6 Alfred Edelstein over zijn ontdekkingstocht

SE EN MET EEN JOOD AD VOOR IEDERE 2 BL 10 . AL NR TA • AR 27 KW NG GR AT IS 15 • JA ARGA 20 KA OE AN CH • ACHT ERGROND

Oudkerk over opa en angst / 17 “Je kunt zo makkelijk van jezelf afdwalen”

Joods via de journalistiek / 6 Alfred Edelstein over zijn ontdekkingstocht

Kunst en de kehila in Turkije / 26 Goed leven, toenemende spanningen

“Chanoeka, zoo’n jolig feest” / 30 ‘Chanoeko’-schoolfeesten met robots begin 20ste eeuw

Het Joods Jongeren Fonds zet zich in om deelname van jongeren met een Joodse achtergrond aan activiteiten die hun persoonlijke ontwikkeling of Joodse identiteit ten goede komen, mogelijk te maken. Daarmee helpt het JJF niet alleen jongeren met een Joodse achtergrond, maar ook de versterking van de Joodse gemeenschap en Joods leven in Nederland. Wil je weten of je in aanmerking komt voor een subsidie of renteloze lening? Surf dan naar www.joodsjongerenfonds.nl of bekijk onze Facebookpagina op www.facebook.com/joodsjongerenfonds!

HotspOTs Israël

Dit is het Israël dat we je willen laten zien Verken het uitgaansleven van Tel Aviv, of onderneem een wijntour op de Golan Hoogvlakte. Zweef in een luchtballon over de woestijn, of mis een paar uur slaap om naar de magische, met sterren bezaaide hemel in de woestijn te staren.

Ga er op uit, met de fiets: in het noorden, in het zuiden van het land of in en rondom Jeruzalem. Met deze reisgids maak je kennis met het Israël van de 21e eeuw!

www.hotspotsisrael.com

)FU
+PPETF
+BBS
SPOE
NFU


A%F
+PPETF
"HFOEB
BQQ (SBUJT
UF
EPXOMPBEFO
VJU
"QQMFT
"QQTUPSF
PG "OESPJET
1MBZTUPSF

WIJ WENSEN ALLE BENJAMIN LEZERS CHANOEKA SAMEACH!

INHOUDSOPGAVE ARTIKELEN Joodse Achternamen / Perdeck

8

Drie generaties / Joodse vrouwen

12

Israëlische kunstenaars

14

Interview / Rob Oudkerk

17

Fotohandelaar / in Friesland

24

Joodse leven / in Turkije

26

Alfred Edelstein / 6

Mijn leven / Hans Hammelburg

28

Uiteindelijk ben ik er in geslaagd onze wortels te vinden

RUBRIEKEN Benjamin / Nieuws

5

Tien ergernissen / Voorstelling

10

Column / Simone Cohen de Lara

11

Historische Column / 30

Eten en opeten / Marion Cohen

32

Bart Wallet over Chanoeka begin vorige eeuw

JMW JMW Actueel / Lev

23

Eitzes van Esther / Vluchtelingen

34

Overname Jingles

37

Jonet.nl

39

JMW activiteiten Sjoekertjes & Oproepen

40-44

Sinai Centrum / 38

45

Opvang met Joodse signatuur

3

Oproep!

OMDAT BIJZONDERE ZORG NODIG IS.

Heeft u een bijzonder verhaal dat aansluit bij een van de vaste rubrieken in de Benjamin laat het ons weten. ELKE GIFT DRAAGT BIJ AAN BETERE ZORG €15

EEN RUGZAK VOOR PERSOONLIJKE SPULLEN

€250

EEN GESPECIALISEERDE ROLLATOR TER BEVORDERING VAN DE MOBILITEIT

€95

EEN AANGEPAST MATRAS DAT DOORLIGGEN VOORKOMT

€600

EEN BEENSTEUN VOOR VERBETERDE STABILITEIT

ALEH IN CIJFERS 4 WOONGEMEENSCHAPPEN 650+ MEERVOUDIG GEHANDICAPTEN 24/7 ZORG NODIG VAN MEDISCHE STAF, THERAPEUTEN EN VRIJWILLIGERS

ELKE GIFT DRAAGT BIJ AAN BETERE ZORG

GA NAAR WWW.ISRAELACTIE.NL

Denk daarbij aan ondermeer de volgende rubrieken: • Joodse achternamen • Wat bezielt mij? • De drive achter initiatieven en organisaties • Hoofdinterview.

De Benjamin is er door en voor u Wij zullen uw input zorgvuldig toetsen, maar kunnen niet toezeggen dat uw input ook geplaatst zal worden. Wij vragen u om begrip.

OF STEUN ONS OP IBAN NL91 INGB 0000 7777 77

020-644 8429 Postbus 7858

[email protected] 1008 AB Amsterdam

Stuur uw gedachte en input naar [email protected]

SAMEN LEVEN VROUWEN EN HUN OLIJFBOMEN

WIZO Nederland organiseert van 22 november 2015 tot medio april 2016 de tentoonstelling ‘SAMEN-LEVEN vrouwen en hun olijfbomen’, op verschillende plaatsen in ons land. Vriendschap, loyaliteit en verdraagzaamheid tussen mensen van heel verschillende culturele en religieuze achtergrond is mogelijk, ondanks alle obstakels die er zijn. Door samen te gaan schilderen in het project ‘Vrouwen en hun olijfbomen’ in het WIZO Community Center in Afula (Israël) hebben 35 Israëlische vrouwen van joodse, islamitische, christelijke en circassische achtergrond dat ervaren! 22 november Hilton Hotel in Amsterdam 24 november t/m 11 december 2015 in het Atrium van het stadhuis van Den Haag 16 december t/m 17 januari 2016 in de Centrale Bibliotheek, Rotterdam 12 februari t/m 16 april 2016 Museum Sjoel Elburg Meer informatie: www.wizo.nl

35 vrouwen, 35 schilderijen, 1 droom! Een inspirerende boodschap van verdraagzaamheid en vriendschap ondanks culturele en religieuze verschillen. Een ontroerende uitdrukking van tolerantie. WIZO Europe

e

www.wizo.nl Tel. 020 - 646 30 17

BENJAMIN NIEUWS Waar haat regeert en angst heerst

L

bij opviel was dat velen binnen de Joodse gemeenschap angstig zijn om überhaupt een mening te uiten. Uiteraard wilde ik hier graag meer van weten. Een van de reacties was dat ik dan maar eens een kijkje moest nemen op antisemitische websites, waar wordt opgeroepen om Joden van allerlei pluimage aan te melden. Van wat ik op deze website zag sloeg ik stijl achterover. Ik vraag me toch werkelijk af in wat voor een waardeloze zogenaamde rechtsstaat we zijn beland als zulke sites al jarenlang hun vergiftigde gedachtengoed kunnen verspreiden. Het verhaal dat zulke sites op servers draaien die in Timboektoe staan waar in Nederland niets aan gedaan kan worden, gaat er bij mij niet in, evenals het feit dat vrijheid van meningsuiting zo’n geweldig mooi gedachtengoed is. Je heerlijk laten gaan in antisemitische en/of discriminerende retoriek moet dus maar kunnen. Shocking!

Liever spreken we over al het moois dat ons bindt, of het positieve dat ons als Joodse gemeenschap bezighoudt. Maar wegkijken van de realiteit heeft ons volkje nog zelden iets positiefs opgeleverd.

Deze Benjamin snij ik graag het gevoelige vluchtelingenvraagstuk aan als onderwerp, en de haat die Europa als een vloedgolf overspoelt. Haat die geenszins gestoeld is op feiten, maar slechts op emoties. Mijn zeventienjarige zoon met wie ik regelmatig diepgaande gesprekken voer, vroeg me onlangs wat ik vond van de komst van die vele vluchtelingen naar Nederland. “Is dat nu wel zo verstandig om zovelen op te vangen in een land dat welbeschouwd een van de drukstbevolkte gebieden van de wereld is? Worden extremisten niet in de kaart gespeeld door de toestroom van bijna onverwerkbare aantallen asielzoekers?” Goede vragen die ik even op mezelf moest laten inwerken. Tal van gedachten borrelden naar boven.

Zou het inderdaad zo zijn dat vele Joden hun ‘bek’ niet meer durven open te trekken uit angst voor wat ooit is geweest en voor wat ook hen mogelijk zou kunnen overkomen? Ik doe hierbij een oproep aan een ieder die invloed heeft, zowel Joods als niet Joods, om dit soort verschrikkelijke gezwellen uit dit zo mooie Nederlandse land te snijden, zowel on- als offline. Sta op voor recht en bestrijd onrecht, zeker ook als dat onrecht niet onze eigen gemeenschap treft. Als trotse Nederlandse Jood moeten wij ons lot en onze toekomst in eigen hand nemen en houden. Chanoeka is ons wonderlijke licht in een winterse donkere periode. Wie laat zichzelf nu zo’n wonderlijk licht ontnemen? Door haat laat ik me in elk geval niet de weg wijzen.

Allereerst de vraag, aan wie heb ik –anders dan aan mijn ouders- mijn eigen leven te danken? Aan de goedheid van Nederlanders die bereid waren Joden op te vangen? Welke duistere figuren bevinden zich onder die groep vluchtelingen, met andere dan vredelievende bedoelingen? Is het hier nu echt zo druk, of doen wij maar alsof? Het antwoord aan mijn zoon kende tal van mitsen en maren, maar opvang van vluchtelingen in Nederland voor ‘uitsluitend’ diegene die het echt nodig hebben was mijn uiteindelijke antwoord. Zet echter drie Joden aan een tafel en je hebt tenminste vier meningen. De belangrijkste vertegenwoordigende Joodse instantie van Nederland, het CJO, bracht onlangs de volgende persverklaring naar buiten: “Wij zijn ons ervan bewust dat een deel van de vluchtelingen uit het Midden-Oosten zeer negatieve gevoelens over Joden koestert. Dat baart ons zorgen. Niettemin mogen wij Joden degenen die in nood zijn en vluchten voor grof geweld onze steun niet onthouden. Het Centraal Joods Overleg roept de regering met klem op om een menselijk en ruimhartig beleid te ontwerpen ten aanzien van de vluchtelingen. De Joodse organisaties zullen dat ondersteunen waar zij kunnen.”

In deze Benjamin zijn zowel vluchtelingen als angst terugkerende onderwerpen. Lees vooral het openhartige interview met Rob Oudkerk, maar ook de Eitzes van Esther. Beiden spreken zich uit over wat angst teweegbrengt, maar ook hoe angst beteugeld kan worden. Ter afsluiting wijs ik u graag op de mogelijkheid van doneren aan de Benjamin. Zonder u kunnen wij ons werk niet voortzetten. Wens u nog oneindig veel lichtjaren Chanoeka in vrijheid, geluk en gezondheid. Michel Kotek Hoofdredacteur Benjamin

Na de discussie met mijn zoon legde ik de vragen van mijn zoon voor aan anderen in de gemeenschap en wat mij daar-

5

WAT BEZIELT MIJ?

Alfred Edelstein

Journalistieke weg naar het Jodendom TEKST & FOTO JOANNE NIHOM

Het Jodendom speelde bij ons thuis in de verre provincie Drenthe op geen enkele wijze een rol. Jarenlang ging ik er dan ook vanuit dat we doorsnee Nederlanders waren zonder specifieke achtergrond. Hoe kon ik ook weten dat mijn familie van vaderskant voortkomt uit Alfred Edelstein, directeur Joodse Omroep

een hele rijke Oost-Europees-Joodse traditie?

J

er bestaat. Als radioverslaggever van de publieke omroep werden Nederland en de rest van de wereld mijn werkgebied.

a, ooit werd een klein tipje van de sluier opgelicht. Ik moet een jaar of tien zijn geweest en op een middag bladerde ik, hoogstwaarschijnlijk uit verveling, door een oud fotoalbum. Alle weergegeven personen waren me volslagen onbekend.  Eén foto in het bijzonder trok mijn aandacht. Op een vergeelde en beduimelde opname prijkte een oudere man met baard en een hoed. Een soort Sinterklaas in mijn kinderogen, maar dan in het zwart. Toen ik mijn stiefmoeder vroeg wie dat was, schrok ze en zei ze dat deze meneer familie van mijn vader was, iemand uit het buitenland. Nadrukkelijk voegde ze eraan toe dat ik maar beter niemand kon vertellen over deze foto. Kennelijk slikken kinderen de meest eigenaardige dingen van hun ouders en ik liet het erbij. Ik had ook geen idee wat er aan de hand was, ook al was de zichtbare schrikreactie van mijn stiefmoeder me niet ontgaan. Zelfs als ik er wel iets van had begrepen, zou het me vermoedelijk niet erg hebben beziggehouden. Ik had wel wat anders aan mijn hoofd.

Een rabbijn was voor mij een doorsnee religieuze gezagsdrager

Ik herinner me een verslag dat ik maakte over een protestactie voor de onderdrukte Russische Joden die werd geleid door rabbijn Awraham Soetendorp. In mijn optiek was een rabbijn een doorsnee religieuze gezagsdrager zoals een pastoor of dominee. En de onderdrukking van de Joden in de Sovjetunie een kwestie van groot onrecht die niet veel verschilde van de hel van de Argentijnse junta of de Apartheid in Zuid-Afrika. Als jonge verslaggever voldeed ik nauwkeurig aan de opdracht en maakte de meest neutrale en objectieve reportage denkbaar. Alles werd anders in het voorjaar van 1979. Mijn eindredacteur stuurde me naar Israël. De opdracht was een lange reportage over een kibboets, een fenomeen dat toen al aan verandering onderhevig was. Voor mij was Israël tot dan toe een neutraal begrip, vergelijkbaar met Noorwegen of Singapore, al waren de Israëlische staatslieden me bekend. Namen als die van Ben Goerion en Golda Meïr kende ik wel vanaf mijn schooltijd. Sinds enige tijd was Menachem Begin aan het bewind.

In de roerige jaren ‘70 beleefde ik de puberteit en na de middelbare school werd ik aangenomen op de School voor de Journalistiek. En zo had ik vervolgens het geluk te belanden in het voor mij meest spannende beroep dat

6

Joods • Wat bezielt mij?

journalistieke werk. Naast de berichtgeving rond Prinsjesdag, de Molukse kwestie of de nijpende werkloosheid in Drenthe, leidde de weg van de verslaggever regelmatig naar het Jodendom in zijn vele verschijningsvormen. De maatschappelijke uitwerking van de Amerikaanse televisieserie Holocaust die in Nederland grote invloed had, was zo´n onderwerp. In een andere categorie was de teruggave van de Sinaï door Israël aan Egypte dat ook, al spoedig gevolgd door de moordpartij door Libanese Falangisten in de door Israël gecontroleerde vluchtelingenkampen Sabra en Shatila. In de jaren die volgden overlapten werk en privé elkaar steeds vaker, met als voorlopig hoogtepunt mijn aanstelling als directeur van de Joodse Omroep in 2009. Als me wordt gevraagd waar ik sta in het Joodse leven, volgt er een kort antwoord: ik ben een betrokken waarnemer. Vergelijkbaar met een soort Kuifje die rondtrekt in de fascinerende wereld van het Jodendom. Het mooiste en veelzijdigste onderwerp dat er is. Uiteindelijk ben ik er in geslaagd onze wortels te vinden. Er ontvouwde zich een bonte geschiedenis van rondtrekkende kooplieden in het Habsburgse Rijk. Van de jonge chassied Meïr Friedmann die zich in de 19e eeuw ontwikkelde tot een gezaghebbende liberale rabbijn, van een Weense feministe avant la lettre, van gefortuneerde Argentijnse graanhandelaren en intellectuele tantes in Genève en Rome.

Alfred Edelstein (1868-1940), overgrootvader van Alfred Edelstein Mijn opdracht voerde me naar een kibboets in de omgeving van Haifa. Een gemeenschap die was bevolkt met seculiere Israëliërs van Oost-Europese, Duitse en Belgische afkomst. Vele anderen met Joodse wortels hebben hun eerste bezoek aan Israël beschreven als thuiskomen. Voor mij was dit niet zo, mijn huis stond in Nederland. De kennismaking met het Joodse land was er vooral een van herkenning. Herkenning van iets dat op de een of andere manier heel vertrouwd voelde, maar niet precies te definiëren was. De mensen, de manier van praten, de gezichtsuitdrukkingen, kortom, het gevoel.

"De kennismaking met het Joodse land was er vooral een van herkenning." Het was de aanzet tot een proces van nadenken waarbij ik herinneringen uit mijn jeugd ophaalde en zoveel jaar later weer de familiealbums doornam. Ofschoon er met geen woord over was gesproken, moet mijn dierbare vader het hebben aangevoeld en legde hij het laatste stuk van de puzzel. In een kort en bijna zakelijk gesprek vertelde hij over onze Joodse afkomst. Het gesprek had iets van een omgekeerde coming out en vervulde mij met opwinding.

