6
Gezinscoach Saleha el Haddioui: ‘‘Ik kan ook dingen van je leren’’
BSL - ALG_BK_1KZM - 3274r1_9789031399826
063
64
De generalist
Gezinscoach en maatschappelijk werker Saleha el Haddioui is betrokken bij alle levensgebieden van multiprobleemgezinnen. Een bescheiden hulpverlener met een hoofddoek tussen de stugge Westlanders. ‘‘Ik kom vaak tegen dat mensen zeggen: dat is mijn clie¨nt. Daarmee snij je jezelf in de vingers. Het gaat er tenslotte om die clie¨nt vaardigheden te leren om zichzelf te helpen.’’ ‘‘Collega’s uit Rotterdam lopen vaak op tegen de mentaliteit in het Westland. De mensen in al die kassen, tussen de komkommers en tomaten, zijn soms ontoegankelijk. Daar zit voor mij ook een raakvlak in met het Marokkaanse karakter. De vuile was hang je niet buiten, dat los je samen op, dat hou je binnen. Daardoor weet ik dat je voorzichtig moet zijn. Ik kom dan ook niet confronterend bij de mensen binnen. Het is ook niet niks dat mensen jou in hun thuissituatie binnenlaten, als een gast in hun leven. Dat benoem ik ook zo tegenover clie¨nten, dat vertrouwen, dat heb ik te allen tijde hoog in het vaandel. Ik hoor ze later vaak zeggen: waarom heb ik niet eerder hulp gezocht? Het zit in de aard van de mensen de deur dicht te houden en de ogen voor de problemen te sluiten.’’ 6.1
Vertrouwen winnen
Saleha el Haddioui (45) is afkomstig uit Marokko en woont sinds haar achtste in het Westland. Na de havo trouwde ze en kreeg kinderen. Op haar 26e begon ze met de studie sociaalpedagogisch werk (SPW4). Bij de gemeente Naaldwijk werd ze voor twintig uur begeleider van vluchtelingen. ‘‘Ik moest ze naar zelfstandigheid begeleiden en dat was een hele uitdaging. Mensen die de taal niet spraken en die ik aan de hand moest nemen om verder te komen in de maatschappij.’’ Eind jaren negentig kwamen er minder vluchtelingen en werd het asielzoekerscentrum in Naaldwijk opgeheven. ‘‘In 1998 begon ik bij Maatzorg, de thuiszorg, als AWBZ-begeleider voor multiprobleemgezinnen. Ik werkte op indicatie en begeleidde gezinnen op verschillende gebieden. Leren omgaan met kinderen, opvoedingsproblemen, omgaan met psychiatrische problematiek. Ik was er voor de praktische begeleiding van het gezin.’’ De hulpverlening als gezinsbegeleider bij de thuiszorg was per definitie outreachend. ‘‘Het kernprobleem in deze gezinnen was vaak psychiatrie. Tachtig procent van de indicaties kwam vanuit de GGZ. Er waren moeders met een borderlinestoornis en dat betekende nogal wat voor de relatie met hun partner, hun kinderen en de omgeving. Dat begon al bij het ontbreken van enig ziektebesef. Wat mankeert jou
BSL - ALG_BK_1KZM - 3274r1_9789031399826
064
6 Gezinscoach Saleha el Haddioui: ‘‘Ik kan ook dingen van je leren’’
65
en wat betekent dat voor je omgeving? Wat kun je anders doen? Door het vertrouwen van het gezin te verwerven, kwam ik stapje voor stapje verder. Een psychiatrische stoornis heeft een grote impact. In veel gezinnen ontbreekt elke structuur in het dagelijks leven. Dan nemen ze alles maar zoals het komt.’’ In het Westland kwam Saleha vooral bij autochtone gezinnen en dat deed ze met hoofddoek en al. ‘‘Sommige mensen zag je daar toch wel naar kijken. Bij een vrouw vroeg ik meteen: had u niet verwacht dat ik hier voor u zou staan? Komt dat door mijn hoofddoek? Bent u wel een Nederlandse, vroeg ze. Ja, maar ik ben in Marokko geboren. Als u daar vragen over heeft, stel ze gewoon, zei ik. Ik kan ook de hoofddoek afdoen als u dat prettig vindt. Door het te bespreken, maak je contact en geef je jezelf en de ander de ruimte. Bovendien ben ik zelf ook een Westlandse en ken ik de bevolking goed. Het is een hele kunst om door het harnas heen te breken.’’ Sommige mensen geven vooraf ook aan dat ze geen buitenlander willen. ‘‘We gaan daarover niet de discussie aan, maar vangen dat op als team. Ik ben er ook niet voor om het af te dwingen. Vaak krijg ik de vraag: ‘‘Is het niet moeilijk om als Marokkaanse vrouw met hoofddoek binnen te komen?’’ Maar ligt dat nou aan mij, zie ik het niet, of is het er niet? In de praktijk is het namelijk helemaal niet moeilijk. Ik heb nooit het gevoel dat mensen anders naar mij kijken omdat ik een hoofddoek op heb. Ik kom ook niet binnen met een toon van: ik ga het jou even vertellen. Ik kom naast je staan en kan ook dingen van je leren. Dat speel ik niet, zo ben ik.’’
