50% of lager uit voor ondersteuning naar werk

Bezoekadres Landelijke Cliëntenraad Bezuidenhoutseweg 60 2594 AW Den Haag Landelijke Cliëntenraad, Bezuidenhoutseweg 60, 2594 AW Den Haag

Aan de leden Vaste Tweede Kamer Commissie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Postbus 20018 2500 EA Den Haag

070 34 99 790 [email protected] www.landelijkeclientenraad.nl

Den Haag, 25 februari 2016 Betreft: Algemeen Overleg over de Participatiewet Referentie: LCR/TK/16-0026/GvdM/ER

Geachte dames en heren, Op 2 maart aanstaande heeft u een Algemeen Overleg over de Participatiewet. De Landelijke Cliëntenraad (LCR) vraagt uw aandacht voor de volgende onderwerpen: 1. Gemeenten sluiten mensen met een lage loonwaarde uit voor ondersteuning naar werk 2. Cliëntenparticipatie 3. Deltaplan voor mensen langdurig in de bijstand 4. Opheffen bureaucratie 5. Voorlichting aan cliënten verbeteren, in het bijzonder quotum-groep en urenbeperking 6. Het eerste jaar van de Participatiewet zit erop Ad 1

Gemeenten sluiten mensen met een lage loonwaarde uit voor ondersteuning naar werk

Wat zien cliënten(raden) Tal van gemeenten sluiten in hun beleid mensen met een loonwaarde van 40/50% of lager uit voor ondersteuning naar werk. Wat vindt de LCR - De LCR vindt het onaanvaardbaar dat gemeenten mensen met arbeidsvermogen uitsluit van ondersteuning naar werk. Jongeren worden streng gekeurd voor de toelating tot de Wajong 2015. Als zij arbeidsvermogen hebben, dan komen zij niet voor de Wajong 2015 in aanmerking. In het kader van de Participatiewet hebben zij geen recht op een uitkering of recht op een lagere uitkering (dan in Wajong 2015) dit als prikkel om werk te zoeken. - Er gelden vele verplichtingen met een forse dreiging met boetes om voor een uitkering in de Participatiewet in aanmerking te komen. Een groot deel van hen is niet of niet volledig in staat zelfstandig werk te vinden en te behouden. Dat heeft niets te maken met luiheid en op de bank willen zitten, maar gewoon ontbrekend vermogen. Tegenover de vele verplichtingen van uitkeringsgerechtigden staan geen rechten om ondersteuning te krijgen bij het vinden of houden van werk. Er wordt uitgegaan van de zelfredzaamheid van mensen. Daarin wordt in de ogen van de LCR doorgeschoten (ook bij de Participatiewet).