Lina Edelstein-Kohn, betovergootmoeder van Alfred Ook de man op de beduimelde foto uit mijn jeugd heb ik tenslotte kunnen traceren: betovergrootvader Chaskel Edelstein die in 1830 in de Poolse sjtetl Nowy Wisnize het levenslicht zag. En dan is er nog stamvader Sendar die in 1861 in Krakau overleed. Bij de burgerlijke stand in die stad staat hij omschreven als ‘żebrak’, bedelaar. U zal begrijpen, over hem praten we in onze familie liever niet. •

Betrokken waarnemer van het Jodendom Mijn familie mocht dan hebben besloten om consequent onder de radar te blijven, mijn interesse was hoe dan ook gewekt. Wat vooral hielp bij de ontdekkingstocht was mijn

7

ACHTERNAMEN

Van Przedecki tot Perdeck TEKST & FOTO'S NINE PERDECK

Opa Przedecki kwam lang geleden uit

in 1852 en had dus makkelijk mijn overgrootvader kunnen zijn. Zijn zoon, mijn vader, Albert Adam Przedecki, werd in 1888 geboren. In 1949, toen hij al 61 was, kregen mijn ouders nog een nakomertje en dat was ik. Grootvader Przedecki werd geboren in Warschau. Op 29-jarige leeftijd moest hij vluchten voor een pogrom. Rond 1881 kwam hij na een lange, barre tocht veilig aan in Amsterdam. Moeilijk te bevatten dat dit anderhalve eeuw geleden is en dat er in dit opzicht nog zo weinig is veranderd. Ook nu moeten mensen huis en haard verlaten op zoek naar nieuwe horizonten, op de vlucht voor oorlog of discriminatie.

Polen naar Nederland, een vluchteling voor geweld en vervolging. Tijdens de oorlog werd op zijn geboorteplek alles wat Joods was weggevaagd.

A

ls iemand zich tegenwoordig zou voorstellen met de achternaam Przedecki, dan zou deze persoon, zeker in Amsterdam, niet meer zo opvallen als in de tijd van mijn grootvader. Het is dan ook wel heel erg lang geleden want mijn Opa werd geboren

Berooid aangekomen In de toen nog niet gedigitaliseerde wereld werd je in het gemeentearchief van Amsterdam geregistreerd in schoon-

Nine Perdeck met haar vader

8

Joods • Achtergrond van Joodse achternamen

Sjoa-gedenkplaat aan de Joden van Przedecz, Jeruzalem

Links Albert Adam, de vader van Nine, met zijn jongere broer Max, ca. 1900

schrift en daar vond ik het: ‘Zijgmon Lijon Przedecki, beroep: Reiziger’. Een van de eerste en weinige vreemdelingen die in dat jaar Nederland binnenkwamen. Te voet gekomen, nauwelijks bagage en in gezelschap van een goede vriend en landgenoot, een zekere Huf. Hoe moet dat geweest zijn, heb ik me dikwijls afgevraagd. Alles achter je laten, alleen en op de vlucht na het meemaken van iets afschuwelijks. Naar een onbekend land met een onbekende taal. Maar opa Przedecki was jong en blijkbaar toegerust met een goede handelsgeest want in korte tijd vestigde hij met succes een importbedrijf waarmee hij tabak van Cuba naar Amsterdam haalde.

Een goede oplossing leek ‘Perdeck’. Makkelijk uit te spreken en te schrijven, en waar toch de oude naam nog een beetje in doorschijnt. Maar klinkt die naam voor de buitenwereld wel Hollands? Nou, nee, nog altijd hoor ik: “waar komt die naam vandaan?”

Uit een verloren wereld Ja, waar kwam die naam eigenlijk vandaan? Het bleef mij fascineren dus ik ben op zoek gegaan naar de oorsprong van Przedecki. Lang leve het internet! Wat bleek, er bestaat een stadje 150 km ten westen van Warschau genaamd Przedecz. En dat niet alleen. Er bestaat ook nog een lijst uit 1928 van Joodse ambachtslieden en daar vond ik een Michal Przdecki, kleermaker in 1916. Aan het einde van de 14e eeuw vestigden de eerste Joden zich in Przedecz. Begin 20ste eeuw was een derde van de bevolking Joods. De Jiddische naam van de stad was Pshaytsh. Er was sprake van een zeer bloeiende Joodse gemeenschap met alles wat daarbij hoort: sjoels, Joodse scholen, Joodse bibliotheek, culturele organisaties, mikwe en begraafplaats. De meeste Joden waren handelaren of ambachtslieden. Helaas is van dat alles niets meer over. Ook hier hebben de oorlog en de vervolging alles wat Joods was, weggevaagd. Het enige dat nog herinnert aan de eeuwenlange Joodse aanwezigheid in de stad is een gedenksteen op de voormalige Joodse begraafplaats. Vanuit een zweempje nostalgie naar een voorbije wereld zou ik best de oorspronkelijke naam in ere willen herstellen en mij dan met trots voorstellen als Nine Przedecki. •

Een minder lastige naam Maar ja, terugkomend op de naam: wat moest je toentertijd met zo’n voor Amsterdammers onuitspreekbare naam? Wat werd mijn vader, vertelde hij vaak, als jongetje met die naam geplaagd. Ze joelden hem na: “piesedekkie”of “paardedekkie”. Niet dat hij daar erg onder geleden heeft, denk ik.

De wens om meer te assimileren zal zeker ook hebben meegespeeld In het eerste decennium van de vorige eeuw werd er door familieleden, die zich inmiddels vanuit Polen in Duitsland en Antwerpen hadden gevestigd, besloten tot een naamswijziging om niet iedere keer te horen: “hoe spel je dat of hoe spreek je dat uit?” Maar de wens om meer te assimileren zal zeker ook hebben meegespeeld.

9

Human interest • 10 grootste ergernissen

BIJ EEN VOORSTELLING Jolan Toff is een cultuurmens en houdt van een verzetje, maar ook in theaters en bij concerten stapelen de ergernissen zich op. Te krappe stoelen, je benen niet kwijt kunnen en ook nog eens één leuning moeten delen met je buurman. Als je al moe binnenkomt en het blijkt dat je de hele avond moet staan. De rij voor de deur bij de garderobe, in de pauze voor het buffet, voor de wc en na afloop weer bij de garderobe. (Of ik neem mijn jas mee de zaal in en heb daar vervolgens de hele voorstelling last van.) Het slechte geluid, met name in grote stadions bij popconcerten.

FOTO: PATRICK STERNFELD

Munten moeten kopen voor je consumpties. Je houdt altijd over en vergeet ze de volgende keer mee te nemen. Bij sommige theaters verlopen ze zelfs.

Jolan ergert zich weer in een rij

Popconcerten die bijna altijd te laat beginnen. Vervolgens wordt de artiest ovationeel begroet. Een normaal mens krijgt op zijn donder als hij te laat op zijn werk komt. Personen die om alles moeten lachen terwijl je er zelf niets aan vindt. Een lang iemand voor je waar je de hele voorstelling langs moet proberen te kijken. Als je gaat zitten dan weet je al dat je een rotavond tegemoet gaat. Personen die de hele voorstelling er doorheen zitten te kletsen, voor je neus staan te dansen of voortdurend meezingen. Een plaats waar je maar een deel van het toneel kan zien of de hele avond schuin een kant moet opkijken. Een stijve nek tot gevolg.

Human Interest • Column

MEDIATION MUM Simone Cohen de Lara

R

gescoord met voetbal, wat doet dat met je” en “hoe voel je je vandaag?” Ik voel me in ieder geval geenszins serieus genomen, want steevast is het antwoord: “Ik voel me fijn mama, echt heel prettig” en dan volgt er een cynisch lachje.

Waren ze vorig jaar Moederdag nog glad vergeten (dat is toch ergens in juni?) en volgde er rond een uur of drie een in de haast in mekaar geknutseld suf gedichtje, hadden ze dit jaar helaas alles uit de kast gehaald: koffie op bed, een cake met we love you mama en om half twee een ontbijt met echte servetjes. Lief, maar geen geschikt materiaal voor een column jongens! Ook is er al geruime tijd verstreken sinds dochterlief haar broer met een bureaustoel bekogelde en mijn zoon de vrouw die voor hem een etmaal lang helse barenspijnen doorstond voor ‘staatsmongool’ uitmaakte.

Maar nu leek het vanavond ineens of ik een heus gesprek aan de keukentafel had met mijn pubers. Die jongen van mij is namelijk quote unquote “vreselijk knap” en daarmee bedoelen de meisjes op school zijn uiterlijk (heeft ‘ie van z’n vader, echt waar). Ik wilde er natuurlijk direct alles van weten en vuurde er een arsenaal vragen op af: wat die meiden dan allemaal over hem zeggen, wie er precies achter de billen van mijn kind aanloopt en van hemzelf hoorde ik graag wat hij er allemaal van meekrijgt, in hoeverre hij alles doorheeft, in welke mate het hem interesseert, welke vriendinnetjes hij heeft etcetera. Maar al snel vonden de jongelui het welletjes en moest er weer worden overgegaan naar de sleur van alledag: “Mam, pak jij maar even het toetje en kan je nu stoppen met interesse tonen, wij hebben liever gesloten vragen, of we vla willen ofzo.” •

ecentelijk ontving ik een heuse klacht. Niet over mijn werk of mijn sprankelende persoonlijkheid, maar over het uitblijven van verse columns. Ik maak ook niets meer mee sinds ik A: geen afspraakjes met lieden van het andere geslacht heb, B: nauwelijks buitenhuiselijke activiteiten ontplooi en C: vreselijk druk ben met mijn nieuwe carrière als aanstormend mediator, luidde mijn verweer. De fan in kwestie vond dat daar maar snel verandering in moest komen en ik weer een verhaaltje moest gaan schrijven. Sindsdien pieker ik me suf, want ook ik vind dat er geen beter vermaak is dan leedvermaak, alleen blijf ik jammerlijk al enige weken verschoond van buitensporig leed. Maar gelukkig zijn daar mijn pubers nog.

Sinds ik ben begonnen met een opleiding tot mediator heb ik begrip voor alle ogenschijnlijke streken van anderen: ik heb er immers ook weleens een paar geleverd en dat ligt niet aan mijn verderfelijke karakter, maar aan de zogenaamde “situatie” waarin ik me destijds bevond. Wel ben ik druk mijn mediationskills aan het oefenen, op mijn nazaten welteverstaan. Sinds kort stel ik alleen nog maar open vragen, zoals: “Heel knap dat je een doelpunt hebt

80 van Simones leukste columns zijn in boekvorm verkrijgbaar via haar website www.metmijvaltnietteleven.nl. Een gesigneerd exemplaar kost slechts €10 exclusief verzendkosten.

11

TAFEL VOOR 3

Drie generaties Joodse vrouwen een ononderbroken lijn TEKST & FOTO'S WOUTER VAN DER SCHAAF

Overgrootmoeder was lid van de SDAP en

over de veranderingen in opvoeding, Joods leven en Joods beleven, maar ook over wat hetzelfde blijft.

overtuigd zionist, en oma ging nog een

Veranderend beeld van Israël

tijd naar Israël maar moeder en dochter

Israël speelt blijvend een rol in het leven van Elly, Chaja en Avital. Maar het beeld van de Joodse staat is verschoven. Elly vertelt over zichzelf en haar man: “Rudie en ik zijn indertijd naar Israël gegaan. We hadden het plan op Aliyah te gaan. Rudie heeft er zelfs zijn Nederlanderschap voor opgegeven. We hebben er een jaar gewoond, maar besloten terug te keren. Later zijn we natuurlijk vaak naar Israël teruggegaan maar nooit meer met de bedoeling op Aliyah te gaan.” Chaja en Avital hebben nooit een dergelijke stap overwogen. “Israël is natuurlijk wel een ander land dan andere landen. Je hebt er een vanzelfsprekende binding mee,” zegt Avital. “Het is ook het land waar mijn schoonvader is geboren. Maar er permanent wonen? Nee, dat zou ik zeker niet willen. Ik ben daar heel pragmatisch in.”

overwegen zelfs geen vertrek. Drie generaties vrouwen vertellen over hun evoluerende band met Israël en het Joods zijn in Nederland. Elly Cortissos

Chaja denkt er niet anders over: “Het trekt mij niet echt om voorgoed naar Israël te gaan. De mentaliteit is fiks anders. Harder. Nederland is dan toch een aangenaam land om te wonen.“ Een fikse verschuiving over de generaties. Van op handen gedragen land, van idealistisch naar een land met een genormaliseerde status. Bijzonder, dat zeker, maar niet gemeten met andere maatstaven. Wat de kleine Levi later zal besluiten weten ze natuurlijk niet. Dat is onvoorspelbaar. Maar wel kennen ze alle drie het verhaal van Gerda Zeldenrust, de moeder van Elly. Ruim een halve eeuw geleden. “Mijn ouders waren niet alleen lid van de SDAP, zij waren ook overtuigde zionisten. Een overtuiging die ze altijd openlijk hebben uitgdragen en aan mij overgedragen. Het JNF busje had een prominente plek in huis. Toch hebben ook zij nooit het besluit genomen op Aliyah te gaan. Ook na de oorlog bleef Nederland de meest geëigende plek om te wonen.” Israël en het zionisme bleven en blijven een constante factor in het gesprek. Het is iets dat van huis uit ook aan de kinderen wordt overgedragen. Heel anders ligt het met alle godsdienstige gebruiken. En ook hier vormt Gerda Zeldenrust het startpunt. “Mijn oma heeft nooit met mij over

M

ijn moeder werd 104 jaar. Mijn achterkleinzoon is nu twee jaar. Hij heeft hopelijk nog een lang leven te gaan. Van de geboorte van mijn moeder in 1908 tot aan de volwassenheid van mijn achterkleinzoon Levi omspannen zij een hele lange tijd, bijna 150 jaar.” Aan het woord is Elly Cortissos. Voor een tafelgesprek met haar dochter Chaja en haar kleindochter Avital. Ze praten

12

Elly Cortissos met haar kleindochter Avital en dochter Chaja, met de vierde generatie op de achtergrond het Jodendom als religie gepraat. Was voor haar totaal niet belangrijk”, zegt Chaja. “Natuurlijk vierden we wel de feestdagen. Maar dan als onderdeel van onze culturele erfenis. Niet als diep doorleefde godsdienstige gebeurtenis. Het hoorde bij de opvoeding.”

gese Israëlitische Gemeente, PIG, naar 'niet-aangesloten', van de Nederlands-Israëlitische Hoofdsynagoge Amsterdam, NIHS, naar de Liberaal Joodse Gemeente, LJG. Het lijkt wel een permanent wisselen van voorkeuren. Niet zo maar, maar weloverwogen.

Joodse opvoeding blijft belangrijk

“Het trekt mij niet echt om voorgoed naar Israël te gaan. De mentaliteit is fiks anders. Harder. Nederland is dan toch een aangenaam land om te wonen.”

En toch is een constante factor van alle drie dat zij hun kinderen, de volgende generatie, welbewust een Joodse opvoeding willen geven. En dan blijkt de Joodse school Rosj Pina een belangrijke rol te spelen. “Ik wilde per se in Amsterdam wonen om er op die manier voor te zorgen dat onze kinderen, Chaja en Arjeh, naar Rosj Pina en Maimonides konden gaan. Daar konden zij al die dingen leren die ze van huis uit niet mee konden krijgen. Ook Chaja koos om dezelfde redenen voor haar kinderen Yoni en Avital voor Rosj Pina en Maimonides. En de keuze die Avital op haar beurt met haar man zal maken voor haar tweejarige zoon Levi zal maken? “Dat is nog onderwerp van discussie”, zegt ze diplomatiek. Waarmee maar aangegeven is dat door alle generaties heen dit soort zaken onderwerp van permanente discussie zijn. Er is de wil om de continuïteit van de Joodse identiteit zeker te stellen, maar hoe en in welke mate staat steeds ter discussie. Het is voor iedereen een zoeken naar de meest gewenste en haalbare weg. Of het nu gaat om de school, of de keuze voor de Joodse jeugdvereniging. Haboniem voor Elly, Bné Akiwa voor Chaja en weer Haboniem voor Avital. “Voor mij hing de keuze ook erg af van waar mijn vriendinnen naartoe gingen”, zegt Chaja. “En in die tijd gingen de meeste van mijn klasgenoten naar Bné Akiwa.” En zo verschuift het gesprek in de richting van de godsdienst en de betekenis daarvan in hun leven. Van de Portu-

“Het is ontzettend belangrijk om je ergens thuis te voelen. Juist als je zelf niet vanzelfsprekend religieus bent.” zegt Chaja. “En voor mij is dat op dit moment bij de LJG.” En hoe het verder gaat? “Daar zullen we allemaal onze eigen weg in moeten vinden. Een vriendin van mij zegt altijd dat Joods leven net is als een fruitmand. Je neemt er van mee naar eigen keuze. En ieder maakt zijn eigen keuzes.” Zowel Avital, Chaja als Elly benadrukken tijdens het hele gesprek het belang van eigen keuzes kunnen en mogen maken. Ook als kind. “Ja, wij wilden onze kinderen heel nadrukkelijk iets bieden waar het gaat om de Joodse opvoeding en identiteit. En uiteindelijk hebben wij - Rudie en ik - onze eigen weg gekozen. En dat zie ik ook bij mijn dochter en kleindochter. De eigen keuze.” Het is een altijd doorgaand proces, van generatie op generatie. Van oma op moeder op dochter, op kleindochter enzovoorts. Van Gerda op Elly, op Chaja op Avital en verder. Een ononderbroken lijn van moeder naar dochter. •

13

INITIATIEF NEMEN

Israëlische kunstenaars een nieuwe diaspora Onder druk in eigen land en daarbuiten TEKST KARIEN ANSTADT

H

Het is niet iedere dag dat het grootste

et was druk en de sfeer was geanimeerd tijdens de opening van de tentoonstelling Israëlische Kunstenaars – Een Nieuwe Diaspora in De Kring in het centrum van Amsterdam. Journalist Loes Gompes, een van de initiatiefnemers van deze expositie, lichtte in haar openingswoord toe waarom zij samen met kunstenaar Martyn Last speciale aandacht wilde geven aan het werk van Israëlische kunstenaars in Nederland. Aan de ene kant voelen kunstenaars dat ze onder toenemende druk staan in Israël als ze kritiek hebben op het politieke beleid of als dit in hun werk tot uiting komt. Sinds het aantreden, eerder dit jaar, van Miri Regev als minister van cultuur in de rechtse regering van premier Benjamin Netanyahu wordt de druk nog verder opgevoerd. Subsidies dreigen te worden ingetrokken en een voorstelling die Regev in politiek opzicht onwelgevallig was, werd al verboden. Deze maatregelen kunnen ervaren worden als censuur en een beperking van de vrije expressie, legde Gompes uit.

deel van de aanwezigen bij een opening van een tentoonstelling in sociëteit De Kring in Amsterdam uit Joden bestaat, van wie velen elkaar uiteraard kennen. Het ging begin september dan ook om een expositie gewijd aan Israëlische kunstenaars in Nederland, die de laatste tijd vaak tussen twee vuren zitten.