Bij dit gezin waren vijf instanties betrokken en dat is heel minimaal. Bij evaluaties zitten we vaak met tien instanties.
6.2
Generalist en specialist
El Haddioui wordt gemotiveerd door mensen en is gevormd door haar afkomst, zegt ze. ‘‘Ik kom uit een groot gezin, heel dynamisch, met
BSL - ALG_BK_1KZM - 3274r1_9789031399826
065
66
De generalist
heel verschillende mensen die heel uiteenlopende problemen hebben. Ik heb dingen in mijn familie gezien, die ik ook bij anderen zie. Daardoor is het voor mij gemakkelijker om anderen als mens te blijven zien. Er zijn genoeg familieleden die zeggen: dat werk van jou zou ik nooit gaan doen, onvoorstelbaar dat je die richting op bent gegaan. Al die problemen, altijd dat contact, altijd samenwerken, het zou voor mijn familie een ver-van-mijn-bedshow zijn.’’ Saleha wilde zich juist theoretisch verdiepen in de hulpverlening aan gezinnen en volgde naast haar werk de deeltijdopleiding maatschappelijk werk, waarvoor ze in 2003 afstudeerde. Nu doet ze 24 uur gezinscoaching en 12 uur regulier algemeen maatschappelijk werk, in de vorm van groepswerk en spreekuren maatschappelijk werk. Als gezinscoach heeft ze meer verantwoordelijkheden dan als thuisbegeleider. ‘‘Als thuisbegeleider werkte ik onder een behandelaar die de doelen voor mij bepaalde. Als gezinscoach werk ik niet onder iemand, maar werk ik met het gezin en onderhoud alle contacten. Ik heb meer professionele vrijheid en ik kom daardoor gemakkelijker binnen. Ik heb wel te maken met kaders: deze tijd hebben we, dit is mijn specialisatie, dit kan ik dus voor u betekenen, maar de invulling doen we samen.’’ In de ogen van Saleha is een maatschappelijk werker per definitie generalist, vergelijkbaar met de huisarts. ‘‘Maar binnen je generalisme kun je je ook specialiseren. Zo heb ik mij gespecialiseerd in het netwerken, in het contact houden met meerdere disciplines voor gezinnen die op verschillende levensgebieden problemen hebben. Hoe houd ik contact met uiteenlopende specialisten en hoe geef ik aan dit gezin die vaardigheden mee? Bijvoorbeeld: hoe praat je met ambtenaren? Dat zijn kleine vaardigheden die deze mensen vaak missen.’’ Tijdens de opleiding werd ze vanuit Maatzorg al als groepswerker gedetacheerd bij Kwadraad, een grote organisatie voor maatschappelijk werk in Zuid-Holland. Sindsdien begeleidt ze gespreksgroepen over opvoeden, pubergedrag en assertiviteit. ‘‘Een groep die ik heel graag geef is ‘Puber in huis’. De puberteit is een hele dynamische fase in het leven van een kind, waarbij je het contact met je kind juist kunt versterken. Er komt bijvoorbeeld iemand van de verslavingszorg over drugs praten. Je kunt je er ook voor afsluiten en denken dat je kind altijd kind blijft. Of je kunt meegaan, inzicht krijgen in hun leefwereld en dan heb je een heerlijke tijd met je puber.’’