Wat zou er moeten veranderen - Recht op een maatwerkvoorziening voor mensen die onder de Participatiewet vallen. De LCR pleit ervoor om in de Participatiewet -net als in de Wmo- het recht op een maatwerkvoorziening wordt opgenomen. Indien mensen ondersteuning vragen bij het vinden of behouden van werk, moet dit net als in de Wmo als een aanvraag voor een maatwerkvoorziening worden beschouwd. Dat betekent dat de aanvrager moet worden gewezen op de mogelijkheid van cliëntondersteuning, er een onderzoek wordt verricht naar de noodzaak van de gevraagde ondersteuning en de beslissing van de gemeenten voor bezwaar en beroep vatbaar is. - Gemeenten die een ondergrens stellen voor het bieden van ondersteuning, moeten stevig tot de orde worden geroepen. Er kan niet worden volstaan met een oproep in de verzamelbrief aan de gemeenten. Als gemeenten daarop hun verordeningen aanpassen, moet er goed gemonitord worden of het gewijzigde beleid ook in de praktijk wordt gebracht. Mensen met een lage loonwaarde mogen niet een nieuwe groep worden die zeer langdurig opgesloten in de bijstand zit! - Als de Tweede Kamer van mening is dat gemeenten een ondergrens mogen stellen, dan zult u de criteria voor toekenning Wajong 2015 moeten aanpassen. Het kan niet zo zijn dat mensen een arbeidsplicht hebben en geen ondersteuning naar werk kunnen krijgen. Er dreigt dat een groep gedwongen thuiszit, omdat de gemeenten hen uitsluit van ondersteuning naar werk. Ad 2 Cliëntenparticipatie Wat ziet de LCR De verordening cliëntenparticipatie was als laatste klaar en pas na 1 juli 2015. Het instellen van cliëntenraden hobbelt daar achter aan. In een aantal gemeenten moeten de nieuwe raden nog worden benoemd. Er zijn steeds meer gemeenten die kiezen voor brede raden. Gecombineerde cliëntenraden voor Participatiewet, Wmo en Wsw en soms ook nog de Jeugdwet. Cliëntenparticipatie in de arbeidsmarktregio komt niet goed van de grond. Vele centrumgemeenten zien hier het nut niet van in. Het aantal cliënten dat zitting in raden heeft neemt af. Burgerparticipatie is in en cliëntenparticipatie lijkt uit. Wat vindt de LCR Cliëntenparticipatie is iets anders dan Burgerparticipatie. Het is belangrijk dat cliënten mee praten en meedenken met beleidsontwikkeling en beleidsuitvoering. Het belang van Ervaringsdeskundigheid wordt onderschat. Cliëntenparticipatie in de arbeidsmarktregio bij de werkbedrijven is belangrijk. Ook hier geldt dat er met en niet over cliënten moet worden gepraat. Wat zou er moeten veranderen Het belang van cliëntenparticipatie moet onder de aandacht worden gebracht. Daarbij moet worden aangeven dat een cliëntenraad tenminste voor de helft uit cliënten moet bestaan. Dit mede gelet op het VN-verdrag waarin ook nadrukkelijk staat dat er met en niet over cliënten moet worden gesproken. Cliëntenraden moeten ondersteuning krijgen bij het organiseren van regionale cliëntenparticipatie in de arbeidsmarktregio. Ad 3

Deltaplan voor mensen langdurig in de bijstand

Wat ziet de LCR Al jaren signaleert de LCR dat mensen die langdurig in de bijstand zitten in de steek gelaten worden. Inmiddels kunnen we spreken van in de steek gelaten zijn. De prikkels 2 LCR/TK/16-0026/GvdM/ER

in de bijstand staan verkeerd. De mensen die snel uit de bijstand kunnen worden geholpen hebben voorrang en dat blijft zo. Dat levert snel winst op door minder uitkeringen. Nu hebben gemeenten het excuus dat ze beperkte middelen hebben maar dat was niet van toepassing tot nog maar enkele jaren geleden. Voor de crisis hielden gemeenten enorme bedragen op hun werkbudget over. Vele rapporten wezen uit dat de mensen met de grootste afstand tot de arbeidsmarkt niet werden ondersteund naar werk. Telkens beloofden gemeenten beterschap maar daar is het bij gebleven. Wat vindt de LCR Mensen die langdurig in de bijstand zitten moet een perspectief worden geboden, naast de groep waarvoor de banenafspraak geldt (voorkeursbeleid). Gemeenten moeten worden aangesproken op hun verantwoordelijkheid. Daarnaast moet worden voorkomen dat mensen lang in de bijstand belanden. Denk aan vluchtelingen. Wat zou er moeten gebeuren - Extra geoormerkte middelen voor mensen die langdurig in de bijstand zitten; - Ook hier kan het recht op een maatwerkvoorziening voor mensen in de Participatiewet een uitkomst bieden om ondersteuning bij het vinden en behouden van werk; - De huidige re-integratie middelen moeten evenredig worden verdeeld over de verschillende gemeentelijke doelgroepen. Ad 4