Op twee manieren klem Aan de andere kant hebben Israëlische kunstenaars die in het buitenland werken, dus ook in Nederland, te maken met de BDS-beweging die boycot, desinvestering en sancties tegen Israël, Israëliërs en Israëlische producten voorstaat. Ze lopen daardoor kans te worden geweerd en bij voorbaat bekritiseerd, ongeacht hun politieke visie. Deze kunstenaars, een relatief groot aantal van kwalitatief hoog niveau, zitten dus op twee manieren klem. Toch blijven zij betrokken bij Israël. Ze zijn er opgegroeid, familie en vrienden wonen er en de band met het land blijft. Om aan dit dilemma aandacht te besteden kwamen Gompes en Last, beiden Kringleden, op het idee om Israëlische kunstenaars uit te nodigen om bij De Kring te komen exposeren, een expositie met als thema: engagement. Pianist Avi Darash, die na het openingswoord een opvoering gaf, vertelde ook dat hij naar Nedereland was

Werk van Ilya Rabinovich bij de Kring

14

Still uit Harvest, een film van HertogNadler vredesproces in het Midden-Oosten bevorderen. De tentoonstelling heeft nog een tragische nasleep. Eind september, nog voor het einde van de expositie, overleed Martyn Last aan een hersenbloeding. Hij stond bekend als veelzijdig kunstenaar, was sinds 2010 lid van de Kunstcommissie van De Kring, en organiseerde daar de maandelijkse exposities. •

gekomen omdat hij meende hier meer mogelijkheden te hebben om te groeien als musicus.

Sterk betrokken bij Israël en de vredesbeweging Exposerende kunstenaars waren: Ilya Rabinovich, Ron Amir, duo Hertog & Nadler, duo Gil & Moti, Joseph Semah en Yehudit Mizrahi. Ik licht er een kunstwerk uit. De afbeelding Harvest (2013), uit de gelijknamige korte film van Chaja Hertog en Nir Nadler over een olijfboomgaard, wekte mijn belangstelling. Ik bekeek vervolgens een stuk van de film op het internet, en vond het heel bijzonder. De film is een combinatie van beeld, dans en geluid en geeft de bomen een stem. Zij komen in opstand tegen de mens. Gompes is freelance journalist en programmamaker met een brede culturele belangstelling. In haar werk richt ze zich onder meer op film, theater, beeldende kunst en literatuur. Ze is sterk betrokken bij Israël en heeft daar veel contacten, ook in de wereld van de kunst. Politiek staat ze aan de kant van de vredesbeweging. Financieel werd de expositie mogelijk gemaakt door de stichting De Initiatieven (Harry de Winter), die veelal beoogt om projecten en/of initiatieven met een algemeen maatschappelijk of cultureel belang te ondersteunen. In het bijzonder gaat het hierbij ook om projecten die het

Nog een werk van HertogNadler bij de Kring

15

16

INTERVIEW

Rob Oudkerk en de angst 'Ik ben voor van alles uitgemaakt, maar nog nooit voor rot-Jood' TEKST MARGALITH KLEIJWEGT FOTO'S DIRK SPITS

Rob Oudkerk is inmiddels zestig, maar hij heeft nog steeds iets jongensachtigs. Een soort bravoure, een houding die lijkt te willen zeggen: ’Kom maar op’. Hij praat ogenschijnlijk makkelijk, ook over de zwarte periode in 2004 toen hij moest aftreden als Amsterdams wethouder vanwege zijn bezoek aan hoertjes bij de omstreden tippelzone aan de Theemsweg. Oudkerk en zijn vrouw zijn net verhuisd, ze verruilden hun grote pand in de Spaarndammerbuurt voor een mooi smaakvol ingericht huis met vier verdiepingen en aan de keuken een ruim terras waar het pièce de résistance staat, een regenbestendige bank. “Als het even kan, zitten we hier.” Zijn twee kinderen zijn nu het huis uit en de gezelligheid en het rumoer waar zij voor zorgden, mist hij nog iedere dag.

17

Human interest • Interview

V

oor het radioprogramma 1 op Straat, dat dagelijks live wordt uitgezonden vanuit een mobiele studio, reist Oudkerk, afgewisseld door Marianne van den Anker, iedere keer naar een andere plek in Nederland. Vaak hoort hij pas laat in de middag waar de bus zal stoppen. “Toen ik ermee begon, dacht ik, ach, zo'n half uurtje, dat doe ik er even bij. Maar zo werkt het niet, ik moet me voorbereiden, ernaar toe, het kost me zo'n vijf à zes uur per dag.” Op het moment van ons gesprek heeft hij nog geen idee waar hij straks moet zijn. Geeft dat geen onrustig gevoel? “Daar wen je aan. Het kan best zijn dat ik om 16 uur hoor dat ik nog even naar Enschede moet.” De voormalig wethouder, kamerlid en huisarts is tegenwoordig naast radiopresentator ook adviseur op het gebied van jeugdzorg en ouderenzorg, dat nu onder de gemeente valt. Op sommige plekken wordt hij mismoedig van het defensieve, afwachtende gedrag van ambtenaren die bang zijn voor vernieuwing. “Bij sommige gemeentes is zo weinig energieke doorzettingsmacht, onvoldoende prikkel om te veranderen.” Maar er zijn ook positieve voorbeelden. Oudkerk probeert, in zijn rol als adviseur, medewerkers een zetje te geven en de bureaucratie ondergeschikt te maken aan het doel: betere zorg. Radio maken bevalt Oudkerk. Iedere dag een zoete inval in de bus met mensen die van hun hart geen moordkuil maken. Items over daklozen, vluchtelingen, ouderen. Iemand poneert een opvatting, Oudkerk hoort het aan, vat het samen en laat anderen reageren. “Hoe jonger ze zijn, hoe makkelijker ze zeggen wat ze echt voelen. We zitten in een ouderwetse Amerikaanse schoolbus, misschien dat zo'n omgeving ook een ontspannen gevoel geeft.”

We gaan behoorlijk neurotisch met onze angsten om De leukste uitzending vond hij die van 4 december vorig jaar toen er twaalf allochtone kinderen in de bus zaten. Onderwerp was Zwarte Piet. Het viel hem op dat kinderen minder fel zijn dan volwassenen, ze geven gewoon antwoord op een vraag. “Dat maak je zelden mee. Je vraagt een wethouder hoe iets binnen zijn gemeente is geregeld en je krijgt een of ander lulverhaal dat zijn voorlichter heeft gemaakt. En wat zeiden deze allochtone kinderen? “Ze vonden dat ouders er zich niet zo mee moesten bemoeien. Eigenlijk wilden ze zelf bepalen hoe het verder moest met Zwarte Piet. Dat ze er zo leuk en verstandig over spraken, had ik niet verwacht.” Niet iedere gast in zijn programma is zo redelijk: “Vorige week had ik een vreselijke man als gast die kwam vertellen waarom alle allochtonen dood moesten.” Was deze man niet gewoon bang? “Ja, dat bleek uiteindelijk het geval, je zag het aan zijn

18

Human interest • Interview “Er zat vorige week een jonge vrouw in de bus voor de uitzending. Ze vertelde dat we op tienduizend Nederlanders zeven vluchtelingen gaan opnemen. Dat is helemaal niets, dat noem ik een homeopathische verdunning. Je kan moeilijk met z'n tienduizenden bang zijn voor zeven mensen, dat bestaat niet. Toch sloeg haar verhaal niet aan bij de bange bus-gasten, ze stonden niet open voor zo'n vergelijking. Zeven vluchtelingen waren er gewoon teveel, omdat die hun zusters gingen verkrachten. Kennelijk moet je eerst de emotionele angst bespreken voor je aan de cijfers toekomt. Als er een gevoel van angst is, heeft rationeel praten totaal geen zin, is me duidelijk geworden. Daarom is D66-leider Pechtold naar mijn idee altijd zo dom bezig, veel te rationeel. Ook al kloppen zijn data.”

ogen. Angst dat ze zijn vriendin zouden afpakken, angst om de controle te verliezen.” Begrijpt u die angst? “Ja, mijn hele familie in Israël is bang. Toen ik dertig jaar geleden met ze aan de grens stond, zeiden ze dat de Palestijnen dood moesten. ‘Jongens wat is dit?’, vroeg ik. Ze verdedigden zich door te zeggen dat ze wel als eersten móésten optreden, anders kwamen de Palestijnen hen vermoorden of legden ze bommen in bussen. Mijn familie is bang, en ja, ik begrijp die angst wel. Ik vind het, net als jaloezie, een indringende emotie. Ik ben trouwens ook wel eens bang.” Waarvoor? “Ik ben bang voor afwijzing, dat is me een aantal keren overkomen, heel naar. Soms vraag ik een vriendje expres niet of hij zaterdag met me kan eten, want stel dat hij nee zegt en als ik het niet vraag weet ik ook niet dat hij niet met me wilde eten ... .Misschien een simpel en dom voorbeeld maar zo is het wel, angst voor afwijzing in het klein.”

In Joodse kring bestaat angst voor mogelijke aanslagen, bovendien worden veel Joodse gebouwen beveiligd. Dat is geen prettig gevoel. Aarzelend: “Als we morgen met die beveiliging zouden stoppen, zou er dan werkelijk iets gebeuren?” Stilte. “Ik durf daar niet met zekerheid iets over te zeggen.” Maar angst helpt in ieder geval niet: “Na mijn beruchte opmerking over kut-Marokkanen, waarschuwde de politie, ik moest wel uitkijken, niet door Amsterdam-West lopen.

Zijn we te bang op dit moment? Voor vluchtelingen, voor moslims?

19

Human interest • Interview

Deden jullie thuis iets aan Joods zijn? Met kracht: “Jaaaa! We deden aan alle feestdagen. Ook zo fascinerend, iedere vrijdagavond werd mijn grootvader door mijn vader opgehaald voor sjabbes en later bleek dat de familieleden van mijn vader allemaal op de wegvoerlijst stonden die mijn grootvader had opgesteld. Dus je zou kunnen zeggen dat mijn grootvader er verantwoordelijk voor was dat de hele familie van mijn vader is uitgemoord. Nogal complex allemaal.” Zijn ouders ontmoetten elkaar toen zijn moeder zich wilde inschepen om op Aliyah, emigratie naar Israël, te gaan. Zijn vader bracht het kosjere vlees dat mee moest op de lange tocht, en op de kade sloeg de vonk over. Achteraf denkt Oudkerk dat het beter was geweest als zijn moeder wél naar Israël was vertrokken, de schaduw van de oorlog was te zwaar. “Dan had ze zich zesenvijftig jaar ongelukkig leven bespaard.” Rob Oudkerk ging naar sjoel tot hij op zijn twaalfde botste met rabbijn Awraham Soetendorp. In het verhaal dat hij voor zijn bar mitswa had geschreven, schrapte Soetendorp het stukje waarin Oudkerk beschreef hoeveel hij van zijn opa hield, over opa Cohen mocht tijdens het bar mitswafeest niet worden gesproken. Oudkerk ervoer die ingreep niet alleen als pijnlijk, maar ook als censuur. Bijna plechtig: “Toen heb ik afscheid genomen van het Jodendom. Ik ben nog wel bar mitswa geworden, maar daarna vijfendertig jaar niet meer naar sjoel gegaan.”

Ik werd bang gemaakt. Dat gevoel verdween toen ik op een dag met de fiets bij een stoplicht stond. Naast me stopte een busje met getint glas. Langzaam werd het raampje naar beneden gedraaid, er zaten allemaal Marokkaanse jongens in. ‘Hééé kut-Oudkerk’, riepen ze in koor. ‘Die uitspraak was niet handig van je, daar moeten we nog maar eens over praten.’ En dat was dat. We gaan behoorlijk neurotisch met onze angsten om. Ik heb geen 'Joodse angsten' gekend. Het wordt me regelmatig gevraagd of ik als bekende Joodse Nederlander niet extra bang ben. Misschien is het naïviteit, maar ik heb niet het idee dat mij om mijn Joods-zijn iets zou kunnen gebeuren. Ik ben voor van alles uitgemaakt, hoerenloper, zakkenvuller, maar nooit voor rot-Jood.” Waar bent u wel bang voor? “Toen Hans Knoop me vroeg mee te werken aan zijn documentaire De Langste Nacht, over de Joodse Raad, heb ik twee maanden nagedacht omdat ik bang was dat het me teveel zou aangrijpen en ik vreesde dat ik afgerekend zou worden op wat mijn grootvader had misdaan.” Oudkerk besloot toch mee te werken aan deze boeiende film waarin hij voor het eerst vertelt wat het betekende om de kleinzoon te zijn van David Cohen, één van de voorzitters van de Joodse Raad. De vraag of zijn opa exact heeft geweten waar de Nederlandse Joden naartoe gingen nadat ze op transport werden gesteld, houdt hem nog steeds bezig. “Kijk, het is heel simpel, mijn grootvader heeft mijn moeder in '43 uit de trein laten halen. Als hij had gedacht dat ze naar de Efteling zou gaan, had hij haar laten zitten. Hij wist dus heel goed dat dat niet zo was. Ik zou zo graag even met hem willen bellen om te vragen hoe dat precies zat. Ik was bang dat ik door de film weer heel erg met mijn grootvader geassocieerd zou worden, ‘fout in de oorlog, fout na de oorlog’.”

En de Joodse feestdagen? “Die bleef ik vieren, het zijn geweldige feesten. Alles van de sederavond vind ik geniaal uitgevonden en verzonnen. Ik heb ooit voor al mijn gojse vrienden een sederavond gegeven en we waren om vijf uur 's ochtends klaar, dat was heel gedenkwaardig. Die vrienden zijn er niet Joods door geworden maar ze hebben hun eventuele weerstand tegen Joden die nacht wel laten varen.” Waarom gaat u nu wel weer naar sjoel? “Ik vond dat ik met die boycot op moest houden, het werd kinderachtig. Bovendien kom ik daar graag, ook al geloof ik niet. De gezelligheid, het is heel fijn om erbij te horen.”

Je kunt zo makkelijk van jezelf afdwalen. Helemaal als je macht hebt.

Is uw Joods-zijn nog steeds door de oorlog gedreven? Of kunt u het daar los van zien? “Ik vind het jammer dat mijn moeder bij het uitbreken van de zesdaagse oorlog in '67, toen ik zingend thuis kwam zei dat ik mijn mond moest houden omdat de Derde Wereldoorlog was uitgebroken. Vreselijk. Joods en oorlog, voor mij is het één woord. En dat verwijt ik mijn moeder wel. Zij was in staat om alles met de oorlog te verbinden. Kijk naar deze zonnebrandcrème hier op tafel, mijn moeder zou zo'n flesje binnen twintig seconden aan de Tweede Wereldoorlog koppelen.”

De angst bleek ongegrond, Oudkerk kreeg veel reacties en allemaal positief. Begrijpelijk, want zijn bijdrage aan de film was indrukwekkend. Zijn moeder is in 2008 overleden en heeft de film niet kunnen zien. Niet erg, zegt Oudkerk, want de relatie tussen zijn moeder en grootvader was vreselijk ingewikkeld. Aan de ene kant verachtte zijn moeder haar vader vanwege diens rol in de oorlog en tegelijkertijd spande ze tientallen processen aan om zijn naam te zuiveren. “Ik heb nog nooit zoiets lastigs meegemaakt. En Hans Knoop was haar vijand, vanwege het kritische boek dat hij over de Joodse Raad schreef. Hem wilde ze ook nog een proces aandoen, dus als ik had gezegd dat ik meedeed aan deze documentaire had ze me denk ik geëxcommuniceerd.”

Dus alles was bedreigend? “Ja, mijn zoon Olivier had met oudjaar een keer van die onschuldige sterretjes en daarin zag ze het bombardement op Rotterdam dat ze zelf meemaakte. Een beetje moeilijk

20

Human interest • Interview

Wat is de invloed geweest van uw grootvader op uw denken over de wereld? “Dat je niet te snel over anderen moet oordelen en ik heb geleerd dat je nooit lijsten moet maken, ook niet over wat je nog moet doen. Dat brengt teleurstelling en ongeluk. En dat je geen dingen moet doen waar je niet volledig achter staat, je kunt zo makkelijk van jezelf afdwalen. Helemaal als je macht hebt.”

uit te leggen aan een jongetje van tien. Dat ze me 's nachts belde omdat ze nachtmerries had over kinderen in de trein naar Bergen-Belsen is wat anders. Op zo'n moment vond ik het fijn om er voor haar te kunnen zijn.” Zijn moeder redde als directeur van de crèche aan de Plantage Middenlaan zeshonderd kinderen het leven. Ze smokkelde ze naar het kantoor van de Joodse Gemeente, van daaruit gingen ze naar onderduikadressen. Ondanks haar heldhaftige werk bleef ze haar hele leven gekweld door de herinnering aan al die kinderen die wél op transport gingen. “Daar voelde ze zich schuldig over.”

