hier meer nadruk op te leggen”, merkt Ruben Boas op. “Juist in mijn rol van voorzitter wil ik er voor zorgen dat de Joodse gemeente zowel in religieus, maar

verandering? Drie Joodse gemeenten in beweging. Een gesprek over de herkenbaarheid van problemen en het delen van de oplossingen. Versterking en verbondenheid “Uiteindelijk is de sjoel de plek waar wij als Joodse gemeenschap bijeen komen. Maar het is niet de plek die alleen bestemd is voor leden van de Joodse gemeente. Het is juist bij uitstek ook een plek voor iedereen, leden en niet-leden. Het is de plek voor de gemeenschap als geheel.” Paul Joseph is duidelijk in zijn woorden.

18

Human Interest • Tafel voor 3

´de kleine aliya.’. De trek van jongeren van de mediene naar de stad. “Pas op latere leeftijd keren ze dan weer terug naar Het Gooi.” “We zien in de gemeente Noord Holland Noord West dezelfde trend, maar ik prijs me gelukkig dat we nog een flinke groep leden hebben. En bovendien: de inwijding van de nieuwe sjoel in Heemstede in december 2014 is de kroon op het werk geweest van heel veel betrokken leden in de Joodse Gemeente. Het wordt zeker niet makkelijk, maar ik blijf er bij dat de kracht naar de toekomst vereist dat er niet alleen een goede samenwerking is, maar dat we

ook in sociaal en cultureel opzicht, een goede balans vindt. We organiseren wel activiteiten, maar het is in de praktijk niet altijd makkelijk om mensen hiervoor te mobiliseren. Maar uiteindelijk ligt de kracht naar de toekomst in de versterking van de samenwerking.

‘We gaan zeker geen gemakkelijke tijd tegemoet’ Alle drie de voorzitters hechten er groot belang aan dat de Joodse gemeente een eigen plek verwerft binnen de niet-Joodse samenleving. “Bij ons in Breda zijn er per jaar wel dertig rondleidingen in de sjoel en op de begraafplaats. Voor alle geledingen van de Bredase samenleving.” “En in Haarlem steken we met Chanoeka de kaarsen aan op de Grote Markt”. Alle drie onderschrijven ze het belang het gesprek aan de te gaan, de luiken te openen, begrip te kweken en onwetendheid te bestrijden. “Nog steeds leven er allerlei misvattingen en vooroordelen die we als Joodse gemeente kunnen tegengaan door naar buiten te treden”, merkt Ruben Boas op. Een steeds terugkerend thema in het gesprek is ‘De Toekomst’. Twee woorden, allebei met een hoofdletter om het belang er van te onderstrepen. Het gesprek laveert steeds weer tussen vertrouwen en zorg, tussen wens en verwachting. “Natuurlijk maak ik me zorgen”, merkt Soesan op. “We zien een terugloop in leden en een voortgaande

Ruben Boas als bestuur in staat zijn om eenheid te bewaren en bijeen te blijven. We kunnen ons werk als bestuur alleen maar doen als er sprake is van vertrouwen.” Niets is zo erg, zo lijken ze te zeggen, als verdeeldheid en afsplitsing.

Balans Veel zal daarom afhangen van het profiel dat elke gemeente de komende tijd weet op te bouwen. De balans tussen religieus leven, cultureel aanbod en sociale activiteiten zal de kracht van de gemeente in de toekomst voor een groot deel gaan bepalen, luidt hun gezamenlijke conclusie. “Wat het religieuze leven betreft: we zijn in Bussum ´liberox´. Gebaseerd op Tora en traditie maar in opvatting en denken zijn we in hoge mate ´vrij´ “. Woorden die worden aangevuld met ´toegankelijkheid´ en ´openheid´. Juist nu, zeggen ze, is het van belang om een zo breed mogelijke groep toe te laten onder de paraplu van de Joodse Gemeente.

Paul Joseph vergrijzing. En bovendien hebben we een heel groot gebied waar onze leden wonen. We gaan zeker geen gemakkelijke tijd tegemoet.” Paul Joseph deelt de zorgen maar zoekt ook erkenning voor ‘het simpele feit dat de veertigers het heel druk hebben met hun carrière en hun gezin. Velen ontbreekt het eenvoudigweg aan tijd voor verenigingswerk. Maar uiteindelijk is het wel nodig dat een nieuwe generatie ons werk overneemt.” En dan is er nog - wat hij noemt –

Hoe precies? En hoeveel ruimte daarvoor is? Daarover zijn de drie het tamelijk met elkaar eens. “Dat zal per gemeente verschillen. Maar in de kern gaat het er om dat onze Joodse Gemeente net is als de mechietsa (de afscheiding tussen het mannen- en vrouwengedeelte in de synagoge. Red.) in sjoel. Die is er niet om te scheiden, maar om te verbinden. En dat is ook onze opdracht als voorzitters van Joodse Gemeenten in de mediene.”•

19

Human Interest • Joods leven in de Mediene

Het verleden is een geen luie stoel

TEKST BARBARA TANENBAUM FOTO'S PATRICK STERNFELD

Manja Pach is oud-voorzitter van de stichting de Dierense sjoel, oprichter van het Etty Hillesum Centrum in Deventer en initiatiefnemer van Herinneringscentrum Westerbork, inmiddels stuk voor stuk gevestigde instituten. Hoe kijkt ze terug op deze wapenfeiten? Met zijn verzetsgroep hielp haar vader, Werner, in Westerbork Joden het kamp te ontvluchten. Na de oorlog keerde hij terug naar zijn vaderland, waar hij zich inzette om een beter Duitsland te maken. Zijn motto was: “Je kan mopperen, zeuren en treuren, maar je moet wel iets doen!”

“Je kan mopperen, zeuren en treuren, maar je moet wel iets doen!”” De Joodse basis En zo was de basis gelegd voor Manja’s activisme, maar nog niet voor de Joodse projecten die ze jarenlang trok. Dat kwam pas later. Wat ze wel meekreeg was de vaardigheid om discussies te voeren, het met elkaar oneens te mogen zijn, maar ook tikoen olam: de wereld beter willen maken. Joodse vaardigheden die ze onbewust van haar ouders heeft meegekregen. De kennismaking met het levende Jodendom kwam pas in de jaren negentig. In een periode waarin ze in haar werk als rechter werd geconfronteerd met dossiers van oorlogsslachtoffers, kwam ze in contact met de Woudschoten-conferenties van JMW (de jaarlijkse activiteit waar kinderen van vervolgingsslachtoffers voor het eerst spraken als naoorlogse generatie). Manja: “Daar leerde ik dat er meer mensen waren zoals ik en kreeg het een naam: de naoorlogse generatie. Het was fijn dat ik het niet meer alleen hoefde te doen.”

M

Manja Pach anja Pach (1945) is een hartelijke en positief in het Etty ingestelde vrouw die enthousiast vertelt over Hillesum haar bewogen jaren als voorvechter van grote Centrum (Joodse) projecten. Haar organisatorisch talent openbaarde zich in haar studentenjaren toen ze lid werd van de vredesbeweging en demonstreerde tegen de oorlog in Vietnam en de ABC-wapens (atoom-, biologische en chemische wapens). Dat activisme heeft ze niet van een vreemde. Haar moeder, Stella Pach, was een geëmancipeerde vrouw uit een geassimileerd sociaaldemocratisch gezin. Als vakbondsbestuurder sprong zij vóór de oorlog al op de bres tegen onrecht. Manja’s vader was communist en vluchtte in 1933 uit Duitsland naar Nederland. Beide (Joodse) ouders zaten tijdens de oorlog in het verzet.

“Ik hoefde het niet meer alleen te doen.”

20

Human Interest • Joods leven in de Mediene

springplank, Het eerste grote project waar Manja zich voor inzette was het Herinneringscentrum Westerbork. In 1971 zag ze dat het voormalig doorgangskamp werd afgebroken. Om de herinnering levend te houden zette Manja zich, samen met vrienden en collega's en gesteund door haar vader, jarenlang in om het terrein voor bezoekers toegankelijk te maken. In 1983 werd het Herinneringscentrum geopend.

de oorlog. Het accent verschoof van een oorlogsgerelateerd Jodendom naar een cultureel-religieus Jodendom.

Het heden telt ook

In 2005 kocht de stichting De Dierense Sjoel de oude synagoge in Dieren. Wederom had Manja een vraag voorgelegd gekregen: “Jij hebt toch al vaker een groot Joods project gedaan? Zou je willen kijken of je hier iets mee kan?” En zo geschiedde. Tijdens de renovatie van de Dierense Sjoel, verdiepte Manja zich steeds meer in de sjoelcultuur. Hoewel Manja sinds 1998 lid is van de Liberaal Joodse Gemeente (LJG) Gelderland, ging ze sporadisch naar sjoel. Tijdens de renovatie ervan, raakte ze meer betrokken en ging ze steeds vaker naar diensten. In 2010 werd de Dierense Sjoel opnieuw als synagoge ingewijd. De LJG Gelderland is vaste gebruiker. Op het moment is er één keer per twee weken een dienst. Tijdens de Oneg Sjabbat (Redactie: viering van de Sjabbat vaak in combinatie met maaltijd en/of iets cultureels/ educatiefs) op 30 mei van dit jaar, die mede ter ere van het 50-jarige bestaan van de LJG Gelderland onder leiding van Manja werd georganiseerd, waren 200 LJG-leden uit heel Nederland aanwezig.

“Als het over Joden gaat, is het niet alleen slachtofferschap, vernietiging en uitroeiing. Het is ook positief leven.”

Manja ontmoette in 1986 op haar 40e haar man Frits Grimmelikhuizen, over wie ze met liefde spreekt. Hij is theatermaker, musicus en componist. Samen hebben ze zich sterk gemaakt voor meerdere projecten, waaronder de oprichting van het Etty Hillesum Centrum. Ook over hem zegt ze: “Het is fijn dat ik het niet meer alleen hoef te doen.” De oprichting van het Centrum begon met het verzoek om een herdenking te organiseren rondom de vijftigste sterfdag van Etty Hillesum, die in 1943 in Auschwitz werd omgebracht. De herdenking werd een herdenkingsweek met als thema ‘Joodse cultuur: heden, verleden en toekomst’. Manja’s vader kende Etty uit Westerbork en heeft geprobeerd haar over te halen om te vluchten. Een jaar later kwam in Deventer, de plaats waar Etty Hillesum haar jeugd doorbracht, het pand van de voormalige eerste synagoge vrij. “Zou het niet mooi zijn om iets te doen met de oorspronkelijke bestemming van het gebouw ter nagedachtenis aan het rijke vooroorlogse Joodse leven in Deventer, het huidige Joodse leven en ter nagedachtenis aan Etty Hillesum?”, vroeg Manja zich af. Het filmhuis dat er tot dan toe was gevestigd, vertrok. Het was er pikdonker. Alle ramen waren dichtgemetseld. De filmzaal liep schuin af. Het zag er niet uit. Maar Werner zei tegen Manja: “Dit heeft potentie!” Het pand werd ‘legaal gekraakt’ tot de NV Bergkwartier (stadsherstel) het pand eind jaren negentig kocht en verhuurde aan het Centrum. En zo is het tot op de dag van vandaag.