Opheffen bureaucratie

Wat ziet de LCR De Landelijke Cliëntenraad hoort gemeenten en werkgevers steen en been klagen over bureaucratie als gevolg van de regelgeving bij het invullen van de banenafspraak. Wat vindt de LCR - Veel van de knelpunten liggen op het terrein van de uitvoering en worden niet veroorzaakt door de regelgeving. De uitvoering wijst wel naar regels van het Rijk, maar zouden eerst eens de eigen uitvoering op orde moeten brengen. De LCR meent dat de uitvoering met geklaag over bureaucratie zijn eigen onvermogen probeert te maskeren. De LCR heeft hierover een brief geschreven aan de staatssecretaris op 18 februari jl. (zie bijlage 1). - Een van de struikelblokken in het proces is dat gemeenten pas een onderzoek of iemand tot de doelgroep behoort, laten uitvoeren als er een werkgever in beeld is. - De LCR vraagt zich af of er voldoende wordt ingezet op jobhunting? Kennen de medewerkers die werk moeten zoeken de cliënten? Wordt er met de werkgever naar mogelijkheden in het bedrijf gekeken met de vaardigheden en beperkingen van de bij hun bekende cliënten in het achterhoofd? We realiseren ons dat deze benadering aanpassingen vraagt in de werkwijze van gemeenten. Zij hebben net een omslag gemaakt naar vraaggericht werken. Maar vraaggericht werken is alleen zinvol als het aanbod van de werkzoekende een kleine afstand tot de arbeidsmarkt heeft. De groep van de banenafspraak heeft een grote afstand tot de arbeidsmarkt. Wat zou er moeten veranderen Maak goede analyse van mogelijkheden en beperkingen van werkzoekenden aan de kop van het proces. Het is veel efficiënter dat te doen voordat er naar werk wordt gezocht. Mensen waarvan vermoedt wordt dat zij onder de baanafspraak vallen, kun je niet goed toeleiden naar werk als je niet weet over welke vaardigheden en beperkingen zij beschikken en de 3 LCR/TK/16-0026/GvdM/ER

voorwaarden kent waaronder zij het beste kunnen werken. Mensen bemiddelen vraagt dat de werkgever ‘klare wijn’ geschonken krijgt. Hij/zij goed geïnformeerd wordt over: wat een kandidaat kan, wat er van hem of haar als werkgever wordt verwacht; duidelijk is of de kandidaat meetelt voor de baanafspraak; en op welke ondersteuning en instrumenten hij/zij als werkgever kan rekenen. Dat moet je dus weten als je op zoek naar werk gaat. Als werkzoekende zelf weten dat zij meetellen voor de baanafspraak kunnen zij en/of hun netwerk daar gebruik van maken bij het zoeken naar werk. De LCR is van mening dat gelet op de re-integratieverplichtingen van werkzoekenden, hen niet de duidelijkheid of zij tot de doelgroep van de banenafspraak of het quotum behoren, mag worden onthouden als zij op zoek moeten naar werk. Maak gebruik van methodieken die werken. Denk hierbij aan IPS (Individuele Plaatsing en Steun) een evidence-based methodiek. Maar ook volgens dezelfde bouwstenen ontwikkelde methodiek van Supported Employment. Die in Nederland is ontwikkeld in de jaren 90 van de vorige eeuw. Deze methodieken zijn bijzonder geschikt om de doelgroep Banenafspraak naar werk te begeleiden. De bouwstenen voor succes zijn:  Integreer behandeling en bemiddeling (geldt in het bijzonder voor mensen met psychische beperkingen, hersenletsel en gedragsproblemen);  Leren werken gaat het best na een plaatsing, niet alleen een vak, maar ook leren werken met een beperking. Dat geldt ook voor de werkgever. Het beste kun je op de werkplek van elkaar leren hoe iemand het beste kan worden begeleid op de werkvloer (zwemmen leer je niet door droogzwemmen);  Jobhunting: werkplekken zoeken/creëren op basis van de vaardigheden van werkzoekenden. De doelgroep van de banenafspraak past niet in openstaande vacatures. De mensen die op zoek gaan naar werk voor de doelgroep moeten deze dus goed kennen. Jobhunting is veel minder kostbaar dan veel mensen denken. De tijd die gaat zitten in matching van vacatures is aanzienlijk en heeft een lagere succesrate. Als in de uitvoering één en dezelfde persoon jobhunt, individueel jobcarved en de jobcoaching uitvoert is dat veel efficiënter omdat er veel minder overdrachten zijn (van de klantmanager naar de bemiddelaar). De kennis en vaardigheden hoe je dit organiseert en uitvoert is onvoldoende aanwezig bij gemeenten. De claim dat SW-werknemers en organisaties dit wel kunnen is onbewezen. Of men gaat dit snel leren of men koopt dit in bij gespecialiseerde bedrijven. De LCR adviseert u daarom te vragen of in het kader van het project Vakmanschap hier aandacht aan besteed kan worden. Stel eisen aan de Kwaliteit van re-integratiedienstverlening (minimaal voldoen aan de vereisten van het Blik op Werk Keurmerk) Mensen toeleiden naar werk en het bieden van jobcoaching op de werkplek is een vak. Het is al jaren lang een grote zorg van de LCR dat er onvoldoende eisen aan de kwaliteit van re-integratie bedrijven wordt gesteld. En als gemeenten menen dat ze dat allemaal zelf kunnen, zij kwaliteitseisen van hun eigen uitvoering stellen. Blik op Werk is ooit met steun van de overheid opgericht om een nationaal keurmerk voor re-integratie op te zetten en de kwaliteit te borgen. Helaas is het volledig vrij aan bedrijven om dit keurmerk te behalen. We zien de kwaliteit weglopen. De kwaliteitseisen die de inkopers van re-integratie stellen (UWV en gemeenten) zakken weg. Het regelmatig en systematisch toetsen van de kwaliteit verdwijnt naar de achtergrond. En dan vervolgens met elkaar klagen dat de effecten van re-integratie laag zijn. En het nut van re-integratie in twijfel trekken. Helaas moeten wij constateren dat het nieuwe inkoopkader van UWV een goed voorbeeld is hoe de kwaliteit van re-integratie ons uit de handen glipt.