Maar dat is u als wethouder toch ook gebeurd? Hij knikt, is even stil. “En dat gaat zo snel, zó snel.” •

21

Pesach vier je niet alleen Al meer dan 40 jaar komen zo’n 40 ouderen en alleenstaanden in Lunteren bij elkaar om Pesach te vieren. Door bezuinigingen staat deze viering op de tocht en helaas is er géén alternatief voor deze groep. Cefina wil deze JMW-activiteit veiligstellen. Geef als Chanoeka-cadeau Pesach aan een ander Met € 72 geeft u één iemand al één dag Pesach!

geef

ONDER VERMELDING VAN LUNTEREN 2016 IBAN NL91 INGB 0000 1918 00

STEUNT

jongeren zorg en beveiliging in Joods Nederland

Lev is er voor en door u! Lev, het ontmoetings- en informatiecentrum van Joods Maatschappelijk Werk (JMW) voor iedereen van 60+ met een Joodse achtergrond Lev staat voor ontmoeten, ontwikkelen, inspiratie, informatie en advies. Delen is een sleutelbegrip. Het delen van ideeën, deskundigheid en hobby’s. Bij Lev kunt u ook terecht voor vragen over maatschappelijke voorzieningen en instellingen.

Wat biedt Lev? • Ontmoeting in Joodse sfeer • Delen van uw kennis, kwaliteiten, hobby’s en interesses • Ontwikkeling • Ouderenadviseur • Informatie en advies Open van maandag t/m donderdag van 10.00 tot 16.00 uur. Kastelenstraat 80, 1083 DE Amsterdam Tel 020 - 577 65 88 E-mail [email protected] Volg onze activiteiten op Facebook

JMW Joodse Activiteiten

www.joodswelzijn.nl > Lev

JMW ACTUEEL Lev, het nieuwe ontmoetingsen informatiecentrum van JMW

I

met uw kleinkind, die bijvoorbeeld op één van de Joodse scholen zit, om samen even een broodje te eten en bij te praten?

n de vorige Benjamin heb ik het al aangegeven. Naast flinke bezuinigingen gaat JMW ook een aantal nieuwe initiatieven uitvoeren. Lev, het ontmoetings- en informatiecentrum aan de Kastelenstraat 80 in Amsterdam-Buitenveldert, is daar één van.

Lev: voor, door en met u Lev is gebouwd op de visie dat het niet aan de professionele werkers van JMW is om te bepalen wat nu de inhoud van de activiteiten wordt. Dat is aan u! JMW schept de mogelijkheid, begeleidt en is er om op terug te vallen. U kunt meedenken over wat voor activiteiten Lev gaat ontwikkelen. Wat voor informatie er zou moeten worden gegeven, wat voor culturele activiteiten u leuk vindt etc. etc. Waar mogelijk zullen die activiteiten worden uitgevoerd door vrijwilligers. Bij velen van u zit grote kennis die u kan inzetten voor anderen! Inmiddels hebben wij al een aantal gastvrouwen/heren om Lev te bemensen en u te ontvangen en te voorzien van dat kopje koffie, thee, een gebakje en ander lekkernij.

Wat gaat Lev doen? In deze tijd van de zogenaamde participatiemaatschappij en van de versobering van de sociale voorzieningen is het belangrijk goed op de hoogte te zijn van de mogelijkheden die u heeft. Informatie is daarvoor van belang, maar ook het delen van kennis! Op maandag, dinsdag, woensdag en donderdag kunt u dat in Lev combineren met het gebruiken van een lekker kopje koffie of thee en het gebruiken van een lichte lunch tegen hele redelijke prijzen. Lev wordt een ontmoetingsplek, waar u met elkaar kan afspreken, waar u informatie kan opdoen, kennis kan delen en waar gewoonweg gezellige en leerzame activiteiten worden georganiseerd. Voor meer gespecialiseerde informatie kan u een afspraak maken met de ouderenadviseur of met één van de andere medewerkers van JMW. De mogelijkheid om even alleen aan de leestafel te gaan zitten of de computer te gebruiken om iets op te zoeken, of om contact te maken met familie of vrienden, is er natuurlijk ook.

Lev, wat gebeurt daar nog meer? Lev is een uniek samenwerkingsproject. Niet alleen JMW maakt gebruik van deze ruimte bij het complex van Beth Shalom (overigens met een eigen ingang!), maar ook het Joods educatief centrum ‘Crescas’. Overdag willen onze gastvrouwen en –heren u graag in het ontmoetings- en informatiecentrum ontvangen, s ’avonds organiseert Crescas in Lev cursussen. Het mooie cursusaanbod is te vinden op www.crescas.nl.

Lev: voor JOPO’s en anderen Lev richt zich op 60-plussers. Laten wij het geen ‘ouderen’ meer noemen! Ik ben nu zelf ook zestig. Senioren? Misschien is ‘JOPO’s’ een mooie benaming: ‘Joodse Pensionado’s’. Maar als u nog werkt mag u natuurlijk ook komen hoor! Er zullen zeker activiteiten zijn waar ik ook naar toe zal gaan.

Lev: een warm en krachtig kloppend hart Lev betekent ‘kracht’ en ‘hart’ in het Ivriet. Dat willen wij uitstralen! Wij, onze mensen, zitten nog vol met kracht! Wij zitten vol met warmte! Laten wij die voor elkaar inzetten!

Maar het is niet alleen voor 60-plussers. Het is ook voor mensen van zeer hoge leeftijd, hun kinderen en andere familieleden. De zogenaamde mantelzorgers. Ook voor hen is het belangrijk om informatie te hebben. Maar het doel om naar Lev te komen hoeft natuurlijk niet alleen informatie te zijn. Waarom niet eens afspreken

Hans Vuijsje Algemeen directeur-bestuurder JMW

23

LEVEN IN DE MEDIENE

Joodse fotohandelaar in Friesland TEKST BARBARA TANENBAUM FOTO'S PATRICK STERNFELD EN PRIVÉ COLLECTIE BEN EN RO DALSHEIM

Ben Dalsheim, 80, fotohandelaar en fotograaf, haalt mij op van het station in Leeuwarden. In zijn felrode auto rijden we naar het nieuwbouw appartement aan de rand van de stad. De auto gaat – met ons erin- de lift in naar de vijfde verdieping, de bovenste. Binnen ruikt het naar kippensoep.

H

Dalsheim: “Ik verzamel teveel. Officieel verzamel ik camera’s. Leica’s. Antieke camera’s. Houten camera’s. Maar eigenlijk verzamel ik nog veel meer. Vijftien jaar geleden kochten we dit grote appartement om mijn verzamelingen kwijt te kunnen.”

et is vrijdagmiddag. Vanaf het zonnige appartement kijken we uit over de stad. “Hier recht voor ons was de toegangspoort. En daar staat een kerk, en daar nog een, en daar nog een,” laat Dalsheim me zien. Tijdens het gesprek staat hij regelmatig op om zijn verhaal levendig van beeld te voorzien. Hij laat zien hoe een oude camera met glazen plaat werkt, pakt er, op verzoek, fotoalbums van vroeger bij en toont me met bescheiden trots zijn prijzenkast. Hoe kan het ook anders met een man die zijn hele leven in de fotografie heeft gewerkt?

Van koeien naar fotografie De fascinatie voor de fotografie begon al in zijn tienerjaren. Opgegroeid op het platteland, liep Ben Dalsheim als jongen van 17 jaar met een box-camera om zijn nek door Oost Groningen. Waar de liefde voor de camera precies vandaan komt, weet Dalsheim niet. Wel is zeker dat hij het niet van zijn vader heeft. Deze was vee- en vleeshandelaar en verdiende zijn geld met de koop en verkoop van koeien op de markt. Op de fiets ging hij bij klanten langs. Een van die klanten is tijdens de oorlog de redding geweest van het gezin: daar zat Dalsheim met zijn ouders ondergedoken.

Een eigen fotozaak In 1955 ging Dalsheim in militaire dienst. Tijdens zijn dienst zat hij op de fotoschool in Den Haag. Als leerling laborant werkte hij bij een Joods bedrijf. “Het jaar erna kreeg ik verkering met Ro,” lacht Dalsheim. Als pas getrouwde heer werkte hij als winkelchef bij een fotozaak in Drachten. Na een paar jaar dacht hij: dit kan ik ook zelf. In 1969 opende hij samen met zijn vrouw, de dochter van een Joodse slager uit Enschede, een eigen fotozaak. Samen hebben ze twintig jaar in de zaak gestaan. Hun twee kinderen groeiden op onder de toonbank en de fotografie werd geleidelijk aan ook de hobby van Ro. Het jonge gezin woonde tegenover de winkel en zag hoe er keer op keer werd ingebroken. In de begintijd had de winkel alleen een glazen deur met een enkel slot. Toen volgden twee extra sloten. Daarna tralies. Daarna Plexiglas. Toen

Ben en Ro Dalsheim voor hun fotozaak in Leeuwarden Het huis staat vol met dat waar hij het meest van houdt: camera’s. In de ene hoek staat een camera op een reuzestatief uit 1880. In de andere een prijzenkast vol internationale medailles en bekers die hij won tijdens verschillende fotowedstrijden.

24

een alarm met een magneetstrip. Het alarm ging af in hun slaapkamer en dan racete Dalsheim met een grote filmlamp schreeuwend naar de inbreker aan de overkant.

“Ik zette een grote filmlamp op de inbreker en begon te schreeuwen.”

Ben Dalsheim, fotograaf, circa 1957

Na een operatie werd het Ro teveel en stopte zij in de zaak. Hun zoon nam in 1989 de winkel over en runt deze tot op de dag van vandaag. Dalsheim hielp zijn zoon de eerste tijd nog een paar dagen per week. Dat beviel zoon niet zo, want hij bepaalde hoe de zaak gerund werd. Hij wilde het anders doen dan zijn vader en nog beter. En de tijden veranderen. “Ik was ‘u’ en hij was ‘jij’”, zegt Dalsheim, “ik hield het zo klein mogelijk, investeerde in het klantcontact. Onze zoon deed alles groter, had negen man personeel, draaide grote omzet. Dat kon toen ook. Nu staat hij zelf weer in de winkel en moet hij knokken om overeind te blijven.”

Hoewel Dalsheim zijn kinderen traditioneel Joods heeft opgevoed, ging het gezin nauwelijks naar sjoel. Nu is hij dus wel actief op religieus gebied. Samen met de voorzitter, Ben Troostwijk, en de secretaris, Avraham Schabbing, verzorgt hij het onderhoud van de panden en de begraafplaats. Ook verzorgen ze de diensten die

Joods leven Naast de fotografie is ook het Jodendom een rode draad door het leven van Dalsheim. Als kind kreeg hij veel Joodse gewoontes mee. Het gezin – Dalsheim, zijn ouders en zijn 11 jaar jongere broer- leefde traditioneel en ging regelmatig naar sjoel. Zijn ouders hielden zich zoveel mogelijk aan de Joodse regels. “Ik mocht me van mijn vader vroeger niet scheren op sjabbat. Maar ik deed dat wel.” Ook gebruikte zijn vader in zijn werk veel Joodse woorden om zaken te bespreken met zijn broers die ook veehandelaren waren zodat niet-Joden het niet begrepen.

“Ik mocht me van mijn vader vroeger niet scheren op sjabbat. Maar ik deed dat wel.” Toen Ben en Ro zelf een gezin hadden, voedden zij hun kinderen ook Joods op. “Ook wij deden veel aan de Joodse gebruiken, al was de zaak wel open op sjabbat. Dat was de drukste dag van de week.” Ben en Ro wilden ook graag dat hun zoon met een Joodse partner trouwde. “Wij hebben altijd tegen hem gezegd: zoek een Joodse vrouw. Dan hou je de gebruiken intact en de gezelligheid. Maar dat is verkeerd uitgevallen. Ze zijn uit elkaar gegaan.”

Joodse gemeente Leeuwarden

elke maand door de leden zelf worden gehouden. Alleen met Jom Kippoer komt er een rabbijn om de lange dienst te verzorgen. Voor de maandelijkse diensten proberen ze altijd minjan (verplichte aantal van minimaal tien aanwezige mannen) te krijgen. “Maar wie zijn de trouwste leden? De vrouwen. Maar ja, die tellen niet mee voor de minjan. Wel voor de gezelligheid en de koffie met boterkoek!” •

Sinds 2001 is Dalsheim penningmeester bij de Joodse gemeente Leeuwarden. “Ik was gewend om met cijfers om te gaan vanwege mijn zaak,” legt hij uit. De Joodse gemeente Leeuwarden telt op dit moment 26 leden. Het aantal daalt in rap tempo. In 2001 waren het er nog 40. Veel leden zijn naar de Randstad getrokken op zoek naar werk of een Joodse liefde.

25

Ben Dalsheim, fotograaf, anno nu

JOODS LEVEN IN: TURKIJE

De kunst van het Joodse leven in Turkije TEKST & FOTO'S FERRY BIEDERMANN

maar noemt zichzelf tegelijkertijd ook “cultureel Joods”. De laatste jaren ervaart hij iets meer spanning tussen die twee begrippen dan voorheen.

Moeizame Turkse relatie met minderheden Het leven voor minderheden is niet altijd eenvoudig geweest in Turkije, waar tijdens de Eerste Wereldoorlog en het daaropvolgend ontstaan van de republiek groepen als Armeniërs en Grieken het zwaar te verduren hadden. De relatie met de Koerden is nog steeds niet stabiel. Joden hebben het relatief nog goed gehad in het overwegend islamitische land, hoewel ook zij af en toe antisemitisme ervoeren en doelwit waren van aanslagen of van algemenere acties tegen minderheden.

Moiz Zilberman vult zijn leven met

“Ik krijg nu opeens vragen over mijn naam en of ik dan ook Israëliër en zionist ben”

hedendaagse kunst, naast het leiden van een auto-onderdelenfabriek. Hij en zijn gezin floreren in Turkije hoewel de spanningen in het land

Toch zegt Zilberman dat hij dit soort dingen vroeger nooit aan den lijve heeft ondervonden, ook niet op het niveau van onbegrip of beledigingen. Maar dat is de laatste jaren wel wat veranderd. Gezeten in het met hedendaagse kunst behangen kantoor van zijn galerie overpeinst hij de positie van de Turkse Joden. “Met de politiek van de rechtse regeringen in Israël en de situatie hier in Turkije is er iets ingeslopen dat er vroeger niet was. Ik krijg nu opeens vragen over mijn naam en of ik dan ook Israëliër en zionist ben.” Hij haalt zijn schouders erover op. Zijn naam is inderdaad niet Turks, zijn vader, Izac, was een telg van een welvarend Duits-Bulgaars geslacht en hield er in de vroege jaren ’30 fel communistische ideeën op na. Uiteindelijk vluchtte hij naar Istanboel voor de steeds rechtsere regeringen in Sofia. Izac trouwde in Istanboel met een Ladino-sprekende Turkse vrouw, Zilbermans moeder, uit een traditioneel Joods gezin. In Turkije, dat voor duizenden Joden een toevluchtsoord was, overleefden ze veilig de Tweede Wereldoorlog.

toenemen.

M

et Chanoeka is het niet Moiz Zilberman die de kaarsen aansteekt maar zijn vrouw, Ayten. Niets bijzonders, zou je zeggen? Behalve dat Zilberman een niet-praktiserende Turkse Jood is, en Ayten uit een Islamitische familie komt. “Ik doe er niets aan. Af en toe naar de synagoge met bar mitzwa’s, trouwerijen, dat soort dingen,” zegt Zilberman. “Maar mijn vrouw vindt het leuk om de tradities te volgen.” Als succesvol zakenman en galeriehouder voelt de 63-jarige Zilberman zich volledig onderdeel van de Turkse samenleving. Bij de opening van zijn kunsttentoonstellingen in één van de hipste gebouwen in het centrum van Istanboel komt de hele beau-monde opdagen. Hij is geboren en getogen in de stad en hecht zeer aan zijn Turkse identiteit

26

Human Interest • Joods leven in het buitenland

Moiz Zilberman bij de opening van een tentoonstelling in zijn galerie

dat hij ook best veel Joodse vrienden heeft. Die heeft hij via de kunst, zijn passie, en via zijn werk als directeur van een auto-onderdelenfabriek leren kennen.

Izac heeft nooit zijn communistische en atheïstische denkbeelden opgegeven en wilde dus ook nooit een religieus Joodse choepa. Trouwen op het stadhuis was genoeg, totdat Moiz, de enige zoon in het gezin, geboren werd. Toen moest het echtpaar halsoverkop toch naar de Neve Shalom synagoge want zijn vrouw stond op een besnijdenis voor haar zoon maar geen rabbijn in Istanboel wilde die uitvoeren als ze niet volgens de Joodse wet waren getrouwd.

“De gemeenschap was erg conservatief. Mijn kinderen mochten als half-Joods nooit deelnemen aan activiteiten”

Eerst Turks, dan Joods “Maar religie en culturele achtergrond zijn twee verschillende dingen,” zegt Zilberman. “Ik wist altijd dat ik Joods was en mijn vader bracht me dat ook bij.” Geboren als hij is in Istanboel voelt hij zich eerst Turks en dan pas Joods. “Ik weet dat ik hier wil wonen, in Turkije, en ik wil hier blijven.” Wel is Zilberman, net als vele anderen, pessimistischer geworden over de toekomst van de Joden in Turkije. “Als je me nu vraagt of ik last heb gehad van mijn Joodszijn, in mijn leven en mijn carrière, dan zeg ik: nog niet echt, niet persoonlijk. Maar het kan.” Een jaar of tien geleden had hij met een pertinente nee geantwoord. De Turkse samenleving en de politiek zijn verislamiseerd de afgelopen tien jaar en de relatie met Israël is verslechterd, vooral na het incident met het konvooi naar Gaza in 2010, waarbij acht Turkse activisten en een Amerikaan van Turkse afkomst werden gedood door Israëlische militairen. Er wordt nu gerept over een toegenomen uittocht van Joden uit Turkije, onder meer naar Israël.