“Het filmhuis was pikdonker, de ramen dichtgemetseld, het zag er niet uit, maar mijn vader riep: dit heeft potentie!”

Op welke van haar projecten is Manja het meest trots? Manja: "Het is bijna of je moet kiezen tussen je kinderen; bij elkaar is het een mooi pakket. Het is allemaal belangrijk geweest en dat is het nog. Ik ben gegroeid door de projecten en andersom. Ik kijk met enige tevredenheid terug dat het allemaal is gelukt en ik hoop dat het op een goede manier door zal gaan. Zoals een vriendin laatst zei: het verleden is een springplank, geen luie stoel. Met andere woorden: Je moet niet in het verleden blijven hangen, maar naar de toekomst kijken.” •

De Dierense sjoel Tegelijk met de activiteiten in Deventer volgde Manja een cursus Joodse cultuur van Tons Katzenstein en ontdekte dat het Jodendom méér betekende dan ‘alleen’

21

Human interest • Interview

Catherine Keyl ‘Ik werd vernederd omdat ik programma’s maakte voor een groot publiek’ TEKST MAX VAN WEEZEL FOTO'S PATRICK STERNFELD

Catherine Keyl is wat ze een Vaderjood noemen.

Hoeveel invloed had die half-Joodse afkomst op uw jeugd?

Haar vader werd geboren in Den Haag en stamde

‘Een ontzettend grote invloed. Toen ik een jaar of zeven was en net kon lezen, vond ik een testament van mijn vader. Met de mededeling dat zijn ouders waren overleden. Met een pen had hij daar in grote letters bijgeschreven: VERMOORD! Als kind denk je dan: wat is dat? Ik ging er vragen over stellen en kreeg geen antwoord. Hoezo vermoord? Ja, door de Duitsers! Hoe dan? Ja, dat ga ik allemaal niet uitleggen! Zo’n gesprek voerde ik met mijn vader. Je wilt weten: andere kinderen hebben wel grootouders, waarom ik niet? Waarom zijn er niet eens foto’s? Op mijn twaalfde ben ik er achter gekomen hoe mijn opa en oma zijn gestorven. In januari 1945, in de buurt van Auschwitz. Sindsdien is mijn levensdevies: ik moet mensen waarschuwen tegen discriminatie en tegen het blind opvolgen van orders.’ Keyl is een van de weinige Nederlanders waarvan je alleen maar de voornaam hoeft te noemen. Haar achternaam raden mensen er dan wel bij. Haar talkshows bij de avro, rtl, de eo, de tros en Omroep max werden door – vooral – vrouwen druk bekeken. Ze droegen persoonlijk getinte titels als ‘Catherine’, ‘Catherine Zoekt God’, ‘Catherine gaat verder’ en ‘MAX & Catherine’. Het leverde haar bijnamen op als ‘de Nederlandse Oprah’ en ‘de biechtmoeder van Nederland’. Drie jaar geleden was ze voor het laatst wekelijks te zien op het scherm. Nu heeft ze onder meer nog een column in de vrouwenbijlage van De Telegraaf.

af van veehandelaren uit Geertruidenberg: ‘Hij was politiek actief en is meteen in het verzet gegaan. In de trein naar Rotterdam werd hij aangehouden met een stapel illegale kranten bij zich. Via de gevangenis van Scheveningen, het Kamp Vught en het Kamp Amersfoort belandde hij in Sachsenhausen’. Moeder was katholiek en dochter van een vakbondsman: ‘Heel socialistisch allemaal, het gebroken geweertje en zo, weet je wel?’ Ze kenden elkaar al voor de oorlog en kwamen elkaar na de bevrijding weer tegen. Toen ging het snel: ‘Eén wip en ik was er. Daarom zijn ze meteen getrouwd’. Niet tot vreugde van haar moeders ouders: ‘Mijn grootvader van

Hoe bent u bij de tv terecht gekomen?

moeders kant en mijn vader hebben een tijdlang

Keyl, ze wordt dit jaar 69: ‘Als jong meisje schreef ik al graag en hield ik voordrachten voor de klas. Op de middelbare school zat ik in de redactie van de schoolkrant. Ik wilde overal bij zijn en alles weten.

niet met elkaar gepraat.’

22

Human interest • Interview

Maar het stond wel als bloemetjesbehang tv bekend.

Daarna heb ik in Groningen Frans gestudeerd en heeft Wim Koole van de ikon me naar de Media Academie Santbergen gestuurd. Daar ben ik tot scriptgirl opgeleid. De ncrv vroeg me om verslaggever bij Hier en Nu te worden want ze wilden er een vrouw bij. Eerst dacht ik: moet ik dat wel doen tussen al die machomannen? Maar ik ben er twaalf jaar gebleven. Bij Hier en Nu deed ik echt het harde nieuws: interviews met de oud-premier van Turkije die in de gevangenis zat en met de Tsjechische dissidentenleider Hájek. Het werd over de hele wereld uitgezonden.’

‘Ja, de babbelende boodschappentas werd ik genoemd.’ In 1989 maakte ze een nieuwe overstap: nu naar de gloednieuwe commerciële zender rtl. Daar maakte ze de Ontbijtshow (met onder anderen de huidige Rotterdamse burgemeester Ahmed Aboutaleb als verslaggever), de 5 Uur Show en het middagprogramma Catherine. Rond de eeuwwisseling kwam er een eind aan dat succesvolle programma, door meningsverschillen tussen rtl en sponsor Procter & Gamble. De transfer naar de commerciëlen werd haar kwalijk genomen door de publieke omroep: ‘Wat mensen toen tegen me gezegd hebben, was onvoorstelbaar. Ik was een verrader, dat woord is zelfs gebruikt. Ik werd erom veracht. Dat kun je je niet voorstellen. Ik werd vernederd omdat ik programma’s maakte voor een groot publiek. Dat was toen nog not done in Hilversum.’

U bent beroemder geworden als talkshowkoningin dan als verslaggever. ‘In 1985 ben ik overgestapt naar de avro en daar zeiden ze na een paar maanden: ga jij maar middagtelevisie maken. Ik was beledigd. Ik vond het een degradatie. Ik dacht: nu word ik achter een theepot in de studio gezet. Maar achteraf hebben ze gelijk gekregen. Want avro Service Salon haalde in de middag meer kijkers dan het hele avondprogramma bij elkaar. Dat was mooi.’

Maar de huisvrouwen van Nederland droegen Catherine op handen. ‘Het was ongelooflijk. Ik kon niet rustig naar een café want dan begonnen mensen me aan de bar te

23

Human interest • Interview

vertellen over de borstoperatie die ze net hadden ondergaan. Een keer haalde een vrouw haar borst tevoorschijn om te laten zien wat ze ermee gedaan hadden. Alsof ik iets van borsten weet! In de Bon Marché in België stond ik op de roltrap omhoog. Een vrouw die net naar beneden kwam, riep: Catherine, ik heb ook mijn eierstokken laten verwijderen! Daar hadden we dan een week daarvoor een programma over gehad. In een restaurant is het me een keer overkomen dat een wildvreemde man aan mijn tafeltje aanschoof terwijl ik net in een moeilijk gesprek met een oud-geliefde zat. Hij had een weddenschap gesloten dat hij een BN’er durfde aan te spreken. Op zo’n moment dacht ik: o God! Ik was publiek bezit geworden.’

‘gigantisch succes’. Het ntr-programma 5op2, dat ze eens per week presenteerde, werd ‘goed bekeken’: ‘Ik heb geluk gehad. Ik had tot mijn zevenenzestigste werk. Ik mag niet klagen.’

In 2002 keerde ze terug naar de publieke omroep. Voor de eo maakte ze de serie Catherine Zoekt God: ‘Het format bestond eruit dat een niet-gelovige in gesprek ging met meer of minder bekende christenen. Ik ben naar de eo-Jongerendag gegaan en heb met de christelijke cabaretier Herman Boon opgetrokken. Ik vond het superinteressant. Er kwamen tienduizenden reacties binnen. Ik heb thuis nog een doos vol boekjes en brieven die mensen me opstuurden. Ongelofelijk!’ max & Catherine was een

Volgens mij zit het u ontzettend dwars dat u niet meer de hele dag wordt aangeklampt.

Het dagblad Metro schreef: Catherine weet van geen ophouden. ‘Als je zo veel jaren achter elkaar tachtig uur per week hebt gewerkt en dat houdt op, krijg je last van afkickverschijnselen. Dan zie je die lege agenda en denk je: hoe moet dat? Maar inmiddels is dat over. Ik heb veel klusjes en die vaste column in De Telegraaf.’

‘Ik wil graag meetellen en ik heb soms het gevoel dat ik dat niet meer doe, dat is wel jammer.’ In Amerika werkte Barbara Walters tot haar vijfentachtigste door als tv-presentatrice. Krijgen oudere vrouwen in Nederland te weinig kans?

24

Human interest • Interview

‘Het gaat me niet om mezelf maar ik vond het belachelijk dat rtl Margreet Spijker op haar vijftigste als nieuwslezer afschoot vanwege haar leeftijd. Televisie moet een afspiegeling van de maatschappij zijn en de wat oudere vrouw is nul komma nul vertegenwoordigd. Dat

‘Daar liggen mijn roots. Ik voel me verbonden met het Joodse volk omdat het altijd onderdrukt en vervolgd is, omdat er altijd vooroordelen tegen bestonden. Dat druist in tegen mijn gevoel voor rechtvaardigheid. Maar ik heb het vaak moeilijk met de opstelling van Israël. Laatst

vind ik niet goed. Gerdi Verbeet doet het fantastisch als sidekick bij De Wereld Draait Door. Van zulke vrouwen zouden er meer moeten zijn.’ Wie zouden dat verder kunnen?

was er weer die bestorming van de al-Aqsamoskee in Jeruzalem door de politie. Dan denk ik: dat moeten ze niet doen, je wilt toch ook niet dat de politie een synagoge binnendringt? Ik vind het lastig. Een beetje verzoening tussen Israël en de Palestijnen zou geen kwaad kunnen.’

Lachend: ‘Nou, ik!’

Ziet u zichzelf als een rolmodel voor de Nederlandse vrouw?

U werkte voor de AVRO, de TROS, RTL, De Telegraaf. Hoe rechts bent u?