BSL - ALG_BK_1KZM - 3274r1_9789031399826
066
6 Gezinscoach Saleha el Haddioui: ‘‘Ik kan ook dingen van je leren’’
6.3
67
Competenties
Competenties op het gebied van pedagogische hulpverlening zijn voor een gezinscoach onmisbaar, zegt El Haddioui. ‘‘Als je daar niet competent in bent, moet je veel zaken laten liggen. Dan zal je veel signalen van kinderen niet zien. Die ouders hebben behoefte aan adviezen. Je kunt laten zien dat het om de levensfasen van een kind gaat en dat het gedrag bij die fase hoort. Hoe kun je dat als ouders bijsturen en wat heb je daar voor rol in? De geborgenheid en de veiligheid van kinderen staan op nummer e´e´n. Het feit dat een gezin mij toelaat en mij vertrouwt, daarmee zal ik ze altijd complimenteren. Dat vertrouwen zal ik nooit beschamen, tenzij ik vanwege de kinderen een andere beslissing moet nemen.’’ Sociaaljuridische vaardigheden heeft Saleha minder nodig. ‘‘De vragen daarover verwijzen we door. Als het gaat om schuldhulpverlening heb ik wel contacten met advocaten en schuldeisers. Het is niet zo dat ik mensen voor een bezwaarschrift naar een jurist doorverwijs, maar daarbij help ik ze wel. Bij de multiprobleemclie¨nten die ik begeleid, kun je wel informatie proberen te geven, maar veel snappen ze niet. Vaak kan het niet anders dan dat je het letterlijk samen gaat doen. Ik ga ook met clie¨nten naar sociaal raadslieden of advocaten. Clie¨nten kunnen dan alles vragen en ik ondersteun ze daarbij.’’ Competenties op het gebied van participatie zijn niet het eerste aandachtsgebied van El Haddioui. ‘‘Het zit wel bij preventiedoelstellingen van het groepswerk. We hebben bijvoorbeeld een aangepaste puberen opvoedgroep voor Marokkaanse ouders. Daarmee nemen we de taaldrempel weg, omdat deze ouders vaak de nodige vaardigheden ontberen op het gebied van opvoeden. Daar zit dan ook participatie bij.’’
BSL - ALG_BK_1KZM - 3274r1_9789031399826
067
68
De generalist
In mijn ogen krijg je pas meerwaarde als je samenwerkt.
6.4
Randvoorwaarden en professioneel netwerk
Saleha heeft van haar werkgevers steeds de ruimte gekregen om zich te specialiseren, eerst in groepswerk en psychiatrie, daarna in gezinscoaching. ‘‘Tegelijk ben ik wel generalist, want als ik voor een uitdaging sta, dan ga ik daarvoor. Van oudsher is vaak geroepen dat psychiatrie niet bij maatschappelijk werk past, maar ik loop er niet voor weg. Iemand is geen borderliner, maar een mens die borderline heeft. Ik wil altijd uitgaan van de mens.’’ Bij het contact met andere professionals gaat het in de ogen van Saleha net zoals bij de gezinnen om gelijkwaardigheid. ‘‘Daar kom je ook niet binnen met een toon van: ik zal het jullie eens even vertellen. Als er heel veel betrokkenen zijn bij een gezin, hebben hulpverleners vaak de houding van: Dat kan ik toch ook doen? Ik deed het toch altijd? Geef elkaar erkenning. Stel er is in een gezin een maatschappelijk werker die al zo veel heeft geprobeerd, Jij komt er binnen en veegt dat, hup, van tafel. Dat is de ergste doodzonde die je kunt begaan in het contact met een andere professional. Het begint bij de ander laten vertellen, waar het gezin bij is, want ik wil transparant zijn. Het gezin hoort bij die gesprekken te zijn. Daarom spreekt de methodiek gezinscoaching mij aan. Ik stel me nooit zo op dat ik die collega’s het even ga vertellen. Ik kom hier naast het gezin staan.’’ ‘‘In mijn ogen krijg je pas meerwaarde als je samenwerkt. Daar moet je hard aan werken door er zelf ook de andere hulpverleners bij te betrekken. Ik kom vaak tegen dat mensen zeggen: dat is mijn clie¨nt. Daarmee snij je jezelf in de vingers, want die clie¨nt is niet van jou of mij. Het gaat er tenslotte om die clie¨nt de vaardigheden te leren om zichzelf te helpen. Dat doe je met alle professionals die er zijn.’’
BSL - ALG_BK_1KZM - 3274r1_9789031399826
068
6 Gezinscoach Saleha el Haddioui: ‘‘Ik kan ook dingen van je leren’’
69
Mijn uitgangspunt is dat ouders altijd het beste willen voor hun kinderen.