“Toen ik mijn galerie opende, nu ruim acht jaar geleden, dacht ik dat ik wel op mijn zakenrelaties en mijn Joodse vrienden kon rekenen om me te steunen maar dat viel zwaar tegen,” herinnert hij zich. Maar buiten Turkije had hij juist veel aan de Joodse connectie. “Op kunstbeurzen en veilingen vinden mensen het heel leuk dat ik Joods ben en uit Turkije kom, en dan willen ze nog wel eens wat extra doen.” Kunst zit in Zilbermans bloed, zijn vader schilderde en handelde in schilderijen. Zelf is hij een gepassioneerd verzamelaar van, en handelaar in, hedendaagse kunst. Net als met de andere dingen in zijn leven is Zilberman ook in zijn kunstsmaak zeer uitgesproken. Kunst moet politiek zijn in de brede zin, vindt hij. Het moet een commentaar zijn op de samenleving, maar wel met een esthetische element. Zilberman steekt in Turkije ook niet onder stoelen of banken dat hij Joods is en hij vertelt wie het wil horen dat hij het bestaansrecht van Israël steunt, al is hij het niet eens met de rechtse politiek van het land. Zijn twee zonen heeft hij ook altijd besef bijgebracht over hun Joodse afkomst en hij heeft ze één boodschap bovenal ingeprent: “Dit is onze geschiedenis en we zijn doorlopend de zondebok. Je moet altijd klaarstaan om je hoed van de kapstok te pakken en te vertrekken, want uiteindelijk kan je als Jood nooit zeker zijn dat je kunt blijven.” •

Behoudende Joodse gemeenschap Toch is de Joodse gemeenschap in Istanboel nog altijd substantieel, het merendeel van de ruim 17.000 Joden in het land woont in deze culturele en commerciële hoofdstad. Zilberman voelde zich vroeger echter weinig thuis bij de officiële Joodse gemeente. “De gemeenschap was erg conservatief. Mijn kinderen mochten als half-Joods nooit deelnemen aan activiteiten. Maar de nieuwe generatie is meer open en de dingen zijn aan het veranderen.” Het is vooral Ayten, de vrouw van Zilberman, die het nieuws uit de gemeenschap bijhoudt via de Joodse krant, Shalom. “Zij leest het vooral, ik wat minder. Ze kookt ook heerlijke Joodse gerechten, borekitas etc.” Zilberman zegt

galerizilberman.com

27

Human interest • Mijn leven

Hans Hammelburg, 78 jaar, was zeeman, werd geboren in Amsterdam en woont nu in Spijkenisse. Hans is sinds twee jaar weduwnaar, na een huwelijk van vijftig jaar en zeven maanden, en heeft drie kinderen en zes kleinkinderen. TEKST JOLAN TOFF FOTO PATRICK STERNFELD

Leven Vervolgens leerde ik mijn vrouw kennen. Toen zij zwanger werd, zijn we getrouwd. Het varen was toen uiteraard voorbij. Ik trad in dienst bij de elektronische groothandel van mijn oom in Amsterdam en daarna in het filiaal in Rotterdam. Ik zat er als Amsterdammer niet mee daar naartoe te verhuizen. Mijn motto is: waar ik mijn geld verdien is mijn vaderland. De rest van mijn leven heb ik grotendeels in de elektrotechniek gewerkt. Ook heb ik stofzuigerzakken en alle onderdelen van alle merken stofzuigers verkocht.

Na de Mulo, die ik trouwens niet heb afgemaakt, heb ik kort in de textiel gewerkt. Ik werd daar gebruikt als Jan met de korte achternaam en ben daarom weggegaan. Ik ging de cursus ‘Bedienend personeel voor de koopvaardij’ doen. Via één van de examinatoren ben ik terechtgekomen in de bediening bij ‘de Groote Club’ op de Dam, een deftige sociëteit. Je had daar een scheepvaarttafel en ik heb de heren van de directie gevraagd of ze een baantje voor me hadden. Door één van hen kreeg ik een baan op mijn eerste schip, de Caltex Pernis. Je voer in tien dagen naar Libanon, haalde daar ruwe olie op en voer in tien dagen terug. Als je zes maal drie weken een reis maakte kreeg je drie weken verlof. Ik was daar koksmaat en heb alle handelingen op het gebied van het koken geleerd, waaronder ook brood bakken. Vervolgens ben ik, als restaurantbediende, terechtgekomen bij de Stoomvaart Maatschappij Nederland op het passagiersschip de Johan van Oldenbarnevelt.

Mijn mooiste herinnering De hereniging met mijn ouders in 1945. Ik was met mijn zus tweeënhalf jaar in Drenthe ondergedoken. Zij zat trouwens op een andere plek. Ik sprak plat Drents. Mijn moeder kon me niet eens meer verstaan.

Sport Ik heb geturnd en aan karate gedaan. Na een borstblessure ben ik gestopt.

We voeren naar o.a. New York, Halifax, Melbourne, Sydney en Surabaya. Ik moest meestal de kinderen bedienen. In mijn vrije tijd zat ik vaak in de machinekamer. Dat was spannend. Bovendien wist ik dat als je daar kon werken je meer zou gaan verdienen. Op een reis naar Curaçao werd de stoker ziek. Ik heb het toen overgenomen, dat ging prima. Daarna werd ik stoker-olieman. Ik heb ook op enkele vracht-passagiersschepen gevaren. Vaak ging de reis via Koeweit, waar we fruit brachten, en dan naar India, Thailand en de Filipijnen. Daarna naar Los Angeles, San Francisco, Portland, Seattle en Vancouver. Daar laadden we hout en brachten dat naar Irak of Iran, waar we niet van boord mochten. Dat vond ik trouwens niet erg….

Eten Ik houd van Grieks en Indisch. Dat laatste komt nog door mijn collega’s op de vaart. Ik ben ook gek op zoete toetjes, zoals ijs met vruchten en slagroom.

Televisie Natuurfilms, onder andere over dieren, vechtfilms met Steven Seagal en ook karatefilms.

Krant Ik lees de Telegraaf.

28

Joods Qua religie laat ik het afweten. Mijn ouders vonden het verschrikkelijk dat ik niet naar sjoel ging. Ik heb veel ellende gezien. In Bombay en Calcutta (nu officieel Mumbai en Kolkata [red.]) zag ik mensen op straat sterven. Ik vraag me dan af, waar is die goeie G’d gebleven? Ik ben wel actief in het Joodse leven en ga goed om met zowel orthodoxen als liberalen. Elk jaar bezoek ik de herdenking bij Loods 24 in Rotterdam en ga ik naar de Auschwitz herdenking in het Wertheimpark. Met het Jodendom heb ik een grote verbondenheid.

Boek Ik lees weinig. Mijn ogen zijn slecht geworden door mijn suikerziekte.

Ze gaat naar Hoek van Holland en ontmoet een visser. Ze vraagt om zout water. Hij zegt dat is geen probleem. Ze vraagt wat een emmer kost. Hij zegt 5 euro. Ze gaat naar huis, kiepert die emmer leeg maar er zit niet genoeg in. Zij gaat terug maar intussen is het eb. Zegt ze tegen die visser: “u heeft goed verkocht…”

Winkel Ik móét mijn boodschappen doen en kom dus bij Albert Heijn. Als ik kleren nodig heb ga ik naar C&A. Winkelen deed ik met mijn vrouw. Aangezien zij er niet meer is doe ik het niet meer….

Hekel aan Het respectloze gedrag van jongeren ten opzichte van ouderen, die grote bekken. In Turkije stonden ze in de bus voor mijn vrouw en mij op. Dat was een verademing.

Mop

Bewondering voor

Een blondje wil voor haar aquarium zout water kopen.

Voor alle mensen die gewoon gebleven zijn en zich voor anderen inzetten, zoals vrijwilligers.

29

Uitzicht Een mooi strand zoals in Spanje. Mijn vrouw en ik gingen daar graag naar toe.

Markt Vroeger kwam ik vaak op de Albert Cuyp. Nu ga ik wel eens naar de markt aan de Blaak in Rotterdam.

Kom graag Bij mijn kleinkinderen, mijn dochter in Spanje en bij mijn zus.

Grootste wens Dat ik gezond mag blijven.

JMW Sinds 2006 ben ik vrijwilliger bij JMW en breng ik mensen naar een dokter, een ziekenhuis of naar de koffieochtend. Daarnaast doe ik nu ook vriendschappelijk huisbezoek in Rotterdam. •

HISTORISCHE COLUMN

‘Chanoeka, zoo’n Kinderfeesten om te In Kislew stijgt de vreugd ten top, Van d’Amsterdamsche kinderschaar, Want steken wij de lichtjes op, Dan denken wij, ’t is zonneklaar, Aan ’t feest, dat ons door Achawah, Gegeven wordt op Chanoeka. Zoo’n jolig feest, vol gulle pret, Waar ’t leeren wordt op zij gezet. Succesvolle concurrentieslag Het initiatief tot de Chanoeko-schoolfeesten werd in 1898 genomen door de voorman van de ‘Israëlietische godsdienstonderwijzers’ in Nederland, A. van Creveld Mzn. Hij vond dat de Joodse les die na de gewone schoollessen werd gegeven, niet alleen aan het stug leren van Hebreeuws, Tora en gebedenboek moest worden besteed. Naar het voorbeeld van de openbare scholen diende van tijd tot tijd een schoolfeest te worden gegeven. Chanoeka was daarvoor de meest aangewezen gelegenheid. Het werd niet uitgesproken, maar het motief was duidelijk: de Chanoeko-schoolfeesten moesten concurreren met de talloze Kerstmisvieringen die scholen, verenigingen en instellingen in de decembermaand voor kinderen organiseerden. Het initiatief van Van Creveld was een doorslaand succes: de eerste keer waren er al 900 kinderen. Ook elders in het land schoten de Chanoeko-schoolfeesten als paddenstoelen uit de grond. Tot in de kleinste Joodse gemeenten werden de kinderen op toneelstukjes, liedjes en cadeautjes onthaald.

Kaft van een programmaboekje voor Chanoekafeest 1907

S

prekende, zingende en dansende automaten – daarmee werden zo’n duizend Joodse kinderen in 1905 verrast op wat inmiddels een vaste traditie was geworden, het ‘Chanoeko-schoolfeest’. De als automaten vermomde acteurs maakten de kinderen aan het lachen en kwamen aan het eind van het programma de zaal ingelopen om cadeautjes uit te delen. Deze klucht van de onderwijzer E.M. Pimentel was één van de hoogtepunten van een verder toch al wervelend programma, georganiseerd door de bond van ‘Israëlietische godsdienstonderwijzers’, Achawah. In een toneelstuk werd het verhaal van Chanoeka verteld, uit volle borst werd het Ma’oz Tsoer gezongen – maar wel in de Nederlandse vertaling – terwijl ook nog de fameuze Gigerl Clown zijn kunsten ten beste gaf. Niet voor niets werd de kinderen een vrolijk lied in de mond gelegd:

Nieuwe zionistische interpretatie De feesten stonden niet op zichzelf. In de hele westerse Joodse wereld nam de belangstelling voor Chanoeka toe. Op de Joodse kalender was het één van de kleinere feesten; in de Misjna en de Talmoed wordt er nauwelijks over geschreven. Uiteraard werden door de eeuwen heen wel de lichtjes aangestoken en het Ma’oz Tsoer gezongen, maar nu

30

Kaft van een programmaboekje voor Chanoekafeest 1905

jolig feest’ concurreren met Kerst TEKST BART WALLET

de integratie in de samenleving toenam en de ‘bedreiging’ van het kerstfeest werd gevoeld, groeide de belangstelling. De focus van de schoolfeesten die door Achawah werden georganiseerd, bleef traditioneel: het ging om de wederopbouw van de Tempel en het wonder van het oliekruikje. Langzaam begon echter ook een nieuwe visie op Chanoeka op te komen: zionisten zagen er de eeuwige Joodse strijd om een onafhankelijke eigen staat in. Die interpretatie hielden de godsdienstonderwijzers van Achawah zo lang mogelijk buiten de deur, maar ook zij ontkwamen niet geheel aan de zionistische invloed. Op het schoolfeest van 1939 stond inmiddels een Palestinafilm, Zot haärets, op het programma en Ma’oz Tsoer werd netjes in het Hebreeuws gezongen. Op z’n Asjkenazisch, dat dan weer wel. • Bart Wallet is historicus aan de Vrije Universiteit Amsterdam en specialist in Joodse studies.

Het slotlied van de Achawa Chanoekafeesten

31

ETEN & OPETEN

Kippensoep, custard en confetti-latkes TEKST RAYA LICHANSKY FOTO'S LEA VAN COEVERDEN

L

ekker eten staat voor gezelligheid’, zegt Marion Cohen. Zo begint haar verhaal, waarin familie, koken en eten samenkomen, en hoe die drie elementen het fundament vormen van haar leven.

tegen Israëlische bezetting), keerde het gezin terug naar Nederland. “Eten is altijd belangrijk voor me geweest. De kippensoep en custard van mijn moeder herinner ik me voor altijd als de beste remedie tegen een griepje, en ik maak viskoekjes nog altijd zoals zij dat deed: met eiwit in plaats van paneermeel om ze krokant te bakken. En meteen opeten!” In Marions eigen gezin heeft eten altijd een belangrijke rol gespeeld. De gezelligheid van de vrijdagavondmaaltijd maakt deel uit van de manier waarop ze de Joodse tradities aan haar kinderen heeft doorgegeven. “Ik heb mijn kinderen de keus gelaten hoe Joods ze willen leven, zonder enige verplichting. Leven en laten leven, is mijn motto daarin. Ik heb een ‘kosjer style’ huishouding, maar merk dat ik steeds vaker vlees en melk gescheiden houd. Mijn dochter houdt melk en vlees gescheiden, mijn zoon eet daarentegen alles. Het gaat om de nesjomme, die is er altijd geweest. En daarin is voor iedereen plaats.” Op de Joodse feestdagen heeft Marion een huis vol: familie, vrienden en aanhang schuiven aan, want “met jom tov moet niemand alleen zijn”.

Marion zag, in 1955 als oudste van drie meisjes, het levenslicht op Curaçao waar haar vader Jaap als KLMpurser was gestationeerd. Er werd Joods geleefd, vertelt ze: moeder Sonja voerde een kosjer huishouden, en omdat op het eiland geen koosjere slager was, bracht vader vlees mee uit Venezuela. Na terugkeer in Nederland in 1961 woonde het gezin in Badhoevedorp. “Mijn vader was een goeie kok, mijn moeder trouwens ook. We waren de eersten in de straat die een barbecue hadden!” Het begrip ‘familie’ loopt als een rode draad door het levensverhaal van Marion. “Die is groot en veelzijdig, van vroom tot liberaal en seculier, en dat ging altijd moeiteloos samen. Mijn vaders familie is een van de grootste die de oorlog compleet hebben overleefd. Velen van hen hebben al aan het eind van de jaren 40 Aliyah gemaakt. Mijn moeder is enig kind en heeft alleen verre familie, en dat is maar een heel klein clubje. Mijn zusjes en ik zijn opgegroeid in een groot en warm nest waarin iedereen zijn eigen plek vond en zich thuis voelde.”

Eigen cateringbedrijf Marion Cohen werkte meer dan 30 jaar als gediplomeerd klassiek balletlerares, geeft daarnaast al tien jaar bewegingsles aan ouderen en volgde een opleiding tot docent Pilates, de uit Amerika overgewaaide populaire body and mindbewegingsleer. Daarnaast begon ze in 2004 MJC Organisatie, een kosjer style cateringbedrijf, vernoemd naar haar eigen voorletters. “Dat klopt wel, Marion Josien Cohen is een echte regeltante die dol is op lekker eten!” En ze voegt eraan toe: “Ik moet het wel zelf lekker vinden, anders maak ik ‘t niet klaar.”

Moeders kippensoep tegen griepjes Ook Marion maakte Aliyah, emigratie naar Israël, in 1982 en slaagde erin om een baan te vinden bij het Hilton hotel in Tel Aviv, geholpen door haar kennis van Engels, Frans en Duits. Hebreeuws leerde ze in de praktijk, werkend in de front office van het hotel en later in banqueting, de afdeling die zich bezighoudt met eten en drinken voor partijen en meetings. Ze trouwde met een Israëlische man en kreeg twee kinderen. In 1991, aan het begin van de eerste intifada (Palestijnse opstand

De warme herinneringen die Marion bewaart aan de latkes die haar moeder altijd maakte met Chanoeka, vonden hun weg naar een gemoderniseerde versie, die Marion Confetti-latkes heeft genoemd. “Mijn moeder zou ze beslist heerlijk hebben gevonden!” •

32

Recept confetti-latkes: Marions variatie op de latkes van haar moeder Sonja Vorst • • • • • • • • • • • •

2 grote vastkokende aardappelen, geschild 1 kleine zoete aardappel, geschild 1 winterwortel of 1 pastinaak, geschild 1/2 courgette, gewassen 2 grote rode uien, gepeld 2 eieren, geklutst 2 eetlepels (of een beetje meer) aardappelmeel peper zout zonnebloemolie keukenpapier veel nesjomme Rasp eerst de aardappels grof (gaat heel goed in de foodprocessor), spoel de geraspte aardappels af onder stromend water in het vergiet, laat goed uitlekken en dep ze droog met een schone theedoek • Rasp de groenten grof, doe ze over in een ruime schaal

• Meng er de aardappels en eieren door en breng op smaak met peper en zout • En als laatste: alles goed klatsjen met aardappelmeel. • Zet de koekenpan op het vuur om voor te verwarmen. • Verhit een laagje olie in de pan (niet te zuinig!) • Laat met 2 eetlepels "hoopjes" groente in de olie glijden, • Bak op redelijk hoog vuur de latkes aan weerskanten bruin, • Neem ze met de schuimspaan uit de pan, laat ze op keukenpapier uitlekken, • En dan heel snel opeten! • Want opgewarmd zijn latkes echt niet lekker! • En hoeveel 't er zijn? • Tja dat is afhankelijk van de grootte van jouw latkes!