‘In de loop van de jaren hebben veel vrouwen tegen me gezegd: jij bent zoals ik zou willen zijn. Ze moesten eens weten…Ik heb ook mijn onzekerheid en mijn angsten. Ik denk niet van mezelf: Catherine, alles wat jij hebt aangeraakt is veranderd in goud. Maar ik vind mezelf wel geslaagd. Mijn grootste overwinning is dat ik in mezelf ben gaan geloven. Ik was altijd onzeker, ik hechtte altijd meer aan het oordeel van een ander dan aan mijn eigen oordeel. Dat heb ik niet meer. Het laatste deel van mijn leven ga ik doen waar ik zelf zin in heb. Dat lukt me, dat had ik nooit van mezelf verwacht.’ •

‘Vroeger was ik links. Ik heb voor de pvda in de gemeenteraad van Muiden gezeten. Maar rechts en links zijn verouderde begrippen geworden. Ik heb wel veel met de gewone man, met de underdog en zijn dagelijkse strijd om het bestaan.’ Mag ik nog even terug komen op uw Joodse vader en katholieke moeder? Voelt u zich verbonden met het Jodendom?

Max van Weezel is politiek verslaggever bij Vrij Nederland en presentator van Argos en Met het Oog op Morgen op Radio 1.

25

Human Interest • Joods leven in het buitenland

‘Zelfs de Australiërs zijn vaak niet 100% Australisch’ TEKST SHIRA RABER

In januari van dit jaar ben ik naar Sydney, Australië verhuisd om voor de internationale start-up Helpling, een organisatie waarbij je online op zeer korte termijn schoonmaakhulpen kunt boeken, te werken. Ik was nog nooit in Australië geweest maar had wel veel goede verhalen gehoord en wist dat er een relatief grote Joodse gemeenschap was. 26

Human Interest • Joods leven in het buitenland

Shira met haar vriend in Uluru, één van de bekendste plekken van Australië.

M

en zangkoren hebben. Dit reduceert de noodzaak voor buitenschoolse jeugdverenigingen. De grotere organisaties zoals Bné Akiwa, Haboniem en Maccabi bestaan wel maar zijn minder prominent aanwezig dan in Nederland.

ijn eerste weken hier sliep ik bij een vriend die ik tijdens de Maccabiade in 2009 had ontmoet en met wie ik in de loop van de jaren contact onderhield. Hij had voor de eerste avond een etentje georganiseerd met een groot aantal van zijn vrienden en vanaf dat moment was ik opgenomen in de Joodse gemeenschap in Sydney. In totaal zijn hier vijftigduizend Joden waarvan het merendeel oorspronkelijk uit Hongarije of Zuid-Afrika komt. Terwijl de Hongaarse Joden vooral vlak na de oorlog hier naartoe zijn verhuisd, zijn de Zuid-Afrikaanse Joden pas in de jaren ’70 en ’80 deze kant op gekomen, beiden met de hoop op een veiliger toekomst voor hun gezin. De Joodse cultuur is hier daarom een mix van goulash en biltong (een versnapering gemaakt van gedroogde reepjes vlees). De eerste generatie Australische Joden uit Zuid-Afrika gaat vooral om met andere Zuid-Afrikanen maar voor diegenen die hier zijn geboren, of op jonge leeftijd naartoe zijn verhuisd en naar een Joodse school zijn gegaan geldt dit niet langer.

Scholen spelen een centrale rol in het Joodse leven in Sydney. Evenementen en thema-avonden Daarnaast zijn er veel evenementen voor studenten en young professionals. Vooral UIA (Keren Hayesod), JCA (Jewish Communal Appeal) en Network zijn hier groot. Alle drie geven ze regelmatig lunches en avonden met nationale en internationale gastsprekers. Doel is om de band binnen de gemeenschap te versterken en/of geld op te halen voor Israël of de locale Joodse gemeenschap. De afgelopen maanden waren er evenementen met onder andere Richard Kemp, ex-kolonel in het Engels leger en één van de trouwste vrienden van Israël, Daniel Gold,

Er zijn vijf grote Joodse scholengemeenschappen die allemaal hun eigen sportteams, debateerteams, orkesten

27

De grote sjoel in Sydney

hoofd Research & Development van het Israëlische leger en ontwikkelaar van de Iron Dome en Steve Lowe, CEO van Westfield, de grootste vastgoedontwikkelaar van Australië. Daarnaast zijn er ook thema-avonden over onder andere het starten van je eigen bedrijf of over erfgoed en hoe hiermee om te gaan. Tijdens deze avonden wordt een panel van experts en rolmodellen uitgenodigd.

hier net naartoe verhuisd was, bezocht ik veel Joodse activiteiten om nieuwe mensen te leren kennen. Het voordeel van Sydney is dat er een groot aantal Joodse expats woont die ook nieuw zijn en graag de highlights, hotspots en locale evenementen van de stad willen bezoeken. Zo bestaat mijn vriendengroep onder anderen uit Fransen, Zuidafrikanen, Engelsen, Israëliërs en natuurlijk Nederlanders. Zelfs de Australiërs zijn vaak niet 100% Australisch en iedereen weet daarom wat het is om naar een nieuw land te emigreren. Om die reden proberen mensen je zo snel mogelijk op te nemen in de gemeenschap.

Traditioneel Het merendeel van de Joden in Sydney woont in The Eastern Suburbs of in het noorden van de stad. De supermarkten in deze buurten hebben grote kosjere afdelingen en op sjabbat zie je veel Joden naar één van de vele sjoels in de stad lopen.

Warme mentaliteit Toen ik bijvoorbeeld voor twee dagen naar Melbourne ging, sprak ik een kennis die daar woont maar die ik al zeven jaar niet had gezien. Hij was op dat moment buiten de stad maar binnen vijf minuten had hij een mailtje naar een paar van zijn vrienden gestuurd en was er voor diezelfde avond een etentje geregeld. Het niet-Joodse vriendinnetje met wie ik op dat moment samen was, wist niet wat haar overkwam. Hoe kon het zijn dat we gingen eten met vrienden van een jongen die ik al jaren niet gezien of gesproken had? Deze warme mentaliteit en natuurlijk het mooie weer, zijn de voornaamste redenen dat het merendeel van de mensen dat in eerste instantie van plan was om slechts een jaar te blijven, hier na vijf jaar nog steeds woont. •

Van Askenazisch tot Sefardisch en van orthodox tot liberaal, er is voor elk wat wils. Mijn eigen Joodse leven is vooral traditioneel. Ik woon in een Joodse buurt in The Eastern Suburbs en mijn vriend is Joods. Zijn familie woont om de hoek en elke vrijdagavond eten we of bij zijn ouders, of bereiden we zelf een sjabbatdiner voor familie en vrienden. Toen ik

28

Human interest • 8 grootste ergernissen

in sjoel tijdens de feestdagen Jolan krijgt veel reacties op zijn rubriek. Er is veel herkenning en de redactie ontvangt soms zelfs aanvullingen. Hieronder vind je 8 ergernissen in de sjoel, geschreven door een lezer van de Benjamin*. Ouders die van de dienst een modeshow voor kinderen en baby’s maken.

Luidruchtige kinderen die tikkertje in sjoel spelen. De ouders doen net of het hun kinderen niet zijn. Vroeger mocht je pas naar sjoel als je wist wat stil zijn betekent.

Dames die elkaar 1x per jaar zien en dan tijdens de hele dienst het hele jaar moeten bijpraten.

De drascha (toespraak) van de rabbijn die slecht verstaanbaar is.

Mensen die je aanstaren alsof je van Mars komt. Het lawaai van de zittingen van de banken, die steeds naar beneden kletteren, als iemand opstaat of gaat zitten.

Iemand die op je gereserveerde stoel zit. Als je op iemands gereserveerde stoel zit, en die persoon 5 minuten voor afloop van de dienst aan komt zetten, en je dan wegjaagt.

FOTO: PATRICK STERNFELD

*naam bij de redactie bekend

Synagoge Buenos Aires

29

Human interest • Mijn leven

Ralph de Groot, 51 jaar, gescheiden, heeft een dochter van 15 jaar en een vriendin. Ralph is beveiliger, werd geboren in Amstelveen & woont in Amsterdam. TEKST JOLAN TOFF FOTO PATRICK STERNFELD

Beroep Op een gegeven moment wilde ik een geregelder leven en ben in de kantoorvakhandel terechtgekomen. Daar ging ik dood. Ik moest ordners inkopen, pennen, inkt en kantoormeubelen, vreselijk saai. Ik ben weer teruggegaan in de beveiliging. Heb gewerkt voor een bekende Joodse zakenman tevens een vriend van mij en maakte de draaiboeken voor de beveiliging voor house feesten in heel Nederland. Daarna vijf jaar bij de International School in Amstelveen en de laatste drie jaar bij de Portugese Synagoge. Sinds kort zit ik bij het van Gogh Museum als predictive profiler. Ik analyseer welke bezoekers een risico voor de veiligheid vormen.

Na de Mavo en de Havo ben ik op mijn 18e gevraagd voor de Joodse beveiliging en ben daarna in het Confectiecentrum gaan werken. Vervolgens heb ik de Amerikaanse ambassade beveiligd. De basis hiervoor heb ik in Israël gelegd waar ik een een hele goede opleiding heb gekregen Ik heb ook vijf jaar in het Sonesta Hotel in Amsterdam gewerkt. Dat was een geweldige tijd. Er kwamen daar veel artiesten. Ik ben met George Michael op stap geweest samen met zijn manager Brian Cohen. Ik ben met de Chippendales mee geweest naar België. Sommige fans zagen mij voor een van hun aan dat vond ik niet erg. Met Grace Jones en Samantha Fox ben ik in de sauna geweest, heb met Al Jareau een borrel gedronken en heb opgetrokken met 10 CC en Fleedwood Mac. Voor Prince werd, naast zijn suite, een sportzaaltje ingericht en ik heb daar met hem getraind. Met Klaas Bruinsma, die in het Sonesta Hotel woonde, heb ik ’s nachts geschaakt als hij niet kon slapen. Hij wilde, op zakelijk gebied zijn vader de loef afsteken die directeur bij de frisdranken firma Raak was. Hij heeft een keer bij een tegenslag de hele suite kort en klein geslagen. Er was voor 3000 gulden schade. Hij legde 10.000 neer. Daar deed hij niet moeilijk over. Alle criminelen in de jaren 90 kwamen daar in de nachtclub. Er was altijd wel wat aan de hand. Je moet niet proberen van ze te willen winnen, dat win je namelijk nooit. Je moet altijd diplomatiek zijn en naar een resultaat toewerken namelijk dat iemand weer rustig wordt. Daarna ben ik op projectbasis bij een beveiligingsbedrijf gaan werken. Ik deed o.a. de beveiliging van Abraham van Leeuwen oftewel “Prince de Lignac”. Hij had het Nederlands Talen Instituut voor veel geld verkocht en is in Zuid Frankrijk op een jacht gaan wonen met een aantal jonge Aziatische jongens die hem bedienden. Ik ben nog met hem mee geweest naar nichtententen met leather boys.