4 LCR/TK/16-0026/GvdM/ER

Informeer werkgevers over de doelgroep zodat zij een reëel beeld krijgen van de doelgroep en de beschikbare instrumenten In het kader van de banenafspraak melden veel werkgevers een vacature en zijn teleurgesteld als zij vervolgens geen geschikte kandidaten aangeboden krijgen. De doelgroep van de banenafspraak past vanwege zijn aanzienlijke beperkingen per definitie niet bij een bestaande vacature. Een deel van de werkgevers heeft ook een verkeerd beeld bij de doelgroep. Een ICT‘er met autisme kreeg voorheen meestal ook geen Wajonguitkering. En behoort dus ook niet tot de doelgroep van de banenafspraak. Er zijn vrijwel geen werkzoekenden in een rolstoel onder de groep die meetellen voor de baangarantie. We moeten werkgevers niet verzoeken vacatures te melden. Als zij mensen zoeken voor de banengarantie, verzoek hen deze bereidheid te melden. Leg hen uit dat zij daarna in hun bedrijf worden bezocht om gezamenlijk op zoek te gaan naar de mogelijkheden. Het is dan wel triest om te lezen in de rapportage ervaringen van de gemeenten dat gemeenten teleurgesteld zijn als werkgevers melden dat zij wel willen en vervolgens geen vacatures melden. Gemeenten zouden blij met deze werkgevers moeten zijn en snel een jobhunter, die cliënten kent, langs moeten laten gaan om te zien of er passende functies zijn te creëren. Ad 5

Voorlichting aan cliënten verbeteren, in het bijzonder quotum-groep en urenbeperking