In deze nieuwe rubriek gaan we naar mensen toe die een bijzondere herinnering hebben aan een typisch Joods familiegerecht. Of een familierecept willen delen met onze lezers. Eten met een verhaal. Jij kookt en vertelt en wij luisteren. Wil je ook in deze rubriek? Laat het ons dan weten via [email protected].

33

EITZES VAN ESTHER

Begrip voor vluchtelingen: ik wel, mijn buren niet. Wat nu? TEKST ESTHER SCHOLTENS

Eitze: Wat een lastig probleem. Laat ik beginnen te zeggen dat uw inlevingsvermogen en medemenselijkheid u sieren. Het lijkt me niet makkelijk een afwijkende mening of een ander gevoel te hebben dan uw buren bij de komst van vluchtelingen. En zoals u weet zijn er ook in de Joodse gemeenschap mensen die anders reageren dan u. Zij maken zich zorgen en ervaren de komst van een grote groep Islamitische vluchtelingen als een bedreiging. Ik begrijp dat ook uw buren bang zijn en angst is een zeer krachtige emotie. Het enige dat helpt tegen die angst, is kennis. U heeft de ervaring geboren te zijn in een vluchtelingenfamilie. Die ervaring zal bijgedragen hebben aan de ontwikkeling van uw begrip voor en mededogen met mensen met soortgelijke ervaringen. Uw buren hebben die ervaring waarschijnlijk niet en laten mogelijk hun angst aanwakkeren door negatieve berichtgeving over de vluchtelingen in de media. Ik lees dat u zich wilt inzetten voor de vluchtelingen in uw buurt, maar dit uit angst voor de reactie van uw buren niet doet. U wilt niet met ze in discussie. Wie zegt dat u in discussie zou moeten? Uw buren hoeven helemaal niet te weten hoe u erover denkt, of wat uw persoonlijke geschiedenis is. Uit uw verhaal maak ik op dat u ook weinig begrip of rustige reacties verwacht. Dit betekent echter niet dat u zich niet zou kunnen inzetten voor de vluchtelingen in uw buurt. Het Rode Kruis zoekt regelmatig vrijwilligers. Opgeven kan bij Ready2Help (even googelen). Bovendien zijn er veel particuliere initiatieven waarbij u zich zou kunnen aansluiten. Op uw vraag wat u moet doen, kan ik dus antwoorden: u kunt beide doen. Ga het onderwerp met uw buren zoveel u kunt uit de weg en hou zo de relatie met de buren zo rustig mogelijk, maar kijk wel wat u kunt doen om vluchtelingen te helpen. Mocht u er toch zelf niet uitkomen en blijft u onzeker over wat te doen, neemt u dan gerust contact op met JMW. Wij oordelen niet, ook niet als iemand zoals uw buren zich bij ons zou aanmelden. Angst, hoe lastig ook, is een reële emotie, die veel teweeg kan brengen. Ook met mensen die zich zorgen maken over de toename van het aantal vluchtelingen in Nederland gaan we graag in gesprek. •

Vraag: Sinds twee weken is er een noodopvang voor vluchtelingen ingericht in een soort tentenkamp, vlakbij mijn huis. De buurtbewoners hebben een brief van de gemeente ontvangen waarin we op de hoogte zijn gebracht van alle ins en outs. Zo is er plek voor 500 vluchtelingen en krijgen deze op de noodopvang eten, drinken, een bed en de noodzakelijke medische zorg. Ze verblijven er als het goed is een aantal weken en stromen daarna door naar meer geschikte locaties. Sinds de brief praten mijn buren over niets anders. Wat me opvalt is dat hun toon erg agressief is, haatdragend zelfs. En dat stoort me enorm. Mijn familie is voor de oorlog uit Duitsland naar Nederland gevlucht en dus voel ik vooral verwantschap met de vluchtelingen van nu. Maar mijn buren voelen overduidelijk alleen vijandigheid. Ik weet niet meer hoe ik moet reageren wanneer mijn buurvrouw bijvoorbeeld zegt dat ze extra sloten op de deur heeft laten plaatsen. En

“De boel zal nu toch wel leeggeroofd worden.” wat zeg ik als de eigenaar van de buurtsuper overweegt de deuren te sluiten, want “de boel zal nu toch wel leeggeroofd worden”? Ik hoor echt van alles voorbij komen: “Het zijn gelukszoekers, terroristen, kindbruidjes. Ze komen voor ons geld, woningen, onze vrouwen, ons geloof” etc. Ik kan het niet meer aanhoren. In feite zou ik me juist willen inzetten voor al die mensen die, net als mijn ouders, huis en haard hebben moeten verlaten uit angst voor oorlog en vervolging. De reactie hierop van mijn buren houdt me echter tegen. Ze zullen mij niet begrijpen en ik heb geen zin om met ze in discussie te gaan. Dus loop ik met mijn ziel onder mijn arm en vraag ik me steeds af: wat moet ik doen? Mijn gevoel volgen, of kiezen voor een rustige relatie met mijn buren?

34

Dé online community van Joods Nederland, compleet vernieuwd Met Nieuws, de Joodse Gids, de Agenda van Joods Nederland en de vriendschapssite Jingles, maar ook met doneren aan het goede doel. NIEUW OP JONET • Columnisten van Frits Barend en Marc de Hond tot Margalith Kleijwegt en Esther Voet; • Te gebruiken op desktop, tablet en smartphone; • Ontvang de Jonet nieuwsbrief; • Laat je informeren en geef je mening. Jonet is niet religieus, niet politiek en bestemd voor zowel Joden als niet-Joden. Like ons op Facebook: www.facebook.com/Jonetnl

Ontmoet oude bekenden en maak nieuwe vrienden. Jingles voor vriendschap of meer is er voor iedereen met een Joodse achtergrond.

www.jonet.nl/jingles De nieuwste functies • Veilig & vertrouwd • [email protected]

Uw donatie helpt! GRAT IS KWAR TAAL BLAD

99 • NR . T EEN N ME GA NG 27 EREE AR OR IED 2015 • JA AD VO AL BL D • PESACH ARTA IS KW HT ERGRON GR AT SE AC JOOD

VAN JMW

VOOR

IEDER EEN MET

GRATIS KWARTAALBLAD VOOR IEDEREEN MET EEN JOODSE ACHTERGROND

EEN JOOD

SE ACHT

ERGR OND

• ROSJ

HASJA

NA 2014

• JAAR

GANG

Frank

27 • NR.

97

Diama

nd

‘Ik geloo f niet in een als een G’ morel e instan d tie.’

jk dere ki Een an land / 16 er derland op Ned van Ne liteit n menta lijk De ope aantrekke is heel

Jouw advertentie in de Benjamin? Je zult zien dat het werkt.

Van toen 13 / naar nu d werd de

ch naar de han Met har ling van Jiddis ake ongen omsch ds afgedw Nederlan

> Ach

tergrond van Joodse achterna men ‘Ook onec hte kind eren liet men registrere n’ - 10

allet / 22me Bart Wbelangstelling is ven ege dse De Joo lepel ing t de pap niet me

> Nata

scha GRAvan Weezel haar moe TIS KW en der AneARTAALBL

Fijne fee

t Bleic AD ‘We hebb h VAN > Eitze en ons JMW s van Esth erge zorg gemaakt VOOR er en over Nata ‘Hoe een IED ERE scha’ oude EN - 18 angst ME hede het EEN nTbehe JOO erst’ DSE- 34 ACH

stdagen

en nog

TER

GRO

vele jar

ND

en!

• CHA

NO

EKA

201 4•

JAA

RGA

NG

28 •

NR.

CA

700

d ederlan oods N J r den a Jo ja se nd 700 s van de Nederla

98

NO

N

JO

NE

JA

VA N

O AR DE RL DS AN PA

G IN

D

A

18

EN WOR ON D DO TV AN NA G DE TEUR CA NO N

GR

AT

IS!

deni Geschie

1

Dick

Off

ringa ‘Klaa s kwam Bruinsma en bij en Sa m Kle mij in de pper wink el’ 10

David

‘Ik he Beesem er b einde geen zin loos besta uit te meer om an kinde srecht leggen dat heeft rmoo en da Israël rdena t ars wone daar ge en n’ 14

Bent u nog geen donateur van de Benjamin, maar wilt u graag financieel bijdragen? Maak dan uw bedrag op rekening NL15INGB0000204420. t.n.v. Stichting JMW Bijdragen & Fondsen o.v.v. donatie Benjamin. De Lairessestraat 145-147, 1075 HJ Amsterdam. Ga voor een online donatie naar www.debenjamin.info. Fijn

e fe

estd

age

n en

Assch

er

‘Het sp hoek ook mo ’ - 28 et we

er in

hap

py C

han

de

oek

a

Voor het grootste bereik in het best gelezen en meest besproken blad van Joods Nederland adverteer je in de Benjamin. Zeer aantrekkelijke tarieven. Informeer bij Daniel Schmitz [email protected], of bel +31 (544) 352235.

MET EEN JOODSE LBLAD VOOR IEDEREENJAARGANG 27 • NR. 101 GRATIS KWARTAA 2015 • • ROSJ HASJANA ACHTERGROND

Voor elke nieuwe donateur de Canon van Joods Nederland kado! Daniël ten Brink / 6 "Ik ben blij dat ik niet naar een Joodse school ben gestuurd"

Drie Joodse voorzitters / 18 “‘Wij gaan zeker geen gemakkelijke tijd tegemoet”

JMW • Jingles

Jingles overname afgerond TEKST MICHEL KOTEK

W

Wat gaat er veranderen?

at al enige tijd in de lucht hing is nu definitief. Jingles, de site voor vriendschap en/of relaties die uitsluitend bestemd is voor iedereen met een Joodse achtergrond gaat zelfstandig verder en maakt niet langer deel uit van de JMW organisatie. Initiatiefnemers van de overname Jaron Link en Michel Kotek vertellen over hun plannen met Jingles en Hans Vuijsje (algemeen directeur en bestuurder van JMW) licht het JMW besluit toe.

“Met de overname zal Jingles vooral dynamischer worden. Inzet is een levendige datingsite met speciale aandacht voor de diverse leeftijdsgroepen. De ruim 800 bestaande profielhouders op Jingles krijgen ‘tijdelijk’ een gratis abonnement aangeboden. Nieuwkomers op Jingles

Waarom overname “JMW heeft in het afgelopen jaar het mes gezet in de JMW organisatie. Jingles dat al langer een vreemde eend in de JMW bijt was paste niet langer in de toekomstige JMW filosofie. Aangezien door JMW zowel medewerkers als middelen moesten worden vrijgemaakt om Jingles te kunnen laten groeien was het geen ingewikkelde keuze. Voor de overname zijn harde eisen gesteld ten aanzien van de privacy en veiligheid. Deze zijn bij de nieuwe eigenaren in goede handen.” Vuijsje is dan ook blij met de ontwikkelingen. zullen nog voor het eind van 2015 gaan betalen voor een abonnement. Dit is ook de enige manier om Jingles op lange termijn levensvatbaar te houden. De kosten voor een abonnement zijn afhankelijk van de duur van het abonnement. Alle keuzes zijn gebaseerd op uitgebreid onderzoek onder de doelgroep.

Wat willen we bereiken met Jingles Jaron en Michel handelen uit zowel ideologische als commerciële overwegingen. “Het feit dat met de overname een hele belangrijke voorziening voor Joods Nederland in stand wordt gehouden is doorslaggevend. Vanwege de beperkte omvang van Joods Nederland is het creëren van een grotere vijver van belang. Om deze reden is de site volledig tweetalig gemaakt, iets dat in de datingwereld uniek is. De tweetaligheid (Nederlands en Engels) maakt het mogelijk voor Jingles om de armen uit te slaan over de ons omliggende landen. Meer profielhouders maakt het voor iedereen interessanter. Om de site internationaal op de kaart te zetten zal deze ook rechtstreeks toegankelijk worden met de domeinnaam www.jewish-friends.eu.”

Activiteiten en samenwerkingsverbanden Jingles is drukdoende met het uitwerken van een evenementenkalender voor 2016, waarbij wordt samengewerkt met andere organisaties in Joods Nederland. Anders dan voorheen wordt er bij activiteiten geselecteerd op leeftijd. Voor drie leeftijdsgroepen willen we activiteiten organiseren. Het betreft de groep tot 35 jaar, 30 tot 55 jaar en 50 jaar en ouder. De eerste activiteiten staan nog gepland voor december 2015. •

37

JMW • Joods Zorgcircuit

Het grote zwijgen voorbij TEKST SINAI CENTRUM

H

et Sinai Centrum is een begrip binnen de Joodse gemeenschap in Nederland en is bekend als de plek waar geestelijke gezondheidszorg wordt geboden. Het centrum, sinds 2008 voor een groot deel in Amstelveen gevestigd, behandelt iedereen uit het hele land die te maken heeft met psychisch trauma, Joden en niet-Joden, van oorlogsslachtoffers en veteranen tot vluchtelingen. De Joodse signatuur is hierbij van groot belang, vertelt Hanneke Haanraadts, bestuurder van het Sinai Centrum.

over plannen van de gemeente Amstelveen om een opvangcentrum voor 400 vluchtelingen in de nabijheid van veel Joodse instellingen te vestigen. Haanraadts legt uit dat getraumatiseerde mensen, zoals overlevenden van de Tweede Wereldoorlog en in sommige gevallen hun nakomelingen, wederom een gevoel van onveiligheid krijgen als ze geen controle meer ervaren over wat er om hun heen gebeurt. Een situatie ‘overkomt’ hen dan weer waardoor een oude gevoelige plek gerelateerd aan een trauma, geactiveerd wordt. Ze ziet dat het vestigen van vluchtelingen in Amstelveen zo’n gevoelige plek is.

“Door een gevoel van onveiligheid kunnen traumatische herinneringen bovenkomen bij mensen, die dan weer in een overlevingsstand schieten.”

De Joodse waarde: gastvrijheid Het Sinai Centrum behandelt iedereen die getraumatiseerd is door geweld, zoals slachtoffers van huiselijk geweld, oorlogsoverlevenden, veteranen, vluchtelingen, asielzoekers en mensen die vanuit hun beroep met geweld te maken hebben gehad. Cliënten worden vanuit de Joodse waarde gastvrij ontvangen waarbij de zorg voor elkaar uitgangspunt is. De nabijheid tot de grote Joodse gemeenschap in Amstelveen, Buitenveldert en Amsterdam-Zuid was een belangrijke reden voor de verhuizing van het Sinai Centrum van de oude locatie in Amersfoort naar Amstelveen in 2008. Het was een logische stap, maar zoals

“We hebben twee Joodse commissarissen die daar op letten en verder zijn er twee Joodse geestelijk verzorgers die er speciaal aandacht aan besteden. Dan is er ook nog een werkgroep Joodse identiteit binnen het centrum. Daarmee wil het Sinai Centrum onder meer de bezorgdheid wegnemen die intern bestond over het kunnen handhaven van de Joodse identiteit na een fusie vorig jaar met de grote geestelijke gezondheidszorginstelling Arkin.” “Het was vanwege de huidige ontwikkelingen in het zorglandschap, zeker wat financiering betreft, steeds moeilijker om te opereren als kleine speler, wat het Sinai Centrum relatief was’, zegt Haanraadts, die afgelopen mei de bestuursfunctie op zich nam.” “Hetzelfde gebeurde eerder ook met Beth Shalom, dat samenging met Cordaan, en geeft aan dat het voor veel Joodse zorginstanties niet makkelijk is om in het huidige klimaat de zelfstandigheid te behouden. Het Sinai Centrum gaat door als B.V. binnen Arkin en de samenwerking is positief”, zegt Haanraadts.

met veel zaken in de geestelijke gezondheidszorg, kleven er soms ook gevoelige aspecten aan. “De mogelijkheid bestaat dat juist omdat we zo midden in de gemeenschap zitten, sommige mensen aarzelen om bij ons naar binnen te stappen”, vertelt Haanraadts. Het Sinai Centrum heeft ook nog een polikliniek in Amersfoort en een kleine polikliniek in Amsterdam, op de Roetersstraat, voor degenen die de plek in Amstelveen iets te dicht bij huis vinden.•

Onrust over vluchtelingencentrum De Joodse gemeenschap is sterk verankerd in de Nederlandse samenleving, en speciaal die in Amstelveen en Buitenveldert. Dit uitte zich onlangs sterk, toen grote onrust ontstond binnen de Joodse gemeenschap

38

JMW • Jonet

Jonet.nl, een website? Waar opvallend Joods nieuws dagelijks doorklinkt TEKST REDACTIE JONET