Mijn mooiste herinnering De geboorte van mijn dochter.

Sport Ik heb gehockeyd, paard gereden, getennist, gebokst, gezeild, heb op schieten gezeten en deed serieus aan bodybuilding. Ik geef nog steeds krachttraining.

Eten Ik houd van typisch Joods eten zoals ossenworst, zuur, linzensoep, boterkoek en een broodje halfom. Verder eet ik graag Indisch zoals Nasi Rames, ook houd ik van een broodje shoarma en goede saté. Ik ben een echte Bourgondiër.

Televisie Ik ben een nieuwsfreak en kijk naar wat ze nou weer over Israël verdraaien, daar kan ik niet tegen. Verder kijk ik naar comedy’s zoals Seinfeld.

30

Krant Ik lees wel eens de Telegraaf of het Parool maar volg het nieuws voornamelijk op internet.

Joods Ik heb altijd in de Joodse wereld rondgelopen. Ik ben voor iedereen die de veiligheid bevordert. Ik steun alle mensen die ons verdedigen en zich inzetten tegen onwaarheden. Ik ben niet religieus opgevoed, maar denk dat veel zaken uit de Thora een zekere logica hebben en je een boodschap mee geven waar je wat aan hebt. Israël is heel belangrijk voor mij, het is mijn land, het voelt als thuiskomen. Zelf ben ik lid van de LJG.

Boek Ik lees veel te weinig.

Mop Alle moppen zijn al een keer verteld. Sommigen hebben een baard, sommigen hebben een lange baard. maar ze blijven leuk. Ik heb zeven mindere jaren gehad. toen wist ik er veel. Nu gaat het goed met mij en weet ik niets.

Winkel “de Laundry Industry” Jammer trouwens dat de Bonnetterie weg is….

Hekel aan “Waar heb ik geen hekel aan?” Onrechtvaardigheid, onwaarheden, retoriek, kranten die iets over Israël roepen. Een oordeel geven over zaken waar ze geen verstand van hebben.

Bewondering voor

Kom graag

Al die oudjes in Beth Shalom die de oorlog hebben meegemaakt, alles hebben doorstaan en er toch nog wat van het leven gemaakt hebben. Ik heb ook bewondering voor mijn moeder die na een moeilijk leven, met een scheiding, het toch gered heeft.

In Israël en ga graag naar de bioscoop.

Uitzicht Samen met mijn vriendinnetje op het strand met een lekker glaasje wijn.

Markt Ik kom regelmatig op de Albert Cuyp, de markt in Amstelveen en aan de overkant van mijn voormalige werk de Waterloopleinmarkt.

31

Grootste wens Dat het mijn dochter goed mag gaan. Voor mijzelf huisje, boompje, beestje. Dat is al moeilijk genoeg.

JMW Ik heb er jaren geleden in de beveiliging gewerkt. Later heb ik als klant mijn sores van mij afgesproken. In het begin was het vooral voor mensen die de oorlog hadden meegemaakt. Nu is het meer voor de tweede en derde generatie. In mijn generatie komen heel veel scheidingen voor. •

Cultuur & Wetenschap • Historische Column

De tien geboden voor een getrouwde vrouw uit 1620 TEKST TIRTSAH LEVIE BERNFELD

street’. Het boek had in de Duitse en Slavische gebieden veel succes en verscheen binnen een eeuw zeker 19 keer in herdruk. In het hoofdstuk over het huwelijk beschrijft Eliakim over de plichten van een getrouwde vrouw tegenover haar man en laat zo zien hoe er in die tijd over werd gedacht.

Instructies voor een succesvol huwelijk

Titel pagina van Menasseh ben Israel’s Thesovro dos dinim, Amsterdam 1645-1647 Afbeelding van Joods Historisch museum

De boodschap wordt via een gesprek weergegeven en laat een koningin aan het woord die haar dochter via een huwelijk aan een man meegeeft: ‘Volg mijn instructies met tien regels. Als je die je hele leven volgt, zal alles goed voor je verlopen’, zo stelt zij haar dochter gerust. De vrouw wordt opgedragen haar man te dienen, hem in alles te gehoorzamen, hem op tijd het juiste voedsel voor te zetten, hem voldoende rust te geven, zuinig te zijn met zijn geld, zijn vrienden lief te hebben, hem niet tegen te werken, niets van hem te verwachten wat hij niet waar kan maken, zijn geheimen te laten voor wat ze zijn en hem niet jaloers te maken. Kortom, zo stelt de moeder, als je hem als een koning behandelt zal hij jou als een koningin op handen dragen.

De moraal Wat valt hier van te leren? Dat de tijden sterk veranderd zijn en de positie van de modern Joodse vrouw veel minder onderdanig is dan deze zeventiende-eeuwse bron suggereert? Dat is zeker het geval, maar laten we ons vooral niet van de wijs brengen: ook in de vroegmoderne tijd was de Joodse vrouw, Asjkenazisch én Sefardisch, vaak een zelfstandig en ondernemend type dat hard met haar partner samenwerkte of de zaak in zijn (tijdelijke) afwezigheid voortzette. Ook kon het zijn dat zij hoofdkostwinner was en alleen de koers voor haar gezin moest uitstippelen. Ze was zeker niet zo onderdanig als deze bron doet vermoeden, al lijken de verwachtingen hooggespannen. •

I

n het Jiddisch of in het Portugees verschenen er in de vroegmoderne tijd enkele naslagwerken met de bedoeling dat vooral vrouwen daar lering uit konden trekken. In 1647 rolde ook in Amsterdam zo’n boek van de pers, het laatste deel van de ‘Schat van Wetten’ (Thesovro dos dinim) van de beroemde Amsterdamse rabbijn en geleerde Menasseh ben Israël. Dat deel was vooral bestemd om de getrouwde vrouw in te wijden in de wetten van het Jodendom en haar te leren hoe ze thuis een Joodse sfeer kon creëren. Menasseh schreef namelijk voor een publiek dat op het Iberisch schiereiland met het Katholicisme was grootgebracht en nu in Amsterdam vertrouwd moest raken met een traditioneel Joodse levensstijl. Op zoek naar materiaal voor zijn nieuwe werk raadpleegde hij boeken geschreven in het Asjkenazische of Italiaans-Joodse milieu.

Voor meer informatie: T. Levie Bernfeld, ‘Sephardi Women in Holland’s Golden Age’, in Julia R. Lieberman (ed.), Sephardi Family Life in the Early Modern Period (Waltham, Mass., 2010), pp. 177-222.

Het goede hart volgens Leb Tob Een van die boeken droeg de titel: Leb Tob en was in 1620 in het Jiddisch geschreven door de Poolse Jood Isaac ben Eliakim. Het was bestemd voor de man en vrouw on ‘the

J.R. Marcus, The Jew in the Medieval World . A Source Book; herziene uitgave met een inleiding en bijgewerkte bibliografie van Marc Saperstein (Cincinnatti, 1999), pp. 505-7.

32

Cultuur & Wetenschap • Achtergrond

We zijn allemaal misjpoge Nederlandse Kring voor Joodse Genealogie TEKST DANIËL METZ

I

zelf geen onderzoek doen, bieden het blad en de Kring veel informatie over het wel en wee van Joodse personen en families. En je kunt zomaar een nieuwe tak van je eigen familie ontdekken. Immers, we zijn toch allemaal misjpoge! •

s genealogie een hobby voor als je gepensioneerd bent? Zeker niet. Tijdens mijn studie, inmiddels zo’n twintig jaar geleden, ben ik op zoek gegaan naar mijn voorouders. Het begon met een document van mijn grootvader waarin hij terloops schrijft dat de familie Metz afstamt van hof-Joden. Als geschiedenisstudent raakte ik geobsedeerd door dat gegeven. Was het waar? En waarom wisten we daar in de familie helemaal niets over?

Vraag een proefnummer van Misjpoge aan via: [email protected]. Zie voor meer informatie www.nljewgen.org

Tijdens vakanties heb ik heel wat archieven in Nederland en Duitsland bezocht. De zoektocht bracht mij naar Denemarken en uiteindelijk naar de stad Metz in Frankrijk. Dat was een fantastisch avontuur. In Nederland werd ik lid van de Nederlandse Kring voor Joodse Genealogie. Daar bezocht ik lezingen en symposia. Na een aantal jaren werd ik gevraagd voor de redactie van Misjpoge, het kwartaalblad van de Kring. In het begin was dat wel wennen. Ik had nog weinig schrijfervaring. Geleidelijk aan vond ik onderwerpen waar ik over wilde schrijven. Maar los van het redactiewerk is het leuk om met anderen je passie voor familiehistorie te delen. Natuurlijk kun je bij de Kring terecht met vragen over archiefonderzoek en de meeste leden hebben wel een stamboom waaraan ze werken. Maar het draait bij de Kring vooral om Joodse personen en families in Nederland en in de Nederlandse koloniën. Hoe leefden zij? Waar kwamen ze vandaan? Welke beroepen konden zij wel en welke niet uitoefenen? En hoe ging dat in jouw woonplaats en bij jouw familie drie eeuwen geleden? Dat zijn de onderwerpen waar de Kring al 25 jaar leden voor samenbrengt. Het blad Misjpoge heeft onlangs een nieuwe opmaak gekregen en ziet er fris en strak uit. De artikelen zijn van een hoge kwaliteit en geschreven voor een breed lezerspubliek. Ook voor mensen die

Omslag van het laatste nummer van Misjpoge met een foto van de familie Metz (grootouders en vader van de auteur), genomen in 1926 in Frankfurt am Main.

33

Cultuur & Wetenschap • Eten & opeten

Haringsalade voor mijn vader TEKST RAYA LICHANSKY FOTO'S PATRICK STERNFELD

Maar nu is opeens alles anders. Omdat er een boek geschreven wordt waarin mijn moeder een van de centrale figuren is, moest ik opnieuw in het verleden duiken. Op de vraag van de schrijfster waarom mijn ouders elkaar in Brussel hadden ontmoet moest ik het antwoord schuldig blijven. Het Belgische Rijksarchief bleek van beiden een vreemdelingendossier te hebben; dat van mijn moeder is klein - zij woonde minder dan een jaar in België, maar het dossier van mijn vader telt maar liefst 268 documenten. Ze beslaan bijna 50 jaar, van het moment dat hij de Sovjetunie was ontvlucht en in de Belgische mijnen ging werken tot zijn naturalisatie in 1975. In 1996 overleed hij, drie weken voor zijn 91e verjaardag.

T

oeval bestaat niet. Toeval is wat je toevalt.’ Aan die mooie uitspraak van rabbijn Menno ten Brink moest ik denken toen me een paar maanden geleden een dikke stapel fotokopieën in handen werd gedrukt: het vreemdelingendossier van mijn vader, de man van wie ik alleen de naam kende en welgeteld vier oude foto’s bezat.

