Inhoud
Inleiding11 1 Een algemene orthopedagogiek 1.1 Inleiding 1.2 Plaats van de algemene orthopedagogiek binnen de orthopedagogiek 1.3 Noodzaak van een algemene orthopedagogiek 1.4 Hoofdlijnen van een ontwerp van een algemene orthopedagogiek 1.4.1 Inleiding 1.4.2 Hoofdlijnen van mijn ontwerp
15 15 17 19 21 21 22
2 Handelen 2.1 Inleiding 2.2 Beschrijving van handelen 2.2.1 Handelen 2.2.2 De werkelijkheid 2.2.3 Het tegelijkertijd voorkomen van behoeften, taken, idealen en ervaren van een appèl 2.2.4 Handelingsvormen 2.2.5 Handelingsmomenten van het zich verhouden met de werkelijkheid en het zich verhouden tot zichzelf 2.2.6 Handelingstypen en handelingsmodaliteiten 2.3 Beoordelen van handelen 2.3.1 Wat zijn regels? 2.3.2 Regels voor de handelingsdimensies 2.3.3 Problemen bij het zich regelgeleid verhouden met de werkelijkheid
33 33 34 34 38 42 43 46 60 68 68 70 90
6
2.4
2.5 2.6 2.7
INHOUD
Leren handelen 93 2.4.1 Leren als het beseft en net zo lang bezig zijn met een activiteit totdat deze op een optimale manier kan worden uitgevoerd 93 2.4.1 Leren als het beseft en langdurig bezig zijn met het veranderen van het handelen 94 Begrijpen van het doen en laten van een ander 100 Adequaat handelen wordt gefaciliteerd door een menswaardige levensovertuiging105 Toonaangevende opvoedingsmentaliteiten en hulpverleningsmentaliteiten 113 2.7.1 Periode van 1945 tot 1960 113 2.7.2 Periode van 1960 tot 1982 115 2.7.3 Periode van 1982 tot 2002 117 2.7.4 Periode van 2002 tot 2020 120
3 Opvoeding 3.1 Omschrijving van opvoeding 3.2 Noodzaak van opvoeden 3.3 Constituerende kenmerken 3.4 Opvoedingsverband 3.4.1 Systeemkenmerken 3.4.2 Ontwikkelingsproces 3.5 Opvoeder 3.5.1 Omschrijving 3.5.2 Competente opvoeder 3.5.3 Omstandigheden 3.6. De opvoeddoelen 3.7 Inhoud van het opvoeden 3.8 Opvoedend doen en laten 3.8.1 Vormgeven van een situatie 3.8.2 Klimaat scheppen 3.8.3 Organiseren 3.8.4 Begrenzen 3.8.5 Opvoedend gedrag in een contact 3.9 Kwaliteit van het opvoedend doen en laten 3.9.1 Inleiding 3.9.2 Benoeming van de kwaliteit van het opvoedend doen en laten 3.9.3 Aard van het inadequaat opvoeden 3.10 Leren opvoeden
127 127 131 133 137 137 138 140 140 140 157 160 164 170 171 174 175 175 176 177 177 178 185 188
Inhoud
3.10.1 Inleiding 3.10.2 Leren opvoeden 3.10.3 Leren het opvoeden te veranderen 3.11 Het leren van de jeugdige 3.12 De opvoedingstrajecten 3.13 Opvoedingsgemeenschap: samenhang van de opvoedingsverbanden 3.13.1 Indeling van opvoedingsverbanden 3.13.2 Verhouding van gezin en school 3.13.3 Kenmerken van een opvoedingsgemeenschap
7
188 188 195 197 205 217 217 218 221
4 De toerusting van een jeugdige 225 4.1 Inleiding 225 4.2 Beschrijving van de psychische toerusting 230 4.2.1 Sensorische sensibiliteit 230 4.2.2 Emotionaliteit 232 4.2.3 Cognitie 235 4.2.4 Expressiviteit 239 4.3 Enkele voorbeelden van een psychische toerusting die het leren handelen door de jeugdige bemoeilijkt en daardoor het opvoeden kan verzwaren 241 4.3.1 Psychische toerusting die een gedragsbeperking veroorzaakt 242 4.3.2 Psychische toerusting die een allocentrische gedragsdominantie veroorzaakt242 4.3.3 Psychische toerusting die een autocentrische gedragsdominantie veroorzaakt244 4.3.4 Psychische toerusting die bijdraagt aan het omslaan van periodes met een allocentrische gedragsdominantie in periodes met een autocentrische gedragsdominantie 247 4.4 Belang van kennis van de toerusting voor de orthopedagoog 248 5 Behoeften 5.1 Beschrijving van behoeften 5.2 Indeling van behoeften 5.2.1 Indeling in typen op grond van de inhoud van de behoeften 5.2.2 Indeling van de typen behoeften op grond van de vorm 5.3 Beschrijving van de zes behoeften en van de activiteiten ter vervulling van de behoeften 5.3.1 Vitale behoeften: de behoefte aan gezondheid 5.3.2 Functionele behoeften: de behoeften aan welvaart
251 251 254 254 256 257 258 261
8
5.4 5.5
INHOUD
Het tegelijkertijd vervullen van meerdere behoeften Behoeften van een volwassene aan een jeugdige
288 289