E

en website? De redacteuren van Jonet noemen de virtuele plek op het internet liever een ‘nieuwsportaal’. Een site waar een door hen dagelijks gemaakte selectie van het nieuws uit de Joodse wereld samenkomt.

alles gebeurt van achter een laptop of mobiele telefoon. Tevens werken de coördinatoren samen met vrijwilligers in het hele land, die zelf contact onderhouden met Joodse organisaties en nieuwe ontwikkelingen voor Jonet signaleren. Behalve het nieuws zijn ook de opinieartikelen van de achttien vaste columnisten graag gelezen. Op maandag en op vrijdag plaatst Jonet een column. Op Facebook (Jonet. nl) en op Twitter (Jonet_nl) worden artikelen aangekondigd. Op Facebook is er ook een besloten groepspagina (Jonet) waar leden hun eigen onderwerpen kunnen inbrengen. “Daar vinden vaak interessante discussies plaats,” zegt Rijken. “En het is een veilige omgeving waarbinnen men onderling informatie kan delen.” Op deze plekken zijn zogenaamde likes, respectievelijk volgers en nieuwe leden van harte welkom! •

We proberen iedere dag een mix te brengen van nieuwtjes uit de Joodse gemeenschap in Nederland en de rest van de Joodse wereld”, zegt webcoördinator en redacteur Kemal Rijken. Hij doet het werk al vanaf de lancering van Jonet, ongeveer drie jaar geleden. Sinds augustus van dit jaar is Jonet versterkt met redacteur en webcoördinator David Serphos. Samen sturen de twee ook het team vrijwilligers aan. Jonet staat voor Landelijk Joods Netwerk, een samenwerkingsverband van het Joods Historisch Museum, JMW, de Joodse Omroep, het NIW, Crescas, Maccabi Nederland en JONAG. Het beoogt nieuws te brengen voor een brede doelgroep van mensen die belangstelling heeft voor zowel het Jodendom als vormen van Jodendomsbeleving. “Bereiken en binden door vooral opvallende berichten te brengen uit de Joodse wereld, nieuws dat in de Nederlandse media onvoldoende doorklinkt,” licht Rijken toe. De content is in verschillende rubrieken onderverdeeld, naast nieuws uit Nederland, Israël en de rest van de Joodse wereld, is er onder meer aandacht voor media, religie, wetenschap, sport, showbizz en cultuur. Daarnaast is er op Jonet.nl ook een landelijke agenda met Joods-gerelateerde activiteiten in Nederland. Webcoördinator en redacteur Serphos: “We plaatsen in elk geval de openbare activiteiten van onze eigen partners, maar ook die van alle Joodse instellingen, kerkgenootschappen, clubjes en verenigingen die daar om vragen.” De redactieruimte van Jonet.nl is een virtuele plek. Een vaste fysieke werkplek is er niet. Het zoek- en vertaalwerk, het schrijven van eigen artikelen, het contact met Joodse organisaties, het modereren van reacties en discussies;

39

JMW • Activiteiten

ACTIVITEITENLADDER

Doorlopende wekelijkse cursussen en inloop:

JOODSE ACTIVITEITEN EN LEV

Lev, de nieuwe ontmoetingsplek voor mensen met een Joodse achtergrond is open van maandag tot en met donderdag van 10.00 uur tot 16.00 uur. Heeft u behoefte aan gezelschap of zin in koffie, soep of een broodje? U bent van harte welkom. Heeft u een idee? Het team van Lev helpt u om uw eigen ideeën en dromen vorm te geven.

Deze activiteiten zijn voor iedereen met een Joodse achtergrond en zijn/haar partner.

December 2015 8 13

Chanoeka diner in Amsterdam Buitenveldert (Lev) Theatervoorstelling ‘George en Eran lossen wereldvrede op’ (deel II) in Amsterdam. De Syrische Hollander en Israëlische Nederlander buigen zich samen over de problemen in het MiddenOosten in deze humoristische theatervoorstelling. Als Moshe en Mohammed nemen zij de problemen van de mensheid en hun volkeren op hun schouders. (Joodse Activiteiten)

Maandag 13.00 uur - 15.00 uur Teken- en Schilderclub in Amsterdam Buitenveldert (Lev) Dinsdag 10.30 uur - 12.00 uur Joodse Geschiedenis in Amsterdam Buitenveldert (Lev) Dinsdag 12.30 uur - 13.15 uur Meer bewegen voor Ouderen in Amsterdam Buitenveldert (Lev) Dinsdagochtend Koffieochtend Amstelveen (Lev) Dinsdag om 17.00 uur Eettafel: heerlijk kosjer driegangenmenu in Amsterdam Buitenveldert (Lev)

Januari 2016 13

Cursus ‘leer (beter) fotograferen met je smartphone voor beginners van 60 jaar en ouder’. Door de digitale revolutie kan iedereen met een smartphone tegenwoordig foto’s maken. Maar hoe maak je nou een wat mooiere, leukere, spannendere foto? En hoe vertel je een verhaaltje in een minireportage? In vier bijeenkomsten van 1,5 uur leert u niet alleen hoe u (betere) foto’s kunt maken met uw smartphone, maar krijgt u ook de opdracht mee om een klein (eigen) verhaaltje in foto’s te maken. In de laatste bijeenkomst worden deze dan aan elkaar getoond. (Lev)

Februari 14

Concert Lies Müller. Een concert dat ontroert. Als je wilt, zing je mee met bekende Jiddisje of Hebreeuwse liederen. (Joodse Activiteiten)

Informatie over activiteiten of cursussen: Joodse Activiteiten [email protected] of 020 5776566 (ma t/m do 9.00 uur -17.00 uur) Lev [email protected] of 020 577 65 88 (ma

April 7

t/m do 9.00 uur -17.00 uur)

Dagtocht naar herinneringscentrum Westerbork. Met een klein groepje bezoeken wij het herinneringscentrum onder begeleiding van een gids. Daarna lunchen wij samen, is er gelegenheid om het museum te bezichtigen en kunt u uw persoonlijke vragen stellen aan een van de medewerkers van Westerbork. (Lev)

40

JMW • Activiteiten

VRIJWILLIGERS GEZOCHT: Oproep: gastvrouw/heer Lev gezocht Lev, het nieuwe ontmoetingscentrum van JMW, is op zoek naar gastvrouwen/ heren, die het café en de ontmoetingsruimte gaan bemannen. Vindt u het leuk om mensen te ontvangen, koffie, thee en een lunch te serveren? Maar ook om ideeën van mensen op te pikken en te kijken of deze ideeën uit te voeren zijn samen met de medewerkers van LEV? Dan heeft LEV u nodig! Wij zijn op zoek naar gastheren/ vrouwen die een dagdeel per week aanwezig zijn. Van maandag tot donderdag is het centrum open voor koffie, thee, een praatje, cursussen, informatie en advies, hulp bij het opzetten van eigen activiteiten, soep met broodjes, gezelligheid, lezingen, films, gespreksgroepen en nog veel meer. Heeft u belangstelling, dan kunt u informatie krijgen bij: E: [email protected] T: 020 5776588

Gezocht: interviewers voor de ZelfKrachtMeter JMW spreekt alle 60 plussers in Amsterdam met een Joodse achtergrond. Wij willen graag weten waar deze groep mee bezig is. Wat is de grootste zorg en wat is de grootste kracht van 60 plussers? Het doel van de Zelfkrachtmeter: Kunnen wij mensen met dezelfde interesses aan elkaar verbinden? Waar beleef je plezier aan en zou je dat ook voor anderen in willen zetten? Maar ook: waar maak je je nou zorgen over en kan iemand je daar mee helpen? Misschien is het wel een vraag waar meer mensen mee zitten en moet JMW het op pikken. Heeft u belangstelling om deze interviews af te nemen (met behulp van een app op een Ipad) dan kunt u informatie inwinnen bij: E: [email protected] T: 020 5776588

Vrijwilligers gezocht! Heeft u wat tijd over en wilt u zich inzetten voor onze oudere cliënten? Dan maken wij graag kennis met u. JMW zoekt met spoed vrijwilligers die onze cliënten regelmatig willen bezoeken, hen willen helpen met hand- en spandiensten, die gezellig samen met een cliënt naar buiten willen gaan of een cliënt willen ondersteunen bij een medische afspraak. Wij hebben u vooral nodig in Amsterdam, in Zuid-Holland, NoordBrabant en Limburg. Maar ook als u elders woont en u geïnteresseerd bent in vrijwilligerswerk, willen wij u graag ontmoeten. Uw contactpersoon is Liesbeth de Vries: T: 020-5776577 of 0205776546, E: [email protected]

Gezocht: gastvrouw/heer koffieochtend Almere Vindt u het leuk om als gastvrouw/ gastheer mensen te ontvangen en voor een groep mensen programma's te bedenken en organiseren? Joods activiteiten zoek enthousiaste vrijwilligers voor onze koffieochtend in Almere. Voor meer informatie neem gerust contact met Tzippy Harmsen-Seffy E: t.harmsen@joodseactiviteiten. nl T: 020-5776582 (op maandag en dinsdag)

OPROEP: BLIJF OP DE HOOGTE! Is uw e-mailadres onlangs gewijzigd of ontvangt u geen post van ons omdat uw e-mailadres niet bij ons bekend is? Geef het

Op huisbezoek in NoordBrabant en Limburg?

aan ons door via info@joodseactiviteiten.

Wij zoeken mensen die het inspirerend vinden om bij onze (meest oudere) cliënten op bezoek te gaan voor een goed gesprek, om er samen op uit te trekken en om een helpende hand te bieden. Wij zien uw belangstelling vol verwachting tegemoet! Neemt u contact op met Esther van Stratum, T 026-4451289, of E [email protected]

activiteiten, dagtochten, cursussen, films,

JMW Amsterdam zoekt rijdende vrijwilligers! Rijdt u graag met uw eigen auto en vindt u het prettig om met mensen om te gaan? Dan verwelkomen wij u in onze groep rijdende vrijwilligers, die incidenteel mensen rijden en begeleiden naar medische- en andere afspraken. Uiteraard ontvangt u een kilometervergoeding. Voor meer informatie: Liesbeth de Vries, T 020-5776577 of 5776546, of E [email protected]

41

nl! Wij versturen alle informatie rondom themabijeenkomsten uitsluitend per e-mail.

BIJZONDERE EVENEMENTEN: 13 december Voorstelling: George en Eran lossen wereldvrede op (deel II) De Syrische Hollander en Israëlische Nederlander buigen zich tijdens deze humoristische voorstelling samen over de problemen in het Midden Oosten. Locatie: theater Bellevue Tijd: vanaf 14.00 uur. Kosten: €20 inclusief drankje en latkes. Reserveren kaarten via 020 577 65 66 of [email protected] Betalen via iDeal of op rekening NL 57 INGB 000 379 4313 o.v.v. George en Eran 430/550830 Informatie: [email protected] of 020 57765 66

JMW • Activiteiten

AGENDA De bijeenkomsten zijn voor iedereen met een Joodse achtergrond en partner.

Almere

Di z’n Koffie Bijzonderheden: 9 december 2015 Chanoeka viering 6 januari 2016 eerste Di z’n koffie met wat lekkers erbij. 27 januari 2016 Toe Bisjwat (Nieuwjaar der bomen), we vieren het met een wijntje en met de vruchten uit de bomen. 24 maart 2016 Poeriem maken we gezellig met kiesjlies en hamansoren. (Let op: donderdag i.p.v. woensdag!) 27 april 2016 Pesach matzebrunch met gremseliesj. Iedereen maakt wat lekkers. Iedere woensdag vanaf 09.30 uur inloop koffieochtend in buurtcentrum Parkwijk. Informatie: Judith Heslenfeld T 036 5328135

Amsterdam

Lev - ouderenwerk Lev: de nieuwe ontmoetingsplek voor mensen met een Joodse achtergrond is open van maandag tot en met donderdag van 10.00 uur tot 16.00 uur. Heeft u behoefte aan gezelschap of zin in koffie, soep of een broodje? U bent van harte welkom. Heeft u een idee? Het team van LEV helpt u om uw eigen ideeën en ‘dromen’ vorm te geven.

Feestdagen en maaltijden in de eetzaal van Beth Shalom Lev - wat vroeger de afdeling 50+ was - organiseert op 8 december een gezellig Chanoeka diner in de Bob Goudsmitzaal van Beth Shalom (Kastelenstraat 80). Vergeet u zich niet op te geven via [email protected] of 020 577 65 88.

Cursussen Tekenen en schilderen Joodse Geschiedenis Meer Bewegen voor Ouderen In deze groepen zijn nog enkele plaatsten beschikbaar. Meer informatie bij lev@joodswelzijn. nl of 020 577 65 88 Leer (beter) fotograferen met je smartphone voor beginners van 60 jaar en ouder Door de digitale revolutie kan iedereen met een smartphone tegenwoordig foto’s maken. Maar hoe maak je nou een wat mooiere, leukere, spannendere foto? En hoe vertel je een verhaaltje in een mini-reportage? In vier bijeenkomsten van 1,5 uur leert u niet alleen hoe u (betere) foto’s kunt maken met uw smartphone, maar krijgt u ook de opdracht mee om een klein (eigen) verhaaltje in foto’s te maken. In de laatste bijeenkomst worden deze dan aan elkaar getoond. Start: woensdagochtend 13 januari 2016 op Lev . Duur: vier bijeenkomsten van 1,5 uur. Minimaal 8 personen, maximaal 10 personen Deelnemers dienen zelf te beschikken over smartphone. Kosten: €20 voor 4 keer Gezocht: enthousiaste creatieveling Je kan meer dan je denkt! Leef je uit op papier met verf, penseel of potlood. Wees verbaasd over wat je kan. Straks hangt je kamer vol met eigen werk. De schilder- en tekenclub is op zoek naar enthousiaste creatieveling. Informatie: [email protected] of 020 577 65 88

De ouderenadviseur Maakt u zich zorgen over uw oude dag? Voelt u zich eenzaam? Heeft u vragen over aanpassingen van uw huis zodat u zo lang en prettig mogelijk thuis kan blijven wonen? Zijn er nog leuke bezigheden die u zou kunnen en willen doen? Graag denkt de ouderenadviseur met u mee en geeft u advies. Zij komt bij u thuis of u kunt bij haar terecht in Lev. Lev is open van maandag tot en met donderdag van 10.00 uur tot 16.00 uur.

42

Ouderenadviseur: Mireille Oei [email protected] T 020 577 65 88 Adres: Kastelenstraat 80

Dagtocht naar Westerbork Met een klein groepje bezoeken wij herinneringscentrum Westerbork onder begeleiding van een gids. Daarna lunchen wij samen, is er gelegenheid om het museum te bezichtigen en kunt u uw persoonlijke vragen stellen aan een van de medewerkers van Westerbork. Datum: 7 april 2016. Wij vertrekken om 8.30 uur en zijn om ongeveer 18.00 uur weer terug. Aanmelden bij [email protected] of 020 5776588 Kosten: € 30 exclusief lunch Wij vertrekken vanuit Amsterdam met een klein busje. Er kunnen 7 mensen mee.

JMW à la carte Voor zelfstandig wonende ouderen wordt er iedere dinsdag om 17.00 uur een heerlijk kosjere driegangen maaltijd geserveerd. Informatie: [email protected] of 020 5776588

Apeldoorn

HaMakor Geen JMW groep Bijna iedere derde vrijdag van de maand. 10.00 – 13.00 uur. Iedereen is welkom. Kosten € 2 Aanmelden: Ritha Groot T 055 533 68 96 of 06 13468309 E [email protected]

Arnhem

Koffieochtend Arnhem 7 januari 2016 4 februari 2016 3 maart 2016 7 april 2016 28 april matzelunch (datum onder voorbehoud) Gezellige ontmoetingen voor iedereen moet een Joodse achtergrond en zijn/haar eventuele partner op de 1e donderdag van de maand tussen 10.30 uur en 12.30 uur. Aanmelden: Jennifer Slasi T 06 814 181 10 of E jennifer@slasi. net of Milli v/d Berg T 0317 424 746

JMW • Activiteiten

Den Bosch Bejachad

10 december 2015 Chanoeka bijeenkomst met heerlijke latkes bij Koos, vanaf 14.00 uur Aanmelden: T 073 521 48 05 (Ingrid) E [email protected]

Breda Finjan

9 december 2015 Chanoeka lunch 13 januari 2016 eerste bijeenkomst van het jaar. Bijeenkomsten elke 2e woensdag van de maand. Aanvang alle bijeenkomsten 10.00 uur Informatie: T. van Praagh T 076 58 73 467 E [email protected]

Haarlem/ Bloemendaal Tsevet

8 december 2015 Chanoeka! Neem uw chanoekia mee met 3 + 1 kaarsjes. We steken samen de chanoekia’s aan en zingen het Maoz Tsur. Januari 2016 geen bijeenkomst 9 februari 2016 Shmuel Katz over ‘de wraak van de opperrabbijn’ 8 maart 2016 Denise Citroen houdt een lezing over verhalen over familieonderzoek, en ervaringen met Open Joodse Huizen 26 april 2016 Pesach met veel lekkere zelfgemaakte salades Bijeenkomsten inloop 19.30 uur. Aanvang 20.00 uur. Informatie: Ellen Wambach of Maya van Leeuwen T 023 525 20 66 (Ellen) of 0622236539 (Maya)

Heerenveen Mifgasjiem

9 december 2015 Chanoeka vieringen en een lezing van Rabbijn Katz 13 januari 2016 Weinreb, herinneringen van advocaat Lou Velleman 14 februari 2016 Concert Lies Müller met bekende Jiddisje en Hebreeuwse liederen 9 maart 2016 langs Joods erfgoed in Polen. Lezing van reisleider Sven Standhart 26 april 2016 Pesach matzelunch (let op: dinsdag!)