Maar de documenten vertellen ook dat zijn naam niet Maxime was, maar Mordoech, de Russische vorm van Mordechai, en dat hij de zoon was van Salomon en Raya. Ik blijk naar mijn Russische oma te zijn vernoemd! Uit de talrijke gedetailleerde en van vele annotaties voorziene documenten komt mijn vader naar voren als een intelligente, hardwerkende en vindingrijke man die door de tijd en de omstandigheden een zwaar leven heeft gehad. Als vaderlandsloze zonder papieren, een onderduikperiode in de Ardennen en de lange nasleep van de Tweede Wereldoorlog werd hem keer op keer het vuur aan de schenen gelegd. De foto’s waarvan sommige documenten zijn voorzien spreken boekdelen.

Alles wat over hem te weten zou zijn geweest, nam mijn moeder 24 jaar geleden mee in haar graf, en de vele pogingen om hem op het spoor te komen, liepen keer op keer op niets uit. Ik had me er al bij neergelegd dat het vader-deel van mijn herkomst voor altijd in nevelen gehuld zou blijven.

34

Seljodka • • • • • • • • • • •

4 haringen, staartje verwijderd 2 zure haringen melk 1 grote ui 4 sneetjes niet te donker roggebrood 1 grote niet te zure appel, geschild 2 hardgekookte eieren 4 eetlepels ciderazijn 1 eetlepel mierikswortel 2 eetlepels zonnebloemolie dillegroen

Leg de haringen een uurtje in melk om ze ontzouten, dep ze droog en snijd ze in kleine stukjes. Laat de zure haringen goed uitlekken, snijd ze in kleine stukjes. Hak met de keukenmachine eerst de ui fijn, maal daarna de sneetjes roggebrood tot kruim. Snipper wat vers dillegroen Meng de haring met ui, broodkruim en dille. Roer azijn, mierikswortel en olie door elkaar en schep door het haringmengsel. Rasp de appel grof en meng door het haringmengsel. Hak de eieren fijn en schep door het mengsel. Serveer direct, gegarneerd met wat dillegroen.

Toch is er zóveel dat ik nog niet weet. Hoe klonk zijn stem? Wat voor handen had hij? Hield hij van muziek? Ik denk niet dat hij van katten hield: ik heb één foto waarop hij zit te vissen, met aan zijn zijde een borzoi, een Russische windhond. Kookte hij graag, en wat vond hij lekker? Tenzij ik mensen op het spoor kom die hem van nabij hebben gekend, moet ik er naar gissen. Voor hem maak ik een Russische haringsalade, een Seljodka, waarin de smaken zout, zoet, hartig en een pietsie bitter passen bij de vele emoties die deze postume kennismaking mij geven. •

In deze nieuwe rubriek gaan we naar mensen toe die een bijzondere herinnering hebben aan een typisch Joods familiegerecht. Of een familierecept willen delen met onze lezers. Eten met een verhaal. Jij kookt en vertelt en wij luisteren. Wil je ook in deze rubriek? Laat het ons dan weten via [email protected].

35

EITZES VAN ESTHER

HET HOE EN WAAROM VAN EEN WUV AANVRAAG TEKST ESTHER SCHOLTENS

Vraag: “Ik werd niet zo lang geleden door een vriendin gewezen op de wuv. Zij heeft de wuv en krijgt daardoor veel geld extra per maand. Aangezien ik sinds 10 jaar van een aow-tje leef, kan ik dat extra geld ook goed gebruiken. Bovendien ben ik dit jaar allerlei voorzieningen kwijtgeraakt. Vreselijk. Ik rekende echt op dat geld van de gemeente. Ik leefde al erg zuinig, maar nu weet ik niet meer hoe ik de eindjes aan elkaar moet knopen. Ik vraag me wel af wat er allemaal bij komt kijken, bij zo’n wuv-aanvraag. Moet ik mijn hele hebben en houwen op tafel gooien? Ik weet niet of ik daar wel zin in heb, hoor. Dat vind ik erg spannend. Bovendien: ze hebben mijn hele familie vermoord, die moffen, daar mag toch wel wat tegenover staan, zonder dat ik daar ontzettend veel moeite voor moet doen?”

U leeft sinds 10 jaar van een aow uitkering. Een kleine rekensom zegt me dat u kind was in de oorlog, die u waarschijnlijk in de onderduik hebt overleefd. Onderduik wordt volgens de wuv aangemerkt als vervolging, net als gevangenschap, bijvoorbeeld in de Hollandsche Schouwburg, de gevangenis in de Euterpenstraat of in een concentratiekamp. U zou dus erkend kunnen worden als vervolgingsslachtoffer. Ik ga ervan uit dat u last heeft van ten minste psychische klachten. U zou dus ook in aanmerking kunnen komen voor voorzieningen. Om het nog ingewikkelder te maken heeft een aanvrager die de zeventig is gepasseerd en erkend is volgens de wuv, sowieso recht op de voorzieningen vergoeding huishoudelijke hulp van één dagdeel per week en tegemoetkoming in de kosten verbonden aan Deelname aan het Maatschappelijk Verkeer (dmv). Alle andere voorzieningen worden alleen toegekend als is aangetoond dat u klachten of gebreken heeft, die u belemmeren in dagelijkse zaken, zoals het reizen per openbaar vervoer of taxi (dan kan een aanschaf auto worden aangevraagd), of niet in kleine ruimtes kunnen zijn (dan zou bv een vergoeding eigen bijdrage voor psychotherapie een optie zijn). Dat klinkt allemaal erg ingewikkeld, maar in overleg met de rapporteur van jmw komt u er vast wel uit. U brengt een onderwerp aan de orde dat volgens mij van groot belang is, namelijk dat van de versobering van het sociale zekerheidsstelsel. Er zijn dit jaar inderdaad allerlei gemeentelijke voorzieningen afgeschaft, waardoor mensen die het financieel al moeilijk hadden er nog verder op achteruit zijn gegaan. Zo is de Wet Tegemoetkoming Chronisch zieken en Gehandicapten (de Wtcg) afgeschaft, de langdurigheidstoeslag, de huurzorgtoeslag worden gebundeld in één huishoudtoeslag, waardoor met name ouderen er 25 euro per maand op achteruit gaan. Wij hebben ook een toename in het aantal eerste aanvragen voor de wuv en wubo geconstateerd. Maar er melden zich ook meer mensen met financiële problemen aan voor het maatschappelijk werk. Dus, mocht u hier nog vragen over hebben, neem gerust contact op met jmw. Wij helpen u graag aan informatie op maat en begeleiden u bij het indienen van een aanvraag voor de wuv en/of wubo.” •

Eitze: “De wuv, oftewel, de Wet Uitkeringen Vervolgden 1940-1945, is een zogenaamde Nederlandse oorlogswet, net als de wubo (de Wet uitkeringen Burgeroorlogsgetroffenen). De wuv houdt in dat degenen die vervolging hebben ondergaan en daar psychische of lichamelijke klachten van hebben en daardoor weer bepaalde extra kosten maken, deze vergoed kunnen krijgen door de Nederlandse staat. U ziet, het is dus geen eenvoudige wet en om te bepalen wie wel en niet aan de criteria van de wuv voldoet, is enig onderzoek noodzakelijk. Ik kan me echter voorstellen dat het voor u een duidelijk verhaal is: u heeft immers uw gehele familie verloren. Maar de Sociale Verzekeringsbank, afdeling verzetsdeelnemers en oorlogsgetroffenen, wil graag een verhaal lezen dat geverifieerd kan worden. Dat doen ze door bijvoorbeeld gebruik te maken van het archief van Het Nederlandse Rode Kruis of door ooggetuigen te benaderen. Het verhaal wordt door een rapporteur van jmw in een sociaal rapport opgesteld. Dat kan alleen als u uw verhaal aan die rapporteur verteld. Ik begrijp dat dat niet makkelijk is en de nodige emoties oproept. Maar ik hoop dat ik u kan geruststellen: de rapporteurs van jmw weten dit en proberen hier ten alle tijden rekening mee te houden.

36

JMW • Joods Zorgcircuit

‘Zorg met nesjome’ Wonen bij Etrog TEKST LISETTE STEKELENBURG

“Nesjomme, dat simpele maar veelzeggende woord is heel toepasbaar op Etrog en de wijze waarop de medewerkers, Joods en niet-Joods, met de bewoners omgaan”, vertelt Karin van Coeverden. Haar zus Saskia woont in één van de huizen van Etrog, een locatie van zorgorganisatie Amerpoort in Amersfoort voor mensen met een verstandelijke beperking. Ze is vol lof over de wijze waarop in deze woning invulling wordt gegeven aan de vele aspecten van het Jodendom.

in de geschiedenis van de Joodse zorg in Nederland, gaat een niet-Joodse organisatie de zorg leveren.

Koesteren Ook Karin van Coeverden beaamt dit. “Ik was bij de overgang bezorgd over het handhaven van de Joodse tradities.” Dat blijkt nu, zes jaar later, geheel ongegrond te zijn geweest. Wanneer ik de vanzelfsprekendheid en zorgvuldigheid zie waarmee het Kasjroet wordt gewaarborgd, de grote betrokkenheid bij de viering van de Sjabbat en de aandacht voor de vele Joodse feestdagen die vaak met familieleden en andere betrokkenen op grootse wijze worden gevierd.” Van Coevoerden ziet hoe aan het Jodendom dagelijks invulling wordt gegeven. “Elke keer als ik bij mijn zus kom, valt het me op hoe er met beperkte middelen veel wordt gedaan om het Joodse karakter van Etrog met onverminderd enthousiasme te koesteren en instant te houden. Kortom, ik steek graag de loftrompet over Etrog.” Etrog is vandaag de dag nog steeds een echt Joodse locatie. Amerpoort vindt dat mensen met een Joodse achtergrond zich onderdeel moeten (blijven) voelen van de Joodse gemeenschap. Etrog geeft hieraan vorm door de Joodse tradities en rituelen in te bedden in haar zorg- en activiteitenaanbod; zorg met nesjomme dus.

Etrog is uniek in Nederland. Het is de enige kleinschalige woning buiten de regio Amsterdam voor mensen met een verstandelijke beperking waar het naleven van de Joodse rituelen en tradities en het respect voor het Jodendom centraal staat. Etrog heeft haar wortels in het Apeldoornsche Bosch, paviljoen Achisomog. In de Tweede Wereldoorlog werd deze Joodse psychiatrische inrichting zwaar getroffen door de verschrikkingen van de Joden deportaties. Bijna 1200 patiënten en vijftig personeelsleden werden begin 1943 rechtstreeks naar Auschwitz afgevoerd en vermoord.