Casus: Rust in het gezin ‘‘Ik begeleid een gezin met drie kinderen, van wie er twee onder toezicht gesteld zijn. Het gaat niet goed met ze. De kinderen verzuimen school en er komen signalen dat ze onverzorgd rondlopen. De school heeft weinig contact met de ouders. Ze komen niet op de afspraak als ze zijn uitgenodigd. Ook de gezinsvoogd krijgt geen werkbaar contact met de ouders. Die is door de rechter ingezet om de veiligheid van de kinderen te waarborgen. Maar de ouders werken niet mee en trekken hun handen ervan af. Ze laten de gezinsvoogd binnen, maar dat is alles.’’ ‘‘De gezinsvoogd kan het gezin hooguit e´e´n keer per maand aandacht geven. Hij heeft toen aan het gezin gevraagd of ze voor gezinscoaching voelden. Je komt bij het gezin binnen, met een intensieve vorm van hulpverlening. Bij dit gezin zijn nog vijf andere instanties betrokken. De kracht van intensieve gezinscoaching is dat veel van deze hulpverleners niet meer nodig zijn. Ik maak een plan van aanpak samen met het gezin en de verwijzer die mij daar heeft geı¨ntroduceerd. Ook alle andere hulpverleners kunnen eraan bijdragen.’’ ‘‘De moeder is 33 en heeft altijd in het Westland gewoond. Het ontbreekt haar aan cruciale vaardigheden om het huishouden te runnen. Ze zit op de grens van zwakbegaafdheid. Ze heeft psychosociale problemen, financie¨le moeilijkheden, problemen met het huishouden, weinig opvoedingsvaardigheden en slechte relaties met instanties. Haar nieuwe vriend had ook een kind, haar ex-man bemoeide er zich niet meer mee. Haar ouders hadden eigen sores, waren niet sterk genoeg om haar te helpen. Het was van generatie op generatie een zwak milieu.’’
BSL - ALG_BK_1KZM - 3274r1_9789031399826
069
70
De generalist
‘‘Mijn uitgangspunt is dat ouders altijd het beste willen voor hun kinderen. We hebben eerst de financie¨n op orde gekregen. Er is een bewindvoerder aangesteld vanuit de plangroep; we hebben schuldsanering aangevraagd en ze krijgen weekgeld. Tegelijk constateerden we dat er niet voor elke hulpverlener een taak lag. Als dit gezin geen ruimte heeft voor diagnose bij de GGZ, omdat ze de afspraken niet nakomen, dan heeft de GGZ ook even geen rol. Er moeten eerst nog andere praktische zaken worden geregeld. Dat is de insteek die ik heb als ik bij deze gezinnen binnenkom.’’ ‘‘De hulpverlening sluit nu veel beter aan op waar dit gezin behoefte aan heeft. Ze stonden al twee keer op de nominatie om ontruimd te worden. Het gaat nu veel beter met de kinderen, vooral omdat de financie¨n geregeld zijn en er rust is. Vervolgens hebben we een indicatie aangevraagd voor intensieve opvoedingsondersteuning. Dat is nodig om de opvoedingsvaardigheden bij deze ouders te versterken. Hiervoor hebben ze nu een coach die ook in dat gezin komt met voorbeelden, met videohometraining, om heel praktisch met de opvoedingsvaardigheden aan de slag te gaan.’’ ‘‘Er waren zo veel mensen bij dit gezin betrokken, en die liepen allemaal te klagen: het is trekken aan een dood paard. Als ik als gezinscoach begin, breng ik rust. De eerste zes maanden ben ik de enige betrokkene. In dit gezin waren er alleen al drie verschillende hulpverleners betrokken bij de kinderen. Er waren twee gezinsvoogden, dat werd er e´e´n, en het schoolmaatschappelijk werk bemoeide zich er mee. Intussen gebeurde er van alles, de ouders moesten naar Sociale zaken en naar het Werkplein.’’ ‘‘Wat heb je aan opvoedingsvaardigheden als de moeder zegt: ‘Weet je Saleha, ik heb nu letterlijk geen cent meer’, als je het hebt over aanbod- en vraaggericht, hoe duidelijk wil je de vraag hebben? Intussen heeft het gezin wel vaardigheden aangeleerd voor de opvoeding, de kinderen zijn nog altijd niet uit huis geplaatst. Maar het is niet een gezin waarin nu alles geregeld is en waar nooit meer hulpverlening nodig zal zijn. De ervaring leert dat een gezin als dit op een dag toch weer terugkomt.’’
BSL - ALG_BK_1KZM - 3274r1_9789031399826
070