U bent iedere 2e woensdag van de maand van harte welkom en 2 keer per seizoen op een zondag. Kosten: €12,50 inclusief koffie en gebak en een lunch. Aanmelden: Ro Dalsheim: T 06 23 50 20 77 of E [email protected] of Richard Frankfort 0592 39 93 66 [email protected]

26 april 2016 matzelunch (let op: dit is een dinsdag!) Bijeenkomsten vanaf 19.30 uur, start bijeenkomsten 20.00 uur Informatie: Reina Oudgenoeg T 072 533 31 27 of E r.oudgenoeg@zonnet. nl

Hilversum

20 januari 2016 bijeenkomst, informatie volgt 17 februari 2016 bijeenkomst, informatie volgt 16 maart 2016 bijeenkomst, informatie volgt 26 april 2016 matze lunch (let op: dinsdag!) Iedere derde woensdag van de maand van 10.30 uur tot 12.30 uur. Locatie: LJG, Mozartlaan 99, ingang Bachlaan, Rotterdam. Informatie: Frieda T 06 23179105 of Ali E [email protected]

Gooise Nesjomme 10 december 2015 Chanoeka (let op: 2e donderdag!). Neem uw chanoekia mee met 4 + 1 kaarsen. Er wordt gezorgd voor soefganiot en ander lekkers 21 januari 2016 huiskamerkoffie bij Willy, Hilversum 18 februari 2016 Koffie Nesjomme in St Joseph 17 maart 2016 huiskamerkoffie bij ... ? 28 april 2016 Matzes met bruine suiker en meer! Pesach in St Joseph (let op: 4e donderdag) Bijeenkomsten in principe iedere 3e donderdag van de maand. Informatie: Edith Bernards-Baas T 035 541 47 50 of E edith. [email protected] W www.gooisenesjomme.nl

Den Haag

Mitzwe Bar 8 december 2015 Chanoeka diner om 16.30 uur (Aanmelden verplicht!) 12 januari 2016 Eerste bijeenkomst van het jaar om 14.30 uur Bijeenkomsten normaal elke 2e dinsdag van de maand. Alle bijeenkomsten in Brasserie Mazzeltov Den Haag. Informatie en aanmelden bij B. Braat T 0172 430628 of E [email protected]

Heiloo Tsafon

16 december 2015 Chanoeka viering en een Joodse quiz 13 januari 2016 lezing door Ronald Leopold, directeur van de Anne Frank Stichting 10 februari 2016 bijeenkomst, informatie volgt 16 maart 2016 bijeenkomst, informatie volgt

43

Rotterdam

Joffie Koffie

Zaandam

Misjpoge aan de Zaan 9 december 2015 Chanoeka met muziek van Blom en Ca 27 januari 2016 sjmoesochtend 24 februari 2016 lezing met dia's 30 maart 2016 sjmoesochtend 27 april 2016 Kom matzes eten met Pesach met een buffet om van te smullen! Bijeenkomsten iedere laatste woensdag van de maand van 10.00 uur tot 12.00 uur. Informatie: Erna Houtkooper-Barend T 06 22 47 31 71 of E [email protected]

Zwolle

JOO-OOST 29 november Cabaret Kwatch met de voorstelling ‘Simches moet je vieren, de sores komt vanzelf’. Kosten: €19,50 euro. Tijd: 13.30u – 16.30u Bijeenkomsten voor iedereen met een Joodse achtergrond en hun partner. Aanmelden: Marion de Klijn E [email protected] of Anneke Kopuit E [email protected] T 0570-517502

JMW • Activiteiten

GROEPSPAGINA “Mijn vader is Joods, mijn moeder niet” En wat maakt het eigenlijk uit! Je voelt je Joods, wordt vaak als Jood aangesproken, maar bij jou ligt het ingewikkelder. Het is ook een uitdaging. Iets wat jou uniek maakt. Maar ook iets waar je niet helemaal uitkomt. Want wat betekent dat Joodse deel voor jouw identiteit? En hoe geef je het op een manier vorm waar je je goed bij voelt? Praat hierover met anderen die met hetzelfde onderwerp bezig zijn. 4 x om de week een bijeenkomst €40,-

Ik ben van Ná de Oorlog Je hebt wel gehoord van “De tweede generatie”. En je weet dat er een aantal zaken in je leven spelen die hiermee te maken hebben. Niet iedereen uit je omgeving herkent dit, dus het onderwerp aansnijden is niet zo makkelijk. Het gegeven dat je van deze generatie bent geeft je een extra handvat in het leven en maakt je tot een empathisch en sociaal persoon. Om dingen beter te kunnen plaatsen is het fijn om met anderen in gesprek te gaan die één en ander herkennen . Door te horen hoe anderen met momenten in het leven omgaan die dezelfde achtergrond hebben als jij verbreed je je horizon. 4 x om de week een bijeenkomst €40,-

Tijdens de oorlog was ik kind

Jongere 2e generatie

Tijdens de oorlog was jij nog kind. Misschien herinner je je nog alles, misschien was je te jong. Maar dat het je heeft gevormd tot het mens dat je nu bent is duidelijk. Nu de tijd is aangebroken dat je op je leven terug gaat kijken ontdek je dat “vroeger” opeens dichter bij lijkt. Maar dat “vroeger” is een kwetsbaar onderwerp wat je niet zomaar met iedereen wil bespreken. Doe dit in een gespreksgroep waar de anderen ook kind waren in een tijd waarin je geen kind kon zijn. Je zal ondersteuning en begrip vinden.

Jij past qua leeftijd niet bij “De 2e generatie” maar qua issues wel. Je zit er een beetje tussenin. Ben je op zoek naar anderen die dat ook zo ervaren en hierover graag met elkaar in gesprek gaan. Doe dan mee met de gespreksgroep van JMW en wissel ervaringen uit met mensen van je eigen leeftijd. Je kan je opgeven als je geboren bent na 1965.

5 x om de week een bijeenkomt €50,-

Ik? Joods? Ik weet niet eens hoe ik de kaarsen aan moet steken! Joods zijn bestaat uit veel meer dan religie. Hoe dat precies zit, wat het voor je kan betekenen en hoe je dat vorm kan geven leer je in deze gespreksgroep. Door met elkaar te praten over verschillende facetten van het jodendom versterk je jouw Joodse identiteit.

4 x om de week een bijeenkomst €40,-

Joodse cultuur in één dag Hoe zat dat ook alweer? Wanneer begint de sjabbat en wat is Jom Kippoer? Wat was ook alweer een choepa en wat een brit mila? Spijker uw kennis van het Jodendom in één dag helemaal bij. Opgeven via groepswerk@ joodseactiviteiten.nl 020-5776566

4 x om de week een bijeenkomst €40,-

A TEAM 2016 VOORAANKONDIGING OMDAT IK HIER NIETS HOEF UIT TE LEGGEN Het Jodendom heeft op ultureel gebied een enorme opleving. Het samen “iets Joods doen” verbind je met de gemeenschap. Wat geeft dat jou en wat draagt dit bij aan je Joodse identiteit? Ga samen in gesprek op verschillende plekken in het land in de maanden april en mei. Telefoon 020-5776566 of [email protected] 44

JMW • Sjoekertjes & oproepen

SJOEKERTJES & OPROEPEN Eetclub

Joodse Spanjestrijders

Wij twee moeders van jonge kinderen uit Driebergen willen graag een eetclub starten voor gelijkgestemde dames met Joodse roots in de gemeente Utrechtse Heuvelrug. Lekker koken en veel gezelligheid met een Joodse swung staat voor ons centraal. Wil je ook Joods koken uit Ottolenghi of heb je een goed recept van je grootmoeder. Van hummus tot Shakshuka alles kan!

Het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis werkt aan een database van Nederlanders die betrokken waren bij de Spaanse Burgeroorlog ( 1936-1939). De site wordt voorjaar volgend jaar openbaar en zal naast basale gegevens ook een aantal beknopte levensbeschrijvingen bevatten. Opmerkelijk was het grote aantal Joodse verpleegsters dat in Spanje actief was en waarover al een redelijke documentatie bestaat. Wij zijn op zoek naar gegevens over een aantal Joodse Spanjestrijders waar we nog weinig over hebben gevonden – en we hopen dat lezers ons behulpzaam kunnen zijn. Het gaat om:

Heb je interesse, mail ons op: [email protected]. Bete'avon! Simone en Orit

Monument Joodse slachtoffers Vlissingen De Stichting Vrienden Joods Monument Vlissingen zoekt in verband met de onthulling van het monument op 22 maart, door Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Beatrix, naar nazaten en/of familieleden van Joodse Vlissingers die in de Tweede Wereldoorlog zijn vermoord. Mocht u of iemand die u kent familie zijn van deze niet teruggekeerde Joodse Vlissingers wilt u dan contact opnemen met Jacques de Hond, Voorzitter Stichting Vrienden Joods Monument Vlissingen, 0647955152 email [email protected]

Joodse Monument Baarn Het Comité Joods Monument Baarn wil in contact komen met nabestaanden van alle gedurende de oorlogsjaren in Baarn woonachtige Joden, die zijn overleden in internerings-, concentratie- of vernietigingskampen in de jaren 1940 – 1945. Het comité streeft naar de onthulling van een monument met de namen van de 45 Joodse inwoners van Baarn tijdens de eerstvolgende internationale Holocaust Remembrance Day (27 januari 2016).

Simon d’Ancona – 11-12-1907 Eliezer de Beer - 21-07-1896 Hengelo Salomon Bierman – 14-04-1907 Amsterdam Simon David Boom – 06-02-1914 Purmerend Daniel Edelman – 10-07-1899 Amsterdam Hartogh Frank - 11-11-1908 Amsterdam Jacob Gons - 06-09-1908 Amsterdam Bernard Herschell - 1915 Rotterdam Hartog Kan - 30-09- 1906 Arnhem Samuel Kloots - 29-01-1916 Amsterdam Simon Koperenberg – 12-03-1904 Amsterdam Maurits Meijer - 28-05-1908 Amsterdam Rudolf Polak - 15-11-1917 Amsterdam Jacob Schram - 03-02-1915 Hagen (Duitsland) Jonas Swalef - 10-08-1914 Amsterdam Arnold de Vries – 26-07-1912 Amsterdam Juda Worms 18-02-1905 Amsterdam

Verdere informatie en contactadres op: https://dps3639.wordpress.com

Meer informatie op www. joodsmonumenbaarn.nl. Reacties via [email protected] of via postadres Comité Joods Monument Baarn p/a Historische Kring Baerne, postbus 326, 3740AH Baarn.

45

Lezing bij het Mr. L. E. Visserhuis in Den Haag Zondag 20 december 15.00 uur geeft Salomon Kroonenberg, Emeritus hoogleraar TU Delft, een lezing met als onderwerp: De binnenplaats van Babel, het raadsel van de spraakverwarring. De lezing is onderdeel van het culturele programma. Meer informatie via mr L.E. Visserhuis, Theo Mann-Bouwmeesterlaan 75, 2597 GV Den Haag. Telefoon: 070 3143800.

SAMEN–LEVEN, vrouwen en hun olijfbomen In het teken van verdraagzaamheid hebben 35 Israëlische vrouwen van Joodse, islamitische, christelijke en circassische achtergrond samen geschilderd in het WIZO Community Center in Afula. Zij hebben daar 35 unieke schilderijen met als onderwerp de olijfboom gemaakt. Een tentoonstelling van die werken opent eind november in Nederland en is t/m 16 april te zien op verschillende plekken in het land. Meer informatie over de tentoonstelling vindt u op www.wizo.nl en in de advertentie in dit blad.

COLOFON

JMW BUREAUS Bureau Amsterdam Spreekuur maandag t/m vrijdag 09.30-12.00 uur en woensdagavond op afspraak Tel. 020 577 65 77 e-mail [email protected]

Bureau Arnhem Uitsluitend telefonisch spreekuur dinsdag 09.30-11.30 uur Tel. 026 445 12 89 e-mail [email protected]

Bureau Den Haag Uitsluitend telefonisch spreekuur dinsdag 14.00 -15.30 uur Tel. 070 355 56 72 e-mail [email protected]

Bureau Eindhoven Uitsluitend telefonisch spreekuur dinsdag 09.30 -11.30 uur Tel. 040 243 45 45 e-mail [email protected]

De Benjamin wordt uitgegeven door JMW (Joods Maatschappelijk Werk) en verschijnt vier keer per jaar in een oplage van 9.000 exemplaren. Het blad wordt op aanvraag gratis verstuurd naar in Nederland wonende abonnees. Personen in het buitenland ontvangen de Benjamin indien minimaal €25 (meer is welkom) per jaar wordt gedoneerd. U kunt zich abonneren door gebruikmaking van de antwoordbon in deze Benjamin, of door registratie op de website www.debenjamin.info. Het volgende nummer (103) verschijnt begin april 2016. Benjamin redactie Hoofdredacteur: Michel Kotek Redactie: Karien Anstadt, Ferry Biedermann, Marianne Fuchs, Esther Scholtens, Jolan Toff, Barbara Tanenbaum, Wouter van der Schaaf, Jacqueline de Boer, Lea van Coeverden, Patrick Sternfeld. Redactieadres JMW De Lairessestraat 145-147 1075 HJ Amsterdam tel 020 577 65 18 (redactie) tel 020 577 6566 (abonnementadministratie) E-mail: [email protected] www.debenjamin.info

Bureau Enschede Uitsluitend bereikbaar via kantoor Amsterdam Tel. 020-5776577 e-mail [email protected]

Bureau Friesland, Groningen, Drenthe Uitsluitend telefonisch bereikbaar via kantoor Amsterdam. Tel. 020 5776577 e-mail [email protected]

Vormgeving Luna 3, Utrecht Druk Hega Offset, Rijswijk

Bureau Rotterdam Uitsluitend telefonisch spreekuur dinsdag 14.00-15.30 uur Tel. 010 466 86 66 e-mail [email protected]

Foto voorpagina Rob Ouderk op de Amsterdamse grachten, foto: Dirk Spits

Bezoek onze website www.joodswelzijn.nl Voor een volledig en actueel overzicht van de openingstijden, diensten en activiteiten!

Sluitingsdatum voor het aanleveren van kopij voor het Pesach-nummer:

22 februari 2016

46

Benjamin service pakket BOODSCHAPPENDIENST: Met de Boodschappenservice aan huis 65+ geeft u zelf online of telefonisch aan bij welke winkels de Boodschappenservice uw boodschappen haalt. De Boodschappenservice gaat op verzoek naar uw eigen vertrouwde buurtsuper, groenteman, slager, bakker of visboer. Bestellingen vóór 17.00 uur worden in Amsterdam de volgende dag bezorgd. In Amstelveen worden de boodschappen op maandag bezorgd. Tot aan de deur of binnengebracht, net wat u zelf wilt.

Prijs € 5,- per bezorging € 10,- inschrijfkosten (vanwege meenemen en weer storten bij de bank) € 1,- toeslag bij contante betaling pinnen mogelijk AMSTELRING LEDENVOORDEEL: € 4,50 per bezorging • geen inschrijfkosten Bij sommige winkels worden extra kosten berekend.

Antwoordbon 102 naam

voorletter(s)

voornaam

adres

postcode

woonplaats

telefoon vast

telefoon mobiel

e-mail

geboortedatum

nationaliteit

man

vrouw

Ik heb wel/geen Joodse achtergrond (*doorhalen wat niet van toepassing is)

(indien van toepassing) naam partner

voorletter(s)

voornaam

geboortedatum

man

vrouw

nationaliteit

wel

geen Joodse achtergrond

Ik wil graag een gratis abonnement op de Benjamin.

Ik wil deelnemen aan één van de volgende groepen:

Ik wil graag informatie over de gesproken Benjamin. Ik wil graag lid worden van het Benjamin Service Pakket. Ik wil meer informatie over:

Gespreksgroep rouwverwerking

50+ en alleen

Kind in de oorlog

Joodse cultuur in één dag

Kind van een Joodse vader Jongere tweede generatie Mozaïek van je leven

Maak het hokje van uw keuze zwart Uw persoonlijke gegevens worden conform de wet op de privacy behandeld.

Deze bon zenden naar:

datum

JMW – Benjamin abonnementenadministratie DE LAIRESSESTRAAT 145-147 1075 HJ AMSTERDAM

handtekening

47

GEORGE & ERAN LOSSEN WERELDVREDE OP! DEEL II CONFLICTKOMEDIE

13 DECEMBER THEATER BELLEVUE

De Syrische Hollander en Israëlische Nederlander buigen zich samen over de problemen in het Midden-Oosten. Als Moshe en Mohammed nemen FOTO’S GEORGEENERAN.NL

zij de problemen van de mensheid en hun volkeren op hun schouders. In de humorvolle voorstelling gaan de twee vrienden niets uit de weg. Datum Zondag 13 december 2015 Tijd

14.00 zaal open 14.30 aansteken Chanoekia 14.45 aanvang programma 16.00 nagesprek met George en Eran 16.15 latkes en een drankje 17.00 einde

Locatie Theater Bellevue in Amsterdam, tramhalte Leidseplein 1, 2 en 5 Entree € 20,– inclusief een drankje en latkes Reserveren via 020 577 65 66 of [email protected] Betalen via iDeal of op reknr. NL57 INGB0003794313 o.v.v. George en Eran 430/550830

Schrijf je online in op de website en ontvang GRATIS op jou afgestemde informatie en het kwartaalblad de Benjamin!

www.joodseactiviteiten.nl