Sinai Centrum Rechtsopvolger van het Apeldoornse Bosch is het Sinai Centrum; jarenlang aan Laan 1914 in Amersfoort gevestigd. Met de verhuizing van het Sinai Centrum naar Amstelveen lijkt ook het doek voor Etrog te vallen. Maar verwanten willen dat Etrog in Amersfoort blijft. De bewoners zijn immers hier geworteld en hebben een intensieve band met de Joodse gemeenschap; met Sjoel en met Shimon Evers en de in Amersfoort wonende opperrabbijn Binyomin Jaccobs. In goede samenwerking met het Sinai Centrum wordt Etrog in 2010 onderdeel van Amerpoort. Voor deze zorgorganisatie past dit in haar kleurrijke traditie. Voor de Joodse gemeenschap is het spannend. Voor het eerst

Wilt u meer weten over Etrog? Meer informatie vindt u op de websites van Amerpoort: www.amerpoort.nl/locaties/wonen/etrog.html en van het Joods Zorgcircuit: www.joodszorgcircuit.nl Etrog is ook te volgen via twitter@etrogiem of Facebook: www.facebook.com/Amerpoort#!/etrog.amerpoort. Is dit iets voor uw broer, zus of kind? Bij de afdeling zorgbemiddeling van Amerpoort kunt u zich aanmelden: (035) 647 5252

37

JMW • Activiteiten

ACTIVITEITENLADDER JOODSE ACTIVITEITEN, TSAVTA EN 50+

Doorlopende wekelijkse cursussen:

De activiteiten zijn voor iedereen met een Joodse achtergrond en eventueel niet-Joodse partner.

Dinsdag 10.30 uur - 12.00 uur Joodse Geschiedenis in Amsterdam Buitenveldert

September 8 9 17 30 30 30

JMW gaat Pathé met de film ‘Hava Nagila’. Aansluitend Hora workshop Dagtocht naar Giethoorn (50+) Rosj Hasjana diner (50+) Soekot diner (50+) Soekot High tea bij Mitzwe Bar in Den Haag Soekot in de Soeka bij Finjan Breda

Dinsdag 12.30 uur - 13.15 uur Meer bewegen voor Ouderen in Amsterdam Buitenveldert Dinsdagochtend Koffieochtend Amstelveen. Dinsdag vanaf 17.00 uur Eettafel (in de eetzaal van Beth Shalom) in Amsterdam Buitenveldert De eettafel is gesloten op de volgende data: Dinsdag 15, 22 & 29 september Dinsdag 6 oktober

Oktober 13 25

Muzikale avond met JMW à la carte (50+) Gett, The divorce trial themabijeenkomst

Woensdag 14.00 uur - 15.30 uur Jiddisje conversatie in Amsterdam Buitenveldert

November 29

Begin Half

Cabaret Kwatsch met de voorstelling: ‘Simches moet je vieren, de sores komen vanzelf' bij Joo-oost Zwolle Joodse cultuur voor kinderen Joodse cultuur in één dag

December 13

Culturele middag in Amsterdam

Informatie over activiteiten of cursussen: Joodse Activiteiten [email protected] of 020 5776566 (ma t/m do 9.00-17.00) 50+ [email protected] of 020 577 65 88.

38

JMW • Activiteiten

BIJZONDERE EVENEMENTEN:

VRIJWILLIGERS GEZOCHT:

25 oktober

Gastvrouw/ heer gezocht voor JMW a la carte

Themabijeenkomst Gett the Divorce Trial

Begin november

Joodse cultuurdag voor kinderen vanaf 6 jaar en hun (groot)ouders Samen met uw (klein) kind alles leren over de Joodse cultuur en tradities? Kom naar het Joods Historisch Museum (JHM) en leer alles over de Joodse feestdagen, de Joodse tradities en gebruiken. JHM huisvriend Max de Matse wijst de kinderen de weg, zodat ze kunt luisteren naar de herinneringen van een sprekende muur, ze een challe leren vlechten en muziek kunnen maken op bijzondere instrumenten. Daarnaast leren ze Hebreeuws in de studeerkamer en leren ze wat de sjabbat is in de woonkamer. Informatie: [email protected] of 020 57765 66

Half november

Joodse cultuur in één dag Leren over het dagelijkse Jodendom van geboorte tot graf en alles er tussenin. Hoe was het ook alweer? Wat is een brit mila (besnijdenis)? Wanneer begint de sjabbes (zaterdag)? Waarom vieren we Rosj Hasjana (nieuwjaar)? Op al deze vragen en nog veel meer krijgt u antwoord. Deze cursus is bedoeld voor iedereen die niets of weinig weet van de Joodse tradities. Voor iedereen met een Joodse achtergrond; ook partners zijn welkom. Informatie: [email protected] of 020 57765 66

13 december

Culturele middag in Amsterdam. Informatie: [email protected] of 020 57765 66

OPROEP: BLIJF OP DE HOOGTE! Wilt u zes keer per jaar de nieuwsbrief

Iedere dinsdagavond is er gelegenheid om gezamenlijk kosher te eten voor zelfstandig wonende mensen met een joodse achtergrond. De maaltijd begint om 17.00 uur. De gastvrouw/ heer zorgt voor het ontvangen van de gasten en een beetje voor de sfeer. De gastvrouw/ heer eet natuurlijk zelf wgratis mee. Lijkt u dit wat dan kunt u informatie opvragen bij Irene Hirsch T: 020 5776588 E: [email protected]

Op huisbezoek in Noord-Brabant en Limburg? Wij zoeken mensen die het inspirerend vinden om bij onze (meest oudere) cliënten op bezoek te gaan voor een goed gesprek, om er samen op uit te trekken en om een helpende hand te bieden. Wij zien uw belangstelling vol verwachting tegemoet! Neemt u contact op met Esther van Stratum, T: 026-4451289, of E: [email protected]

Joodse Activiteiten ontvangen met daarin alle nieuwtjes en activiteiten? Is uw e-mailadres onlangs gewijzigd of is uw e-mailadres niet bij ons bekend? Laat het ons weten! Stuur een email aan: info@ joodseactiviteiten.nl o.v.v. Nieuwsbrief Joodse Activiteiten met in de email uw postcode en oude e-mailadres.

Gezocht: Semi-vrijwilliger voor een gastvrouw/heer voor Pesach in Lunteren (betaalde functie) Een enthousiaste gastvrouw of heer gezocht voor de jaarlijks Pesach vakantie in Lunteren eind april (10 dagen). De functie houdt in dat u alle voorbereidingen treft en tijdens de Pesachweek aanwezig bent. Is dit iets voor u en wilt u meer informatie? Neemt u dan contact op met projectcoördinator Shirley Ensel. E: [email protected] T: 020 5776566/85

Gezocht: gastheer/ vrouw voor koffieochtend Rotterdam

JMW Amsterdam zoekt rijdende vrijwilligers Rijdt u graag met uw eigen auto en vindt u het prettig om met mensen om te gaan? Dan verwelkomen wij u in onze groep rijdende vrijwilligers, die incidenteel mensen rijden en begeleiden naar medische- en andere afspraken. Uiteraard ontvangt u een kilometervergoeding. Voor meer informatie: Liesbeth de Vries, T: 020-5776577 of 5776546, of E: [email protected]

39

Wij zijn op zoek naar een gastheer of een gastvrouw voor de koffieochtend in Rotterdam voor diverse taken. Voor meer informatie: Shirley Ensel [email protected] 020 5776585

JMW • Activiteiten

AGENDA De bijeenkomsten zijn voor iedereen met een Joodse achtergrond en partner.

OPROEP GASTVROUW/ HEER GEZOCHT VOOR LEV Lev, het nieuwe ontmoetingscentrum van JMW, is op zoek naar een team van gastvrouwen/ heren, die het café en de ontmoetingsruimte gaan bemannen. Van maandag tot donderdag is het centrum open voor koffie, thee, een praatje, cursussen, informatie en advies, hulp bij het opzetten van eigen activiteiten, soep met broodjes, gezelligheid, lezingen, films, gespreksgroepen en nog veel meer. De gastvrouw en gastheer heten de mensen welkom, serveren de koffie, thee, soep en een broodje en bieden ondersteuning bij het programma en de activiteiten. Heeft u belangstelling, dan kunt u informatie krijgen bij: E: [email protected] T: 020 5776588

Almere

Speciale maaltijden ter ere van de Joodse feestdagen:

Bijzonderheden: 16 september Rosj Hasjana met appeltjes en honing 4 oktober Soekot vieren bij Harry 21 oktober Jeanette Loeb geeft een lezing over de geschiedenis van de Joden in Amsterdam 18 november Bingo 9 december Chanoeka viering Iedere woensdag vanaf 09.30 uur inloop koffieochtend in buurtcentrum Parkwijk. Informatie: Judith Heslenfeld T 036 5328135

In de eetzaal van Beth Shalom. Donderdag 17 september Rosj Hasjana diner Woensdag 30 september Soekot diner Dinsdag 8 december Chanouka diner. Informatie: E [email protected] of T 020 577 65 88

Di z’n Koffie

Amsterdam

Ouderenwerk Het ouderenwerk gaat verhuizen naar de Kastelenstraat. Dat betekent dat alle activiteiten van het ouderenwerk ook gaan verhuizen. Voor meer informatie zie de achterzijde van de Benjamin.

Cursussen

JMW à la carte: muzikale maaltijd Iedere tweede dinsdag van de maand. De JMW à la carte maaltijd wordt omlijst door een voorstelling van een opera, musical of cabaret op het grote scherm in Beth Shalom. Kosten € 22,50; voor leden van het BSP € 20. Aanvang 15.00 uur. 13 oktober La Traviata van Guiseppe Verdi. Dinsdag 10 november Andre Rieu in Wonderland.