Wat ziet de LCR Bij cliënten bestaat veel onduidelijkheid. Wij hebben de mensen om wie het gaat uitgenodigd hun ervaringen te delen, zij geven aan dat vragen vaak niet of niet goed worden beantwoord. Mensen weten niet waar ze aan toe zijn en wat er van henzelf wordt verwacht. En wat zij van gemeenten of UWV mogen verwachten. Een kleine greep uit de vragen die bij hen leven: Hoe kom ik er achter dat ik in het doelgroepregister sta? Wat is de quotumgroep? Hoe kan ik er achter komen of ik daartoe behoor? Ik wil als zelfstandige gaan werken wat betekent dat voor mijn wajong-uitkering? Ik kan niet fulltime werken, moet ik dat wel? Het ontbreekt aan toegankelijke informatie voor cliënten met een urenbeperking. Wij dagen u uit eens op de website van UWV te zoeken hoe het zit als u denkt dat u een medische urenbeperking heeft. Wij wensen u succes! Als je niet fulltime kan werken, wat betekent dat? Tellen mensen met een urenbeperking wel of niet mee voor de doelgroep van de banenafspraak? Velen van hen verkeren in de veronderstelling dat zij niet meetellen. Maar niets is minder waar! Als zij op grond van een urenbeperking per maand niet het WML kunnen verdienen, dan behoren zij tot de doelgroep van de banenafspraak. Ook wordt er geen informatie gegeven over de vrijlatingsregeling in de bijstand voor mensen met een urenbeperking die het minimumloon niet kunnen verdienen. De informatie over medische urenbeperking die er wel is, richt zich op gemeenten (gekoppeld aan de vrijlatingsregeling), niet op cliënten. De aandacht richt zich in dit verband op gemeente, omdat de wetgever heeft bedacht dat gemeenten voor die beoordeling een dienst moet inkopen. De LCR pleit ervoor deze beoordeling mee te nemen in de integrale beoordeling zoals deze in mei vorig jaar is overeengekomen. Dit had toen al moeten worden geregeld. Er is geen informatie te vinden over de groep die meetelt als het quotum van toepassing wordt. Waarom wordt deze wettelijk vastgestelde groep niet benoemd op de website? We willen dat mensen verantwoordelijkheid nemen, maar de informatie die nodig is om je verantwoordelijkheid te nemen, ontbreekt. Wat vindt de LCR De LCR vindt dat er voor werkzoekenden goede en voor iedereen goed toegankelijke informatie beschikbaar moet zijn. Op internet, maar ook via de telefoon en in individuele gesprekken. 5 LCR/TK/16-0026/GvdM/ER

De kwaliteit van de huidig verstrekte informatie laat veel te wensen over. Wat zou er moeten veranderen - Beschikbare informatie op kwaliteit toetsen en overzichtelijk bijeenbrengen op de website van UWV en gemeenten; - Mensen de mogelijkheid bieden tot individuele gesprekken over hun mogelijkheden tot werk en de ondersteuning die ze daarbij kunnen krijgen; - Onafhankelijke cliëntondersteuning moet met spoed ingevuld worden. Bij het inrichten moeten de vragen van de cliënten leidend zijn. Immers cliëntondersteuning dient vanuit het belang van de cliënt aangeboden te worden. Ad 6