6 Idealen 293 6.1 Inleiding en omschrijving van een ideaal 293 6.2 Indeling van idealen en de facetten van een ideaal 296 6.2.1 Economisch ideaal 297 6.2.2 Esthetisch ideaal 298 6.2.3 Juridisch ideaal 299 6.2.4 Morele ideaal 300 6.2.5 Godsdienstig ideaal 303 6.3 Noodzaak van een norm voor het stoppen met het verwerkelijken van idealen 306 6.3.1 Geradicaliseerde handelen om een rigide economisch idee te verwerkelijken307 6.3.2 Geradicaliseerde handelen om een rigide esthetisch idee te verwerkelijken309 6.3.3 Geradicaliseerde handelen om een rigide juridisch idee te verwerkelijken 310 6.3.4 Geradicaliseerde handelen om een rigide moreel idee te verwerkelijken311 6.3.5 Geradicaliseerde handelen om een rigide godsdienstig idee te verwerkelijken312 6.4 Het hebben van een ideaal en de opgaven van opvoeders 313 7 Stagnerende opvoeding 321 7.1 Omschrijving en indeling van stagnerende opvoeding en een inzicht in het complexe verschijnsel stagnerende opvoeding 321 7.1.1 Inleiding 321 7.1.2 Omschrijving van stagnerende opvoeding 322 7.1.3 Indeling van de stagnerende opvoeding 324 7.1.4 Inzicht in het complexe verschijnsel stagnerende opvoeding 325 7.1.5 Intermezzo. Hoe nu verder? 343 7.2 Eerste type stagnerende opvoeding: de opvoeder verbreekt het opvoedingsverbond344 7.3 Tweede type stagnerende opvoeding: het opvoedantwoord past onvoldoende bij de opvoedvraag 349 7.3.1 Het aandeel van de jeugdige 354 7.3.2 Het aandeel van de opvoeder 366 7.4 Derde type stagnerende opvoeding: de jeugdige wordt belast door het niet voorbeeldig uit voeren van andere praktijken door de opvoeder 372
Inhoud
9
7.4.1
7.5 7.6
De jeugdige wordt belast door het niet (meer) adequaat uitvoeren door de opvoeder van bepaalde praktijken 374 7.4.2 De jeugdige wordt belast doordat de opvoeder de door hem beheerste regels voor het uitvoeren van een praktijk niet correct gebruikt376 7.4.3 De jeugdige wordt belast door het ontregeld uitvoeren van praktijken door de opvoeder 378 Vierde type stagnerende opvoeding: leren handelen met de wetenschap dat de eerste opvoeder niet in de gelegenheid was op te voeden 380 De meervoudige opvoedingsstagnatie 385
8 Hulpverlening bij een stagnerende opvoeding 8.1 Omschrijving van hulpverlening bij een stagnerende opvoeding 8.2 Conceptueel kader voor de opvoedingshulpverlening 8.2.1 Tweeledige leerproces van opvoeder en jeugdige 8.2.2 De soorten hulpverleners 8.2.3 Hulpverleningsvormen 8.2.4 Opvoedingshulpverleningsverband 8.2.5 Hulpverlenersgemeenschap 8.2.6 Hulpverleningswijzen van de professionele opvoedingshulpverlener 8.2.7 Hulpverleningstrajecten 8.2.8 Resultaat van de hulpverlening 8.3 Inzicht in het verschijnsel opvoedingshulpverlening 8.3.1 Veronderstellingen over het succesvol doorbreken van de opvoedingsstagnatie en de bijdrage van de hulpverlener 8.3.2 Hoe nu verder? 8.3.3 Inzicht in het verschijnsel opvoedingshulpverlening waaraan een spontane hulpverlener deelneemt 8.3.4 Inzicht in het verschijnsel opvoedingshulpverlening waaraan een lotgenoot deelneemt 8.3.5 Inzicht in het verschijnsel opvoedingshulpverlening waaraan een vrijwillige hulpverlener deelneemt 8.3.6 Inzicht in het verschijnsel opvoedingshulpverlening waaraan een professionele opvoedingshulpverlener deelneemt 8.3.7 Inzicht in de hulpverlening bij een meervoudige opvoedingsstagnatie 8.3.8 Optimalisering van de resultaten van de hulpverlening door gebruik te maken van meerdere soorten hulpverleners
387 387 395 395 411 427 439 441 442 450 451 454
9 Het organiseren van hulpverlening
551
454 457 458 469 481 497 547 549
10
INHOUD
9.1 Inleiding 9.2 Beschrijving van het organiseren van hulpverlening vanuit een orthopedagogisch perspectief 9.3 Organiseren van lotgenotenhulpverlening 9.4 Organiseren van vrijwillige hulpverlening 9.5 Organiseren van professionele hulpverlening
551 552 557 562 570
Bijlagen587 Bijlage 1 Mislukkende communicatie van opvoeders en jeugdigen 587 Bijlage 2 Het leren veranderen van het handelen door de betrokkenen bij de vier typen stagnerende opvoeding 634 Dankwoord693