Joodse Geschiedenis Meer Bewegen voor Ouderen Jiddisje conversatie In deze groepen zijn nog enkele plaatsten beschikbaar. Meer informatie bij [email protected] of 020 577 65 88

Apeldoorn

Dagtochten 50+:

Arnhem

9 september dagtocht naar Giethoorn Informatie: E 50+@ joodseactiviteiten.nl T 020 5776588

1 oktober Soekot 5 november Gezellige ontmoetingen voor iedereen moet een joodse achtergrond en zijn/haar eventuele partner op de 1e donderdag van de maand tussen 10.30 uur en 12.30 uur. Aanmelden: Jennifer Slasi T 06 814 181 10 of E [email protected] of Milli v/d Berg T 0317 424 746

JMW à la carte Voor zelfstandig wonende ouderen wordt er iedere dinsdag om 17.00 een heerlijke driegangen maaltijd geserveerd. De eettafel is gesloten op de volgende data: Dinsdag 15 september Dinsdag 22 september Dinsdag 29 september Dinsdag 6 oktober Informatie: E: [email protected] of T: 020 5776588

40

HaMakor Geen JMW groep Bijna iedere derde vrijdag van de maand, 10.00 – 13.00 uur. Iedereen is welkom. Kosten € 2 Aanmelden: Ritha Groot T 055 533 68 96/ 0613468309 E [email protected]

Den Bosch Bejachad

17 september Rosj Ha’sjana bijeenkomst. Vanaf 10.30 bij Ingrid Aanmelden: Ingrid Stern T 073 521 48 05 E [email protected]

JMW • Activiteiten

Breda

Hilversum

Rotterdam

9 september Rosj Hasjana bijeenkomst 30 september Vier Soekot in de Soeka (extra bijeenkomst) 14 oktober 11 november Bijeenkomsten elke 2e woensdag van de maand. Aanvang alle bijeenkomsten 10.00 uur, programma vanaf 10.30 uur Informatie: T. van Praagh T 076 58 73 467 E [email protected]

17 september huiskamerkoffie bij Toos als start van het nieuwe jaar 4 oktober Uitstapje naar het verzetsmuseum voor de tentoonstelling ‘Geen nummers maar namen’ in Amsterdam met koffie en lunch 15 oktober Koffie Nesjomme 10 december Chanoeka (let op: 2e donderdag!) Bijeenkomsten in principe iedere 3e donderdag van de maand. Informatie: Edith Bernards-Baas T 035 541 47 50 of E edith. [email protected] W www.gooisenesjomme.nl

16 september Film over zusje Zeidler 21 oktober Sjmoezen 18 november Lezing Eddy Israël over zijn boek Iedere derde woensdag van de maand van 10.30 uur tot 12.30 uur. Locatie: LJG, Mozartlaan 99, ingang Bachlaan, Rotterdam. Informatie: Frieda T 06 23179105 of Ali E [email protected]

Finjan

Haarlem/ Bloemendaal Tsevet

8 september Film Blue Jasmin van Woody Allen 13 oktober Lezing Marianne van Praag over haar ervaringen als vrouwelijke rabbijn 10 november De geestige en boeiende Marga van Praag komt vertellen 8 december Chanoeka Bijeenkomsten inloop 19.30 uur. Aanvang 20.00 uur. Informatie: Ellen Wambach of Maya van Leeuwen T 023 525 20 66 (Ellen) of 0622236539 (Maya)

Heerenveen Mifgasjiem

Woensdag 9 september Shirley Ensel - workshop Ivriet Woensdag 14 oktober Nathan Habers – afd. communicatie ambassade Israël Zondag 15 november Filmmiddag: De Hoeden van Jeruzalem met een nagesprek (let op: aangepaste aanvangstijd 13.30 uur U bent iedere 2e woensdag van de maand van harte welkom en 2 keer per seizoen op een zondag, aanvang 10.30 uur. Kosten: €12,50 inclusief koffie en gebak en een lunch. Aanmelden: Ro Dalsheim: T 06 23 50 20 77 of E roben_dalsheim@zonnet. nl of Richard Frankfort 0592 39 93 66 [email protected]

Gooise Nesjomme

Den Haag

Mitzwe Bar 8 september Lezing van Elise Friedmann van het CIDI over Israël 30 september De traditionele High Tea zal worden gehouden in de Soekah van het Mr. Visserhuis (let op datum ivm Jomtov!) Voor de High Tea moet u zich aanmelden. 13 oktober bijeenkomst Bijeenkomsten normaal elke 2e dinsdag van de maand vanaf 14.30 uur. Alle bijeenkomsten in Brasserie Mazzeltov Den Haag. Informatie en aanmelden bij B. Braat T 0172 430628 of E [email protected]

Heiloo

Joffie Koffie

Café Jom Risjon 4 oktober 1 november Gezellige bijeenkomsten voor 65 plussers. Altijd op de eerste zondag van de maand tussen 11.00 uur en 13.00 uur. Meer informatie en aanmelding bij Frieda T 015 262 39 40 of 06 23 17 91 05

Zaandam

Misjpoge aan de Zaan 16 september Rosj ha’sjana als start van het nieuwe seizoen 30 september 28 oktober 25 november 9 december Chanoeka Bijeenkomsten iedere laatste woensdag van de maand van 10.00 uur tot 12.00 uur. Informatie: Erna Houtkooper-Barend T 06 22 47 31 71 of E [email protected]

Zwolle

Tsafon

9 september Wim van Dijk vertelt over het onderwerp ‘Emoties in het Jodendom’ 14 oktober Lezing van Ben Gershon, Joodse striptekenaar 11 november Lezing van Guus Luijters ‘Kind in de Sjoa’ Bijeenkomsten vanaf 19.30 uur, start bijeenkomsten 20.00 uur Informatie: Reina Oudgenoeg T 072 533 31 27 of E [email protected]

41

JOO-OOST 29 november Cabaret Kwatsch met de voorstelling ‘Simches moet je vieren, de sores komt vanzelf’ Kosten: €19,50 euro. Tijd: 13.30u – 16.30u Bijeenkomsten voor iedereen met een Joodse achtergrond en hun partner. Aanmelden: Marion de Klijn E [email protected] of Anneke Kopuit E [email protected] T 0570-517502

JMW • Activiteiten

GROEPSPAGINA Gespreksgroep rouwverwerking

Jongere tweede generatie

50+ en alleen

Het is een ingrijpende ervaring om iemand te verliezen die je dierbaar is. Het vraagt een enorme aanpassing. Er zijn alleen nog herinneringen. De toekomst moet opnieuw worden ingevuld. Het verwerken van het verlies kan moeilijk en eenzaam zijn. Iedereen ervaart rouw op zijn/haar eigen manier. Praten met anderen die in een vergelijkbare situatie verkeren kan troostend en bemoedigend zijn.

Als er over de tweede generatie wordt gepraat, dan ligt de focus vaak op de mensen geboren tussen ’45-’55. Maar ook jouw ouder(s) hebben de oorlog meegemaakt en dus ben jij tweede generatie. Kamp jij zo nu en dan met tweede generatie issues? Maar is de levensfase waar jij in zit niet te vergelijken met de “klassieke tweede generatie groep”. Als je na 1965 geboren bent en graag met andere tweede generatiegenoten van gedachten wilt wisselen dan kan dat. De bijeenkomsten kunnen ook in de avonden plaats vinden.

Doordat je leven ingewikkeld is (geweest) en je aandacht in de jaren dat je volwassen werd uitging naar het vormgeven van je eigen leven, heb je achteraf keuzes gemaakt die je betreurt. Je had misschien kinderen gewild of je hebt nooit echt ruimte gemaakt voor een partner in je leven. Oorzaken kunnen zijn: ouders die je aandacht opeisten, je bent te druk met het maken van een carrière (het kind dat het goed moest maken), of er zijn andere problemen die wellicht tweede generatie gerelateerd zijn.

Duur: drie bijeenkomsten 1 keer per 2 weken Kosten €30,-

Kind in de oorlog De oorlog ligt 70 jaar achter ons. Je leeft nu, maar zo nu en dan blijft de oorlog als een soort cactus van binnen steken. Als je de oorlog als kind hebt meegemaakt kun je nu nog plotseling opkomende gevoelens van eenzaamheid en onveiligheid of het gemis van dierbaren voelen. In deze groep wissel je ervaringen uit en vind je ondersteuning. Duur: vijf bijeenkomsten 1 keer per 2 weken Kosten € 50,In het najaar begint er een groep in Rotterdam!

Duur: vier bijeenkomsten 1 keer per 2 weken Kosten €40,-

Mozaïek van je leven Je wilde altijd al schrijven, maar je komt er niet toe. Onder begeleiding en met afgebakende opdrachten schrijven we over dingen die ons bezighouden. Op die manier schrijf je fragmentarisch je levensverhaal. We lezen elkaar voor en krijgen reacties op onze teksten. Een aanrader! Schrijftalent is niet nodig! Duur: tien bijeenkomsten Kosten € 75,-

Kind van een Joodse vader De term Vaderjoden is alweer een tijd geleden voor het eerst gebruikt door Andreas Burnier. De één voelt het als erkenning, de ander als belediging. In deze groep gaan we dieper in op de betekenis en gevoelswaarde van mensen met een Joodse vader. Duur: vier bijeenkomsten 1 keer per 2 weken Kosten € 30,-

42

Duur: vier bijeenkomsten 1 keer per 2 weken Kosten €40,-

Joodse cultuur in één dag Hoe zat dat ook alweer? Wanneer begint de sjabbat en wat is Jom Kipoer? Wat was ook alweer een choepa en wat een brit mila? Spijker uw kennis van het Jodendom in één dag helemaal bij. november 2015 Aanmelden 020-5776566 E [email protected] Kosten €35,- inclusief lesmateriaal en lunch

Dé online community van Joods Nederland, compleet vernieuwd Met Nieuws, de Joodse Gids, de Agenda van Joods Nederland en de vriendschapssite Jingles, maar ook met doneren aan het goede doel. NIEUW OP JONET • Columnisten van Frits Barend en Marc de Hond tot Natascha van Weezel en Esther Voet; • Te gebruiken op desktop, tablet en smartphone; • Ontvang de Jonet nieuwsbrief; • Laat je informeren en geef je mening. Jonet is niet religieus, niet politiek en bestemd voor zowel Joden als niet-Joden. Like ons op Facebook: www.facebook.com/Jonetnl

Uitbetalingen Child Survivor Fund TEKST HANS VUIJSJE

J

MW wordt dagelijks benaderd door aanvragers bij het Child Survivor Fund van de Claims Conference die vragen hoe het met de uitbetaling staat. Het betreft een eenmalige bedrag van €2.500. Tot nu toe konden wij daar helaas niets over zeggen.

Survivors of the Holocaust & Descendants) heeft met scherpe bewoordingen deze afspraken tussen de Claims Conference en de Duitse overheid veroordeeld. Ook jmw betreurt het zeer dat deze afspraken zijn gemaakt en dat deze niet eerder bekend zijn gemaakt.

Inmiddels is er meer duidelijkheid. Dat is helaas niet positief.

Hans Vuijsje Algemeen directeur

De Claims conference heeft afspraken gemaakt met de Duitse overheid over de betaling van budgetten in fasen. Het Child Survivor Fund ging op 1 januari 2015 van start. De eerste betalingen vonden plaats in mei aan 22.000 oorlogskinderen. Nu is het geld voor 2015 op. Volgende betalingen gaan pas plaatsvinden in 2016. Als dat budget op is wordt het 2017. In totaal hebben 90.000 mensen zich aangemeld voor een uitkering, waarvan ca. 72.000 daadwerkelijk voor dit eenmalig bedrag in aanmerking komen.