Het eerste jaar van de Participatiewet zit er op

Wat ziet de LCR De uitvoering van de Participatiewet en de banenafspraak laat nog veel te wensen over. De doelstelling van één werkgerichte-regeling voor de onderkant van de arbeidsmarkt is niet gehaald. Er zijn net zoveel regelingen, zo niet meer, dan voor de Participatiewet. De harmonisatie van de no-riskpolis is beperkt tot de groep banenafspraak, van de harmonisatie van jobcoaching en andere instrumenten is geen sprake. Concurrentie tussen doelgroepen neemt toe: wel of niet in doelgroepregister, wel of niet quotumgroep, wel of niet beschutwerk, mensen met lage loonwaarde komen niet aan het werk. Er is geen goede monitoring om na te gaan welke effecten het doelgroepregister heeft op het ondersteuningsaanbod aan de overige groepen werkzoekenden. Is er een beeld van de aanname bereidheid bij werkgevers? Geldt deze bereidheid alleen de doelgroep van de banenafspraak? Komen werkzoekenden met een arbeidsbeperking die niet tot de banenafspraak behoren aan het werk? We moeten daar goede informatie over verzamelen om de werking van de banenafspraak en het quotum goed te kunnen beoordelen en eventueel bij te stellen. Banenafspraak:  Cijfers die worden verstrekt zijn voor meerdere interpretaties vatbaar omdat er verrekening met beschut werk gaat plaatsvinden;  Veel banen worden ingevuld door Wajongers, de andere groepen blijven achter;  Veel draaideurcontracten (6 maanden);  Zorgen over uitbreiding van de telmogelijkheden door inkoop van diensten bij SW-bedrijven of andere uitleners, waardoor bedrijven te eenvoudig aan de verplichtingen van de banenafspraak kunnen voldoen. Dat leidt tot afschuiven van verantwoordelijkheden en de prikkel om zelf aan de slag te gaan met inclusie verdwijnt;  Als men inclusie toch niet zo belangrijk vindt, dan moet heel goed naar de telmogelijkheden worden gekeken, er dreigen dubbeltellingen waardoor we met onoverzichtelijke lijstjes te maken krijgen zoals u thans bij de agenda van uw overleg aantreft. Beschut werk lijkt nu langzaam wat op gang te komen, dat wil zeggen gemeenten pakken het op. Maar in 2015 is bijna niets gebeurd. Gegevens over gerealiseerde plaatsen ontbreken. Nuggers waren al een vergeten groep en dat wordt alleen maar erger, terwijl deze groep groeit en een deel van hen het zonder ondersteuning niet redt op de arbeidsmarkt. Jongeren met een beperking tussen 19 en 21 jaar krijgen vrijwel nooit een uitkering vanwege zorgplicht ouders. Tot slot De LCR vraagt uw aandacht voor de groep jongeren die bij de Wajong 2015 beoordeling volledig, maar niet duurzaam arbeidsongeschikt wordt verklaard. 6 LCR/TK/16-0026/GvdM/ER

Deze groep wordt doorverwezen naar de gemeenten. De LCR vreest dat deze groep uit beeld verdwijnt en heeft daarom aan staatssecretaris Klijnsma geadviseerd deze groep in de Wajong 2015 toe te laten en vervolgens periodiek te laten herkeuren tot dat vast staat dat er duurzaam geen sprake is van arbeidsvermogen of dat er sprake is van arbeidsvermogen. Het advies aan staatssecretaris Klijnsma treft u aan in bijlage 2. De LCR verzoekt u bovenstaande punten onder de aandacht te brengen van de staatssecretaris. Met vriendelijke groet,

Gerrit van der Meer Voorzitter

Bijlagen: 1. Brief LCR 16-0022/GvdM/ER - Voortgang banenafspraak en praktijkroute 2. Brief LCR/15-0100/GvdM/BH - Advies over ander beleid voor jonggehandicapten zonder arbeidsvermogen, waarbij niet zeker is of dit duurzaam is

Samenstelling Landelijke Cliëntenraad • Landelijke cliëntenorganisaties: Vakcentrale voor Professionals / Christelijk Nationaal Vakverbond (VCP/CNV), Ieder(in) (vertegenwoordiger mensen met lichamelijke beperkingen), Ieder(in) (vertegenwoordiger mensen met verstandelijke beperkingen), Centrale Samenwerkende Ouderenorganisaties (CSO), Federatie Nederlandse Vakbeweging (FNV, publieke sector), Federatie Nederlandse Vakbeweging (FNV, private sector), Vertegenwoordiger organisaties van Minderheden (SMN, IOT), Landelijk Platform GGz/LOC, • Vertegenwoordigers van cliëntenraden: cliëntenraden SVB en UWV. • Vertegenwoordigers van de gemeentelijke cliëntenparticipatie: Mobility, cliëntenraden G4, vertegenwoordiger dak- en thuislozen.

7 LCR/TK/16-0026/GvdM/ER