Deze tekst is gebaseerd op de nu beschikbare informatie uit de algemeen bestuursvergadering van de Claims Conference. Hoewel ernaar is gestreefd deze informatie zo duidelijk mogelijk weer te geven en toe te spitsen op de belangen van Nederlandse rechthebbenden, geldt juridisch uitsluitend eventuele informatie zoals verstrekt door de Claims Conference (zie: www.claimscon.org). Deze informatie is op dit moment echter nog niet beschikbaar. Aan deze publicatie zijn dan ook geen rechten te ontlenen. jmw is op geen enkele manier verantwoordelijk voor de toekenning van uitkeringen, noch voor andere besluiten die de Claims Conference neemt.

De Nederlandse vertegenwoordiger in het algemeen bestuur van de Claims Conference, Max Arpels Lezer (Vice-President World Federation of Jewish Child

Ontmoet oude bekenden en maak nieuwe vrienden. Jingles voor vriendschap of meer is er voor iedereen met een Joodse achtergrond.

www.jonet.nl/jingles De nieuwste functies • Veilig & vertrouwd • [email protected] / Powered by JMW

44

JMW • Sjoekertjes & oproepen

SJOEKERTJES & OPROEPEN Joods koor Zingen maakt blij het geeft je nieuwe energie en het werkt ook nog positief op je gezondheid. Wij zijn een Joods medienekoor uit Nijmegen en zingen Joodse-Synagogale-Jiddische en Ladino-liederen. Zingen is voor alle leeftijden dus ook voor 80+, bij ons uiterst gezellige koor geen enkel probleem. Wij hebben regelmatig optredens om onze mooie Joodse cultuur door middel van zang uit te dragen Wil je het vrijblijvend eens komen proberen, sjalom, we willen je graag ontmoeten. Ons motto: “Zeg nooit dat je niet kunt zingen.” Wil je ons beluisteren? Op youtube staan enkele liederen. Op onze website www.kol-chadash.nl vind je alle andere informatie. Wij repeteren elke woensdagavond van 20.00 tot 22.00 uur. Eddy Falkenstein tel. 06-29588995 of email [email protected].

Schilderij de eerste Joodse dans in de wereld

Struikelstenen Alkmaar zoekt nabestaanden

De Stichting "Tsjernina voor kinderen van Tsjernobyl" stelt een schilderij beschikbaar met de naam "De eerste Joodse dans in de wereld", olieverf op doek, 150x480 cm van Diana Prichodovskaja, 17 jaar, gemaakt in 2000, Kinderkunstschool Minsk Wit-Rusland. Wij willen dit kunstwerk graag onderbrengen op plaatsen waar veel Joodse mensen komen. Het is ook geschikt voor grote zalen, b.v. bioscopen of theaters. Verdere info op www.tsjernina.nl klik op "werk leerlingen". Reacties naar: [email protected]. Info bij: mw. drs L. Beckering-Tsjernina (voorzitter) tel: 020-6644703

Op 2 november a.s. komt Gunter Demnig in Alkmaar bij negen huizen in de binnenstad Solpersteine leggen. Voor het gezin van Elias en Rebecca den Hartog-Lermer met hun vier kinderen; voor Frederik en Elisabeth Hagens-Asser met zoon; voor Hans en Gertrude Frankenberg-Goldschmidt; voor Sientje Bing-Englander; voor Eli en Aron Bing; voor Leon en Sara de Jongh-Bing; voor Johanna Elzas; voor Mozes en Berendina de Jongh-le Grand met hun drie kinderen; voor Mozes en Jaantje Lewijt-de Jongh; en voor Abraham en Bertha de Wolff-Noach (de laatste rabbijn van Alkmaar). De Stichting Stolpersteine Alkmaar is op zoek naar nabestaanden van alle personen zodat we hen persoonlijk voor de steenlegging in november kunnen uitnodigen. Meer informatie: www.stolpersteine-alkmaar.nl

World Federation of Jewish Child Survivors Van 9 tot 11 oktober wordt er een wereld federatie van Joodse overlevenden van de Holocaust die kind waren ten tijde van de oorlog georganiseerd. Er zijn verschillende sprekers. Meld je aan via de website: www.holocaustchild.org.

Joodse vrienden op Jingles.nl 641 Actieve weduwnaar, 80 jaar en jonger uitziend, 1.60 meter, liberaal Joods (niet religieus) zoekt een gezellige vriendin, leeftijd jonger dan 70 jaar, om samen leuke dingen te doen en een beetje van het leven te genieten.

642 Zelfstandige leuke spontane vrouw, 47 jaar, omgeving Amsterdam, zou het leuk vinden om een moderne man te ontmoeten om samen te genieten van de mooie en leuke dingen van het leven! Spreekt dit jou aan, dan kijk ik uit naar je reactie.

Ik ga graag uit eten, naar bioscoop, theater, concert, opera, ballet en reis veel, vooral in Europa, het Verre Oosten, Australië en Nieuw Zeeland, ook maak ik vaak cruises. Ik woon in AmsterdamBuitenveldert.

Wilt u reageren op één van de oproepen, stuur ons uw brief in een gesloten envelop met linksboven in de hoek het nummer van uw keuze. Wij sturen uw gesloten envelop door aan de geadresseerde. ‘Benjamin redactie, o.v.v. Schadchen, De Lairessestraat 145-147, 1075 HJ A’dam’ of per mail info@debenjamin. Zie www.jonet.nl/jingles

45

COLOFON

JMW BUREAUS Bureau Amsterdam Spreekuur maandag t/m vrijdag 09.30-12.00 uur en woensdagavond op afspraak Tel. 020 577 65 77 e-mail [email protected]

Bureau Arnhem Uitsluitend telefonisch spreekuur dinsdag 09.30-11.30 uur Tel. 026 445 12 89 e-mail [email protected]

Bureau Den Haag Uitsluitend telefonisch spreekuur dinsdag 14.00 -15.30 uur Tel. 070 355 56 72 e-mail [email protected]

Bureau Eindhoven Uitsluitend telefonisch spreekuur dinsdag 09.30 -11.30 uur Tel. 040 243 45 45 e-mail [email protected]

De Benjamin wordt uitgegeven door JMW (Joods Maatschappelijk Werk) en verschijnt vier keer per jaar in een oplage van 9.000 exemplaren. Het blad wordt op aanvraag gratis verstuurd naar in Nederland wonende abonnees. Personen in het buitenland ontvangen de Benjamin indien minimaal €25 (meer is welkom) per jaar wordt gedoneerd. U kunt zich abonneren door gebruikmaking van de antwoordbon in deze Benjamin, of door registratie op de website www.debenjamin.info. Het volgende nummer (102) verschijnt tussen 30 november en 3 december 2015. Benjamin redactie Hoofdredacteur: Michel Kotek Redactie: Karien Anstadt, Ferry Biedermann, Marianne Fuchs, Esther Scholtens, Jolan Toff, Barbara Tanenbaum, Wouter van der Schaaf, Jacqueline de Boer, Lea van Coeverden, Patrick Sternfeld. Redactieadres JMW De Lairessestraat 145-147 1075 HJ Amsterdam tel 020 577 65 18 (redactie) tel 020 577 6566 (abonnementadministratie) E-mail: [email protected] www.debenjamin.info

Bureau Enschede Uitsluitend bereikbaar via kantoor Amsterdam Tel. 020-5776577 e-mail [email protected]

Bureau Friesland, Groningen, Drenthe Uitsluitend telefonisch bereikbaar via kantoor Amsterdam. Tel. 020 5776577 e-mail [email protected]

Vormgeving Luna 3, Utrecht Druk Hega Offset, Rijswijk

Bureau Rotterdam Uitsluitend telefonisch spreekuur dinsdag 14.00-15.30 uur Tel. 010 466 86 66 e-mail [email protected]

Foto voorpagina Patrick Sternfeld

Bezoek onze website www.joodswelzijn.nl Voor een volledig en actueel overzicht van de openingstijden, diensten en activiteiten!

Sluitingsdatum voor het aanleveren van kopij voor het Chanoeka-nummer:

12 oktober 2015

46

Benjamin service pakket Voor €18,50 per jaar kunt u lid worden van het Benjamin Service Pakket. Met dit (gezins) lidmaatschap kunt u gebruik maken van allerlei aanbiedingen, zorg en gemaksdiensten, artikelen en cursussen. Het volledige aanbod kunt u lezen op www. benjaminservicepakket.nl. Naast de algemene diensten hebben wij ook een aantal ‘Joodse’ diensten zoals JMW à la carte en In je nopjes aan de knopjes. Informatie bij JMW afd. 50+ T 020 577 65 88 van maandag tot en met donderdag van 9.00 tot 17.00 uur E [email protected] In 2015 hebben wij het lidmaatschap moeten verhogen naar €18,50 voor leden met een automatische incasso. Het bedrag voor leden die van oudsher per acceptgiro betalen blijft gelijk, namelijk € 22,50.

Uw donatie helpt! Bent u nog geen donateur van de Benjamin, maar wilt u graag financieel bijdragen? Maak dan uw bedrag over op rekening NL15INGB0000204420. t.n.v. Stichting JMW Bijdragen & Fondsen o.v.v. donatie Benjamin. De Lairessestraat 145-147, 1075 HJ Amsterdam. Ga voor een online donatie naar www.debenjamin.info.

Antwoordbon 101 naam

voorletter(s)

voornaam

adres

postcode

woonplaats

telefoon vast

telefoon mobiel

e-mail

geboortedatum

nationaliteit

man

vrouw

Ik heb wel/geen Joodse achtergrond (*doorhalen wat niet van toepassing is)

(indien van toepassing) naam partner

voorletter(s)

voornaam

geboortedatum

man

vrouw

nationaliteit

wel

geen Joodse achtergrond

Ik wil graag een gratis abonnement op de Benjamin. Ik wil graag informatie over de gesproken Benjamin. Ik wil graag lid worden van het Benjamin Service Pakket. Ik wil meer informatie over:

Ik wil deelnemen aan één van de volgende groepen: Gespreksgroep rouwverwerking

50+ en alleen

Kind in de oorlog

Joodse cultuur in één dag

Kind van een Joodse vader Jongere tweede generatie Mozaïek van je leven

Maak het hokje van uw keuze zwart Uw persoonlijke gegevens worden conform de wet op de privacy behandeld.

Deze bon zenden naar:

datum

JMW – Benjamin abonnementenadministratie DE LAIRESSESTRAAT 145-147 1075 HJ AMSTERDAM

handtekening

47

LEV is het nieuwe inloop- en informatiecentrum van JMW en de cursuslocatie van Joods Educatief Centrum Crescas aan de Kastelenstraat in Buitenveldert

Welkom! voor: koffie, thee, een praatje, c�rsussen, info�matie en ad�ies, hulp bij het opzetten va� eigen acti�iteiten, soep en broodjes, gezelligheid, lezingen, films, gespre�s�roepen en nog veel meer

Laat u inspireren Openingsfeest: zondag 22 november

Voor meer informatie: [email protected] of 020 – 577 65 88

[email protected] of 020 – 640 23 80